บท15

Vocabulary
เรอ่ื ง

ระบบหมุนเวยี นเลอื ด
และ

ระบบน้ำเหลอื ง

นำเสนอโดย

นำย ธนั ยพงศ์ จนั ทะเคยี น
ม5.5 เลขที่ 25

กล้ามเน้อื หัวใจ(cardiac muscle)

เป็นกลา้ มเนอ้ื ทีพ่ บท่หี วั ใจและเสน้ เลอื ดใหญบ่ ริเวณท่ีตดิ กับหัวใจเท่าน้นั การเต้นตบุ
ตบั ของหัวใจแตล่ ะจงั หวะหมายถึงกลา้ มเนอ้ื หวั ใจมกี ารหดตัวและคลายตวั การหด
ตวั มผี ลทำให้โลหติ ถกู ฉดี ออกไปทางเส้นเลอื ดแดง เพื่อไปเล้ียงส่วนต่างๆ ของ
ร่างกาย เม่อื หัวใจคลายตัว เลอื ดจะไหลเขา้ สหู่ วั ใจทางเสน้ เลอื ดดำ ในแตล่ ะวนั หวั ใจ
เราเต้นได้เปน็ แสนคร้ังโดยไมม่ ีการหยดุ พัก แตเ่ ราไมอ่ าจบงั คับใหห้ วั ใจเต้นไปตาม
จงั หวะเพลงอยา่ งทีแ่ ขน ขา ลำตวั ทำได้ เพราะกล้ามเนอื้ หัวใจหดตวั เองโดย
อัตโนมตั ิ ไมต่ อ้ งรอฟงั คำส่ังจากสมอง อตั ราการเตน้ ของหัวใจที่เพมิ่ ข้ึนหรือลดลงอัน
เนื่องมาจากสภาวะต่างๆ ของรา่ งกาย จากอารมณ์ หรอื อุณหภมู ขิ องสง่ิ แวดลอ้ ม
เกิดข้นึ จากการ

.

แกรนูโลไซต์ (granulocyte)

เปน็ เซลล์เมด็ เลอื ดขาวท่ีมีแกรนลู อย่ภู ายในเซลล์ แบง่ ยอ่ ยได้เปน็ นวิ โตรฟิล
(neutrophil) มแี กรนลู ขนาดเลก็ นวิ เคลียสมี 2-5 พู มีหน้าที่ทำลายสงิ่ แปลกปลอมด้วย
วธิ ีฟาโกไซโตซิส อโี อซโิ นฟิล (eosinohil) มีแกรนลู ขนาดกลาง นวิ เคลยี สมี 2 พู มหี น้าที่
ทำลายสิ่งแปลกปลอม และยบั ย้ังการสร้างสารกอ่ ภูมแิ พ้ เบโซฟลิ (basophil) มีแกรนลู
ขนาดใหญ่ นิวเคลยี สรปู ร่างบดิ เป็นรูป s หรือ m มีหนา้ ทีป่ อ้ งกนั ไมใ่ หเ้ ลือดแข็งตวั และ
หล่ังสารฮสิ ตามีน (histamine) ซง่ึ เป็นสารก่อภมู ิแพ้

โกลบูลนิ (globulin)

อกี หน่งึ ส่วนประกอบสำคญั ทอ่ี ยใู่ นพลาสมา ส่วนใหญ่เป็นโปรตนี ทม่ี ีรปู รา่ งกลม ไม่
ละลายในนำ้ นอกจากการสงั เคราะหจ์ ากภายในร่างกายแล้ว กย็ งั สามารถหาไดจ้ าก
อาหารโปรตีนสงู เช่น ไข่ ปลา อาหารทะเล เปน็ ต้น ซึ่ง Globulin ยงั คงแตกยอ่ ยลงไป
ไดอ้ ีกหลายชนิด แต่เราสามารถจดั กลุ่มเป็นกลมุ่ ใหญๆ่ ได้ 3 กลมุ่ คือ α – Globulin (
Alpha globulin ), β – Globulin ( Beta globulin ) และ γ – Globulin ( Gamma
globulin ) โดยแต่ละประเภทกจ็ ะมบี ทบาททส่ี ำคญั ตอ่ รา่ งกายแตกตา่ งกนั ไป

คลนื่ ไฟฟ้ ำหวั ใจ (electrocardiogram)

โดยปกติแล้วหัวใจสามารถทำงานไดด้ ว้ ยกระแสไฟฟา้ เพอ่ื คมุ จงั หวะการเต้นของหวั ใจ
อกี ทง้ั ยงั มผี ลตอ่ การทำงานที่สมั พันธ์กันของหัวใจทง้ั 4 ห้อง หากไฟฟ้าทีท่ ำการควบคุม
การทำงานเกดิ ความผดิ พลาดจะส่งผลตอ่ อัตราการเตน้ ของหัวใจใหผ้ ดิ ปกติได้รวมถงึ การ
ดเู รอื่ งของกลา้ มเนอื้ หัวใจขาดเลอื ด และหอ้ งหวั ใจทโ่ี ตผิดปกติ

เครอ่ื งกระตุ้นกำรเต้นของหวั ใจ

(artificial pacemaker)

เป็นอปุ กรณช์ ว่ ยเหลอื ทถ่ี ูกผา่ ตัดฝังใต้ผวิ หนงั สว่ นใหญ่บริเวณหน้าอกด้านซ้ายใตก้ ระดกู
ไหปลารา้ ของผู้ป่วยโรคหวั ใจเตน้ ผดิ จังหวะ เช่น ภาวะหัวใจหอ้ งลา่ งเตน้ เรว็ ภาวะหัวใจ
สั่นพลว้ิ หรอื ภาวะหัวใจหยดุ เตน้ เฉยี บพลนั

เครอื่ งบนั ทกึ คลน่ื ไฟฟ้ ำหวั ใจ (electrocardiograph)

เปน็ การตรวจทางการแพทยอ์ ยา่ งหนงึ่ เพอื่ ดูกิจกรรมทางไฟฟา้ ของหัวใจตลอดชว่ ง
ระยะเวลาหนง่ึ ด้วยการรับสัญญาณไฟฟา้ ผา่ นขว้ั ไฟฟา้ ที่ติดบนผิวหนงั บริเวณหน้าอก
และบันทึกหรอื แสดงบนจอภาพด้วยอุปกรณท์ อี่ ยู่ภายนอกรา่ งกาย การตรวจน้เี ป็นการ
ตรวจแบบภายนอกโดยไม่ต้องเจาะทะลผุ วิ หนังหรือเข้าไปภายในรา่ งกาย (องั กฤษ: non-
invasive). การบนั ทึก ECGs ยังสามารถทำไดภ้ ายนอกรา่ งกายโดยเครื่องบันทกึ แบบลปู
ท่ปี ลูกถ่ายไม่ได้

เซลลเ์ มด็ เลอื ดขำว (leukocytes)

เปน็ เซลล์ของระบบภมู คิ มุ้ กนั ซึ่งคอยปอ้ งกนั รา่ งกายจากทัง้ เชอ้ื ก่อโรคและสาร
แปลกปลอมตา่ งๆ เมด็ เลอื ดขาวมหี ลายชนดิ ทงั้ หมดเจรญิ มาจาก pluripotent cell ใน
ไขกระดกู ที่ช่อื ว่า hematopoietic stem cell เซลล์เมด็ เลอื ดขาวเปน็ เซลลท์ พี่ บได้
ท่ัวไปในรา่ งกาย รวมไปถงึ ในเลอื ดและในระบบนำ้ เหลอื ง

จำนวนของเซลลเ์ ม็ดเลอื ดขาวในเลอื ดมักใช้เปน็ ข้อบ่งชข้ี องโรคและการดำเนนิ ไปของ
โรค โดยปกตแิ ลว้ ในเลอื ดหน่งึ ลติ รจะมีเซลล์เม็ดเลือดขาวอยูป่ ระมาณ 4×109 ถึง
11×109 เซลล์ รวมเป็นเซลล์ประมาณ 1% ในเลอื ดของคนปกติ ในบางสภาวะ เชน่ ลคู ี
เมีย (มะเร็งเม็ดเลือดขาว) จำนวนของเซลลเ์ มด็ เลือดขาวจะมีปรมิ าณไดม้ ากกว่าปกติ
หรือในภาวะ leukopenia จำนวนของเซลล์เมด็ เลอื ดขาวกจ็ ะนอ้ ยกว่าปกติ คุณสมบตั ิ
ทางกายภาพของเซลล์เม็ดเลอื ดขาว เช่น ปริมาตร conductivity และ granularity
อาจเปลย่ี นแปลงไประหว่างการกระตนุ้ เซลล์ การเจรญิ ของเซลล์ หรอื การมีเซลลม์ ะเรง็
เมด็ เลือดขาว

เซลลเ์ มด็ เลอื ดแดง (erythrocyte)

เป็นเซลลท์ ไ่ี ม่มนี ิวเคลยี ส และมรี ูปรา่ งแตกตา่ งจากเซลล์โดยทัว่ ไป เมือ่ ดผู า่ นกล้อง
จุลทรรศน์ จะเห็นวา่ เซลลเ์ มด็ เลือดแดงมีลกั ษณะคล้ายกบั โดนทั ท่ีไมม่ รี ูตรงกลาง โดย
ส่วนกลางจะมีลักษณะบางกว่าส่วนขอบของเซลล์ ลกั ษณะดังกล่าวเมอื่ ดูผา่ นกลอ้ ง
จุลทรรศนแ์ บบใชแ้ สงจะทำให้ปริมาณแสงสอ่ งทะลผุ ่านไดไ้ มเ่ ทา่ กนั เกิดเป็นภาพคล้าย
กับโดนัทที่เหน็ กันจนคนุ้ ตา เซลลเ์ ม็ดเลอื ดแดงทำหน้าทีน่ ำออกซิเจนสง่ ไปยงั เซลล์ต่างๆ
ในรา่ งกาย โดยอาศยั “ฮโี มโกลบนิ (hemoglobin)” เป็นตวั นำออกซเิ จนเขา้ สู่เซลล์
ต่างๆ และพาคาร์บอนไดออกไซด์ออกมาจากเซลล์เพือ่ กำจดั ออกจากรา่ งกายตอ่ ไป

ต่อมน้ำเหลอื ง (lymph node)

เป็นอวัยวะรปู ทรงรีหรอื มนของระบบนำ้ เหลอื ง ซงึ่ มอี ยหู่ ลายจุดในรา่ งกายเชน่ ท่ีบริเวณ
รกั แร้และกระเพาะโดยเชือ่ มอยูก่ บั ทอ่ น้ำเหลอื ง ตอ่ มนำ้ เหลอื งเป็นทอ่ี ยขู่ องเซลลบ์ ีและ
เซลล์ทตี ลอดจนเซลลภ์ มู ิคุ้มกนั อื่น ๆ ถือเปน็ อวัยวะทส่ี ำคัญและจำเปน็ ในการทำให้
ระบบภมู คิ ุ้มกนั ทำงานอยา่ งเปน็ ปรกติ ทำหน้าทเี่ ป็นตัวกรองอนภุ าคแปลกปลอมและ
เซลล์มะเรง็ อยา่ งไรกต็ าม ตอ่ มนำ้ เหลอื งไมส่ ามารถจดั การกับสารพิษต่าง ๆ ได้ ซง่ึ การ
จัดการกบั พษิ ต่าง ๆ นัน้ เป็นหน้าทีข่ องตับและไต

ตอ่ มนำ้ เหลอื งอาจเกิดการอักเสบหรอื โตไดจ้ ากการอักเสบและตดิ เชื้อทแ่ี พรม่ าจากคอ
หอยอักเสบแม้เพยี งเล็กน้อยหรอื จากการจัดการกับมะเร็ง

น้ำเหลอื ง (lymph)

คือของเหลวท่ีหมุนเวยี นอยใู่ นระบบน้ำเหลือง น้ำเหลอื งเกดิ ขน้ึ เมอ่ื สารน้ำแทรก
(ของเหลวซึง่ มอี ยู่ตามรอ่ งของเนอื้ เยอ่ื [1]) มารวมกนั ผา่ นหลอดนำ้ เหลอื งฝอย แลว้ ถูกสง่
ต่อผา่ นทอ่ นำ้ เหลอื งไปยงั ต่อมนำ้ เหลอื งกอ่ นท่ีในท้ายทสี่ ดุ จะถกู ผสมรวมกับเลอื ดท่ี
บริเวณหลอดเลอื ดดำใต้กระดกู ไหปลารา้ ซา้ ยหรอื ขวา องคป์ ระกอบของน้ำเหลืองจงึ
เปลย่ี นแปลงไปเร่อื ย ๆ ซ่ึงทำให้เลือดและเซลลต์ า่ งๆสามารถแลกเปลยี่ นองคป์ ระกอบ
กับสารน้ำแทรก (ซง่ึ มคี ณุ สมบตั ิคลา้ ยกบั น้ำเลือดเพียงแต่ประกอบด้วยเซลล์เม็ดเลอื ด
ขาว) ในกระบวนการแลกเปล่ียนองคป์ ระกอบ น้ำเหลอื งจะคนื โปรตีนและสารนำ้ แทรก
ส่วนเกนิ ไปยงั กระแสเลอื ด น้ำเหลอื งอาจจับพาแบคทีเรยี ไปยังตอ่ มนำ้ เหลอื งเพอ่ื กำจดั
เซลล์มะเรง็ เน้อื รา้ ยอาจถูกจับพาโดยนำ้ เหลืองไดเ้ ช่นเดียวกนั นอกจากนี้ น้ำเหลอื งอาจ
จบั พาไขมันจากทางเดินอาหารอีกดว้ ย

พลำสมำ (plasma)

ของเหลวในร่างกายชนดิ หนง่ึ ท่ีประกอบดว้ ยเซลล์เม็ดเลือด (เมด็ เลือดแดง เม็ดเลอื ด
ขาวและเกลด็ เลอื ด) สารหรือโปรตีนชนดิ ทำให้เลือดแข็งตัว (Fibrinogen) ออกซเิ จน
คารบ์ อนไดออกไซด์ สารอาหาร เอนไซม์ ฮอร์โมน สารตา่ งๆ และนำ้ ลำเลียงของเสยี
จากร่างกายไปทำลายทต่ี บั และขับออกจากร่างกายทางปสั สาวะ ผวิ หนงั และปอด

ฟีตสั (fetus)

เอม็ บรโิ อของคนและสัตวเ์ ล้ยี งลกู ดว้ ยน้ำนม ระยะทอี่ วยั วะตา่ ง ๆ ครบถว้ นแลว้ แตย่ ัง
อยู่ในทอ้ งแม่

ระบบหมุนเวยี นเลอื ดแบบปิด

(closed circulatory system)

ระบบเลอื ดทมี่ เี ลอื ดไหลเวียนอยู่ภายในทอ่ ของหลอดเลอื ดและหวั ใจตลอด โดยที่เลอื ด
จะมีทิศทางการไหลออกจากหวั ใจไปตาม หลอดเลอื ดและหัวใจตลอด โดยทเ่ี ลอื ดจะมี
ทิศทางการไหลออกจากหวั ใจไปตามหลอดเลอื ดชนิดตา่ งๆ และไหลกลบั เขา้ สู่หวั ใจอกี
เป็นวงจรตอ่ เน่ืองกันไป พบในสตั ว์พวกแอนนลี ดิ (annelid) เป็นพวกแรก และ พบใน
สตั ว์มีกระดูกสนั หลงั (vertebrate) ทุกชนดิ

ระบบกำรไหลเวยี นแบบเปิด

(open circulatory system)

พบในสัตวไ์ มม่ กี ระดูกสนั หลังโดยเฉพาะไฟลัมอารโ์ ทรโพดา และไฟลมั มอลลัสกา ระบบ
น้เี ลือดจะไมไ่ ดอ้ ยใู่ นเสน้ เลือดตลอดเวลา แต่จะออกจากเสน้ เลอื ดเขา้ สชู่ ่องวา่ งภายใน
ลำตัวทเี่ รยี กวา่ ฮโี มซลี (hemocoel) อาจมหี วั ใจหน่งึ ดวงหรอื มากกว่า ทิศทางการไหล
ของเลอื ดเริม่ จากหัวใจสบู ฉดี เลอื ดไปตามหลอดเลือดเขา้ ส่ฮู ีโมซลี เนอ้ื เยือ่ และเซลลจ์ ะ
ได้รับอาหารและกา๊ ซจากเลือดที่อยูใ่ นชอ่ งวา่ งน้ี เมอื่ หวั ใจคลายตัว เลือดส่วนหน่ึงจะไหล
จากฮีโมซลี เขา้ เสน้ เลือดกลับหวั ใจ ระบบไหลเวยี นโลหติ แบบปิดระบบไหลเวยี นโลหิต
แบบปิด มีอวัยวะทสี่ ำคญั ในระบบ คือ หัวใจ เลอื ด และหลอดเลอื ด พบในสตั ว์มกี ระดกู
สันหลงั และสัตวไ์ ม่มีกระดูกสันหลงั บางชนดิ เช่น ไส้เดอื นและหมกึ เลอื ดไหลในเส้น
เลอื ดตลอดเวลา ใชแ้ รงดันมากว่าการไหลเวียนระบบเปดิ

โรคหลอดเลอื ดแดงแขง็ (atherosclerosis)

เป็นโรคท่ีหลอดเลอื ดแดงอกั เสบจนทำใหห้ ลอดเลอื ดแดงแข็งหรอื ตบี ตนั ส่งผลใหเ้ ลอื ด
และออกซิเจนไปเลย้ี งเนือ้ เยอ่ื บริเวณใกลเ้ คยี งไม่เพยี งพอ เปน็ โรคทีค่ อ่ ย ๆ เกิดขน้ึ เมอื่
เวลาผ่านไปจากไขมันหรอื แคลเซยี มที่กอ่ ตัวข้ึนอยา่ งชา้ ๆ ในหลอดเลือด ซง่ึ อาจเป็นผล
มาจากหลายปจั จยั เชน่ มีไขมันในเลอื ดสงู ความดนั โลหติ สูง โรคเบาหวาน โรคอ้วน
รับประทานอาหารทีไ่ มม่ ีประโยชน์ สบู บุหร่ี รวมถึงด่ืมแอลกอฮอลใ์ นปริมาณมาก โดย
ผ้สู งู อายอุ าจเสย่ี งตอ่ การเกิดโรคนไ้ี ดม้ ากกว่าวยั อ่นื ๆ

โรคฮโีมฟิเลยี (hemophilia)

ความผดิ ปกตเิ กย่ี วกับอาการเลอื ดออกทีถ่ า่ ยทอดทางพนั ธกุ รรม ซง่ึ ทำให้เลอื ดไม่
สามารถแขง็ ตวั อันนำไปสู่ภาวะเลือดออกอย่างรนุ แรงหาฟควบคมุ ไมไ่ ด้อาจจะนำไปสู่
ความพกิ ารหรอื เสยี ชวี ติ ทำให้เลอื ดออกเองได้หรอื เกิดหลงั จากการบาดเจบ็ เล็กนอ้ ย
เม่ือผู้ปว่ ยจะมอี าการเลอื ดออกจะออกเป็นเวลานานกว่า1 และอาการเลอื ดออกทก่ี ลับ
เปน็ ซ้ำ อาจกอ่ ให้เกดิ ความบกพร่องของรา่ งกาย โดยเฉพาะอยา่ งยิ่งบรเิ วณข้อตอ่
กอ่ ให้เกดิ ความพิการได้

ลูคเีมยี (Leukemia)

เป็นโรคมะเรง็ ทเี่ กิดขนึ้ ในไขกระดกู เกิดจากมีเซลล์เม็ดเลอื ดขาวตวั ออ่ นเตบิ โตมาก
ผิดปกติโดยไมท่ ราบสาเหตุ การแบง่ ตวั อยา่ งไมห่ ยดุ ของเซลลเ์ หลา่ น้ี ไดไ้ ปรบกวนการ
สร้างเม็ดเลอื ดปกติชนิดอื่นของไขกระดกู ทำใหเ้ ม็ดเลือดแดง เม็ดเลอื ดขาวปกติ และ
เกล็ดเลือดลดลง ส่งผลใหผ้ ปู้ ่วยมีภาวะโลหิตจาง มีเลือดออกผิดปกติ มจี ้ำเลอื ดตาม
ร่างกาย ติดเช้อื ง่าย นอกจากนีเ้ ซลลม์ ะเรง็ ยังสามารถไปสะสมตามอวยั วะอ่นื ๆ เชน่ ตับ
มา้ ม ตอ่ มน้ำเหลอื ง ทำใหผ้ ้ปู ่วยมีตอ่ มนำ้ เหลอื ง ตบั มา้ มโต

มะเร็งเม็ดเลอื ดขาวชนดิ เฉียบพลันจัดเป็นโรคมะเรง็ ที่มคี วามรนุ แรงสงู พบได้ทกุ เพศทกุ
วยั พบมากขน้ึ ในผสู้ งู อายุ และเปน็ 1 ใน 10 โรคมะเรง็ ทพี่ บบอ่ ยในประเทศไทย

หลอดเลอื ดเวนำคำวำ (Vena cava)

ทอ่ เลอื ดดำคอื หลอดเลอื ดดำทีม่ หี นา้ ทร่ี บั เลอื ดเสียจากสว่ นตา่ งๆของรา่ งกายเขา้ สู่หวั ใจ
หอ้ งขวาเพอื่ สง่ ตอ่ ไปยงั ปอด แบ่งเป็น 2 เสน้ ได้แก่ หลอดเลือดเวนาคาวาด้านบน
(superior vena cava) และหลอดเลอื ดเวนาคาวาดา้ นลา่ ง (inferior vena cava)

หลอดเลอื ดอำร์เทอรี

(arterial blood vessel)

หรือหลอดเลอื ดแดง เปน็ ส่วนทนี่ ำเลอื ดออกจากหัวใจไปยงั ส่วนต่าง ๆ ของรา่ งกาย
เลอื ดทอี่ ยใู่ นหลอดเลอื ดน้เี ป็นเลอื ดท่มี ีปรมิ าณแกส๊ ออกซิเจนมาก ยกเวน้ เลือดทส่ี ง่ ไปยงั
ปอด ซึ่งเป็นเลอื ดที่มีปรมิ าณแกส๊ คาร์บอนไดออกไซด์มาก มีผนังหนาไมม่ ีลิ้นก้นั มคี วาม
แข็งแรง เพอ่ื ให้มีความทนทานตอ่ แรงดนั เลอื ดทถี่ ูกฉดี ออกจากหัวใจ

หวั ใจเทยี ม (pseudoheart)

หวั ใจเทยี มเปน็ อปุ กรณท์ ่ถี ูกออกแบบพิเศษท่ีทำหนา้ ท่เี หมอื นเคร่อื งปมั๊ น้ำคอยเพ่มิ
แรงดันส่งเลอื ดจากหัวใจไปเสน้ เลอื ดและส่งเลอื ดไปเล้ยี งสว่ นต่างๆ ของรา่ งกาย