Kak Sha

KURIKULUM STANDARD SEKOLAH RENDAH (SEMAKAN 2017)

Pendidikan

TAHUN SEKOLAH KEBANGSAAN

PENULIS

Mohamad Hazzim bin Suahimi
Nursuhailah binti Mohamed Kassin

EDITOR

Ku Nurul Hidayah binti Ku Abdul Rahman
Ana Suhana binti Zainuddin

PEREKA BENTUK

Noor Nasriq Eqbal bin Ahmad Mijar

ILUSTRATOR

Muhammad Izzuan bin Idris

Dewan Bahasa dan Pustaka i
Kuala Lumpur
2021

EWAH!

No. Siri Buku: 0000 Penerbitan pakej buku teks ini melibatkan
kerjasama banyak pihak. Sekalung penghargaan
KK 741-321-0102011-49-2837-20101 dan terima kasih ditujukan kepada semua pihak
ISBN 978-983-49-2837-7 yang terlibat:
• Jawatankuasa Penyemakan
Cetakan Pertama 2021
© Kementerian Pendidikan Malaysia 2021 Naskhah Sedia Kamera,
Bahagian Sumber dan Teknologi Pendidikan,
Hak Cipta Terpelihara. Mana-mana bahan dalam Kementerian Pendidikan Malaysia.
buku ini tidak dibenarkan diterbitkan semula, • Pegawai-pegawai Bahagian Sumber dan
disimpan dalam cara yang boleh dipergunakan Teknologi Pendidikan,
lagi, ataupun dipindahkan dalam sebarang Kementerian Pendidikan Malaysia.
bentuk atau cara, baik dengan cara bahan • Pegawai-pegawai Bahagian Pembangunan
elektronik, mekanik, penggambaran semula Kurikulum, Kementerian Pendidikan Malaysia.
mahupun dengan cara perakaman tanpa • Jawatankuasa Peningkatan Mutu,
kebenaran terlebih dahulu daripada Ketua Dewan Bahasa dan Pustaka.
Pengarah Pelajaran Malaysia, Kementerian • Jawatankuasa Pembaca Luar,
Pendidikan Malaysia. Perundingan tertakluk Dewan Bahasa dan Pustaka.
kepada perkiraan royalti atau honorarium.
HAI!
Diterbitkan untuk
Kementerian Pendidikan Malaysia oleh:
Dewan Bahasa dan Pustaka,
Jalan Dewan Bahasa,
50460 Kuala Lumpur.
No. Telefon: 03-21479000 (8 talian)
No. Faksimile: 03-21479643
Laman Web: http://www.dbp.gov.my

Reka letak dan Atur Huruf:
Reka Cetak Sdn. Bhd.

Muka Taip Teks: Azim
Saiz Muka Taip Teks: 13 Poin

Dicetak oleh:
Sinaran Bros Sdn. Bhd.,
No 1 & 3 Jalan 118C,
Desa Tun Razak,
56000 Cheras,
Kuala Lumpur.
ii

Pendahuluan iv UNIT 4 Inspirasi Corak Rekaan 48
vi Buku Nota Saya 49
Pengenalan Ikon 1 Beg Uncang Ole-ole 50
Gelas Kopiku 51
Aktiviti Pembelajaran Abad 2-3 Pinggan Berpancaran 52
Ke-21

Projek Seni Visual Penggal
Satu

UNIT 1 Unsur Seni 4 UNIT 5 Cik Lebah dan Madu 53-60
61-63
Gerak Garis Sana Sini 4-6 Projek Seni Visual Penggal
Dua 64
Rupa Nan Indah 7-9 65
UNIT 6 Pembina Muda 66
Dunia Bentuk 10-12 Cakerawala 67
Generasi 68
Ilusi dan Realiti 13-15 Mercu Gemilang
Pondok Kecil
Jalinan Alam 16-18

Warna-warni Kehidupanku 19-21

UNIT 2 Prinsip Rekaan 22 UNIT 7 Seni Kraf Warisan 69
Suasana Harmoni 22-24 70
Kontra Visual 25-27 Pending Melayu 71
Tumpuan Mata 28-30
Imbang Kiri Kanan 31-33 Wau Permainan 72
Gerak Geri Beritma 34-36 Tradisional Kita
Variasi Dunia Seni 37-39 73
Kesatuan Era Kini 40-42 Kraf Tenunan
Kebanggaan Kita

Batik Cantik Menarik

UNIT 3 Gambaran Minda 43 UNIT 8 Si Cilik Koi 74-81
Kita Lawan 44 UNIT 9 Beg Batik Warisan 82-89
Alam Berbisik 45 Glosari 90
Kampungku 46
Cik Panda Sayang 47 iii

Buku Teks Pendidikan Seni Visual Tahun 6 Sekolah Kebangsaan (SK) disediakan berpandukan
Dokumen Standard Kurikulum dan Pentaksiran (DSKP) Pendidikan Seni Visual Tahun 6, Kurikulum
Standard Sekolah Rendah (KSSR) Semakan 2017. Buku teks ini memfokuskan kandungannya
melalui Standard Kandungan dan Standard Pembelajaran dalam DSKP yang menekankan aktiviti
Pengajaran dan Pembelajaran (PdP) yang efektif.
Buku teks ini disediakan sebagai panduan murid untuk mencapai objektif Pendidikan
Seni Visual di samping membantu guru untuk menjalankan Pengajaran dan Pembelajaran (PdP)
dengan lebih berkesan. Standard Kandungan dan Standard Pembelajaran yang disediakan
dalam buku teks ini mengandungi Elemen Merentas Kurikulum (EMK), Kemahiran Berfikir Aras
Tinggi (KBAT), Kemahiran Abad ke-21 dan aktiviti Pembelajaran Abad ke-21 (PAK-21).
Aktiviti dalam penulisan buku teks ini menjurus kepada pembinaan insan berliterasi
bahasa seni visual menerusi aktiviti eksplorasi seni, pengkaryaan, projek seni, pengumpulan
maklumat folio seni, pengurusan pameran dan pembudayaan seni secara individu dan
berkumpulan. Pelaksanaannya berdasarkan lima modul kurikulum, iaitu:

• Bahasa Seni Visual
• Kemahiran Seni Visual
• Kreativiti dan Inovasi Seni Visual
• Apresiasi Seni Visual
• Pameran Seni Visual

Buku teks ini mengandungi sembilan unit yang meliputi empat bidang dalam mata
pelajaran Pendidikan Seni Visual, iaitu menggambar; membuat corak dan rekaan; membentuk
dan membuat binaan; dan mengenal kraf tradisional. Aktiviti dan eksplorasi seni dilaksanakan
mengikut bidang Pendidikan Seni Visual yang memfokuskan kepada bahasa seni visual, iaitu
enam unsur seni dan tujuh prinsip rekaan.
Pengajaran dan Pembelajaran (PdP) bagi setiap sembilan unit dalam buku teks ini
dibahagikan kepada dua penggal. Pada penggal pertama, murid diberikan penerangan tentang
enam unsur seni dan tujuh prinsip rekaan serta cadangan aktiviti. Cadangan masa PdP yang
diperuntukkan bagi unit ini ialah satu jam bagi setiap dua tajuk unsur seni dan dua tajuk prinsip
rekaan, manakala bagi prinsip rekaan Kesatuan dicadangkan satu jam. Pelaksanaan ideal PdP
bagi Unit 1 dan Unit 2 adalah selama tujuh minggu.
Unit 3 dan Unit 4 merupakan bahagian bidang seni visual. Murid perlu mencerakinkan
bahasa seni visual berdasarkan karya-karya daripada dua bidang seni visual, iaitu bidang
menggambar; dan bidang membuat corak dan rekaan. Cadangan masa PdP bagi kedua-dua
unit tersebut adalah selama satu jam. Seterusnya, Unit 5 ialah pengkaryaan seni bagi penggal
pertama dengan cadangan masa PdP selama dua jam sebelum Projek Seni Visual Penggal
Satu dilaksanakan.

iv

Bagi penggal kedua, murid akan mencerakinkan bahasa seni visual berdasarkan karya-
karya dalam dua bidang seni visual, iaitu bidang membentuk dan membuat binaan; dan bidang
mengenal kraf tradisional dalam Unit 6 dan Unit 7. Cadangan masa bagi PdP ini ialah satu jam.
Seterusnya, murid akan menghasilkan dua hasil karya pada Unit 8 dan Unit 9 dalam masa
sembilan minggu berdasarkan pengumpulan maklumat daripada folio seni yang telah disediakan
sepanjang PdP sebelumnya. Selepas itu, Projek Seni Visual Penggal Dua akan dilaksanakan.
Berikut ialah susunan unit mengikut penggal:
Projek Seni Visual Penggal Satu

• Unit 1 - Bahasa Seni Visual (Enam Unsur Seni)
• Unit 2 - Bahasa Seni Visual (Tujuh Prinsip Rekaan)
• Unit 3 - Bidang Seni Visual (Menggambar)
• Unit 4 - Bidang Seni Visual (Membuat Corak dan Rekaan)
• Unit 5 - Penghasilan Karya Seni Visual (Gabungan Bidang)
Projek Seni Visual Penggal Dua
• Unit 6 - Bidang Seni Visual (Membentuk dan Membuat Binaan)
• Unit 7 - Bidang Seni Visual (Mengenal Kraf Tradisional)
• Unit 8 - Penghasilan Karya Seni Visual (Gabungan Bidang)
• Unit 9 - Penghasilan Karya Seni Visual (Gabungan Bidang)

Setiap halaman dalam buku teks ini dilengkapi dengan label berwarna mengikut unit,
gambar, ilustrasi dan senarai aktiviti sebagai panduan kepada murid bagi pengumpulan maklumat
folio seni dan menambah kefahaman murid terhadap aktiviti yang akan dilaksanakan. Bahan
dan cadangan dalam buku teks ini boleh dijadikan sebagai rujukan dan panduan guru dalam
melaksanakan PdP dan guru boleh membuat pengubahsuaian aktiviti berdasarkan kreativiti serta
aras kecerdasan dan keperluan murid.
Kandungan buku teks ini turut dipersembahkan melalui penggunaan ikon, kod Quick
Response (QR) dan Augmented Reality (AR) yang boleh diimbas melalui telefon pintar. Selari
dengan peredaran masa yang mesra teknologi, pendekatan sebegini dapat meningkatkan
kefahaman murid serta memberi keseronokan semasa belajar. Bahan audio dan video yang
berbentuk digital dapat membantu murid mencapai objektif pembelajaran dengan lebih cepat
dan berkesan.
Penulis berharap penerbitan buku teks ini dapat membantu murid untuk lebih memahami
tentang Pendidikan Seni Visual melalui pengalaman yang menarik dan menyeronokkan semasa
melakukan aktiviti. Di samping itu, buku teks ini dapat dijadikan panduan utama guru dalam
melaksanakan dan menjayakan PdP di dalam mahupun di luar kelas serta melahirkan murid
yang berdaya saing, kritis, kreatif dan inovatif selari dengan matlamat dan objektif Falsafah
Pendidikan Kebangsaan.

v

Nombor dan Sub tajuk
tajuk unit

1.1.1 Nota Guru
1.1.2 (i,ii)
3.1.1 (i,ii) Cadangan aktiviti dan maklumat tambahan yang disediakan sebagai
panduan kepada guru untuk membimbing murid melaksanakan sesuatu
aktiviti pengajaran dan pembelajaran.

Nombor KBAT
Standard
Pembelajaran Soalan Kemahiran Berfikir
Aras Tinggi (KBAT) untuk
INFORMASI merangsang pemikiran
murid.
Maklumat tambahan atau
baharu yang menarik.

IMBAS SAYA

AWAS KOD QR

Peringatan tentang penjagaan Maklumat tambahan dalam

kebersihan dan keselamatan. bentuk video.

IMBAS KEMBALI AUGMENTED
REALITY (AR)
Mengingat kembali
pembelajaran yang pernah Maklumat tambahan dalam
dipelajari. bentuk 2D dan 3D dengan
menggunakan kod QR yang
disediakan.

TIP AKTIVITI PAK-21

Panduan menjalankan aktiviti. Cadangan aktiviti pengajaran

vi dan pembelajaran.

Terdapat beberapa cadangan aktiviti Pembelajaran Abad Ke-21 (PAK-21) yang
boleh dilaksanakan secara individu atau berkumpulan semasa sesi pengajaran dan
pembelajaran (PdP) di dalam mahupun di luar kelas.

Jalan Galeri (Gallery Walk)

Aktiviti ini dijalankan secara berkumpulan. Setiap kumpulan akan
mempamerkan hasil kerja di dinding kelas. Kumpulan lain akan menilai
dan memberi komen masing-masing secara penilaian kendiri.

Sama-Beza (Same-Different)

Aktiviti ini dijalankan secara berpasangan. Setiap pasangan akan cuba
mengenal pasti persamaan dan perbezaan pelbagai bahan pengajaran
yang disediakan oleh guru. Kemudian, murid akan bersoal jawab secara
bergilir-gilir.

Fikir-Pasang-Kongsi (Think-Pair-Share)

Aktiviti ini dijalankan secara berpasangan. Setiap pasangan bekerjasama
bagi menyelesaikan tugasan dan diberi masa oleh guru untuk membuat
perbincangan. Hasil perbincangan akan dikongsi bersama-sama dengan
murid yang lain.

Tunjuk Jawapan (Show Down)

Aktiviti ini dijalankan secara berkumpulan. Setiap murid dalam kumpulan
tersebut menulis jawapan berdasarkan soalan yang diberikan dalam
masa yang telah ditetapkan. Murid-murid perlu menunjukkan jawapan
mereka secara serentak. Ahli kumpulan lain menyemak dan menambah
baik jawapan rakan mereka.

Pusingan Robin (Round Robin)

Aktiviti ini dijalankan secara individu. Setiap murid akan memberi maklum
balas tentang hasil karya murid secara bergilir-gilir.

Tinjau Kongsi (Roam the Room)

Aktiviti ini dijalankan secara berkumpulan. Setiap kumpulan akan bergerak
dari satu ruang ke ruang yang lain untuk melihat hasil kerja murid daripada
kumpulan yang lain. Kemudian, murid perlu membuat perkongsian
tentang dapatan yang diperoleh.

Suai-Padan (Mix-n-Match)

Aktiviti ini dijalankan secara berkumpulan. Setiap murid melakukan
pergerakan untuk mencari bahan daripada objek atau konsep yang tidak
lengkap dan kemudian memadankannya.

1

PROJEK SENI VISUAL PENGGAL SATU

Sepanjang penggal satu ini, kamu akan menghasilkan beberapa aktiviti dan karya
berdasarkan bahasa seni Visual dalam Pendidikan Seni Visual, iaitu unsur seni dan
prinsip rekaan. Seterusnya, kamu akan mempelajari dua bidang utama dalam
Pendidikan Seni Visual, iaitu menggambar; dan membuat corak dan rekaan. Pameran
boleh dilaksanakan secara berskala kecil di kawasan sekolah seperti di dalam kelas.

Sebelum Pameran

1. Lantik ahli jawatankuasa pameran dan buat perbincangan secara berkumpulan.
2. Tentukan tema pameran yang sesuai.
3. Pilih dan tentukan lokasi pameran.
4. Pilih hasil karya penerokaan, bahan dan maklumat yang telah kamu buat

sepanjang penggal satu dalam folio seni. Kamu boleh menyediakan folio seni
seperti di bawah:

35cm 2cm Lipat dan tampal

35cm Ukur dan Sediakan tajuk folio dan tampal
52cm guntingkan kad pada bahagian hadapan folio
mengikut garisan.
Kad manila

5. Susun atur karya mengikut spesifikasi
bidang gabungan secara individu.

6. Hasilkan bahan promosi pameran
seperti poster, brosur atau gegantung
untuk mempromosikan pameran seni
visual melalui hebahan lisan atau
hebahan digital.

2

7. Sediakan label dan buat Nama:
kemasan karya bagi Tajuk:
bidang menggambar Media:
dengan menyediakan Saiz:
bingkai pada setiap karya Tahun:
yang telah dipilih. Harga:

Semasa Pameran

1. Semua ahli jawatankuasa pameran harus
mengetahui bidang tugas masing-masing supaya
pameran berjalan lancar dan teratur mengikut jadual
yang disediakan.

2. Pastikan karya selamat dan pengunjung dapat
melihat hasil karya kamu dengan jelas.

3. Proses apresiasi seni berlaku secara berdialog dan
kamu perlu memberikan penerangan tentang hasil
karya yang dipamerkan kepada para pengunjung.

Selepas Pameran

1. Ahli jawatankuasa yang bertugas perlu menyimpan kembali karya seni.
2. Ahli jawatankuasa kebersihan perlu bertindak supaya tempat yang digunakan

kembali bersih.
3. Semua ahli jawatankuasa harus membuat perbincangan kecil tentang kelebihan,

kelemahan serta penambahbaikan dalam pameran yang telah dijalankan
supaya projek penggal kedua dapat ditambah baik.

4. Semua ahli harus mengetahui proses
penyimpanan hasil karya supaya selamat
dan terpelihara dengan menggunakan
semburan pemati warna, plastik lutsinar
bagi karya menggambar, fail berlabel dan
kotak berlabel supaya memudahkan proses
penyimpanan dan karya akan bertahan
lebih lama.

NOTA GURU

• Bimbing murid menjalankan proses persediaan sebelum, semasa dan selepas pameran

seni visual berdasarkan perancangan yang telah dibuat supaya dapat dijalankan

dengan lancar.
5.1.1 • Bimbing murid untuk menceritakan karya sendiri dan memberikan pendapat tentang
5.1.2 karya rakan lain semasa pameran seni visual.
5.1.3 • Bimbing murid membuat promosi pameran seni dengan menggunakan teknologi dan
5.1.4 aplikasi digital.
5.1.5 EMK: Keusahawanan : Mengaplikasi PAK-21: Jalan Galeri (Gallery Walk) 3

UNSUR SENI

GERAK GARIS SANA SINI

Garisan merupakan salah satu elemen yang penting semasa melukis dan
melakar. Garisan terhasil daripada cantuman satu titik ke satu titik yang lain.
Garisan yang pelbagai boleh digunakan untuk menghasilkan lakaran.

Garisan pada objek Garisan pada alam Garisan pada hasil
buatan manusia semula jadi karya seni

Cermin menara Ruas buluh Lukisan

Terdapat garisan Garisan tebal wujud pada Garisan beralun wujud pada
melengkung pada setiap belahan ruas buluh. roda lakaran untuk menunjukkan
tingkat menara.
Urat Daun pergerakan yang laju.
Rim besi
Songket

Terdapat garisan berpancar Garisan halus terdapat pada Garisan berduri pada motif
pada rim besi menunjukkan urat daun. kain songket.
kekukuhan rekaan.

Kawan-kawan, mari INFORMASI
kita lihat jenis-jenis
garisan yang terdapat Datuk Mohammad Nor bin Mohammad Khalid
pada alam semula jadi, yang dikenali sebagai Lat merupakan seorang
objek buatan manusia kartunis Malaysia yang terkenal. Karya beliau,
dan karya seni visual. Kampung Boy (1979) yang telah dibukukan
menerapkan unsur garisan dalam lukisannya.

4

GARISAN

Fungsi garisan

Dalam penghasilan sesebuah lukisan, garisan mempunyai fungsi dan
kegunaannya. Antara fungsi garisan adalah seperti yang berikut:

Garisan Garisan halus
menimbulkan pada urat
suatu rupa daun dapat
geometri atau menghasilkan
rupa organik jalinan pada
apabila garisan permukaan
bertemu antara sesuatu objek
hujung dengan yang dilakarkan.
pangkalnya.
Garisan
Garisan boleh putus-putus
mewujudkan dapat
bentuk ilusi menimbulkan
pada objek kesan pergerakan
buah mangga. titisan hujan.

Garisan boleh diolah untuk Garisan tebal dan
mewujudkan ruang pada halus mewujudkan
sesuatu objek. kedudukan dekat
dan jauh antara
batang bunga.

INFORMASI

Garisan juga boleh menimbulkan sesuatu perasaan
dan tafsiran.
Misalnya, garisan tegak menunjukkan kekukuhan,
stabil, kuat dan teguh.

1.1.1 NOTA GURU
1.1.2 (i,ii) • Bimbing murid menyatakan istilah dan pengertian bahasa seni visual (garisan).
3.1.1 (i,ii) • Bimbing murid mencirikan bahasa seni visual melalui kajian jenis dan fungsi garisan.
• Bersoal jawab dengan murid tentang jenis garisan yang ingin dilakarkan.

EMK: Kreativiti dan Inovasi : Menganalisis PAK-21: Tinjau Kongsi 5

GARISAN

Alat dan bahan Alat Tulis Saya
Mari membuat pelbagai jenis garisan dengan menggunakan
Kertas pelbagai teknik lukisan. Kamu boleh membuat lakaran alat tulis
Lukisan kamu sendiri dengan menggunakan pelbagai garisan yang telah
kamu pelajari.
Pensel
Pensel Buat lakaran alat-alat tulis kamu secara peniruan
warna (imitasi) dengan pelbagai media kering.
hitam
Lakar dengan pelbagai jenis garisan bagi
Pen menimbulkan kesan jalinan pada objek yang
penanda
telah kamu lukis.
Pen
• Teknik kontur
• Garisan halus

• Teknik silang pangkah
• Garisan menegak

• Teknik lorekan
• Garisan tebal

• Teknik garisan selari • Garisan zig-zag • Garisan
• Garisan selari melengkung

Hasil karya lain yang menggunakan
pelbagai jenis garisan.

Kumpul hasil lukisan kamu di dalam
folio seni.

NOTA GURU

• Galakkan murid meneroka pelbagai media untuk menunjukkan jenis dan fungsi garisan.

• Bimbing murid mengeksplorasi media dan teknik untuk persediaan penghasilan karya

6 2.1.1 gabungan.
2.1.2 (i, ii) • Bersoal jawab dengan murid untuk mengenal pasti jenis garisan yang ada pada karya.
• Minta murid membuat pengumpulan maklumat dan bahan penerokaan bagi penyediaan
2.1.3
3.1.1 (i, ii) folio seni.

EMK: Kreativiti dan Inovasi : Mencipta Kemahiran Abad Ke-21:

Bermaklumat

rupa

RUPA NAN INDAH

Rupa ialah pertemuan atau cantuman antara permulaan garisan dengan
garisan hujung. Rupa bersifat rata dan mempunyai dua dimensi (2D).

Rupa dapat dikenal pasti dalam pelbagai objek buatan manusia, alam
semula jadi dan karya seni visual.

Objek buatan manusia Alam semula jadi Karya seni visual

Jenis Rupa
Rupa terdiri daripada dua jenis, iaitu rupa organik dan rupa geometri.

Rupa organik Rupa geometri

Rupa yang tidak mempunyai sudut. Rupa yang mempunyai sudut.

Rupa positif dan rupa negatif
Rupa juga boleh digayakan dengan rupa positif dan rupa negatif.

Rupa positif Rupa negatif

Rupa sesuatu objek yang terletak dalam Rupa yang terdapat di keliling
ruang tertentu. sesuatu objek.

INFORMASI 7

Rupa muka taip atau tipografi
yang terdiri daripada
pelbagai huruf.

Fungsi Rupa RUPA Pengurangan
Olahan rupa
Penambahan
Tindanan

Olahan rupa yang ditindih Olahan dua rupa yang Olahan rupa yang
boleh memberikan kesan ditambah menghasilkan dibuang satu bahagian
lut sinar. satu gabungan rupa. menghasilkan satu rupa
yang baharu.

Olahan rupa yang berulang boleh menghasilkan corak.

Rupa yang diolah atau digabung boleh menghasilkan lambang, logo dan simbol.

Rupa muka taip dijadikan sebagai ilustrasi, poster, risalah, iklan dan papan tanda.

NOTA GURU

8 1.1.1 • Bimbing murid menyatakan istilah dan pengertian bahasa seni visual (rupa).
1.1.2 (i, ii) • Bimbing murid mencirikan bahasa seni visual melalui kajian jenis dan fungsi rupa.
3.1.1 (i, ii) • Bersoal jawab dengan murid tentang jenis dan fungsi rupa yang berada di sekeliling

mereka.

EMK: Bahasa : Menganalisis PAK-21: Tunjuk Jawapan (Show Down)

rupa Alat dan bahan

Oh, Rupanya Sama! Kertas
Mari teroka pelbagai jenis rupa dengan media dan teknik lukisan
yang berbeza.
Pensel

Kertas
berwarna

Gunting pelbagai huruf Lakarkan pelbagai jenis Kain felt
daripada majalah dan tampal rupa dengan pen warna.
pada kertas lukisan.
Hasilkan rupa melalui Majalah
Kamu boleh teknik lipatan dan
mempelbagaikan media guntingan dengan Gam
teknik lipatan empat Pita pelekat
dan teknik lain dalam kali. Kemudian, tampal dua muka
penghasilan karya rupa. rupa yang terhasil
pada kertas warna.

Pen
warna

Lukis rupa geometri dan rupa organik Gunting
pada kain felt. Kemudian, gunting

dan tampal pada kertas warna hitam
dengan pita pelekat dua muka.

NOTA GURU
• Galakkan murid meneroka pelbagai media untuk menunjukkan jenis dan fungsi rupa.

• Bimbing murid mengeksplorasi media dan teknik untuk persediaan penghasilan karya

2.1.1 gabungan.
2.1.2 (i,ii)
• Bersoal jawab dengan murid tentang pelbagai jenis rupa yang telah dihasilkan.
2.1.3
3.1.1 (i,ii) • Minta murid membuat pengumpulan maklumat dan bahan penerokaan bagi

penghasilan folio seni. 9

EMK: Kreativiti dan Inovasi : Mencipta Kemahiran Abad Ke-21:

Mahir Berkomunikasi

BENTUK

DUNIA BENTUK

Bentuk mempunyai ciri-ciri seperti jisim dan isipadu. Bentuk juga mempunyai
lebih daripada satu permukaan yang dapat dilihat daripada pelbagai sudut
pandangan. Pelbagai bentuk di sekeliling kita yang wujud pada objek buatan
manusia, alam semula jadi dan karya seni visual.

Arca berbentuk
kiub yang bersifat
tiga dimensi, iaitu

mengandungi
ketinggian, lebar
dan kedalaman.

Bulan berbentuk
sfera dan

terdapat bayang
yang menunjukkan

bentuk asasnya.

Piramid tinggalan
sejarah ini
mempunyai

lebih daripada
satu permukaan.

Murid-murid, kamu telah
belajar unsur bentuk dari
tahun 1. Mari kita kenal pasti

ciri-ciri bentuk.

Bincangkan contoh-contoh karya lain dalam unsur bentuk konkrit
dan bentuk ilusi.

10

BENTUK

Jenis Bentuk
Terdapat dua jenis bentuk, iaitu bentuk konkrit dan bentuk ilusi. Mari kita kenal
pasti perbezaan antara bentuk konkrit dengan bentuk illusi.

Bentuk Konkrit Bentuk Ilusi
• Objek sebenar yang bersifat tiga • Imej yang bersifat dua dimensi (2D)

dimensi (3D), dapat disentuh dan yang digambarkan melalui ilustrasi,
dilihat daripada pelbagai sudut. gambar foto dan catan.
• Mempunyai ciri-ciri nyata dan • Sifatnya rata, hanya boleh dilihat
terdapat pada alam fizikal. dan tidak dapat dirasa oleh
• Contoh karya seperti arca, tembikar deria sentuh.
dan diorama. • Contoh karya ialah cetakan, catan
dan lukisan berkomputer.

Alam semula jadi Objektif buatan manusia Karya seni visual

Bentuk konkrit Bentuk konkrit Bentuk konkrit

Catan Lukisan digital Cetakan
Bentuk ilusi Bentuk ilusi Bentuk ilusi

Fungsi Bentuk Objek sebenar Karya seni 3D
• Bentuk konkrit dapat memberikan Karya seni 2D

pengalaman estetik serta penghayatan
terhadap karya tiga dimensi kerana
dapat dilihat daripada pelbagai sudut.
• Bentuk ilusi berfungsi memberikan
kesan realistik pada hasil karya dan
membantu memperjelas gambaran
sebenar sesuatu objek pada karya seni.

1.1.1 NOTA GURU
1.1.2 (i, ii) • Bimbing murid menyatakan istilah dan pengertian bahasa seni visual (bentuk).
3.1.1 (i, ii) • Bimbing murid mencirikan bahasa seni visual melalui kajian jenis dan fungsi bentuk.
• Bersoal jawab dengan murid perbezaan antara bentuk konkrit dengan bentuk ilusi.

EMK: Kelestarian Alam Sekitar : Menganalisis PAK-21: Tinjau Kongsi 11
(Roam the Room)

BENTUK

Alat dan bahan Memburu Kotak

Kertas Mari kita membuat eksplorasi pelbagai jenis bentuk kotak bagi
lukisan menghasilkan sebuah binaan yang kukuh dan berfungsi.

Gunting Kumpul kotak kecil Buka bahagian kotak satu per satu dan
pelbagai bentuk amati lipatannya dengan teliti. Jadikan
Pensel dan saiz.
bukaan kotak sebagai templat dan
Pelbagai Hasil kotak baharu tampal pada kertas lukisan sebagai
jenis
kad kajian maklumat.

Lakarkan rupa kotak pada kertas lukisan.
Kemudian, guntingkan kertas dan bentukkannya.

Gam

Kertas
lukisan

Semua maklumat Kad
dan bahan manila
penerokaan
disimpan dalam
folio seni individu
untuk rujukan
penghasilan karya
seni visual.

Kad
bercorak

Mari kita teroka penghasilan bentuk kotak yang lebih
kreatif dengan mempelbagaikan alat dan bahan.

NOTA GURU

• Galakkan murid meneroka pelbagai media untuk menunjukkan jenis dan fungsi bentuk.

• Bimbing murid mengeksplorasi media dan teknik untuk persediaan penghasilan karya

gabungan.
2.1.1 • Bersoal jawab dengan murid untuk mengenal pasti jenis bentuk yang ada pada karya.
2.1.2 (i, ii) • Minta murid membuat pengumpulan maklumat dan bahan penerokaan bagi
2.1.3 penyediaan folio seni.
3.1.1 (i, ii)
12 EMK: Kreativiti dan Inovasi : Mencipta Kemahiran Abad Ke-21: Pemikir

RUANG

ILUSI DAN REALITI

Ruang ialah jarak yang wujud antara objek. Susunan antara objek dapat
menimbulkan perbezaan jarak dan kedalaman sesuatu ruang.

Mari kita lihat perbezaan pembahagian
ruang, iaitu jarak dekat dan jarak jauh

dalam sesuatu karya seni.

Ruang bagi gambar ini memperlihat
perbezaan jarak antara objek. Biasanya,
objek yang berada di hadapan kelihatan
lebih jelas dan besar jika dibandingkan objek
yang berada di bahagian belakang yang
kelihatan lebih kecil dan kabur.

Jenis Ruang INFORMASI

Terdapat dua jenis ruang, iaitu Kedudukan dua objek yang
ruang nyata dan ruang ilusi. saling bertindih dan berbayang
akan menimbulkan kesan ruang.
Ruang Nyata
Ruang boleh dilihat dengan Ruang Ilusi
pancaindera. Ruang ini wujud di Ruang yang terdapat pada permukaan
persekitaran kita seperti yang terdapat dua dimensi sahaja seperti lukisan,
pada alam semula jadi, bangunan dan catan, poster dan cetakan.
karya seni arca.

Landasan kereta api Lukisan imej dua
antara contoh ruang dimensi ialah contoh
nyata yang wujud di gambaran ruang ilusi.

persekitaran kita.

INFORMASI

Tetingkap fokus berfungsi untuk memfokuskan
sesuatu objek tertentu untuk dilukis. Sesuai
digunakan di persekitaran atau di kawasan lapang.

13

RUANG

Ruang nyata terbahagi kepada dua iaitu, ruang terbuka dan ruang tertutup.

• Ruang terbuka merupakan ruang • Ruang tertutup adalah ruang
yang luas dan lapang sempit dan terhad.

Ruang terbuka pada alam semula jadi. Ruang tertutup pada objek buatan manusia.

Ruang ilusi terbahagi kepada dua, iaitu ruang dalam dan ruang cetek.

• Ruang dalam merupakan ruang • Ruang cetek merupakan ruang
yang kelihatan jauh dan luas pada yang dilihat secara dekat.
permukaan dua dimensi.
• Lazimnya, ruang ini tidak
• Ruang ini memperlihat ada kesan mempunyai kedudukan perspektif.
perspektif.

Terdapat
perspektif satu

titik lenyap.

Terdapat perbezaan ruang hadapan, tengah Ruang di antara imej buah rapat dan dekat
dan belakang pada karya ini. dengan latarnya pada karya catan ini.

Fungsi Ruang

• Ruang nyata dapat dilihat daripada pelbagai sudut.
• Ruang dapat memberikan gambaran yang jelas pada kedudukan dan jarak

sesuatu objek atau karya seni.
• Ruang dapat menghasilkan garisan perspektif pada penghasilan karya seni.

NOTA GURU

• Bimbing murid menyatakan istilah dan pengertian bahasa seni visual (ruang).

• Bimbing murid mencirikan bahasa seni visual melalui kajian jenis dan fungsi ruang.

• Bimbing murid mengenal pasti kedudukan ruang melalui tetingkap fokus.

1.1.1 • Bimbing murid dalam membuat pengumpulan bahan dan maklumat bagi penyediaan
1.1.2 (i, ii) folio seni.

14 3.1.1 (i, ii) EMK: Kelestarian Alam Sekitar : Menganalisis PAK-21: Tinjau Kongsi
(Roam the Room)

RUANG

Tingkap Damai Alat dan bahan

Mari hasilkan lukisan yang menekankan aspek ruang dekat dan Bahan
jauh. Garisan perspektif satu titik lenyap akan memberikan kesan cetak
ruang dalam pada penghasilan karya dua dimensi. bergambar

Kertas
lukisan

Cari gambar pemandangan Lakarkan pemandangan yang Tetingkap
pada bahan bercetak dan mempunyai pembahagian fokus
letakkan tetingkap fokus pada ruang dengan menggunakan
imej tersebut. tetingkap fokus. Pensel
Pen
Kedududukan objek yang penanda
bertindih mewujudkan
kesan ruang. Hasil lorekan Pensel
lebih jelas pada objek warna
yang berada di hadapan.
Kedudukan ruang di belakang
dikenali sebagai ruang dalam.
Warna yang lebih gelap dapat
menimbulkan kedalaman ruang.

Pastikan lakaran kamu Lorekkan imej dengan pelbagai
dapat menjelaskan jarak media kering untuk mendapatkan
dan saiz di antara objek.
kesan yang berbeza.

2.1.1 NOTA GURU
2.1.2 (i, ii) • Galakkan murid meneroka pelbagai media untuk menunjukkan jenis dan fungsi ruang.
• Bimbing murid mengeksplorasi media dan teknik untuk persediaan penghasilan karya
2.1.3
3.1.1 (i, ii) gabungan.
• Bimbing murid membuat tetingkap fokus sebelum aktiviti penerokaan dijalankan.
• Bimbing murid membuat pengumpulan maklumat dan bahan penerokaan bagi

penghasilan folio seni.

15

EMK: Nilai Murni : Mengaplikasi Kemahiran Abad Ke-21: Berprinsip

JALINAN

JALINAN ALAM

Jalinan merupakan sifat yang terdapat pada permukaan sesuatu objek yang
boleh dikesan melalui deria penglihatan atau sentuhan. Jalinan terdapat pada
pelbagai objek buatan manusia, alam semula jadi dan karya seni visual.

Jalinan sentuh terdapat pada Kulit tembikai dan
permukaan bakul, durian, corak pada baju
rambutan dan nanas. mempunyai kesan
jalinan tampak.

Apakah jalinan lain yang
terdapat dalam situasi di atas?

Jenis Jalinan

Jalinan terbahagi kepada dua jenis iaitu jalinan tampak dan jalinan sentuh.

Jalinan tampak ialah permukaan Jalinan sentuh ialah permukaan
yang boleh dilihat melalui deria mata yang dapat dilihat serta dirasai
tetapi tidak boleh dirasai apa-apa melalui deria sentuhan.
kesan apabila disentuh.

Sifat Jalinan

Jalinan pada bulu Jalinan pada pokok Jalinan pada ikan Jalinan pada
arnab bersifat lembut. kaktus bersifat tajam. bersifat licin. tapak sulaiman
bersifat kasar.

16

JALINAN

Fungsi Jalinan

DEKORASI KESELAMATAN

Jalinan pada tembikar merupakan Jalinan pada tayar motor berfungsi
hasil kraf tangan yang berfungsi sebagai cengkaman di atas
jalan raya.
sebagai hiasan.

ESTETIKA PENYAMARAN

Jalinan pada kain batik berfungsi Jalinan pada badan sesumpah
untuk memberikan nilai estetika dalam yang menyerupai daun berfungsi

gubahan karya. sebagai penyamaran.

Kenal pasti jenis dan sifat jalinan yang terdapat pada objek di
sekeliling kamu.

1.1.1 NOTA GURU
1.1.2 (i, ii) • Bimbing murid menyatakan istilah dan pengertian bahasa seni visual (jalinan).
3.1.1 (i, ii) • Bimbing murid mencirikan bahasa seni visual melalui kajian jenis dan fungsi jalinan.
• Bersoal jawab dengan murid tentang jenis dan fungsi jalinan yang terdapat di sekeliling

mereka..

EMK: Nilai Murni : Menganalisis PAK-21: Fikir-Pasang-Kongsi 17
(Think-Pair-Share)

JALINAN

Alat dan bahan Lihat dan Sentuh
Mari teroka jalinan di sekeliling kamu.
Kertas
Lukisan Lukis sebuah balang kaca dan aplikasikan pelbagai
jalinan mengikut kreativiti kamu.
Pensel
Gam

Gunting

Pen Cap pembalut gelembung pada lakaran Guntingkan dan tampal gambar
warna balang dengan menggunakan cat air. ikan daripada sumber Internet.

Cat air

Berus

Gambar Tampal daun pada Lakarkan garisan silang Tampal kekacang
sumber bahagian kiri balang pangkah dan garisan pada bahagian
Internet untuk menghasilkan melintang di sekeliling balang dasar balang.
untuk mewujudkan kesan
Pembalut jalinan sentuh.
gelembung jalinan tampak.

Daun Kamu boleh mempelbagaikan bahan
berjalinan yang lain. Selain itu, teknik
Contoh hasil
karya lain. lukisan dan gosokan juga dapat
menghasilkan jalinan tampak.

Kekacang NOTA GURU
• Galakkan murid meneroka pelbagai media untuk menunjukkan jenis dan fungsi jalinan.
2.1.1 • Bimbing murid mengeksplorasi media dan teknik untuk persediaan penghasilan karya
2.1.2 (i, ii)
gabungan.
2.1.3 • Minta murid membuat pengumpulan maklumat dan bahan penerokaan bagi

18 3.1.1 (i, ii) penghasilan folio seni.

EMK: Kreativiti dan Inovasi : Mengaplikasi Kemahiran Abad Ke-21:

Berdaya Tahan

WARNA

WARNA-WARNI KEHIDUPANKU

Warna boleh terhasil daripada tindak balas cahaya ke atas sesuatu permukaan
atau objek. Warna juga dapat dilihat pada objek buatan manusia, alam semula
jadi dan karya seni visual.

Objek buatan manusia Alam semula jadi Karya seni visual

Jenis Warna
Warna dikategorikan kepada tiga jenis, iaitu warna primer (asas), warna
sekunder dan warna tertier.

Warna • Warna yang tidak boleh dihasilkan dengan
primer campuran warna lain.

• Warna merah, biru dan kuning.

Warna • Warna yang dihasilkan dengan campuran
dua warna primer.
Sekunder
• Warna hijau, jingga dan ungu.

Warna • Warna yang dihasilkan dengan campuran

Tertier satu warna primer dan satu warna sekunder.

Nilai Warna Ton warna dari cerah ke gelap.

Ton warna
Ton warna merupakan nilai pancaran
warna yang bermula dari gelap ke
terang melalui campuran warna putih
atau hitam.

Kroma warna Warna Neutral

Warna yang terdiri daripada hasil Warna yang terdiri daripada warna
campuran warna penggenap. hitam, putih dan kelabu.

19

WARNA

Gubahan Warna Warna harmoni Warna penggenap
Warna sewarna

Warna yang terdiri Warna yang terletak Warna yang terletak
daripada pelbagai bersebelahan dalam bertentangan dalam

ton warna. roda warna. roda warna.

Suhu Warna Warna
Warna Panas dan Warna Sejuk panas

Warna panas merupakan kumpulan warna yang
mempunyai kesan cahaya yang tinggi. Warna panas
terdiri daripada warna merah, jingga dan kuning.

Warna sejuk merupakan warna yang mempunyai Warna
kesan cahaya yang rendah. Warna sejuk terdiri sejuk
daripada warna biru, hijau dan ungu.

Fungsi Warna

Fungsi warna ialah untuk berkomunikasi secara langsung atau tidak langsung. Terdapat
beberapa fungsi warna dalam kehidupan seharian kita.

Psikologi Ekspresi kendiri Simbolisme
• Warna biru: • Menceriakan suasana, • Warna kuning:

Ketenangan dan membangkitkan Melambangkan
kedamaian perasaan dan kedaulatan raja
• Warna merah: meningkatkan • Warna hitam:
Emosi marah, keyakinan keyakinan. Perkabungan

NOTA GURU

• Bimbing murid menyatakan istilah dan pengertian bahasa seni visual (warna).
1.1.1 • Bimbing murid mencirikan bahasa seni visual melalui kajian jenis dan fungsi warna.
1.1.2 (i, ii)
• Bersoal jawab dengan murid tentang jenis dan fungsi warna.
20 3.1.1 (i, ii) EMK: Bahasa
: Menganalisis PAK-21: Tunjuk Jawapan

WARNA

Pelangi Riang Ria Alat dan bahan
Mari kita jalankan esksplorasi warna.
Kertas
Kamu boleh menggunakan lukisan
pelbagai media yang terdapat
Pensel
di sekeliling kamu untuk Cat air
membuat eksplorasi warna.

Lukis rupa awan, pelangi, payung
dan kipas pada kertas lukisan.

Ton warna Teroka pelbagai media Palet
dan teknik semasa Berus
mewarnakan lukisan kamu.

Suhu warna

Warna primer Warna primer Pensel
Warna tertier warna

Oil pastel

Warna sewarna Warna harmoni Pen
warna

2.1.1 Warna
2.1.2 (i, ii) penggenap

2.1.3 NOTA GURU
3.1.1 (i, ii) • Galakkan murid meneroka pelbagai media untuk menunjukkan jenis dan fungsi warna.
• Bimbing murid mengeksplorasi media dan teknik untuk persediaan penghasilan karya

gabungan.
• Minta murid membuat pengumpulan maklumat dan bahan penerokaan bagi

penghasilan folio seni.

EMK: Kreativiti dan Inovasi : Mengaplikasi Kemahiran Abad ke-21: 21
Bersifat Ingin Tahu

PRINSIP REKAAN

SUASANA HARMONI

Harmoni ialah suatu tindak balas tampak yang melibatkan gabungan objek
atau unsur seni visual yang sama secara tersusun bagi mewujudkan perasaan
kedamaian dan ketenangan. Harmoni terdapat pada alam semula jadi, objek
buatan manusia dan karya seni visual.

Alam Semula Jadi Objek buatan manusia

Harmoni wujud Harmoni timbul
pada jalinan pada bentuk
yang terdapat payung yang
pada kepak
kupu-kupu. disusun secara
berulang.

Gubahan bunga Harmoni
mawar yang terhasil apabila
penyatuan rupa
sama dari segi dan komposisi
warna dan bentuk corak arabes
pada dinding
menimbulkan bangunan ini.
harmoni.

Karya seni visual

Harmoni terhasil Harmoni terhasil
daripada pada anyaman
susunan bentuk kelarai melalui
dan warna buah
dalam karya penggunaan
catan ini. jalinan dan warna

yang seragam.

22

HARMONI

Fungsi Harmoni

Mari kita buat pemerhatian tentang fungsi harmoni pada alam semula jadi,
objek buatan manusia dan karya seni visual.

Untuk memberikan Untuk memberikan kesan Untuk menimbulkan
ketenangan keseimbangan kesatuan dan kesepaduan

dalam sesuatu
gubahan karya

Ulangan dari segi bentuk Susunan garisan pada Jalinan tampak pada
dan warna bunga ini tingkap menara motif kain batik dari
secara berulang segi garisan dan rupa
boleh menimbulkan kesan menimbulkan harmoni.
harmoni dalam gubahan boleh mewujudkan
kesan harmoni.
jambangan bunga.

Mari kita perhatikan beberapa langkah yang dapat menimbulkan
kesan harmoni.

Susunan rupa segi tiga Bentuk daun yang disusun Melalui ulangan garisan
mozek yang sama tetapi secara berulang boleh hasil karya ikat dan celup
menimbulkan kesan akan mewujudkan fokus
berlainan saiz akan harmoni. tumpuan yang harmoni.
menghasilkan suatu
rentak dan pergerakan

yang harmoni.

1.1.1 NOTA GURU
1.1.2 (i, ii) • Bimbing murid menyatakan istilah dan pengertian bahasa seni visual (harmoni).
3.1.1 (i, ii) • Bimbing murid mencirikan bahasa seni visual melalui kajian jenis dan fungsi harmoni.
• Bersoal jawab dengan murid tentang fungsi prinsip harmoni pada karya.

EMK: Kreativiti dan Inovasi : Menganalisis PAK-21: Sama-Beza 23
(Same-Different)

HARMONI

Alat dan bahan Kaktus Khatulistiwa

Kertas Mari kita lakukan penerokaan dengan pelbagai media untuk
lukisan menghasilkan komposisi karya yang harmoni melalui
pelbagai teknik.

Bahan Teknik lipat
gambar dan gunting
bercetak digunakan dalam
membentuk
Kertas Cari gambar pasu yang pokok kaktus
warna besar daripada sumber dengan kertas
Internet dan cetak. warna dan
Gunting dan tampal kain felt mengikut
pada kertas lukisan kreativiti kamu.
dengan kemas.

Kain felt

Gunting

Gam Gunting imej pokok Teknik lukisan diaplikasikan dengan
kaktus. Susun melukis gambar pokok kaktus. Guna
Pensel pokok kaktus pada pensel warna supaya harmoni dari segi
warna gambar pasu dengan jalinan dapat ditunjukkan dalam karya.
menerapkan unsur
ruang yang harmoni
dalam karya dengan
teknik montaj.

Kamu boleh membuat pelbagai komposisi yang
dapat menunjukkan harmoni dalam gubahan
pokok kaktus secara kreatif.

NOTA GURU

• Galakkan murid meneroka pelbagai media untuk menunjukkan jenis dan fungsi harmoni.

• Bimbing murid mengeksplorasi media dan teknik untuk persediaan penghasilan karya

gabungan.

2.1.1 • Bersoal jawab dengan murid untuk mengenal pasti fungsi harmoni yang ada pada karya.

2.1.2 (i, ii) • Minta murid membuat pengumpulan maklumat dan bahan penerokaan bagi

2.1.3 penghasilan folio seni.

24 3.1.1 (i, ii) : Mengaplikasi Kemahiran Abad Ke-21: Penyayang

EMK: : Kreativiti dan Inovasi

KONTRA

KONTRA VISUAL

Kontra merupakan penggunaan unsur seni yang bertentangan atau bercanggah
untuk mewujudkan kesan berlainan dalam sesuatu karya. Kontra juga boleh
dilihat pada alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya seni visual.

Alam semula jadi Objek buatan manusia Karya seni visual

Warna yang bertentangan Bentuk dan saiz yang Perbezaan warna dan
seperti hijau dan merah berbeza menunjukkan jalinan boleh mewujudkan

menunjukkan kesan kontra. kesan kontra. kesan kontra.

INFORMASI
Perbezaan bentuk dan motif sesuatu objek boleh memberikan
kesan kontra pada gubahan karya.

Ciri-ciri Kontra

Kontra boleh digunakan untuk mewujudkan kelainan dari segi garisan, warna,

rupa, bentuk, saiz, arah dan jalinan dalam sesuatu gubahan.

Kontra Garisan Kontra Warna
Garisan tebal dan nipis pada kulit Perbezaan warna antara bunga
harimau mewujudkan kesan kontra kertas dengan daunnya memberikan
pada karya tersebut. kesan kontra warna.

25

KONTRA

Kontra Bentuk Kontra Rupa
Bentuk yang berbeza pada teko dan Perbezaan rupa bulan dan bintang
cawan menunjukkan kesan kontra dari mengaplikasikan prinsip rekaan kontra.
segi bentuk.

Kontra Jalinan Kontra Saiz
Jalinan yang berbeza pada karya seni Saiz tipografi MALAYSIA memberikan
memberikan kesan kontra jalinan. kesan kontra kerana menjadi fokus
utama pada logo tersebut.

Fungsi Kontra

Terdapat beberapa fungsi kontra dalam gubahan seni visual yang dapat
menarik perhatian.

Kontra warna pada Bentuk payung Unsur warna yang berbeza
pelampung mewujudkan menimbulkan penegasan pada buah epal dapat
kepada alam semula jadi.
sesuatu kelainan. memberikan daya tarikan.

NOTA GURU

1.1.1 • Bimbing murid menyatakan istilah dan pengertian bahasa seni visual (kontra).
1.1.2 (i, ii) • Bimbing murid mencirikan bahasa seni visual melalui kajian jenis dan fungsi kontra.
3.1.1 (i, ii) • Bersoal jawab dengan murid tentang fungsi prinsip kontra yang ada di sekeliling mereka.

26 EMK: Nilai Murni : Menganalisis PAK-21: Tunjuk Jawapan

(Show Down)

KONTRA Alat dan bahan

Buku Mini Kontra Gambar
Mari menghasilkan buku mini tentang prinsip bahan
kontra daripada pelbagai sumber. bercetak

Tampalkan gambar pada Kertas
kertas warna. warna

Buat pengumpulan gambar Gunting
kontra daripada sumber
Internet dan majalah. Pen
teknikal

Gam

Tulis jenis kontra di bahagian kiri Cantumkan semua kertas warna dengan gam
halaman dengan pen teknikal. sehingga menjadi buku mini.
Contohnya, kontra rupa.

Syabas! Kamu telah berjaya
menghasilkan buku mini kontra.
Kamu perlu menyimpan hasil kerja

kamu dalam folio seni
untuk pengumpulan bahan.

2.1.1 NOTA GURU
2.1.2 (i, ii) • Galakkan murid meneroka pelbagai media untuk menunjukkan jenis dan fungsi kontra.
• Bimbing murid mengeksplorasi media dan teknik untuk persediaan penghasilan karya
2.1.3
3.1.1 (i, ii) gabungan.
• Bersoal jawab dengan murid untuk mengenal pasti fungsi kontra yang ada pada karya.
• Minta murid membuat pengumpulan maklumat dan bahan penerokaan bagi

penghasilan folio seni.

EMK: Kreativiti dan Inovasi : Mencipta Kemahiran Abad Ke-21: 27

Bermaklumat

PENEGASAN

TUMPUAN MATA

Penegasan ialah sesuatu yang menarik perhatian dan menjadi tumpuan utama
pada objek atau imej yang dilihat. Penegasan wujud pada alam semula jadi,
objek buatan manusia dan karya seni visual.

Alam semula jadi Objek buatan manusia

Penegasan wujud Arca burung
pada kelopak helang yang
bunga raya terbina di tengah
kawasan lapang
berwarna merah menimbulkan kesan
dan stigma penegasan ruang.

yang menjalar.

Penegasan dari segi jalinan wujud Rupa gajah yang
pada belang dan badan harimau. berbeza dan ganjil
akan memberikan
Karya seni visual penegasan pada
rekaan baju.
Catan cili berwarna
merah memberikan Penegasan wujud
pada tipografi
kesan penegasan berwarna kuning
menerusi yang menjadi fokus
utama dalam karya
perbezaan warna poster ini.
imej dengan
warna latar.

28

PENEGASAN

Fungsi Penegasan
Mari kita ketahui fungsi penegasan dalam sesuatu karya seni visual.

Memberi tumpuan dan fokus Menarik perhatian

Warna hijau Buah epal di atas buku menarik perhatian dari
pada imej segi bentuk dan warnanya.
bungkusan
nasi lemak
memberikan
fokus utama
pada rekaan
logo ini.

Mengelakkan kebosanan Menyampaikan mesej penting

Bentuk botol yang tinggi memberikan Genggaman
suasana baharu untuk mengelakkan tangan
kebosanan pada karya ini. menunjukkan
makna yang
penting dalam
karya poster ini.

Mari kita lihat beberapa langkah bagi menimbulkan prinsip penegasan.

Penegasan boleh wujud Bunga kaktus yang Bentuk arnab pada karya
pada warna yang kontra, memberikan catan yang lebih besar
iaitu putih yang lebih fokus utama pada gubahan dan dominan menimbulkan
tertumpu di bahagian tengah. ini dapat menimbulkan penegasan bentuk
penegasan jalinan. pada karya.

1.1.1 NOTA GURU
1.1.2 (i, ii) • Bimbing murid menyatakan istilah dan pengertian bahasa seni visual (penegasan).
3.1.1 (i, ii) • Bimbing murid mencirikan bahasa seni visual melalui kajian jenis dan fungsi penegasan.
• Bersoal jawab dengan murid tentang fungsi prinsip penegasan pada karya.

EMK: Bahasa : Menganalisis PAK-21: Suai-Padan (Mix-n-Match) 29

PENEGASAN

Alat dan bahan Susun Gaya

Kertas Mari kita jalankan satu aktiviti suai padan rupa dan objek yang
warna ada di sekekliling kita dengan menerapkan prinsip penegasan
pada karya tersebut.
Gunting
Kumpul gambar yang Teroka pelbagai bahan untuk
menunjukkan prinsip penegasan menghasilkan semula karya
daripada pelbagai sumber. penegasan berdasarkan karya
asli yang telah kamu pilih.

Gam Penegasan pada Penegasan
bunga mawar. dari segi rupa.
Pensel
Penegasan dari
Cawan segi bentuk.
kertas

Gambar Penegasan pada
bahan bentuk piala.

bercetak

Kertas
lukisan

Penegasan pada Penegasan dari
kedudukan penyu. segi ruang.

NOTA GURU

• Galakkan murid meneroka pelbagai media untuk menunjukkan jenis dan fungsi penegasan.

• Bimbing murid mengeksplorasi media dan teknik untuk persediaan penghasilan karya

gabungan.
2.1.1 • Bersoal jawab dengan murid untuk mengenal pasti fungsi penegasan yang ada pada karya.
2.1.2 (i, ii)
• Minta murid membuat pengumpulan maklumat dan bahan penerokaan bagi penghasilan
2.1.3 folio seni.
30 3.1.1 (i, ii)
EMK: Kreativiti dan Inovasi : Mencipta Kemahiran Abad Ke-21:

Bersifat Ingin Tahu

IMBANGAN Mari kita kenali tentang
prinsip imbangan
IMBANG KIRI KANAN
simetri dan imbangan
Imbangan ialah susunan unsur seni tidak simetri.
visual yang sama dari segi berat,
tumpuan dan kedudukan.
Jenis Imbangan

Imbangan simetri Imbangan tidak simetri
Sifatnya sama seimbang kiri dan kanan.
Objek atau reka letak yang tidak sama kiri
Ciri-ciri Imbangan dan kanan namun kesan imbangan
masih ada.

Imbangan simetri pada bentuk medal Imbangan tidak simetri wujud pada
emas ini memberi keteguhan yang sama gubahan karya ini kerana susunan objek
pada bahagian kiri dan kanan. lebih berat di sebelah kiri.

31

IMBANGAN

Fungsi Imbangan

Mari kita lihat kumpulan dan fungsi imbangan pada alam semula jadi, objek
buatan manusia dan karya seni visual.

Imbangan simetri Imbangan tidak simetri
Bahagian kanan dan kiri objek yang sama. Bahagian kanan dan kiri yang tidak sama.

Alam semula jadi

Imbangan simetri pada badan kumbang Akar kayu menjalar ke arah kanan dapat
memudahkan pergerakannya. menarik perhatian.

Objek buatan manusia

Kerusi Bentuk cawan
memerlukan tidak simetri
Imbangan simetri kerana
supaya lebih stabil mempunyai
dan kukuh.
pemegang untuk
memudahkan

penggunaannya.

Karya seni visual

Karya arca dibina Poster
dalam keadaan Kedudukan dan
stabil, kukuh dan
menampakkan susunan tidak
nilai estetik. simetri dalam
karya poster ini
menimbulkan
tarikan pada
mata pembaca.

NOTA GURU

1.1.1 • Bimbing murid menyatakan istilah dan pengertian bahasa seni visual (imbangan).
1.1.2 (i, ii) • Bimbing murid mencirikan bahasa seni visual melalui kajian jenis dan fungsi imbangan.
3.1.1 (i, ii) • Bersoal jawab dengan murid tentang fungsi prinsip imbangan pada karya.

32 EMK: Kelestarian Global : Menganalisis PAK-21: Pusingan Robin

(Round Robin)

IMBANGAN

Bersatu Teguh Bercerai Roboh Alat dan bahan

Gunakan prinsip imbangan untuk menghasilkan karya arca Gunting
secara kreatif dengan menggunakan pelbagai bahan yang
dapat memberikan keteguhan pada hasil arca.

Potong bahan binaan kepada beberapa Kadbod
bahagian. Potong sebahagian keratan
rentasnya sebagai tanggam untuk
disambungkan antara satu sama
yang lain.

INFORMASI Pensel

Tanggam ialah sambungan kayu Polistirena
yang bertakuk-takuk supaya nipis
rapat dan teguh.

Cantumkan bahagian tanggam untuk membina arca asemblaj. Pembaris
Aplikasikan prinsip imbangan dalam setiap karya kamu.

Kadbod Contoh karya 1 Contoh karya 2

Polistirena Contoh karya 3 Contoh karya 4

2.1.1 NOTA GURU
2.1.2 (i, ii) • Galakkan murid meneroka pelbagai media untuk menunjukkan jenis dan fungsi imbangan.
• Bimbing murid mengeksplorasi media dan teknik untuk persediaan penghasilan karya
2.1.3
3.1.1 (i, ii) gabungan.
• Bersoal jawab dengan murid untuk mengenal pasti fungsi imbangan yang ada pada karya.
• Minta murid membuat pengumpulan maklumat dan bahan penerokaan bagi

penyediaan folio seni.

EMK: Kreativiti dan Inovasi : Mencipta Kemahiran Abad Ke-21: Pemikir 33

RITMA DAN PERGERAKAN

GERAK GERI BERITMA

Ritma dan pergerakan ialah suatu unsur seni visual yang dapat diwujudkan
melalui perulangan imej. Sekiranya unsur seni yang sama diulang-ulang, kesan
pergerakan dapat dihasilkan.

Kawan-kawan, terdapat beberapa jenis pergerakan dalam
gubahan prinsip ini. Antaranya ialah pergerakan rawak,
pergerakan biasa dan pergerakan berselang-seli.

Alam semula jadi Objek buatan manusia Karya seni visual

Pergerakan rawak ialah Pergerakan biasa ialah Pergerakan berselang-seli
objek yang diulang tanpa objek yang serupa disusun ialah objek atau motif yang
susunan dan mempunyai boleh diubah dan disusun
secara seragam dan
ruang yang berlainan. mempunyai ruang secara berselang-seli.

yang sama.

Fungsi Ritma dan Pergerakan
Mari kita lihat fungsi ritma dan pergerakan dalam karya seni visual.

Olahan garisan nipis beransur tebal Pergerakan ikan menjadi fokus utama
dapat menimbulkan kesan dinamik dalam penceritaan dan penyampaian
pada sesebuah karya seni. mesej pada karya poster.

34

RITMA DAN PERGERAKAN

Mari kita lihat garapan unsur-unsur seni yang dapat menimbulkan kesan ritma
dan pergerakan dalam alam semula jadi, objek buatan manusia dan karya
seni visual.

Unsur garisan Unsur rupa
Kebiasaannya, jenis garisan yang beralun Rupa yang sama disusun secara beralun
dan putus-putus pada poster akan dan bertindih dapat menghasilkan kesan
mewujudkan kesan ritma dan pergerakan. ritma dan pergerakan.

Unsur warna Unsur ruang
Penggunaan warna berubah secara bersiri Kesan ritma dan pergerakan dapat
juga menimbulkan ritma dan pergerakan. ditonjolkan dalam sesuatu ruang dengan
susunan objek yang sekata dan seragam.

Mari kita teroka prinsip ritma dan pergerakan yang terdapat di
kawasan sekolah kamu. Kemudian, bincangkannya dengan guru

dan rakan-rakan kamu.

1.1.1 NOTA GURU
1.1.2 (i, ii) • Bimbing murid menyatakan istilah dan pengertian bahasa seni visual (ritma dan
3.1.1 (i, ii)
pergerakan).
• Bimbing murid mencirikan bahasa seni visual melalui kajian jenis dan fungsi ritma dan

pergerakan.
• Bersoal jawab dengan murid tentang fungsi prinsip ritma dan pergerakan yang ada di

sekeliling mereka.

EMK: Nilai Murni : Menganalisis PAK-21: Tinjau Kongsi 35
(Roam the Room)

Alat dan bahan RITMA DAN PERGERAKAN

Gunting Ilusi mata
Mari kita hasilkan karya yang menunjukkan ritma dan
pergerakan melalui olahan unsur ruang, garisan dan rupa.

Kertas Lakarkan pelbagai Lakarkan pelbagai
lukisan jenis rupa dan saiz garisan dan
pada kertas warna.
Gam Kemudian, guntingkan lorekkan dengan
dengan kemas. pen penanda
Pen
penanda bermula dari satu
titik pemusatan

pada kertas lukisan.

Kertas
warna

TIP Tampalkan rupa dan susun pada
garisan yang telah dilorekkan bagi
Pastikan susunan rupa berbeza saiz mengikut mewujudkan pergerakan. Pastikan
kedudukan ruang dan jarak bagi mewujudkan
ritma dan pergerakan. rupa di hadapan bersaiz lebih
besar daripada rupa di belakang.

NOTA GURU

• Galakkan murid meneroka pelbagai media untuk menunjukkan jenis dan fungsi ritma

dan pergerakan.

• Bimbing murid mengeksplorasi media dan teknik untuk persediaan penghasilan karya gabungan.

• Bersoal jawab dengan murid untuk mengenal pasti fungsi ritma dan pergerakan yang ada

2.1.1 pada karya.

2.1.2 (i,ii) • Minta murid membuat pengumpulan maklumat dan bahan penerokaan bagi penghasilan

2.1.3 folio seni.

36 3.1.1 (i,ii) EMK: Kreativiti dan Inovasi : Mencipta Kemahiran Abad Ke-21:

Mahir Berkomunikasi

KEPELBAGAIAN

VARIASI DUNIA SENI

Kepelbagaian ialah penggunaan unsur seni yang berbeza dari segi ciri, gaya,
nilai dan idea dalam sesuatu gubahan.

Kepelbagaian reka bentuk dan
saiz bangunan dapat dilihat pada

objek buatan manusia.

Pelbagai motif
dan rupa dapat

mewujudkan
kepelbagaian
dalam corak.
Kepelbagaian bentuk dan warna
daripada alam semula jadi seperti
buah-buahan dan sayur-sayuran.

Ciri-ciri Kepelbagaian
Terdapat beberapa unsur-unsur seni dapat mewujudkan prinsip rekaan
kepelbagaian dalam sesebuah gubahan karya.

Perbezaan rupa organik akan Pelbagai unsur yang berbeza Penggunaan pelbagai jenis

memperlihatkan kepelbagaian bentuk dan warna boleh garisan akan mewujudkan

dalam gubahan karya. menimbulkan kepelbagaian. kepelbagaian.

37

KEPELBAGAIAN

Fungsi Kepelbagaian

Ilustrasi kulit majalah Landskap

Pelbagai rupa dan bentuk pada Pelbagai warna dan jalinan pada
ilustrasi kulit majalah dapat gubahan landskap dapat
menarik perhatian dan
memberikan gaya dan tenaga. mengelakkan kebosanan.

Poster Mural

Kepelbagaian warna dan rupa muka Kepelbagaian garisan, rupa
taip pada poster dapat menimbulkan dan bentuk pada mural dapat

daya tarikan. mewujudkan variasi.

Apakah contoh prinsip rekaan kepelbagaian yang terdapat di
sekeliling kamu?

NOTA GURU

• Bimbing murid menyatakan istilah dan pengertian bahasa seni visual (kepelbagaian).

• Bimbing murid mencirikan bahasa seni visual melalui kajian jenis dan fungsi

kepelbagaian.

1.1.1 • Bersoal jawab dengan murid tentang fungsi prinsip kepelbagaian yang ada di
1.1.2 (i,ii) sekeliling mereka.

3.1.1 (i,ii) : Menganalisis PAK-21: Tinjau Kongsi (Roam the Room)

38 EMK: Bahasa

KEPELBAGAIAN

Ratu Buah Alat dan bahan

Mari teroka pelbagai jenis media dan teknik untuk mengaplikasikan Kertas
prinsip rekaan kepelbagaian pada karya seni. lukisan

Lukis buah nanas dan coret Kertas
pelbagai jenis garisan warna
pada kertas lukisan.

Pen
teknikal

Hasilkan teknik gurisan dengan Oil pastel
menggunakan oil pastel pada Gam
bahagian buah untuk mewujudkan
kepelbagaian jalinan.

Koyak kertas warna dan aplikasikan
teknik kolaj pada bahagian daun nanas.

Syabas! kamu telah berjaya membuat eksplorasi
pelbagai bahan untuk menghasilkan karya
kepelbagaian dengan kreatif.

2.1.1 NOTA GURU 39
2.1.2 (i,ii) • Galakkan murid meneroka pelbagai media untuk menunjukkan jenis dan fungsi kepelbagaian.
• Bimbing murid mengeksplorasi media dan teknik untuk persediaan penghasilan karya
2.1.3
3.1.1 (i,ii) gabungan.
• Bersoal jawab dengan murid untuk mengenal pasti fungsi kepelbagaian yang ada pada

karya.
• Minta murid membuat pengumpulan maklumat dan bahan penerokaan bagi

penghasilan folio seni.

EMK: Kreativiti dan Inovasi : Mencipta Kemahiran Abad ke-21: Berprinsip

KESATUAN

KESATUAN ERA KINI

Kesatuan ialah suatu gubahan beberapa unsur seni yang saling melengkapi
antara satu sama lain. Gabungan ini akan memberikan mesej yang sama bagi
menghasilkan makna dalam tema tertentu. Kesatuan boleh ditemui pada objek
buatan manusia, alam semula jadi dan karya seni visual.

Kesatuan boleh dilihat Karya seni visual
melalui susunan yang
berulang pada warna
dan corak bulu merak.

Alam semula jadi Kesatuan pada rupa
daun dan burung
Kesatuan pada reka enggang dalam
letak perabot dan catan ini.
dekorasi dinding.

Objek buatan manusia

Ciri-ciri Kesatuan
Terdapat beberapa ciri prinsip kesatuan pada sesebuah gubahan.

Kesatuan wujud bertemakan Kesatuan dapat dilihat Kesatuan pada
batu karang dan hidupan pada gabungan bentuk dan pemadangan catan dapat
dilihat melalui unsur warna
laut yang saling melengkapi struktur jejambat.
antara satu sama lain. dan ruang.

40

Fungsi Kesatuan KESATUAN

FUNGSI KESATUAN

Kesatuan dari segi tema Penggunaan ruang Kesatuan dari segi warna
menjadikan karya lebih dan susunan bentuk memberikan kesan
menimbulkan suasana harmoni pada mural.
tersusun dan
mudah difahami. yang tenteram.

Gabungan prinsip rekaan
dengan unsur seni juga boleh
menghasilkan kesatuan dalam
karya. Mari bincang bersama-

sama rakan kamu tentang
kesatuan yang terdapat pada

karya di sebelah.

1.1.1 NOTA GURU
1.1.2 (i, ii) • Bimbing murid menyatakan istilah dan pengertian bahasa seni visual (kesatuan).
3.1.1 (i, ii) • Bimbing murid mencirikan bahasa seni visual melalui kajian jenis dan fungsi kesatuan.
• Bersoal jawab dengan murid tentang ciri-ciri dan fungsi prinsip kesatuan yang ada

pada karya.

EMK: Bahasa : Menganalisis PAK-21: Pusingan Robin 41
(Round Robin)

KESATUAN

Alat dan bahan Lemon Kuning Kegemaranku

Kertas Mari hasilkan corak dengan menggunakan teknik resis.
lukisan
A. Hal benda B. Lakaran idea
Pensel
Oil C. Penghasilan karya 2

pastel 1
Pewarna
makanan Lukis buah lemon secara Lukis semula dengan
susunan berselang-seli. oil pastel.
Palet
Warnakan lakaran 3
Berus dengan pewarna

makanan.

4

Kemaskan karya dengan
sapuan warna di bahagian latar
untuk menimbulkan kesatuan
pada keseluruhan karya kamu.

Tahniah, hasil motif lemon telah siap! Penggunaan
motif susunan berselang-seli dapat memperlihat
kesan kesatuan dari segi rupa, jalinan dan warna.

NOTA GURU

• Galakkan murid meneroka pelbagai media untuk menunjukkan jenis dan fungsi kesatuan.

• Bimbing murid mengeksplorasi media dan teknik untuk persediaan penghasilan karya

42 2.1.1 gabungan.
2.1.2 (i,ii) • Bersoal jawab dengan murid untuk mengenal pasti fungsi kesatuan yang ada pada karya.
• Minta murid membuat pengumpulan maklumat dan bahan penerokaan bagi
2.1.3
3.1.1 (i,ii) penghasilan folio seni.

EMK: Kreativiti dan Inovasi : Mencipta Kemahiran Abad ke-21: Pemikir

GAMBARAN MINDA

Menggambar merupakan suatu aktivti seni dalam menyampaikan mesej
dan makna tertentu melalui karya visual. Aktiviti ini juga menekankan aspek
penghasilan gambar dengan menggunakan pelbagai media dan teknik.

Gurisan Catan Gosokan Stensilan

Mozek Cetakan

Capan Montaj Poster Resis Lukisan

Kolaj

Kawan-kawan, unit ini kita akan mencerakinkan bahasa
seni visual yang telah dipelajari melalui karya seni dalam

bidang menggambar.

3.1.1 (i, ii) NOTA GURU
• Terangkan aktiviti seni yang terdapat dalam bidang menggambar kepada murid.
• Bersoal jawab dengan murid tentang teknik penghasilan karya seni visual dalam bidang

menggambar.

EMK: Bahasa : Menganalisis Kemahiran Abad Ke-21: Bermaklumat 43

POSTER

KITA LAWAN

Poster ialah suatu karya bergambar untuk memberikan mesej tertentu dalam
bentuk grafik visual. Antara teknik penghasilan poster ialah lukisan, catan,
montaj dan lukisan digital.

Unsur seni Prinsip rekaan
rupa penegasan

Penggunaan rupa Penegasan
muka taip tebal wujud dalam
memudahkan karya ini dari segi
pembacaan dan pemilihan warna
penyampaian terang dan jalinan
mesej titik-titik untuk
yang jelas. menunjukkan
mesej penting
dalam poster.

Unsur seni Prinsip rekaan
warna kepelbagaian
Warna asas
digunakan dalam Kepelbagaian
karya ini, iaitu biru ditunjukkan melalui
merah dan kuning
yang memberikan olahan pelbagai
kesan mendalam jenis garisan, rupa,
dan situasi amaran dan jalinan tampak.
pada karya poster. Hal ini memberikan
pemahaman jelas
44 terhadap mesej yang
ingin disampaikan,
ringkas, padat dan

mudah
untuk difahami.