39016

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Το βιβλίο αυτό αποσκοπεί να συμβάλει αποτελεσματικά στην προσπάθεια των μαθη-
τών της Γ΄ Λυκείου να αντεπεξέλθουν στις ιδιαίτερες απαιτήσεις του μαθήματος της
Κοινωνιολογίας, Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών.

Στο βιβλίο περιλαμβάνονται τα εξής:
• Η ύλη του μαθήματος χωρισμένη σε διδακτικές ενότητες – δεν περιέχεται το

κεφάλαιο 8 (που είναι εκτός διδακτέας ύλης). Σε κάθε διδακτική ενότητα η ύλη
δίνεται υπό μορφή ερωτήσεων-απαντήσεων.
• Σημειώσεις κάτω από τις ερωτήσεις-απαντήσεις, όπου επεξηγούνται και αναλύο-
νται διάφορα σημεία της ύλης, καθώς και κείμενα σε πλαίσια, με συμπληρωματι-
κές πληροφορίες ή σχόλια για διάφορες έννοιες και ζητήματα.
• Σχολιασμός εικόνων και παραθεμάτων του Βιβλίου του Μαθητή ανά διδακτική
ενότητα. Τα παραθέματα εξετάζονται υπό μορφή ερώτησης-απάντησης.
• Θέματα προς απάντηση σε κάθε διδακτική ενότητα, όπου περιέχονται θέματα
«σωστού-λάθους», πολλαπλής επιλογής, αντιστοίχισης, σύντομης απάντησης,
συνδυαστικά, επεξεργασίας πηγών.
• Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του Μαθητή και στα θέματα του Τε-
τραδίου Εργασίας και Έρευνας, που δίνονται στο τέλος κάθε κεφαλαίου.
• Κριτήρια Αξιολόγησης στο τέλος κάθε κεφαλαίου, καθώς και Επαναληπτικά
Κριτήρια Αξιολόγησης (εφ’ όλης της ύλης) μετά την ολοκλήρωση των κεφαλαίων.
• Απαντήσεις σε όλα τα «Θέματα προς απάντηση» και στα «Κριτήρια Αξιολόγη-
σης», οι οποίες δίνονται στο τέλος του βιβλίου.

Αλεξάνδρα Στράτου



ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. Εισαγωγή στην κοινωνιολογία

1η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ......................................................................................................... 10
1.1 Η γέννηση της κοινωνιολογίας • 1.1.1 Αντικείμενο της κοινωνιολογίας
2η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ......................................................................................................... 22
1.2 Κοινωνιολογική θεώρηση • 1.2.1 Ένα παράδειγμα εφαρμογής της «κοινωνιολογικής
φαντασίας»
3η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ......................................................................................................... 30
1.2.2 Οι θεμελιωτές της κοινωνιολογίας
4η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ......................................................................................................... 50
1.2.3 Κοινωνιολογικές σχολές
5η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ......................................................................................................... 66
1.3 Η διεπιστημονική προσέγγιση • 1.4 Η χρησιμότητα της κοινωνιολογίας • 1.5 Η κοινωνιο-
λογία στην Ελλάδα
Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του Μαθητή..................................................................... 73
Απαντήσεις στα θέματα του Τετραδίου Εργασίας και Έρευνας του Μαθητή................................... 76
Κριτήρια Αξιολόγησης................................................................................................................... 79

2. Μορφές κοινωνικής οργάνωσης – Ελληνική κοινωνία

6η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ......................................................................................................... 84
Εισαγωγή • 2.1 Από την αγροτική κοινωνία στην κοινωνία της πληροφορίας
7η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ......................................................................................................... 103
2.2 Σύγχρονες κοινωνίες • 2.2.1 Τα στάδια ανάπτυξης των σύγχρονων κοινωνιών
8η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ......................................................................................................... 115
2.3 Βασικά χαρακτηριστικά της ελληνικής κοινωνίας • 2.3.1 Κλάδοι οικονομικής δραστηριότητας
στην ελληνική κοινωνία • 2.3.2 Δημογραφικά χαρακτηριστικά της ελληνικής κοινωνίας
• 2.3.3 Κοινωνικές αξίες στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία
Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του Μαθητή..................................................................... 126
Απαντήσεις στα θέματα του Τετραδίου Εργασίας και Έρευνας του Μαθητή................................... 129
Κριτήρια Αξιολόγησης................................................................................................................... 134

3. Κοινωνικοποίηση και κοινωνικός έλεγχος

9η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ......................................................................................................... 140
3.1 Οι στόχοι της κοινωνικοποίησης και η σημασία του κοινωνικού περιβάλλοντος για τον άνθρωπο
10η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 150
3.2 Ανάπτυξη του κοινωνικού εαυτού – Οι διαφορετικές προσεγγίσεις
11η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 162
3.3 Φορείς κοινωνικοποίησης • 3.3.1 Πρωτογενείς φορείς κοινωνικοποίησης • 3.3.2 Δευτερο-
γενείς φορείς κοινωνικοποίησης
12η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 178
3.4 Κοινωνικός έλεγχος – Μορφές κοινωνικού ελέγχου
13η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 185
3.5 Η κοινωνικοποίηση ως συνεχής διαδικασία κοινωνικής μάθησης

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του Μαθητή..................................................................... 191
Απαντήσεις στα θέματα του Τετραδίου Εργασίας και Έρευνας του Μαθητή................................... 195
Κριτήρια Αξιολόγησης................................................................................................................... 199

4. Η σύγχρονη ελληνική οικογένεια: μορφές, προβλήματα και προοπτικές

14η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 204
4.1 Μορφές, λειτουργίες και κοινωνικοοικονομικές βάσεις της ελληνικής οικογένειας
• 4.1.1 Μορφές οικογένειας στο παρόν και το πρόσφατο παρελθόν
15η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 221
4.2 Καταμερισμός εργασίας στη σύγχρονη ελληνική οικογένεια
16η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 228
4.3 Μαθαίνοντας τον ρόλο του άνδρα και τον ρόλο της γυναίκας: ένα παράδειγμα πρωτογενούς
κοινωνικοποίησης
17η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 236
4.4 Προκλήσεις, προβλήματα, προοπτικές της σύγχρονης ελληνικής οικογένειας

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του Μαθητή..................................................................... 243
Απαντήσεις στα θέματα του Τετραδίου Εργασίας και Έρευνας του Μαθητή................................... 245
Κριτήρια Αξιολόγησης................................................................................................................... 247

5. Εκπαίδευση: παράγοντας αναπαραγωγής και αλλαγής της κοινωνίας

18η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 254
5.1 Ο ρόλος της εκπαίδευσης • 5.1.1 Εκπαιδευτικά συστήματα – Ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα
19η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 267
5.2 Η εκπαίδευση ως παράγοντας αναπαραγωγής και αλλαγής της κοινωνίας
20ή ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 280

5.3 Εκπαιδευτικός προσανατολισμός στο πλαίσιο της κοινωνίας της πληροφορίας

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του Μαθητή..................................................................... 291
Απαντήσεις στα θέματα του Τετραδίου Εργασίας και Έρευνας του Μαθητή................................... 294
Κριτήρια Αξιολόγησης................................................................................................................... 298

6. Εργασία, ανεργία και κοινωνικές ανισότητες

21η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 302
6.1 Ο ρόλος της εργασίας στη ζωή των ανθρώπων
22η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 314
6.1.1 Οργάνωση της παραγωγής και μορφές εργασίας • 6.1.2 Νέες μορφές απασχόλησης
23η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 329

6.1.3 Μορφές ανεργίας • 6.1.4 Η εργασία και η ανεργία στην ελληνική κοινωνία
24η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 335
6.2 Φτώχεια, πλούτος, κοινωνική διαστρωμάτωση και συνέπειες • 6.2.1 Κοινωνική διαστρωμά-
τωση, κοινωνικές ανισότητες • 6.2.2 Φτώχεια
25η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 349

6.2.3 Συνέπειες ανεργίας, φτώχειας και ανισοτήτων • 6.2.4 Παιδική εργασία • 6.3 Αντιμετώπιση
των ανισοτήτων, της φτώχειας και της ανεργίας
Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του Μαθητή..................................................................... 359
Απαντήσεις στα θέματα του Τετραδίου Εργασίας και Έρευνας του Μαθητή................................... 365
Κριτήρια Αξιολόγησης................................................................................................................... 371

7. Μορφές και κοινωνικές βάσεις της εξουσίας

26η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 376
7.1 Κοινωνίες με ή χωρίς κρατική οργάνωση – Θεωρητική προσέγγιση • 7.1.1 Μορφές εξουσίας
27η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 385
7.1.2 Συγκρότηση του έθνους-κράτους και συστήματα διακυβέρνησης • 7.1.3 Μορφές υπερκρα-
τικής εξουσίας – Ευρωπαϊκή Ένωση
28η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 396

7.2 Κοινωνικές βάσεις της εξουσίας
29η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 404
7.3 Πολιτική συμπεριφορά και κοινωνικοί παράγοντες που την επηρεάζουν • 7.3.1 Πολιτικά κόμ-
ματα • 7.3.2 Ομάδες συμφερόντων • 7.3.3 Κοινή γνώμη • 7.3.4 Πολιτική και εκλογική συ-
μπεριφορά • 7.3.5 Ενδεικτικές εμπειρικές έρευνες – Εκπροσώπηση στη Βουλή
30ή ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 416

7.4 Πολιτική αλλοτρίωση
Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του Μαθητή..................................................................... 423
Απαντήσεις στα θέματα του Τετραδίου Εργασίας και Έρευνας του Μαθητή................................... 427
Κριτήρια Αξιολόγησης................................................................................................................... 430

9. Αποκλίνουσα συμπεριφορά: παραβατικότητα και εγκληματικότητα

31η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 434
9.1 Οι έννοιες της παραβατικότητας και της εγκληματικότητας – Το έγκλημα ως κοινωνικό φαινό-
μενο • 9.1.1 Τύποι εγκλημάτων
32η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 444
9.2 Θεωρητικές προσεγγίσεις της αποκλίνουσας συμπεριφοράς – Δύο κοινωνιολογικές οπτικές
• 9.2.1 Θεωρίες της συναίνεσης: ανομία και κοινωνική οικολογία • 9.2.2 Θεωρίες της σύγκρου-
σης για την αποκλίνουσα συμπεριφορά
33η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 457
9.3 Η αντιμετώπιση της παραβατικότητας και της εγκληματικότητας: σωφρονισμός, κοινωνική
επανένταξη και πρόληψη • 9.3.1 Σωφρονισμός και κοινωνική επανένταξη • 9.3.2 Πρόληψη
της παραβατικότητας-εγκληματικότητας
Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του Μαθητή..................................................................... 466
Απαντήσεις στα θέματα του Τετραδίου Εργασίας και Έρευνας του Μαθητή................................... 470
Κριτήρια Αξιολόγησης................................................................................................................... 474

10. Ετερότητα, διαπολιτισμικές και διακοινωνιακές σχέσεις

34η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 480
10.1 Ετερότητα, πολιτισμικές διαφορές και υποκουλτούρες στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία

35η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 487
10.1.1 Μετακινήσεις πληθυσμών (μετανάστευση – παλιννόστηση) • 10.1.2 Διαφορετικές
πολιτισμικές ομάδες και μειονότητες στις σύγχρονες κοινωνίες
36η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 502

10.2 Προκατάληψη και ρατσισμός • 10.2.1 Στερεότυπα, προκατάληψη, ρατσισμός, σοβινισμός
37η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 512
10.2.2 Τα αίτια και οι συνέπειες της προκατάληψης και του ρατσισμού

38η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 518
10.3 Πόλεμος, τρομοκρατία: μορφές, αίτια και συνέπειες

39η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ....................................................................................................... 531
10.4 Αντιμετώπιση της προκατάληψης και της οργανωμένης βίας

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του Μαθητή..................................................................... 539
Απαντήσεις στα θέματα του Τετραδίου Εργασίας και Έρευνας του Μαθητή................................... 544
Κριτήρια Αξιολόγησης................................................................................................................... 547

Επαναληπτικά Κριτήρια Αξιολόγησης .................................................................................... 551

Απαντήσεις στα «Θέματα προς απάντηση».............................................................................. 559

Απαντήσεις στα «Κριτήρια Αξιολόγησης» .............................................................................. 580

1. Εισαγωγή στην κοινωνιολογία

✓ Η γέννηση της κοινωνιολογίας και αντικείμενο
της κοινωνιολογίας

✓ Εφαρμογή της «κοινωνιολογικής φαντασίας»
✓ Θεμελιωτές της κοινωνιολογίας
✓ Κοινωνιολογικές σχολές
✓ Η διεπιστημονική προσέγγιση — Η χρησιμότητα

της κοινωνιολογίας — Η κοινωνιολογία στην Ελλάδα

1η Διδακτική Ενότητα 1.1 Η γέννηση της κοινωνιολογίας
1.1.1 Αντικείμενο της κοινωνιολογίας



Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ [κοινωνικό-ιστορικό πλαίσιο]

1 Πού και πότε γεννήθηκε η κοινωνιολογία; Ποια γεγονότα αποτέλεσαν τις
βασικές αιτίες της γέννησής της;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Η κοινωνιολογία γεννήθηκε στη Δυτική Ευρώπη πριν από 150 χρόνια.1 Υπήρχαν συγκε-
κριμένες αιτίες γι’ αυτό, οι οποίες σχετίζονται με δύο επαναστάσεις:
α) τη Γαλλική Επανάσταση (1789).
β) τη Βιομηχανική Επανάσταση στην Αγγλία κατά τον 18ο αιώνα.2

Τα γεγονότα αυτά προκάλεσαν βαθιές αλλαγές στη ζωή των ανθρώπων.

1. Δηλαδή κατά τον 19ο αιώνα.

2. Η Γαλλική Επανάσταση σηματοδότησε το κορυφαίο σημείο του πρακτικού, επαναστατικού
ρεύματος του Διαφωτισμού και αποτέλεσε τομή στην κοινωνική και πολιτική ιστορία της νεότε-
ρης Ευρώπης. Κατάργησε τα προνόμια των ευγενών και εγκαθίδρυσε νέους πολιτικούς θεσμούς,
που επιχείρησαν να στηριχθούν στις αρχές των ατομικών ελευθεριών, της ισονομίας και της
ελευθερίας της συνείδησης, στην αρχή της διάκρισης των εξουσιών και της «γενικής βούλησης»,
της λαϊκής κυριαρχίας, και στον κανόνα της δημοκρατικής πλειοψηφίας. Όλες αυτές οι μεγάλες
ανατροπές και ανακατατάξεις στον κοινωνικό και πολιτικό χώρο που προκάλεσε η Γαλλική Επα-
νάσταση, σε συνδυασμό με την εξάπλωση του ορθολογιστικού τρόπου σκέψης που εισήγαγαν οι
διαφωτιστές και με την ανάπτυξη των εμπειρικών επιστημών, ήταν επόμενο να συντελέσουν στη
γέννηση της κοινωνιολογίας – που είναι η λογική και επιστημονική εξήγηση των κοινωνικών φαι-
νομένων (ανεργία, φτώχεια κ.λπ.) και του τρόπου που αυτά επηρεάζουν τη ζωή των ανθρώπων.

Όσον αφορά τη Βιομηχανική Επανάσταση ξεκίνησε συγκεκριμένα από την Αγγλία κατά
τον 18ο αιώνα χάρη σε ιδιαίτερους, πολιτικούς, οικονομικούς, κοινωνικούς κ.λπ., παράγοντες
που είχαν προηγηθεί (όπως η Αγγλική Επανάσταση του 1688, που εξασφάλισε στους πολίτες μια
σχετική οικονομική και πολιτική ελευθερία, η ανάπτυξη του αγγλικού εμπορίου και της αγγλικής
χρηματαγοράς, η ανάπτυξη των επιστημών και η εφαρμογή των πορισμάτων τους στην παραγωγή
και στις τεχνικές μεθόδους της, οι διαθέσιμες άφθονες πρώτες ύλες κ.λπ.), για να κορυφωθεί τον
επόμενο αιώνα στο σύνολο της Δυτικής Ευρώπης. (Για τη Βιομηχανική Επανάσταση βλ. και στην
6η Διδακτική Ενότητα, σελ. 91-92)

10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ

2 Ποιες κυρίως αλλαγές συγκλόνισαν την ευρωπαϊκή κοινωνική πραγματι-
κότητα του 18ου αιώνα και ποιες ήταν οι επιπτώσεις στη ζωή των ανθρώπων;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

• Μερικές από τις αλλαγές που συγκλόνισαν την ευρωπαϊκή κοινωνική πραγματικότητα
του 18ου αιώνα ήταν:

– η εισαγωγή της μηχανής στους χώρους δουλειάς.3
– η ανάπτυξη του σιδηροδρομικού δικτύου.4
– η έξοδος των αγροτών από την ύπαιθρο.
– η εμφάνιση της εργατικής τάξης.
– η συγκέντρωση μεγάλου αριθμού ανθρώπων στις πόλεις.5
• Οι αλλαγές αυτές είχαν σημαντικές επιπτώσεις στην κοινωνία της εποχής εκείνης. Προ-

κάλεσαν στον κόσμο μεγάλη ανασφάλεια και ανησυχία καθώς επέφεραν:
– τη διάλυση των παραδοσιακών κοινωνικών δεσμών.6
– τη μεταβολή των λειτουργιών της οικογένειας.7
– τη δημιουργία νέων τεχνικών παραγωγής.
– την ανάδυση νέων κοινωνικών τάξεων (καπιταλιστική και εργατική τάξη).
– την εμφάνιση νέων ηθών και μαζί δυσεπίλυτων προβλημάτων. Χαρακτηριστικά, ο

ενοχλητικός ζητιάνος της προβιομηχανικής κοινωνίας, που ζούσε σε άσυλα εγκλει-
σμού, δίνει τη θέση του στον σύγχρονο φτωχό, που εξαναγκάζεται να δουλέψει, αφού
θεσπίζεται νόμος που απαγορεύει την επαιτεία.8

3. Η εισαγωγή των μηχανών στην παραγωγή ξεκίνησε τον 18ο αιώνα με την εκμηχάνιση της
βρετανικής κλωστοϋφαντουργίας – χαρακτηριστικά, ο μηχανικός αργαλειός από τα τέλη του 18ου
αιώνα αντικατέστησε βαθμιαία τον χειροκίνητο, καθιστώντας δυνατή την αύξηση της παραγωγής
και τη σημαντική μείωση του κόστους. Στο μεταξύ αποφασιστικές πρόοδοι πραγματοποιήθηκαν
στον τομέα της μεταλλουργίας-σιδηρουργίας, ενώ το πρόβλημα της κινητήριας δύναμης αντιμε-
τωπίστηκε με την ατμομηχανή του Τζέιμς Βατ (1869), που άνοιξε τον δρόμο στο τεράστιο ενεργει-
ακό δυναμικό της σύγχρονης εποχής. Η εκμηχάνιση, που προχώρησε ραγδαία τον 19ο αιώνα, ήταν
επόμενο να μεταβάλει άρδην τα ως τότε οικονομικά, εργασιακά, άρα και κοινωνικά δεδομένα.

4. Η εμφάνιση των σιδηροδρόμων άρχισε επίσης τον 18ο αιώνα, με την εφαρμογή της σιδηρο-
τροχιάς κυρίως στα ορυχεία και στη συνέχεια με την εξέλιξη της ατμομηχανής, με την οποία τον
επόμενο αιώνα ο σιδηρόδρομος ταυτίστηκε.

5. Οι αλλαγές αυτές (έξοδος των αγροτών από την ύπαιθρο, εμφάνιση της εργατικής τάξης, συγκέ-
ντρωση μεγάλου αριθμού ανθρώπων στις πόλεις) οφείλονται σε έναν συνδυασμό παραγόντων,
όπως:

• οι καινοτομίες στον αγροτικό τομέα που έφερε η Βιομηχανική Επανάσταση (χρήση «τεχνη-
τών» λιπασμάτων, μηχανών στην καλλιέργεια της γης). Οι καινοτομίες αυτές οδήγησαν σε
αύξηση της παραγωγής και μείωση του αναγκαίου προσωπικού, με συνέπεια το πλεονάζον
αυτό αγροτικό προσωπικό να μετακινείται προς τις πόλεις για να εργαστεί στα εργοστάσια.

• η αποδιάρθρωση της παραδοσιακής αγροτικής οικονομίας της Δυτικής Ευρώπης, που

1η Διδακτική Ενότητα 11

συνδέθηκε με την παρακμή της δουλοπαροικίας από την εποχή της Αναγέννησης και εξής (με
συνέπεια τη μετατροπή του δουλοπάροικου-αγρότη σε ελεύθερα μετακινούμενο άνθρωπο)
και με τη σταδιακή εισαγωγή του καπιταλισμού στον αγροτικό τομέα:
«Ενώ κατά τον Μεσαίωνα οι άνθρωποι όσα κατανάλωναν τόσα και ξόδευαν, με τη Βιομη-
χανική Επανάσταση δίνεται έμφαση στη συσσώρευση κεφαλαίου και στην αποκόμιση όσο το
δυνατό μεγαλύτερου κέρδους. Η γη αρχίζει να χρησιμοποιείται όχι απλώς ως πηγή προϊόντων για
την επιβίωση, αλλά ως αυτό το οποίο μπορεί να αγοραστεί και να πουληθεί αποφέροντας κέρδος.
Έτσι, δίνεται έμφαση στη γη ως ιδιοκτησία.
Τον 16ο αιώνα ψηφίζεται στην Αγγλία ο περίφημος Νόμος των Περιφράξεων. Τα κομμάτια της
γης τα οποία μπορούσαν ελεύθερα να χρησιμοποιούν οι καλλιεργητές για τη βοσκή των προβάτων
τους και για την ξυλεία τους ιδιωτικοποιούνται. Με αυτό τον τρόπο οι φεουδάρχες αυξάνουν τη
γαιοκτησία τους και μετατρέπονται σε επιχειρηματίες. Παράλληλα οι γαιοκτήμονες αρχίζουν να
χρησιμοποιούν τα κτήματα ως βοσκότοπους, προκειμένου να εμπορευτούν το μαλλί. Όσοι χωρικοί
ζούσαν στις περιοχές αυτές υποχρεώνονταν να τις εγκαταλείψουν και να καταφύγουν στις πόλεις,
όπου ζούσαν υπό άθλιες συνθήκες. “Τα πρόβατα έτρωγαν ανθρώπους”, κατά την έκφραση της επο-
χής». (Ιστορία Κοινωνικών Επιστημών, Γ΄ Γενικού Λυκείου, 2011)

6. Με τη συγκέντρωσή τους στις πόλεις οι άνθρωποι ζουν πλέον ως άγνωστοι ανάμεσα σε αγνώ-
στους, χάνοντας την αλληλεγγύη και την αμοιβαιότητα του στενού κοινωνικού περιβάλλοντος
της υπαίθρου. Σε αυτές οι σχέσεις είναι απρόσωπες, συχνά και ανταγωνιστικές.

7. Ενδεικτικά, μεταβάλλονται: η δομή της οικογένειας, που από πολυμελής πατριαρχική γίνεται
πυρηνική, ακόμα και μονογονεϊκή (δεν είναι σπάνια η ύπαρξη άγαμων μητέρων στις πόλεις)·
ο ρόλος της γυναίκας, που από μητέρα-νοικοκυρά εργάζεται πλέον εκτός σπιτιού-οικογένειας,
γίνεται μισθωτή εργάτρια· οι οικονομικές λειτουργίες της οικογένειας, που, ενώ παλιότερα πα-
ρήγε η ίδια ό,τι χρειαζόταν (αποτελούσε βασική παραγωγική μονάδα), πλέον η παραγωγή γίνεται
εκτός οικογένειας και τα μέλη της συμμετέχουν σ’ αυτήν ως άτομα· οι εκπαιδευτικές λειτουργίες
της οικογένειας, καθώς την εκπαίδευση των παιδιών, που στις παραδοσιακές κοινωνίες ήταν
έργο της οικογένειας, αναλαμβάνουν πλέον άλλοι φορείς (σχολεία).

8. Τα εργοστάσια αποτέλεσαν κατ’ αρχάς ένα καταφύγιο για τους πρώην δουλοπάροικους χωρικούς
που κατέφευγαν στις πόλεις αναζητώντας εργασία. Ωστόσο, οι πολύ σκληρές συνθήκες εργασίας
σ’ αυτά, καθώς και γενικότερα η άθλια διαβίωσή τους στις πόλεις έκαναν πολλούς να τα εγκαταλεί-
πουν και να προσπαθούν να επιβιώσουν με άλλους τρόπους: περιπλανώμενοι, κλέβοντας, ζητιανεύ-
οντας ή κάνοντας κάποια περιστασιακή εργασία. Όμως, στην αρχή της βιομηχανικής παραγωγής,
επειδή υπήρχε πολύ μεγάλη ανάγκη για εργατικά χέρια, σε πλήρη αντίθεση με τις σημερινές
συνθήκες, οι εργατικές δυνάμεις στρατολογούνταν υποχρεωτικά, διά της βίας. Χρησιμοποιήθηκαν
ακόμη και αστυνομικά μέτρα και ποινές κατά των περιπλανωμένων. Χαρακτηριστικά, για όποιον
συλλαμβανόταν για τρίτη φορά να ζητιανεύει προβλεπόταν η ποινή του θανάτου.

3 Πώς προσπάθησε ο πολιτικός και ο πνευματικός κόσμος της εποχής εκεί-
νης να αντιμετωπίσει τα κοινωνικά προβλήματα που δημιουργήθηκαν από τη
Βιομηχανική Επανάσταση;

12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Τόσο οι πολιτικοί όσο και οι στοχαστές της εποχής εκείνης προσπάθησαν να επιλύσουν τα
σοβαρά κοινωνικά προβλήματα που προκάλεσε η Βιομηχανική Επανάσταση, με τον δικό
της τρόπο η κάθε πλευρά:
• Οι πολιτικοί ξεκινούν μια προσπάθεια να θεραπεύσουν αυτά που αποκαλούν κοινωνικά

προβλήματα και να ελέγξουν καλύτερα την κοινωνία, η οποία έμοιαζε να ξεφεύγει από τα
καθορισμένα μέτρα. Έτσι, ορίζουν επιτροπές που κάνουν επιτόπιες παρατηρήσεις και
έρευνες, όπως αυτές των Επιθεωρητών Εργασίας στη Βρετανία στις οποίες περιγράφο-
νται η ζωή και οι συνθήκες εργασίας της νεοεμφανιζόμενης εργατικής τάξης.9
• Από την άλλη πλευρά, πολλοί στοχαστές ξαφνιάστηκαν από τις αλλαγές που επέφερε η
Βιομηχανική Επανάσταση και άρχισαν να ασχολούνται με την επιστημονική διερεύνηση
των κοινωνικών μετασχηματισμών και των αιτίων τους.10

9. Με τη νέα αυτή κοινωνική ομάδα, που δούλευε σκληρά και χωρίς συγκεκριμένους όρους (ωράριο,
συνθήκες ασφάλειας κ.λπ.) στα εργοστάσια και ζούσε υπό άθλιες συνθήκες στις βιομηχανικές
πόλεις, έχοντας ως μόνο εισόδημα ένα πενιχρό μεροκάματο, ήταν επόμενο να προκληθούν σο-
βαρά προβλήματα στις κυβερνήσεις των βιομηχανικών χωρών, με πρώτη βέβαια τη Βρετανία.
Ήδη από τον 18ο αιώνα ξεκίνησαν οι πρώτες εργατικές απεργίες (π.χ. η απεργία του Κάλτον το
1787, που θεωρείται η πρώτη μεγάλη βιομηχανική διαμάχη στην ιστορία της Σκοτίας), ενώ από
τις αρχές του 19ου αιώνα δημιουργήθηκαν οι πρώτες εργατικές οργανώσεις στη Βρετανία, με
αποτέλεσμα την έναρξη των οργανωμένων διεκδικήσεων και απεργιών. Οι πολιτικές-κοινωνικές
εντάσεις και αναταράξεις τις οποίες επέφεραν οι καταστάσεις αυτές εύλογα κινητοποίησαν τους
πολιτικούς της εποχής ώστε να λάβουν άμεσα κάποια μέτρα.

10. Σημειωτέον ότι ο κοινωνικός στοχασμός δεν υπήρχε παντού και πάντα, αλλά η ανάπτυξή του
συνδέεται με περιόδους και κοινωνίες κατά τις οποίες σημειώνονται σημαντικές οικονομικές, πο-
λιτικές, πνευματικές κ.ά. μεταβολές (π.χ. ανάπτυξη εμπορίου, πρόοδος επιστημών, μετακινήσεις
πληθυσμών, ανακαλύψεις κ.λπ.). Ως βάση, λοιπόν, της ανάπτυξης των σύγχρονων κοινωνικών
επιστημών, ο κοινωνικός στοχασμός πρωτοεμφανίστηκε στην αρχαία Ελλάδα, ιδιαίτερα στην αρ-
χαία Αθήνα, όπου υπήρχαν ορισμένες από τις προαναφερόμενες προϋποθέσεις για την ανάπτυξή
του. Τότε για πρώτη φορά ο προβληματισμός στα ποικίλα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά φαι-
νόμενα συνδέθηκε με τον ορθό λόγο, την προσπάθεια δηλαδή να ερμηνευτούν τα φαινόμενα αυτά
με βάση τη λογική και όχι με προσφυγή σε μύθους, και κορυφαίοι στοχαστές, όπως ο Πλάτων, ο
Αριστοτέλης, ο Σωκράτης, οι σοφιστές, ο Ξενοφών, ανέπτυξαν σημαντικές έννοιες, πολλές από
τις οποίες χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα στις κοινωνικές επιστήμες. (Αντίθετα, την περίοδο
του Μεσαίωνα, για παράδειγμα, όπου επικρατούσε ο θεοκρατικός σκοταδισμός, οι κοινωνίες ήταν
κλειστές, το εμπόριο περιορισμένο κ.λπ., ο κοινωνικός στοχασμός ήταν σχεδόν ανύπαρκτος.)

Στους νεότερους χρόνους οι σημαντικές μεταβολές που άρχισαν να σημειώνονται σε οικονο-
μικό, πνευματικό, πολιτικό, κοινωνικό επίπεδο από την εποχή της Αναγέννησης (αναβίωση του
ανθρωποκεντρικού πνεύματος της κλασικής αρχαιότητας, γεωγραφικές ανακαλύψεις, κίνημα
της Μεταρρύθμισης, ανάπτυξη των φυσικών επιστημών, του εμπορίου κ.λπ.) και εντάθηκαν
κατά τον 18ο αιώνα με τον Διαφωτισμό, τη Βιομηχανική και τη Γαλλική Επανάσταση κ.λπ.
επέτρεψαν την ανάπτυξη του κοινωνικού στοχασμού για την αντιμετώπιση των σοβαρών κοι-

1η Διδακτική Ενότητα 13

νωνικών προβλημάτων που δημιουργήθηκαν τότε. Έτσι, η εμφάνιση της κοινωνιολογίας, που
ως ξεχωριστός επιστημονικός κλάδος καθιερώθηκε τον 19ο αιώνα, προετοιμάστηκε τον 18ο
αιώνα μέσα από μελέτες και σκέψεις για την κοινωνία της εποχής στις οποίες προέβησαν κυρίως
οι διαφωτιστές Ζαν-Ζακ Ρουσό και Μοντεσκιέ.

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ

4 Τι ακριβώς ερευνά η κοινωνιολογία και ποιο στοιχείο της την καθιστά
«μοναδική» ως επιστήμη;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ Ο όρος «κοινωνιολογία»
Αποτελεί μεταφραστικό δάνειο, προερχόμε-
• Η κοινωνιολογία ερευνά την ανθρώπινη συμπε- νος από τη γαλλική λέξη sociologie. Εισήχθη
ριφορά όπως αυτή εκδηλώνεται στο πλαίσιο μιας το 1839 από τον Α. Κοντ (βλ. Βιβλίο του Μα-
ομάδας και πάντα σε σχέση με άλλα άτομα και θητή, σελ. 17), ο οποίος ονόμαζε ως τότε τη
με άλλες ομάδες. νέα επιστήμη «κοινωνική φυσική». Ο όρος
προέρχεται από το πρόθεμα «socio-» της λα-
• Είναι μοναδική επιστήμη: τινικής λέξης «socius» (σύντροφος) και την
– γιατί δεν εστιάζει στο άτομο, αλλά ασχολείται αρχαία ελληνική «λόγος» (ομιλία), που υπο-
δηλώνει τη μελέτη σε υψηλό επίπεδο.
με το κοινωνικό σύνολο·
– συνεπώς επικεντρώνεται στις κοινωνικές σχέ-

σεις του ατόμου και των ομάδων των σύγχρο-
νων κοινωνιών.

Η έννοια της «κοινωνίας» στην κοινωνιολογία
Η ιδέα της κοινωνίας ως ιδιαίτερης σφαίρας, συνεπώς ως ιδιαίτερου αντικειμένου έρευνας και μελέτης,
είναι προϊόν του 18ου αιώνα και προϋποθέτει τη διάκριση της κοινωνίας έναντι της πολιτικής, του κράτους
ειδικότερα. Στη μακρά διαδρομή της διαμόρφωσης της νεότερης κοινωνικής σκέψης, από τα μέσα του 18ου
αιώνα μέχρι τις μέρες μας, η κοινωνία κατανοήθηκε με δύο κυρίως τρόπους. Αφενός ως σύνολο ατόμων, τα
οποία ωθούμενα από ατομικά κίνητρα και ιδιαίτερα συμφέροντα δρουν προκειμένου να επιτύχουν ατομικούς
στόχους. Αφετέρου ως ιδιαίτερη οντότητα, με τις δικές της εσωτερικές ρυθμίσεις. Στην πρώτη περίπτωση η
κοινωνία θεωρείται προϊόν της ατομικής δράσης ή καλύτερα αποτέλεσμα ενός συνόλου ατομικών δράσεων.
Στη δεύτερη η κοινωνία θεωρείται αυτόνομη έναντι του ατόμου πραγματικότητα και ως τέτοια διαμορφώνει
τα άτομα και επιβάλλεται επί της συμπεριφοράς τους. Στην πρώτη περίπτωση η κοινωνία εννοείται ως ένα
οιονεί μαθηματικό σύνολο ή μηχανικό σώμα, κατ’ αναλογίαν των φυσικών σωμάτων, τα μέρη του οποίου
συντίθενται από τις επιμέρους δράσεις των ατόμων. Στη δεύτερη περίπτωση η κοινωνία εννοείται ως το οιονεί
ισοδύναμο της φύσης και οι εσωτερικές της ρυθμίσεις θεωρείται ότι μπορούν να αντιστοιχηθούν προς τις φυ-
σικές νομοτέλειες. Και οι δύο αυτοί τρόποι εννόησης της κοινωνίας είναι συνυφασμένοι με την αντίληψη ότι η
μέθοδος των φυσικών επιστημών μπορεί, κατάλληλα προσαρμοσμένη, να αποτελέσει τη μέθοδο της έρευνας
και της θεωρητικής γενίκευσης στο πεδίο των κοινωνικών φαινομένων.

(Μαρία Ν. Αντωνοπούλου, Οι κλασσικοί της κοινωνιολογίας, εκδ. Σαββάλας, Αθήνα 2008, σελ. 17)

14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ

5 Να αναφέρετε ενδεικτικά ερωτήματα που απασχολούν την επιστήμη της
κοινωνιολογίας και καταδεικνύουν την ιδιαίτερη σημασία της στον σύγχρονο
υλικό και πνευματικό πολιτισμό.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Μερικά από τα ερωτήματα που απασχολούν την κοινωνιολογία είναι τα εξής:
– Γιατί οι συνθήκες της ζωής μας είναι τόσο διαφορετικές από αυτές των γονιών ή των

παππούδων μας;
– Προς ποια κατεύθυνση θα κινηθούν οι μεταβολές στο μέλλον και πώς επιδρούν οι μετα-

βολές αυτές στη συναισθηματική ή την επαγγελματική ζωή μας;
– Τι σημαίνει βιομηχανική κοινωνία;
– Τι είναι η αστικοποίηση και πώς επηρεάζει τις οικογενειακές σχέσεις;
– Ποιοι λόγοι οδήγησαν την πολιτεία στη δημιουργία σχολείων και ποια είναι η σχέση της

εκπαίδευσης με την κοινωνική ανέλιξη των ασθενέστερων οικονομικά τάξεων;
– Γιατί υπάρχει φτώχεια στον κόσμο, ποια είναι τα αίτιά της και ποιες οι συνέπειές της για

την υγεία και την εκπαίδευση;
– Γιατί υπάρχουν προκαταλήψεις, συγκρούσεις, πόλεμοι και ποια είναι η σχέση τους με

πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα;
– Πώς γεννήθηκε το κράτος στον δυτικό κόσμο;
– Τι είναι εξουσία, ποιος την ενσαρκώνει και ποια είναι η σχέση της με την οικονομία;
– Γιατί τα ποσοστά συμμετοχής των γυναικών στην πολιτική είναι χαμηλά;
– Πώς επιδρούν η παγκοσμιοποίηση και οι νέες τεχνολογίες στις κοινωνικές σχέσεις και

στον τρόπο ζωής;

6 Ποιο ακριβώς είναι το αντικείμενο μελέτης της κοινωνιολογίας;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Η κοινωνιολογία έχει ως αντικείμενο μελέτης:
α) τα κοινωνικά φαινόμενα.11
β) τη δράση των κοινωνικών ομάδων.12
γ) τις σχέσεις μεταξύ ατόμου και ομάδων.13
δ) τις σχέσεις μεταξύ κοινωνικών ομάδων.14
ε) τις κοινωνικές διαδικασίες και ειδικότερα τον μετασχηματισμό των κοινωνιών.15

11. Κοινωνικό φαινόμενο αποτελεί κάθε γεγονός, κατάσταση, ιδέα, συμπεριφορά, ενέργεια ή
δράση, ατομική ή συλλογική που αναδύεται από τους κόλπους μιας κοινωνίας. Ως κοινωνικά
φαινόμενα, λοιπόν, νοούνται, π.χ., η φτώχεια, η ανεργία, η εγκληματικότητα, οι ανισότητες, η
μετανάστευση κ.ά., των οποίων τα αίτια, την εξέλιξη και την επίδραση στη ζωή των ανθρώπων
μελετά η κοινωνιολογία.

12. Ως κοινωνική ομάδα νοείται κάθε επιμέρους ομάδα στο πλαίσιο μιας κοινωνίας, που τα μέλη

1η Διδακτική Ενότητα 15

της έχουν στοιχειώδη συνείδηση της ιδιαίτερης υπόστασής της, σχέσεις αλληλεπίδρασης και
αλληλεξάρτησης κ.λπ. Η έννοια της κοινωνικής ομάδας είναι τόσο γενική, που περικλείει κάθε
είδους κοινωνικά μορφώματα (οικογένεια, έθνος κ.λπ.). Όπως η κοινωνία, έτσι και η κοινωνική
ομάδα δεν εκλαμβάνεται ως ομάδα ποσοτικά, αλλά με βάση την εσωτερική της δομή και τη
δυνατότητα διαφοροποίησής της από τις άλλες κοινωνικές ομάδες στον χώρο και στον χρόνο.
Η κοινωνιολογία, λοιπόν, μελετά το πώς συγκροτούνται αυτές οι ομάδες, τους σκοπούς τους, το
πώς δρουν ή συμπεριφέρονται και γιατί σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο, το πώς και γιατί διαλύ-
ονται κ.λπ.

13. Η κοινωνιολογία μελετά δηλαδή την επίδραση του κοινωνικού περιβάλλοντος στην πορεία των
ατόμων (π.χ. το πώς η οικογένεια επηρεάζει τη σχολική πορεία ενός μαθητή, τα μέσα μαζικής
ενημέρωσης τις επιλογές του κοινού κ.ά.).

14. Η κοινωνιολογία μελετά δηλαδή το είδος αυτών των σχέσεων και το πώς δημιουργούνται, τις
αλληλεπιδράσεις μεταξύ των διάφορων κοινωνικών ομάδων, τις προκαταλήψεις που τυχόν
υπάρχουν μεταξύ τους κ.λπ.

15. Η κοινωνιολογία μελετά δηλαδή τα χαρακτηριστικά των κοινωνιών, τις διαφορές τους και τις
μεταβολές τους στον χώρο και στον χρόνο, τους κοινωνικούς θεσμούς (π.χ. οικογένεια, σχολείο,
γάμος) και τη μεταβολή ή την εξαφάνισή τους κ.λπ.

7 Με ποιο παράδειγμα περιγράφει ο κοινωνιολόγος Άντονι Γκίντενς το αντι-
κείμενο της κοινωνιολογίας και πώς ακριβώς μέσα από το παράδειγμα αυτό
αναδεικνύεται ο κοινωνιολογικός τρόπος σκέψης;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Ο κοινωνιολόγος Άντονι Γκίντενς, προκειμένου να περι- Όσοι έχουν βουτήξει σε αυτή «την θάλασ-
γράψει το αντικείμενο της κοινωνιολογίας, επιστρατεύει σα του έρωτα» τείνουν να την θεωρούν σαν
ένα παράδειγμα που καθορίζει τη ζωή των ανθρώπων. κάτι δεδομένο. Ελάχιστοι προμοντέρνοι ή

Το ερώτημα που θέτει είναι: «Ποια είναι η σχέση του μη βιομηχανικοί σύγχρονοι πολιτισμοί θα

έρωτα με τον γάμο;». συμφωνούσαν με τον ισχυρισμό –αδιαμφι-
Ο έρωτας εκφράζει μια αμοιβαία έλξη που αισθάνο- σβήτητο για την Δύση– ότι «ο προορισμός
του άντρα είναι να αγαπάει μια γυναίκα,
νται δύο άνθρωποι μεταξύ τους. Αν και στις μέρες μας και ο προορισμός της γυναίκας να αγαπάει
δεν πιστεύουμε ότι ο έρωτας μπορεί να διαρκέσει για έναν άντρα». Στις περισσότερες εποχές και
πάντα, εντούτοις πιστεύουμε ότι είναι σχεδόν παναν- στους περισσότερους τόπους οι περισσό-

θρώπινο συναίσθημα. τεροι άνθρωποι θα το θεωρούσαν ως ένα

Ιστορικές μελέτες έδειξαν, ωστόσο, ότι στην Ευρώ- πολύ πενιχρό μέτρο της ανθρώπινης αξίας!
πη του Μεσαίωνα σχεδόν κανείς δεν παντρευόταν από (Τζον Μπόσγουελ, Αμερικανός ιστορικός,
έρωτα και συνεπώς ο έρωτας δεν ήταν μια εμπειρία που 1947-1994)

είχαν ζήσει οι περισσότεροι άνθρωποι ούτε συνδεόταν

αναγκαστικά με τον γάμο. Υπήρχε μάλιστα και γνωμικό της εποχής που έδειχνε τις σχετικές

αντιλήψεις: «Είναι μοιχεία να αγαπάς τη γυναίκα σου ερωτικά». Ο γάμος την εποχή εκείνη

16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ

είχε καθαρά πρακτικούς σκοπούς: οι άνθρωποι παντρεύονταν για να παραμείνει η περιουσία
στην οικογένεια. Μετά τον γάμο έρχονταν πιο κοντά και γίνονταν στενοί σύντροφοι. Αυτό
γινόταν πάντα μετά τον γάμο και ποτέ πριν. Οι σεξουαλικές σχέσεις πριν από τον γάμο ή
μέσα σ’ αυτόν δεν είχαν σχέση με αυτό που σήμερα αποκαλούμε έρωτα.

Σήμερα οι αντιλήψεις και η στάση απέναντι στον έρωτα έχουν αλλάξει. Θα μπορούσαμε
να πούμε ότι όσον αφορά τον έρωτα ισχύει ακριβώς το αντίθετο με αυτό που μόλις περι-
γράψαμε. Αυτή η αλλαγή δείχνει ότι ο έρωτας και η σχέση του με τον γάμο δεν μπορούν να
νοηθούν ως ένα φυσικό κομμάτι της ανθρώπινης ζωής. Διαμορφώθηκαν μέσα από σύνθετες
ιστορικές και κοινωνικές διαδικασίες. Αυτές τις διαδικασίες μελετά η κοινωνιολογία.

Σχολιασμός εικόνων του Βιβλίου του Μαθητή

Εικ. 1.1 (σελ. 13) Η εικόνα αυτή ενός εργοστασίου σαπωνοποιίας στη Γαλλία του 19ου
αιώνα είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστική της Βιομηχανικής Επανάστασης. Αν και τα ζώα
(άλογα) είναι ακόμα απαραίτητα για τις μεταφορές των προϊόντων, οι εγκαταστάσεις
και οι μηχανές του εργοστασίου που διακρίνονται καταδεικνύουν την εκμηχάνιση της
παραγωγής που είχε σημειωθεί την εποχή εκείνη – γεγονός που μετέβαλε ριζικά όχι μόνο
τις συνθήκες εργασίας και διαβίωσης των ανθρώπων, αλλά και τη δομή, τον χαρακτή-
ρα, τη λειτουργία της δυτικοευρωπαϊκής, τουλάχιστον τότε, κοινωνίας. Ήταν δε τόσο
ριζικές οι μεταβολές που επέφερε η Βιομηχανική Επανάσταση σε κάθε επίπεδο, που οι
κοινωνιολόγοι συχνά διακρίνουν τις ανθρώπινες κοινωνίες με βάση το γεγονός αυτό σε
προβιομηχανικές, βιομηχανικές και μεταβιομηχανικές.

Εικ. 1.2 (σελ. 14) Ο πίνακας αναπαριστά ένα γεγονός ιδιαίτερης συμβολικής σημασίας
στην παγκόσμια ιστορία: την παράδοση ή πτώση της Βαστίλης στο Παρίσι στις 14 Ιου-
λίου του 1789 κατά το προοίμιο της Γαλλικής Επανάστασης. Χτισμένη τον 14ο αιώνα,
η «Βαστίλη του Αγίου Αντωνίου», όπως ήταν η επίσημη ονομασία του συγκεκριμένου
φρουρίου, γύρω στον 17ο αιώνα μετατράπηκε σε κρατικές πολιτικές φυλακές, όπου κρα-
τούνταν συνήθως πολιτικοί ταραχοποιοί κατόπιν βασιλικής εντολής χωρίς προηγούμενη
δικαστική απόφαση. Γι’ αυτό αποτέλεσε σύμβολο της απεχθούς απολυταρχικής εξουσίας
των Γάλλων βασιλέων, με αποτέλεσμα να καταληφθεί από τον επαναστατημένο όχλο
– επεισόδιο που τότε, εκτός των 200 περίπου θυμάτων, ήταν περιορισμένης σημασίας,
αργότερα, όμως, ανήχθη σε σύμβολο της Γαλλικής Επανάστασης.

Οι εμπνευσμένες από τη φιλοσοφία του Διαφωτισμού αρχές της επανάστασης αυτής,
που συνοψίστηκαν στο περίφημο τρίπτυχο «Ελευθερία – Ισότητα – Αδελφοσύνη», εί-
χαν παγκόσμιο αντίκτυπο ανατρέποντας την ως τότε φεουδαρχική-απολυταρχική τάξη
πραγμάτων και εισάγοντας αυτήν της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Το πέρασμα από
το ένα πολιτικό-κοινωνικό σύστημα στο άλλο ήταν μια διαδικασία που συμπαρέσυρε τα

1η Διδακτική Ενότητα 17

πάντα: τους υφιστάμενους φεουδαρχικούς θεσμούς, την αντίληψη περί ηθικής, τον ρόλο
της θρησκείας, την έννοια του κράτους, τον τρόπο πολιτικής, οικονομικής, κοινωνικής
δράσης κ.λπ. Υπό τις συνθήκες αυτές εύλογος είναι ο συσχετισμός της γέννησης της επι-
στήμης της κοινωνιολογίας με τη Γαλλική Επανάσταση.

Εικ. 1.3 (σελ. 14) Πρόκειται για μια γελοιογραφία ενδεικτική του αντικειμένου της κοινω-
νιολογίας, όπως υπονοεί η λεζάντα της («Καλά την έχουνε οι κοινωνιολόγοι, γι’ αυτούς οι
διαδηλώσεις θεωρούνται πρακτική εξάσκηση!»). Βλέποντας δύο άτομα σε ένα δωμάτιο
που παραπέμπει σε εργαστήριο πειραμάτων χημείας να παρακολουθούν προσεκτικά
μέσα από μια τζαμαρία παρόμοια με μεγάλη οθόνη μια διαδήλωση που περνάει απέξω
και διαβάζοντας τη λεζάντα, αντιλαμβάνεται κανείς ότι, όπως για τους φυσικούς επιστή-
μονες ο χώρος εργασίας τους είναι το εργαστήριό τους, όπου μελετούν τα φαινόμενα της
ύλης, έτσι και για τους κοινωνιολόγους το «εργαστήριό» τους είναι η κοινωνία: το οργα-
νωμένο σύνολο ανθρώπων με σχέσεις αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης που συμβι-
ώνουν σε ορισμένο χώρο και χρόνο. Αυτό ακριβώς το σύνολο και ό,τι το αφορά, π.χ. την
οργάνωσή του, τις σχέσεις των μελών του μεταξύ τους στο πλαίσιό του, τις αντιλήψεις
τους, τις όποιες συμπεριφορές, δράσεις και εκδηλώσεις τους, ατομικές ή συλλογικές, ή
τους όποιους μετασχηματισμούς του, μελετούν οι κοινωνιολόγοι.

Εικ. 1.4 (σελ. 15) Στην εικόνα αυτή παρουσιάζεται ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα έργα
τέχνης παγκοσμίως, το περίφημο γλυπτό σύμπλεγμα «Το Φιλί» του Ογκίστ Ροντέν, που
φιλοτεχνήθηκε κατά τα τέλη του 19ου αιώνα. Το μνημειώδες γλυπτό απεικονίζει μια
ιστορία έρωτα, η έννοια του οποίου δείχνει εξιδανικευμένη και διαχρονική. Σημειωτέον,
ωστόσο, ότι, αν και η εικόνα του έργου προκαλεί ρομαντικούς συνειρμούς, η ιστορία του
είναι μάλλον μακάβρια: η έμπνευση για το γλυπτό προήλθε από δύο εραστές που εμφα-
νίζονται στην «Κόλαση» από τη Θεία Κωμωδία του Δάντη Αλιγκέρι (αρχές 14ου αιώνα)
– πρόκειται για τη Φραντσέσκα και τον Πάολο που στον μύθο συμβολίζουν τον απαγο-
ρευμένο έρωτα, καθώς ο σύζυγός της και αδελφός τού Πάολο τους μαχαιρώνει μέχρι
θανάτου όταν ανακαλύπτει την παράνομη σχέση τους. Μπορεί, λοιπόν, το συγκεκριμένο
έργο να κρύβει πίσω του τη «σκοτεινή» ιστορία των κολασμένων απίστων, όμως η μετα-
βολή των κοινωνικών αντιλήψεων για τη δύναμη και την αξία του έρωτα από την περίοδο
του Μεσαίωνα ως τους νεότερους χρόνους λειτούργησε έτσι, ώστε το έργο να αγαπηθεί
από το ευρύ κοινό και να περάσει στη σφαίρα μιας πανανθρώπινης οπτικής. Όπως συμ-
βαίνει με όλα τα σπουδαία έργα τέχνης, έτσι και το «Φιλί» έχει ξεπεράσει σήμερα τον
δημιουργό και την ιστορία του και εξυμνεί ιδέες ή μεταδίδει μηνύματα που άλλαξαν και
ανανεώθηκαν στο πέρασμα των αιώνων, όπως αυτό του έρωτα.

Επομένως, όσον αφορά το ερώτημα της λεζάντας της εικόνας σχετικά με το αν ο έρω-
τας είναι προϋπόθεση για τον γάμο –ένα ερώτημα που αφορά τις κοινωνικές σχέσεις των

18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ

ανθρώπων, άρα και την επιστήμη της κοινωνιολογίας–, διαπιστώνεται ότι σαφώς ο έρω-
τας δεν αποτελεί προϋπόθεση για τον γάμο σε καμιά κοινωνία, παλαιότερη ή σύγχρονη.
Χαρακτηριστικά στον Μεσαίωνα, σύμφωνα με ιστορικές μελέτες, σχεδόν κανείς δεν πα-
ντρευόταν από έρωτα, και μάλιστα ο έρωτας ήταν μια εμπειρία που δεν είχαν ζήσει πολλοί
άνθρωποι, οπότε δεν είχαν αντίληψη της δύναμής του. Ο γάμος την εποχή εκείνη είχε
καθαρά πρακτικούς σκοπούς (παραμονή της περιουσίας στην οικογένεια, αναπαραγωγή).
Ανάλογα και σήμερα πολλοί γάμοι γίνονται καθαρά για συμφεροντολογικούς λόγους.
Από την άλλη πλευρά, όμως, σήμερα γίνονται και πολλοί γάμοι από έρωτα, απέναντι στον
οποίο οι αντιλήψεις και η στάση των ανθρώπων έχουν αλλάξει σε σχέση με τον Μεσαί-
ωνα, με συνέπεια στη συνείδηση των περισσότερων ίσως σήμερα ο έρωτας να συνδέεται
άμεσα με τον γάμο, αποτελώντας προϋπόθεσή του. Αυτή η αντίληψη διαμορφώθηκε μέσα
από σύνθετες ιστορικές και κοινωνικές διαδικασίες που επέφεραν σταδιακές μεταβολές
στην πολιτική, την οικονομία, την κοινωνία, τους θεσμούς κ.λπ.

Θέματα προς απάντηση*

ΘΕΜΑΤΑ ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ

1.1 Να προσδιορίσετε αν το περιεχόμενο των ακόλουθων προτάσεων είναι σωστό ή όχι,
σημειώνοντας την ένδειξη Σ (για το σωστό) ή Λ (για το λάθος) δίπλα στον αριθμό που αντιστοι-
χεί στην κάθε πρόταση.

1. Η γέννηση της κοινωνιολογίας ως επιστήμης τοποθετείται στη Δυτική Ευρώπη τον 19ο
αιώνα.

2. Η γέννηση της κοινωνιολογίας ως επιστήμης συνδέεται αποκλειστικά με τη Βιομηχανική
Επανάσταση του 18ου αιώνα στη Δυτική Ευρώπη.

3. Οι αλλαγές που επέφερε η Βιομηχανική Επανάσταση στην ευρωπαϊκή κοινωνία του
18ου-19ου αιώνα συντέλεσαν στην επίλυση σημαντικών κοινωνικών προβλημάτων.

4. Οι αλλαγές που συντελέστηκαν κατά τη Βιομηχανική Επανάσταση στον δυτικοευρωπαϊ-
κό χώρο επέφεραν την εμφάνιση νέων ηθών και σοβαρών κοινωνικών προβλημάτων.

5. Οι αλλαγές που συντελέστηκαν κατά τον 18ο αιώνα στον δυτικοευρωπαϊκό χώρο σε οι-
κονομικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο συνέβαλαν στη βελτίωση των συνθηκών ζωής
των ανθρώπων.

6. Η Βιομηχανική Επανάσταση επέφερε, μεταξύ άλλων, την έξοδο των αγροτών από την
ύπαιθρο και τη συγκέντρωση μεγάλου αριθμού ανθρώπων στις πόλεις.

* Οι απαντήσεις στα Θέματα προς απάντηση δίνονται στο τέλος του βιβλίου (σελ. 559). 19
1η Διδακτική Ενότητα

7. Η Βιομηχανική Επανάσταση μετέβαλε, μεταξύ άλλων, την κοινωνική διαστρωμάτωση,
επιφέροντας την ανάδυση νέων κοινωνικών τάξεων, όπως η εργατική τάξη.

8. Οι πολιτικοί του 19ου αιώνα αδιαφόρησαν για τα σοβαρά κοινωνικά προβλήματα που
προκάλεσε η Βιομηχανική Επανάσταση.

9. Οι πολιτικοί του 19ου αιώνα στον δυτικοευρωπαϊκό χώρο, προκειμένου να επιλύσουν
τα κοινωνικά προβλήματα της εποχής, όρισαν επιτροπές που έκαναν επιτόπιες έρευνες
και παρατηρήσεις για τις συνθήκες εργασίας και ζωής της νεοεμφανιζόμενης εργατικής
τάξης.

10. Πολλοί στοχαστές του 19ου αιώνα στον δυτικοευρωπαϊκό χώρο διερεύνησαν τους
κοινωνικούς μετασχηματισμούς που σημειώθηκαν στην εποχή τους και μελέτησαν τα
αίτιά τους.

11. Η κοινωνιολογία ως επιστήμη ερευνά την ανθρώπινη συμπεριφορά εστιάζοντας στο
άτομο.

12. Η κοινωνιολογία ως επιστήμη επικεντρώνεται κατεξοχήν στις κοινωνικές σχέσεις του
ατόμου.

13. Η κοινωνιολογία ως επιστήμη δεν εστιάζεται στο άτομο, αλλά ασχολείται με το κοινω-
νικό σύνολο.

14. Ο κοινωνιολόγος Άντονι Γκίντενς περιέγραψε το αντικείμενο της κοινωνιολογίας ανα-
λύοντας τη σχέση του γάμου με το οικονομικό συμφέρον.

15. Έργο της κοινωνιολογίας είναι η μελέτη των σύνθετων ιστορικών και κοινωνικών δια-
δικασιών μέσα από τις οποίες διαμορφώνονται τα κοινωνικά φαινόμενα.

1.2 Να κυκλώσετε το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή σε κάθε περίπτωση απάντηση.

1 Η κοινωνιολογία ως επιστήμη γεννήθηκε: α. τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας και ζωής των
α. στην Αμερική τον 18ο αιώνα. ανθρώπων.
β. στη Δυτική Ευρώπη τον 18ο αιώνα.
γ. στη Δυτική Ευρώπη τον 19ο αιώνα. β. την εμφάνιση νέων ηθών και σοβαρών κοινωνικών
δ. στη Δυτική Ευρώπη τον 20ό αιώνα. προβλημάτων.

2 Η κοινωνιολογία γεννήθηκε μέσα από τις κοινωνι- γ. μεγάλη αισιοδοξία και αίσθημα ασφάλειας στον
κές και πολιτικές συνθήκες που δημιουργήθηκαν με: κόσμο.
α. την Αναγέννηση.
β. τον Διαφωτισμό. δ. την ανέλιξη των κατώτερων οικονομικά και κοινω-
γ. την Αγγλική Επανάσταση. νικά τάξεων.
δ. τη Γαλλική Επανάσταση και τη Βιομηχανική Επα-
4 Η κοινωνιολογία ως επιστήμη επικεντρώνεται:
νάσταση. α. στις κοινωνικές σχέσεις του ατόμου και των ομά-

3 Οι κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές αλλαγές δων των σύγχρονων κοινωνιών.
που συντελέστηκαν τον 18ο αιώνα στην Ευρώπη προ- β. στην ανθρώπινη συμπεριφορά στο πλαίσιο μιας
κάλεσαν:
ομάδας.
γ. στις σχέσεις της εξουσίας με την κοινωνία.
δ. στις σχέσεις των κοινωνικών τάξεων μεταξύ τους.

20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ

5 Ένα χαρακτηριστικό ζήτημα που απασχολεί την 7 Μέσα από το χαρακτηριστικό παράδειγμα της σχέ-
επιστήμη της κοινωνιολογίας είναι: σης του έρωτα με τον γάμο περιγράφει το αντικείμενο
α. η εκλογική συμπεριφορά του ατόμου στο πλαίσιο της κοινωνιολογίας ο:
α. Άντονι Γκίντενς. γ. Αύγουστος Κοντ.
της ομάδας στην οποία ανήκει. β. Μαξ Βέμπερ. δ. Εμίλ Ντυρκέμ.
β. το κυρίαρχο οικονομικό μοντέλο στον σύγχρονο
8 Σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο Ά. Γκίντενς, ο έρω-
δυτικό κόσμο. τας ως συναίσθημα:
γ. η επίδραση των νέων τεχνολογιών στις κοινωνικές α. υπήρξε ανέκαθεν προϋπόθεση για τον γάμο.
β. σήμερα συσχετίζεται με τον γάμο και η σχέση αυτή
σχέσεις και στον τρόπο ζωής των ανθρώπων.
δ. η φύση της οικογένειας στον Μεσαίωνα. έχει διαμορφωθεί μέσα από σύνθετες ιστορικές και
κοινωνικές διαδικασίες.
6 Η κοινωνιολογία ως επιστήμη δεν ασχολείται με: γ. κατά την άποψη των περισσότερων ανθρώπων σή-
α. τη δράση των κοινωνικών ομάδων. μερα, μπορεί να διαρκέσει για πάντα.
β. τον μετασχηματισμό των κοινωνιών. δ. νοείται ως ένα φυσικό κομμάτι της ανθρώπινης ζω-
γ. τις σχέσεις μεταξύ ατόμου και ομάδων. ής.
δ. τη συμπεριφορά και τη συναισθηματική ανάπτυξη

του ατόμου.

ΘΕΜΑΤΑ ΑΝΟΙΧΤΟΥ ΤΥΠΟΥ

1.3 Μέσα από ποιες ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες γεννήθηκε η επιστήμη της κοινωνι-
ολογίας και ποιο είναι ακριβώς το αντικείμενο μελέτης της;

1.4 Να εξηγήσετε γιατί η κοινωνιολογία αποτελεί ξεχωριστή επιστήμη, προσδιορίζοντας
παράλληλα το αντικείμενο μελέτης της.

1.5 Να αναλύσετε την ακόλουθη άποψη του Βρετανού κοινωνιολόγου Ά. Γκίντενς σχετικά
με το περιεχόμενο της κοινωνιολογίας ως επιστήμης.

Η κοινωνιολογία είναι η μελέτη της κοινωνικής ζωής, των ομάδων και των κοινωνιών
του ανθρώπου. Πρόκειται για ένα συναρπαστικό και επιβλητικό εγχείρημα, αφού το
αντικείμενό της είναι η ίδια μας η συμπεριφορά ως κοινωνικών όντων. Το αντικείμενο
της κοινωνιολογίας καλύπτει ένα εξαιρετικά μεγάλο εύρος, που εκτείνεται από την
ανάλυση των φευγαλέων συναντήσεων ατόμων στον δρόμο μέχρι τη διερεύνηση των
παγκόσμιων κοινωνικών διαδικασιών.
(Anthony Giddens, Κοινωνιολογία, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 2009, σελ. 50)

1η Διδακτική Ενότητα 21

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ (σελ. 27)

1. Ποιο είναι το ιστορικό και το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο γεννήθηκε
η κοινωνιολογία;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Βλ. Βιβλίο του Μαθητή, σελ. 13-14, όλη την ενότητα «1.1. Η γέννηση της κοι-
νωνιολογίας».

2. Ποιο είναι το αντικείμενο μελέτης της κοινωνιολογίας;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Βλ. Βιβλίο του Μαθητή, σελ. 14-15, στην ενότητα «1.1.1. Αντικείμενο της κοι-
νωνιολογίας», τα αποσπάσματα: «Η κοινωνιολογία ερευνά … και με άλλες ομάδες» και
«Μερικά από τα ερωτήματα που απασχολούν … και ειδικότερα το μετασχηματισμό των
κοινωνιών».

3. Τι σημαίνει «κοινωνιολογική φαντασία»; Ποιος χρησιμοποίησε πρώτος τον
όρο;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Βλ. Βιβλίο του Μαθητή, σελ. 15, στην ενότητα «1.2. Κοινωνιολογική θεώρηση»,
το απόσπασμα «Η “κοινωνιολογική φαντασίαˮ είναι ένας όρος που … έξω από την καθημε-
ρινή μας ρουτίνα».

4. Είναι χρήσιμη η «κοινωνιολογική φαντασία» στους μη κοινωνιολόγους;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Βλ. στη 2η Διδακτική Ενότητα, την απάντηση στην ερώτηση 5, σελ. 26 του
βιβλίου αυτού.

5. Τι σημαίνει κοινότοπη ή συμβατική γνώση; Να δώσετε ένα παράδειγμα τέ-
τοιου είδους γνώσης.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: «Κοινότοπη ή συμβατική γνώση» είναι αυτό που οι περισσότεροι άνθρωποι
θεωρούν αλήθεια χωρίς να το έχουν υποβάλει σε κανέναν έλεγχο της λογικής, χωρίς την
κριτική αμφισβήτηση ότι μπορεί τα πράγματα να μην είναι έτσι αλλά διαφορετικά απ’ ό,τι
πιστεύουν. Είναι δηλαδή μια κοινωνικά αποδεκτή αληθοφανής ιδέα που βασίζεται σε μια
απλοποιημένη και μη ορθολογική κατανόηση της πραγματικότητας. Αυτό, βέβαια, δεν
σημαίνει ότι κάθε κοινότοπη ή συμβατική γνώση είναι αναγκαστικά ψευδής· μπορεί και να
ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Ωστόσο, στην κοινωνιολογική θεώρηση των πραγ-
μάτων είναι αναγκαίο να εξετάζεται κάθε ζήτημα ή φαινόμενο από πολλές πλευρές καθώς
επηρεάζεται από ποικίλες κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές και άλλες παραμέτρους.

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του Μαθητή 73

(Για το παράδειγμα «κοινότοπης ή συμβατικής γνώσης», βλ. στη 2η Διδακτική Ενότητα,
την απάντηση στην ερώτηση 4, σελ. 25 του βιβλίου αυτού.)

6. Να αναφέρετε τα τρία στάδια του ανθρώπινου πνεύματος σύμφωνα με τον
Κοντ.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Βλ. Βιβλίο του Μαθητή, σελ. 17, το απόσπασμα: «Ο Α. Κοντ διατύπωσε το νόμο
των τριών σταδίων … αποτελεί την κορυφαία φάση της εξέλιξης του πνεύματος».

7. Τι ονομάζει μηχανική και τι οργανική αλληλεγγύη ο Ντυρκέμ;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Βλ. Βιβλίο του Μαθητή, σελ. 19, το απόσπασμα: «Ο Γάλλος κοινωνιολόγος
Ντυρκέμ … και στην ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών».

8. Ποια είναι η συμβολή του Μαρξ στην κοινωνιολογία;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Βλ. Βιβλίο του Μαθητή, σελ. 18, την ενότητα «Κ. Μαρξ (K. Marx, 1818-1883)»,
και σελ. 22, στην ενότητα «Η σχολή των συγκρούσεων», το απόσπασμα: «Οι θεωρητικοί
αυτής της σχολής … με τη μορφή του κέρδους».

9. Ποιες είναι οι κοινωνικές δράσεις του ατόμου σύμφωνα με τον Βέμπερ;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Βλ. στην 3η Διδακτική Ενότητα, την απάντηση στην ερώτηση 15 και τις σχετι-
κές σημειώσεις, σελ. 41-42 του βιβλίου αυτού.

10. Να σχολιάσετε την παρακάτω άποψη: «Οι κοινωνιολόγοι πρέπει να ανακα-
λύψουν τα προσωπικά νοήματα και τις αξίες των ανθρώπων. Για να ανακαλύ-
ψουμε αυτά τα νοήματα, θα πρέπει να “μπούμε στη θέση του άλλου”, να δούμε
τα πράγματα από τη δική του οπτική γωνία. Μόνο έτσι θα καταλάβουμε την
κοινωνική συμπεριφορά του και τις αιτίες της».
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Η άποψη αυτή συνδέεται με τη θέση του Βέμπερ σύμφωνα με την οποία οι άν-
θρωποι δρουν με βάση τη δική τους αντίληψη για τα πράγματα και επομένως νοηματοδοτούν
με προσωπικό τρόπο τον κόσμο και ανάλογα συμπεριφέρονται. Γι’ αυτό η ανακάλυψη των
ιδιαίτερων νοημάτων που οδηγούν τα άτομα σε ορισμένες κοινωνικές συμπεριφορές προϋπο-
θέτει από τον κοινωνιολόγο να εξοικειωθεί με αυτές τις ιδιαίτερες οπτικές. Θα πρέπει δηλαδή
ο κοινωνιολόγος να προσπαθήσει να κατανοήσει τις δραστηριότητες ατόμων και κοινωνικών,
κυρίως, ομάδων, επιδιώκοντας να προσδιορίσει τον τρόπο με τον οποίο οι διάφορες ιδέες,
αξίες και στόχοι επηρεάζουν τη συνείδηση και τη δράση τους. Κατά την προσπάθειά του αυτή,
οφείλει να λησμονήσει τις δικές του προσωπικές αξιολογήσεις και κρίσεις σχετικά με τις υπό
μελέτη δραστηριότητες, καθώς και τις δικές του προσωπικές τοποθετήσεις απέναντι στις αξίες,

74 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ

στις ιδέες και στους στόχους που επηρεάζουν τις συνειδήσεις των υπό μελέτη φορέων της δρά-
σης, και να τα μελετήσει όλα αυτά από την οπτική εκείνων.

Για παράδειγμα, ο επιστήμονας που ερευνά τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα του
19ου αιώνα στην Ευρώπη θα προσπαθήσει να κατανοήσει το νόημα που έδιναν στην έννοια
του έθνους και στην αξία της ελευθερίας οι ίδιοι οι φορείς της δράσης που είχαν σχέση με
τα κινήματα αυτά, απαλλαγμένος από τις προσωπικές του απόψεις και αξιολογήσεις περί
έθνους και ελευθερίας. Έτσι, με γνώμονα τον ορθολογισμό, θα μπορέσει να αποτυπώσει τα
αίτια, τις συνέπειες κ.λπ. της δράσης τους.

11. Ποιες είναι οι σημαντικότερες θεωρητικές σχολές της κοινωνιολογίας;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Βλ. Βιβλίο του Μαθητή, σελ. 21, το απόσπασμα: «Στην προσπάθειά τους να συ-
στηματοποιήσουν … της σχολής της κοινωνικής (συμβολικής) αλληλεπίδρασης».

12. Τι υποστηρίζει η σχολή του λειτουργισμού όσον αφορά την κοινωνία;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Βλ. Βιβλίο του Μαθητή, σελ. 21, το απόσπασμα: «Οι λειτουργιστές ισχυρίζονται
ότι … ως προς τη μορφή ή τις λειτουργίες της».

13. Να αναφέρετε τους κυριότερους εκπροσώπους της σχολής των συγκρού-
σεων.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Κυριότεροι εκπρόσωποι της σχολής των συγκρούσεων είναι ο Καρλ Μαρξ και
ο Ραλφ Ντάρεντορφ.

14. Ποιοι είναι οι εκπρόσωποι της σχολής της συμβολικής αλληλεπίδρασης;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Βλ. Βιβλίο του Μαθητή, σελ. 23, το απόσπασμα: «Η σχολή αυτή θεμελιώθηκε …
(E. Goffman, 1922-1982)».

15. Ποια είναι η χρησιμότητα της κοινωνιολογίας;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Βλ. στην 5η Διδακτική Ενότητα, την απάντηση στην ερώτηση 3, σελ. 68 του
βιβλίου αυτού.

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του Μαθητή 75

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΤΟΥ ΤΕΤΡΑΔΙΟΥ
ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ (σελ. 14-16)

1.3. ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

1.3.1. Να διαβάσετε το κείμενο και να αναζητήσετε άλλα φαινόμενα τα οποία
έχουν κοινωνικές αιτίες. Να αναλύσετε ποιες είναι αυτές. […]

Άλλα κοινωνικά φαινόμενα Κοινωνικές αιτίες
• Ανεργία
• Φτώχεια • Μετεγκατάσταση των παραγωγικών μονάδων/
• Ξενοφοβία και ρατσισμός επιχειρήσεων σε τρίτες χώρες.

• Άνιση ανάπτυξη της περιφέρειας.
• Αποδυνάμωση του κράτους πρόνοιας (κοινωνι-

κό κράτος).
• Έλλειψη επενδυτικών δραστηριοτήτων.
• Ραγδαία και αλόγιστη εφαρμογή νέων τεχνολο-

γιών στους εργασιακούς χώρους.

• Αποικιοκρατία και νεοαποικιοκρατία που εμπο-
δίζουν την ανάπτυξη πολλών χωρών.

• Αποδυνάμωση του κράτους πρόνοιας.
• Προκαταλήψεις και κοινωνικοί αποκλεισμοί

που αφορούν την πρόσβαση σε κοινωνικά αγα-
θά, όπως η εκπαίδευση και η εργασία.

• Προκαταλήψεις και κοινωνικές διακρίσεις.
• Χαμηλό βιοτικό επίπεδο και οικονομικά προ-

βλήματα που εκφράζονται με εναντίωση στους
άλλους, τους ξένους.
• Προπαγάνδα και χειραγώγηση ενάντια σε οτι-
δήποτε διαφορετικό.

1.3.2. Να συμπληρώσετε τον πίνακα:
Ποιοι οι κυριότεροι εκπρόσωποι κάθε σχολής;

76 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ

ΣΧΟΛΗ ΤΟΥ ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΣΧΟΛΗ ΣΥΜΒΟΛΙΚΗΣ
ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗΣ
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΣΜΟΥ
Κ. Μαρξ Tσ. Κούλεϋ
Α. Κοντ Ρ. Ντάρεντορφ Tζ. Μιντ
Χ. Σπένσερ Έρ. Γκόφμαν
Ε. Ντυρκέμ
T. Πάρσονς
Ρ. Μέρτον

1.3.3. Να συμπληρώσετε τα κενά στο παρακάτω κείμενο:

• Η χρησιμότητα της κοινωνιολογίας έγκειται στον κριτικό στοχασμό / τρόπο σκέψης
που διατυπώνει. Ακόμη, η κοινωνιολογία μελετά την αναπαραγωγή της κοινωνίας και το
μετασχηματισμό της.

• Η χρησιμότητα των ερευνητικών πορισμάτων της κοινωνιολογίας είναι δυνατό να επι-
φέρει πρακτικές αλλαγές στη ζωή των ανθρώπων.

• Η επίδραση της κοινωνιολογίας σ’ όλες τις κοινωνικές επιστήμες είναι ιδιαίτερα σημα-
ντική.

1.3.4. Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της στήλης Α με αυτά της στήλης Β.

1. Κοντ • • Α. ταξική πάλη
2. Μαρξ • • Β. ορθολογισμός
3. Ντυρκέμ • • Γ. κοινωνιολογία
4. Βέμπερ • • Δ. οργανική αλληλεγγύη

1.4. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ

Αφού διαβάσετε το κείμενο που ακολουθεί να απαντήσετε στις ερωτήσεις: […]
➤ Σε ποια θεωρητική σχολή ανήκει ο Μέρτον;
Ο Αμερικανός κοινωνιολόγος Ρ. Μέρτον ανήκει στη σχολή του λειτουργισμού.

➤ Ποια η συνεισφορά του στην εξήγηση του φαινομένου του χορού της βρο-
χής;
Ο Μέρτον, εξειδικεύοντας ακόμη περισσότερο το λειτουργιστικό μοντέλο, επισήμανε την
ύπαρξη πολλών εναλλακτικών μορφών λειτουργιών. Ειδικότερα, διέκρινε τις λειτουργίες
ενός κοινωνικού φαινομένου ή θεσμού σε έκδηλες και λανθάνουσες: έκδηλες λειτουργίες
είναι οι φανερές, αυτές που όλοι τις γνωρίζουν, τις αποδέχονται και τις επιδιώκουν, ενώ λαν-

Απαντήσεις στα θέματα του Τετραδίου Εργασίας και Έρευνας του Μαθητή 77

θάνουσες είναι οι κρυμμένες, αυτές που δεν γίνονται άμεσα αντιληπτές, που υποβόσκουν
κάτω από την «επιφανειακή» έκδηλη λειτουργία.

Στο παράδειγμα, λοιπόν, του φαινομένου του χορού της βροχής των Ινδιάνων, ο Μέρτον
έδειξε ότι η συγκεκριμένη κοινωνική δραστηριότητα αφενός λειτουργεί φανερά ως μέσο για
να προκληθεί η απαραίτητη για τις καλλιέργειες των Ινδιάνων βροχή, όπως οι ίδιοι πιστεύουν
(έκδηλη λειτουργία)· αφετέρου, όμως, λειτουργεί «κρυφά», χωρίς να γίνεται άμεσα αντιληπτή,
ως μια τελετουργία που αποσκοπεί στη σύσφιγξη των κοινωνικών δεσμών τους και, ως εκ
τούτου, στην ενίσχυση της συνοχής της κοινωνίας τους (λανθάνουσα λειτουργία).

➤ Μπορείτε να αναδείξετε, με αφορμή ένα δικό σας παράδειγμα, την έκδηλη
και τη λανθάνουσα λειτουργία μιας δραστηριότητας;
Η διάκριση ανάμεσα στην έκδηλη και τη λανθάνουσα λειτουργία μιας κοινωνικής δραστη-
ριότητας μπορεί να αναδειχθεί, για παράδειγμα, μέσα από το μάθημα της Ιστορίας: με το
μάθημα αυτό, ενώ φαινομενικά επιδιώκεται η απόκτηση ιστορικών γνώσεων και η καλλιέρ-
γεια της ιστορικής συνείδησης στους μαθητές (έκδηλη λειτουργία), στο βάθος, στην ουσία,
κρύβεται η επιδίωξή του για τη σφυρηλάτηση της εθνικής συνείδησης, την ενίσχυση του
πατριωτισμού και, κατ’ επέκταση, της συνοχής μιας κοινωνικής-εθνικής ομάδας (λανθά-
νουσα λειτουργία). Ανάλογα λειτουργεί και το μάθημα της Γλώσσας: επιδιώκει φαινομενικά
την εκμάθηση της μητρικής γλώσσας και τη γλωσσική καλλιέργεια, στην ουσία όμως την
καλλιέργεια της εθνικής συνείδησης και την ενίσχυση του πατριωτισμού, υπογραμμίζοντας
στα άτομα τον συνεκτικό ιστό της κοινής εθνικής καταγωγής και συνέχειας στον κόσμο της
επικοινωνίας.

Παρόμοιες, εξάλλου, είναι και οι λειτουργίες θεσμών όπως τα ΜΜΕ, που η έκδηλη λει-
τουργία τους έγκειται στην ενημέρωση, τη μόρφωση και την ψυχαγωγία, ενώ η λανθάνουσα
στην καλλιέργεια προτύπων (π.χ. καταναλωτικά πρότυπα), ή η εκπαίδευση, που η έκδηλη
λειτουργία της έγκειται στη μετάδοση γνώσεων και στην καλλιέργεια δεξιοτήτων για τη
μελλοντική εξέλιξη και καταξίωση των νέων, ενώ η λανθάνουσα στην αναπαραγωγή των
υπαρχόντων αξιών, προτύπων, συγκεκριμένων κοινωνικών ρόλων κ.λπ.

78 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ*

1ο Κριτήριο Αξιολόγησης

ΟΜΑΔΑ Α

Α1 Να προσδιορίσετε αν το περιεχόμενο των ακόλουθων προτάσεων είναι σωστό ή όχι, ση-
μειώνοντας την ένδειξη Σ (για το σωστό) ή Λ (για το λάθος) δίπλα στον αριθμό που αντιστοιχεί
στην κάθε πρόταση.

1. Η κοινωνιολογία ως επιστήμη μελετά, μεταξύ άλλων, θέματα ανάδειξης, κατανομής και
διαχείρισης της εξουσίας σε διαφορετικά επίπεδα της κοινωνικής οργάνωσης.

2. Σύμφωνα με τον Έ. Γκόφμαν, στο προσκήνιο της κοινωνικής ζωής τα άτομα υποδύονται
τυπικούς ρόλους.

3. Κατά τον Μ. Βέμπερ, η γραφειοκρατία αποτελεί έναν ορθολογικό τρόπο δράσης.
4. Η θεωρία του Α. Κοντ για την «κοινωνική αλληλεγγύη» επηρέασε την κοινωνιολογική

σκέψη των θεωρητικών της σχολής της συμβολικής αλληλεπίδρασης.
5. Κεντρική έννοια στο έργο του Ε. Ντυρκέμ υπήρξε η έννοια της ανομίας.

Α2 Να κυκλώσετε το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή σε κάθε περίπτωση απάντηση.

1. Σύμφωνα με τη σχολή της κοινωνικής κατασκευής, η κοινωνική ζωή:
α. είναι ένα πλέγμα κοινωνικών πρακτικών και σχέσεων οι οποίες τείνουν προς τη στα-

θερότητα και την ισορροπία.
β. λειτουργεί στο πλαίσιο τυπικών κανόνων που ρυθμίζουν τις σχέσεις των ανθρώπων.
γ. αναδιαμορφώνεται συνεχώς μέσω των τρόπων αμοιβαίας κατανόησης και δράσης

των ατόμων.
δ. καθορίζεται από τον εκάστοτε τρόπο παραγωγής.

2. Η σύνδεση ενός προσωπικού προβλήματος με τα ιστορικά και κοινωνικά γεγονότα συνι-
στά την οπτική της λεγόμενης:

α. «κοινωνικής αλληλεγγύης».

* Οι απαντήσεις στα Κριτήρια Αξιολόγησης δίνονται στο τέλος του βιβλίου (σελ. 580-581).

Κριτήρια Αξιολόγησης 79

β. «συλλογικής συνείδησης».
γ. «ατομικής συνείδησης».
δ. «κοινωνιολογικής φαντασίας».

Β1 Τι είναι ο ιδεότυπος, πώς κατασκευάζεται και πώς χρησιμοποιείται;

Β2 Πώς αντιλαμβάνεται ο Α. Κοντ την κοινωνιολογία ως επιστήμη και ποιον τρόπο μελέτης
της προτείνει;

ΟΜΑΔΑ Β
Γ Με βάση το παρακάτω κείμενο και τις γνώσεις σας, να απαντήσετε στα ερωτήματα που
ακολουθούν:
Η λέξη λειτουργία χρησιμοποιείται με εντελώς διαφορετικές σημασίες. Άλλοτε αναφέ-

ρεται σε ένα σύστημα βιοτικών κινήσεων, χωρίς αναφορά στα αποτελέσματά τους, και
άλλοτε εκφράζει τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στις κινήσεις αυτές και στις αντίστοι-
χες ανάγκες του οργανισμού. Μιλάμε, έτσι, για τη λειτουργία της πέψης, της αναπνοής
κτλ. Λέμε, όμως, και ότι η πέψη επιτελεί τη λειτουργία της αφομοίωσης των υγρών και
στερεών ουσιών από τον οργανισμό, [λειτουργία] που αποβλέπει στην αναπλήρωση των
απωλειών, ότι η αναπνοή επιτελεί τη λειτουργία της εισαγωγής των αερίων που χρειάζο-
νται οι ιστοί για να διατηρηθεί ένας οργανισμός στη ζωή. Με αυτή τη δεύτερη έννοια θα
χρησιμοποιήσουμε και εμείς τον όρο.

(Ε. Ντυρκέμ, Περί του καταμερισμού της κοινωνικής εργασίας)

α) Γιατί ο Ε. Ντυρκέμ θεωρείται ένας από τους εμπνευστές της κοινωνιολογικής σχολής του
λειτουργισμού; Ποιες θέσεις του για την κοινωνία επηρέασαν, κατά τη γνώμη σας, τη σχολή
αυτή;
β) Ποιες οι απόψεις των λειτουργιστών για την κοινωνία;

Δ Αφού διαβάσετε το κείμενο που σας δίνετε, να απαντήσετε στα ακόλουθα ερωτήματα:
Ολόκληρη η μέχρι τώρα ιστορία είναι η ιστορία των ταξικών αγώνων. Ελεύθερος και

δούλος, πατρίκιος και πληβείος, βαρόνος και δουλοπάροικος, μάστορας και κάλφας,
με μια λέξη καταπιεστής και καταπιεζόμενος, βρίσκονταν σε ακατάπαυστη αντίθεση
μεταξύ τους, έκαναν αδιάκοπο αγώνα, πότε καλυμμένο, πότε ανοιχτό, έναν αγώνα που
τελείωνε κάθε φορά με έναν επαναστατικό μετασχηματισμό ολόκληρης της κοινωνίας.

(Κ. Μαρξ – Φρ. Ένγκελς, Το Κομμουνιστικό Μανιφέστο)

α) Τι καθορίζει, κατά τον Κ. Μαρξ, την ιστορική εξέλιξη των ανθρώπινων κοινωνιών;
β) Πώς εφαρμόζεται η θεωρία αυτή του Μαρξ στην περίπτωση της καπιταλιστικής κοινωνίας;

80 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ

Ποια είναι η μορφή της, ποιες αντιτιθέμενες κοινωνικές τάξεις δραστηριοποιούνται στο πλαί-
σιό της και πώς αναπαράγονται οι ανισότητες μεταξύ τους;
γ) Ποια η αντίθεση της θεωρίας αυτής του Μαρξ και γενικά της σχολής των συγκρούσεων με
τις αντιλήψεις των λειτουργιστών, ειδικότερα του Τ. Πάρσονς, για την κοινωνική ζωή;

2ο Κριτήριο Αξιολόγησης

ΟΜΑΔΑ Α

Α1 Να προσδιορίσετε αν το περιεχόμενο των ακόλουθων προτάσεων είναι σωστό ή όχι, ση-
μειώνοντας την ένδειξη Σ (για το σωστό) ή Λ (για το λάθος) δίπλα στον αριθμό που αντιστοιχεί
στην κάθε πρόταση.
1. Κατά τον Κ. Μαρξ, η πάλη των τάξεων αναφέρεται στην έντονη αντιπαράθεση και σύ-

γκρουση της καπιταλιστικής και της αγροτικής τάξης στο πλαίσιο των βιομηχανικών
κοινωνιών.
2. Η κοινωνική θεωρία μπορεί να λάβει υπόψη της τη συμβατική κοινωνική γνώση, συχνά
όμως την ανατρέπει.
3. Σύμφωνα με τον Ρ. Ντάρεντορφ, οι κοινωνικές συγκρούσεις οφείλονται κατά κύριο λόγο
στις ανισότητες που σχετίζονται με την κατοχή του πλούτου.
4. Κατά τον Τ. Πάρσονς, η κοινωνική πραγματικότητα προσεγγίζεται με βάση τις ιδέες και
τους κανόνες που ακολουθούν τα ίδια τα άτομα.
5. Από τους θεμελιωτές της κοινωνιολογίας ο λιγότερο επιδραστικός στη σύγχρονη κοινω-
νιολογική σκέψη είναι ο Α. Κοντ.

Α2 Να κυκλώσετε το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή σε κάθε περίπτωση απάντηση.
1. Σύμφωνα με τον Τσ. Κούλεϋ, η διαμόρφωση της αυτοεικόνας μας εξαρτάται από:
α. τη βιολογική και ψυχική ιδιοσυστασία μας.
β. την ταυτότητα των άλλων γύρω μας.
γ. τις βιωματικές εμπειρίες μας.
δ. το πολιτισμικό μας υπόβαθρο.

2. Κατά τον Ε. Ντυρκέμ, η ανομική αυτοκτονία συνδέεται με:
α. την απουσία αρκετών κοινωνικών δεσμών.
β. την ύπαρξη ισχυρών κοινωνικών δεσμών.
γ. την κοινωνική αποδιοργάνωση που εμφανίζεται σε περιόδους οικονομικής κρίσης.
δ. την κοινωνική αποδιοργάνωση που εμφανίζεται σε περιόδους οικονομικής κρίσης

αλλά και ευημερίας.

Κριτήρια Αξιολόγησης 81

Β1 Ποια κοινωνική τάξη κατέχει, κατά τον Κ. Μαρξ, κυρίαρχη θέση στη βιομηχανική κοι-
νωνία και γιατί;

Β2 Ποιες είναι οι απόψεις των θεωρητικών της σχολής της κοινωνικής κατασκευής για την
κοινωνική ζωή και την κοινωνία;

ΟΜΑΔΑ Β
Γ Αφού διαβάσετε το κείμενο που σας δίνεται, να απαντήσετε στα ερωτήματα που ακολου-
θούν:
Κάθε είδους πράξη –και η εξωτερική πράξη– δεν είναι κοινωνική […]. Η εξωτερική

πράξη δεν είναι κοινωνική, εάν προσανατολίζεται μόνον στις προσδοκίες της συμπερι-
φοράς άψυχων αντικειμένων. Η εσωτερική (υποκειμενική) συμπεριφορά είναι τότε μό-
νον κοινωνική πράξη, όταν προσανατολίζεται στη συμπεριφορά άλλων. Η θρησκευτική
συμπεριφορά π.χ. δεν είναι κοινωνική πράξη, εάν μένει απλώς στοχασμός, μοναχική
προσευχή κ.λπ. Η οικονομική πράξη ενός ατόμου είναι τότε μόνον κοινωνική, εφόσον
έχει υπόψη της τη συμπεριφορά τρίτων. […]
Κάθε επαφή των ανθρώπων δεν έχει κοινωνικό χαρακτήρα […]. Π.χ. μια σύγκρουση
δύο ποδηλατών είναι ένα απλό συμβάν, όπως ένα φυσικό γεγονός. Ενώ η προσπάθειά
τους να αποφύγουν τη σύγκρουση και τις ύβρεις, τα ξυλοκοπήματα ή τη φιλική συζήτη-
ση, που μπορεί να ακολουθήσουν τη σύγκρουση, θα αποτελούσε «κοινωνική πράξη».
Η κοινωνική πράξη δεν ταυτίζεται: α) με μια ομοιόμορφη πράξη πολλών προσώ-
πων, ούτε β) με κάθε πράξη, που επηρεάζεται από τη συμπεριφορά άλλων προσώπων.

(Μ. Βέμπερ, Βασικές έννοιες κοινωνιολογίας)

α) Ποια είναι η έννοια της κοινωνικής δράσης ή πράξης κατά τον Μ. Βέμπερ;
β) Ποιους ιδεατούς τύπους κοινωνικής δράσης διακρίνει ο Μ. Βέμπερ; Να δώσετε ένα παρά-
δειγμα για τον καθέναν.
γ) Γιατί οι κοινωνιολόγοι πρέπει, κατά τον Μ. Βέμπερ, να κατασκευάζουν τέτοιους «ιδεατούς
τύπους»;

Δ Να συγκρίνετε:
α) τις θέσεις του Α. Κοντ και του Ε. Ντυρκέμ αναφορικά με το αντικείμενο της κοινωνιολογίας
ως επιστήμης και τους τρόπους μελέτης του.
β) τον τρόπο με τον οποίο ερμήνευσαν την κοινωνική μεταβολή της εποχής τους ο Κ. Μαρξ και
ο Μ. Βέμπερ.

82 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ
ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ*

1ο Επαναληπτικό Κριτήριο Αξιολόγησης

ΟΜΑΔΑ Α

Α1 Να προσδιορίσετε αν το περιεχόμενο των ακόλουθων προτάσεων είναι σωστό ή όχι, ση-
μειώνοντας την ένδειξη Σ (για το σωστό) ή Λ (για το λάθος) δίπλα στον αριθμό που αντιστοιχεί
στην κάθε πρόταση.

1. Με τον όρο «πολιτική αλλοτρίωση» νοείται η στάση του ατόμου που απέχει συνειδητά
από τις εκλογικές διαδικασίες σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τις δυσλειτουργίες του πολι-
τικού συστήματος.

2. Η θρησκεία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην κοινωνικοποίηση και στην ενίσχυση
των ηθικών αξιών και προτύπων των ομοθρήσκων.

3. Οι αγροτικές κοινωνίες αποτελούν κατά κανόνα κλειστές και σχετικά αυτάρκεις οικονο-
μίες.

4. Το «υπερεγώ», για το οποίο έκανε λόγο ο Ζ. Φρόυντ, αποτελεί το σύνολο των ψυχικών
λειτουργιών με τις οποίες το άτομο ενεργεί, τη συνειδητή πλευρά της προσωπικότητάς
του.

5. Σύμφωνα με το συναινετικό πρότυπο για την αποκλίνουσα συμπεριφορά, κοινό χαρα-
κτηριστικό όλων των εγκλημάτων είναι πως αυτά συνίστανται από πράξεις που αποδοκι-
μάζονται από το σύνολο των μελών μιας κοινωνίας.

Α2 Να κυκλώσετε το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή σε κάθε περίπτωση απάντηση.

1. Η κοινωνική τάξη, σύμφωνα με τον Μαξ Βέμπερ, αναφέρεται ως:
α. η ομάδα της οποίας τα μέλη έχουν την ίδια θέση ως προς τα μέσα παραγωγής.
β. ένα σύνολο ατόμων που έχουν τις ίδιες ευκαιρίες στην αγορά, έχουν δηλαδή κοινά

οικονομικά συμφέροντα, τα οποία φροντίζουν να τα υπερασπίζονται.
γ. ένα σύνολο ατόμων που έχουν κοινή καταγωγή, κοινό τρόπο ζωής και την αίσθηση

ότι ανήκουν στην ίδια ομάδα.

* Οι απαντήσεις στα Επαναληπτικά Κριτήρια Αξιολόγησης δίνονται στο τέλος του βιβλίου (σελ. 588-590). 551
Επαναληπτικά Κριτήρια Αξιολόγησης

δ. η ομάδα της οποίας τα μέλη έχουν κοινό βιοτικό επίπεδο, κοινές οικονομικές και κοι-
νωνικές δραστηριότητες και κοινές αξίες.

2. Στο επίκεντρο της σχολής της κοινωνικής κατασκευής (ή του κονστρουκτιβισμού) βρί-
σκεται η έννοια:

α. της συνεχούς παραγωγής ανισοτήτων και του κοινωνικού ανταγωνισμού.
β. της λειτουργίας της κοινωνίας βάσει ενός συστήματος.
γ. της ορθολογικής δράσης των ατόμων στο πλαίσιο μιας κοινωνίας.
δ. της συμβολικής αλληλεπίδρασης των ατόμων στο πλαίσιο μιας κοινωνίας.

Β1 Ποιους τύπους αυτοκτονιών προσδιόρισε ο Εμίλ Ντυρκέμ και ποια τα γνωρίσματά τους;

Β2 Να προσδιορίσετε το περιεχόμενο του όρου «κοινωνική αντεγκληματική πολιτική» και
τις κατηγορίες στις οποίες διακρίνεται αυτή η πολιτική.

ΟΜΑΔΑ Β
Γ α) Να προσδιορίσετε το περιεχόμενο του όρου «κοινωνία της πληροφορίας».
β) Πώς διαμορφώθηκε η κοινωνία αυτή και ποια είναι η σημασία της πληροφορίας και της
γνώσης στο πλαίσιό της;
γ) Ποιον ρόλο καλούνται να διαδραματίσουν τα εκπαιδευτικά συστήματα στο πλαίσιο της κοι-
νωνίας αυτής;

Δ α) Να προσδιορίσετε το περιεχόμενο των όρων «εργασία» και «καταμερισμός εργασίας».
β) Πότε εμφανίστηκε στο προσκήνιο των κοινωνιών η μισθωτή εργασία και ποιοι ήταν οι όροι
της την εποχή εκείνη; Ποιες αντιλήψεις σε σχέση με την εργασία συντέλεσαν στη διαμόρφωση
των όρων αυτών;
γ) Ποια μοντέλα οργάνωσης της εργασίας πρότειναν οι Τέιλορ και Φορντ στα νεότερα χρόνια;
Μπορούν τα μοντέλα αυτά να εφαρμοστούν σήμερα; Ναι ή όχι και γιατί;

2ο Επαναληπτικό Κριτήριο Αξιολόγησης

ΟΜΑΔΑ Α
Α1 Να προσδιορίσετε αν το περιεχόμενο των ακόλουθων προτάσεων είναι σωστό ή όχι, ση-
μειώνοντας την ένδειξη Σ (για το σωστό) ή Λ (για το λάθος) δίπλα στον αριθμό που αντιστοιχεί
στην κάθε πρόταση.

552