การส่งเสริมหลักนิติธรรมในการปกครองของผู้นำท้องถิ่น ตำบลนามะเฟือง อำเภอเมือง จังหวัดหนองบัวลำภู THE PROMOTION OF THE RULE OF LAW IN THE GOVERNANCE OF LOCAL LEADERS IN NAMAFUANG SUBDISTRICT, MUEANG DISTRICT, NONG BUA LAMPHU PROVINCE พระมหาสุรศักดิ์ สุวณฺ

นกั วิชาการหรือแหลงขอมูล ๓๓
(2003)
Dick De Vos. แนวคดิ หลัก
(1999) เทาเทียมกัน คือทําตนเสมอตนเสมอปลาย ปฏิบัติ
Somphan Phromtha. สมํา่ เสมอกนั ในชนทัง้ หลาย
(1996) ความเสมอภาค คือ มีการชวยเหลือเก้ือกูลซ่ึงกันและ
Phuttutthichai Thepsawasutthipradit. กนั รูจกั กัน สรา งความสัมพันธตอ กันเพื่อความเขาใจ
(2009) และนบั ถือกนั ใหมากขน้ึ
Soonthorn Anantachai. ความเสมอภาคนค้ี ือแกนของความยตุ ธิ รรม
(2009) ความเสมอภาคแบบแนวราบหมายถึง ความสัมพันธ
ราชบณั ฑิตยสถาน. ในระดับบุคคล ระดับองคการท่ีมีมิติในระดับ
(๒๕๕๖, ๑๑๙๓) แนวนอน
วรพจน วศิ รตุ พิชญ} ความเสมอภาคจึงตองเปนกรณีที่มีการเปรียบเทียบ
(๒๕๓๘,๒๒) กันระหวางขอเท็จจริง ๒ ขอเท็จจริงหรือบุคคล ๒
หยดุ แสงอุทัย, คน หรอื กลุมบุคคล ๒ กลุม
(๒๕๔๕,๒๒๕) สิทธิ คือ อาํ นาจอนั ชอบธรรม
สิทธิ หมายถึงอํานาจท่ีกฎหมายรับรองและใหความ
Henry Campbell. คุมครองแกบุคคลในอันที่จะเรียกรองใหบุคคลอื่น
(1995, pp.1323) กระทําการอยา งใดอยา งหน่งึ
วรพจน วศิ รตุ พิชญ, สองความหมาย ไดแก การมองจากอํานาจของผูทรง
(๒๕๕๕,๒๒) สิทธิ คือ อํานาจท่ีกฎหมายใหแกบุคคลในอันท่ีจะมี
เกรยี งไกร เจริญธนาวฒั น, เจ ต จํ าน ง (Willensmacht) แ ล ะ ก ารม อ งจ าก
(๒๕๔๗,๒๔) วัตถุประสงคของสิทธิ คือ“ประโยชนท่ีกฎหมาย
พจนานุกรมฉบับราชบณั ฑิตยสถาน พ.ศ. คุมครองให”
๒๕๕๔, ความหมายของคําวา “เสรีภาพ” (Freedom) วา
https://dict.longdo.com/search/ หมายถึง การท่ีรัฐใหความเปนอิสระท่ีจะทําการใด ๆ
ได โดยเฉพาะสทิ ธิทางการเมอื ง
เสรีภาพ หมายถึง สภาพการณที่บุคคลมีอิสระในการ
ที่จะกระทําการอยางใดอยางหนึ่งตามความประสงค
ของตน
เสรีภาพ หมายถงึ เปนเงอ่ื นไขของ บุคคลท่ไี มข ึ้นตอผู
หนึ่งผูใดและเปนอํานาจหรืออํานาจที่จะกระทํา
หรือไมกระทาํ ก็ได
ความเปนอิสรภาพ หมายถึง ความเปนใหญ, ความ
เปนไทแกตน, การปกครองตนเอง

๓๔

นกั วิชาการหรอื แหลงขอมูล แนวคิดหลัก
อสิ รภาพ#google_vignette
เกรยี งไกร เจริญธนาวฒั น, หลักความเปนกลาง ถือเปนหลักการหน่ึงในหลัก
(๒๕๓๑,๑๗๑) ความยตุ ิธรรมตามธรรมชาติ
บปุ ผา อัครพิมาน, หลักความเปนกลาง คือ นํามาใชในองคกรของรัฐท่ีมี
(มกราคม - เมษายน ๒๕๔๘, อํานาจวินิจฉัยในเร่ืองตาง ๆ ไมวาจะเปนหลักความ
น. ๑๔-๑๕.) เปนกลางของผูพิพากษาหรือตุลาการ ซึ่งนํามาสูการ
คัดคานผูพิพากษาที่มีประโยชนไดเ สียในคดีมิใหเปนผู
วินิจฉยั ในคดีนัน้
เกรยี งไกร เจรญิ ธนาวฒั น, น. ๑๗๐. หลักความเปนกลาง คือ การวินิจฉัยสั่งการของฝาย
ป ก ค ร อ ง จ ะ ต อ ง รั ก ษ า ไ ว ซ่ึ ง ห ลั ก ก า ร แ ห ง ค ว า ม
ปราศจากอคติ
Uriarte, M., López, ความสามารถเชิงพลวัตเปนเสมือนความสามารถขั้น
(2018) สูงท่ีมีอิทธิพลตอการ พัฒนาความสามารถในการ
ดาํ เนนิ งานขององคก ร
Teece, D. J. (2016). ความส าม ารถเชิงพ ล วัต เพ่ื อลวงรู ป ระเมิ น
สภาพแวดลอมทางธุรกิจ โอกาสทางเทคโนโลยี
จัดการความซับซอนและสรางวัฒนธรรมองคกรที่
แข็งแกรง
Grant, R. M. (1996). ความสามารถเชิงพลวัต คือ การหลอมรวมของ
ความสามารถงาย ๆ สัมพันธกับการปฏิบัติงาน
ประจาํ
Teece, D. J. (2012). ความสามารถเชิงพลวัต คือ การเรียนรูรวมกันจาก
วิธีการทํางาน รวมถึงส่ิงอํานวยความสะดวกท่ีองคกร
เขาถึงได
Eisenhardt, K. M., & Martin, J. A. (2000). ความสามารถเชิงพลวัต คือ สามารถพัฒนาขามสาย
งานงานประจํา ดานการพัฒนาผลิตภัณฑใหมงาน
ประจํา ดานการควบคุมคุณภาพงานประจําดานการ
ถายโอนเทคโนโลยีหรือความรูและระบบการวัดผล
การดําเนินงาน
Teece, D. (1990). ความสามารถเชิงพลวัตเสมือนความสามารถของ
องคกรในการสรางเปาหมาย แพรขยาย หรือ
ดัดแปลงทรพั ยากร
Grant, R. M. (1996). ความสามารถเชิงพลวัตเปนปจจัยเชิงสาเหตุของ
องคกรและกลยทุ ธก ารปฏบิ ตั ิงานประจํา
Kurniawan, R., & Christiananta, B. ค ว า ม ส า ม า ร ถ เชิ ง พ ล วั ต เป น ค ว า ม ส า ม า ร ถ ส กั ด

๓๕

นักวิชาการหรอื แหลงขอมูล แนวคิดหลัก
(2016). ทรัพยากรที่มีอยูใหเปนทรัพยากรสําหรับอนาคต
วรี พงษ รามางกูร, ผานการพั ฒ น าสมรรถนะใหมครอบคลุม ๑ )
https://www.matichon.co.th/ ความสามารถในการใชประโยชนจากส่ิงใหม ๒)
columnists/news ความสามารถในการสรางส่งิ ใหม
พลวัตของสังคมการเมือง คือ การปรับเปล่ียนหรือ
พัฒนาใหดีขึ้นกวาเดิมทั้งในดานสังคม การเมือง
เศรษฐกิจ

๒.๒ แนวคดิ เกยี่ วกับหลักนิติธรรมกบั การมสี ว นรว ม

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑติ ยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔ กําหนดความหมายของหลักนิติธรรมวา
“หลักพื้นฐานแหงกฎหมายท่ีบุคคลทุกคนตองอยูภายใตบังคับแหงกฎหมายโดยเทาเทียมกัน” และ
ศาสตราจารย จรัญ ภักดีธนากุล ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ ไดใหรายละเอียดวา “หลักนิติธรรมหรือ
ธรรมะของกฎหมาย คือขอบเขตและคุณธรรมในการบัญญัติกฎหมาย การบังคับใชกฎหมาย และการ
ตีความกฎหมายรวมทั้งการบริหารจัดการระบบงานยตุ ิธรรมทุกระดับ โดยภาครัฐควรยดึ ม่ันในหลกั ธรรม
๓ ระดบั ไดแ ก

ระดับ ๑ การปกครองอยางมีหลักเกณฑกติกาตามกฎหมายยอมดีกวาการปกครองตาม
อาํ เภอใจหรือดุลพินิจของตน ประกอบดวย หลักความชอบดวยกฎหมาย หลกั สุจรติ หลกั การไมเ ลือก
ปฏบิ ตั ิ และหลักพอเหมาะพอควรแกก รณี

ระดับ ๒ กฎหมายตองอยูในกรอบกติกาแหงธรรมะของกฎหมายประกอบดวย ๑) หลักการ
แบงแยกอํานาจและดุลคานอํานาจ เพื่อปองกันมิใหบุคคล คณะบุคคล หรือองคกรใดคุมอํานาจในการ
ปกครองประเทศเบ็ดเสร็จเด็ดขาดเพราะอํานาจมักพาใหหลงผิดอํานาจเด็ดขาดทําใหหลงผิดอยาง
เด็ดขาด ๒) หลักยุติธรรม การบัญญัติกฎหมาย การบังคับใชกฎหมาย และการตีความกฎหมาย ตอง
เปนไปดวยความยุติธรรม และใหผลท่ีเปนธรรม และ ๓) หลักความเปนอิสระและเปนกลาง ไมเอียงขาง
ดว ยอคติ ของสถาบนั ตุลาการศาลและผพู ิพากษาตลุ าการท้ังหลาย

ระดับ ๓ หลักนิติธรรมจะมีประโยชนอะไร ถาไมสามารถปกปองคุมครองสิทธิเสรีภาพข้ัน
พ้ืนฐานของประชาชน รวมทงั้ สทิ ธมิ นษุ ยชนและมาตรฐานขนั้ ตา่ํ ตามกฎหมายระหวา งประเทศ”

หลักนิติธรรมในปจจุบันมีรากฐานมาจากอังกฤษ ท่ีใชระบบกฎหมายแบบ Common
Law หรือระบบกฎหมายแบบจารีตประเพณี โดยจะใชคําพิพากษาที่ศาลเคยวางหลักไวแลวเปนหลัก
ในการพิจารณา ระบบน้ีมีกฎหมายท่ีบัญญัติโดยรัฐสภาเชนเดียวกับประเทศท่ีใชระบบกฎหมายแบบ
Civil Law หรอื ระบบประมวลกฎหมาย โดยยึดถืออํานาจสงู สดุ ของฝา ยตลุ าการในการวนิ ิจฉัยคดี

ดังนั้น ฝายตุลาการจึงมีอํานาจอิสระเหนือฝายบริหาร ซึง่ แนวทางดังกลาวเปนหลักประกัน
อยางหน่ึงในการปกปองสิทธิและเสรีภาพของประชาชนจากการใชอํานาจโดยมิชอบของฝายบริหาร
นอกจากนี้การพิจารณากฎหมายโดยรัฐสภา กฎหมายท่ีบัญญัติขึ้นจะตองสอดคลองกับหลักนิติธรรม

๓๖

ดวย ดังน้ัน หลักนิติธรรมจึงเปนหลักการพื้นฐานในการจํากัดและกําหนดขอบเขตอํานาจรัฐและการใช
อํานาจของฝายบริหารใหอยูในกรอบของกฎหมาย เพ่ือไมใหเกิดการละเมิดสิทธิและเสรีภาพของ
ประชาชนที่อยูภ ายใตก ารปกครอง56๕๓

๒.๒.๑ หลักการมสี ว นรวม

นับจากอดีตถึงปจจุบันการดําเนินงานดานการมีสวนรว มของประชาชนในประเทศไทยยัง
ประสบปญหาในทางปฏิบัติอยูทําใหผลลัพธจากกระบวนการมีสวนรวมของประชาชน ไมประสบ
ความสําเร็จและไดรับการยอมรับจากประชาชนและผูมีสวนไดเสียจากกระบวนการตัดสินใจหรือ
โครงการพัฒนาตาง ๆ การศึกษาปญหาที่เกิดขึ้นจากกระบวนการดังกลาวรวมถึงแนวทางการพัฒนา
กระบวนการมีสวนรวมของประชาชนใหมีประสิทธิภาพจึงนับวามีความจําเปนตอสังคมไทย“การมี
สวนรวมของประชาชน (Public Participation) คือ ๕๔ กระบวนการท่ีความกังวล ความตองการและ
57
คณุ คาของประชาชน ไดรบั การบูรณาการในกระบวนการตดั สนิ ใจของภาครฐั ผา นกระบวนการสื่อสาร
แบบสองทาง โดยมีเปา หมายโดยรวมเพือ่ ทจี่ ะทําใหเ กิดการตัดสินใจทีด่ ขี น้ึ และไดร ับการสนบั สนนุ จาก
ประชาชน” การมีสวนรวมน้ัน หมายถึง การท่ีประชาชนมีโอการแสดงความคิดเห็นกอนการตัดสินใจ
จะเกิดขึ้นหรือหมายความวาผูมีอํานาจตัดสินใจจะสามารถตัดสินใจใด ๆ ท่ีอาจสงผลกระทบตอ
ประชาชนไดก็ตอเมือ่ ไดรบั ความเห็นชอบจากประชาชนกอนเทานั้น ปจจัยสําคัญหน่ึงที่จะทําใหการมี
สวนรวมของประชาชนมีประสิทธิภาพนั้น ไดแก การไดรับขอมูลขาวสารอยางเพียงพอเพื่อให
ประชาชนมีขอมูลเกี่ยวกับทางเลือกและผลกระทบตาง ๆ ที่อาจตามไวใหประกอบการตัดสินใจได
อยางไรก็ตาม การมีสวนรวมของประชาชนมีความหมายครอบคลมุ มากกวาการเปนเพียงกระบวนการ
ใหความรูขอมูลขาวสารตาง ๆ ตอสาธารณชนเพียงดานเดียวซ่ึงเปนการส่ือสารแบบทางเดียว (One-
way Communication) เทานั้น และประเด็นสําคัญคือเปาหมายของกระบวนการมีสวนรวมของ
ประชาชน คือการใหข อมลู ขาวสารทีค่ รอบคลุมตอสาธารณชนและการเปดโอกาสใหประชาชนและผูมี
สวนไดเสียจากนโยบาย กิจกรรมและโครงการพัฒนา สามารถแสดงความคิดเห็นและมีสวนรวม ใน
การแกไขปญหานําไปสูกระบวนการสรางฉันทามติ (Consensus Building) เพื่อหาทางออกที่ดีท่ีสุด
และไดร ับการยอมรบั จากทุกฝา ย

การมีสวนรว มของประชาชน เปนกระบวนการท่ีสาธารณชนมีความเปน หวงกังวล มีความ
ตองการและมีทัศนะที่จะมีสวนรวมกับรัฐในการตัดสินใจและการมีสวนรวมของประชาชนมี
ความหมายใน ๒ ลักษณะ กลาวคือการมีสวนรวมในลักษณะเปนกระบวนการของการพัฒนาโดยให
ประชาชนมสี ว นรว มในกระบวนการพัฒนาต้งั แตเร่ิมตนจนสนิ้ สดุ โครงการความหมายในอีกลกั ษณะคือ
การรับผลประโยชนท่ีเกิดขึ้นจากโครงการโดยโครงการจะตองมีความสอดคลองกับวิถีชีวิตและ

๕๓ ภาณุ จันทรเจียวใช, หลักนิติธรรมและหลักนิติรัฐของรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย
พุทธศักราช ๒๕๖๐ ศึกษาเฉพาะประเด็นดานการเงิน การคลัง และการงบประมาณ, การอบรมหลกั สูตรหลักนิติ
ธรรมเพื่อประชาธิปไตย รนุ ที่ ๕, (วิทยาลัยศาลรฐั ธรรมนูญ สํานกั งานศาลรัฐธรรมนูญ, ๒๕๖๐).

๕๔ จุฑารัตน ชมพันธุ, “การวิเคราะหหลักการมีสวนรวมของประชาชน”, วารสารการจัดการ
ส่งิ แวดลอม, ปท ่ี ๘ ฉบบั ท่ี ๑ (มกราคม-มิถุนายน ๒๕๕๕): ๑๒๖.

๓๗

วัฒนธรรมของชุมชน58๕๕ การมีสวนรวมในระบอบประชาธิปไตย เปนการเปดโอกาสใหประชาชนได
แสดงทัศนะและมีสวนตัดสินใจในเรื่องตาง ๆ ที่จะมีผลตอชีวิตความเปนอยูของประชาชนเอง ปญหา
และความตองการของประชาชนจึงจะไดรับการตอบสนองดวยการมีสวนรวมและเปนการสงเสริม
ระบอบประชาธปิ ไตยใหสมบรู ณมากยง่ิ ขนึ้ 59๕๖

นักวิชาการหลายทานไดใหนิยามคําวา การมีสวนรวมของประชาชนไวดังนี้ เจมส แอล
เครยตัน ไดกําหนดความหมายของการมีสวนรวมของประชาชนวา เปนกระบวนการท่ีรวบรวมความ
หวงกังวล ความตองการและคานิยมตาง ๆ ของสาธารณชนไวอยูในกระบวนการตัดสินใจของรัฐและ
เอกชน เปนการสื่อสารสองทางและเปนการมีปฏิสัมพันธที่มีเปาหมายเพ่ือการตัดสินใจท่ีดีกวาและที่
ไดรับการสนบั สนุนจากสาธารณชน60๕๗

การมีสวนรวมในระบอบประชาธิปไตยแบบมีสวนรวม หมายถึง การที่อํานาจในการ
ตัดสินใจไมควรเปนของกลุมคนจํานวนนอย แตอํานาจควรไดรับการจัดสรรในระหวางประชาชน
เพ่ือใหท ุกคนมโี อกาสทจี่ ะมีอิทธพิ ลตอกจิ กรรมสวนรวม61๕๘

ก าร มี ส ว น ร ว ม เป น กิ จ ก ร ร ม ท่ี มี ลั ก ษ ณ ะ สํ า คั ญ ข อ งก ร ะ บ ว น ก า ร ท า งก า ร เมื อ งแ ล ะ
กระบวนการในการจัดการตอปญหา โดยเฉพาะอยางย่ิงการบริหารของสังคมยุคใหมที่เนนปจจัยใน
ดานการมีสวนรวมของประชาชนน้ีเปนสําคัญ โดยเฉพาะการเสนอขอเรียกรอง (Demand) และการ
สนบั สนนุ (Support) ดังน้ัน การมีสวนรว มของประชาชนจึงหมายถงึ การกระจายโอกาสใหประชาชน
มีสวนรวมทางการเมืองและการบริหารเก่ียวกับการตัดสินใจในเรื่องตาง ๆ รวมท้ังการจัดสรร
ทรัพยากรของชุมชนและของชาติ ซ่ึงจะสงผลกระทบตอวิถีชีวิตและความเปนอยูของประชาชน โดย
การใหขอมลู แสดงความคิดเห็น ใหคําแนะนําปรึกษา รวมวางแผน รวมปฏิบัติงานรวมถึงการควบคุม
โดยตรงจากประชาชน หรืออาจกลาวไดวา เปนการเปดโอกาสใหประชาชนมีสิทธิในกระบวนการ
นโยบายสาธารณะทั้งในดา นการใหแ ละรับรูขอ มูลขาวสาร การใหความคดิ เห็น หรือขอเสนอแนะ การ
รวมตัดสินใจ ท้ังในขั้นตอนการริเริ่มนโยบาย การจัดทําแผนงาน โครงการหรือกิจกรรมท่ีอาจมี
ผลกระทบตอคุณภาพชีวิตและสิ่งแวดลอม การวางแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคม การจัดการ

๕๕ ปาริชาติ วลัยเสถียร และคณะ, กระบวนการพัฒนาและเทคนิคการทํางานของนักพัฒนา,
(กรงุ เทพมหานคร: สํานกั งานกองทนุ สนบั สนุนการวิจัย (สกว.) ๒๕๕๒), หนา ๑๕.

๕๖ บวรศกั ดิ์ อุวรรณโณ, สารานุกรมรฐั ธรรมนูญแหง ราชอาณาจกั รไทย (พ.ศ. ๒๕๔๐) หมวดท่ัวไป
เรื่อง ๑. เจตนารมณร ัฐธรรมนูญ, (กรงุ เทพมหานคร: องคการคุรุสภา, ๒๕๔๕), หนา ๑๐.

๕๗ เจมส แอล เครยตัน, แปลโดย วันชัย วัฒนศัพท และคณะ, คูมือการมีสวนรวมของประชาชน
การตัดสินใจท่ีดกี วาโดยใหช ุมชนมีสวนรว ม, (ขอนแกน: โรงพิมพศ ิริภัณฑ ออฟเซ็ท, ๒๕๕๑), หนา ๓.

๕๘ บวรศักดิ์ อุวรรณโณ และถวิลวดี บุรีกุล, ประชาธิปไตยแบบมีสวนรวม Participatory
Democracy, (กรุงเทพมหานคร: สถาบันพระปกเกลา , ๒๕๔๘), หนา ๑๕.

๓๘

โดยตรงจากประชาชน หรืออาจกล่าวได้ว่า เป็นการเปิดโอกาสให้ประชาชนมีสิทธิในกระบวนการ
นโยบายสาธารณะท้ังในดา้ นการใหแ้ ละรับรู้ข้อมูลข่าวสาร การให้ความคดิ เห็น หรอื ขอ้ เสนอแนะ การ
ร่วมตัดสินใจ ทั้งในข้ันตอนการริเริ่มนโยบาย การจัดทาแผนงาน โครงการหรือกิจกรรมท่ีอาจมี
ผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตและส่ิงแวดล้อม การวางแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคม การจัดการ
ส่ิงแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ รวมทั้งการปฏิบัติ การติดตามและประเมินผลตามนโยบาย
แผนงานโครงการหรอื กิจกรรม๕๙

การมสี ่วนร่วมเป็นการกระจายโอกาสให้ประชาชนมีส่วนร่วมทางการเมืองและการบริหาร
เก่ียวกับการตัดสินใจในเรื่องต่าง ๆ รวมท้ังการจัดสรรทรัพยากรของชุมชนและของชาติซ่ึงจะส่งผล
กระทบต่อวิถีชีวติ และความเป็นอยูข่ องประชาชนโดยการให้ขอ้ มูลแสดงความคิดเห็น ใหค้ าปรึกษานะ
นารว่ มวางแผน รว่ มปฏบิ ัติ ตลอดถงึ การรว่ มควบคุมโดยตรงจากประชาชน๖๐

๒.๒.๒ ความสาคัญของการมสี ว่ นร่วมทางการเมอื งของประชาชน
การมีส่วนร่วมทางการเมืองเป็นกลไกสาคัญเสมือนหวั ใจในระบอบประชาธิปไตย โดยเป็น
การกระทาท่ีมีผลต่อการได้มาซ่ึงอานาจทางการเมืองหรืออานาจปกครอง รวมถึงการพ้นจากอานาจ
น้ัน นอกจากนี้ยังมีผลต่อนโยบายและการปฏิบัติตามนโยบายของรัฐ เพราะฉะนั้น ผู้ปกครองใน
ระบอบประชาธิปไตย หากจะอ้างความชอบธรรมแห่งอานาจปกครอง (Legitimacy) อันมีที่มาจาก
เหตุผลและหลักนิติธรรมนี้ได้ก็ต่อเมื่อผู้ถูกปกครองเชื่อว่าการใช้อานาจของผู้ปกครองน้ันถูกต้องตาม
กฎหมายและมีเหตุผลเพียงพอผู้ปกครองจึงต้องไม่ละเมิดกฎหมายและใช้อานาจการปกครองอย่างมี
เหตผุ ล นอกจากน้ัน การมีสว่ นรว่ มในทางการเมืองของแต่ละประเทศยังเป็นเคร่ืองชี้วัดที่แสดงให้เห็น
ถึงอุดมการณ์หรือเจตคติทางการเมืองและพัฒนาทางการเมืองของประเทศนั้น อาทิ ประเทศที่
ปกครองในระบอบประชาธิปไตยในยุโรป รัฐจะเปิดโอกาสให้ประชาชนได้มีโอกาสมีส่วนร่วมในทาง
การเมืองสูงประชาชน มีความกระตือรือร้นและมีความพร้อมท่ีจะเข้ามีส่วนร่วมในทางการเมืองทั้งใน
ดา้ นองคค์ วามรทู้ างการเมอื งการกล่อมเกลาทางการเมืองและวัฒนธรรมทางการเมอื งเป็นตน้ ๖๑

๕๙ Easton, D., The Political System : An Inquiry into the State of Political Science,
2nd ed, (New York: Knopf, 1971).

๖๐ สถาบันพระปกเกล้า, การกระจายอานาจและการปกครองท้องถ่ินในประเทศไทย, (กรุงเทพมหานคร:
ธรรมดาเพรส, ๒๕๔๕), หนา้ ๒.

๖๑ ภูริวัจน์ ปุณยวุฒิปรีดา, “การมีส่วนร่วมทางการเมืองของประชาชน : แนวคิด หลักการและการ
สง่ เสรมิ ”, วารสารบณั ฑิตแสงโคมคา, ปที ี่ ๕ ฉบับที่ ๒ (กรกฎาคม-ธันวาคม ๒๕๖๓): ๓๘๙.

๓๙

๒.๒.๓ ประโยชน์ของการมสี ่วนรว่ มทางการเมืองของประชาชน

รัฐธรรมนูญมีเจตนารมณ์ที่ต้องการปฏิรูปการเมืองสู่สังคมประชาธปิ ไตยอย่างแท้จริงและ
เสรมิ สร้างการมีส่วนรว่ มทางการเมืองของประชาชน สาระสาคัญของรัฐธรรมนูญจึงมีส่งผลกระทบต่อ
วิถีชวี ติ ประชาชนทุกคน โดยม่งุ หวังให้เกิดประโยชน์ ดังตอ่ ไปน้ี๖๒

๑. คุณภาพของการตดั สินใจดขี น้ึ เนื่องจากการปรกึ ษาหารอื หรือการเสวนากบั สาธารณชน
ช่วยก่อให้เกิดความชัดเจนในด้านวัตถุประสงค์ของนโยบายและความต้องการของโครงการท่ี
ดาเนนิ การซ่งึ ทาให้การตดั สินใจทจ่ี ะเลือกปฏบิ ตั ิหรือการแสวงหาคาตอบมีประสิทธิภาพย่ิงขน้ึ

๒. การใช้ต้นทุนน้อยและลดความล่าช้าลง ในเบื้องต้นแม้การเปิดโอกาสให้ประชาชนมี
ส่วนร่วมจะใช้เวลาและมีค่าใช้จ่ายมากกว่าการตัดสินใจฝ่ายเดียว แต่เมื่อกล่าวโดยภาพรวมแล้ว จะ
ประหยัดต้นทุนและเวลากว่าการตัดสินใจฝ่ายเดียวอย่างมาก เพราะการตัดสินฝ่ายเดียวที่ไม่คานึงถึง
ความต้องการแท้จริงของประชาชนอาจทาให้เกิดการคัดค้าน หรือการฟ้องร้องท่ีจะต้องเสียค่าใช้จ่าย
สูงและความล่าช้าอนั จะเกิดขน้ึ ในระยะยาวในอนาคต

๓. การสร้างฉันทามติ การมีส่วนร่วมทางการเมืองของประชาชนน้ีเป็นการสร้างข้อตกลง
ร่วมกันและสร้างความเข้าใจอันดีในระยะยาวระหว่างกลุ่มต่าง ๆ ที่มีความเห็นต่างกัน นอกจากน้ียัง
ช่วยลดปัญหาการโต้แยง้ หรือเห็นตา่ งทางการเมืองรวมถึงการชว่ ยสรา้ งความชอบธรรมต่อการตัดสนิ ใจ
ของรฐั บาล

๔. การนาไปปฏิบัติท่ีง่ายข้ึน ประชาชนท่ีมีส่วนร่วมในการตัดสินใจจะมีความรู้สึกเป็น
เจ้าของในโครงการหรือนโยบายต่าง ๆ ดังน้ัน ประชาชนจะให้ความร่วมมืออย่างกระตือรือร้นในการ
ขับเคล่ือนใหเ้ กิดผลในเชงิ ปฏิบัตใิ นขนั้ ตอนต่อไป

๕. การหลีกเลย่ี งการเผชิญหน้าที่เลวร้ายทส่ี ุดเนอื่ งจากการเปิดโอกาสให้ทุกฝา่ ยมีส่วนร่วม
ในการแสดงความคิดเห็น หรือแนวทางปฏิบัติต่าง ๆ ต้ังแต่เร่ิมต้นโครงการหรือนโยบายเป็นการช่วย
ลดโอกาสของการโต้แย้งและการแบ่งฝ่ายในการทางานอันจะเป็นปัจจัยให้เกิดการเผชิญหน้าอย่าง
รุนแรงในอนาคต

๖. การรักษาความน่าเชื่อถือและความชอบธรรม กระบวนการตัดสินใจที่โปร่งใสสุจริต
และมีความชอบธรรมตามหลักธรรมาภิบาลด้วยการเปิดโอกาสให้ประชาชนเข้ามามีส่วนร่วมเป็นการ
สร้างความน่าเช่ือถือตอ่ สาธารณชนใหเ้ กดิ การตดั สินใจทร่ี าบรนื่ ปราศจากการโตแ้ ย้งกันได้

๗. การคาดการณ์ความห่วงกังวลและทัศนคติของสาธารณชนเน่ืองจากเจ้าหน้าที่ที่
เกี่ยวข้องท่ีได้มาทางานร่วมกับประชาชนในกระบวนการมีส่วนร่วม จะได้รับทราบถึงความห่วงกังวล
และทัศนคติของประชาชนท่ีมีต่อการทางานขององค์กร ซึ่งจะทาให้เจ้าหน้าท่ีสามารถคาดการณ์
ปฏกิ ิริยาตอบสนองของประชาชนต่อการตัดสนิ ใจขององค์กรได้

๘. การพัฒนาภาคประชาสังคม การมีส่วนรว่ มของประชาชนนี้เป็นส่งเสริมให้ประชาชนมี
ความรู้ทั้งในรายละเอียดโครงการและกระบวนการตัดสินใจของรัฐ รวมท้ังเป็นการฝึกอบรมเรียนรู้

๖๒ สานักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร, การมีส่วนร่วมทางการเมืองในระบอบประชาธิปไตย,
(กรุงเทพมหานคร: สานักงานเลขาธิการสภาผแู้ ทนราษฎร, ๒๕๖๑), หนา้ ๑๗-๑๙.

๔๐

ภาคทฤษฎแี ละภาคปฏิบตั ิในการทํางานรว มกนั นอกจากนี้ยงั เปนการฝกฝนการเปนผูนําในการทํางานี้
เปน ทมี และแกไขปญ หาอยา งมีประสิทธภิ าพในอนาคต66๖๓

จุดมุงหมายของกระบวนการมีสวนรวม คือการใหข อมูลตอ สาธารณชนและใหสาธารณชน
แสดงความคิดเห็นตอนโยบายของรัฐและมีสว นรวมในการแกไ ขปญหาเพ่ือหาทางออกทด่ี ีที่สดุ สําหรับ
ประชาชน

สําหรับกระบวนการมีสวนรวม (process of participatory democracy) สามารถ
จดั แบงขั้นตอนได ๔ ข้ันตอน ดงั น้ี67๖๔

๑. ขั้นท่ี ๑ มีสวนรวมในการวางแผน ประกอบดว ยการรับรกู ารเขาถึงขอมูลเกี่ยวกับ การ
วางแผน และรวมวางแผนกิจกรรม

๒. ขั้นท่ี ๒ มสี วนรว มในการปฏบิ ัติ/ดาํ เนินการและการตัดสินใจ
๓. ขั้นที่ ๓ มสี วนรว มในการจัดสรรผลประโยชนหรือผลของกจิ กรรม
๔. ขั้นท่ี ๔ มีสว นรว มในการตดิ ตามประเมินผลโครงการกิจกรรมตา ง ๆ
สรุปไดวา หลักนิติธรรมกําหนดกรอบการใชอํานาจและการปฏิบัติหนาท่ีของฝายนิติ
บัญญัติ ฝายบริหาร ฝายตุลาการองคกรอิสระ และหนวยงานของรัฐ โดยภาครัฐควรยึดม่ันใน
หลักธรรม ๓ ระดับ ไดแก ระดับ ๑ การปกครองอยางมีหลักเกณฑกติกาตามกฎหมายยอมดีกวาการ
ปกครองตามอําเภอใจหรือดุลพินิจของตน ระดับ ๒ กฎหมายตองอยูในกรอบกติกาแหงธรรมะของ
กฎหมาย ระดับ ๓ หลักนิติธรรมจะมีประโยชนอะไร ถาไมสามารถปกปองคุมครองสิทธิเสรีภาพข้ัน
พ้ืนฐานของประชาชน และการมีสวนรวมคือการท่ีประชาชนมีโอการแสดงความคิดเห็นกอนการ
ตัดสินใจจะเกิดขึ้นหรอื หมายความวาผูมอี ํานาจตัดสินใจจะสามารถตัดสินใจใด ๆ ท่ีอาจสงผลกระทบ
ตอประชาชนไดก ต็ อเมอื่ ไดร ับความเห็นชอบจากประชาชนกอนเทา นั้น

๖๓ เจมส แอล เครยตนั , แปลโดย วันชยั วัฒนศพั ท และคณะ, คูม ือการมสี วนรวมของประชาชน การ
ตัดสินใจที่ดกี วา โดยใหช ุมชนมีสวนรว ม, หนา ๒๑–๒๕.

๖๔ บวรศักด์ิ อุวรรณโณ และถวิลวดี บุรีกุล, ประชาธิปไตยแบบมีสวนรวม Participatory
Democracy, หนา ๓๒-๓๓.

๔๑

ตารางที่ ๒.๒ แนวคดิ เกี่ยวกบั หลกั นิติธรรมกบั การมสี วนรวม

นกั วิชาการหรอื แหลงขอมูล แนวคดิ หลัก
ภาณุ จนั ทรเ จียวใช, หลักนิตธิ รรมเปน หลักการพ้ืนฐานในการจาํ กดั และ
จฑุ ารัตน ชมพนั ธุ, กาํ หนดขอบเขตอํานาจรัฐและการใชอํานาจของฝาย
(๒๕๕๕ หนา ๑๒๖) บรหิ ารใหอ ยใู นกรอบของกฎหมาย
การมสี วนรว มของประชาชน (Public
ปารชิ าติ วลัยเสถียร และคณะ, Participation) คือ กระบวนการทคี่ วามกงั วล ความ
(หนา ๑๕) ตอ งการและคณุ คาของประชาชน ไดรับการบรู ณาการ
ในกระบวนการตัดสนิ ใจของภาครฐั ผา นกระบวนการ
บวรศกั ด์ิ อุวรรณโณ, สือ่ สารแบบสองทาง โดยมเี ปาหมายโดยรวมเพื่อท่จี ะทํา
(๒๕๔๕,หนา ๑๐) ใหเ กิดการตัดสินใจทีด่ ีขนึ้ และไดร บั การสนับสนนุ จาก
บวรศกั ดิ์ อุวรรณโณ และถวิลวดี บรุ กีลุ, ประชาชน
(หนา ๓๒ – ๓๓) การมสี ว นรวมของประชาชนมีความหมายใน ๒
ลกั ษณะ คือ การมีสว นรว มในลักษณะเปนกระบวนการ
เจมส แอล เครยตัน. วันชยั วัฒนศัพท ของการพฒั นาโดยใหประชาชนมีสว นรว มใน
และคณะ, (๒๕๕๑, หนา ๓) กระบวนการพัฒนาตัง้ แตเ ริ่มตนจนส้ินสุดโครงการ
ความหมายในอกี ลักษณะคือการรบั ผลประโยชนท ี่
เกดิ ข้นึ จากโครงการโดยโครงการจะตองมีความ
สอดคลอ งกับวิถชี ีวติ และวัฒนธรรมของชมุ ชน
การมีสว นรว มในระบอบประชาธิปไตย เปน การเปด
โอกาสใหป ระชาชนไดแ สดงทัศนะและมสี ว นตัดสนิ ใจใน
เร่อื งตาง ๆ
กระบวนการมีสว นรว ม (process of participatory
democracy) สามารถจดั แบงขั้นตอนได ๔ ข้ันตอน
ดังนี้ ๑) ขั้นท่ี ๑ มสี ว นรวมในการวางแผน ประกอบดว ย
การรับรูก ารเขาถงึ ขอมลู เกย่ี วกับ การวางแผน และรว ม
วางแผนกจิ กรรม ๒) ข้ันท่ี ๒ มีสวนรว มในการปฏิบตั ิ/
ดําเนนิ การและการตดั สินใจ ๓) ขนั้ ท่ี ๓ มสี วนรวมใน
การจดั สรรผลประโยชนห รอื ผลของกจิ กรรม ๔) ขัน้ ที่ ๔
มสี วนรว มในการติดตามประเมนิ ผลโครงการกิจกรรม
ตาง ๆ
ความหมายของการมสี วนรวมของประชาชนวา เปน
กระบวนการท่รี วบรวมความหว งกังวล ความตองการ
และคานยิ มตา ง ๆ ของสาธารณชนไวอ ยใู นกระบวนการ
ตัดสินใจของรัฐและเอกชน

๔๒

นักวิชาการหรอื แหลงขอมูล แนวคิดหลกั
บวรศักดิ์ อวุ รรณโณ และถวิลวดี บุรี การมีสว นรว มในระบอบประชาธปิ ไตยแบบมีสว น
กุล. (๒๕๔๘, ๑๕) รวม หมายถึง การที่อาํ นาจในการตัดสินใจไมควรเปน
Easton, D. (1971) ของกลุมคนจํานวนนอย
การมสี ว นรว มของประชาชนจึงหมายถงึ การ
สถาบันพระปกเกลา. กระจายโอกาสใหประชาชนมีสว นรวมทางการเมืองและ
(๒๕๔๕, ๒) การบริหารเกย่ี วกบั การตดั สินใจในเรื่องตาง ๆ
ภรู วิ ัจน ปุณยวฒุ ปิ รีดา. การมีสวนรว มเปนการกระจายโอกาสใหป ระชาชนมี
(๒๕๖๓, ๓๘๙) สวนรว มทางการเมืองและการบรหิ ารเกี่ยวกับการ
ตดั สินใจในเรือ่ งตาง ๆ
ประโยชนของการมสี วนรวมทางการเมืองของ
ประชาชน ไดแก
๑. คุณภาพของการตัดสินใจดีขึน้
๒. การใชตนทุนนอ ยและลดความลาชาลง
๔. การนาํ ไปปฏิบตั ทิ ่ีงายขน้ึ
๕. การหลกี เล่ียงการเผชญิ หนา ท่เี ลวรา ยทส่ี ดุ
๖. การรกั ษาความนาเชือ่ ถือและความชอบธรรม
๗. การคาดการณความหวงกังวลและทศั นคตขิ อง
สาธารณชน
๘. การพัฒนาภาคประชาสงั คม

๒.๓ แนวคิดเกย่ี วกับการปกครองทอ งถ่นิ

การปกครองทองถิ่น คือ การปกครองท่ีรัฐบาลกลาง ไดมอบอํานาจใหประชาชน ใน
ทองถิน่ ใดทองถิ่นหนง่ึ เพอ่ื จัดการปกครอง และดําเนินการบางอยา ง โดยดําเนินการกันเอง เพ่ือบําบัด
ความตองการของตน การบริหารงานของทองถ่ินน้ัน มีการเปนจัดองคการ มีเจาหนาที่ ซ่ึงประชาชน
เลือกตั้งข้ึนมาท้ังหมด มีบางสวนมาจากการแตงตั้ง แนวคิดเก่ียวกับการปกครองสวนทองถิ่น
นักวิชาการ และนกั วิจัยไดใ หท รรศนะไวดังนี้

๒.๓.๑ ความหมายการปกครองทองถิ่น
ความหมายการปกครองทองถิ่น เปนการปกครองท่ีรัฐบาลกลางใหอํานาจ หรือกระจาย
อํานาจไปใหหนวยการปกครองทองถ่ิน เพื่อเปดโอกาสใหประชาชนในทองถ่ิน มีอํานาจในการ
ปกครองรวมกันท้ังหมด หลักการดังกลาว นักวิชาการ และนักวิจัย ใหทรรศนะไววารูปแบบการ
ปกครอง ซึ่งเกิดจากการกระจายอํานาจ การปกครองของรัฐบาลกลาง ใหหนวยการปกครองทองถ่ิน
เพ่ือตอบสนองความตองการ และเพ่ือประโยชนของประชาชนในทองถิ่น โดยมอี งคก ร และประชาชน

๔๓

มีสวนรวมในการตัดสินใจ68๖๕ การปกครองทองถ่ิน มีการใหความหมายไวมากมายแตกตางกันไปใน
สวนปลีกยอย แตในสาระสําคัญแลว การปกครอง ยอมมีความหมายเก่ียวพันกับเร่ืองของอํานาจ
ฉะนั้น การปกครองทองถ่ินในความหมายกวาง ๆ จึงหมายถึง การปกครองท่ีรัฐบาลกลาง มอบ
อํานาจให หรือกระจายอํานาจไปใหหนวยการปกครองท่ีเกิดขึ้น จากหลักการกระจายอํานาจ ไดมี
อํานาจในการปกครองรวมรับผิดชอบท้ังหมด หรือแตเพียงบางสวนในการบริหารภายในขอบเขต
อํานาจหนาที่ และอาณาเขตของตน69๖๖ หนวยการปกครองที่รัฐไดจัดต้ังขึ้น และใหมีอํานาจในการ
ปกครองตนเอง (Autonomy) มีสิทธิตามกฎหมาย (Legal Rights) และมีองคการท่ีจําเปนในการ
ปกครอง (Necessary Organization)๖๗ การปกครองของพื้นที่สวนหน่ึงของประเทศ ซึ่งมีอํานาจ
อิสระ (autonomy) ในการปฏิบัติหนาที่ ตามสมควรอํานาจ โดยอิสระในการปฏิบัติหนาที่จะตองไม
มาก จนมีผลกระทบกระเทือนตออํานาจประชาธิปไตยของรัฐ เพราะองคกรปกครองสวนทอ งถน่ิ มิใช
ชมุ ชนท่ีมีอาํ นาจอธิปไตย องคกรปกครองสวนทองถิ่นจะตองมีสิทธิตามกฎหมาย (legal right) และมี
องคก ร ซ่งึ มีโครงสรางตามความจําเปน ในการปฏิบัติงานของตนเอง (necessary organization) เพื่อ
ประโยชนใ นการปฏิบัตหิ นาทีข่ ององคกรปกครองสว นทองถน่ิ 71๖๘

สรุปวา การปกครองทองถ่นิ คือ ความเปนอิสระในการตัดสินใจ และกาํ หนดนโยบายเปน
นิติบุคคล ต้ังข้ึนโดยกฎหมาย โดยแยกจากสวนกลาง มีขอบเขตที่แนนอน มีงบประมาณดําเนินการ
เพ่ือตอบสนองความตองการ และเพื่อประโยชนของประชาชนในทองถ่ิน ประชาชนมีสวนรวมในการ
ตัดสินใจการปกครองทองถิ่น การปกครองทองถ่ิน จึงเปนการกระจายอํานาจทางปกครอง ซ่ึงรัฐ
กระจายอํานาจการปกครองใหแกประชาชน ใหมีสวนรวมในการปกครองตนเอง ซ่ึงไมใชการกระจาย
อํานาจใหแกปจเจกชน แตเปนการกระจายอํานาจใหแกทองถ่ิน หรือชุมชน ใหมีการปกครองตนเอง
ซงึ่ กค็ อื การปกครองทองถิ่นนัน่ เอง

๒.๓.๒ เปา ประสงคก ารปกครองทองถน่ิ
เปาประสงคหลักการปกครองทองถ่ินก็คือ การใหประชาชนในทองถ่ินมีสวนรวมในการ
ปกครองทองถ่ิน เพราะประชาชนในทองถ่ินจะรูปญหา และวิธีการแกไขปญหาของตนเองไดอยาง
ถกู ตอง และแทจริง หนวยงานการปกครองทอ งถ่ิน จึงจําเปน ตองมีคนในทอ งถ่ิน เปาประสงคของการ
ปกครองทองถ่ิน นักวิชาการ และนักวิจัย ใหทรรศนะไววา การปกครองทองถ่ิน มีอยูหลายประการ

๖๕ วิชชุกร นาคธน, การปกครองทองถิ่นไทย, (พระนครศรีอยุธยา: มหาวิทยาลัยราชภัฏ
พระนครศรีอยุธยา, ๒๕๕๐), หนา ๒.

๖๖ ภริ มยพร ไชยยนต, “การกระจายอํานาจการปกครองทองถน่ิ : ศึกษากรณีการปกครองตนเองตาม
เจตนารมณของประชาชนในระดับจังหวดั ”, วิทยานิพนธน ิติศาสตรมหาบณั ฑิต, (บัณฑิตวิทยาลัย: สถาบันบัณฑิต
พัฒนบริหารศาสตร, ๒๕๕๗), หนา ๑๖.

๖๗ ประธาน คงฤทธิศึกษากร, การปกครองทองถิ่น, พิมพครั้งท่ี ๒, (กรุงเทพมหานคร: สถาบัน
บณั ฑิตพฒั นบริหารศาสตร, ๒๕๓๔), หนา ๑๐.

๖๘ ประหยัด หงสทองคํา, การปกครองทองถิ่นไทย, (กรุงเทพมหานคร: ไทยวัฒนาพานิช, ๒๕๒๖),
หนา ๑๐.

๔๔

เชน การที่จะชวยแบงเบาภาระของรัฐบาล หรือเพื่อใหหนวยการปกครองทองถ่ิน เปนสถาบันที่ให
การศกึ ษาการปกครองระบอบประชาธิปไตยใหกับประชาชน และเพื่อสนองตอบตอ ความตองการของ
ประชาชนในทองถ่ิน โดยรายละเอียด มีหลักสําคัญอยู ๔ ประการ คือ “ขอหน่ึง” ชวยแบงเบาภาระ
ของรัฐบาล เห็นไดชัดเจนวา การบริหารประเทศจําเปนตองอาศัยเงินงบประมาณเปนหลัก หาก
งบประมาณจํากัด ภารกิจที่จะตองบริการใหกับชุมชนอาจไมเพียงพอ ดังน้ัน หากจัดใหมีการปกครอง
ทอ งถนิ่ หนวยการปกครองทองถิ่นน้ัน ๆ ก็สมารถมีรายได จึงเปนการแบงเบาภาระของรัฐบาลไดเปน
อยางมาก “ขอสอง” เพื่อสนองตอบตอความตองการของประชาชนในทองถ่ินอยางแทจริง เนื่องจาก
ประเทศมีขนาดกวา งใหญ ความตองการของประชาชนในแตละทองที่ ยอมมีความแตกตางกัน การรอ
รับการใหบริการจากรัฐ อาจไมตรงตามความตองการทแ่ี ทจรงิ “ขอสาม” เพ่ือความประหยัด ทองถิ่น
แตละหนวยงานมีความแตกตางกัน สภาพความเปนอยูของประชาชนก็ตางกัน การจัดหนวยปกครอง
ทองถ่นิ ขึ้น จงึ จาํ เปนตอ งมีการเก็บภาษีอากร ซง่ึ เปนวิธีการหารายไดใหกับทอ งถิน่ เพื่อนําไปใชในการ
บริหารกจิ การของทอ งถ่นิ ทําใหป ระหยัดงบประมาณของรฐั “ขอส่ี”เพ่ือใหหนวยการปกครองทองถิ่น
เปนสถาบันที่ใหการศึกษาการปกครองระบอบประชาธิปไตยใหกับประชาชน จากการท่ีการปกครอง
ทองถ่ิน เปดโอกาสใหประชาชนมีสวนรวมในการปกครองตนเอง72๖๙ การเปล่ียนแปลงที่สําคัญท่ี
เกี่ยวกับรูปแบบการปกครองทองถ่ิน คือ การแกไขใหหัวหนาฝายบริหารขององคกรปกครองสวน
ทองถ่ินทุกรูปแบบ เขาสูตําแหนงโดยการเลือกต้ัง โดยตรงจากประชาชน นับไดวาเปนการสรางความ
เขมแข็งใหกับองคกรปกครองสวนทองถ่ินไดในทางหนึ่ง คือ ทําใหการบริหารทองถ่ิน มีความเขมแข็ง
มากข้ึน73๗๐ การกระจายอํานาจการปกครอง คือ ความเปนนิติบุคคลขององคกรปกครองสวนทองถิ่น
การแบงหนวยการปกครองท่ีมีอิสระ ในการบริหารกิจการ แยกจากหนวยการปกครองสวนกลาง
เพื่อใหองคกรปกครองสวนทองถิ่นสามารถดําเนินการใด ๆไดในนามตนเอง ซ่ึงเปนการเพ่ิมความ
คลองตัวในการใชอ ํานาจบริหารจัดการ การบังคับใชกฎหมาย และการจัดทํา และดําเนินงบประมาณ
รายรับ รายจาย ท้ังนี้ เมื่อองคกรปกครองสวนทองถ่นิ มีฐานะเปนนิติบคุ คล ยอ มทําใหส ามารถปฏิบัติ
หนาที่ไดอยางมีประสิทธิภาพมากขึ้น เน่ืองจากการกระจายอํานาจของรัฐสวนกลาง ใหแกองคกร
ปกครองสวนทองถิ่น สงผลใหผูบริหารทองถ่ิน มีศักยภาพเต็มท่ีในการดําเนินนโยบายตาง ๆ เพราะ
เม่ือองคกรปกครองสวนทองถ่ินเปนนิติบุคคล ยอมสามารถมีงบประมาณเปนของตนเอง สามารถ
จัดหางบประมาณมาใชในการพัฒนาทองถิ่นได เชน การเก็บภาษี การประกอบธุรกิจการคา อีกท้ังยัง
สามารถมเี จาหนา ท่ีเปน ของตนเองอกี ดว ย74๗๑

สรุปวา เปาประสงคของการปกครองทองถ่ิน หลักสําคัญก็คือ การบริหารทองถ่ิน ดวย
ตนเอง โดยประชาชนในชุมชน เกิดข้ึนจากการมีสวนรวมของภาคสวนตาง ๆ โดยเฉพาะบทบาทของ

๖๙ ชูวงศ ฉายะบุตร, ดร., การปกครองทองถิ่นไทย, พิมพครั้งที่ ๓, (กรงุ เทพมหานคร: พิฆเณศ พริ้น
ติ้ง เซ็นตเตอร, ๒๕๓๙), หนา ๒๗.

๗๐ สาํ นักวจิ ัยและพัฒนา สถาบันพระปกเกลา , การเมอื งการปกครองไทย ๒๕๕๐, (กรงุ เทพมหานคร:
จรญั สนทิ วงศการพมิ พ, ๒๕๕๑), หนา ๒๙๑.

๗๑ ชาญชัย จิตรเหลาอาพร, การบรหิ ารจดั การงานทอ งถ่นิ , (กรุงเทพมหานคร: สมาคมรฐั ศาสตรแหง
มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร, ๒๕๕๒), หนา ๑๑-๑๒.

๔๕

ประชาชน ในการกําหนดวิถีชีวิต และการปกครองตนเอง มิใชการกําหนดโดยภาครัฐ ฝายเดียว แต
เปน การสรา งความสมั พันธระหวา งภาคประชาชน ภาคชุมชน และภาครฐั น่ันเอง

๒.๓.๓ ความสําคญั การปกครองทอ งถ่ิน
ความสําคัญของการปกครองสวนทอ งถิ่น จึงเปนการสนับสนุนการปกครองของรัฐ ในอัน
ท่ีจะรักษาความผาสุกของประชาชน โดยการยึดหลักการกระจายอํานาจปกครอง และเพ่ือให
สอดคลองกับหลักประชาธิปไตย ความสําคัญของการปกครองสวนทองถ่ิน นักวิชาการ และนักวิจัย
ใหทรรศนะไววา การปกครองทองถิ่น คือ รากฐานการปกครองระบอบประชาธิปไตย (Basic
Democracy) เพราะการปกครองทองถิ่น จะเปนสถาบันฝกสอนการเมือง การปกครองใหกับ
ประชาชน ใหรูสกึ ตนวา มีความเก่ยี วพันกับสวนไดสว นเสยี ในการปกครอง การบริหารทองถ่ิน และเกิด
ความรับผิดชอบ และหวงแหนตอประโยชน อันพึงมีตอทองถิ่นที่ตนอยูอาศัย อันจะนํามาซ่ึงความ
ศรัทธาในการปกครองระบอบประชาธิปไตย การปกครองทองถิ่น ทําใหประชาชนรูจักการปกครอง
ตนเอง (Self-Government) หัวใจของการปกครองระบอบประชาธิปไตย อีกประการหนึ่งคือ การ
ปกครองตนเอง มิใชเปนการปกครองอันเกิดจากคําสั่งเบื้องบน แตการปกครองตนเอง คือ การท่ี
ประชาชนมีสวนรวมในการปกครอง ซ่ึงผูบริหารทองถ่ิน นอกจากจะไดรับเลือกตั้งมา เพื่อรับผิดชอบ
บริหารทองถิ่น โดยอาศัยความรวมมือรวมใจจากประชาชนแลว ผูบริหารทองถิ่นจะตองฟงเสียง
ประชาชน ดวยวิถีทางประชาธิปไตย เชน เปดโอกาสใหประชาชนออกเสียงประชามติ (Referendum)
ใหประชาชนมีอํานาจ (Recall) ซึ่งจะทําใหประชาชนเกิดความสํานึกในความสําคัญของตนตอทองถ่ิน
ประชาชนมีสวนรับรถู ึงอุปสรรคปญหา และชวยกันแกไขปญหาของทองถ่ินของตน75๗๒ ความสําคัญของ
การปกครองสวนทองถ่ินน้ัน เปนการพัฒนาการปกครองในระบอบประชาธิปไตย ความสําคัญหลักมี ๓
ดาน คือ “ดานท่ีหนึ่ง”การวางรากฐานในระบอบประชาธิปไตย โดยมีองคกรปกครองสวนทองถ่ินเปน
เสมือนโรงเรียนประชาธิปไตยของประชาชน (School of Democracy) เพ่ือใหประชาชนในทองถิ่น มี
โอกาสเรียนรูฝกปฏิบัติ และสามารถเขาใจถึงการปกครองในระบอบประชาธิปไตยจากการปฏิบัติจริง
ผานทางการบริหารจัดการทองถ่ิน ในการฝกฝนการใชอํานาจในการปกครองตนเอง อีกทั้งประชาชน
ยังสามารถเขาไปมีสวนรวมทางการเมือง ในฐานะพลเมืองมากขึ้น “ดานท่ีสอง” เพ่ือเปนการแบงเบา
ภาระของรัฐสว นกลาง โดยใหอํานาจบรหิ ารทองถ่ินแกประชาชนโดยตรง เนื่องจากองคก รปกครองสวน
ทองถ่ิน สามารถตอบสนองตอความตองการของประชาชนในพ้ืนที่ ไดอยางมีประสิทธิภาพมากกวารัฐ
สวนกลาง ผูนําทองถิ่น มีความเขาใจปญหาไดดี ประกอบกับความสัมพันธแบบไมเปนทางการภายใน
พ้ืนท่ีเอง มีกระบวนการระดมความคิดแกไขปญหา ความสามัคคีภายในทองถ่ิน จึงสงผลใหความ
ตองการของประชาชน ไดรับการตอบสนองไดอยางชัดเจน และ“ขอที่สาม” เพื่อใหหนวยการปกครอง
ของประชาชนในทองถิ่น ไดบริหารงาน และจัดการบริการสาธารณะในนามของตนเอง (Local Self -
Government) เม่ือประชาชนมีโอกาสเรียนรูการบริหารกิจการปกครองตนเอง ผานทางองคกร
ปกครองสวนทองถิ่นแลว ประชาชน ยอมประสงคจะเขามามีสวนรวมทางการเมืองมากขึ้น และทําให

๗๒ ชูศักดิ์ เท่ียงตรง, การบริหารการปกครองทองถิ่นไทย, (กรุงเทพมหานคร: มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร,
๒๕๑๘), หนา ๖-๗.

๔๖

พ้ืนที่ในทางการปกครอง ซึ่งจากเดิมเปนพื้นที่สําหรับรัฐ และกลุมทุนเทานั้น ถูกแบงใหแกประชาชน
ประชาชนจึงกลายเปน ศนู ยกลางในการปกครอง และมีบทบาทในการถว งดุลการใชอํานาจมากขึ้น76๗๓

สรุปวา ความสําคัญของการปกครองสวนทองถ่ิน คือ การกระจายอํานาจ การปกครอง
โดยวัตถุประสงคหลักก็คือ การใหประชาชนสามารถมีสวนรวมในการบริหารกิจการในทองถิ่นได ซึ่ง
เปนปจจัยสงเสริมการปกครองในระบอบประชาธิปไตย โดยประชาชนมีสิทธิ ในการบริหารกิจการ
ทองถิ่นของตนเองไดอยางแทจริง อันจะเปนรากฐานท่ีสําคัญในการพัฒนาการปกครองในระบอบ
ประชาธิปไตยในระดบั ชาติตอไป

ตารางที่ ๒.๓ สรุปแนวคดิ เกย่ี วกบั การปกครองทองถน่ิ

นักวชิ าการหรอื แหลงขอมูล แนวคดิ หลกั
วชิ ชุกร นาคธน. การปกครองทองถน่ิ หมายถึง เปน การ
(๒๕๕๐, หนา ๒.) ปกครองที่รัฐบาลกลางใหอ าํ นาจ หรอื กระจาย
ภริ มยพ ร ไชยยนต. อํานาจไปใหหนวยการปกครองทอ งถ่ิน
(๒๕๕๗, หนา ๑๖.) การปกครองทองถน่ิ หมายถึง การปกครอง
ประธาน คงฤทธิศกึ ษากร. ทร่ี ัฐบาลกลาง มอบอาํ นาจให หรอื กระจาย
(๒๕๓๔, หนา ๑๐.) อาํ นาจไปใหห นว ยการปกครองทเ่ี กดิ ข้ึน จาก
ประหยดั หงสท องคาํ . หลกั การกระจายอํานาจ
(๒๕๒๖, หนา ๑๐.) การปกครองทอ งถ่ิน คือ หนว ยการปกครอง
สํานกั วจิ ัยและพัฒนา สถาบันพระปกเกลา. ท่รี ัฐไดจัดต้ังขึน้ และใหมีอํานาจในการปกครอง
(๒๕๕๑, หนา ๒๙๑.) ตนเอง (Autonomy) มีสิทธิตามกฎหมาย (Legal
Rights)
การปกครองทอ งถิ่น คือ การปกครองของ
พืน้ ทีส่ ว นหนึ่งของประเทศ ซึง่ มอี าํ นาจอสิ ระ
(autonomy) ในการปฏบิ ตั ิหนาที่ ตามสมควร
อํานาจ
รปู แบบการปกครองทองถิ่น คอื การแกไข
ใหห วั หนาฝายบริหารขององคกรปกครองสวน
ทองถิ่นทุกรปู แบบ เขา สตู าํ แหนงโดยการเลอื กตงั้
โดยตรงจากประชาชน

ชาญชยั จติ รเหลา อาพร. การกระจายอํานาจการปกครอง คือ ความ
(๒๕๕๒, หนา ๑๑-๑๒.) เปน นติ บิ ุคคลขององคกรปกครองสว นทอ งถิน่

๗๓ ชาญชัย จิตรเหลาอาพร, การบรหิ ารจัดการงานทอ งถ่นิ , หนา ๔-๖.

๔๗

นักวิชาการหรือแหลงขอมูล แนวคดิ หลัก
ชศู กั ด์ิ เทยี่ งตรง. การแบงหนว ยการปกครองที่มอี ิสระ ในการ
(๒๕๑๘, หนา ๖-๗.) บริหารกิจการ
ชูวงศ ฉายะบตุ ร (ดร.). การปกครองทอ งถิน่ คือ รากฐานการปกครอง
(๒๕๓๙, หนา ๒๗.) ระบอบประชาธปิ ไตย (Basic Democracy) และ
อกี ประการหนึ่งคอื การปกครองตนเอง
ชาญชยั จิตรเหลาอาพร.
(๒๕๕๒, หนา ๔-๖.) เปาประสงคห ลักการปกครองทอ งถน่ิ กค็ ือ
การใหป ระชาชนในทองถิน่ มสี วนรวมในการ
ปกครองทองถิ่น และวิธีการแกไขปญหาของ
ตนเองไดอยางถูกตอง และแทจ รงิ มีหลกั สาํ คญั
อยู ๔ ประการ คือ

“ขอหนึ่ง” ชว ยแบงเบาภาระของรฐั บาล
“ขอสอง” เพอื่ สนองตอบตอความตอ งการ
ของประชาชนในทองถน่ิ อยา งแทจรงิ
“ขอสาม” เพื่อความประหยดั
“ขอส”ี่ เพ่ือใหหนวยการปกครองทองถิ่น
เปน สถาบันทใ่ี หการศึกษาการปกครองระบอบ
ประชาธิปไตยใหกบั ประชาชน
ความสําคัญของการปกครองสว นทองถิ่น
ความสําคัญหลกั มี ๓ ดา น คอื
“ดา นท่หี นงึ่ ”การวางรากฐานในระบอบ
ประชาธปิ ไตย
“ดานที่สอง” เพ่ือเปนการแบงเบาภาระของ
รฐั สวนกลาง
“ดานท่ีสาม” เพื่อใหห นว ยการปกครองของ
ประชาชนในทอ งถนิ่

๒.๔ แนวคิดเก่ยี วกับผนู ําทองถิน่

๒.๔.๑ ความหมายของผูนาํ ทอ งถนิ่
การพัฒนาชุมชนผูที่ใกลชิดกับประชาชนมากท่ีสุด คือประชาชนในชุมชนนั้นเอง ซึ่ง
บุคคลผนู ้ีจะเปน ผูนําความคิดในหลาย ๆ ดาน ความเปนผูนําเองจะนําประชาชนใหนาํ พลังซอนเรนอยู
มาใชประโยชน และพลังเหลาน้ีสามารถเติบโตไดถาไดรับการพัฒนาซึ่งเปนวิธีการหนึ่งท่ีทําให
ประชาชนรูจกั ชวยตนเอง (To help the people to help themselves)
“ผนู าํ ทองถน่ิ ” หมายถึง บคุ คลท่ีชว ยผอู ื่น หรือชุมชนซ่ึงอาจจะเปน ผูมอี าํ นาจหรอื อทิ ธพิ ล
สามารถชักจงู คนใจชุมชนได ซง่ึ องคประกอบสาํ คัญของผนู ําทองถ่ิน ไดแก

๔๘

- ตองมีความรู หรือทกั ษะในเรอ่ื งใดเรื่องหนง่ึ ท่ีกลมุ หรือชมุ ชนตองการ
- ตองมีคน ซง่ึ เปนสมาชิกในชนุ ชัน้ นั้น
- มีโอกาส หรือสถานการณท ีจ่ ะใชความรใู หเปนประโยชนแ กชมุ ชน
- มีความรสู ามารถท่ีจะใชค วามรนู ้ัน
ผูนําทองท่ีหมายถึงผูใหญ บานสารวัตร กําน้ัน หรือผูชวยผูใหญบาน ท่ีมีหนาที่บริหาร
หมบู านตามระเบียบทก่ี ฎหมายกําหนด77๗๔
ผูนําทองถ่ินหมายถึง บุคคลในทองถิ่นผูซ่ึงมีความสามารถในการชวยใหสมาชิกในทองถิ่น
นั้นสามารถท่ีจะรวมตัวกันกระทํางานส่ิงหนึ่งส่ิงใดเพ่ือใหบรรลุตามวัตถุประสงคที่วางไวโดยมุง
ความสาํ เร็จของทองถิน่ นั้นนี้เปนสําคัญผูนําทองถิ่นจึงเปนผูที่คอยเผยแพรความรูความคิดตาง ๆ จาก
นักพัฒนาไปยังเพื่อนบานและผูคอยชักนําสมาชิกในทองถิ่นเขามารวมในการพัฒนาหมูบานผูนํา
ทองถ่ินไมจําเปนท่ีจะตองเปนคน ๆ เดียวอาจจะมีหลายคนก็ได แตไดแลวแตลักษณะของงาน เชน
ผูนําทางการเกษตร ผูนําทางการศึกษาหรือแมกระท่ังผูนําทางศาสนา เปนตน แตเราสามารถรวมเอา
ผูนาํ เหลา นน้ั มาใชใ นการพฒั นาชนบทไดผนู ําทองถ่ิน จึงเรยี กไดวา เปน ไดวา เปนตวั ส่อื คิดสองทาง
๒.๔.๒ ประเภทของผูนาํ ทอ งถ่ิน
ประเภทของผูน าํ ทอ งถ่ินในประเทศไทยแบงออกเปน ๒ ประเภทคอื

๑) ผูนําแบบทางการ(Formal Leadership Structure) กลาวโดยทั่ว ๆ ไปลักษณะ
ตาํ แหนง ของผูนําซึง่ มอี ยูใ นหมบู า นแบง ไดเ ปน ๓ ประเภทคอื

๑.๑) ผูนาํ ทอ งท่ีคือตาํ แหนงผใู หญบ า น กาํ นั้น แพทยประจาํ ตําบล
๑.๒) ผูนําทอ งถน่ิ ไดแ ก สมาชิกสภาเทศบาล สมาชกิ สภาองคการบรหิ ารสวนตาํ บล
๑.๓) คณะกรรมการตาง ๆ ขององคการชุมชนเชนกลุมชาวนาคณะกรรมการพัฒนา
หมูบาน
ผูนําประเภทนี้มีตําแหนงอํานาจหนาท่ีชัดเจน และประชาชนก็ตระหันกีดในฐานะ
ของการเปนผูนําตําแหนงเหลานี้เปนไดโดยการเลือกต้ังแตงต้ัง และประกาศเปนทางการใหทราบถา
หากวาบุคคลใดมีคุณสมบัตคิ รบถวนตามตอ งการอาจจะไดรบั เลือกใหด ํารงตําแหนงหลาย ๆ ตําแหนง
ในเวลาเดียวกับตําแหนงนึ่งฐานะความรับผิดชอบของผูนําแบบทางการจึงเปนท่ีทราบกันท่ัวไปในหมู
ชาวบาน
๒) ผูนําแบบไมเปนทางการ(Informal Leadership Structure) ผูนําชนิดนี้เกิดจาก
การสังสรรคของชาวบานอยางไมเปนทางการมาเปนเวลาชานาน ลักษณะของกลุมในหมูบานก็เปน
กลุมแบบปฐมภูมิ (Primary Group) จึงเพ่ิมความใกลชิดสนิทสนมซึ่งกันและกัน มีการติดตอสัมพันธ
แบบตัวตอตัวในระหวางชาวบานดวยกันเองและผลที่ตามมาก็คือไดมีการพัฒนาของกลุมแบบไมเปน

๗๔ อุดมเดช ดวงแกว, “บทบาทผูนําสตรีในการเมืองการปกครองระดับทองถ่ินของเทศบาลนคร
เชียงราย”, งานนิพนธรัฐศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาการเมืองและการปกครอง, (บัณฑิตวิทยาลัย:
มหาวทิ ยาลยั เชียงใหม, ๒๕๕๕), หนา ๑๗-๒๐.

๔๙

ทางการเกิดขึ้นแตละกลุมเหลาน้ีก็จะมีศูนยกลางอยูที่บุคคลใดบุคคลหนง่ึ ผูซ่งึ ไดกลายเปนผูนําแบบไม
เปนทางการในหมูบานน้ันซ่ึงก็ ไดแก ผูเฒาผูแกหรือสมาชิกท่ีอาวุโสที่สุดของครอบครัวขยายอดีต
พระภิกษุสามเณรชาวนาทีมีฐานะม่ังค่ังสมาชิกท่ีมีชื่อเสียงของกลุมตาง ๆ และผูท่ีมีความรคู วามสามารถ
พิเศษจนไดรับการยกยองมีความเช่ียวชาญในอาชีพที่ตนทําอยู เชน หมอแผนโบราณผูนําแบบไมเปนน้ี
เปนทางการเหลานี้มีอิทธิพลตอชาวบานมากชาวบานจะใหความเคารพยกยองและใหความเปนความ
เช่อื ถือ

ในชุมชนโดยท่ัวๆ ไปน้ัน ไมวาผูนําชุมชนจะเปนผูนําท่ีเปนทางการหรือผูนําที่ไมเปน
ทางการกต็ าม สามารถทจี่ ะแบง ออกไดหลากหลายประเภทดังน้ี

๑) แบงโดยยึดถือระดับและหนาที่ (level and funrion) วิธีการนี้สามารถแบงออก
ไดเ ปนประเภทยอย ๆ ดงั น้ี

๑.๑) ผูท่ีกฎหมายและสังคมยอมรับ (legitimizer) ผูนําประเภทนี้จะมีบทบาทและ
อิทธิพลอยางมากในทองถ่ินผูนําประเภทน้ีอาจเรียกออกไดเปนหลายช่ือดวยกัน เชน ผูเฝาประตู
(gatekeeper) ผูนําท่ีเปนกุญแจสําคัญ (key leader) ผูนําที่มีอิทธิพลในทองถิ่น (influential) และ
ผูนําท่ีสถาบันในการยอมรับ (institutional leader) โครงการใด ๆ ก็ตามในชุมชนจะสําเร็จไดหาก
บคุ คลดังกลาวน้ี ใหการเหน็ ชอบถึงแมว าจะไมไ ดเปนผูลงมอื ปฏิบัตเิ องก็ตามผูนาํ ประเภทนจ้ี ะเปนผนู ํา
ในระดับแนวหนา (top management)

๑.๒) ผูกอใหเกิดผล (elector) ผูนําประเภทนี้ จะมีบทบาทสําคัญรองจากผูนํา
ประเภทแรกแตมกั จะมีบทบาทสาํ คัญในการทลี่ งมือปฏิบัติการในกจิ กรรมตาง ๆ ในชุมชนมากกวา การ
ท่ีจะใหคําชี้แนะในเมืองที่มีขนาดใหญข้ึนจะพบผูนําประเภทนี้อยูมากมายไมวาจะเปนผูนําที่อยูใน
ภาครัฐหรือภาคเอกชนมักจะเปนผูที่มีความรูความสามารถและมีทักษะในการทํางานและมักเปน
บคุ คลทีด่ ํารงตําแหนงหนา ทสี่ ําคัญตอการวางแผนพัฒนาชุมชนโดยจะมีความเชยี่ วชาญในสาขาตาง ๆ
ท่ีแตกตางกันออกไป เชน การศึกษาอนามัยและสาธารณสุขการพัฒนาชุมชนนันทนาการเปนตนผูนํา
ประเภทนี้มักจะมีการพบกับผูนําประเภทแรกอยูเสมอในชุมชนท่ีมีขนาดความเห็นชอบจากผูนํา
ประเภทแรกสวนเมืองหรือชุมชนท่ีมีขนาดเลก็ ผูนําทั้งสองประเภทมักจะเปนบุคคลเดียวตําแหนงหนึ่ง
ทีส่ ําคญั มักเปนผนู ําประเภทนี้

๑.๓) ผูปฏิบัติการ(activist) ผูนําประเภทนี้ จะเปนผูนําท่ีมิไดครอบครองตําแหนงท่ี
สําคัญแตจะเปนผูลงมือปฏิบัติการเสียมากกวาอาจเรียกผูนํากลุมน้ีวาผูรวมงาน (joiner) ก็ไดผูนํา
ประเภทนี้มักจะขาดฐานอํานาจ และไมมที ักษะที่พอเพียงที่จะเขาไปมบี ทบาทในการตัดสินใจทสี่ ําคัญ
เกี่ยวกับโครงการของชุมชนไดเลยมีหนาท่ีลงมือปฏิบัติการเม่ือโครงการไดรับความเห็นชอบแลว
เทา นน้ั

๑.๔) คนท่ัวไป (general public) โดยปกติเม่ือกลาวถึงผูนําแลวมักจะเขาใจกันวามี
ผูนําเพียง ๓ ชนดิ เทานนั้ คือผทู ี่กฎหมายและสงั คมยอมรับผูกอ ใหเกิดผลและผูปฏิบัตกิ ารอยางไรก็ตาม
คนโดยทั่ว ๆ ไปท่ีอยูในชุมช้ันน้ันก็มีบทบาทสําคัญเพราะวามีอิทธิพลตอพฤติกรรมของ บุคคลอ่ืน ๆ
ไมวาจะเปนทางตรงหรือทางออมก็ตามเชนการเลือกตั้งโดยทั่ว ๆ ไปผูนําจะไดตําแหนงหรือไมนั้นก็
ขึ้นอยูกับมติของคนโดยท่ัว ๆ ไปลักษณะทางภูมิศาสตรและการเมืองจึงมีความสัมพันธกันและเปน

๕๐

สว นหน่ึงของโครงสรางทางผูนํานอกจากนี้ความผกู พันของบุคคลท่ีอยนู อกทองท่ีทีม่ ีตอผูนําในชุมชนก็
อาจมผี ลท่สี าํ คญั ตอ การตดั สนิ ใจในการพฒั นาชุมชนได

๒) แบงโดยยึดถือความสามารถ (Scope of influence) การแบงประเภทน้ีสามารถ
แบงผูนําออกไดเปน ๒ ประเภทคือผูนําที่มีความสามารถโดยทั่วไป (general) กบั ผูนาํ ท่ีมีความสามารถ
เฉพาะดาน (specialized) ผูนําแตละคนจะมีความสามารถท่ีจะมีอิทธิพลหรือโนมนาวจิตใจสมาชิกใน
ชุมชนไดแตกตางกันออกไปผูนําบางคนมีความถนัดทุกเรื่องขณะที่ผูนําบางคนอาจมีความถนัดเฉพาะ
อยางแตเดิมเช่ือกันวาผูนําท่ีมีความถนัดทุกทางมีจํานวนนอยกวาผูนําท่ีมีความถนัดเฉพาะดานตอมา
จากการศึกษาวิจัยก็ไดพบวาไมมีความแนนนอนเสมอไปเพราะบอยครั้งเม่ือไดทําการสํารวจผูนําใน
ชุมชนจะมีคาบเกี่ยวกัน (Overlap) คือมีบทบาทไดท้ัง ๒ อยางโดยเฉพาะอยางยิ่งผูนําท่ีเก่ียวของกับ
ธุรกิจการอุตสาหกรรมและการเมืองสมาชิกในชุมชนอาจมองผูนําในบทบาทแตกตางกันออกไปอยางไร
ก็ตามไมวาผูนําจะมีบทบาทถนัดทุกอยางหรือถนัดเฉพาะเร่ืองก็ตามเม่ือชุมชนมีการเปล่ียนแปลงไป
ในทางที่ดีขึ้นโดยมีความซับซอนและมีการแบงงานกันทําเฉพาะอยางเพิ่มมากข้ึนแนวโนมของผูนํา
เฉพาะดานท่ีจะเกิดขึ้นก็มเี ปนเงาตามตัวมานอกจากน้ีเม่ือชุมชนมกี ารเปลย่ี นแปลงมากขึ้นโอกาสท่ีผูนํา
ที่มีความสามารถทุกดานจะเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมของตัวเองเปนผูนําที่มีความสากรถเฉพาะดานตาม
เพม่ิ ไปดว ย

๓) แบงโดยยึดถือการปรับตนเอง (basic orientation) วิธีการนี้สามารถที่จะแบง
ผูนําออกไดเปน ๒ ประเภท คือผูนําที่ชอบ แตงาน (task) และผูนําที่ชอบ แตความสัมพันธผูนําที่
ชอบ แตตัวเองเปนผูนําที่มีความสามารถเฉพาะดานตามเพิ่มไปดวยบังคับบัญชาเปนสิ่งสําคัญที่รอง
ลงไปขณะที่ผูนําที่ชอบ แตความสัมพันธถือวาเปนความสัมพันธของบุคคลในทีมงานเปนสิ่งสําคัญ
ที่สุดความสําเร็จของงานมาเปนอันดับหลังผูนําทั้ง ๒ แบบนี้ยังมีความสําคัญตอชุมชนโดยเฉพาะ
อยางในชุมชนที่ยังตองการพัฒนายังตองการเปลี่ยนแปลงสิ่งตาง ๆ อีกมากมายนั้นผูนําที่เอาแตงาน
ยิ่งเปนสิ่งที่จําเปนเพราะผูนําประเภทนี้มีจิตในแนวแนที่จะพัฒนาชุมชนของตนเองใหดีขึ้นในเวลา
รวดเร็ว แตในสังคมที่มีการพัฒนาและมีการปรับตัวดีแลวผูนําที่เอาแตสังคมคอนขางจะมีประโยชน
มากเพราะทําใหชุมชนมีความกลมกลืนนาอยูไมมีความขัดแยงความสัมพันธของสมาชิกในชุมชนมี
มากและอยูในระดับที่ดี

๒.๔.๓ คุณสมบัตแิ ละลกั ษณะของผูน ําทองถ่ิน
คณุ สมบัติและลักษณะของผูนําทองถน่ิ คือคุณ สมบัติลักษณะ และความสามารถของผนู ํา
ท่ัวไปนั้นเองแตจะตองมีคุณสมบัติลักษณะและความสามารถเพิ่มเติมเปนพิเศษใหเหมาะสมกับสภาพ
ทอ งถิ่น หรือชนบทไทยเฉพาะอีกดว ย กลาวโดยสรุปคุณสมบัตแิ ละลักษณะของผนู าํ ทอ งถ่นิ มีดงั นี้

๑) มคี ณุ สมบัตแิ ละลกั ษณะของผูนาํ ท่วั ไป
๒) มคี วามรหู รือทกั ษะเหนือกวา ชาวบานในบางเรือ่ ง
๓) มีความเชอื่ มน่ั ในตนเองสูงหรอื มคี วามมนั่ ใจกวา ชาวบา น
๔) เขาใจในนวตั กรรม (Innovation) และเทคโนโลยใี หมโดยรวดเรว็ พอสมควร
๕) ยอมรับเอานวัตกรรมและเทคโนโลยีใหม ๆ ไปเผยแพรใหชาวบานโดยวิธีการท่ีมี
ประสิทธภิ าพ

๕๑

๖) เปนตวั แทนแสดงปญหาและความตองการของชาวบา นใหผูเก่ียวของทราบไดด ี
๗) เขา ถึงประชาชนคบหางา ยและไมถอื ตวั 78๗๕
สรุปไดวา ผูนําทองถ่ินคือบุคคลในทองถ่ินผูรับการคัดเลือกจากประชาชนในทองถิ่นนั้น
กระทํางานสิ่งหน่ึงสิ่งใด เพื่อใหบรรลุตามวัตถุประสงคที่วางไวโดยมุงความสําเร็จของทองถ่ินน้ันเปน
สําคัญผูนาํ ทองถ่นิ จึงเปนผทู ่คี อยเผยแพรความรู แนวความคิดตา ง ๆ ในการพฒั นาทอ งถนิ่ ไปยังเพอื่ น
บา นและผคู อยชกั นาํ สมาชกิ ในทอ งถ่ินเขา มารว มในการพัฒนาหมูบา นผนู าํ ทองถ่นิ

ตารางท่ี ๒.๔ แนวคดิ เกี่ยวกับผูนาํ ทอ งถน่ิ

นักวชิ าการหรือแหลงขอมูล แนวคดิ หลกั
อุดมเดช ดวงแกว, ผนู าํ ทอ งที่ หมายถึง ผใู หญ บานสารวัตร กํานัน้ หรอื
(๒๕๕๕, หนา ๑๗-๒๐) ผชู วยผใู หญบาน ท่ีมหี นาท่บี ริหารหมบู า นตามระเบียบที่
สิริ เทศประสทิ ธิ์ กฎหมายกาํ หนด
อา งใน อดุ มเดช ดวงแกว, สรปุ คุณสมบตั ิและลักษณะของผนู าํ ทอ งถนิ่ มีดังน้ี
(๒๕๕๕, หนา ๑๒๗-๑๒๘) ๑) มีคณุ สมบัติและลกั ษณะของผนู ําทว่ั ไป
๒) มคี วามรูห รือทกั ษะเหนือกวา ชาวบา นในบางเร่อื ง
๓) มคี วามเช่ือมั่นในตนเองสูงหรอื มคี วามม่นั ใจกวา
ชาวบาน
๔) เขาใจในนวตั กรรม (Innovation) และเทคโนโลยีใหม
โดยรวดเรว็ พอสมควร
๕) ยอมรบั เอานวตั กรรมและเทคโนโลยใี หม ๆ ไปเผยแพร
ใหชาวบานโดยวิธีการทมี่ ีประสิทธิภาพ
๖) เปนตัวแทนแสดงปญ หาและความตองการของชาวบาน
ใหผ เู กย่ี วของทราบไดดี
๗) เขา ถึงประชาชนคบหางายและไมถือตวั

๒.๕ หลักพทุ ธธรรมทีเ่ ก่ียวขอ งกับการสง เสรมิ หลักนติ ธิ รรม

พรหมวิหาร ๔ ถือไดวา เปนหลักธรรมขั้นพื้นฐานทางจิตใจของชนชั้นผูใหญ ผูปกครองผู
เปนหัวหนาและในที่นี้ยังหมายความวา พรหมวิหาร ๔ เปนหลักธรรมของเจาหนาที่ที่ปฏิบัติงานใน
เทศบาลตําบลออมใหญอําเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม จะเห็นวาพรหมวิหาร ๔ น้ันเปนเคร่ืองยึด
เหน่ียวสําหรับจิตใจของ ทุกองคกร ครอบครัวประเทศ ซ่ึงไมวาจะเปนผูนําหรือผูปฏิบัติงานในองคกร
ควรจะตอ งมแี ละในที่นีก้ ็มผี ใู หความหมายของพรหมวิหาร ๔ ไวห ลายอยา งดังน้ี

๗๕ สิริ เทศประสิทธิ์ อางใน อุดมเดช ดวงแกว, “บทบาทผูนําสตรีในการเมืองการปกครองระดับ
ทอ งถน่ิ ของเทศบาลนครเชยี งราย”, วิทยานิพนธรัฐศาสตรมหาบณั ฑติ การเมอื งการปกครอง, หนา ๑๒๗-๑๒๘.

๕๒

๒.๕.๑ ความหมายของพรหมวหิ าร
พรหมวิหาร ๔ คือ ธรรมที่เปนกุศล, ธรรมเครื่องอยูอยางประเสริฐ, ธรรมประจําใจอัน
ประเสรฐิ , หลกั ความประพฤติท่ีประเสริฐบริสุทธ,์ิ ธรรมที่ตอ งมไี วเปนหลักใจและกาํ กับความประพฤติ
จงึ จะชือ่ วา ดาํ เนินชีวติ หมดจด และปฏบิ ัตติ นตอมนุษยสัตวทัง้ หลายโดยชอบ79๗๖
พรหมวิหาร ไววา “เทวดาทั้งหลายที่มีความเจริญดวยคุณพิเศษ มีฌาน อันเปนสิ่งท่ี
ประณีตมาก ฉะนั้นเทวดาเหลานั้นช่ือวา พรหม” เมือ่ เปนเชนน้ีเทากับวา บุคคลใดก็ตาม เมื่อสามารถ
ประพฤติตามหรือดํารงอยูในหลักพรหมวิหารนั้น เทากับวา บุคคลนั้น คือ ผูที่อยูในฐานะเปนพรหม
เปนผใู หญ เปนผคู วรแกก ารกระทําหนาท่ใี นสงั คมไดอ ยางมีประสิทธิภาพ80๗๗
คําวา “พรหมวิหาร” เปนภาษาบาลี แปลความหมายไววา ธรรมเปน เครื่องอยอู ยาง
พรหมหรอื ของทา นผูใหญ ซึง่ ประกอบดวย ๒ อยา งคือ
๑) พรหม หมายถึง พรหมหรอื ทา นผใู หญ
๒) วหิ าร หมายถึง เปนเครอื่ งอยู81๗๘
เมื่อนํา ๒ ศัพทมารวมกันตามหลักทางภาษา “พรหมวิหาร” จึงหมายถงึ ธรรมเปนเคร่ือง
อยูของพรหมหรือธรรมประจําใจของพรหม กลาวคือ พรหมเปนเทพเจาสูงสุดในศาสนาพราหมณที่
สรางโลกและอภิบาลโลกตามทัศนะของพราหมณ เพราะถือวา มนุษยเม่ืออยูกันไปพอถึงกัปหนง่ึ โลก
จะพินาศ และพระพรหมจะสรางโลกข้ึนมาใหมและจะลิขิตชีวิตมนุษยวาจะเปนอยูอยางไร แตทัศนะ
ของพระพุทธศาสนาถือวา มนุษยทุกคนมีสวนรับผิดชอบในการสรางสรรคและอภบิ าลสงั คม ดวยเหตุน้ี
ทุกคนตองทําตัวใหเปนพรหม82๗๙ หรือคุณธรรมความเปนพรหม และในการปฏิบัติในลักษณะน้ี เปน
การสรางสรรคตนเองดวยหลักพรหมวิหารและพรหมวิหารเมื่อนํามาใชกับมนุษยในฐานะท่ีมนุษย
สามารถสรางสรรคแ ละอภบิ าลโลกไดดว ยตัวมนุษยเ อง
พรหมวิหารธรรม คือธรรมเครื่องอยูอยางประเสริฐ ธรรมประจําใจอันประเสริฐ หลักความ
ประพฤติท่ีประเสริฐบริสุทธิ์ ธรรมท่ีตองมีไวเปนหลักใจและกํากับความประพฤติ จึงจะช่ือวา ดําเนิน
ชีวิตแบบหมดจด และปฏิบัติตนตอมนุษยสตั วท้ังหลายโดยชอบนอกจากนี้พรหมวิหาร ยังมีความหมายที่

๗๖ อภิ.สง.ฺ (ไทย) ๓๔/๑๙๐/๖๕.
๗๗ พระสัทธัมมโชติกะ ธัมมาจริยปรมัติถโชติกะ, มหาอภิธัมมัติถสังคหกฎีกา, พิมพคร้ังที่ ๕,
(กรุงเทพมหานคร: โรงพมิ พม หาจุฬาลงกรณราชวิทยาลยั , ๒๕๔๐), หนา ๑๐๖.
๗๘ สมเด็จพระมหาสมณ เจา กรมพระยาวชิรญ าณ วโรรส, สารานุกรมพระพุทธศาสนา
,(กรงุ เทพมหานคร: โรงพมิ พม หามกุฏราชวทิ ยาลยั , ๒๕๒๙), หนา ๓๒๑.
๗๙ แสวง บญุ เฉลิมวิภาศ, รวมคําบรรยายหลักวชิ าชีพนกั กฎหมาย, พมิ พคร้งั ท่ี ๔, (กรุงเทพมหานคร:
วิญชู น, ๒๕๔๓), หนา ๖๖.

๕๓

สามารถแปลอีกในหน่ึงวา ธรรมเปนเครื่องอยูของพรหม, ธรรมเปนเคร่ืองอยูอยางพรหม, หรือธรรม
ประจําใจท่ที ําใหเปน พรหมหรือใหเสมอดวยพรหมหรือเปนเครื่องอยูของทา นผูมีคุณยิง่ ใหญ83๘๐

คําวา “พรหมวิหาร” เปนคําภาษาบาลี แปลวา ธรรมเปนเคร่ืองอยูของพรหมธรรมเปน
เครื่องอยูของผูใหญ ธรรมเปนเครื่องอยูอยางประเสริฐ84๘๑ หมายถึง ธรรมสําหรับมนุษยผูมีจิตใจ
ประเสริฐทุกคน เปนธรรมสําหรับบิดามารดา เปนหลักปฏิบัติสําหรับทานผูใหญ เปนสัญลักษณของ
พระพุทธศาสนา และเปนกัมมัฏฐานเรียกอีกอยางหน่ึงวาอัปปมัญญา คือ ธรรมท่ีแผไปไมมีประมาณ
ประกอบดวย องคธรรม ๔ ประการคือเมตตากรุณา มุทิตา อุเบกขา และองคประกอบของพรหม
วิหาร ๔ แตละขอ มีความหมายที่จะตองทําความเขาใจในเบ้ืองตน ใหตรงกันวา เมตตา หมายถึง
ความรกั ความปรารถนาดีตอสรรพสตั ว โดยไมห วังผลตอบแทน เชน การแผเมตตาเพ่ือใหตนเองไดร ับ
การอโหสิกรรมจากเจากรรมนายเวร ยอมไมใชเมตตาเพราะวาเปนการกระทําที่ตองการผลตอบแทน
เปนตน กรุณา คือ ความสงสาร ในสัตวท้ังหลาย ตองการชวยกําจัดชวยปลดเปล้ืองบําบัดความทุกข
ยากเดือดรอนของปวงสัตว โดยไมมีความโศกเศราเขามาเจือปน มุทิตา คือความพลอยยินดีเม่ือผูอื่น
เขาไดดี โดยจะตองไมเอาตัวเขาไปผูกพันดวย กลาวคือตองไมยินดีโดยหวังวาตนจะไดรับผลประโยชน
ไปดว ย อุเบกขา คือความวางเฉย ไมดใี จ ไมเ สยี ใจ เมอ่ื คนอ่ืน หรอื สัตวอนื่ ประสบความทกุ ขความวิบัติ
เพราะการกระทําของเขา โดยมีปญญากํากับ คือ มีความเขาใจในกฎแหงกรรมวา บุคคลและสัตว
ท้งั หลายนน้ั ยอมเปน ไปตามกฎแหง กรรมตามทตี่ นไดกระทําไว

ความหมายของคําวาพรหม คือผูประเสริฐ พรหมมีวิมานอยูสวนหนึ่งตางหากจากพวก
เทพ ไมมีคูครองเหมือนพวกเทพ พวกพราหมณถือวา เปนตนวงศของพวกเขา ทางพุทธศาสนาก็มี
เรอื่ งเกี่ยวกับพรหมอยูหลายท่ีผูบําเพ็ญตนไดฌานสมาบตั ิก็วา ตายไปเปนพรหม สวนใหญพระพุทธเจา
มุงใหทุกคนประพฤติธรรมที่จะทําใหเปนพรหมมากกวาคําวาวิหารธรรม คือธรรมเปนเครื่องอยู
หมายถึง เอาใจเขาหาธรรมะ หรือเอาธรรมะเขามาไวที่ใจพูดงาย ๆ ก็คือทั้งเน้ือทั้งตัวมีธรรมะพรหม
วหิ าร ๔ หมายถึง คุณธรรมสําหรับเปนท่ีอยูของจิตใจแหงพรหม คือ ผูใหญหรอื ผูประเสริฐ เปนธรรม
เปน ท่ีอยูซ่ึงมีท้ังความดแี ละความสุข โดยใหผปู ฏิบตั นิ ําไปใชดงั น้ี ข้ันแรกใหป ฏิบัติดว ยจิตคดิ เกอ้ื กูลแผ
ออกไปในสัตวบุคคลท้ังหลาย คือเมตตาซ่ึงมีอาการเปนความคิดเกื้อกุล ตอจากนั้นเม่ือไดเห็น หรือได
ยิน หรือไดคิดวาเขามีความทุกขเดือดรอนก็ปฏิบัติชวยบําบัดทุกขใหคือกรุณาซ่ึงมีอาการชวยบําบัด
ทกุ ข จากนั้นครั้นไดเหน็ เขามีสุขไมทุกข ก็พลอยยินดบี ันเทงิ ใจ คือมุทิตา ซ่ึงมีอาการพลอยยนิ ดีและ
เมอ่ื ไมมีกิจทีค่ วรจะทําตอ ไปก็อุเบกขา คือดูอยูเฉย ๆ ๘๒
85

๘๐ พระพรหมคุณาภรณ (ป.อ. ปยุตฺโต), พจนานุกรมพุทธศาสตร ฉบับประมวลธรรม, พิมพครั้งท่ี
๑๖, (กรงุ เทพมหานคร: โรงพมิ พ เอส.อาร. พรนิ้ ต้ิง แมสโปรดกั ส, ๒๕๕๑), หนา ๑๒๔-๑๒๕.

๘๑ ประยทุ ธ หลงสมบูรณ, พจนานุกรม มคธ-ไทย, พิมพค รั้งที่ ๒, (กรุงเทพมหานคร: บริษัทธรรมสาร
จาํ กดั , ๒๕๔๖), หนา ๕๒๓.

๘๒ ลิขิตา เฉลิมพลโยธิน เฉลิมชัย กิตติศักดิ์นาวิน และนลินณัฐ ดีสวัสดิ์, “ภาวะผูนํากับการพัฒนา
องคการโดยใชหลกั พรหมวิหาร ๔”, วารสารวิชาการมหาวทิ ยาลัยธนบรุ ี, ปที่ ๑๑ ฉบับที่ ๒๖ (กันยายน–ธันวาคม
๒๕๖๐): ๑๖๖.

๕๔

เปนธรรมประจําใจ ของผูประเสริฐหรือผูมีจิตใจย่ิงใหญกวางขวางดุจพระพรหมหรือเปน
ธรรมประจําใจของผูใหญ ผูเปนหัวหนาคน ฟงท่ีตอผูนอย หรือธรรมที่ตองมีไวเปนหลักใจ และกํากับ
ความประพฤติ86๘๓

สรุปไดวา พรหมวิหาร จึงหมายถึง ธรรมเปนเคร่ืองอยูของพรหมหรือธรรมประจําใจของ
พรหมหรือธรรมเครื่องอยูอยางประเสริฐ ธรรมประจําใจอันประเสริฐ หลักความประพฤติท่ีประเสริฐ
บริสุทธ์ิ ธรรมท่ีตองมีไวเปนหลักของจิตใจและกํากับความประพฤติ หรือเปนธรรมท่ีใชในการยึด
เหน่ียวจิตใจของผปู กครอง ทานผูใหญ ถาปฏิบัติตนโดยใชพรหมวิหารเปนเครือ่ งมือในการดาํ เนินชีวิต
แลว จงึ จะชื่อวา ไดด าํ เนินชีวติ หมดจดและปฏิบัติตนตอมนษุ ยท ัง้ หลายโดยชอบ

๒.๕.๒ องคป ระกอบของพรหมหาร ๔
พรหมวิหารธรรม ประกอบดวย เมตตา กรุณามุทิตา อุเบกขา รวมเรียกวาพรหมวิหาร ๔
เมตตา คือความรักใคร ความปรารถนาจะใหเขาเปนสุข กรุณา คือความสงสารเม่ือคนอ่ืนตกยากมี
ทุกข มุทิตา คือความยินดี ในเม่ือเห็นคนอื่นไดดี และอุเบกขา คือความเปนกลางตอทุกขสุขของสัตว
ไมเอนเอียงดวยความชอบหรือชัง โดยสวนมากคนจะแยกระหวาง เมตตา กับกรุณาไมคอยชัดเพราะ
โดยมากเราใชควบคูกัน ถามีเมตตาจะตองตามดวย กรุณา ถาจะแยกใหชัด ทานใหเปรียบเหมือน
มารดามีบุตร ๔ คน ประกอบดวย
ลกู คนที่ ๑ เปน เดก็ เล็ก
ลูกคนท่ี ๒ เปนคนปว ยหนึ่งคน
ลูกคนที่ ๓ เปน วัยรุน หรอื วัยหนมุ สาวหนง่ึ คน
และลูกคนที่ ๔ เปนคนวัยทํางานหนง่ึ คน
มารดายอมปรารถนาใหลูกคนแรกเจริญเติบโตดวยความหวงใย (เมตตา) มีความปรารถนาให
ลูกที่ปวยหายปวยมี สุขภาพแข็งแรงดีดวยความหวงใย (กรุณา) มีความปรารถนาท่ีจะชื่นชมความสดใส
ในชีวิต ที่เต็มดวยความใฝฝนของ ลูกวัยรุนดวยความหวงใย (มุทิตา) และสุดทายปรารถนาที่จะช่ืนชม
ความสําเร็จของลูกคนโตในวัยทํางานอยหู าง ๆ ดวยความหวงใย (อุเบกขา) ทําไมตอง ๔ และทําไมถึงเริ่ม
จากเมตตา มีคําอธิบายวา ท่ีมีเพียง ๔ เพราะเปนธรรมะที่ใชปราบอกุศลกรรม ๔ ชนิด คือพยาบาท
วิหิงสา อรติ และราคะโดยเมตตาตาใชปราบพยาบาท กรุณาใชปราบวิหิงสาคือความเบียดเบียน
มุทิตาใชปราบอรติคือความริษยาไมยินดีดวย และอุเบกขาใชปราบราคะ สาเหตุที่เริ่มตนจาก เมตตา
และเรียงลําดับไปตามกรุณา มุทิตา และลงทายท่ีอุเบกขา ดวยเหตุผลวา เมตตาตามความเกื้อกูลแก
สัตวเปนลักษณะอยูแลวตอมาเม่ือเราไดเห็น หรือไดรับรูวามีผูไดรับทุกข ถาเราปรารถนาท่ีจะเก้ือกูล
แลวขจัดนําทุกขออกจากเขาน่ันคือความกรุณา ตอจากนั้นเมื่อเราไดรับรูหรือเห็นผูอื่นไดดีมีความสุข
โดยปราศจากทุกขแลวมีความรูสึกปราบปล้ืมยินดีดวย เรียกวามุทิตาและสุดทายดวยปญญาเม่ือเรา

๘๓ วิทยา เอื้องเพ็ชร, “คุณธรรมตามหลักพรหมวิหารธรรมของผูบรหิ ารสถานศึกษาข้ันพ้ืนฐานสังกัด
สํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุพรรณบุรีเขต ๒”, วิทยานิพนธศึกษาศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาการบริหาร
การศกึ ษา, (บัณฑิตวทิ ยาลยั : มหาวทิ ยาลัยศลิ ปากร, ๒๕๕๔), หนา ๓๙.

๕๕

พิจารณาเหน็ แลวเราจะรูวาอนั ไหนที่เราควรวางเฉยและหยุดทจี่ ะเขาไปรว มรับรูใ นความรสู ึกของผูอื่น
เพราะเหตุดงั นี้ พระพุทธองค จึงตรัสเมตตาไวก อ น ดว ยอาํ นาจการมงุ เกอ้ื กลู และจบดว ยอเุ บกขา87๘๔

กอนท่ีจะกลาวถึงองคประกอบของพรหมวิหาร ๔ ควรทราบถึง คุณสมบัติของพระพรหม
และคุณสมบัติของมนุษยที่ปฏิบัติแลว ก็สามารถทําใหมนุษยมีคุณสมบัติเทียบเทาพรหม คุณสมบัติ
ของพระพรหม คอื เมตตา กรุณา มทุ ิตา อุเบกขา คณุ สมบัติอันเปนหลักธรรมทงั้ ๔ ประการน้ี รวมกัน
เขา กลายมาเปน พระพรหม คุณสมบตั ิของมนุษยที่ปฏิบัติไดแ ลวก็เทยี บเทากับพรหม ก็คอื พรหมวิหาร
๔ การทีม่ ุงศึกษาน้ี จะเหน็ ไดวา ปจ เจกชนที่ประพฤติตามพรหมวิหาร ถือวาเปนผูใหญ ที่มีสวนในการ
สรางสรรคโลกและอภิบาลโลก อยา งไรก็ตาม เม่ือทราบถึงคุณสมบัติอันเปนหลักธรรมของพระพรหม
และคุณสมบัติของมนุษยที่ทําใหเปน “พรหม” แลวควรเขาใจองคประกอบของพรหมไดงายข้ึน และ
องคป ระกอบของพรหมวิหารแบง ออกเปน ๔ อยา งคอื เมตตา กรณุ า มุทติ า อุเบกขา88๘๕

พรหมวหิ าร ๔ หรอื พรหมวิหาร มีองคประกอบอยู ๔ประการคอื
๑) เมตตา มีความรักความปรารถนาดีตอประชาชน หรือผูใตบังคับบัญชา ตลอดถึงคน
ทุก ๆ คน อยากใหเขามีความสุขและประสบประโยชนท่ัวหนากัน
๒) กรุณา ความสงสาร คืออยากชวยเหลือผูอ่ืนใหพนจากความทุกข ใสใจท่ีจะปลด
เปลอ้ื งบําบัดความทุกขย ากเดือดรอ นของคนและสัตวท้งั ปวง
๓) มุทิตา ความเบิกบานพลอยยินดี เม่ือเห็นประชาชน หรือผูใตปกครองตลอดจนถึงคน
ทุก ๆ คนประสบความสําเรจ็ งอกงามย่งิ ขึ้นไป ก็พลอยยินดอี นุโมทนาดวย
๔) อุเบกขา ความมีใจเปนกลาง ไมพลอยทับถมซํ้าเติมเมื่อผูอ่ืนมีทุกข มีโทษที่ประกอบ
ขึ้นเอง เพราะการกระทํา (กรรม) ของตนเองและไดชวยแกไขโดยธรรมแลว ไมสามารถท่ีจะชวยได
เพราะสุดวสิ ัยทจี่ ะแกไข ก็ตองวางใจเปนกลาง สมํ่าเสมอมั่นคงดุจตาชง่ั พรอมท่ีจะวินิจฉัยและวางตน
ปฏบิ ัตติ นไปตามความเที่ยงธรรม89๘๖
องคป ระกอบของพรหมวหิ ารธรรมหรอื พรหมวิหารมี ๔ ประการคอื
๑) เมตตา หมายถึง ความรักใคร ปรารถนาดีอยากใหเขามีความสุข มีจิตอันแผไมตรีและ
คดิ ทําประโยชนแกมนษุ ยสัตวท่วั หนา
๒) กรุณา หมายถึง ความสงสาร คิดชวยใหพนทุกข ใสใจในอันท่ีจะปลดเปลื้องบําบัด
ความทุกขยากเดือดรอ นของปวงสัตว

๘๔ พระมหาเกษม ปฺญาวโร, “การเจริญพรหมวิหาร ๔ ในชีวิตประจําวัน”, วารสารปรัชญา
ปริทรรศน, ท่ี ๒๒ ฉบบั ท่ี ๑ (มกราคม–สงิ หาคม ๒๕๖๐): ๖๓.

๘๕ ประคัลภ จันทรโอชา, “การประยุกตใชหลักพรหมวิหารธรรมในการปฏิบัติงานของบุคลากร
สาํ นักงานทรัพยสินสวนพระมหากษัตรยิ ”, วิทยานิพนธศาสนศาสตรมหาบัณฑิต, (บณั ฑิตวิทยาลัย: มหาวทิ ยาลัย
มหามกุฏราชวิทยาลยั , ๒๕๕๒), หนา ๑๐.

๘๖ ท.ี ม. (ไทย) ๑๐/๑๘๔/๒๒๕.

๕๖

๓) มุทิตา หมายถึง ความยินดี ในเม่ือผูอื่นอยูดีมีสุข มีจิตผองใสบันเทิง ประกอบดวย
อาการแชมชื่นเบิกบานอยูเสมอ ตอสัตวท้ังหลายผูดํารงชีวิตตามปกติสขุ พลอยยินดีดวยเมอ่ื เขาไดดีมี
สขุ เจรญิ งอกงามยงิ่ ขน้ึ ไป

๔) อุเบกขา หมายถงึ ความวางใจเปน กลาง อนั จะใหผูดํารงอยูในธรรมท่พี ิจารณาเห็นดวย
ปญ ญา คือ มีจติ เรียบตรงเท่ียงธรรมดุจตาช่ัง ไมเอนเอียงดวยรักและชงั พจิ ารณาเห็นกรรม

ที่สัตวทั้งหลายกระทําแลว อันควรไดรับผลดีหรือชั่ว สมควรแกเหตุอันตนประกอบ
พรอมที่จะวินิจฉัยและปฏิบัติไปตามธรรม รวมทั้ง รูจักวางเฉยสงบใจมอง ในเมื่อไมมีกิจควรทํา
เพราะเขารับผิดชอบตนไดดีแลว เขาสมควรรับผิดชอบตนเองหรือเขาควรไดรับผลอันสมกับความ
รับผิดชอบของตน90๘๗

องคป ระกอบของพรหมวิหารธรรม หรือ พรหมวิหารแยกออกได ๔ ประการคือ
๑) เมตตา คอื ความรกั ปรารถนาดี มีไมตรี อยากใหส รรพสัตวม สี ุขถวนหนา
๒) กรณุ า คือ อยากใหช ว ยเหลือสรรพสตั วใ หห ลดุ พน จากภาวะแหง ทกุ ข
๓) มทุ ิตา คือ ความพลอยยนิ ดี เมื่อผอู ่ืนไดดีมสี ตแิ ชม ช่นื เบิกบาน
๔) อุเบกขา คือ มีใจเปน กลางวางเฉยในอิฎฐารมณและอินฎฐารมณแลวปราศจากอคตคิ ือ
มีรักมเี กลียด91๘๘
องคป ระกอบของพรหมวหิ ารธรรม ๔ คอื
๑. เมตตา คือ ภาวะของจิตท่ีมีเย่ือไยไมตรีจิตคิดเกื้อกูลดวยประโยชนปราศจากอาฆาต
พยาบาท เครียดโกรธแคน แสดงออกทางสหี นาและสายตาท่ีสงบแชม ช่ืน มองดวยสายตาอันแสดงถึง
ใจทเ่ี อิบอาบดว ยความปรารถนาดใี หมคี วามสุขปราศจากความมุงรา ยท่ีเปน ภัยเวรทั้งปวง เมตตานี้เปน
พรหมวิหารธรรมขอหน่ึงที่พึงอบรมใหมขึ้นภายในจิต วิธีอบรม คือ ระวังใจมิใหโกรธแคน ขัดเคือง
อาฆาตพยาบาท เมื่อภาวะของจิตเชนนั้นเกิดข้ึนก็พยายามสงบระงับเสีย หัดคิดวาตัวเองรักสุข
ตองการความสุขฉันใดคนอ่ืนสัตวอ่ืนก็ฉันนั้น เม่ือทําความสงบจากอาฆาตพยาบาทและทําไมตรีจิต
มิตรใจใหเกิดข้ึนไดแลวควรหัดแผจิตเชนน้ันออกไปแกคนอ่ืนสัตวอ่ืนโดยเจาะจงหรือไมเจาะจงท่ัวไป
ดว ยใจท่ีคิดปรารถนาสุขประโยชนดังเชน คดิ วา “จงอยามเี วรอยามเี บยี ดเบียนอยามที ุกขมีสขุ รักษาตน
ใหสวสั ดีเถิด”
๒. กรณุ า คําวา กรุณาเปนคําภาษาบาลีแปลวาความสงสาร กริยาทสี่ งสาร กรณุ า หมายถึง
ความสงสาร ปรารถนาใหเขาพนจากความทุกข ความเดือดรอน ความลําบากตาง ๆ โดยสาธุชนคนดี
เม่ือพบคนท่ีประสบความเดือดรอน หรือทุกขย ากไมสามารถนิ่งเฉยได มีความรูสึกเปนทุกข ไมสบาย
ใจหวั่นไหว ปรารถนาจะชวยเหลือในคัมภีร อรรถกถาไดใหคําจํากัดความวากรุณา มีความเปนไปโดย
อาการปลดเปลื้องทุกข มีความอดกล้ันไมไดตอความทุกขของผูอื่นเปนกิจ มีการไมเบียดเบียนนี้เปน

๘๗ พระพรหมคณุ าภรณ (ป.อ. ปยุตโฺ ต), พจนานกุ รมพทุ ธศาสตรฉ บบั ประมวลธรรม, หนา ๑๒๔.
๘๘ พระมหาสมชาย สิริจนฺโท (หานนท), “พุทธธรรมเพ่ือการพัฒนาคุณภาพชีวิตตามแนวทางของ
พระเทพวรคุณ (สมาน สุเมโธ)”, วิทยานิพนธพุทธศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาพระพุทธศาสนา, (บัณฑิต
วทิ ยาลัย: มหาวิทยาลยั มหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย, ๒๕๔๘), หนา ๔๑.

๕๗

เครื่องปรากฏ มีความเห็นความเปนผูอานาถาของสัตวผูตกยากเปนปทัฏฐาน มีการเขาไปสงบความ
เบยี ดเบยี นน้ีเปนสมบตั ิ และมคี วามเกิดความเศรา โศกเปน ตวั วิบัติ
๓. มุทิตา คือ ความพลอยยินดีในเม่ือผูอ่ืนไดดีจะนอย หรือมากก็ตาม จะตองแสดงความ
ยินดีตอกันเสมอ ผูหลักผูใหญหรือผูนอยไดรับเกียรติยศตําแหนงก็ไปแสดงความยินดี ไปแสดงความ
ยินดีในความทุกข คือไปแสดงความยินดีกับผูอ่ืนท่ีตนไมชอบไมเปนมุทิตาก็มีอยูมิใชนอยเหมือนกันท่ี
เหน็ เขาไดด ีก็กลับอิจฉาตารอนหาทางทําลาย บางครั้งจําเปน เพราะวาหนาทบี่ ังคบั ใหตองทาํ ก็ไปแสดง
ความยินดีอยางแกน ๆ คนท่ีขาดมุทิตาจะหาความสุขมิไดเลย ใจคอหงุดหงิดทุรนทุราย ปญญาเส่ือม
ไมคอยมองเห็นความเจริญทั้งสวนตัวและสวนผูอ่ืน ชาติน้ีท้ังชาติเพียงมีลมหายใจเทานั้น เขาจะไมมี
ความสุขเลยท้ัง ๆ ท่ีมีทรัพยสมบัติทุกอยางสมบูรณดี ตรงกันขามกับผูที่มีมุทิตา แมจะเปนคนยากจน
เขาก็มีความสุขในชีวิตอยางสมบูรณ ในคัมภีรอรรถกถาไดใหคําจํากัดความวามุทิตามีความยินดีดวย
เปนลักษณะ มีความไมริษยาเปนกิจ มีความไมกําจัดความไมใยดีดวยเปนผลปรากฏ มุทิตาเปนการ
พลอยยินดีกับความสุขจากความสําเร็จดานตาง ๆ ของผูอื่น ปราศจากการอิจฉาริษยา เปนลักษณะที่
เต็มเปยมไปดวยไมตรีอันเปนกุศลจิตซึ่งตางจากมุทิตาเทยี มหรือมุทิตาท่แี ฝงดวยอกศุ ลไดแก มุทิตาของผู
พลอยยินดีตอความสําเร็จของผูอ่ืน แตเต็มไปดวยความยึดมั่นถือมั่นในประโยชนของตนที่ไดรับจาก
ความสําเร็จนั้น ๆ ดวย ดังนั้น มุทิตา จึงเปนความพลอยยินดใี นความสุขจากความสําเร็จของผูอ่ืน ๆ โดย
ปราศจากความอจิ ฉาริษยาและเปย มลนดว ยไมตรี
๔. อุเบกขา กลาววาอุเบกขาความวางใจเปนกลางอันจะทําใหดํารงอยใู นธรรมที่พิจารณา
เห็นดวยปญญา คือมีจิตเรียบตรงเที่ยงธรรมดุจตราช่ัง ไมเอนเอียงดวยรักและชังพิจารณาเห็นกรรมที่
สัตวท้ังหลายกระทําแลวอันควรไดรับผลดีหรือชั่ว สมควรแกเหตุอันตนประกอบ พรอมท่ีจะวินิจฉัย
และปฏิบัติไปตามธรรม รวมทั้งรูจักวางเฉยสงบใจมองในเม่ือไมมีกิจควรทํา เพราะวาเขารับผิดชอบ
ของตน ในคัมภีรอรรถกถา ไดใหคําจํากัดความวาอุเบกขามีอันเปนไปโดยอาการเปนกลาง ๆ ในสัตว
ทั้งหลายเปนลักษณะ มีอันเห็นภาวะสม่ําเสมอกันในสัตวท้ังหลายเปนกิจ มีอันสงบความเสียใจและ
ความดีใจ อุเบกขาจึงหมายถึง ความวางเฉย คือไมพ ยายามไขวควาขวนขวายใหเขามีความสขุ และไม
พยายามจะชวยเหลือเขาใหพนจากทุกข และไมมีความพลอยยินดีกับผูอื่นโดยการมองสถานการณ
ตา ง ๆ ดวยปญญา ดังวา “กมฺมนุ า วตตฺ ตี โลโก” สัตวโลกยอ มเปนไปตามกรรม นั้นคือตั้งสติ ทําความ
เขา ใจวาคนทุกคนมีกรรมเปน ของตน ถาหากวาทํากรรมดีก็จะไดรับผลตอบแทน ถาหากวาทํากรรมชั่ว
ก็จะไดรับผลชั่วตอบสนอง ไมมีทางหนีหน้ีกรรมของตนเพราะวากรรมจะติดตามตนไปเหมือนลอ
เกวยี นหมนุ ไปตามรอยเทาโคหรือเวลาทเ่ี ขามีความสุขไพบูลยแลวไมจําเปนตองชว ยเหลอื อีก เปน ตน
ดังนั้น อเุ บกขาจึงเปนความวางเฉย ไมยินดียินราย และเปนกลางตออารมณ โดยการกระทําใจวาสัตว
ทั้งหลายเปนผมู กี รรมเปนของ ๆ ตน ๘๙
92

๘๙ ลิขิตา เฉลิมพลโยธิน เฉลิมชัย กิตติศักด์ินาวิน และนลินณัฐ ดีสวัสดิ์, “ภาวะผูนํากับการพัฒนา
องคการโดยใชหลักพรหมวหิ าร ๔”, วารสารวิชาการมหาวิทยาลัยธนบรุ ี, ปที่ ๑๑ ฉบับที่ ๒๖ (กันยายน–ธันวาคม
๒๕๖๐): ๑๖๖-๑๖๘.

๕๘

พรหมวหิ าร ๔ มอี งคประกอบคือ
๑. เมตตา ความรัก คือ ความปรารถนาดี มีไมตรีตองการชวยเหลือใหทุกคนประสบ
ประโยชนแ ละความสขุ
ลักษณะของเมตตา ในวิสุทธิมรรค สมาธินิทเทส พรหมวิหารนิทเทส แสดงลักษณะของ
เมตตาพรหมวหิ ารไววา

๑) เมตตามีอาการประพฤติเกื้อกลู เปน ลักษณะ
๒) มกี ารนอมนําเขาไปเกอื้ กูลประโยชนในสตั วเปนรส
๓) มีการบาํ บดั ความอาฆาตเปน ปจ จุปฏฐาน (อาการท่ีปรากฏ)
๔) มกี ารเหน็ สัตวเปน ทีช่ อบใจ คอื ไมโกรธเคอื ง ไมขนุ เคืองในขณะนั้นเปนปทัฏฐาน
๕) มกี ารเขา ไปสงบความพยาบาทเปนสมบัติ
๖) มคี วามเสนหาเปนวิบัติ
ตามอัฏสาลินี อรรถกถา พระธมั มสังคณีปกรณ ทุกินกเขปกถา เหตุโคจฉกะ พระบาลีนิท
เทสอโทสะ ไดแสดงลักษณะของเมตตาไววา
๑) เมตตามีชอื่ วาไมตรเี นอื่ งจากเปน กรยิ าทสี่ นิทสนม
๒) เมตตามีชอ่ื วา การเอ็นดูเพราะคอยปกปองคมุ ครอง
๓) เมตตามีชือ่ วา ความแสวงหาผลประโยชนเ กือ้ กลู
๔) เมตตามีช่ือวาความสงสารเน่อื งจากคอยหวั่นไหวตามไปดว ย
ดังนั้น การจะแสดงวามีเมตตาตอบุคคลใด จึงตองมีลักษณะดังกลาว ซึ่งหากวาไมใช
อาการเหลาน้ี จติ ขณะนั้นอาจเปนโลภะหรือโทสะซึง่ เปนอกศุ ลจิต ไมใชเ มตตา
๒. กรุณา ความสงสาร คือ อยากชวยเหลือผูอื่นใหพนจากความทุกขใสใจที่จะปลดเปลื้อง
บาํ บัดความทกุ ขย ากเดือนรอ นของคนและสัตวท ้ังปวงความปรารถนาใหผูอื่นพน ทกุ ข ความทุกข คือ
ส่ิงท่ีเขามาเบียดเบียนใหเกิดความไมสบายกาย ไมสบายใจ และเกิดข้ึนจากปจจัยหลายประการ
ดวยกนั พระพทุ ธองคท รงสรปุ ไววาความทุกขม ี ๒ กลุม ใหญ ๆ ดังน้ี
๒.๑) ทกุ ขโ ดยสภาวะ หรือเกิดจากเปลี่ยนแปลงตามธรรมชาติของรา งกาย เชน การ
เกิดการเจ็บไข ความแกและความตายส่ิงมีชีวิตทั้งหลายท่ีเกิดมาในโลกจะตองประสบกับการ
เปลี่ยนแปลงทางรางกายอยา งหลกี เลยี่ งไมได ซ่ึงรวมเรียกวา กายกิ ทกุ ข
๒.๒) ทกุ ขจรหรือทกุ ขทางใจ อันเปนความทุกขท ี่เกดิ จากสาเหตุทีอ่ ยูน อกตัวเรา เชน
เม่ือปรารถนาแลวไมสมหวงก็เปนทุกข การประสบกบั สิ่งอันไมเปนที่รกั ก็เปนทุกขก ารพลัดพรากจาก
สง่ิ อันเปนท่รี ัก ก็เปน ทุกข รวมเรยี กวา เจตสิกทกุ ข
๓. มุทิตา ความเบิกบานพลอยยินดี เม่ือเห็นผูอ่ืนดีมีสุขก็มีใจแชมช่ืนเบิกบานเมื่อเห็นเขา
ประสบความสําเร็จงอกงามยง่ิ ข้นึ ไปก็พลอยยินดีบันเทิงใจดวย ความยินดีเม่ือผูอ่ืนไดดี คําวา "ดี" ในท่ีน้ี
หมายถึง การมีความสุขหรือมีความเจริญกาวหนา ความยินดีเมื่อผูอ่ืนไดดีจึงหมายถึง ความปรารถนา
ใหผูอืน่ มีความสุขความเจริญกาวหนายิ่ง ๆ ข้ึน ไมมีจติ ใจริษยา ความริษยา คือความไม สบายใจ ความ
โกรธ ความฟุงซานซึ่งมักเกดิ ข้ึนเม่ือเห็นผูอื่นไดดีกวาตน เชน เห็นเพื่อนแตงตัว เรียบรอยแลวครูชมเชย

๕๙

ก็เกิดความริษยาจึงแกลงเอาเศษชอลก โคลนหรือหมึกไปปายตามเสื้อกางเกงของเพ่ือนนักเรียนคนน้ัน
ใหสกปรกเลอะเทอะ เราตองหม่ันฝกหัดตนใหเ ปนคนท่ีมมี ุทติ า เพราะจะสรางไมตรีและผกู มติ รกับผูอ่ืน
ไดง า ยและลกึ ซง้ึ

๔. อุเบกขา ความมีใจเปนกลาง คือ มองตามเปนจริง โดยวางจิตเรียบสมํ่าเสมอ มั่นคง
เที่ยงตรงดุจตาช่ัง มองเห็นการที่บุคคลจะไดรับผลดีหรือช่ัว สมควรแกเหตุท่ีตนประกอบพรอมที่จะ
วินิจฉัย วางตนและปฏิบัติไปตามความเท่ียงธรรมไมมีอคติ ปลงใจไดวาสัตวท้ังหลายมีกรรมเปน ของ
ตน “ผูทําความดียอมไดรับผลดี ผูทําความช่ัวยอมไดรับผลชั่ว" ลักษณะของผูมีอุเบกขา คือเปนคน
หนักแนนมีสติอยูเสมอ ไมดีใจไมเสียใจจนเกินเหตุ เปนคนยุติธรรม ยึดหลักความเปนผูใหญรักษา
ความเปนกลางไวไดมั่นคงไมเอนเอียงเขาขาง ปฏิบัติหนาท่ีดวยเหตุผลถูกตองคลองธรรม และเปนผู
วางเฉยไดเมือ่ ไมอาจประพฤตเิ มตตา กรณุ า หรอื มุทิตาไดอ ุเบกขา ๑๐ ประเภท

๑) ฉพงฺคเุ ปกขา อุเบกขาประกอบดว ย องค ๖ คอื การวางเฉยในอายตนะทงั้ ๖
๒) พฺรหฺมวิหารุเปกขฺ า อเุ บกขาในพรหมวิหาร
๓) โพชฌฺ งฺคุเปกฺขา อุเบกขาในโพชฌงค คือ อเุ บกขาซงึ่ องิ วิราคะ อิงวิเวก
๔) วิริยูเปกฺขา อุเบกขาใน วิริยะ คือ ทางสายกลางในการทําความเพียร ไมหยอน
เกนิ ไป ไมต ึงเกนิ ไป
๕) สงฺขารเุ ปกฺขา อุเบกขาในสงั ขาร คอื การไมย ดึ มั่นถือมั่นในขนั ธ ๕
๖) เวทนเู ปกฺขา อเุ บกขาในเวทนา ไมใ ชท ุกข ไมใชส ขุ
๗) วปิ สสฺ นูเปกขฺ า อเุ บกขาในวิปสสนา อนั เกดิ จากเห็นอนจิ จงั ทุกขงั อนัตตา
๘) ตตฺรมชณตฺตุเปกฺขา อุเบกขาในเจตสิก หรืออุเบกขา ที่ยังธรรมท้ังหลาย ท่ีเกิด
พรอ มกนั ใหเปน ไปเสมอกัน
๙) ฌานเฺ ปกขฺ า อเุ บกขาในฌาน
๑๐) ปาริสุทธฺ เปกฺขา อเุ บกขาบรสิ ุทธิ์จากขาศึก คือ มีสติบริสทุ ธ์ิ เพราะอเุ บกขา93๙๐
๒.๕.๓ คุณวเิ ศษของพรหมวิหารธรรม ๔
คําวา “พระพรหม” ในความรูสึกนึกคิดของเราน้ัน หมายถึง เทพเจาผูวิเศษ เปนผูสราง
โลกตามคติศาสนาพราหมณ สวนคติทางศาสนาพุทธ หมายถึง ทานผูสําเร็จญาณ คือ รูปฐานและ
ตายจากอตั ภาพมนุษยไ ปเกิดเปน พระพรหม อันมีแทนเปน ที่อยเู ปนสัดสว น มกั เรียกวา “พรหม โลก”
ลักษณะพระพรหมทานมี ๔ หนา โดยแตละหนาจะเปนตัวแทนของความเมตตา ความกรุณา มุทิตา
และอุเบกขา คําวา “พรหม” ตามความหมายท่ีแทจริงในหลักพุทธศาสนาใชเรียก บุคคลท่ีมีคุณธรรม
ที่เรยี กวา “พรหมวิหารธรรม” บริบูรณ คือความหมายวา คนธรรมดาเราน่ีเอง จะอยูในวัยใดวัยหนึ่ง

๙๐ นายวิทยา เอ้ืองเพ็ชร, “คุณลักษณะตามหลักพรหมวิหารธรรมของผูบริหารสถานศึกษาข้นั พื้นฐาน
สงั กัดสํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาสุพรรณบุรี เขต ๒”, การคนควาอิสระศึกษาศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาการ
บริหารการศกึ ษา, (บัณฑติ วทิ ยาลยั : มหาวิทยาลัยศิลปากร, ๒๕๕๔), หนา ๓๙-๔๒.

๖๐

มเี พศ ผิวพรรณหรือตระกลู ใดก็แลว แต มีสิทธิจะเปนพระพรหมดวยกัน ท้งั นั้น ขอเพียงแตตองมีพรหม
วิหารธรรม ๔ นี้ใหครบถว นเทานั้น

พรหมวิหารธรรม ดังกลาวนี้ มีประจําใจผูใด ผูนั้นจะถึงซ่ึงความประเสริฐ เปนที่เคารพ
กราบไหวบูชาของคนท่ัวไป ผูปกครองหรือผูบริหารท่ีมีพรหมวิหารธรรมยอมปรารถนาความเจริญ
ของผูใตบังคับบัญชามีเมตตาเอ้ือเฟอเผ่ือแผ กรุณาและสงสารปรารถนาจะใหผูใตบังคับบัญชาพน
ทกุ ข ยินดมี ีมทุ ิตาจิตในความสขุ ความเจริญของผูใตบงั คบั บัญชา และวางใจใหเ ปนกลางเท่ียงตรง แนว
แนเปนอเุ บกขา คณุ วเิ ศษของพรหมวหิ ารธรรม ๔ ประการมีดังนี้

๑. เมตตา คือ ความรักความจริงใจความปรารถนาดีตอ ผูอื่น ไมมีเลหกลมายา ไมใ ชความ
รักที่เกี่ยวของกับกาม ถารักแบบเก่ียวของกับกามไมใชเมตตาแตกลับกลายเปนกามฉันทะ หรือกาม
ราคะ รวมความกค็ ือปรารถนาตอ งการใหผ ูอ ื่นไดมคี วามสุข มคี วามสุขความเจริญท้ังใน หนาท่รี าชการ
และสวนตัวปรารถนาดีกับผูใตบังคับบัญชาทุกคน ชวยเหลือและแนะนําใหทุกคนพบกับความสุข
ความสําเรจ็ ปกครองบังคบั บญั ชาดว ยความรกั และหวังดีเสมือนบดิ าปกครอง

๒. กรุณา คือ ความสงสาร ไดแก ความเห็นใจในเม่ือไดเห็นผูอ่ืนไดรับทุกขยาก หมายความ
วา เห็นอกเห็นใจตอเพื่อนรวมโลก ยามเห็นผูอื่นมีความสําบากตกทุกขไดยาก ก็ทนดูอยูไมได ตอง
แสดงออกดวยการคิดจะชวยเหลือหรือลงมือชวยเหลือจุนเจือชวยใหพนทุกขดวยความเติมใจเสมอ
ผูบริหารจะตองมีความกรุณาสงสารผูใตบังคับบัญชาเม่ือประสบภัยพิบัติหรือตกทุกขไดยากทุกกรณี
ผูบริหารจะตองชวยเหลืออยางทนั ทวงทีไมนิ่งดูดาย หรือเวลาเจ็บไขก ต็ องดแู ล รกั ษาเขาทํานอง “ยาม
ดีใช ยามใชรักษา” ยามใดท่ีผูใตบังคับบัญชาเดือดรอนขาดเหลือผูบริหารตองอุปถัมภคํ้าจุนเก้ือหนุน
ชวยเหลือเจือจานดว ยความเตม็ ใจเขา ทํานองสุขกส็ ุขดว ย ทกุ ขก็ทุกข

๓. มุทิตา คือ ความเบิกบานใจชื่นชมยินดีใหความสําเร็จของผูอื่น คือเม่ือไดยิน หรือได
เห็นผูอ่ืนมีความสุขสบาย เจริญดวยลาภ ยศ สรรเสริญ ตามสภาพของตน ๆ แลวก็พลอยยินดีช่ืนชม
ไมแสดงความอิจฉาริษยา โดยทนดูเห็นคนที่เขาไดดีกวาตัวไมได ผูบริหารท่ีมีคุณธรรมขอนี้ คือจะมี
มุทติ าจิตจะชน่ื ชมยินดีแสดงไมตรีจติ กบั ผใู ตบ ังคับบญั ชาท่ปี ระสบความสาํ เรจ็ โดยไมตอง บังคบั ใจ ซ่ึง
อาจจะแสดงโดยใชวัตถุมอบใหเพ่ือเปนประโยชนก็ได หรืออาจจะเปนเพียงคําพูดที่สุภาพออนโยน
คําพูดที่เปนประโยชนท่ีผูใตบังคับบัญชาฟงแลวชื่นใจ สบายใจ เห็นประโยชนในคําพูดนั้นมีกําลังใจที่
จะสรา งคุณงามความดใี หย งิ่ ๆ ขึ้นไป

๔. อุเบกขา คือ ความวางเฉย ไดแกวางเฉยในเมื่อไมอาจจะชวยเหลือเขาได เม่ือไดเห็น
หรือทราบวาผูอ่ืนถึงความวิบัติก็ไมทับถมซ้ําเติม ไมแสดงอาการสมนํ้าหนา วางใจเปนกลาง อุเบกขา
ธรรมจึงจําเปน สําหรับผูบริหาร เพราะผูใตบังคับบัญชามีจํานวนมาก บางเร่ือง บางกรณี ผบู ริหารก็ไม
สามารถจะชวยเขาไดท้ังหมด เม่ือชวยไมไดก็ตองตั้งตัวเปนกลางวางเฉย ไมเยาะเยย ถากถางหรือ
ซ้ําเติม การวางเฉยน้ีมิไดหมายถึงความเฉยเมย อันเปนการแสดงออกถึงคนใจจืดใจดํา ใครจะดีจะชั่ว
อยางไรก็ไมสนใจไมได ผูบริหารจะตองคอยแนะนําช้ีทาง วิธีการประพฤติปฏิบัติที่ถูกที่ควร ควรให
ผูใตบังคับบัญชาใหประพฤติดีปฏิบัติชอบ คอยบังคับบัญชาใหปฏิบัติตาม กฎระเบียบแบบแผนของ
ทางราชการคอยเปนพ่เี ลยี้ งประคับประคองใหผ ูใตบงั คับบญั ชาปฏบิ ัตใิ หถ ูกตองตามธรรมทาํ นองคลอง
ธรรม หากชวยเหลือจนสุดความสามารถแลวก็ยังไมสามารถจะชวยได จึงพิจารณาวา “สัตวทั้งหลาย
ลวนมกี รรมเปนของตน” การรับกรรมน้ันเปรยี บไดก บั การหวาน พืชเชนใดไว ยอ มรบั ผลเชนน้ัน

๖๑

พรหมวิหารธรรมท้ัง ๔ ประการน้ี ปราชญโบราณทานวาควรเจริญตางเวลาวาระกันตาม
ความเหมาะสม คอื เมตตาเปนทางหมดจดแหง บุคคลผูมากดว ยพยาบาทควรเจริญในยามปกติ กรุณา
เปนทางหมดจดแหง บุคคลผูมากดวยวิหิงสา ควรเจริญเมอ่ื เห็นเขาตกทุกขไ ดย าก มุทิตาเปน ทางหมด
จดแหง บุคคลผูมากดวยอคติ ความไมยินดี ความไมพอใจ การเจริญเม่ือเห็นเขาไดดี มีความสุข
อุเบกขาเปนทางหมดจดแหง บุคคลผูมากดวยราคะ ควรเจริญในเม่ือเห็น หรือทราบวาเขา ถึงวิบัติ
เพราะกรรมช่วั ของเขาเอง ใคร ๆ ไมอ าจจะชวยไดแลว94๙๑

สรุปไดวา ผูมีพรหมวิหารที่แทจริงตองประกอบดวยเปนบุคคลผูมีเมตตา กรุณา มุทิตาทั้ง
เมตตา กรุณา มุทิตาดังกลาวขางตนท้ังสามประการน้ันตองประกอบดวย อุเบกขา ทั้งส้ินและตองมี
อเุ บกขาเปนตวั กํากับอกี ครัง้ หนง่ึ หากบุคคลผใู ดไมมเี มตตา กรุณา จิตใจกจ็ ะโหดเห้ียม ไมมีมทุ ติ าจิตก็
อิจฉาริษยา ไมมีอุเบกขาเขาก็ไมรูจักการวางเฉย ไมรูจักปลอยวาง มีแตความยึดมั่นถือม่ัน ทั้งหลาย
เหลานี้ลว นทําใหจ ิตใจไมม ีความสงบปกตสิ ขุ ไมเปนทีพ่ ึงปรารถนาถึงพรอมดวยพรหมวิหารธรรมทัง้ ๔
ประการไดยาก แตถาปฏิบัติไดถึงพรอมดวยเมตตา กรุณา มุทิตาอุเบกขา ผูนั้นยอมจะเปนผูถึงพรอม
ซ่ึงพรหมวิหารที่ถูกตองแทจริงและบริบูรณ จะกอใหเกิดคุณประโยชนแกผูปฏิบัติท้ังสวนตัว และ
สวนรวม

๒.๕.๔ การเจรญิ พรหมวหิ าร ๔ ในชีวิตประจาํ วัน
๑. การเจริญเมตตาในชีวิตประจําวันเนื่องจากเมตตา เมตตา คือ ความรัก ความ

ปรารถนาดปี ราศจากความพยาบาท มุงราย คิดทําประโยชนต อ สรรพสัตว ซึง่ อาการของจิตเหลา น้ี ทุก
คนยอมมีอยูในตนและในคนที่เปนท่ีรักอยูเปนปรกติ เพียงแตความปรารถนาดีเหลาน้ัน สวนใหญยัง
เจอื ดวยราคะสิเนหาซึ่งเปนศัตรูใกล ของเมตตา ดังนั้นการเจริญเมตตาในชีวติ ประจาํ วันจึงตองทําการ
ปรับปรุงความปรารถนาดีดังกลาว ใหเปนคุณอันบริสุทธ์ิที่เกื้อกูลกวางขวางออกไป มิใหมีคับแคบ
เฉพาะตนและคนซ่ึงเปนที่รักในวงแคบของตน หรือจําเพาะพวกของตน แตใหแผกวางออกไปตลอด
จนถึงไมมีจํากัดไมม ีประมาณ ดังปรากฏในเมตตา “อัปปมญั ญานทิ เทสวา” มจี ิตสหรคตดวยเมตตาแผ
ไปตลอดทิศหนึ่งอยูเปนไฉน ภิกษุมีจิตสหรคตดวยเมตตาแผไปยังสัตวโลกท้ังปวงเหมือนคนเห็นคนผู
หนง่ึ ผูเปนทีร่ กั เปนทช่ี อบใจแลวพงึ รกั ใคร

๒. การเจรญิ กรณุ าในชีวิตประจําวันเนื่องจากกรุณา คือ ความสงสาร กริยาที่สงสาร
ภาวะที่สงสารในสัตวทั้งหลาย ตองการชวยกําจัดชวยปลดเปลื้องบําบัดความทุกขยากเดือดรอนของ
ปวงสัตว ซ่ึงอาการของจิตเหลานี้ยอมมีอยูในจิตของทุกคนนี้เปนธรรมดาสามัญเพียงแตยังเจือดวย
วหิ ิงสา คือความคดิ เบียดเบียนผูอื่น สตั วอ น่ื เพอื่ ใหต นพนทกุ ข และยงั มีความโทมนสั ในเมอื่ ไดเหน็ ทกุ ข
ของคนผูเปนที่รัก เพราะเปนภาวะของจิตที่คับแคบ ตองการใหตนเองและคนผูเปนท่ีรักของตนพน
ทุกขเทานั้น ดังนัน้ การเจริญกรุณาในชีวติ ประจําวนั จงึ ตอ งอูบรมปรับปรงุ ภาวะท่ีมอี ยูแ ลว น้ใี หเ ปน คุณ
อันบริสุทธิ์ท่ีเก้ือกูลกวางขวางออกไป มิใหมีคับแคบเฉพาะตนและผูที่ตนรัก หรือจําเพาะพวกของตน

๙๑ นายวทิ ยา เอื้องเพ็ชร, “คุณลกั ษณะตามหลักพรหมวิหารธรรมของผูบริหารสถานศึกษาข้ันพื้นฐาน
สงั กัดสํานักงานเขตพ้ืนท่ีการศึกษาสุพรรณบุรี เขต ๒”, การคนควาอิสระศึกษาศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาการ
บรหิ ารการศกึ ษา, หนา ๔๒-๔๓.

๖๒

แตใหแผกวางออกไปจนถึงไมมีจํากัด ไมมีประมาณดังปรากฏในกรุณา “อัปปมัญญานิทเทสวา” มี
จิตสหรคตดวยกรุณาแผไปตลอดทิศหนึ่งอยูเปนไฉน ภิกษุมีจิตสหรคตดวยกรุณาแผไปยังสัตวโลกท้ัง
ปวง เหมือนบุคคลเห็นคนผหู นง่ึ ผตู กทกุ ขไ ดยากแลว พึงสงสาร

๓. การเจริญมุทิตาในชีวิตประจําวันเน่ืองจากมุทิตา คือความพลอยยินดี กริยาที่
พลอยยินดี ภาวะท่ีพลอยยินดีในสัตวท้ังหลาย โดยปราศจากความริษยาเม่ือผูอื่นอยูดีมีสุข ซ่ึงอาการ
ของจิตเหลานี้ทุกคนยอมมีอยูในตนและในคนท่ีเปนท่ีรักอยูเปนปรกติ เพียงแตยังเจือดวยริษยาเม่ือ
เห็นคนอ่ืนไดสมบัติและแมในสมบัติท่ีตนได ก็ยังมีโสมนัสเจือตัณหา ดังน้ันการเจริญมุทิตาใน
ชีวิตประจําวันจึงตองปรับปรุงภาวะที่มีอยูแลวน้ีใหเปนคุณอันบริสุทธิ์ที่เกื้อกูลกวางขวางออกไป มิให
คับแคบเฉพาะตนและผูที่ตนรักเทาน้ัน แตใ หกวางออกไปตลอดถึงไมมีจาํ กัด ไมมีประมาณ ดังปรากฏ
ในมุทิตา “อัปปมัญญานิทเทสวา” มีจิตสหรคตดวยมุทิตาแผไปตลอดทิศหนึ่งอยู เปนไฉน ภิกษุมี
จิตสหรคตดว ยมุทติ าไปยงั สัตวโ ลกท้งั ปวง เหมอื นบุคคลเหน็ คนผหู นึง่ ผเู ปน ทร่ี กั ชอบใจแลวพลอยยินดี

๔. การเจรญิ อุเบกขาในชีวิตประจําวันเนือ่ งจากอุเบกขา คือความวางเฉย กรยิ าทีว่ าง
เฉย ภาวะท่ีวางเฉยในสัตว ท้ังหลายเห็นความเสมอกันในสัตว บุคคลทั้งหลาย ไมตกไปในราคะ คือ
ความยนิ ดีตดิ ีหรือปฏิฆะ ความยินราย พิจารณาเห็นกรรมที่สัตวท งั้ หลายกระทาํ แลว อันควรไดรับผลดี
หรือช่ัว สมควรแกเหตุอันตนประกอบ พรอมท่ีจะวินิจฉัยและปฏิบัติไปตามธรรม รวมทั้งรูจักวางเฉย
สงบใจมองดูในเม่ือไมมีกิจที่ควรทํา ซ่ึงอาการของจิตเหลาน้ียอมมีอยูในจิตของทุกคนนี้เปนธรรมดา
สามัญ ในเวลาปรกติยังไมมี อะไรมาทําใหเกิดความยินดียินราย เพียงแตยังเจือดวยความไมรู (อัญ
ญาณ) และจะเปลย่ี นไปเปน ความยนิ ดียนิ รายข้ึนไดโดยงาย ดังนั้นการเจรญิ อุเบกขาในชีวติ ประจําวัน
จึงตองปรับปรุงภาวะที่มีอยู แลวน้ี ใหเปนคุณอันบริสุทธิ์ท่ีเก้ือกูลกวางขวางออกไป มิใชมีเฉพาะใน
เวลาที่ไมมีเร่ืองอะไรมากระทบ จิตเทานั้น แมมีเรื่องมากระทบจิตใหยินดียินรายก็ระงับได ทําใจให
สงบเปนอุเบกขาไดดวยความรู (ญาณ) เพราะวาความยินดี (ราคะ) และความยินราย (ปฏิฆะ) เปน
ศัตรูไกลของอุเบกขา สวนอุเบกขา ดวยความไมรู (อัญญาณุเบกขา)เปนศัตรูใกลของอุเบกขา ดัง
ปรากฏในอุเปกขา “อัปปมัญญานิทเทสวา” มีจิตสหรคตดวยอเุ บกขาแผไปตลอดทิศหน่ึงอยู เปนไฉน
ภกิ ษมุ ีจติ สหรคตดว ยอเุ บกขาแผไ ปยงั สตั วโ ลกทง้ั ปวง เหมือนบุคคลเหน็ คนผูหนงึ่ ผเู ปน ทช่ี อบใจกไ็ มใช
ไมเ ปนท่ีชอบใจก็ไมใชแลว เปนผมู ีอเุ บกขา95๙๒

สรุปไดวา การนาํ พรหมวิหาร ๔ มาเผยแผและพุทธศาสนิกชนสามารถนําไปประยุกตใ ชใ น
ชีวิตประจําวันไดตามความเหมาะสม เชน เปนคุณธรรมประจําใจตนเอง เปนตน จึงเกิดข้ึนในยุคนี้
นอกจากนี้ยังมีการนําองคธรรมแตละขอของพรหมวิหาร ๔ มาแยกศึกษาวิเคราะหและเผยแผทําให
งายแกการทําความเขาใจและนําไปปฏิบัติตาม เชน การนําเมตตาซ่ึงเปนองคธรรมขอหน่ึงในพรหม
วหิ าร ๔ มาเผยแผภายใตช อื่ ตาง ๆ ตามความเหมาะสม

๙๒ พระมหาเกษม ปฺญาวโร, “การเจริญพรหมวิหาร ๔ ในชีวิตประจําวัน”, วารสารปรัชญาปริทรรศน,
ที่ ๒๒ ฉบับท่ี ๑ (มกราคม–สงิ หาคม ๒๕๖๐): ๖๓.

๖๓

ตารางที่ ๒.๕ หลักพทุ ธธรรมทเ่ี ก่ยี วของกบั การสง เสริมหลกั นิตธิ รรม

นกั วชิ าการหรอื แหลงขอมูล แนวคิดหลกั
อภ.ิ ส.ํ (ไทย) ๓๔/๑๙๐/๖๕. พรหมวิหาร ๔ คือ ธรรมทีเ่ ปนกศุ ล, ธรรม
เครอ่ื งอยอู ยางประเสริฐ, ธรรมประจาํ ใจอัน
พระสทั ธัมมโชติกะ ธมั มาจรยิ ปรมตั ถิ โชตกิ ะ, ประเสริฐ, หลกั ความประพฤตทิ ปี่ ระเสริฐบริสุทธ,ิ์
(๒๕๔๐, ๑๐๖) ธรรมทตี่ องมีไวเปน หลกั ใจ
สมเดจ็ พระมหาสมณเจา กรมพระยาวชริ ญาณว พรหมวหิ าร คอื “เทวดาทงั้ หลายทม่ี คี วาม
โรรส, (๒๕๒๙, หนา ๓๒๑) เจริญดวยคณุ พิเศษ มีฌาน อันเปน สงิ่ ทีป่ ระณตี
มาก ฉะนั้นเทวดาเหลา น้ันชอ่ื วา พรหม”
แสวง บญุ เฉลิมวภิ าศ, คาํ วา “พรหมวิหาร” เปนภาษาบาลี แปล
(๒๕๔๓, หนา ๖๖) ความหมายไวว า ธรรมเปนเคร่อื งอยูอยาง พรหม
หรอื ของทา นผูใหญ ซึ่งประกอบดวย ๒ อยา งคือ
๑) พรหม หมายถึง พรหมหรือทา นผูใหญ
๒) วิหาร หมายถงึ เปนเครอ่ื งอยู
“พรหมวหิ าร” จึงหมายถึง ธรรมเปน เครื่อง
อยขู องพรหมหรือธรรมประจําใจของพรหม

๒.๖ ขอมูลบรบิ ทเรอ่ื งทีว่ จิ ยั

๒.๖.๑ ประวตั ิความเปนมาองคก ารบรหิ ารสวนตาํ บล
องคการบริหารสวนตําบล (อบต.) คือหนวยการบริหารราชการสวนทองถ่ิน มีฐานะเปน
นิติบุคคลและราชการสวนทองถิ่น จัดต้ังขึ้นตามพระราชบัญญัติสภาตําบลและองคการบริหารสวน
ตาํ บล พ.ศ. ๒๕๓๗ ซึ่งมีผลใชบังคับตั้งแตวันที่ ๒ มีนาคม ๒๕๓๘96๙๓ และมีฉบับแกไขเพ่ิมเติมในเวลา
ตอมา พระราชบัญญัติฉบับนี้ไดสงผลใหมีการกระจายอํานาจสูองคกรประชาชนในระดับตําบลอยาง
มาก โดยไดยกฐานะสภาตําบลซ่ึงมีรายไดตามเกณฑคือมีรายไดไมรวมเงินอุดหนุนในปงบประมาณท่ี
ลวงมาตดิ ตอ กัน ๓ ป เฉลี่ยไมต่ํากวาปละ ๑๕๐,๐๐๐ บาท ขึน้ เปนองคการบริหารสวนตําบล กลา วได
วาการจัดต้ังองคการบริหารสวนตําบลนี้เปนผลผลิตหนึ่งของกระแสของสังคมที่ตองการจะปฏิรูป
การเมืองดังนั้นองคการบริหารสวนตําบลจึงเปนมิติหนึ่งของความพยายามในการปฏิรูปการเมืองโดย
การกระจายอํานาจสูท องถิน่

๙๓ โกวิทย พวงงาม, การปกครองทองถ่ินไทย : หลักการและมิติใหมในอนาคต, (กรุงเทพมหานคร:
วิญชู น, ๒๕๔๓), หนา ๑๗๐.

๖๔

องคการบรหิ ารสว นตําบล มีความสําคัญตอทองถิ่นเปนอยา งมาก เพราะเปนองคกรปกครอง
สวนทองถ่ินที่มีขนาดเล็กท่ีสุด แตใกลชิดกับประชาชนมากที่สุด โดยเฉพาะประชาชนในพ้ืนที่ชนบท
องคก ารบริหารสวนรวมในการปกครองตนเองตามระบอบประชาธปิ ไตย

องคก ารบรหิ ารสวนตําบลนามะเฟอง อําเภอเมือง จังหวัดหนองบวั ลําภู ตําบลนามะเฟอง ได
ยกฐานะจากสภาตําบลเปนองคการบริหารสวนตําบล เม่ือวันท่ี ๒๓ กุมภาพันธ ๒๕๔๐ สํานักงานตั้งอยู
ที่ หมูท่ี ๕ บานโนนสวาง ตําบลนามะเฟอง อําเภอเมือง จังหวัดหนองบัวลําภู ระยะหางจากอําเภอเมือง
หนองบัวลําภู ประมาณ ๒๒ กิโลเมตร และไดมีนายกองคการบริหารสวนตําบลนามะเฟองมาเขามา
บริหารงานต้ังแตป  ๒๕๔๐ - จนถึงปจ จบุ ัน ๖ คน ไดแ ก
๑. นายบุญสวน หลาบหนองแสง ๑๘ มนี าคม ๒๕๔๐ - ๑๘ มนี าคม ๒๕๔๔
๒. นายสมพร ศรีลุนชาง ๑๕ พฤษภาคม ๒๕๔๔ - ๑๕ พฤษภาคม ๒๕๔๘
๓. นายจอม เสนา ๑๕ พฤษภาคม ๒๕๔๘ - ๖ กรกฎาคม ๒๕๕๒
๔. นายวริ ชั โสโท ๖ ตุลาคม ๒๕๕๒ - ๑๘ สิหาคม ๒๕๕๔
๕. นายสมพร ศรลี นุ ชา ง ๑๕ ตลุ าคม ๒๕๕๔ - ๑๕ ตลุ าคม ๒๕๖๑
๖. นางทศั นิยา สิทธิมงคล ๑ ธนั วาคม - ปจ จุบนั

๒.๖.๒ เน้อื ทต่ี าํ บลนามะเฟอ ง

มีเน้อื ทปี่ ระมาณ ๘๔.๒๗ ตารากิโลเมตร หรือ ๕๒,๖๖๘ ไร

๒.๖.๓ วสิ ัยทัศนในการพฒั นาองคการบริหารสวนตําบลนามะเฟอง

“การคมนาคมสะดวก เศรษฐกจิ ดี มคี วามรทู ันสมยั ส่งิ แวดลอมไมเ ปน มลพิษ”

๒.๖.๔ พันธกิจ (Mission)

สงเสริมการดํารงชีวิตแบบเศรษฐกิจตามแนวพระราชดําริ โดยชุมชนอยูรวมธรรมชาติ
อยางเกื้อกูลซ่ึงกันและกัน ควบคูกับการปองกันและฟนฟูปาไมและแหลงนํ้าใหสมบูรณ เพื่อลดความ
สูญเสยี จากภัยธรรมชาติ

เสริมสรางสังคมแหงการเรียนรู และเพิ่มขีดความสามารถของทุนทางสังคมใหมีศักยภาพ
ในการเพ่ิมรายไดและคุณภาพชวี ิตของประชาชน

เสริมสรางความเขมแข็งขององคกรภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชนใหเปนเครือขาย
ในการปรับปรุงระบบการทํางานและการบริหารการจัดการท่ีไดมาตรฐานสากล เพื่อใหประชาชนไดรับ
การบรกิ ารที่มีคุณภาพอยา งท่ัวถึงเทาเทียมกันและเปน ชมุ ชนท่ีดีงาม

๒.๖.๕ จาํ นวนหมบู าน ๑๐ หมูบา น
๑) บา นนามะเฟองเหนอื หมทู ี่ ๑ หางจากท่ที าํ การ อบต. ๓ ก.ม.
๒) บานเหลา โพธ์ิชยั หมทู ่ี ๒ หางจากท่ีทาํ การ อบต. ๓ ก.ม.
๓) บา นนาอาง หมูที่ ๓ หางจากทที่ าํ การ อบต. ๓.๕ ก.ม.
๔) บานทรายงาม หมูที่ ๔ หางจากที่ทําการ อบต. ๖ ก.ม.
๕) บา นโนนสวา ง หมทู ี่ ๕ หา งจากทีท่ ําการ อบต. ๑.๕ ก.ม.

๖๕

๖) บานหนองศาลา หมูท่ี ๖ หา งจากท่ที าํ การ อบต. ๑.๕ ก.ม.
๗) บา นกดุ เตา หมูที่ ๗ หางจากท่ที ําการ อบต. ๕ ก.ม.
๘) บานโนนสมบรู ณหมูที่ ๘ หา งจากท่ีทาํ การอบต.๔ ก.ม.
๙) บานนามะเฟองใต หมทู ี่ ๙ หางจากทท่ี ําการ อบต. ๓ ก.ม.
๑๐) บานหนองสองหอง หมทู ี่ ๑๐ หางจากทที่ ําการ อบต. ๑.๕ ก.ม.

๒.๖.๖ จาํ นวนประชากร

ประชากรท้งั สิน้ ๑๐,๖๗๑ คน แยกเปน ชาย ๕,๔๒๙ คน หญิง ๕,๒๔๒ คน ๙๔
97

๒.๖.๗ เจตจาํ นงสุจริตของผบู ริหาร

คณะผูบรหิ าร พนักงานสวนตาํ บล และพนักงานจาง องคการบริหารสว นตําบลนามะเฟอ ง
มีเจตนารมณรวมกันท่ีจะสรางองคกรแหงความใสสะอาด โดยการใหบริการดานความโปรงใส เพ่ือ
ความเปนธรรมตอประชาชนผูรับบริการและพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชาชนในเขตพ้ืนท่ีองคการ
บริหารสวนตําบล นามะเฟอ ง

ดังน้ัน เพ่ือใหบรรลุเจตนารมณดังกลาว องคการบริหารสวนตําบลนามะเฟองจะดําเนินการ
ดงั น้ี

๑) บริหารงานและปฏบิ ัตงิ านดานหลักธรรมมาภิบาล โดยมุงตอบสนองความตอ งการของ
ประชาชนดวยความถูกตองและเปนธรรม ๒) ปลูกฝงคานิยมมีทัศนคติใหบุคลากรในองคกรและ
บุคลากร ไดมีความรูความสามารถยึด หลักคุณธรรม จริยธรรม และนิยมนําหลักปรัชญาเศรษฐกิจ
พอเพียงมาใชการปฏิบัติงานและการดํารงชีวิต ๓) สงเสริมใหองคกรเอกชนและภาคประชาชนไดเขา
มามีสวนรวมบทบาทการรับรูขอมูล ขาวสารในการดําเนินกิจการทุกรูปแบบ ๔) มุงตอตานและเฝา
ระวังการทุจริตคอรัปชั่นทุกรูปแบบ โดยมีการเฝาระวังอยางรัดกุมและใชมาตรการการสงโทษขั้นสูง
กับผทู ุจรติ คอรปั ชนั่ และผูท เี่ กี่ยวของ

๒.๗ งานวิจัยทเ่ี กีย่ วขอ ง

การวจิ ัยเร่ือง “การสงเสริมหลักนิติธรรมในการปกครองของผูน ําทองถิ่นตาํ บลนามะเฟอง
อําเภอเมือง จังหวัดหนองบัวลาํ ภ”ู จากการคน ควา ทางเอกสารและงานวจิ ัยทเี่ ก่ียวของ ผวู ิจัยพบวา มี
เอกสารงานวิจัยและวิทยานิพนธท่ีมีเน้ือหาเกี่ยวของกับการสงเสริมหลักนิติธรรมในการปกครองของ
ผูนําทอ งถิ่นตาํ บลนามะเฟอ ง อําเภอเมือง จังหวดั หนองบัวลําภู ดังตอ ไปนี้

๒.๗.๑ งานวิจัยเกี่ยวกับหลกั นติ ิธรรม
พระสุนทร กนฺตสีโล (ชํากรม) ไดวิจัยเร่ือง “การใชหลักนิติธรรมในการบริหารงานท่ีมี
ความสัมพันธกับการปฏิบัติงานตามหลักทศพิธราชธรรมขององคการบริหารสวนโนนทองอําเภอแวง

๙๔ องคการบริหารสวนตําบลนามะเฟอง (อบต), ขอมูลพื้นฐาน, [ออนไลน], แหลงที่มา:
https://namafueang.go.th/public/ [๒๔ ตุลาคม ๒๕๖๓].

๖๖

ใหญ จงั หวัดขอนแกน” ผลการวจิ ัยพบวา ๑) การใชหลักนิติธรรมในการบริหารงานขององคการบรหิ าร
สวนตําบลโนนทองอําเภอแวงใหญ จังหวัดขอนแกน โดยรวมอยูในระดับมาก แยกเปนรายขอ อยูใน
ระดับมากทุกขอ ๒) การปฏิบัติงานตามหลักทศพิธราชธรรม พบวา องคการบริหารสวนตําบลโนนทอง
อําเภอแวงใหญ จังหวัดขอนแกน มีการปฏิบัติงานตามหลักทศพิธราชธรรมโดยรวม อยูในระดับมาก
เมื่อพิจารณาเปนรายดาน พบวา อยูในระดับมากทุกดาน โดยดานการปฏิบัติงานตามหลักความเท่ียง
ธรรม มีคาเฉลี่ยมากที่สุด รองลงมา คือการปฏิบัติงานตามหลักการใหทาน การปฏิบัติงานตามหลัก
ความไมโกรธ มีคาเฉลี่ยนอยท่ีสุด ๓) การใชหลักนิติธรรมในการบริหารงานมีความสัมพันธกับการ
ปฏิบัติงานตามหลักทศพิธราชธรรม มีคาสัมประสิทธ์ิสหสัมพันธ โดยรวมอยูในระดับสูงมาก เม่ือ
พิจารณาเปนรายดานพบวา มีคาสัมประสิทธ์ิสหสัมพันธอยูในระดับสูงทุกดาน จึงยอมรับ สมมุติฐาน
ท่ีตงั้ ไวท ั้ง ๑๑ ขอ ๙๕
98

กรพจน อัศวนิ วจิ ติ ร ไดว ิจัยเรอื่ ง “หลกั นิตธิ รรมกับการบรกิ ารสาธารณะของรัฐ” ผลวจิ ัย
พบวา ความเสมอภาคเทาเทียม ความตอเน่ือง การปรับปรุงเปล่ียนแปลงที่เปน สากลและทันสมัยตาม
หลักนิติธรรม (Rule of Law) เปนสาระสําคัญของการจัดทําการบริการสาธารณะของฝายปกครอง
หรือรัฐท่ีจะตองดําเนินการบริหารจัดการใหสอดคลองกับหลักธรรมาภิบาลหรือการบริหารจัดการ
บานเมอื งทีด่ ี (Good Governance) โดยตองประกอบไปดว ยกระบวนการจัดทาํ หรือการตรากฎหมาย
(หลักนิติธรรมในเชิงกระบวนการ : formalistic approach) ที่ถูกตอง และเน้ือหาของการจัดทําตอง
เปนธรรม (หลักนิติธรรมในเชิงเน้ือหา : substantive approach) ที่ตอบสนองตอประชาชนทุกภาค
สวนโดยรวม ท้ังนี้ ก็เพ่ือสรางความเปนธรรมใหเปนที่ยอมรับและสังคมยอมพรอมใจปฏิบัติตาม
กฎหมาย กฎ ขอบังคับ ซึ่งจะสามารถชวยลดความเหลื่อมล้ําของสังคมและเศรษฐกิจได และเพื่อให
ผูดอยโอกาสในสังคมหรือผูมีรายไดนอยสามารถเขาถึงบริการสาธารณะและทรัพยากรของชาติได
อยางเหมาะสมและเปนธรรม ทั้งดานการศึกษา สุขภาพอนามัย การทํางาน การมีรายได รวมถึง
โอกาสในการมีสวนรวมในธุรกรรมทางเศรษฐกิจสมัยใหม ตลอดจนการเขาถึงกระบวนการยุติธรรม
และการบริการทางสังคม และเม่ือประชาชนไดเขาถึงการบริการสาธารณะที่มีคุณภาพตรงตามความ
ตองการแลวก็ยอมสงผลใหประชากรของประเทศสามารถพฒั นาตนเองใหเปนประชากรท่มี ีคณุ ภาพไม
เปนภาระกบั ภาครฐั และสงั คม99๙๖

คมสัน สุขมาก ไดวิจัยเรื่อง “หลักนิติธรรมกับการอํานวยความยุติธรรมทางอาญาของ
พนักงานสอบสวน” ผลการวิจัยพบวา ในการอํานวยความยุติธรรมทางอาญาในงานสอบสวน
พนักงานสอบสวนที่ดีตองมีจรรยาบรรณ ยึดหลักกฎหมาย เพื่อใหเกิดความยุติธรรมในสังคมการ

๙๕ พระสุนทร กนฺตสีโล (ชํากรม), “การใชหลักนิติธรรมในการบริหารงานท่ีมีความสัมพันธกับการ
ปฏบิ ัตงิ านตามหลักทศพิธราชธรรมขององคการบริหารสวนโนนทองอาํ เภอแวงใหญ จังหวดั ขอนแกน”, วิทยานิพนธ
พุทธศาสตรมหาบัณฑิต, สาขาวิชารัฐประศาสนศาสตร, (บัณฑิตวิทยาลัย: มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราช
วิทยาลัย, ๒๕๕๖).

๙๖ กรพจน อัศวินวิจิตร, “หลักนติ ิธรรมกับการบริการสาธารณะของรัฐ”, วารสารศาลรัฐธรรมนูญ, ป
ที่ ๑๙ เลม ที่ ๕๕ (มกราคม-เมษายน ๒๕๖๐).

๖๗

ดําเนินการจะตองมีความโปรงใส สุจริต รวดเร็ว เสมอภาค และเที่ยงธรรมอยางแทจริง โดยยึดหลัก
นิติธรรมและการคุมครองสิทธิเสรีภาพของประชาชนตามบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญควบคูไปกับการ
รักษาความสงบสุขของสังคมและพัฒนาพนักงานสอบสวนใหมีคุณธรรม จริยธรรม จรรยาบรรณที่
เหมาะสมตอ การดํารงไวซ ง่ึ บทบาทหนาท่คี วามรับผดิ ชอบขององคก ร ตนธารกระบวนการยตุ ิธรรมทาง
อาญา แตทั้งนี้ในสภาพสงั คมและการทํางานในปจจุบัน มิอาจปฏิเสธไดวาพนักงานสอบสวนก็มีความ
ตองการความกาวหนาในการปฏิบัติหนาที่และมีสถานภาพที่ดีในองคกร หากไมปฏิบัติตามคําส่ังของ
ผูบังคับบัญชาก็อาจจะเกิดผลกระทบตอความเจริญกาวหนาในหนาที่การงาน เพราะการพิจารณา
ความดีความชอบเปนอํานาจของผูบังคับบัญชา ในระดับที่เหนือกวาจึงทําใหการทํางานของพนักงาน
สอบสวนขาดความเปนอิสระในการดําเนินคดีท่ีแทจริง บางคร้ังตองทํางานภายใตขอจํากัดของ
ผูบังคับบัญชา ซ่ึงบางคนขาดคุณธรรม ไมมีความรูความสามารถหรือประสบการณดานการสอบสวน
ทําใหเกิดความเสียหายตอประชาชนผูบริสุทธ์ิ ดังนั้น เพ่ือใหการอํานวยความยุติธรรมทางอาญาของ
พนักงานสอบสวนเปน ไปดวยความถูกตอง บรสิ ุทธิ์ ยุตธิ รรม ถกู ตองตามหลักกฎหมาย และสอดคลอง
กับหลักนิติธรรมควรมีการปลูกฝงจิตสํานึกใหยึดหลักนิติธรรม อุดมการณ จรรยาบรรณ และยึดหลัก
กฎหมายเปนหลักในการปฏิบัตงิ าน100๙๗

ธนัสถา โรจนตระกูล และธนัชพร ควรเสนาะ ไดวิจัยเร่ือง “การศึกษาคุณภาพการ
ใหบริการประชาชนดานการจัดเก็บภาษีทองถ่ินขององคการบริหารสวนตําบลทาหลวง อําเภอเมือง
จังหวัดพิจิตร” ผลการวิจัยพบวา ระดับคุณภาพการใหบริการประชาชนของผูตอบแบบสอบถามผู
ชําระภาษีทองถ่ินตอการใหบริการของเจาหนาท่ีองคการบริหารสวนตําบลทาหลวง ทั้ง ๕ ดาน มี
คาเฉลี่ย อยูในระดับมาก เมื่อพิจารณาเปนรายดานพบวา ดานที่มีคาเฉลี่ยสูงสุด คือ ดานการให
บริหารอยางเสมอภาค รองลงมา คือ ดานการใหบริการท่ีตรงเวลา ดานการใหบริการอยางตอเน่ือง
ดานการใหบริการอยางเพียงพอ และดานการใหบริการอยางกาวหนา รองลงมาตามลําดับ ปญหา
พบวาประชาชนผูชําระภาษีทองถิ่นสวนใหญไมสามารถแสดงความคิดเห็นรองทุกขในเรื่องตาง ๆ มี
ชอ งทางรองทุกขไ มเพียงพอตอความตองการของประชาชนผูมาชําระภาษีทองถ่ิน และศึกษาแนวทาง
ในการปรับปรุงและพัฒนาประสิทธิภาพการใหบริการประชาชนดานการจัดเก็บภาษีทองถ่ินของ
องคการบริหารสวนตําบลทาหลวง พบวาควรเพิ่มชองรับความคิดเห็นรองทุกขแกประชาชนที่มารับ
บริการผูใหบริการท่ีมีไมเพียงพอตอความตองการของประชาชนผูชําระภาษีทองถ่ิน และควรเพ่ิมชอง
ทางการขอรับบรกิ ารเฉพาะของผสู ูงอายุและผูพิการดวย101๙๘

ปรางชมพู จงอนุรักษ ไดวิจัยเรื่อง “ปญหาการคุมครองเสรีภาพในการประกอบอาชีพใน
ระบบกฎหมายไทย” ผลการวิจัยพบวา ปจจุบันการรับรองเสรีภาพในการประกอบอาชีพตาม

๙๗ คมสัน สุขมาก, “หลักนิติธรรมกับการอํานวยความยุติธรรมทางอาญาของพนักงานสอบสวน”,
วารสารการเมอื ง การบริหาร และกฎหมาย, ปท ่ี ๘ ฉบบั ที่ ๑, (มกราคม-เมษายน ๒๕๕๙): ๓๖๒.

๙๘ ธนัสถา โรจนตระกูล และธนชั พร ควรเสนาะ, “การศึกษาคณุ ภาพการใหบริการประชาชนดา นการ
จัดเก็บภาษที อ งถิ่นขององคการบริหารสวนตาํ บลทา หลวง อําเภอเมืองจังหวดั พจิ ติ ร”, วารสารการบริหารนิตบิ คุ คล
และนวัตกรรมทอ งถิน่ , ปท ี่ ๖ ฉบบั ท่ี ๔ (กรกฎาคม-สงิ หาคม ๒๕๖๓): ๑๑๗-๑๑๗.

๖๘

รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทยยังมีปญหาทั้งในการตีความหาความชัดเจนในทางวิชาการเพ่ือการ
คุมครองเสรีภาพดังกลาวเปนไปอยางมีประสิทธิภาพพรอมท้ังสอดคลองกับหลักกฎหมายระหวาง
ประเทศวาดวยสิทธิมนุษยชนตาง ๆ ซง่ึ ไทยไดเขา รว มเปนภาคี ซ่งึ ลวนแลวแตยืนยันและบัญญัติรับรอง
เสรีภาพในการประกอบอาชพี เอาไวในฐานะทเี่ ปน สิทธมิ นุษยชนที่มีความสําคัญอยางย่ิงตอการดํารงชีพ
หรอื เปนวถิ ีทางยงั ชีพของมนุษย นอกจากนบี้ ทบัญญัตกิ ฎหมายตา ง ๆ ในประเทศไทยซึ่งออกโดยอาศัย
อาํ นาจตามรัฐธรรมนูญเพื่อจํากดั เสรีภาพในการประกอบอาชีพน้ันบางครั้งยังมีลกั ษณะไมสอดคลองตอ
หลักการรับรองเสรีภาพในการประกอบอาชีพตามรัฐธรรมนูญ และไมเปนไปตามหลักการจํากัดสิทธิ
และเสรีภาพตามรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย ทั้งในสวนของการประกอบอาชีพในภาครัฐและใน
สวนของภาคเอกชน จึงจําเปนท่ีจะตองสงเสริมใหมีการพัฒนาแกไขเปล่ียนแปลงบทบัญญัติดังกลาวให
เหมาะสมหรือทําการศึกษา และหาแนวทางสรุปหลักเกณฑใหเกิดความชัดเจนมากยิ่งขึ้นเพื่อพัฒนา
แนวทางการคุมครองสิทธิมนุษยชนในประเทศไทยใหเกิดประสิทธิภาพสูงสุดและเหมาะสมแกสภาพ
สงั คมในปจจบุ ัน102๙๙

ศุภณัฐ บัวกลาง ไดวิจัยเร่ือง “ความเปนกลางของรัฐกับเสรีภาพในทางศาสนาและความ
เชื่อ” ผลการวิจัยพบวา แมในรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทยจะมีบทบัญญัตทิ ี่สะทอนวาประเทศไทย
มิใชรัฐศาสนา โดยการไมก ําหนดศาสนาประจาํ ชาติ และมีบทบัญญัตทิ ่ีแสดงถึงการรับรองเสรีภาพในทาง
ศาสนาและความเช่ือแกประชาชน แตบทบัญญัติบางมาตราสะทอนวารัฐไทยไมไดเปนกลางทางศาสนา
โดยการแสดงออกถึงการท่ีรัฐสงเสริมและสนับสนุนพระพุทธศาสนาเปนพิเศษหลายประการ ดังนั้น
เพ่ือใหหลักการสําคัญของการเปนรัฐเสรีประชาธิปไตยท่ีมุงคุมครองสิทธิและเสรีภาพของประชาชน
สามารถดําเนินตอ ไปได จึงจําเปนตองบัญญัติรับรองและคุมครองเสรีภาพในทางศาสนาและความเช่ือแก
ประชาชนอยา งชดั เจนและครอบคลุมไวใ นรัฐธรรมนูญ103๑๐๐

พิชญณิฐา พรรณศิลป และคณะ ไดวิจัยเรื่อง “บทบาทของผูบริหารทองถิ่นในศตวรรษที่
๒๑” ผลการวิจัยพบวา โลกในศตวรรษที่ ๒๑ เปนยุคของการเปล่ียนแปลงอยางเปนพลวัตร ผูบริหาร
ทองถ่ินจึงมีบทบาทอยางมากตอการดําเนินงานภารกิจของทองถิ่นท้ังการพัฒนาทางการเมืองทองถิ่น
การพัฒนาระบบการบรหิ ารจัดการผบู ริหารจึงจําเปนตองปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการทํางานใหส อดคลอ ง
กับสถานการณ บทบาทของผูบริหารทองถิ่นที่สําคัญในศตวรรษท่ี ๒๑ ไดแก บทบาทการนําอยางมี
ประสิทธิภาพ บทบาทการเปนสัญลักษณของทองถิ่น บทบาทของนักบริหารมืออาชีพ บทบาทเปน
แบบอยา งประชาธิปไตย บทบาทในการขบั เคลื่อนธรรมาภบิ าล และบทบาทอ่ืนตามสถานการณ104๑๐๑

๙๙ ปรางชมพู จงอนุรกั ษ, “ปญหาการคุมครองเสรีภาพในการประกอบอาชีพในระบบกฎหมายไทย”,
วิทยานิพนธนิติศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชากฎหมายมหาชน, (คณะนิติศาสตร: มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร,
๒๕๕๙).

๑๐๐ ศุภณัฐ บัวกลาง, “ความเปนกลางของรัฐกับเสรีภาพในทางศาสนาและความเชื่อ”, วิทยานิพนธ
นิติศาสตรมหาบัณฑิต สาขากฎหมายมหาชน, (คณะนิติศาสตร: มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร, ๒๕๕๙), หนา ๑๕๔.

๑๐๑ พชิ ญณิฐา พรรณศิลป และคณะ, “บทบาทของผบู รหิ ารทองถิ่นในศตวรรษที่ ๒๑”, วารสารสันติ
ศึกษาปริทรรศน มจร, ปท ่ี ๓ ฉบับท่ี ๒, (กรกฎาคม-ธันวาคม ๒๕๕๘): ๑๔๖.

๖๙

ตารางที่ ๒.๖ งานวิจยั ทเี่ กีย่ วขอ งกบั หลกั นิติธรรม

นักวชิ าการหรือแหลงขอมูล ผลการวจิ ยั
พระสุนทร กนฺตสโี ล (ชาํ กรม), ผลการวจิ ยั พบวา โดยรวมอยูใ นระดับสูงมาก เมื่อ
(๒๕๕๖). พจิ ารณาเปน รายดา นพบวา มีคา สัมประสิทธิ์สหสมั พันธอ ยู
กรพจน อัศวินวิจิตร, ในระดับสูงทุกดา น จึงยอมรับ สมมตุ ิฐานท่ตี ั้งไวท้งั ๑๑ ขอ
(๒๕๖๐).
ผลการวิจยั พบวา ความเสมอภาคเทาเทียม ความ
คมสัน สขุ มาก, ตอเนื่อง การปรับปรุงเปล่ียนแปลงที่เปนสากลและทันสมัย
(ปท ่ี ๘ ฉบบั ที่ ๑, หนา ๓๖๒). ตามหลักนติ ธิ รรม (Rule of Law) เปนสาระสาํ คญั ของการ
จัดทาํ การบริการสาธารณะของฝา ยปกครองหรอื รฐั ที่
ธนสั ถา โรจนตระกลู จะตอ งดําเนินการบรหิ ารจดั การใหส อดคลองกับหลัก
และธนัชพร ควรเสนาะ, ธรรมาภบิ าลหรือการบริหารจัดการบา นเมืองท่ีดี (Good
(กรกฎาคม-สิงหาคม ๒๕๖๓). Governance)

ผลการวิจัยพบวา ในการอํานวยความยุติธรรมทาง
อาญาในงานสอบสวน พนักงานสอบสวนท่ดี ีตอ งมี
จรรยาบรรณ ยดึ หลักกฎหมาย เพอ่ื ใหเกดิ ความยุติธรรมใน
สังคมการดําเนินการจะตอ งมีความโปรง ใส สจุ รติ รวดเร็ว
เสมอภาค และเท่ยี งธรรมอยางแทจรงิ โดยยึดหลักนติ ิธรรม
และการคุมครองสทิ ธิเสรภี าพของประชาชนตามบทบัญญตั ิ
ของรัฐธรรมนูญ

ผลการวิจัยพบวา ระดับคุณภาพการใหบริการ
ประชาชนของผตู อบแบบสอบถามผูชาํ ระภาษีทอ งถน่ิ ตอ
การใหบรกิ ารของเจาหนา ท่ีองคการบริหารสว นตาํ บลทา
หลวง ดา นการใหบริหารอยา งเสมอภาค อยูในระดบั มาก

ปรางชมพู จงอนรุ ักษ, ผลการวิจยั พบวา บทบญั ญัติกฎหมายตาง ๆ ใน
(๒๕๕๙). ประเทศไทยซึ่งออกโดยอาศัยอาํ นาจตามรฐั ธรรมนูญเพ่อื
จาํ กัดเสรภี าพในการประกอบอาชพี นัน้ บางครั้งยงั มลี ักษณะ
ไมสอดคลองตอ หลกั การรบั รองเสรภี าพในการประกอบ
อาชพี ตามรัฐธรรมนญู และไมเปน ไปตามหลักการจํากดั
สิทธแิ ละเสรภี าพตามรฐั ธรรมนูญแหง ราชอาณาจักรไทย ทั้ง
ในสวนของการประกอบอาชีพในภาครัฐและในสวนของ
ภาคเอกชน

๗๐

นกั วชิ าการหรอื แหลงขอมูล ผลการวจิ ยั
ศุภณฐั บัวกลาง, ผลการวจิ บั พบวา บทบญั ญตั ิบางมาตราสะทอนวา รฐั
(๑๕๔). ไทยไมไ ดเปนกลางทางศาสนา โดยการแสดงออกถึงการท่ี
พิชญณฐิ า พรรณศลิ ป และคณะ, รฐั สงเสรมิ และสนบั สนุนพระพทุ ธศาสนาเปนพเิ ศษหลาย
(๑๔๖). ประการ
ผลการวจิ ยั พบวา โลกในศตวรรษท่ี ๒๑ เปนยุคของ
การเปลยี่ นแปลงอยางเปน พลวัตร ผูบรหิ ารทองถ่ินจงึ มี
บทบาทอยางมากตอการดําเนินงานภารกิจของทองถิ่น
ไดแ ก บทบาทการนําอยางมปี ระสิทธิภาพ บทบาทการเปน
สญั ลกั ษณของทองถ่นิ บทบาทของนกั บริหารมืออาชพี
บทบาทเปนแบบอยางประชาธปิ ไตย บทบาทในการ
ขบั เคลือ่ นธรรมาภบิ าล และบทบาทอื่นตามสถานการณ

๒.๗.๒ งานวิจัยที่เกยี่ วขอ งกบั หลักพรหมวหิ าร ๔
พระมหาเกษม ปฺญาวโร ไดวิจัยเร่ือง “การเจริญพรหมวิหาร ๔ ในชีวิตประจําวัน”
ผลวิจัยพบวา พรหมวิหาร ๔ เปนหมวดธรรมซ่ึงพระโพธิสัตวทรงบําเพ็ญและเผยแผอบรมส่ังสอนใน
ระหวางการบําเพ็ญบารมี การเจริญ พรหมวิหาร ๔ จึงเปนส่ิงที่ปฏิบัติกันมาตั้งแตกอนพุทธกาล แต
การเจริญพรหมวิหาร ๔ เหลานั้นไม สามารถนําผูปฏิบัติไปสูปรมัติถประโยชนไดเหมือนการเจริญ
พรหมวิหาร ๔ ภายใตหลักธรรมของพระพุทธศาสนา และพรหมวิหาร ๔ เปนหมวดธรรมหน่ึงซึ่งพระ
อรรถกถาจารยและนักวิชาการทางพระพุทธศาสนาสนใจ และใหความสําคัญตลอดมา ทําใหพรหม
วิหาร ๔ เปนหมวดธรรมซ่ึงถูกนํามาถายทอด และอธิบายขยายความใหเหมาะสมกับยุคสมัยอยาง
ตอ เนอ่ื งจนกระทั้งยุคปจจุบัน105๑๐๒
พระประกอบ ถิรจิตฺโต (คําพิมพ ) ไดวิจัยเร่ือง “การใชหลักพรหมวิหาร ๔ ในการ
บริหารงานของผูบริหาร ตามความคิดเห็นของบุคลากรองคการบริหารสวนตําบล ในเขตอําเภอเมือง
จังหวัดนครพนม” ผลการวิจัยพบวา ๑) การใชหลักพรหมวิหาร ๔ ในการบริหารงานของผูบริหาร ตาม
ความคิดเห็นของบุคลากรองคการบริหารสวนตําบลในเขตอําเภอเมืองจังหวัดนครพนม โดยรวมและราย
ดานอยูในระดับมาก เม่ือพิจารณาเปนรายดาน อยูในระดับมากทั้งส่ีดาน ลําดับตามคาเฉล่ียจากสูงไปหา
ต่ําคือ ดานท่ีมีคาเฉลี่ยสูงสุด คือ ดานมุทิตา (ความยินดีเม่ือผูอ่ืนไดดี) รองลงมา คือ ดานกรุณา (ความ
สงสาร) และดานท่ีมีคาเฉล่ียต่ําสุด คือ ดานเมตตา (ความยินดีเม่ือผูอื่นไดดี) ๒) ผลการเปรียบเทียบการ
ใชหลักพรหมวิหาร ๔ ในการบริหารงานของผูบริหาร ตามความคิดเหน็ ของบุคลากร องคการบริหารสวน
ตําบลในเขตอําเภอเมืองจังหวัดนครพนม พบวา บุคลากรที่มีเพศ อายุและประสบการณในการทํางาน

๑๐๒ พระมหาเกษม ปฺญาวโร, “การเจริญพรหมวิหาร ๔ ในชีวิตประจําวัน”, วารสารปรัชญา
ปริทรรศน, ปท่ี ๒๒ ฉบบั ท่ี ๑ (มกราคม-สงิ หาคม ๒๕๖๐): ๖๓.

๗๑

ตางกัน มีความคิดเห็นตอการใชหลักพรหมวิหาร ๔ ในการบริหารงานของผูบริหาร โดยรวม ไมแตกตาง
กัน ซึง่ ปฏเิ สธสมมตฐิ านการวิจยั 106๑๐๓

วิทยา เอื้องเพ็ชร ไดวจิ ัยเรื่อง “คณุ ธรรมตามหลักพรหมวหิ ารธรรมของผูบ รหิ ารสถานศึกษา
ขั้นพ้ืนฐานสังกัดสํานักงานเขตพ้ืนท่ีการศึกษาสุพรรณบุรีเขต ๒” ผลการวิจัยพบวา ๑) คุณลักษณะตาม
หลักพรหมวิหารธรรม ของผูบริหารสถานศึกษาข้ันพื้นฐาน สังกัดสํานักงาน เขตพ้ืนที่การศึกษา
สพุ รรณบุรี เขต ๒ โดยภาพรวมอยูในระดับมาก เม่ือพิจารณาเปนรายดา น พบวา อยใู น ระดับมาก ทั้ง ๔
ดาน โดยเรียงคาเฉล่ียจากมากไปหานอย ดังนี้ คุณลักษณะทางความเมตตา คุณลักษณะ ทางความมี
มทุ ิตา คุณลักษณะทางความมีอุเบกขา และคุณลักษณะทางความกรุณา ๒) การเปรียบเทียบคุณลักษณะ
ตามหลักพรหมวิหารธรรมของผูบริหารสถานศึกษาข้ันพื้นฐาน สังกัดสํานักงานเขตพ้ืนที่การศึกษา
สุพรรณบุรี เขต ๒ จําแนกตามตําแหนง โดยภาพรวม พบวา แตกตางกัน อยางมีนัยสําคัญทางสถิติท่ี
ระดบั ๐.๐๕ โดยที่รองผูอาํ นวยการสถานศึกษามีความคดิ เห็นแตกตางจาก ครูผูสอน และคณะกรรมการ
สถานศกึ ษาข้นั พื้นฐาน107๑๐๔

เหมือนฝน นาครทรรพ และธีรพัฒน วงศคุมสิน ไดวิจัยเรื่อง “สัมพันธภาพทางสังคม
พรหมวิหาร ๔ การรับรูคุณลักษณะของงาน และความสุขในการทํางานของอาสาพัฒนาชุมชน จังหวัด
นนทบุรี” ผลการวิจัยพบวา สัมพันธภาพทางสังคม พรหมวิหาร ๔ การรับรูคุณลักษณะของงาน และ
ความสุขในการทํางานของอาสาพัฒนาชุมชนอยูในระดับสูง อาสาพัฒนาชุมชนที่มีปจจัยสวนบุคคล
ไดแกอายุ สถานภาพสมรส วฒุ ิการศึกษา อาชีพ รายไดตอเดือน พื้นที่ปฏิบัติงาน ระยะเวลาในการเปน
อาสาพัฒนาชุมชน และสถานภาพการเปนสมาชิกของชมรมในชุมชนแตกตางกัน มีความสุขในการ
ทํางานแตกตา งกันอยางมีนัยสําคญั ทางสถิติที่ระดับ .๐๑ สัมพนั ธภาพทางสงั คมมคี วามสมั พันธทางบวก
กบั ความสุขในการทาํ งานของอาสาพัฒนาชุมชนอยางมีนัยสําคัญทางสถติ ทิ ่ีระดับ .๐๑ พรหมวหิ าร ๔ มี
ความสมั พันธทางบวกกับความสุขในการทํางานของอาสาพัฒนาชุมชนอยางมีนัยสําคญั ทางสถิตทิ ่ีระดับ
.๐๑ และการรับรูลักษณะของงานมีความสัมพันธ ทางบวกกับความสุขในการทํางานของอาสาพัฒนา
ชุมชนอยางมนี ัยสาํ คญั ทางสถติ ิทีร่ ะดบั .๐๑ ๑๐๕
108

๑๐๓ พระประกอบ ถิรจติ ฺโต (คําพมิ พ), “การใชหลักพรหมวิหาร ๔ ในการบรหิ ารงานของผบู รหิ าร ตาม
ความคิดเห็นของบุคลากรองคการบริหารสวนตําบล ในเขตอําเภอเมืองจังหวัดนครพนม”, วารสารมหาวิทยาลัย
มหามกุฏราชวิทยาลัย วิทยาเขตรอยเอ็ด, ปท่ี ๔ ฉบับท่ี ๒ ประจําเดือน (กรกฎาคม-ธันวาคม ๒๕๕๘): ๑๑๐-
๑๑๑.

๑๐๔ วิทยา เอ้ืองเพ็ชร, “คุณธรรมตามหลักพรหมวิหารธรรมของผบู ริหารสถานศึกษาข้ันพื้นฐานสังกัด
สํานักงานเขตพ้ืนท่ีการศึกษาสุพรรณบุรีเขต ๒”, วิทยานิพนธศึกษาศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาการบริหาร
การศกึ ษา, (บัณฑติ วิทยาลยั : มหาวทิ ยาลยั ศลิ ปากร, ๒๕๕๔).

๑๐๕ เหมอื นฝน นาครทรรพ และธีรพัฒน วงศคมุ สิน, “สัมพันธภาพทางสังคม พรหมวิหาร ๔ การรับรู
คุณลกั ษณะของงาน และความสุขในการทํางานของอาสาพัฒนาชุมชน จงั หวัดนนทบรุ ี”, วารสารสังคมศาสตรและ
มนุษยศาสตร, ปท่ี ๓๙ ฉบบั ที่ ๒ (๒๕๕๖): ๑๒๐-๑๒๑.

๗๒

ลิขิตา เฉลิมพลโยธิน, เฉลิมชัย กิตติศักดิ์นาวิน และนลินณัฐ ดีสวสั ดิ์ ไดว ิจยั เรื่อง “ภาวะ
ผูนํากับการพัฒนาองคการโดยใชหลักพรหมวิหาร ๔” ผลการวิจัยพบวา ดานเมตตา ผูบริหารมีความ
ปรารถนาใหครูทุกคนมีความสามัคคีกันในท่ีทํางานโดยการใหทํากิจกรรมรวมกัน มอบหมายงานตาม
ความรูความสามารถใหตรงกับบุคคล รับฟงความคิดเห็นของครูสนับสนุนครูใหมีความเจริญกาวหนายิ่ง
ๆ ขึ้นไป และการวางตัวใหเหมาะสมเปนแบบอยางที่ดีทําใหเกิดความรูสึกท่ีดีตอผูใตบังคับบัญชา ดาน
กรุณาผูบริหารมีการจัดระเบียบและแนวทางปฏิบัติเก่ียวกับงานของมหาวิทยาลัยโดยเห็นแกประโยชน
สวนรวมเปนหลัก เปนท่ีปรึกษาท่ีดีและใหคําแนะนําแกครูเมื่อมีปญหา ใหโอกาสผูท่ีทํางานผิดพลาดได
ปรับปรุงตนเองและเขารวมงานตอชี้แนะสิ่งท่ีเปนประโยชน และสิ่งท่ีเปนโทษใหกับบุคลากรอยางจริงใจ
รว มแกไขปญหาท่ีเกิดขึ้นดวยความใสใจ เปดโอกาสใหครูแสดงความคิดเห็นอยางเตม็ ท่ีสรางสัมพันธภาพ
อันดีงามแกครูทุกคน ดานมุทิตา ผูบริหารจัดโครงการพัฒนาบุคลากรอยูเสมอเพ่ือเพิ่มประสิทธิภาพการ
ทํางานโดยสงเสริมใหบุคลากรเขารับการอบรมเพื่อเพิ่มศักยภาพการทํางาน การจัดกิจกรรมพัฒนา
บุคลากรทุกภาคเรียน ตามงบประมาณที่รัฐบาลจัดสรรใหแสดงความยินดีกับบุคลากรทุกคนที่มีผลงานดี
เดนี้เปนท่ียอมรับสมํ่าเสมอ ชื่นชมผลการปฏิบตั ิงานของครูดวยความจริงใจ จัดระเบียบหรือเกณฑการให
รางวัลผูที่ประสบความสําเร็จในการทํางานอยางเหมาะสม สรางขวัญและกําลังใจใหเกิดกับครูอยาง
สม่ําเสมอ มีสวนชวยสงเสริมสนับสนุนในการเผยแพรผลงานและความสําเร็จของครูเปดโอกาสใหครู
แสดงความคิดเห็นอยางเต็มที่สรางสัมพันธภาพอันดีงามแกบุคลากรทุกคน ดานอุเบกขา ผูบริหาร
พิจารณาความดีความชอบอยางยุติธรรม คือประเมินผลการปฏิบัติงานตามีหนาที่การรับผิดชอบงานตาม
ความรูความสามารถของบุคลากร มีความซื่อสัตยสุจริตตอหนาที่ยึดกฎระเบียบและความถูกตองตามกฎ
ของมหาวิทยาลัย109๑๐๖

พระปลัดวัฒนชัย อภิวณฺโณ (ทวมสม) ไดวิจัยเรื่อง “การศึกษาภาวะผูนําของผูบริหาร
โรงเรียนเตรียมอุดมศึกษาพัฒนาการตามหลักพรหมวิหาร ๔ เขตสวนหลวง กรุงเทพมหานคร”
ผลการวิจัยพบวา ครูมีความคิดเห็นตอการศึกษาภาวะผูนําของผูบริหารโรงเรียนเตรียมอุดมศึกษา
พัฒนาการตามหลักพรหมวิหาร ๔ เขตสวนหลวง กรุงเทพมหานคร ภาพรวม อยูในระดับมากคือ ดาน
อุเบกขา รองลงมา ดานมุทิตา ดานกรุณา และขอที่มีคาเฉลี่ยนอยที่สุด ไดแก ดานเมตตาตามลําดับ ผล
การเปรียบเทียบขอมูลความคิดเห็น ของครูตอการศึกษาภาวะผูนําของผูบริหารโรงเรียนเตรียม
อุดมศึกษาพัฒนาการตามหลักพรหมวิหาร ๔ เขตสวนหลวง กรุงเทพมหานคร ๔ ดาน ครูใหขอมูล
แบบสอบถาม จํานวน ๑๗๑ คน เปนชาย ๓๑ คนและหญิง ๑๔๐ คน จําแนกตาม เพศ อายุ วุฒิ
การศึกษา ตําแหนง ประสบการณการปฏิบัติงาน ท่ีไมแตกตางกันเนื่องจากวา ครูมีเพศ อายุ วุฒิ
การศึกษา ตําแหนง ประสบการณการปฏิบัติงาน ตางกัน แตมีความคิดเห็นตอการศึกษาภาวะผูนําของ

๑๐๖ ลิขิตา เฉลิมพลโยธิน, เฉลิมชัย กิตติศักดิ์นาวิน และนลินณัฐ ดีสวัสด์ิ, “ภาวะผูนํากับการพัฒนา
องคการโดยใชห ลกั พรหมวิหาร ๔”, วารสารวิชาการมหาวิทยาลัยธนบุรี, ปที่ ๑๑ ฉบบั ท่ี ๒๖ (กันยายน–ธันวาคม
๒๕๖๐): ๑๖๒.

๗๓

ผูบริหารโรงเรียนเตรียมอุดมศึกษาพัฒนาการตามหลักพรหมวิหาร ๔ เขตสวนหลวง กรุงเทพมหานคร
ที่ไมแ ตกตาง มีนัยสาํ คญั ทางสถิตทิ รี่ ะดับ ๐.๐๕ ๑๐๗
110

นิตยา นิยมวงศ ไดวิจัยเร่ือง “การศึกษาคุณธรรมตามหลักพรหมวิหาร ๔ ของผูบริหาร
สถานศึกษาตามทัศนะของครูผูสอน สังกัดสํานักงานเขตพ้ืนท่ีการศึกษาจันทบุรี เขต ๒” ผลการวิจัย
พบวา ๑) คุณธรรมตามหลักพรหมวิหาร ๔ ของผูบริหารสถานศึกษา ตามทัศนะของครูผูสอน สังกัด
สํานักงานเขตพ้ืนท่ีการศึกษาจันทบุรี เขต ๒ ในภาพรวมอยูในระดับมาก เม่ือพิจารณาเปนรายดาน
พบวา อยูในระดับมากทุกดาน ๒) คุณธรรมตามหลักพรหมวิหาร ๔ ของผูบริหารสถานศึกษา ตาม
ทัศนะของครูผูสอน สังกัดสํานักงานเขตพ้ืนที่การศึกษาจันทบุรี เขต ๒ จําแนกตามวุฒิการศึกษา
ประสบการณการทํางาน โดยรวมและรายดานแตกตางกันอยางไมมีนัยสําคัญทางสถิติ ๓) คุณธรรม
ตามหลักพรหมวิหาร ๔ ของผูบริหารสถานศึกษา ตามทัศนะของครูผูสอนสังกัดสํานักงานเขตพื้นท่ี
การศกึ ษาจันทบุรี เขต ๒ จําแนกตามขนาดของสถานศึกษา โดยรวมและรายดานแตกตางกันอยางไม
มนี ยั สาํ คญั ทางสถิต111๑๐๘

พระครูวิวัฒนธรรมานุกลู (ออด ธมฺมปาโล)และสทุ ธิพงษ ศรีวชิ ยั และสมศกั ดิ์ บญุ ปู ได
วิจัยเรื่อง “การพัฒนาคุณลักษณะพรหมวิหารธรรม สําหรับผูบริหารสถานศึกษา” ผลการวิจัยพบวา
การพัฒนาคณุ ลักษณะพรหมวิหารธรรม สําหรับผูบริหารสถานศึกษา ประกอบดวยองคประกอบหลัก
๔ ประการไดแกองคประกอบท่ี ๑ หลักการ ๑) หลักการบริหารโรงเรียนเปนการดําเนินการในการ
ทํางานในโรงเรียน ๔ ดาน ไดแก การบริหารงานวิชาการการบริหารงานงบประมาณ การบริหารงาน
บุคคล การบริหารงานทั่วไป ๒) คุณลักษณะผูบริหารสถานศึกษา เปนลักษณะทางดานรางกายและ
การแสดงออกของพฤติกรรมของ บุคคลท่ีเปนสวนของอุปนิสัยแสดงออกมาใหผูอ่ืนเห็น ๔ ประการ
ไดแก มคี วามรูความสามารถ มีวุฒิภาวะทางสังคมและใจกวาง มีความรับผิดชอบ มีมนุษยสมั พันธท่ีดี
๓) พรหมวิหารธรรม เปนหลักธรรมท่ีตองมีไวเปนหลักใจสําหรับผูบริหาร ๔ ประการไดแก เมตตา
ความรักปรารถนาดีอยากใหผูอื่นมีความสุข กรุณา ความสงสารคิดชวยใหพนทุกข มุทิตา ความยินดี
เมื่อผูอื่นอยูดีมีสุข อุเบกขา ความมีใจเปนกลาง องคประกอบท่ี ๒ จุดมุงหมาย องคประกอบที่ ๓
ระบบการดําเนินการและองคประกอบที่ ๔ กระบวนการกระบวนการบูรณาการคุณลักษณะผูบริหาร
สถานศกึ ษากบั หลักพรหมวหิ ารธรรม โดยสรปุ เปนองคค วามรจู ากการวิจัย คือ CBS๑๐๙

๑๐๗ พระปลัดวัฒนชัย อภิวณฺโณ (ทวมสม), “การศึกษาภาวะผูนําของผูบริหารโรงเรียนเตรียม
อุดมศึกษาพัฒนาการตามหลักพรหมวิหาร ๔ เขตสวนหลวง กรุงเทพมหานคร”, วิทยานิพนธพุทธศาสตร
มหาบัณฑิต, (บัณฑิตวทิ ยาลยั : มหาวทิ ยาลัยมหาจุฬาลงกรณร าชวิทยาลยั , ๒๕๕๘).

๑๐๘ นติ ยา นิยมวงศ, “การศึกษาคุณธรรมตามหลักพรหมวิหาร ๔ ของผูบริหารสถานศึกษาตามทัศนะ
ของครูผูสอน สังกัดสํานักงานเขตพ้ืนที่การศึกษาจันทบุรี เขต ๒”, วิทยานิพนธครุศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชา
การบรหิ ารการศึกษา, (บัณฑิตวิทยาลัย: มหาวทิ ยาลัยราชภัฏราํ ไพพรรณ, ๒๕๕๕).

๑๐๙ พระครูวิวัฒนธ รรมานุกลู (ออด ธมฺมปาโล) และสทุ ธิพงษ ศรีวชิ ยั และสมศักด์ิ บญุ ป,ู “การพัฒนา
คุณลักษณะพรหมวิหารธรรม สําหรับผูบริหารสถานศึกษา”, วารสารครุศาสตรปริทรรศนฯ, ปท่ี ๗ ฉบับที่ ๑
(มกราคม-เมษายน ๒๕๖๓): ๒๗.

๗๔

พระไพฑูรย เมธิโก (มหาบุญ) ไดวิจัยเรื่อง “การประยุกตพรหมวิหาร ๔ เพ่ือการ
ปฏิบัติงานของบุคลากรเทศบาลตําบลออมใหญอําเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม” ผลการวิจัยพบวา
๑) ความคิดเห็นของบุคลากรท่ีปฏิบัติงานในเทศบาลตําบลออมใหญอําเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม
ที่มีตอการประยุกตพรหมวิหาร ๔ เพ่ือการปฏิบัติงานของบุคลากร พบวา การประยุกตพรหมวิหาร ๔
เพ่ือการปฏิบัติงานของบุคลากรเทศบาลตาํ บลออ มใหญอําเภอสามพราน จงั หวัดนครปฐม โดยภาพรวม
อยูในระดับมาก ๒) ผลการเปรียบเทียบการประยุกตพรหมวิหาร ๔ เพื่อการปฏิบัติงานของบุคลากร
เทศบาลตําบลออมใหญอําเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม ทดสอบสมมติฐานโดยการวิเคราะห ความ
แตกตางตัวแปร พบวา เพศ อายุ ระดับการศึกษา ตําแหนงและรายไดตอเดือน มีผลใหความคิดเห็น
ของบุคลากรที่มีตอ การประยุกตพรหมวหิ าร ๔ เพื่อการปฏิบัตงิ านของบุคลากรเทศบาลตาํ บลออมใหญ
อําเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม ไมแตกตางกัน จึงเปนการปฏิเสธสมมติฐานการวิจัยที่ต้ังไว แตตัว
แปรทางดา นอายุงานนั้น แตกตางกนั ซงึ่ เปน การยอมรบั สมมติฐานการวจิ ัยทต่ี ้งั ไว113๑๑๐

มยุวรรณ มาตรบรรเทา และจรูญเกียรติ กุลสอน ไดวิจัยเรื่อง “การใชหลักพรหมวิหาร
๔ ในการบริหารงานบุคคลศูนยพัฒนาเด็กเล็ก สังกัดองคกรปกครองสวนทองถ่ินอําเภอยางตลาด
จงั หวัดกาฬสนิ ธุ” ผลการวิจัยพบวา ๑) การใชห ลักพรหมวิหาร ๔ ในการบริหารงานบคุ คลศูนยพัฒนา
เด็กเล็ก สงั กัดองคก รปกครองสวนทอ งถิ่น อําเภอยางตลาด จังหวัดกาฬสินธุ โดยรวมอยูใ นระดับมาก
เม่ือพิจารณาเปนรายดาน พบวาอยูในระดบั มากทุกดาน โดยเรียงลําดับจากคาเฉล่ียมากไปหานอยได
ดังนี้ ดานเมตตา ดานมุทิตาดานอุเบกขา และดานกรุณา ตามลําดับ ๒) บุคลากรดําเนินงานศูนย
พัฒนาเด็กเล็กท่ีมีเพศตางกัน มีความคิดเห็นตอการใชหลักพรหมวิหาร ๔ ในการบริหารงานบุคคล
ศูนยพัฒนาเด็กเล็ก สังกัดองคกรปกครองสวนทองถ่ิน อําเภอยางตลาดจังหวัดกาฬสินธุ โดยรวมไม
แตกตางกัน เมื่อพิจารณาเปนรายดานพบวา บุคลากรดําเนินงานศูนยพัฒนาเด็กเล็กเพศชายและเพศ
หญิง มีความคดิ เห็นตอการใชหลักพรหมวิหาร ๔ ในการบริหารงานบุคคลดานกรุณา มคี วามแตกตาง
กันอยางมีนัยสําคัญสถิติที่ระดับ .๐๕ สวนดานกรุณา ดานมุทิตา ดานอุเบกขามีความคิดเห็นไม
แตกตางกัน และบุคลากรดําเนินงานศูนยพัฒนาเด็กเล็ก ท่ีมีตําแหนงตางกัน มีความคิดเห็นตอการใช
หลกั พรหมวิหาร ๔ ในการบรหิ ารงานบุคคล โดยรวมและรายดา น ไมแ ตกตางกนั 114๑๑๑

จังเพ็ง สิทธิศร ไดวิจัยเร่ือง “การประยุกตใชใชหลักพรหมวิหาร ๔ ในการบริหารศูนย
พัฒนาเด็กเล็ก สังกัดเทศบาลตําบล อําเภอยางตลาด จังหวัดกาฬสินธุ” ผลการวิจัยพบวา ๑) การ
ประยุกตใชหลักพรหมวิหาร ๔ ของผูบริหารในการบริหารศูนยพัฒนาเด็กเล็กตามความคิดของครู
ผดู ูแลเด็ก โดยรวมและรายดาน อยูในระดับมากทส่ี ดุ รายดานเรยี งลําดับคา เฉล่ียสงู สดุ ไปหาตํ่าสุด ได

๑๑๐ พระไพฑูรย เมธิโก (มหาบุญ), “การประยุกตพรหมวิหาร ๔ เพื่อการปฏิบัติงานของบุคลากร
เทศบาลตําบลออมใหญอําเภอสามพราน จังหวัดนครปฐม”, วิทยานิพนธพุทธศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาการ
จดั การเชงิ พทุ ธ, (บัณฑิตวิทยาลัย: มหาวทิ ยาลัยมหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลัย, ๒๕๕๔).

๑๑๑ มยุวรรณ มาตรบรรเทาและจรูญเกียรติ กุลสอน, “การใชหลักพรหมวิหาร ๔ ในการบริหารงาน
บุคคลศูนยพ ัฒนาเด็กเล็ก สังกัดองคกรปกครองสวนทองถ่ินอําเภอยางตลาด จังหวัดกาฬสินธุ”, ธรรมทรรศน, ปท่ี
๑๖ ฉบับที่ ๓ (พฤศจกิ ายน – ธนั วาคม, ๒๕๕๙): ๑๖๖.

๗๕

ดังนี้ ดานมุทิตา ดานเมตตา ดานอุเบกขา และดานกรุณาตามลําดับ ๒) ผลการเปรียบเทียบการ
ประยุกตใชห ลกั พรหมวหิ าร ๔ ของผูบริหารในการบริหารศนู ยพัฒนาเด็กเลก็ ตามความคิดเห็นของครู
ผูดูแลเด็ก ที่มีเพศและระดับการศึกษาตางกัน พบวา มีความคิดเห็นโดยรวมไมแตกตางกัน สวนอายุ
โดยรวมมีความแตกตางกันอยางมีนัยสําคัญทางสถิติท่ีระดับ .๐๕ เปนไปตามสมมตท่ีตั้งไว สวนราย
ดา นไมพบความแตกตาง115๑๑๒

ตารางท่ี ๒.๗ งานวจิ ยั ท่เี กี่ยวของกับหลกั พรหมวิหาร ๔

นกั วิชาการหรือแหลงขอมูล ผลการวิจัย
พระมหาเกษม ปญฺ าวโร, ผลวจิ ัยพบวา การเจริญพรหมวิหาร ๔ ภายใต
(มกราคม – สงิ หาคม, ๒๕๖๐, ๖๓) หลักธรรมของพระพทุ ธศาสนา และพรหมวหิ าร ๔ เปน
หมวดธรรมหนึ่งซง่ึ พระอรรถกถาจารยและนักวชิ าการ
พระประกอบ ถริ จิตฺโต (คําพิมพ), ทางพระพุทธศาสนาสนใจ และใหค วามสาํ คัญตลอดมา
(กรกฎาคม-ธันวาคม,๒๕๕๘, ๑๑๐- ทาํ ใหพ รหมวิหาร ๔ เปนหมวดธรรมซ่งึ ถกู นาํ มาถา ยทอด
๑๑๑) และอธบิ ายขยายความใหเ หมาะสมกบั ยุคสมัยอยา ง
วทิ ยา เอ้ืองเพ็ชร, ตอ เน่ืองจนกระท้งั ยุคปจจุบัน
(๒๕๕๔, บทคดั ยอ) ผลวจิ ยั พบวา บคุ ลากรที่มเี พศ อายุและ
พระปลัดวฒั นชัย อภิวณฺโณ (ทวมสม), ประสบการณในการทํางานตา งกนั มีความคิดเห็นตอการ
(๒๕๕๘, บทคดั ยอ ) ใชหลักพรหมวหิ าร ๔ ในการบรหิ ารงานของผบู ริหาร
โดยรวม ไมแ ตกตางกนั ซ่ึงปฏิเสธสมมติฐานการวิจยั

ผลวจิ ัยพบวา โดยภาพรวม พบวา แตกตา งกัน
อยา งมนี ยั สําคัญทางสถิติที่ระดับ .๐๕ โดยท่ีรอง
ผอู าํ นวยการสถานศกึ ษามีความคิดเหน็ แตกตางจาก
ครผู สู อน และคณะกรรมการสถานศกึ ษาข้ันพนื้ ฐาน

ผลวจิ ยั พบวา ผลการเปรยี บเทียบขอ มลู ความ
คดิ เหน็ ของครูตอการศึกษาภาวะผนู าํ ของผบู รหิ าร
โรงเรยี นเตรียมอุดมศกึ ษาพฒั นาการตามหลกั พรหม
วหิ าร ๔ เขตสวนหลวง กรงุ เทพมหานคร ๔ ดาน จาํ แนก
ตาม เพศ อายุ วุฒกิ ารศึกษา ตําแหนง ประสบการณการ
ปฏิบตั งิ าน ท่ไี มแตกตางกันเนื่องจากวา ครูมีเพศ อายุ
วุฒิการศึกษา ตําแหนง ประสบการณการปฏบิ ตั งิ าน
ตา งกนั แตม ีความคิดเห็นตอ การศกึ ษาภาวะผูนําของ

๑๑๒ จังเพ็ง สิทธิศร, “การประยุกตใชใชหลักพรหมวิหาร ๔ ในการบริหารศูนยพัฒนาเด็กเล็ก สังกัด
เทศบาลตําบล อําเภอยางตลาด จังหวัดกาฬสินธุ”, วารสารสถาบันวิจัยพิมลธรรม, ปท่ี ๔ ฉบับที่ ๑ (มกราคม-
มถิ ุนายน, ๒๕๖๐): ๑๓๖.

๗๖

นกั วิชาการหรอื แหลงขอมูล ผลการวิจยั
เหมอื นฝน นาครทรรพและธรี พัฒน วงศ ผบู รหิ ารโรงเรียนเตรยี มอุดมศึกษาพัฒนาการตามหลัก
คมุ สิน, พรหมวิหาร ๔ เขตสวนหลวง กรุงเทพมหานคร ทีไ่ ม
(๒๕๕๖, ๑๒๐-๑๒๑) แตกตา ง มีนัยสําคัญทางสถติ ิท่รี ะดบั ๐.๐๕
ลิขติ า เฉลมิ พลโยธินและเฉลิมชัย กติ ติ
ศักด์ินาวินและนลินณัฐ ดสี วสั ด์ิ, ผลวจิ ยั พบวา สมั พนั ธภาพทางสงั คม พรหมวิหาร
(เดือนกันยายน – ธนั วาคม, ๒๕๖๐, ๔ การรับรูคุณลักษณะของงาน และความสขุ ในการ
๑๖๒) ทาํ งานของอาสาพัฒนาชุมชนอยูในระดบั สูง

นิตยา นยิ มวงศ, ผลการวจิ ัยพบวา ดานเมตตา ผบู ริหารมคี วาม
(๒๕๕๕, บทคดั ยอ). ปรารถนาใหค รูทุกคนมีความสามัคคีกนั ในที่ทาํ งานโดย
พระครูววิ ัฒนธ รรมานกุ ูล (ออ ด ธมฺม การใหทาํ กิจกรรมรวมกนั ฯ ดานกรุณาผูบริหารมีการจดั
ปาโล)และสทุ ธิพงษ ศรีวิชัยและสมศักดิ์ ระเบยี บและแนวทางปฏิบตั เิ กี่ยวกบั งานของ
บญุ ป,ู มหาวทิ ยาลัยโดยเห็นแกป ระโยชนส วนรวมเปน หลกั ฯ
(มกราคม-เมษายน, ๒๕๖๓, ๒๗) ดานมทุ ติ า ผูบรหิ ารจัดโครงการพัฒนาบคุ ลากรอยเู สมอ
เพือ่ เพิ่มประสทิ ธภิ าพการทาํ งานโดยสงเสรมิ ใหบุคลากร
เขารบั การอบรมเพอ่ื เพม่ิ ศกั ยภาพการทาํ งานฯ ดาน
อเุ บกขา ผบู รหิ ารพจิ ารณาความดคี วามชอบอยา ง
ยตุ ธิ รรม

ผลการวจิ ัยพบวา ๑) คณุ ธรรมตามหลักพรหมวิหาร
๔ ของผบู ริหารสถานศึกษา ตามทัศนะของครผู สู อน
สงั กดั สํานกั งานเขตพ้ืนทีก่ ารศึกษาจันทบุรี เขต ๒ ใน
ภาพรวมอยใู นระดบั มาก

ผลการวจิ ัยพบวา การพัฒนาคณุ ลกั ษณะพรหม
วหิ ารธรรม สาํ หรับผบู รหิ ารสถานศกึ ษา ประกอบดว ย
องคประกอบหลัก ๔ ประการไดแก องคป ระกอบท่ี ๑
หลักการ องคป ระกอบท่ี ๒ จุดมุง หมาย องคป ระกอบที่
๓ ระบบการดําเนนิ การและ องคประกอบท่ี ๔
กระบวนการกระบวนการบูรณาการ โดยสรุปเปน องค
ความรูจากการวิจยั คอื CBS

๗๗

นกั วชิ าการหรือแหลงขอมูล ผลการวิจัย
พระไพฑูรย เมธโิ ก (มหาบุญ), ผลการวิจัยพบวา ทดสอบสมมติฐานโดยการ
(๒๕๕๔),บทคดั ยอ) วิเคราะห ความแตกตางตัวแปร พบวา เพศ อายุ ระดบั
การศึกษา ตาํ แหนงและรายไดตอ เดือน มผี ลใหความ
คดิ เห็นของบุคลากรท่มี ีตอการประยุกตพรหมวิหาร ๔
เพื่อการปฏิบตั ิงานของบุคลากรเทศบาลตาํ บลออมใหญ
อาํ เภอสามพราน จงั หวดั นครปฐม ไมแตกตางกนั จึงเปน
การปฏิเสธสมมติฐานการวิจัยทตี่ ้งั ไว แตตวั แปรทางดา น
อายงุ านน้ัน แตกตางกนั ซง่ึ เปนการยอมรับสมมติฐาน
การวิจยั ที่ต้งั ไว
มยุวรรณ มาตรบรรเทาและจรูญเกียรติ ผลการวจิ ยั พบวา บุคลากรดาํ เนนิ งานศนู ยพ ฒั นา
กลุ สอน, เด็กเลก็ ทีม่ ีตาํ แหนงตางกัน มีความคิดเห็นตอการใชหลกั
(พฤศจกิ ายน – ธนั วาคม, ๒๕๕๙, ๑๖๖) พรหมวหิ าร ๔ ในการบรหิ ารงานบุคคล โดยรวมและราย
ดา น ไมแ ตกตา งกนั
จังเพ็ง สทิ ธิศร, ผลการวจิ ัยพบวา ผลการเปรียบเทียบการ
(มกราคม- มถิ นุ ายน, ๒๕๖๐, ๑๓๖) ประยกุ ตใชหลักพรหมวิหาร ๔ ของผูบรหิ ารในการบรหิ าร
ศูนยพัฒนาเด็กเลก็ ตามความคิดเหน็ ของครูผดู ูแลเด็ก
ท่มี เี พศและระดบั การศึกษาตางกัน พบวา มีความคิดเหน็
โดยรวมไมแ ตกตางกัน สว นอายุ โดยรวมมคี วามแตกตา ง
กนั อยางมีนยั สาํ คัญทางสถิติท่ีระดับ .๐๕ เปน ไปตาม
สมมตทีต่ ั้งไว สวนรายดา นไมพบความแตกตา ง

๒.๘ กรอบแนวคิดในการวจิ ัย

การวิจัยคร้ังนี้ ผูวิจัยไดศึกษาแนวคิด ทฤษฎี และงานวิจัยที่เก่ียวของกับเร่ือง “การ
สงเสริมหลักนิติธรรมในการปกครองของผูนําทองถ่ินตําบลนามะเฟอง อําเภอเมือง จังหวัด
หนองบัวลําภู” ดังน้ี ผูวิจัยดําเนินการศึกษาแนวคิด ทฤษฎี ที่เกี่ยวของของพระไพฑูรย เมธิโก (มหา
บญุ ) และคมสัน สุขมาก นาํ มาปรบั ประกรอบแนวคิดในการวิจยั ไดดังนี้

๗๘

ตัวแปรตน ตวั แปรตาม
(Independent Variables) (Dependent Variables)
ปจ จัยสวนบคุ คล
๑. เพศ หลกั นิติธรรม
๒. อายุ ๑. ดา นความเสมอภาค
๓. สถานภาพ ๒. ดานหลักสทิ ธิและเสรภี าพ
๔. อาชพี ๓. ดานหลักความเปน อิสรภาพและเปนกลาง
๕. ระดับการศกึ ษา ๔. ดา นพลวตั กับสถานการณ
๖. รายไดต อ เดอื น

หลักพรหมหาร ๔
๑. ดา นเมตตา
๒. ดา นมทุ ติ า
๓. ดานกรณุ า
๔. ดานอเุ บกขา

แผนภาพท่ี ๒.๑ กรอบแนวคิดในการวจิ ัย

บทท่ี ๓
วิธีการดาํ เนินการวิจยั

การวิจัยเรื่อง "การสงเสริมหลักนิติธรรมในการปกครองของผูนําทองถ่ินตําบลนามะเฟอง
อําเภอเมือง จงั หวัดหนองบัวลาํ ภู" ซงึ่ ผูวิจัยไดก าํ หนดวธิ กี ารดาํ เนินการวิจัยตามลําดับ ๕ ขัน้ ตอน ดังนี้

๓.๑ รูปแบบการวจิ ยั
๓.๒ ประชากร กลมุ ตวั อยาง และผูใหขอมูลสาํ คญั
๓.๓ เคร่อื งมอื ท่ใี ชใ นการวิจัย
๓.๔ การเกบ็ รวบรวมขอมูล
๓.๕ การวเิ คราะหขอ มูล

๓.๑ รปู แบบการวจิ ยั

การวิจัยเร่ือง การสงเสริมหลักนิติธรรมในการปกครองของผูนําทองถ่ินตําบลนามะเฟอง
อําเภอเมือง จังหวัดหนองบัวลําภู เปนการวิจัยแบบผสานวิธี (Mixed Methods Research) ระหวาง
การวิจัยเชิงปริมาณ (Quantitative Research) โดยใชการวิจัยเชิงสํารวจ (Survey Research) จาก
แบบสอบถาม (Questionnaire) และการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยการสัมภาษณเชิงลึก (In-depth
Interview) กบั ผใู หข อมลู สาํ คญั (Key Informant)

๓.๒ ประชากรกลุมตัวอยาง และผใู หข อมูลสาํ คัญ

งานวิจัยเรื่อง “การสงเสริมหลักนิติธรรมในการปกครองของผูนําทองถิ่นตําบลนามะเฟอง
อาํ เภอเมอื ง จงั หวัดหนองบวั ลําภู” ผวู จิ ัยมขี ้ันตอนแบงกลุม ดงั น้ี

๓.๒.๑ ประชากร และกลุมตวั อยาง

๑) ประชากร (Population)

ไดแก ประชาชนผูมีสิทธิ์ออกเสียงเลือกตั้งในตําบลนามะเฟอง อําเภอเมือง จังหวัด
หนองบัวลําภู จาํ นวน ๑๐,๖๗๑ คน ๑
116

๑ องคการบริหารสวนตํ าบลนามะเฟ อง (อบต), ข อมู ลพื้ นฐาน, [ออนไลน ], แหลงท่ี มา:
https://namafueang.go.th/public/ [๒๔ ตุลาคม ๒๕๖๓].

๘๐

๒) กลมุ ตัวอยาง (Sample)
ไดแก ผูมีสิทธเ์ิ ลอื กต้ังในตําบลนามะเฟอง อําเภอเมือง จังหวัดหนองบวั ลําภู จํานวน
๓๙๕ คน ผูวิจัยกําหนดขนาดกลุมตัวอยาง (Sample Size) โดยมีวิธีการคํานวณตามสูตรของ Taro
Yamane๒ ซ่งึ ใชด ับความคลาดเคลอ่ื นท่ี ๐.๐๕ ดังน้ี
สูตร

= 1 N
+ Ne2

โดย N = จํานวนประชากรท้งั หมด
e = ความคลาดเคลอ่ื นทีย่ อมรับได
n = จํานวนกลุมตัวอยา ง

ประชากรทัง้ หมด ๑๐,๖๗๑ คน เม่ือแทนคาในสตู รจะไดด งั น้ี

= 10,671
1+10,671(0.05)2

= 10,671
1+10,671(0.0025)

= 10,671
27.677

= 395.222

เพราะฉะน้นั จาํ นวนกลมุ ตวั อยาง เทากับ ๓๙๕ คน
การสมุ กลุมตวั อยา ง (Sample)
กลุมตัวอยางไดมาจาก ๓๙๕ คน ที่ไดจากสูตรของ Taro Yamane คือในตําบลนา
มะเฟองมี ๑๐ หมูบานและมีจํานวนประชาชนที่มีสิทธ์ิเลือกตั้งจํานวน ๑๐,๖๗๑ คน ซึ่งตําบลนา
มะเฟองมีพ้ืนทขี่ นาดกลาง ผูวจิ ยั มขี อจํากัดในดานเวลาในการทาํ วจิ ัย ผูว จิ ัยจึงทาํ การสุม ตวั อยาง ดังนี้

๒ Taro Yamane, Elementary sampling theory, (New Jersey: Prentice-Hall, Inc., 1976),
p. 398.

๘๑

ตารางท่ี ๓.๑ แสดงทีม่ าของกลมุ ตัวอยางแตละหมบู า น ตดั ตามสวนของประชากร118๓

หมูท ี่ บา น ประชากร สตู ร n= กลมุ ตัวอยาง
(คน) (n)
๑ นามะเฟองเหนือ ๗๕๐ ∗ ๒๘
๒ เหลา โพธช์ิ ยั ๑,๓๘๐ ๕๑
๓ นาอา ง ๗๖๕ ๗๕๐ ∗ ๓๙๕ ๒๘
๔ ทรายงาม ๑,๑๗๑ ๑,๓๑๘๐๐,๖∗๗๑๓๙๕ ๔๓
๕ โนนสวาง ๖๕๐ ๗๖๑๕๐,∗๖๗๓๑๙๕ ๒๔
๖ หนองศาลา ๑,๐๒๒ ๑,๑๑๗๐๑,๖∗๗๑๓๙๕ ๓๘
๗ กุดเตา ๑,๗๐๐ ๖๕๑๐๐,∗๖๗๓๑๙๕ ๖๓
๘ โนนสมบูรณ ๘๔๓ ๑๐๑๒๐๒,๖∗๗๓๑๙๕ ๓๑
๙ นามะเฟองใต ๑,๗๖๘ ๑,๗๑๐๐๐,๖∗๗๑๓๙๕ ๖๖
๑๐ หนองสองหอง ๖๒๒ ๘๔๑๓๐,∗๖๗๓๑๙๕ ๒๓
การสงเสริมหลักนิติธรรม ๑,๗๑๖๐๘,๖∗๗๑๓๙๕ ๓๙๕
N = ๑๐,๖๗๑ ๖๒๑๒๐,∗๖๗๓๑๙๕

๑๐,๖๗๑
กลมุ ตวั อยา ง

๓.๒.๒ ผใู หข อ มูลสาํ คญั (Key Informant)
ประชากรสําหรับการวิจยั เชิงคุณภาพ (Qualitative Research) จาํ นวน ๘ คน ไดแก เจา
คณะตําบล ๑ รูป ผอ.รร. ๑ คน ผอ.รพสต. ๑ คน อสม. ๑ คน กลุมแมบาน ๑ คน กํานัน ๑ คน
ปราชญชาวบาน ๑ คน นายก อบต. ๑ คน รวมจํานวน ๘ คน โดยเก็บรวบรวมขอมูลดวยวิธีการ

๓ สุรพล พรมกลุ , ระเบยี บวธิ วี ิจยั ทางรัฐศาสตร, (กรงุ เทพมหานคร: โอเดยี นสโตร, ๒๕๕๔).

๘๒

สัมภาษณเชิงลึก (In Depth Interview) เปนผูใหขอมูลสําคัญ (Key Informant) ซึ่งมีรายนาม
ดงั ตอไปนี้

๑. พระครวู ชิ ยั มงคลธรรม เจา คณะตําบลนามะเฟอง อาํ เภอเมือง จังหวดั หนองบวั ลําภู
๒. นายบญุ เลศิ มวงมนตรี อาสาสมัครปองกันภัยฝายพลเรือน (อปพร) สังกัด อบต.
นามะเฟอ ง อําเภอเมอื ง จงั หวดั หนองบวั ลําภู
๓. นายศรายุทธ อรญั มาลา กํานนั ตําบลนามะเฟอง อาํ เภอเมอื ง จงั หวดั หนองบัวลาํ ภู
๔. นางทิชากร แกว อคั ฮาด ผูอํานวยการโรงพยาบาลสงเสริมสุขภาพประจํา ตําบลนา
มะเฟอ ง อาํ เภอเมอื ง จ.หลองบวั ลาํ ภู
๕. นายบญุ สด สวุ รรณศรี ผูอํานวยการศูนยสุขภาพภาคประชาชนตําบลนามะเฟอง
อําเภอเมือง จังหวดั หนองบวั ลาํ ภู
๖. นางดวงสมร เหลาประเสรฐิ กลุมแมบานตําบลนามะเฟอง อําเภอเมือง จังหวัด
หนองบัวลาํ ภู
๗. นายทองพูล ชาวเหนือ ปราชญประจําตําบลนามะเฟอง อําเภอเมือง จังหวัด
หนองบัวลําภู
๘. นางทศั รยิ า สทิ ธมิ งคล นายกองคการบริหารสวนตําบลนามะเฟอง อําเภอเมือง
จังหวัดหนองบวั ลําภู

๓.๓ เครือ่ งมือทใ่ี ชใ นการวิจยั

งานวิจัยเรื่อง “การสงเสริมหลักนิติธรรมในการปกครองของผูนําทองถิ่นตําบลนามะเฟอง
อําเภอเมือง จังหวัดหนองบัวลําภู” งานวิจัยฉบับน้ีใชเครื่องมือในการวิจัยแบบผสานวิธี (Mixed
Methods Research) คอื แบบสอบถาม (Questionnaire) และแบบสัมภาษณ (Interview)

๓.๓.๑ แบบสอบถาม (Questionnaire)
ผวู ิจยั ไดด ําเนินการสรา งแบบสอบถามดงั นี้
๓.๓.๒ ลกั ษณะของเครือ่ งมอื

๑) ลักษณะของเคร่อื งมอื สําหรบั การแจกแบบสอบถาม
เคร่ืองมือที่ใชในการวิจัยคร้ังนี้ เปนแบบสอบถาม (Questionnaire) ท่ีผูวิจัยพัฒนาข้ึน
ตามกรอบของ “การสงเสริมหลักนิติธรรมในการปกครองของผูนําทองถ่ินตําบลนามะเฟอง อําเภอเมือง
จังหวัดหนองบวั ลําภ”ู โดยแบงออกเปน ๓ ข้นั ตอน ดังนี้
ตอนท่ี ๑ แบบสอบถามเกี่ยวกับขอมูลท่ัวไปของผูตอบแบบสอบถาม ไดแก เพศ
อายุ สถานภาพ ระดับการศึกษา อาชพี รายไดต อเดอื น
ตอนท่ี ๒ แบบสอบถามระดับการสงเสริมหลักนิติธรรมในการปกครองของผูนํา
ทองถิ่นตําบลนามะเฟอง อําเภอเมือง จังหวัดหนองบัวลําภู ไดแก ๑) ดานความเสมอภาค ๒) ดาน
หลกั สทิ ธิและเสรีภาพ ๓) ดานหลักความเปนอิสรภาพและเปนกลาง ๔) ดานพลวัตกับสถานการณ ซึ่ง
มีลกั ษณะเปนมาตราสวนประเมินคา (Rating Scale) มี ๕ ระดับ โดยมเี กณฑการใหคะแนน ดงั นี้