ชีวิตใหม่หลังการปลูกถ่ายไต

พิมพ์ครั้งที่ 1 ธันวาคม 2562

จ�ำนวนหน้ำ 56 หน้า

จ�ำนวนพิมพ์ 500 เล่ม
ISBN : 978-616-92999-6-7



จัดท�ำโดย โรงพยาบาลสถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์

ออกแบบรูปเล่มและพิมพ์โดย

บริษัท เฮลธ์ เวิร์ค พลัส จ�ากัด

คำ�นำ�







ื
เน่องจากคณะแพทย์ พยาบาล และทีมงานของโรงพยาบาลสถาบัน
�
ี
ื
โรคไตภูมิราชนครินทร์ ได้ปลูกถ่ายไตให้กับผู้ป่วยไตวายเร้อรังท่กาลังรักษาด้วย
เคร่องไตเทียมมีจานวนพอสมควร ซ่งผู้ป่วยและครอบครัวมีชีวิตท่มีความสุข
ื
ี
ึ
�
ี
หลุดพ้นจากการท่ต้องมาท�าไตเทียมบ่อย ๆ ตลอดจนไม่เกิดภาวะแทรกซ้อน
ระยะยาว ของการรักษาด้วยเครื่องไตเทียม
ั
่
ู
ั
ี
ั
การปลูกถ่ายไต จึงจดเป็นความหวงสูงสุดของผ้ป่วย ทจะมโอกาสได้รบ
ี
การรักษาด้วยวิธีนี้ ดังนั้น เพื่อให้เกิดความเข้าใจในการเตรียมความพร้อมก่อน
เข้ารับการปลูกถ่ายไต ผู้ป่วยและญาติควรทราบรายละเอียด วิธีการรักษาระหว่าง
ผ่าตัด และการดูแลตนเองหลังการปลูกถ่ายไต เพื่อให้ไตใหม่ได้อยู่นาน ๆ โดย
ไม่เกิดภาวะสลัดไต หรือภาวะแทรกซ้อนอ่น ๆ คู่มือน้จะประกอบด้วย ความรู้
ี
ื
ื
ิ
้
ู
ั
้
้
ี
เบองต้นพนฐานของโรคไต วิธการรักษาของแต่ละวธี ผู้จะปลูกถ่ายไตทงผ้ให้
ื
ื
ื
และผู้รับ สามารถใช้อ่านเพ่อศึกษาทบทวนได้อย่างต่อเน่องตลอดเวลา เร่อง
ื
�
�
�
ดังกล่าวมีความจาเป็นและสาคัญต่อการดารงชีวิตใหม่กับไตใหม่เป็นอย่างมาก
ื
ึ
ซ่งเป็นเร่องละเอียดอ่อน ต้องปราณีตในการดูแล มิให้ประมาท พลาดพล้ง จน
ั
ต้องสูญเสียไตที่ได้มาด้วยความล�าบากไปอย่างน่าเสียดาย
�
คณะผู้จัดทา ต้องขอขอบพระคุณท่านอาจารย์พระมหาประนอม เจ้าอาวาส
ี
วัดจากแดง ท่กรุณามอบบทความให้ผู้อ่านได้ทราบอานิสงส์ของการบริจาคอวัยวะ
ึ
ื
ซ่งเป็นส่งท่กระทาได้ยากอย่างหน่งของการให้สาหรับเพ่อนมนุษย์ และ
ี
�
ิ
�
ึ
ขอขอบคุณอาจารย์แพทย์ทุกท่าน ท่ต้งใจเขียนบทความ เพ่อให้เกิดประโยชน์
ื
ี
ั
ี
แก่ผู้ป่วย ขอความปรารถนาดีเหล่าน้ได้ส่งผลให้ท่านและครอบครัวประสบแต่
ความสุข ความเจริญ ได้ประกอบแต่การบุญการกุศลในการช่วยเหลือผู้ป่วยให้มี
คุณภาพชีวิตที่ดียิ่ง ๆ ขึ้น ตลอดไป
คณะผู้จัดท�า
ธันวาคม 2562

คำณะผู้จัดทำ�









1. ศาสตราจารย์เกียรติคุณ แพทย์หญิง สมศรี เผ่าสวัสดิ์

2. อาจารย์ นายแพทย์ ศัลยเวทย์ เลขะกุล


3. ศาสตราจารย์เกียรติคุณ นายแพทย์ ธีรชัย ฉันทโรจน์ศิริ

4. รองศาสตราจารย์ นายแพทย์ บุญรัตน์ เอื้อสุดกิจ


5. พลตรี ผู้ช่วยศาสตราจารย์ นายแพทย์ กิฎาพล วัฒนกูล

6. นายแพทย์ ชาตรี บานชื่น


7. นายแพทย์ ธีรยุทธ เจียมจริยาภรณ์

8. แพทย์หญิง ธิดารัตน์ กิจรุ่งไพบูลย์


9. ศาสตราจารย์เกียรติคุณ แพทย์หญิง ธัญญารัตน์ ธีรพรเลิศรัฐ

สารบัญ หน้ำ




ชีวิตใหม่...กับไตใหม่... 6
โดย ศ. เกียรติคุณ พญ. ธัญญารัตน์ ธีรพรเลิศรัฐ


ี
ี
กฎเกณฑ์และกฎหมำยท่ควรทรำบเก่ยวกับกำรปลูกถ่ำยไต 8
โดย คุณณิชกร ผาสุข

ี
กำรปลูกถ่ำยไต จำกผู้บริจำคท่มีภำวะสมองตำย 13
โดย นพ. ธีรยุทธ เจียมจริยาภรณ์


กำรปลูกถ่ำยไต จำกผู้บริจำคท่มีชีวิต 20
ี
โดย นพ. ธีรยุทธ เจียมจริยาภรณ์


กำรผ่ำตัดปลูกถ่ำยไต 26
โดย นพ. ธัชชัย พิพิธพันธ์พิพิท


กำรปฏิบัติตัวหลังกำรปลูกถ่ำยไต 30
โดย พญ. ธิดารัตน์ กิจรุ่งไพบูลย์


ค�ำแนะน�ำหลังกำรปลูกถ่ำยไต 34
โดย พญ. ธิดารัตน์ กิจรุ่งไพบูลย์


ื
ควำมรู้และข้อควรปฏิบัติเร่องยำท่ให้หลังผ่ำตัดปลูกถ่ำยไต 36
ี
โดย พญ. ธิดารัตน์ กิจรุ่งไพบูลย์

ผลลัพธ์ควำมส�ำเร็จของกำรปลูกถ่ำยไต 47
โดย ผศ. นพ. ณัฐวุฒิ โตวนาชัย
�

อำนิสงส์ของกำรบริจำคอวัยวะในทำงพระพุทธศำสนำ 53
โดย พระมหาประนอม ธัมมาลังกาโร
เจ้าอาวาสวัดจากแดง (วัดราษฎร์) จังหวัดสมุทรปราการ

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์





ชีวิตใหม่...กับไตใหม่...








ศำสตรำจำรย์เกียรติคุณ แพทย์หญิง ธัญญำรัตน์ ธีรพรเลิศรัฐ




ี
ี
ื
เป็นท่ทราบกันดีว่า ชีวิตของผู้เป็นโรคไตเร้อรังท่ไม่สามารถ
�
ใช้ยารักษาต่อไปเพียงอย่างเดียว จาเป็นต้องอาศัยไตเทียมประกอบ
การดูแลรักษา อาจเป็นการฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม หรือการ

ล้างไตทางช่องท้อง ซ่งเป็นการรักษาแบบต่อเน่องตลอดชีวิต ส่งผล
ื
ึ
ี
ั
ี
ให้ชีวิตความเป็นอยู่ท้งครอบครัว และหน้าท่การงานเปล่ยนแปลง
ั
ไปอย่างมาก บางคร้งทาให้เกิดความรู้สึกท้อแท้ หมดหวัง เบ่อหน่าย
�
ื
่
ึ
ิ
ิ
ิ
และหมดกาลงใจซงเป็นภาวะวกฤต ยงถ้าผ้ป่วยเป็นหวหน้า
ั
ั
ู
่
�
�
่
ครอบครัวจะเกิดความระสาระส่าย ต้องปรับตัวคร้งใหญ่ และต้อง
ั
ิ
ั
ึ
้
ั
ั
่
อาศยความอดทนทงผ้ป่วยเอง และสมาชกในครอบครว ซงเป็น
ู
ั
ี
ความทุกข์ทรมานอย่างชนิดท่ไม่มีใครอยากให้เกิดกับตนเอง ดังน้น
ื
ทางออกทจะช่วยผ้ป่วยให้รอดพ้นจากสถานการณ์น้ได้ คอ การ
ี
่
ู
ี
�
ี
ปลูกถ่ายไต ซ่งปัจจุบันมีวิทยาการท่ทันสมัย มียาคุณภาพสูงสาหรับ
ึ
ใช้ดูแลรักษาไตใหม่ท่ได้รับจากการปลูกถ่ายไตไม่ให้เกิดการต่อต้าน
ี
6 ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์


สามารถด�ารงชีวิตได้ด้วยไตใหม่ที่ได้รับบริจาคทั้งจากผู้มีชีวิต หรือ

ญาติของผู้เสียชีวิตก็ตาม ได้หลุดพ้นจากวงจรไตเทียมโดยส้นเชิง
ิ
�
ึ
�
ั
ซ่งโอกาสสาหรับการได้รับการปลูกถ่ายไตน้นมีจานวนน้อยมาก
คือ มีผู้ได้รับการผ่าตัดเพียงปีละ 700 กว่าราย ในขณะที่มีผู้รอรับ
การปลูกถ่ายไตสูงถึง 6,000 กว่าราย


ชีวิตใหม่...จำกไตใหม่... จึงมีคุณค่ามหาศาลเหมือนได้เกิดใหม่

ี
ความสุขท่เกิดข้นเหลือท่จะกล่าวได้ แม้ว่าไตจะไม่สมบูรณ์เช่นคน
ึ
ี
ที่ไตปกติก็ตาม เพราะต้องรับประทานยาสม�่าเสมอ และระมัดระวัง
ื
ิ
่
ั
ั
เรองการรับประทานอาหาร การใช้ชีวตประจาวน ตลอดจนตระหนก
�
ถึงภาวะแทรกซ้อนทอาจเกิดข้นได้ แต่กคุ้มค่าแก่การรอคอย
ึ
ี
่
็
ผู้ท่ได้รับการปลูกถ่ายไตถือว่าเป็นผู้มีบุญท่มีผู้มาช่วยเหลือจน
ี
ี
ึ
มีชีวิตใหม่ท่ดีกว่าเดิม ซ่งไม่ใช่ผู้ป่วยโรคไตทุกคนจะมีโอกาสทอง
ี
ั
ี
เช่นนี้ ดังน้น คุณค่าของผู้บริจาคไตเป็นสิ่งท่ผู้ได้รับควรระลึกถึง
บุญคุณอยู่เสมอ การดูแลตัวเองอย่างดี ไม่ประมาท หม่นเอาใจใส่
ั
�
�
สุขภาพ พบแพทย์ตามนัด ไม่ละเลยการปฏิบัติตามคาแนะนา
รวมถึงยาที่รับประทาน จะท�าให้ไตใหม่อยู่ได้นานสมกับความตั้งใจ
ั
�
ของผู้บริจาค และพึงใช้ชีวิตใหม่จากไตใหม่ให้สมบูรณ์ หม่นทา
ี
ื
�
ความดี สร้างกุศล เพ่ออุทิศบุญความดีท่ได้กระทาต่อผู้เสียสละไต
ให้ตลอดไป ตราบนานเท่านาน


ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต 7

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์





กฎเกณฑ์ และกฎหมาย




ี่
ทำคำวรทำราบเกี่ยวกับ


การปลูกถ่ายไต








พว. ณิชกร ผำสุข
พยาบาลประสานงานปลูกถ่ายไต










ไตจำกผู้บริจำคที่มีชิวิต


ี
ตามกฎหมายของประเทศไทย ไตบริจาคท่มีชีวิตจะได้จากบุคคล ดัง
ต่อไปนี้

ี
1. บิดา หรือมารดา บุตร หรือธิดา พ่น้องท่เกิดจากบิดามารดาเดียวกัน
ี
ที่สามารถพิสูจน์ได้ทางกฎหมาย หรือทางวิทยาศาสตร์การแพทย์










8 ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์





2. ญาติพี่น้องที่มีความสัมพันธ์ทางสายเลือดเดียวกัน

ึ
ี
ี
3. ญาติพ่น้องท่มีความสัมพันธ์ทางสายเลือดคร่งหน่ง เช่น พ่น้องท ่ ี
ี
ึ
ต่างบิดา หรือมารดา
�
4. คู่สมรส โดยมีหลักฐานการจดทะเบียนสมรส จนถึงวันทาผ่าตัด
ปลูกถ่ายไตไม่น้อยกว่า 3 ปี ถ้าไม่ได้จดทะเบียนสมรส และมีบุตร

ธิดาร่วมกันต้องพิสูจน์ทางวิทยาศาสตร์การแพทย์

ั
5. ผู้บริจาคต้องยินยอมด้วยความสมัครใจ โดยไม่มีอามิสสินจ้างท้ง
ทางตรงและทางอ้อม

ี
6. ไตจากผู้บริจาคท่มีชีวิต จะได้จากบิดา มารดา บุตร ธิดา ญาติพ่น้อง
ี
ลุง ป้า น้า อา หลาน สามี หรือภรรยา และที่ส�าคัญที่สุด คือ เนื้อเยื่อ

ต้องเข้ากันได้

ี
7. ผู้ท่จะทาการปลูกถ่ายไตจากผู้บริจาคท่มีชีวิต แต่เป็นชาวต่างชาต ิ
ี
�
ี
จะต้องมีหลักฐานทางกฎหมาย เก่ยวกับความสัมพันธ์ของผู้รับ
บริจาคไตกับผู้บริจาคไต จากสถานฑูตของประเทศดังกล่าว มายื่น

และต้องให้พยาบาลประสานงานตรวจสอบก่อน โดยส่งปรึกษาท ่ ี

ิ
็
ึ
ิ
ิ
ี
ิ
นตแพทย์ แต่ถ้าในโรงพยาบาลไม่มนตแพทย์ กต้องส่งปรกษา
อายุรแพทย์โรคไต เพ่อเข้าท่ประชุมคณะกรรมการแพทย์ของ
ี
ื
โรงพยาบาลดังกล่าว


ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต 9

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์





8. ผู้รับบริจาคไตกับผู้บริจาคไตที่มีชีวิต ควรมีหมู่เลือดที่ตรงกัน ตาม

หลักการดังนี้




หมู่เลือดของผู้ให้ไต หมู่เลือดของผู้รับไต


เอ หรือโอ เอ


บี หรือโอ บี


โอ โอ


เอ หรือบี หรือโอ หรือเอบี เอบี






ไตจำกผู้บริจำคสมองตำย


ไตบริจาคจากผู้บริจาคสมองตาย สภากาชาดไทยเป็นผู้ดูแล และจัดสรร

ให้แก่ผู้ป่วยอย่างยุติธรรม เที่ยงตรง และโปร่งใส

�
สภากาชาดไทย มีศูนย์รับบริจาคอวัยวะสภากาชาดไทย เป็นผู้ดาเนินงาน
ี
โดยมีฐานข้อมูลของผู้ป่วยท่เข้ารอรับการผ่าตัดปลูกถ่ายไต และมีหลักเกณฑ์
ที่ก�าหนดไว้ น�ามาใช้กับผู้รอรับบริจาคไตเหมือนกันทุกคน








10 ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์





ี
การจัดสรรไตบริจาคให้แก่ผู้รอรับการปลูกถ่ายไต ท่ได้ลงทะเบียนไว้
กับศูนย์รับบริจาคอวัยวะสภากาชาดไทยเท่านั้น




ื
ี
ผู้ลงทะเบียนรอรับบริจาคไต ต้องมีผลการตรวจเน้อเย่อท่เรียกว่า HLA
ื
และผลการตรวจ crossmatching เป็นลบ แล้วจึงคัดเลือกตามเกณฑ์ ดัง
ต่อไปนี้

1. จัดสรรไต ให้แก่ผู้ที่มีเนื้อเยื่อ HLA ตรงกันทุกตัวเป็นอันดับแรกโดย

ต้องมีหมู่เลือดตรงกัน

2. ถ้า HLA ไม่ตรงกันทุกตัว จะจัดสรรให้กับผู้ที่มีหมู่เลือดตรงกัน และ

มีคะแนนสูงสุดตามหลักเกณฑ์การให้คะแนนที่ประกอบด้วย

2.1 คะแนนจากจ�านวน HLA mismatch ยิ่งน้อยยิ่งได้คะแนนมาก

ิ
2.2 คะแนนจากเปอร์เซ็นต์ HLA antibody (PRA) เปอร์เซ็นต์ย่งสูง
ยิ่งได้คะแนนมาก

2.3 คะแนนจากระยะเวลาการรอรับไต ยิ่งนานยิ่งได้คะแนน

ิ
2.4 คะแนนจากอายุผู้รอรับไต ยิ่งมีอายุน้อยย่งได้คะแนนมาก















ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต 11

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์





กำรรอรับไตที่บริจำค

จำกศูนย์บริจำคอวัยวะ สภำกำชำดไทย

1. ผู้รอรับบริจาคไตต้องลงทะเบียนรอรับไตบริจาค ไว้ท่โรงพยาบาล
ี
ี
�
ื
ท่สามารถทาการผ่าตัดปลูกถ่ายไตได้ ตามรายช่อของศูนย์บริจาค
อวัยวะสภากาชาดไทย
2. ผู้รอรับบริจาคไตต้องมาเจาะเลือดทุกเดือนท่ห้องไตเทียม หรือท ี ่
ี
ห้องปฎิบัติการเจาะเลือดของโรงพยาบาลท่ผู้ป่วยลงทะเบียนรอรับ
ี
ี
ไตบริจาค โดยโรงพยาบาลจะส่งต่อเลือดของผู้ป่วยไปท่ศูนย์รับ
บริจาคอวัยวะสภากาชาดไทย ซึ่งจะเก็บซีรั่ม (current serum) ของ

ื
ู
ู
ผ้ป่วยไว้ทกเดือน เพ่อนามาตรวจการเข้ากันได้กับเลอดของผ้บริจาค
ุ
�
ื

























12 ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์





การปลูกถ่ายไตจาก




ผู้บริจาคำทำี่มีภาวะสมองตาย







นำยแพทย์ ธีรยุทธ เจียมจริยำภรณ์






ข้อมูลส�ำหรับผู้รอรับไตบริจำค


1. คุณสมบัติของผู้รอรับบริจาคไตจากผู้มีภาวะสมองตาย

2. ขั้นตอนการรับไตบริจาค

3. ข้อปฏิบัติระหว่างรอไตบริจาค

4. ระยะเวลาการรอรับไตบริจาค

5. ผู้รอรับบริจาคไตควรปฏิบัติตัวอย่างไร

6. ค�าแนะน�าการปฎิบัติตัว ณ วันที่ได้รับแจ้งว่ามีไตบริจาคที่เข้ากันได้




ี
ิ
การผ่าตัดปลกถ่ายไตจากผบริจาคท่เสียชีวต (deceased donor kidney
ู
ู้
ี
transplantation) หมายถึง การรับบริจาคไตจากผู้ท่มีภาวะสมองตาย
ื
่
(brain-dead donor) แต่ยังมีการเต้นของหัวใจและใช้เครองช่วยหายใจ

ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต 13

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์


ื
�
เพ่อประคับประคองให้มีการไหลเวียนของเลือดในร่างกายไปยังอวัยวะสาคัญ
ต่าง ๆ ซ่งมีสภากาชาดไทยเป็นผู้ดูแลจัดสรรให้แก่ผู้ป่วยอย่างยุติธรรม
ึ
ี
เท่ยงตรง และโปร่งใส โดยสภากาชาดไทยมีฐานข้อมูลของผู้ป่วยทุกราย
ี
ท่เข้ารอรับการผ่าตัดปลูกถ่ายไต และมีหลักเกณฑ์การให้คะแนน มาตรฐาน
ื
ี
ท่ใช้เหมือนกันกับผู้ป่วยทุกราย ประกอบด้วย ความเข้ากันได้ของเน้อเย่อ
ื
ี
ระหว่างผู้ป่วยรอรับไตกับผู้บริจาคท่เรียกว่า human leukocyte antigen
(HLA) matching ระยะเวลาการข้นทะเบียนรอรับไต อายุของผู้ป่วย เป็นต้น
ึ
�
โดยเกณฑ์การให้คะแนน ผู้ใดมีคะแนนสูงสุดจะได้รับไตบริจาคไปทาการ
ผ่าตัด

่
ี
�
ื
ุ
ั
้
ผ้ป่วยโรคไตเรอรงระยะสดท้ายทกาลงรกษาด้วยการฟอกเลอด หรอ
ู
ื
ั
ื
ั
ล้างไตทางช่องท้องท่มีความประสงค์จะรักษาด้วยการผ่าตัดปลูกถ่ายไต
ี
�
ึ
ิ
จากผู้บรจาคทมภาวะสมองตาย ต้องแสดงเจตจานง และปรกษาแพทย์
ี
ี
่
โรคไตที่ให้การดูแลท่านอยู่
ขั้นตอนกำรรอรับไตบริจำค
1. ติดต่อพยาบาลผู้ประสานงานปลูกถ่ายอวัยวะ เพ่อบันทึกประวัต ิ
ื
และส่งเอกสารยืนยันความเป็นญาติกันทางกฎหมาย ได้แก่ ทะเบียน
บ้าน สูติบัตร ส�าเนาบัตรประชาชน และเอกสารอื่นที่เกี่ยวข้อง
ื
2. พบอายุรแพทย์โรคไตและศัลยแพทย์ปลูกถ่ายไต เพ่อสัมภาษณ์
ประวัติและตรวจร่างกาย ประเมินความพร้อมในการบริจาคไต




14 ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์




ด ั
ต
า ่
ผ
ม
หา
อ ้
ข ี
ม ่
ม
้ไ
:
ต ด
ไ อ ื
ค ล
า เ ม ู่
จ ิ
ร ห
บ ู้ จ ว
ผ ร
ะ ต
ล
แ
บ
ร ั ู้
ผ
พ
า
ภ
ข ุ
ส
จ
ว
ร
ต
ด ั
ต
ผ ่
ม
า ้
ห
อ ้
ข ี
ม ่
าม ไ ด
: อ ื ต
ต ล เ
ไ ม ู่
ค ดูแลสุขภาพระหว่างรอไตบริจาคจากผู้ เสียชีวิต
า ห จ
จ ิ ว
ร ร
บ ต
บ
ร ั ู้
ผ
พ
า
ภ
ข ุ
ส
จ
ว
ร
ต
ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต 15

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์


3. ตรวจทางห้องปฏิบัติการ ได้แก่ เลือด ปัสสาวะ เอกซเรย์ ตรวจความ

ื
ื
เข้ากันได้ของเน้อเย่อ และการตรวจทางห้องปฏิบัติการอ่นตาม
ื
มาตรฐาน การเตรียมผ่าตัดปลูกถ่ายไต เช่น
ื
็
3.1 ตรวจหาโรคติดเช้อ และโรคมะเรงซ่อนเร้นในอวัยวะต่าง ๆ เช่น
มะเร็งเต้านม มะเร็งปากมดลูก

3.2 ตรวจการท�างานหัวใจ Echocardiography, Exercise-stress

test, และอื่น ๆ ตามความจ�าเป็น

�
ั
3.3 ส่องกล้องตรวจกระเพาะอาหารลาไส้ สาหรบผ้ป่วยอาย ุ
ู
�
มากกว่า 50 ปี
ี
3.4 ส่องกล้องทางเดินปัสสาวะเฉพาะผู้ป่วยบางรายท่มีความเส่ยง
ี
ที่สูง เช่น มีประวัติทางเดินปัสสาวะผิดปกติ

่
ั
3.5 พบทันตแพทย์ เพอรักษาโรคฟันต่าง ๆ เช่น รกษาฟันผ ุ
ื
ขูดหินปูน
ื
3.6 พบจิตแพทย์เพ่อประเมินสุขภาพจิต และความพร้อมทางจิตใจ
ในการดูแลสุขภาพหลังผ่าตัด

4. นัดฟังผลตรวจท้งหมด เพ่อฟังผลการประเมินว่าสามารถเป็น
ั
ื
ผู้บริจาคไตได้หรือไม่ และนัดตรวจติดตามสุขภาพต่อเน่องทุก 1 - 3
ื
ื
เดือน เพ่อติดตามอาการและผลตรวจทางห้องปฏิบัติการระหว่าง
รอรับไตบริจาค







16 ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์


ข้อปฏิบัติระหว่ำงรอไตบริจำค

ี
ึ
ภายหลังจากท่ผู้ป่วยได้รับการตรวจสุขภาพ และข้นทะเบียนรับบริจาค
ื
ื
ี
ไตกับสภากาชาดเรียบร้อยแล้ว ผู้ป่วยต้องส่งเลือดไปท่ห้องตรวจเน้อเย่อ
ของสภากาชาดไทยทุกเดือน โดยมาเจาะเลือดระหว่างฟอกเลือดท่ห้อง
ี
ไตเทียม หากฟอกเลือดท่ศูนย์ไตเทียมนอกโรงพยาบาล หรือล้างไตทาง
ี
ู
ู
่
ั
ี
ช่องท้อง ให้ตดต่อพยาบาลผ้ประสานงานปลกถ่ายอวยวะทห้องตรวจ
ิ
ผู้ป่วยนอก ทางโรงพยาบาล จากส่งต่อด้วยของท่านไปท่ศูนย์รับบริจาค
ี
อวัยวะ สภากาชาดไทย ซ่งจะเก็บซีรัม (current serum) ของท่านไว้ทุกเดือน
ึ
เพื่อน�ามาตรวจความเข้ากันได้ของเลือดกับผู้บริจาคอวัยวะ


ระยะเวลำกำรรอรับไตบริจำค

จากสถิติการปลูกถ่ายไตจากผู้บริจาคท่เสียชีวิตของศูนย์รับบริจาค
ี
ี
อวัยวะสภากาชาดไทย พบว่า ระยะเวลารอรับไตเฉล่ยรวมทุกหมู่เลือด
ื
ประมาณ 4 ปี แต่เน่องจากในแต่ละปีมีผู้ป่วยโรคไตเร้อรัง เข้าคิวรอรับไต
ื
มากขึ้นทุกปี ท�าให้ระยะเวลาในการรอมีแนวโน้มจะนานขึ้นเรื่อย ๆ




ผู้รอรับบริจำคไตควรปฏิบัติตัวอย่ำงไร

ื
ึ
เน่องจากปัจจุบันมีผู้บริจาคไตมากข้น ขณะท่มีผู้ป่วยบางรายบังเอิญ
ี
ั
ไม่สามารถติดต่อได้ ทาให้ต้องเสียโอกาสอย่างน่าเสียดาย ดังน้น ผู้ป่วย
�




ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต 17

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์


ึ
ี
�
ท่ข้นทะเบียนแล้วควรมีการเตรียมพร้อม สาหรับการถูกเรียกเข้ารับการ
ผ่าตัดอย่างกะทันหัน ดังนี้
1. ตรวจสอบสถานะการลงทะเบียน ว่าได้ส่งข้อมูลเป็นผู้รับไตบริจาค

กับสภากาชาดให้เรียบร้อย

ี
2. แจ้งหมายเลขโทรศัพท์ของผู้ป่วย และผู้ท่สามารถติดต่อได้ 24
ช่วโมง หากเดินทางไปท่ท่ไม่สามารถติดต่อได้ ควรแจ้งพยาบาล
ั
ี
ี
ผู้ประสานงานล่วงหน้าว่าให้ติดต่อบุคคลใด
3. มาพบแพทย์และส่งตรวจเลือดทางห้องปฏิบัติการ รวมทั้ง (current

serum) อย่างสม�่าเสมอ

ี
ี
ี
ี
4. รักษาสุขภาพให้แข็งแรงอยู่เสมอ หลีกเล่ยงไม่ไปท่ท่แออัดเส่ยง
ต่อการติดเชื้อ ออกก�าลังกาย รับประทานอาหารที่มีประโยชน์ และ
พักผ่อนให้เพียงพอ

ิ
5. เตรียมค่าใช้จ่ายในการรักษาตามสิทธ์การรักษาผู้ป่วย และงบ
ส�ารองไว้ใช้ยามจ�าเป็น




ค�ำแนะน�ำกำรปฏิบัติตัว ณ วันที่ได้รับแจ้งว่ำ

มีไตบริจำคที่เข้ำกันได้

่
�
�
ั
ี
ั
ี
1. จดเตรยมอุปกรณ์ของใช้ส่วนตวและยาทใช้เป็นประจา นามาท ่ ี
โรงพยาบาลทันทีที่ได้รับแจ้งว่ามีไตบริจาคที่เข้ากันได้


18 ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์


2. หากมีอาการเจ็บป่วย ต้องรีบแจ้งให้ทางโรงพยาบาลทราบทันท ี

เนื่องจากต้องเลื่อนการผ่าตัดออกไปจนกว่าผู้ป่วยจะแข็งแรงปกติ

้
�
3. งดนาและอาหารทุกชนิด ตามเวลาท่แพทย์ หรือพยาบาลจะให้
ี
ทราบ
ึ
ั
4. มาถงโรงพยาบาลท่านจะได้รบการตรวจสุขภาพ ตรวจเลอด เอกซเรย ์
ื
ปอด และคลื่นไฟฟ้าหัวใจ ผู้ป่วยบางรายอาจต้องท�าการฟอกเลือด
เพิ่มอีก 1 ครั้ง หากการฟอกเลือดครั้งสุดท้ายเกิน 1 วัน และขึ้นอยู่

้
�
ิ
กับระดับของเสียในเลือด และนาหนักตัวท่เพ่มมากข้น หลังการ
ึ
ี
ฟอกเลือดครั้งสุดท้าย
5. หากผลตรวจทั้งหมดปกติ แพทย์จะให้ยากดภูมิคุ้มกันก่อนผ่าตัด
ิ
ู
ั
์
ั
่
่
ี
6. ระหวางทรอผลในโรงพยาบาลศนยรบบรจาคอวยวะสภากาชาดไทย
จะนาเลือดของท่านท่ส่งเก็บไว้ทุกเดือนมาตรวจความเข้ากันได้
�
ี
ของเนื้อเยื่อ (final crossmatch) การตรวจนี้อาจใช้เวลานาน 6 - 8
ชั่วโมง
ื
ื
ื
7. เม่อตรวจความเข้ากันของเน้อเย่อผ่านเรียบร้อยแล้ว ศัลยแพทย์
ั
ื
และวิสัญญีแพทย์ จะมาพบผู้ป่วยเพ่อจะแจ้งข้นตอนการผ่าตัด
และให้เซ็นชื่อในหนังสือยินยอมเข้ารับการผ่าตัด










ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต 19

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์





การปลูกถ่ายไต




จากผู้บริจาคำทำี่มีชีวิต





นำยแพทย์ ธีรยุทธ เจียมจริยำภรณ์





ข้อมูลล�ำหรับผู้บริจำคไต

1. ข้อดีของการปลูกถ่ายไตจากผู้บริจาคที่มีชีวิต

2. คุณสมบัติของผู้บริจาคไตที่มีชีวิต

ิ
้
้
้
่
ู
ิ
้
ี
ี
ิ
ี
ี
็
ิ
ิ
3. ขอหามการบรจาคไตจากผบรจาคทมชวตทตองพจารณาเปนพเศษ
่
โดยคณะแพทย์
4. ขั้นตอนการบริจาคไตจากผู้บริจาคที่มีชีวิต
5. ความเสี่ยงที่อาจจะเกิดขึ้นกับผู้บริจาคไตที่มีชีวิต
6. ข้อควรระวังหลังผ่าตัดบริจาคไต
7. การปกป้องสิทธิผู้บริจาคไต
การรักษาด้วยผ่าตัดปลูกถ่ายไต คือ การน�าไตที่ท�างานปกติมาผ่าตัด
ปลูกถ่ายให้กับผู้ป่วยโรคไตระยะสุดท้าย โดยไตที่ได้รับใหม่จะช่วยขจัด
�
้
�
ของเสียและสารนาส่วนเกิน รวมท้งสร้างฮอร์โมนกระตุ้นเม็ดเลือดแดง ทาให้
ั
ผู้ป่วยโรคไตเร้อรังมีสุขภาพดีแข็งแรงข้น อายุยืนยาวข้นกว่าการรักษา
ึ
ึ
ื
20 ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์


โรคไตด้วยวิธีอื่น นอกจากนั้น ยังมีคุณภาพชีวิตที่ดีกว่า มีการจ�ากัดอาหาร

�
น้อยกว่า และสามารถทางานได้ตามปกติ ปัจจุบันการผ่าตัดปลูกถ่ายไต
ี
ในประเทศไทยมีสองวิธี ได้แก่ การผ่าตัดปลูกถ่ายไตจากผู้บริจาคท่มีชีวิต
ี
ี
ี
ท่เป็นญาติสายตรง หรือพ่น้องในครอบครัวเดียวกันท่สามารถพิสูจน์ได้ตาม
ู
่
่
ั
กฎหมาย (living-related kidney transplant) และการผาตดปลกถายไตจาก
ผู้บริจาคที่เสียชีวิต (deceased-donor kidney transplant)
ข้อดีของกำรปลูกถ่ำยไตจำกผู้บริจำคที่มีชีวิต

่
้
ิ
ู
ั
ู
่
้
ผลการรกษาดวยการผาตดปลกถายไตจากผบรจาคทมชวต โดยทวไป
ิ
ั
่
ี
่
ั
ี
ี
ดีกว่าการรักษาด้วยการผ่าตัดปลูกถ่ายไตจากผู้เสียชีวิต เนื่องจากคุณภาพ
ของอวัยวะดีกว่า และระยะเวลาการนาไตจากผู้บริจาคไปสู่ผู้รับส้นกว่า
ั
�
ิ
ั
นอกจากน้น ยังสามารถทาผ่าตัดปลูกถ่ายไตโดยยังไม่ต้องเร่มการรักษา
�
ด้วยการบาบัดทดแทนไต (pre-emptive kidney transplantation) ด้วย
�
การฟอกเลือด หรือล้างไตทางช่องท้อง ซึ่งให้ผลการรักษาดีที่สุด
คุณสมบัติของผู้บริจำคไตที่มีชีวิต
1. มีสุขภาพแข็งแรง ไม่มีโรคประจาตัวท่เป็นข้อห้ามของการบริจาคไต
�
ี
เช่น โรคไตเร้อรัง โรคเบาหวาน โรคติดเช้อ HIV หรือไวรัสตับอักเสบ
ื
ื
โรคมะเร็ง
2. เป็นญาติที่มีความสัมพันธ์โดยสายเลือดกับผู้รอรับบริจาคไต
3. มีความประสงค์จะบริจาคไต โดยปราศจากการซื้อขายอวัยวะ หรือ
แรงกดดันทางสังคมอื่น ๆ


ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต 21

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์


4. เป็นผู้บรรลุนิติภาวะมีสุขภาพจิตปกติ เขียนอ่านหนังสือได้ สามารถ

เข้าใจข้นตอนการรักษาและการผ่าตัดท้งหมด และสามารถเซ็น
ั
ั
เอกสารยินยอมเข้าร่วมการรักษา


ข้อห้ำมกำรบริจำคไตจำกผู้บริจำคที่มีชีวิต

ที่ต้องพิจำรณำเป็นพิเศษโดยคณะแพทย์

1. มีโรคความดันโลหิตสูง
2. มีความเสี่ยงต่อการเป็นโรคเบาหวาน (impaired fasting glucose)

3. มีโรคอ้วน ดัชนีมวลกาย (body mass index) ระหว่าง 30 ถึง 35

4. ผู้ป่วยโรคไวรัสตับอักเสบบี
5. มีประวัติโรคเส้นเลือดด�าอุดตัน หรือโรคลิ่มเลือดในปอด






















ขั้นตอนกำรบริจำคไตจำกผู้บริจำคที่มีชีวิต
ื
1. ติดต่อพยาบาลผู้ประสานงานปลูกถ่ายอวัยวะ เพ่อบันทึกประวัติและ
ส่งเอกสารยืนยันความเป็นญาติกันทางกฎหมาย ได้แก่ ทะเบียน

บ้าน สูติบัตร ส�าเนาบัตรประชาชน และเอกสารอื่นที่เกี่ยวข้อง หาก



22 ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์


ไม่สามารถพิสูจน์ความเป็นญาติกันจากเอกสาร จะมีการตรวจ DNA

เพื่อยืนยันความเป็นญาติกัน
ื
2. พบอายุรแพทย์โรคไตและศัลยแพทย์ปลูกถ่ายไต เพ่อสัมภาษณ์
ประวัติและตรวจร่างกาย ประเมินความพร้อมในการบริจาคไต
3. ตรวจทางห้องปฏิบัติการ ได้แก่ เลือด ปัสสาวะ เอกซเรย์ ตรวจความ

เข้ากันได้ของเนื้อเยื่อ และการตรวจทางห้องปฏิบัติการอื่น ๆ ตาม

มาตรฐาน การเตรียมผ่าตัดปลูกถ่ายไต ได้แก่
�
3.1 ตรวจประสิทธิภาพการทางานของไตโดยตรวจเลือดวัดค่า
ั
ี
ี
่
�
ั
ิ
ิ
ซรมครเอตนน และคานวณเป็นอตราการกรองของเสีย
(estimated glomerular filtration rate) ร่วมกับการเก็บปัสสาวะ
ั
24 ช่วโมงวัดค่าขจัดของเสียครีเอตินินในปัสสาวะ และวัดค่า
การกรองของเสียของไต (measured glomerular filtration rate)
ด้วยเครื่องมือทางรังสีวิทยา
ื
็
3.2 ตรวจหาโรคติดเช้อ และโรคมะเรงซ่อนเร้นในอวัยวะต่าง ๆ เช่น
มะเร็งเต้านม มะเร็งปากมดลูก
3.3 ตรวจการทางานหัวใจ Echocardiography และ exercise-
�
stress test

�
3.4 ส่องกล้องตรวจกระเพาะอาหารลาไส้ สาหรับผู้ป่วยอายุมากกว่า
�
50 ปี
่
ี
ู
ี
่
ู
3.5 ส่องกล้องกระเพาะปัสสาวะเฉพาะในผ้ป่วยทมความเสยงสง
ี
เช่น มีเม็ดเลือดแดงปนในปัสสาวะ
ื
3.6 พบจิตแพทย์เพ่อประเมินสุขภาพจิต และความพร้อมทางจิตใจ
ในการดูแลสุขภาพหลังผ่าตัด
ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต 23

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์


ื
ั
4. นัดฟังผลตรวจท้งหมด เพ่อฟังผลการประเมินว่าสามารถเป็นผู้บริจาค
ไตได้หรือไม่ และนัดวันผ่าตัด
ี
โดยเฉล่ยระยะเวลาในการประเมินความพร้อมในการบริจาคไตประมาณ
1 - 3 เดือน ขึ้นอยู่กับสภาวะสุขภาพของผู้บริจาค และโรคที่อาจตรวจพบ
ในระหว่างประเมิน ข้อมูลเก่ยวกับการตรวจสุขภาพประเมินก่อนผ่าตัด
ี
ี
ปลูกถ่ายไต จะถูกเก็บรักษาเป็นความลับของผู้ป่วย ผู้ท่บริจาคไตแล้ว
สามารถใช้ชีวิตและท�างานได้ตามปกติ



ควำมเสี่ยงที่อำจจะเกิดขึ้นกับผู้บริจำคไตที่มีชีวิต

ั
โดยท่วไปผู้บริจาคไตจะต้องเข้ารับการรักษาตัวในโรงพยาบาล 5 - 7 วัน
และมีระยะพักฟื้น 1 - 3 เดือน ระหว่างการพักฟื้นผู้บริจาคไตอาจมีอาการ

ปวดแผลเล็กน้อย ท้องผูก หรือคลื่นไส้อาเจียนจากผลข้างเคียงของยาที่ใช้

ระหว่างผ่าตัด การผ่าตัดบริจาคไตถือเป็นการผ่าตัดใหญ่ ความเสี่ยงที่อาจ
เกิดภาวะแทรกซ้อน ร้อยละ 1 - 2 ได้แก่ มีโอกาสในการติดเชื้อที่บาดแผล

มีโอกาสแพ้ยาระหว่างดมยาผ่าตัด หรือมีการอุดตันของหลอดเลือดหลัง
ผ่าตัด อย่างไรก็ตาม จากข้อมูลวิจัยพบว่า มีโอกาสเส่ยงในการเสียชีวิต
ี
จากการผ่าตัดบริจาคไตค่อนข้างต�่า ประมาณร้อยละ 0.03 ไม่แตกต่างจาก

การผ่าตัดชนิดอื่น ๆ
การบริจาคไต 1 ข้างของผู้บริจาค การท�างานของไตเบื้องต้นจะลดลง

ึ
ั
50% และจะเพ่มข้นเป็น 60% ใน 1 เดือนแรก และหลังจากน้นประมาณ
ิ
ั
4 ปี จะเพ่มข้นเป็นประมาณ 80% ดังน้น ภายหลังจากระยะพักฟื้น
ึ
ิ
ผู้บริจาคไตสามารถใช้ชีวิตได้ตามปกติโดยการมีไตหนึ่งข้าง



24 ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์


จากการวิจัยติดตามข้อมูลระยะยาว ความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้นภายหลัง

จากการผ่าตัดบริจาคไต ได้แก่ ภาวะความดันโลหิตสูงเล็กน้อย หรืออาจมี
ั
ี
โปรตีนร่วออกมาในปัสสาวะเล็กน้อย กรณีท่ผู้บริจาคเป็นผู้หญิงอาจพบม ี
ภาวะความดันโลหิตสูง เบาหวาน อย่างไรก็ตาม ภาวะต่าง ๆ ดังกล่าว
ี
ข้างต้นสามารถควบคุมรักษาได้ด้วยยาท้งหมด โอกาสท่ผู้บริจาคไตจะเกิด
ั
โรคไตภายหลังการผ่าตัดบริจาคไตมีค่อนข้างน้อย อย่างไรก็ตาม มีรายงาน

การเกิดโรคไตเร้อรัง จากผู้ป่วยโรคไตท่มีประวัติเป็นโรคไตจากพันธุกรรม
ื
ี
หรือเป็นในครอบครัว


ข้อควรระวังหลังผ่ำตัดบริจำคไต

ผู้บริจาคไตควรหลีกเล่ยงการขับรถในช่วงสองสัปดาห์แรก และการ
ี
ยกของหนักในช่วง 6 สัปดาห์แรก หลังผ่าตัด



กำรปกป้องสิทธิผู้บริจำคไต

ั
ิ
ั
ี
�
ก่อนการดาเนินการบริจาคไต ท่านจะได้รบการอธบายเก่ยวกับข้นตอน
ิ
ุ
การบรจาคไตทงหมด ข้อมูลทกอย่างจะถกเก็บรักษาเป็นความลับผู้ป่วย
ู
ั
้
หากท่านเข้าใจท้งหมดเรียบร้อยดีแล้ว จะมีการเซ็นเอกสารยืนยันความ
ั
เข้าใจก่อนดาเนินการผ่าตัด การผ่าตัดบริจาคไตไม่มีผลกระทบกับการ
�
ท�าประกันชีวิต หากในระหว่างประเมินผู้บริจาคใดมีข้อสงสัย หรือข้อกังวล
ั
ผู้บริจาคมีสิทธ์ยกเลิกข้นตอนการบริจาคไตได้ทันที โดยไม่มีผลกระทบใด
ิ
กับการรักษาต่อเนื่อง




ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต 25

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์





การผ่าตัดปลูกถ่ายไต







นำยแพทย์ ธัชชัย พิพิธพันธ์พิพิท


เทคนิคการผ่าตัดปลูกถ่ายไต เป็นขั้นตอนที่ส�าคัญที่สุดของการผ่าตัด

ปลูกถ่ายไต การผิดพลาดในการผ่าตัดอาจส่งผลให้เกิดการล้มเหลวของการ

ั
ู
ู
ั
ปลกถ่ายไต โดยไม่สามารถแก้ไขได้ ประกอบกบการผ่าตดปลกถ่ายไต ม ี
ั
ี
ั
ี
ข้นตอนท่ซับซ้อน ดังน้น ทีมผ่าตัดปลูกถ่ายไต ต้องมีความเช่ยวชาญ
ึ
ประสบการณ์ และความรู้ในข้นตอนการผ่าตัดอย่างละเอียด และหน่งใน
ั
ี
�
ี
ั
ข้นตอนท่สาคัญในการผ่าตัดปลูกถ่ายไต คือ การเตรียมผู้ป่วยท่จะรับการ
ผ่าตัดปลูกถ่ายไต นั่นเอง
กำรเตรียมผู้ป่วยที่จะรับกำรผ่ำตัดปลูกถ่ำยไต
ี
ผู้ป่วยไตวายเร้อรังระยะสุดท้ายท่เข้ารับการผ่าตัดปลูกถ่ายไต เป็น
ื
ผู้ป่วยที่มีความเสี่ยงจากโรคร่วมที่เป็น เช่น โรคความดันโลหิตสูง โรคหัวใจ
ถ้าเตรียมตัวเข้ารับการผ่าตัดได้ไม่ดีพอ ผู้ป่วยจะมีภาวะซีด ขาดสารอาหาร
ั
�
ี
โปรตีน หรือการฟอกเลือดท่ไม่เพียงพอ ทาให้เกิดภาวะของเสียค่งซ่งจะ
ึ
ื
�
ิ
ิ
�
ิ
ทาให้เกล็ดเลอดทางานผิดปกต มีโอกาสเกดเลือดออกผดปกติได้ระหว่าง
และหลังผ่าตัด ดังนั้น การผ่าตัดจึงต้องพิถีพิถันในการตัด เลาะ ต่อเส้นเลือด
และการห้ามเลือด รวมถึงการหยุดยาต้านเกล็ดเลือดก่อนผ่าตัด
26 ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์


่
ั
ี
ั
ั
ู
ี
ขนตอนแรกของการเตรยมตวผ้ป่วยทจะรบการผ่าตดปลกถ่ายไต
ั
้
ู
คือ การประเมินความเหมาะสมของผู้ป่วยที่จะเข้ารับการผ่าตัดปลูกถ่ายไต
ได้แก่ การซักประวัติ ตรวจร่างกาย โดยเฉพาะโรคความดันโลหิตสูง โรค
้
�
หัวใจ เป็นต้น การรักษาและแก้ไขภาวะสมดุลของนารวมท้งเกลือแร่ใน
ั
ร่างกาย เช่น การฟอกเลือดทันทีก่อนผ่าตัด เพื่อแก้ไขสภาวะสมดุลของน�้า
และเกลือแร่ในร่างกาย การตรวจร่างกายผู้ป่วยปลูกถ่ายไต นอกจากตรวจ
ึ
สัญญาณชีพแล้วจะต้องตรวจท้องโดยเฉพาะบริเวณท้องน้อย ซ่งเป็นบริเวณ
ท่จะใส่ไต ซักประวัติและตรวจดูแผลผ่าตัดท่อาจจะมีมาก่อนผ่าตัด เช่น
ี
ี
ื
ิ
แผลผ่าตัดคลอดบุตร ตลอดจนตรวจชีพจรของเส้นเลอดบรเวณขาหนีบ
(femoral artery) ทั้ง 2 ข้าง ที่อาจตีบตัน พบได้ในผู้ป่วยโรคไตที่มีความดัน
ึ
ี
่
ื
ั
้
่
ิ
ู
โลหตสงมานาน ซงควรเลยงการใส่ไตข้างนน โดยเลอกใส่ไตในท้องน้อย
้
้
ขางที่เสนเลือด femoral artery คล�าไดชัดและแรงเสมอ เมื่อก�าหนดวันเวลา
้
ท่จะผ่าตัดปลูกถ่ายไตได้แล้ว จะประสานงานแจ้งให้ทีมงานทราบ ได้แก่
ี
ั
ั
วสญญแพทย์ พยาบาลห้องผ่าตด ศลยแพทย์ โดยผ้ประสานงานการ
ู
ั
ิ
ี
ปลูกถ่ายอวัยวะ (transplant coordinator) ซ่งจะช่วยอายุรแพทย์โรคไต
ึ
ในการจัดสรรคัดเลือกผู้รับไตท่เหมาะสม ผ่านการ matching ว่ามี HLA
ี
mismatch น้อยที่สุด และมี lymphocyte cross-match negative เสมอ
ข้นตอนกำรเตรียมผู้เข้ำรับกำรผ่ำตัดปลูกถ่ำยไต
ั
มีดังนี้
ั
้
้
ึ
ุ
�
ั
ั
ื
่
1. งดนาและอาหารหลงเทยงคน ในกรณทจะผ่าตดในเช้าวนร่งขน
ี
ี
ี
่
ในกรณีผ่าตัดฉุกเฉิน เช่น ไตที่ได้จากผู้เสียชีวิต ควรแจ้งผู้ป่วยงด
ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต 27

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์


้
นาและอาหารพร้อมไปด้วยในขณะท่ตามผู้ป่วยมารับการผ่าตัด โดย
ี
�
ให้งดน�้าและอาหารไม่น้อยกว่า 4 - 6 ชั่วโมงก่อนการปลูกถ่ายไต
2. ผู้ป่วยหยุดยาป้องกันการแข็งตัวของเลือดล่วงหน้า ในกรณีการ
ี
ี
ี
่
ู
ิ
ิ
ิ
ิ
ู
่
ึ
่
ี
บรจาคไตจากผ้บรจาคทมชวต ในกรณีไตทได้จากผ้เสียชีวตซง
เป็นการผ่าตัดฉุกเฉิน การหยุดยาป้องกันการแข็งตัวของเลือดทันท ี
ิ
ฤทธ์ยายังอาจตกค้างอยู่ จึงควรเตรียมสารเลือด (fresh frozen
plasma) และเกล็ดเลือดก่อนผ่าตัดด้วย
3. ผู้ป่วยควรได้รับการฟอกเลือดภายใน 24 ชั่วโมง ก่อนการปลูกถ่าย
ไต ซ่งการฟอกเลือดจะได้รับการพิจารณาจากแพทย์ตามความ
ึ
เหมาะสมของสภาวะผู้ป่วยแต่ละราย
�
4. ผู้ป่วยต้องมีปริมาณนาในร่างกายไม่มากเกินไป และมีระดับสาร
้
เกลือแร่ในเกณฑ์ปกติ โดยเฉพาะอย่างยิ่งระดับโพแทสเซียม
5. เตรียมสารเลือด ตามความเหมาะสมกับสภาพผู้ป่วยแต่ละราย
6. ใส่สายสวนปัสสาวะ เพื่อให้ปัสสาวะไหลได้โดยสะดวก ไม่ถูกอุดตัน
โดยลิ่มเลือดจากการผ่าตัดต่อท่อไต

7. การให้ยาก่อนผ่าตัด ประกอบด้วย

ื
7.1 ยาปฏิชีวนะเพ่อการป้องกันการติดเช้อระหว่างการปลูกถ่ายไต
ื
มีสองลักษณะ คือ ทางเส้นเลือด และให้ทางกระเพาะปัสสาวะ

7.2 ยากดภูมิคุ้มกัน
7.3 ยาขับปัสสาวะ









28 ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์


ภำวะแทรกซ้อนหลังกำรผ่ำตัดปลูกถ่ำยไต

ภาวะแทรกซ้อนหลังการผ่าตัดปลูกถ่ายไต แบ่งได้เป็นลักษณะ ดังนี้

ี
ึ
1. Surgical complication หมายถึง ภาวะแทรกซ้อนท่เกิดข้นจาก
�
ี
ี
การผ่าตัดโดยตรง หรือเป็นภาวะท่แทรกซ้อนท่จาเป็นต้องได้รับการ
แก้ไขโดยกระบวนการทางศัลยกรรม แบ่งได้เป็น
1.1 ภาวะแทรกซ้อนจากเส้นเลือด (vascular complication) เช่น

ิ
เส้นเลือดอุดตันจากล่มเลือด หรือมีภาวะเลือดออกจากเส้นเลือด
ที่ผ่าตัด

�
1.2 ภาวะแทรกซ้อนจากนาเหลือง (lymphatic complication)
้
ซึ่งอาจมีภาวะคั่งค้างในบริเวณที่ผ่าตัด และมีขนาดใหญ่จนไป
ี
ื
้
�
้
ื
ิ
้
ื
ู
ี
ี
กดเบยดไตท่ปลกถาย หรอมภาวะตดเชอนาเหลองแทรกซอน
่
1.3 ภาวะแทรกซ้อนจากท่อไต (urological complication) เช่น
ท่อไตที่ผ่าตัดรั่ว หรือตีบในภายหลัง
ื
2. ภาวะแทรกซ้อนจากการติดเช้อ (infectious complication) เป็น
ภาวะแทรกซ้อนที่พบได้บ่อย
3. ภาวะแทรกซ้อนจากโรคหัวใจและเส้นเลือด (cardiovascular com-
plication)
4. ภาวะแทรกซ้อนอ่น ๆ ซ่งรวมถึงผลการเปล่ยนแปลงภูมิคุ้มกันใน
ื
ึ
ี
ร่างกาย ตลอดจนผลข้างเคียงต่าง ๆ ของยาที่รับประทาน








ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต 29

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์




การปฏิบัติตัว




หลังการปลูกถ่ายไต





แพทย์หญิง ธิดำรัตน์ กิจรุ่งไพบูลย์



ี
�
�
ผู้ป่วยท่ได้รับการปลูกถ่ายไตควรปฏิบัติตนให้ถูกต้องตามคาแนะนา
ของแพทย์ เพื่อลดภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดภายหลังการปลูกถ่ายไตได้


1. กำรตรวจวัดและบันทึก
้
1.1 ควรตรวจวัดและบันทึกความดันโลหิต อุณหภูมิ นาหนักตัว
�
ปริมาณปัสสาวะสม�่าเสมอ แนะน�าให้วัดช่วงหลังตื่นนอนตอน
เช้า และเมื่อมีอาการผิดปกติ เช่น วิงเวียนศีรษะ บวม เป็นต้น

1.2 ในช่วง 3 เดือนแรก หลังการปลูกถ่ายไต ผู้ป่วยจะได้รับยากด
ภูมิคุ้มกันในปริมาณสูง ควรวัดและจดบันทึกอุณหภูมิร่างกาย
ทุกวันในช่วง 1 เดือนแรกของการเปลี่ยนไต และวัดอุณหภูมิ

ทุกครั้งเมื่อรู้สึกมีไข้

1.3 ควรน�าสมุดบันทึกมาพบแพทย์ทุกครั้ง


2. กำรรับประทำนยำกดภูมิคุ้มกันให้ถูกต้องสม�่ำเสมอ

2.1 ควรรับประทานยาตามแพทย์ส่งอย่างเคร่งครัด ไม่ควรปรับ
ั
ขนาดยาเอง



30 ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์


2.2 ควรหลีกเลี่ยงการซื้อยารับประทานเอง เนื่องจากอาจมีผลกับ
ี
ระดับยากดภูมิคุ้มกันท่รับประทานอยู่ และอาจมีผลต่อการ
ท�างานของไตได้



3. กำรป้องกันกำรติดเชื้อแทรกซ้อน
3.1 ควรดูแลความสะอาดของร่างกายให้สะอาดเสมอ

่
�
3.2 ควรรักษาสุขภาพปากและฟันอย่างสมาเสมอ หากมีฟันผ ุ
เหงือกอักเสบ พบมีฝ้าขาวในปาก ควรมาพบแพทย์
3.3 ควรระมัดระวังการเกิดบาดแผลตามร่างกาย
3.4 ถ้าหากมีอาการผิดปกติต่าง ๆ เช่น ไข้หวัด ท้องเสีย ควรมา

ี
ี
พบแพทย์ท่รักษาทันที ในกรณีท่ไม่สามารถมาพบแพทย์
โรคไตได้ ให้ปรึกษาแพทย์พร้อมทั้งแจ้งว่าเป็นผู้ป่วยปลูกถ่าย
ไต และรับประทานยากดภูมิคุ้มกันอยู่
3.5 ควรหลีกเล่ยงการใกล้ชิด หรือสัมผัสผู้ป่วยท่ไม่สบายเป็นไข้
ี
ี
ผู้ป่วยโรคติดต่อทางเดินหายใจ เช่น ผู้ป่วยโรคหวัด วัณโรค

ปอด โรคไอเรื้อรัง เป็นต้น
3.6 ควรหลีกเล่ยงการเข้าไปในอาคารท่มีชุมชนหนาแน่น แออัด
ี
ี
การถ่ายเทอากาศไม่ดี เช่น โรงภาพยนตร์ เนื่องจากเสี่ยงที่จะ
ติดเชื้อจากผู้อื่นได้ง่าย เช่น ไข้หวัด เชื้อวัณโรค เป็นต้น หาก

จ�าเป็นควรสวมหน้ากากอนามัยเพื่อป้องกันการติดเชื้อ
3.7 ควรหลีกเล่ยงการเดินทางโดยสารยานพาหนะร่วมกับบุคคล
ี
ั
ั
แปลกหน้าเป็นเวลาหลายช่วโมง ท้งทางรถ รถไฟ หรือ
เคร่องบิน หากจาเป็นควรสวมหน้ากากอนามัยเพ่อป้องกัน
�
ื
ื
การติดเชื้อ


ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต 31

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์


่
ี
ี
ี
ู
่
�
3.8 ควรหลกเลยงการเยยมผ้ป่วยตามโรงพยาบาล เพราะทาให้
มีโอกาสรับเชื้อโรคจากผู้อื่นได้ง่าย ๆ
ี
ี
่
3.9 ควรหลีกเล่ยงสถานท่ท่ฝุ่นละอองเยอะ เช่น บริเวณท่มีการ
ี
ี
ก่อสร้าง
3.10 ควรหลีกเล่ยงการเล้ยงนก หรือพักอาศัยในบริเวณท่เล้ยงนก
ี
ี
ี
ี
ี
ิ
ู
ี
ู
�
่
ื
้
่
ี
เพราะนกบางชนดมเชอราทอาจแพร่มาทผ้ป่วย ทาให้ผ้ป่วย
ื
เกิดการติดเช้อแทรกซ้อนท่รุนแรงได้ เช่น โรคเย่อหุ้มสมอง
ี
ื
อักเสบ โรคปอดอักเสบ เป็นต้น
3.11 ควรหลีกเล่ยงการทากิจกรรมบางชนิด เช่น ขุดดิน ทาสวน
ี
�
�
ปัดกวาดฝุ่นละออง
3.12 ควรฉีดวัคซีนตามที่แพทย์สั่ง
4. กำรออกก�ำลังกำยอย่ำงสม�่ำเสมอ
ี
4.1 ควรออกกาลังกายสมาเสมอ โดยไม่ใช่กีฬาท่เส่ยงต่อการ
�
�
ี
่
บาดเจ็บ เช่น การเดิน ปั่นจักรยาน
4.2 ควรหลีกเล่ยงการเล่นกีฬาท่เส่ยงต่อการบาดเจ็บ เช่น ฟุตบอล
ี
ี
ี
บาสเกตบอล เป็นต้น
้
ี
�
้
�
4.3 ควรหลีกเล่ยงการว่ายน�าในบ่อ ทะเลสาบนาจืด หรือแม่นา
้
โดยสามารถว่ายน�้าได้ในสระว่ายว่ายน�้า หรือทะเล
5. กำรมีเพศสัมพันธ์และกำรคุมก�ำเนิด
5.1 ควรใชถงยางอนามยเมอมเพศสมพนธ เพอปองกนการตดเชือ
ั
ิ
ี
้
ั
้
่
ื
ั
ุ
ั
้
์
ื
่
ทางเพศสัมพันธ์ และเพื่อคุมก�าเนิดร่วมด้วย
5.2 ผู้ป่วยปลูกถ่ายไตท่อยู่ในวัยเจริญพันธุ์ ควรปรึกษาแพทย์
ี
32 ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์


เพ่อวางแผนการคุมกาเนิด โดยสามารถเลือกการคุมกาเนิด
�
�
ื
ได้หลายวิธี เช่น การท�าหมัน การใช้ยาคุมก�าเนิดชนิดกิน/ฉีด
การใส่ห่วงอนามัย เป็นต้น

5.3 ผู้ป่วยปลูกถ่ายไตควรหลีกเล่ยงการต้งครรภ์ เน่องจากมีความ
ี
ั
ื
ั
ี
เส่ยงต่อผู้ป่วยและทารกในครรภ์ แต่หากต้องการจะต้งครรภ์
ี
ต้องวางแผนปรึกษากับแพทย์ท่รักษาล่วงหน้าก่อนเตรียมการ
ั
ุ้
ี
ื
ต้งครรภ์ เพ่อพิจารณาความเส่ยงและปรับยากดภูมิคมกันก่อน
ื
เน่องจากยากดภูมิคุ้มกัน เช่น ยาไมโครฟีโนเลท อาจทาให้เกิด
�
ภาวะแท้ง และมีผลกระทบต่อทารกในครรภ์ได้
5.4 ผู้ป่วยปลูกถ่ายไตเพศชายท่ต้องการจะมีบุตร ก็ควรจะต้อง
ี
วางแผนล่วงหน้ากับแพทย์เพ่อพิจารณาปรับยากดภูมิคุ้มกัน
ื
หยุดยากลุ่มไมโครฟีโนเลท ก่อนอย่างน้อย 90 วัน ก่อนหน้าที่
จะเตรียมมีบุตร


6. กำรดูแลตนเองทั่วไป

6.1 งดสูบบุหรี่
6.2 งดดื่มสุรา
6.3 ควรพักผ่อนให้เพียงพออย่างน้อย 6 - 8 ชั่วโมงต่อวัน

6.4 ควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาสมุนไพรต่าง ๆ เนื่องจากอาจมีผลกับ

ระดับยากดภูมิคุ้มกันท่รับประทานอยู่ และอาจมีผลต่อการ
ี
ท�างานของไต หรือตับได้
ี
6.5 ควรหลีกเล่ยงการทากิจกรรมท่เส่ยงต่อการบาดเจ็บ กระทบ
�
ี
ี
กระแทกอย่างรุนแรงบริเวณช่องท้อง เช่น การเล่นกีฬาท ่ ี
เสี่ยงต่อการบาดเจ็บ การปีนต้นไม้สูง



ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต 33

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์





คำ�แนำะนำ�




หลังการปลูกถ่ายไต








แพทย์หญิง ธิดำรัตน์ กิจรุ่งไพบูลย์







ื
ี
ผู้ป่วยท่ได้รับการผ่าตัดปลูกถ่ายไต ควรรับประทานอาหารและด่ม
เครื่องดื่มที่เหมาะสม ดังค�าแนะน�าต่อไปนี้
1. ควรดื่มน�้าสะอาดให้เพียงพอ อย่างน้อย 2 ลิตรต่อวัน

่
ี
2. ควรรบประทานอาหารท่สะอาด ใหม่เสมอ เพอหลกเลยงการ
ั
่
ื
ี
ี
ติดเชื้อ ท้องเสียตามมา
ี
3. ควรรับประทานผักสุก และถ้าจะรับประทานผลไม้ท่ปอกเปลือก
ออกได้ ควรล้างผลไม้ให้สะอาด และปอกเปลือกทุกคร้งก่อน
ั
รับประทาน
4. ควรลดการรับประทานเน้อสัตว์ และอาหารท่มีโปรตีนสูง เพ่อช่วย
ื
ื
ี
ชะลอการเสื่อมของไตปลูกถ่าย
�
5. ควรลดอาหารไขมันสูง เน่องจากยากดภูมิคุ้มกันส่วนใหญ่มีผลทาให้
ื
ไขมันในเลือดสูงได้ จึงควรควบคุมอาหารท่มีไขมันสูง เช่น ของทอด
ี
กะทิ ไขมันสัตว์ น�้ามันปาล์ม เป็นต้น

34 ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์



















6. ควรหลีกเลี่ยงอาหารที่มีรสชาติเค็ม เชน ปลาเค็ม มันฝรั่งทอดเกลือ
่
อาหารหมักดอง และไม่ควรเติมเกลือ หรือซอสปรุงรสเพ่มในอาหาร
ิ
ที่ปรุงเสร็จแล้ว

ี
7. ควรหลีกเล่ยงการรับประทานผลไม้เกรพฟรุ๊ต (grapefruit) ส้มโอ
ทับทิม เนื่องจากมีผลกับระดับยากดภูมิคุ้มกันได้
ี
8. ควรหลีกเล่ยงอาหารท่มีโพแทสเซียมสูง เช่น ส้ม กล้วย มะละกอ
ี
�
่
ั
เสาวรส ขนุน ผลไม้แห้ง กะหลาปลีม่วง แครอท ถ่วฝักยาว เป็นต้น














ื
ี
9. ควรหลีกเล่ยงอาหารท่มีรสชาติหวาน เน่องจากยากดภูมิคุ้มกัน
ี
บางชนิด มีผลกับระดับนาตาลในเลือด ทาให้เส่ยงต่อการเป็น
�
ี
้
�
โรคเบาหวานภายหลังจากการปลูกถ่ายไตได้
10. ควรงดรับประทานอาหารสุก ๆ ดิบ ๆ

ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต 35

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์





คำวามรู้และข้อคำวรปฏิบัติ



เรื่องยาทำี่ให้หลังผ่าตัด




ปลูกถ่ายไต







แพทย์หญิง ธิดำรัตน์ กิจรุ่งไพบูลย์





เหตุผลที่ผู้ป่วยต้องรับประทำนยำกดภูมิคุ้มกัน

�
การบาบัดทดแทนทางไตด้วยการปลูกถ่ายไตน้น จะต้องมีการผ่าตัด
ั
�
ี
ี
ี
นาไตจากผู้บริจาคมาใส่ให้กับผู้ป่วยท่รับไต โดยท่ร่างกายของผู้ป่วยท่รับไต
ปลูกถ่ายน้น ก็จะมีระบบภูมิคุ้มกันต่อต้านส่งแปลกปลอมท่ไม่ใช่เน้อเยื่อของ
ิ
ั
ื
ี
ี
ตนเอง โดยกระบวนการต้านเน้อเย่อท่ไม่ใช่ของตัวเอง จะทาให้มีการรวมตัว
�
ื
ื
กันของเซลล์เม็ดเลือดขาว สารที่ก่อให้เกิดการอักเสบต่าง ๆ ก่อให้เกิดการ
อักเสบบริเวณเนื้อเยื่อแปลกปลอมนั้น ๆ เกิดภาวะสลัดไต หรือการปฏิเสธ
ไต
ดังน้น เพ่อป้องกันไม่ให้เกิดการปฏิเสธไต ผู้ป่วยจึงต้องรับประทานยา
ื
ั
กดภูมิคุ้มกันไปตลอดชีวิต โดยไม่ลืมรับประทานยาและควรรับประทานยา
กดภูมิคุ้มกันให้ตรงเวลา เพื่อให้ระดับยากดภูมิคุ้มกันอยู่ในระดับที่ต้องการ



36 ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์


ตลอดเวลา หากผู้ป่วยไม่รับประทานยากดภูมิให้ตรงเวลา อาจเกิดการ

ปฏิเสธไตตามมาได้ ซึ่งน�ามาสู่อายุการท�างานของไตปลูกถ่ายที่สั้นลง การ

�
ี
รับประทานยากดภูมิให้ตรงเวลา ถูกต้องตามท่แพทย์ส่งจึงมีความสาคัญมาก
ั
ยำกดภูมิคุ้มกันหลังกำรปลูกถ่ำยไต


ยากดภูมิคุ้มกันท่ใช้หลังจากปลูกถ่ายไต ตามแนวทางเวชปฏิบัติของ
ี
ประเทศไทยในปัจจุบันน้น ได้แก่ การใช้ยากลุ่มแคลซินูริน (calcineurin
ั
inhibitor) ซึ่งได้แก่ ยาทาโครลิมุส (tacrolimus) หรือยาไซโคลสปอริน (cy-

closporin) ร่วมกับยาไมโครฟีโนเลท (mycophenolate) หรือยาเอซาไธโอ

พรีน (azathioprine) โดยที่อาจมียาเพรดนิโซโลน (prednisolone) ร่วมด้วย

ทั้งนี้ ขึ้นกับดุลยพินิจของแพทย์เป็นรายไป
นอกจากนี้ ยังมียากดภูมิคุ้มกันกลุ่ม mTOR inhibitor ได้แก่ ยาซิโรลิ

มุส (sirolimus) ยาเอเวอโรลิมุส (everolimus) ที่แพทย์อาจเลือกใช้ได้ตาม

ข้อบ่งชี้ของผู้ป่วยแต่ละราย



ยำกลุ่มแคลซินูริน

1. ยำทำโครลิมุส (tacrolimus)

ชื่อทำงกำรค้ำ: โปรกราฟ (prograf)

รูปแบบยำ มีขนาด 0.5 มิลลิกรัม และ 1 มิลลิกรัม
วิธีรับประทำนยำ รับประทานยาให้ตรงเวลา

วันละ 2 ครั้ง โดยห่างกัน 12 ชั่วโมง เช่น 08.00 น.

กับ 20.00 น.



ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต 37

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์


ขนำดยำท่ใช้ ข้นอยู่กับแพทย์พิจารณา โดยแพทย์จะปรับตามระดับ
ึ
ี
ยาในเลือด

อำกำรข้ำงเคียง
• มือสั่น

• ปวดศีรษะ

• คลื่นไส้อาเจียน
• น�้าตาลในเลือดสูง

• ความดันโลหิตสูง

• ไขมันในเลือดสูง

กำรเก็บรักษำยำ

ี
• ควรเก็บรักษายาไว้ในอุณหภูมิห้อง ไม่ควรเก็บยาไว้ในท่ร้อน
หรือชื้น

• เก็บยาไว้ในแผงยา แกะยาออกจากแผงเมื่อจะรับประทาน



2. ยำทำโครลิมุส ชนิดออกฤทธิ์ยำว

(extended-release tacrolimus)

ชื่อทำงกำรค้ำ: แอดวากราฟ (advagraf)

รูปแบบยำ มีขนาด 0.5 มิลลิกรัม 1 มิลลิกรัม และ 3 มิลลิกรัม














38 ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์


ขนำดยำท่ใช้ จะปรับตามระดับยาในเลือด โดยตรวจเลือดช่วงก่อน
ี
กินยา ในการตรวจติดตามระดับยาในเลือด

อำกำรข้ำงเคียงที่พบได้บ่อย
• มือสั่น

• ปวดศีรษะ

• คลื่นไส้อาเจียน
• น�้าตาลในเลือดสูง

• ความดันโลหิตสูง

• ไขมันในเลือดสูง

กำรเก็บรักษำยำ

ี
• ควรเก็บรักษายาไว้ในอุณหภูมิห้อง ไม่ควรเก็บยาไว้ในท่ร้อน
หรือชื้น

• เก็บยาไว้ในแผงยา แกะยาออกจากแผงเมื่อจะรับประทาน



3. ยำไซโคลสปอริน

ชื่อทำงกำรค้ำ: แซนดิมุน (sandimmun) นีโอรัล (neoral)

รูปแบบยำ มีขนาด 25 มิลลิกรัม และ 100 มิลลิกรัม

ขนำดยำที่ใช้ ยาจะแบ่งรับประทานเป็น 2 มื้อ ปรับตาม

ระดับยาในเลือด โดยตรวจเลือดช่วงก่อนกินยา หรือหลัง
ั
กินยาไปแล้ว 2 ช่วโมง ในการตรวจติดตามระดับยาในเลือด
อำกำรข้ำงเคียงที่พบ

• มือสั่น



ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต 39

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์


• ขนดกมากกว่าปกติ

• เหงือกบวมโต

• ความดันโลหิตสูง
• ไขมันในเลือดสูง

กำรเก็บรักษำยำ

• ควรเก็บรักษายาไว้ในอุณหภูมิห้อง ไม่ควรเก็บยาไว้ในท่ร้อน
ี
หรือชื้น

• เก็บยาไว้ในแผงยา แกะยาออกจากแผงเมื่อจะรับประทาน




ยำไมโครฟีโนเลท

ชื่อทำงกำรค้ำ:
• เซลล์เซพท์ (cellcept)

• ไมฟอร์ติก (myfortic)

รูปแบบยำ
• เซลล์เซพท์ มีขนาด 250 มิลลิกรัม และ 500 มิลลิกรัม










• ไมฟอร์ติก มีขนาด 180 มิลลิกรัม และ 360 มิลลิกรัม











40 ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์


ื
ี
ขนำดยำท่ใช้ ยาจะแบ่งรับประทานเป็น 2 ม้อ ขนาดยาตามแพทย์
สั่ง

อำกำรข้ำงเคียงที่พบ
• คลื่นไส้ อาเจียน

• ถ่ายเหลว

• เม็ดเลือดขาวต�่า
• โลหิตจาง

กำรเก็บรักษำยำ

ี
• ควรเก็บรักษายาไว้ในอุณหภูมิห้อง ไม่ควรเก็บยาไว้ในท่ร้อน
หรือชื้น

• เก็บยาไว้ในแผงยา แกะยาออกจากแผงเมื่อจะรับประทาน



ยำเอซำไธโอพรีน

ชื่อทำงกำรค้ำ: อิมูแรน (imuran)
รูปแบบยำ ขนาด 50 มิลลิกรัม

ขนำดยำที่ใช้ ยารับประทานวันละ 1 ครั้ง ขนาดยาตาม

แพทย์สั่ง

อำกำรข้ำงเคียงที่พบ

• เม็ดเลือดขาวต�่า
• โลหิตจาง

• คลื่นไส้อาเจียน เบื่ออาหาร






ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต 41

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์


ยำ mTOR inhibitor

ยำซิโรลิมุส

ชื่อทำงกำรค้ำ: ราพามูน (rapamune)

รูปแบบยำ ขนาด 1 มิลลิกรัม
ขนำดยำที่ใช้ ยารับประทานวันละ 1 ครั้ง ขนาดยาตาม

แพทย์สั่ง

อำกำรข้ำงเคียง

• แผลในปาก
• แผลหายช้า

• ไขมันในเลือดสูง

• ความดันโลหิตสูง

กำรเก็บรักษำยำ
• ควรเก็บรักษายาไว้ในอุณหภูมิห้อง ไม่ควรเก็บยาไว้ในท่ร้อน
ี
หรือชื้น

• เก็บยาไว้ในแผงยา แกะยาออกจากแผงเมื่อจะรับประทาน



ยำเอเวอโรลิมุส

ชื่อทำงกำรค้ำ: เซอร์ติแคน (certican)

รูปแบบยำ ขนาด 0.25 มิลลิกรัม และ 0.5 มิลลิกรัม











42 ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์


ั
ี
้
ขนำดยำท่ใช้ ยาจะแบ่งรับประทานเป็น 2 ครง ขนาดยาตาม
แพทย์สั่ง
อำกำรข้ำงเคียง
• แผลในปาก

• แผลหายช้า

• ไขมันในเลือดสูง
• ความดันโลหิตสูง

กำรเก็บรักษำยำ

• ควรเก็บรักษายาไว้ในอุณหภูมิห้อง ไม่ควรเก็บยาไว้ในท่ร้อน
ี
หรือชื้น

• เก็บยาไว้ในแผงยา แกะยาออกจากแผงเมื่อจะรับประทาน



ยำเพรดนิโซโลน

รูปแบบยำ ขนาด 5 มิลลิกรัม
ขนำดยำที่ใช้ ยารับประทานวันละ 1 ครั้ง ขนาดยาตาม

แพทย์สั่ง

อำกำรข้ำงเคียงที่พบ

• สิว

• กระดูกพรุน
• น�้าตาลในเลือดสูง

• ระคายเคืองกระเพาะอาหาร






ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต 43

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์


ข้อควรรู้เกี่ยวกับยำกดภูมิคุ้มกัน

1. หลังจากการปลูกถ่ายไต ผู้ป่วยจะต้องรับประทานยากดภูมิคุ้มกัน

ไปตลอด จึงควรท�าความเข้าใจเรื่องยากดภูมิคุ้มกันให้ดี

�
�
่
2. ควรตระหนักถึงความสาคัญของการรับประทานยาอย่างสมาเสมอ
และตรงเวลา ไม่ควรปรับขนาดยาเอง หรือหยุดยาเองโดยเด็ดขาด
3. ผู้ป่วยควรระมัดระวังการรับประทานยาอ่น ๆ ร่วมกับยากดภูมิคุ้มกัน
ื
เน่องจากยาบางชนิดมีฤทธ์เสริม หรือต้านกับยากดภูมิคุ้มกัน
ื
ิ
ี
ท่รับประทานอยู่ได้ โดยเฉพาะยากลุ่มแคลซินูริน ได้แก่ ยา
ไซโคลสปอริน ยาทาโครลิมุส (ดังตารางที่ 1)
4. การเจาะระดับยากดภูมิคุ้มกัน เพ่อติดตามระดับยาให้อยู่ในเกณฑ์
ื
ที่เหมาะสม

ผู้ป่วยท่รับประทานยาทาโครลิมุส (tacrolimus) แพทย์จะส่ง
ั
ี
ตรวจระดับยาในเลือดเป็นระยะ การเจาะเลือดเพื่อตรวจระดับยา
�
ี
ต้องเจาะให้ตรงตามเวลาท่กาหนด ซ่งการตรวจจะเจาะเลือดท ่ ี
ึ
ื
ื
ื
ระดบยาตาสด (C0) คอ เจาะเลอดก่อนรบประทานยามอต่อไป
�
่
ั
้
ั
ุ
เช่น ถ้าปกติรับประทานยา เวลา 08.00 น. และ 20.00 น. ควร
มาเจาะเลือดเวลา 08.00 น.ก่อนรับประทานยา และสามารถ
เจาะก่อน หรือหลัง 08.00 น. เป็นเวลา 15 นาที (เวลาประมาณ
07.45 - 08.15 น.)
5. เมื่อลืมรับประทานยากดภูมิคุ้มกัน ควรท�าอย่างไร ?
5.1 กรณีลืมรับประทานยาชนิดรับประทานวันละ 2 ครั้ง ได้แก่
ยาเซลล์เซพท์ (cellcept) ยาทาโครลิมุส (tacrolimus) ถ้า



44 ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์



ี
ิ
ตำรำงที่ 1: ตัวอย่างยาท่มีฤทธ์เสริมและต้านกับยาไซโคลสปอริน
ยาทาโครลิมุส

ยาที่เสริมฤทธิ์ ยาที่ต้านฤทธิ์

1. กลุ่มยาลดความดันโลหิต 1. กลุ่มยากันชัก

Diltiazem (ดิลไทอะเซ็ม), Carbamazepine
verpamil(เวอร์ราพามิล), (คาร์บามาซิพีน),
nicardipine (นิคาร์ดิพีน) phenobarbital
(ฟีโนบาร์บิทอล),
2. กลุ่มยาปฏิชีวนะ phenytoin (ฟีนัยโทอีน)
Erythromycin (อิริโทรมัยซิน),
clarithromycin (คลาริโทรมัยซิน), 2. กลุ่มยารักษาวัณโรค
azithromycin (อะซืโทรมัยซิน) Rifampicin (ไรแฟมพิซิน),

rifabutin (ไรฟาบูทิน)
3. กลุ่มยาต้านเชื้อรา
Fluconazole (ฟลูโคนาโซล),
ketoconazole (คีโตโคนาโซล),
voriconazole (วอริโคนาโซล),
itraconazole (ไอทราโคนาโซล)

4. กลุ่มยากดภูมิ mTOR inhibitor

Sirolimus (ซิโรลิมุส),
everolimus (เอเวอโรลิมุส)


ท่านนึกได้ใน 6 ช่วโมงแรกให้รับประทานยาทันที แต่ถ้า
ั
ท่านลืมรับประทานยานานกว่า 6 ช่วโมงให้รอรับประทาน
ั
ื
ื
ิ
ยาม้อถัดไป โดยข้ามม้อยาท่ลืมไปเลย และไม่ควรเพ่มยาม้อ
ี
ื
ถัดไปเป็น 2 เท่า
ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต 45

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์


5.2 กรณีลืมรับประทานยาชนิดรับประทานวันละ 1 ครั้ง ได้แก่

ยาเพรดนิโซโลน (prednisolone) ยาซิโรลิมัส (sirolimus)

ถ้าท่านนึกได้ใน 12 ช่วโมงแรก ให้รับประทานยาทันท ี
ั
แต่ถ้าท่านลืมรับประทานยานานมากกว่า 12 ช่วโมงให้รอ
ั
ี
ื
รับประทานยาม้อถัดไป โดยข้ามม้อยาท่ลืมไปเลย และ
ื
ไม่ควรเพิ่มยามื้อถัดไปเป็น 2 เท่า
6. เมื่อรับประทานยาเข้าไปแล้วอาเจียนยาออกมา ควรท�าอย่างไร

ี
ิ
หากมีอาการคล่นไส้และอาเจียนยาท่เพ่งรับประทานเข้าไป
ื
ออกมาจนสามารถมองเห็นเม็ดยาได้ ท่านควรเว้นระยะสักครู่
เมื่อรู้สึกดีขึ้นจึงรับประทานยาใหม่ แต่หากไม่แน่ใจว่าอาเจียนยา

ออกมาด้วยหรือไม่ “ไม่ควร” รับประทานยาซ�้าโดยเด็ดขาด


ข้อควรรู้เกี่ยวกับวัคซีน


ื
�
�
ภายหลังจากการผ่าตัดปลูกถ่ายไต มีคาแนะนาเร่องการฉีดวัคซีน ดังน ี ้
ึ
ื
ี
ี
1. ควรหลีกเลยงไม่ควรฉีดวัคซนเช้อเป็น (live vaccine) ซ่งได้แก่
่
วัคซีนหัด หัดเยอรมัน คางทูม วัคซีนอีสุกอีใส วัคซีนงูสวัด
2. ควรฉีดวัคซีนไข้หวัดใหญ่ประจาทุกปี โดยเฉพาะก่อนหน้าฤดูกาล
�
ระบาดของไข้หวัดใหญ่
3. สามารถฉีดวัคซีนปอดอักเสบ (pneumococcal vaccine) ได้ ทั้งนี้
ขึ้นกับดุลยพินิจของแพทย์

4. สามารถฉีดวัคซีนบาดทะยัก วัคซีนพิษสุนัขบ้าได้ หากมีข้อบ่งช้ตาม
ี
ดุลพินิจของแพทย์



46 ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์





ผลลัพธ์คำวามส�เร็จ




ของการปลูกถ่ายไต









ผู้ช่วยศำสตรำจำรย์ นำยแพทย์ ณัฐวุฒิ โตวน�ำชัย
คณะแพทยศาสตร์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย




บทน�ำ

การปลูกถ่ายไต คือ การรักษาโรคไตวายที่ดีที่สุด ดังนั้น ความส�าเร็จ
ี
ของการปลูกถ่ายไต จึงไม่ใช่แค่การท่ผู้ป่วยสามารถได้รับการผ่าตัดได้อย่าง
ปลอดภัยเท่านั้น แต่ คือ การที่ผู้ป่วยหายจากโรคไตวาย ไม่ต้องได้รับการ
ฟอกเลือดให้ได้ยาวนานที่สุด และมีอายุยืนยาวนานที่สุด ซึ่งต้องอาศัยองค์
ั
ประกอบหลายอย่าง ท้งด้านผู้ป่วยหรือผู้รับบริจาคไต, ผู้ให้หรือผู้บริจาคไต,
ั
การผ่าตด และการดูแลรักษาปรับยาหลังได้รบการผ่าตดไปแล้ว จนตลอด
ั
ั
ระยะที่ไตยังท�างานอยู่ในร่างกายของผู้ป่วย
ผลควำมส�ำเร็จของกำรปลูกถ่ำยไต

จากข้อมูลของสมาคมปลูกถ่ายอวัยวะแห่งประเทศไทย พบว่า

ในประเทศไทยมีค่าเฉล่ยของความยืนยาวของไตท่ได้รับการปลูกถ่าย
ี
ี
ึ
ประมาณ 13 ถึง 14 ปี ซ่งเป็นช่วงเวลาท่ผู้ป่วยจะไม่ต้องได้รับการฟอกเลือด
ี

ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต 47

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์


ภายหลังจากได้รับการผ่าตัดปลูกถ่ายไตไปแล้ว โดยค่าเฉลี่ยดังกล่าวนี้เป็น
ี
ี
ั
ผลเฉล่ยของการผ่าตัดปลูกถ่ายไต ท้งจากผู้บริจาคท่มีชีวิตและผู้บริจาค
สมองตาย ซ่งการผ่าตัดปลูกถ่ายไตจากผู้บริจาคท่มีชีวิต จะให้ผลการรักษา
ี
ึ
ี
ท่ดีกว่า และไตสามารถใช้งานได้ยาวนานกว่าการปลูกถ่ายไตจากผู้บริจาค
ท่เสียชีวิต สาหรับอัตราการมีชีวิตอยู่รอดของผู้ป่วยภายหลังการผ่าตัด
�
ี
ี
ปลูกถ่ายไต 10 ปีอยู่ท่ร้อยละ 92.2 และร้อยละ 80.6 ในผู้ป่วยท่ได้รับ
ี
ี
การปลูกถ่ายไตจากผู้บริจาคท่มีชีวิต และจากผู้บริจาคสมองตาย ตามลาดับ
�
ี
โดยตัวเลขผลสาเร็จของการรักษาดังกล่าวน้ใกล้เคียงผลกับข้อมูลของ
�
ต่างประเทศ ดังนั้น จึงเห็นได้ว่าวิวัฒนาการและผลส�าเร็จด้านการปลูกถ่าย
แสดงอัตรำรอดชีวิตของผู้ป่วย (patient survival) ที่เวลำต่ำง ๆ
แยกตำมประเภทของกำรปลูกถ่ำยไต






























ข้อมูลจากสมาคมปลูกถ่ายอวัยวะแห่งประเทศไทย ประจ�าปี พ.ศ. 2561



48 ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์


ไตของประเทศไทย มีความก้าวหน้าและทันสมัยทัดเทียมกับนานาประเทศ
ทั่วโลก


ปัจจัยที่ส่งผลต่อควำมส�ำเร็จของกำรปลูกถ่ำยไต


จากที่ได้กล่าวมาแล้วในบทน�า ถึงปัจจัยที่จะส่งผลต่อความส�าเร็จของ
การปลูกถ่ายไตในผู้ป่วยแต่ละราย ขึ้นอยู่กับปัจจัยต่าง ๆ ดังนี้


1. กำรเตรียมตัวก่อนผ่ำตัด

ี
ประกอบไปด้วยการตรวจประเมินผู้ป่วยท่จะรับบริจาคไตอย่าง
ละเอียด และให้การรักษาโรคต่าง ๆ ที่ตรวจพบในขั้นตอนดังกล่าว

นี้ เพื่อให้ผู้ป่วยหายจากโรคต่าง ๆ ก่อนที่จะได้รับการปลูกถ่ายไต
เพราะภายหลังการปลูกถ่ายไตผู้ป่วยจะต้องรับประทานยากด
ภูมิคุ้มกัน ซึ่งในกรณีที่ผู้ป่วยมีโรคร่วมอะไรหลงเหลืออยู่ อาจท�าให้

�
ั
รักษาโรคต่าง ๆ น้นได้ยาก และทาให้การปลูกถ่ายไตได้ผลไม่ด ี
ั
ึ
ี
นอกจากน้น การตรวจประเมินผู้บริจาคได้ก็เป็นอีกปัจจัยหน่งท่ม ี
�
ความสาคัญอย่างมาก โดยในกรณีเป็นผู้บริจาคท่มีชีวิตจะต้องได้รับ
ี
การตรวจอย่างละเอียดเช่นเดียวกัน เพ่อให้ท้งผู้บริจาคและผู้รับ
ั
ื
บริจาคมีความปลอดภัยสามารถใช้ชีวิตต่อไปได้อย่างปกติ หรือ
ี
�
ึ
ในกรณีท่เป็นผู้บริจาคสมองตาย ซ่งมีระยะเวลาในการตรวจจากัด
ั
อันเกิดจากกระบวนการและข้นตอน ก็จะยังได้รับการตรวจคัดกรอง
อย่างละเอียดเช่นเดียวกัน
2. กำรผ่ำตัด

ั
ประกอบด้วยการได้รับยากดภูมิคุ้มกันต้งแต่ช่วงแรกก่อนผ่าตัด
การผ่าตัดโดยทีมศัลยแพทย์, การดูแลในช่วงแรกในห้องพักฟื้น




ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต 49

สถาบันโรคไตภูมิราชนครินทร์





















ตลอดจนการเฝ้าดูแลปรับยาและนาเกลือ เพ่อกระตุ้นการฟื้นตัว
ื
้
�
ี
ของไต นอกจากน้ การเตรียมตัวผ่าตัดอย่างดีย่อมส่งผลให้การ
ผ่าตัดประสบความส�าเร็จ

3. กำรดูแลหลังผ่ำตัด
ประกอบด้วยการปรับยากดภูมิคุ้มกัน การติดตามการรักษาอย่าง

ื
ี
�
สมาเสมอ การตรวจคัดกรองเฝ้าติดตามการติดเช้อต่าง ๆ ท่อาจ
่
เกิดขึ้น โดยเฉพาะในช่วง 6 เดือนแรกหลังผ่าตัด การดูแลสุขภาพ
ร่างกายของผู้ป่วย ได้แก่ การรับประทานยาอย่างถูกต้อง การกิน
�
่
ี
อาหารท่สุกสะอาด การมาตรวจตามนัดอย่างสมาเสมอ ปัจจัย
ต่าง ๆ เหล่านี้ล้วนส่งผลต่อความส�าเร็จ และอายุการใช้งานของไต
ที่ปลูกถ่ายทั้งสิ้น


4. ค่ำใช้จ่ำยและสิทธิกำรรักษำ

อีกปัจจัยหน่งท่มีความสาคัญเป็นอย่างมาก สาหรับความสาเร็จ
�
ึ
ี
�
�
อย่างต่อเน่องของการปลูกถ่ายไต คือ ค่าใช้จ่ายของการรักษา
ื
เนื่องจากค่าใช้จ่ายทั้งหมดจะต้องครอบคลุมทั้ง

50 ชีวิตใหม่ หลังการปลูกถ่ายไต