50 ลมปราณเมตตาภาวนา หายใจเข้าอย่างนุ่มนวลให้เต็มปอด พร้อมกับภาวนาในใจว่า ขอให้ข้าพเจ้ามีความสุข... เปาลมออกทางปากเบา ๆ อ่อนโยน นุ่มนวล พร้อมกับภาวนาในใจว่า ขอให้สรรพสัตว์ทั้งหลายจงมีความสุข...
51 ปณฺฑิเต สุตสมฺปนฺเน มิตปุพฺเพ วิจกฺขเณ ขุ.ชา. ราชบัณฑิตผู้ถึงพร้อมด้วยการศึกษาเล่าเรียน มีปกติยิ้มก่อนพูด เฉลียวฉลาด
52 เมตตาวจีกรรม คือ การกล่าววาจาด้วยความรัก ความปรารถนาดี
53 เมตตากายกรรม คือ การกระทําด้วยความรัก ความปรารถนาดี
54 เราแผ่เมตตาให้กับคนตายไม่ได้ เพราะบุคคลนั้นไม่อยู่ ตายไปแล้ว...
55 เราสามารถอุทิศส่วนบุญจากการเจริญเมตตา ให้ญาติทั้งหลายที่ยังอยู่ หรือผู้ล่วงลับไปแล้ว
56 การแผ่เมตตา มุ่งเน้นไปที่จิตอ่อนโยน ปรารถนาดี ส่วนสรรพสัตว์เป็นเพียงสิ่งที่ระลึกถึง
57 การไม่โกรธอาจเป็นเพราะเมตตา หรือ ขันติ
58 นั่งเงียบไม่พูดไม่คุย แต่ใจเป็นทุกข์ กระวนกระวาย แม้ไม่แสดงปฏิกิริยาออกมา ก็ไม่ชื่อว่ามีขันติ
59 ขันติ คือ การมีปัญญาทําให้ยอมรับ รู้และเข้าใจสิ่งทั้งหลาย และวางท่าทีทางใจได้
60 การอบรมเมตตา ต้องใช้ความคิดเป็นกําลังสําคัญ คิดให้ใจอ่อนละมุนเพียงไรก็ทําได้ เช่นเดียวกับคิดให้ใจเร่าร้อน ราวกับนํ้าเดือดก็ทําได้ นั่นก็คือคิดให้เมตตาก็ได้ คิดให้โกรธแค้น เกลียดชังก็ได้ ท่านจึงสอนให้ระวังความคิด ให้ใช้ความคิดให้ถูกให้ชอบ ให้มีเมตตายิ่งขึ้นและยิ่งขึ้น - สมเด็จพระญาณสังวร -
61 โยนิโสมนสิการ คือ การรู้จักคิดพิจารณาโดยแยบคาย เป็นเหตุให้เกิด ”
62 โยนิโสมนสิการ คือ ความฉลาดคิด
63 ความฉลาดคิด มาจากการได้ฟังพระสัทธรรม
64 การได้ฟังพระสัทธรรม มาจากการได้คบสัตบุรุษ
65 การได้คบสัตบุรุษ มาจากการได้อยู่ในถิ่นอันควร
66 การได้อยู่ในถิ่นอันควร มาจากการทําบุญดีมาก่อน
67 การทําบุญดีมาก่อน มาจากการตั้งตนไว้ชอบ...
68 การเจริญเมตตาให้ได้ผล ต้องมีคารวธรรม ๗ ประการ ๑. พุทธคารวตา เคารพในพระพุทธเจ้า ๒. ธัมมคารวตา เคารพในพระธรรม ๓. สังฆคารวตา เคารพในพระสงฆ์ ๔. สิกขาคารวตา เคารพในสิกขา ๓ ๕. สมาธิคารวตา เคารพในสมาธิ ๖. อัปปมาทคารวตา เคารพในความไม่ประมาท ๗. ปฏิสันถารคารวตา เคารพในการปฏิสันถาร
69 อานิสงส์การเจริญเมตตา มี ๑๑ ข้อ ๑. หลับเป็นสุข ๒. ตื่นเป็นสุข ๓. ไม่ฝันร้าย ๔. เป็นที่รักของมนุษย์ ๕. เป็นที่รักของอมนุษย์ ๖. เทวดาย่อมรักษา ๗. ศาสตราวุธ ไฟ ยาพิษ ไม่ต้องกาย ๘. จิตย่อมตั้งมั่นเป็นสมาธิเร็ว ๙. สีหน้า ผิวพรรณผ่องใส ๑๐. เวลาตายมีสติ ไม่หลงตาย ๑๑. เมื่อยังไม่บรรลุโลกุตตรธรรม ย่อมเข้าถึง พรหมโลก
70 “อันความกรุณาปราณี จะมีใครบังคับก็หาไม่ หลั่งมาเอง เหมือนฝนอันชื่นใจ จากฟากฟาสุราลัย สู่แดนดิน” พระราชนิพนธ์ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
71 “ผู้ที่มีจิตใจเมตตากรุณา หมายถึงการที่จะมีจิตใจ เห็นใจผู้อื่น มีจิตใจที่จะเห็นถึงความเดือดร้อน เราจะต้อง ช่วยเหลือ จิตใจนี้ก็เป็นจิตใจที่มีกําลังมาก ทั้งอ่อนโยน มาก จิตใจนี้เป็นปัจจัยที่ทําให้การงานทุกอย่างก้าวหน้า ได้ เพราะว่าถ้าคนมีเมตตากรุณาในใจและเผื่อแผ่ต่อ ผู้อื่น หมายความว่าผู้นั้นเป็นคนฉลาด หมายความว่า คนนั้นเป็นคนที่อ่อนโยน ที่เห็นอะไรๆ ได้ชัด เมื่อคนเรา มีความอ่อนโยนและมีความละเอียดอ่อน และเห็นอะไร ได้ชัด ก็ย่อมจะทํ งานของตนที่กํ ลังทํ ด้วยความ ก้าวหน้านั้นสําเร็จลุล่วงไปได้” พระราชดํารัส พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ๓๐ ตุลาคม ๒๕๒๔
72 กรุณา คือ คิดช่วยเหลือให้เธอพ้นทุกข์ เพียรเพื่อจะปลดเปลื้องทุกข์ให้ ไม่นิ่งดูดาย
73
74 ลักษณะของกรุณา คือ มีความปรารถนาบําบัดทุกข์ให้ผู้อื่น
75 หน้าที่ของกรุณา คือ มีการอดกลั้นไม่ได้ ซึ่งทุกข์ของผู้อื่น
76 กรุณา ใช้กับสถานการณ์ที่ผิดปกติขาลง ของตนและผู้อื่น
77 ความเมตตากรุณา มิได้ให้ประโยชน์แก่ผู้อื่นเท่านั้น แต่จะให้ประโยชน์แก่ตนด้วย และตนจะได้รับก่อนใครทั้งหมด - สมเด็จพระญาณสังวร -
78 เหตุใกล้ของกรุณา คือ เห็นสัตว์ตกทุกข์ได้ยาก แล้วปรารถนาช่วยเหลือ
79 ข้าศึกไกลของกรุณา คือ วิหิงสา ความคิดเบียดเบียน
80 ข้าศึกใกล้ของกรุณา คือ โทมนัส ความทุกข์ใจ
81 ผู้เจริญกรุณา ต้องระวังโทมนัส ความเศร้าโศก เช่น เมื่อช่วยเหลือเขาไม่ได้แล้วทุกข์ใจ
82 มหากรุณา เป็นเหตุใกล้ของการบําเพ็ญบารมี ๑๐ ของพระโพธิสัตว์
83 ชีวิตคนเรา เติบโตขึ้นมา ดํารงชีวิตอยู่ได้ด้วยความเมตตากรุณา จากผู้อื่นมาตั้งแต่เบื้องต้น คือ เมตตา กรุณา จากบิดา มารดา ครูบาอาจารย์ ญาติสนิท มิตรสหาย ถ้าไม่ได้รับความเมตตา ก็อาจจะสิ้นชีวิตไปแล้วเพราะถูกทิ้ง เมื่อเราเติบโตมาจากความเมตตากรุณา ก็ควรมีความเมตตากรุณาต่อชีวิตอื่นต่อไป - สมเด็จพระญาณสังวร -
84 มุทิตา คือ ความชื่นชมความสําเร็จ และสิ่งที่ดี ๆ ของเธอ
85
86 หน้าที่ของมุทิตา คือ ไม่มีความอิจฉา ริษยาในสิ่งที่ดี ๆ ของผู้อื่น
87 ผลปรากฏของมุทิตา คือ การกําจัดความไม่ยินดีในสิ่งที่ดี ๆ ของผู้อื่น
88 เหตุใกล้ของมุทิตา คือ เห็นสิ่งที่ดีๆ ของผู้ที่กําลังมีความสุข ความสําเร็จ
89 ข้าศึกไกลของมุทิตา คือ ความริษยา อิจฉา ไม่อยากให้ผู้อื่นได้ดีกว่าตน
90 ข้าศึกใกล้ของมุทิตา คือ ยินดีเฉพาะบุคคลที่เรารัก ญาติพี่น้อง
91 อุเบกขา คือ การวางเฉยด้วยความเข้าใจ ได้อย่างเหมาะสม
92
93 หน้าที่ของอุเบกขา คือ มีการเห็นเท่าเทียม เสมอกัน
94 ผลปรากฏของอุเบกขา คือ มีการสงบความโกรธ และ ความยินดี
95 อุเบกขาใช้กับสถานการณ์ที่ ต้องการรักษากฎเกณฑ์ รักษาธรรม
96 เหตุใกล้ของอุเบกขาคือ มีความเป็นกลางต่อสัตว์ทั้งหลาย
97 อุเบกขามีเหตุใกล้ คือ ความไม่ยินดียินร้ายต่อสัตว์ทั้งหลาย
98 อุเบกขามีศัตรูไกล คือ อภิชฌา ความคล้อยตามยินดี และ โทมนัส ความขัดเคืองความเสียใจ
99 ศัตรูใกล้ของ อุเบกขา คือ อัญญานุเบกขา ความเฉยเมยไม่ใส่ใจพิจารณา