บรรยาย กระบวนการยุติธรรมทางอาญาท่านสันติ ผิวทองคำ ผู้พิพากษา

ศาสตรดานสังคมศาสตร
ท่เี ปนวิทยาศาสตร

ทฤษฎี
3 เหล่ียมอาชญากรรม

อธิบายองคประกอบของอาชญากรรม



การฆาตกรรมตองประกอบดว ย

1.มลู เหตจุ งู ใจ + จากหลักฐาน
2.ความเช่ือมโยงของ ขอเท็จจรงิ กับ ขอมูล
สารสนเทศ ดวยเครื่อง ACiSCO
3.ความเชอื่ มโยงของ ขอมลู สารสนเทศ กบั หลกั ฐาน
ทางนติ วิ ทิ ยาศาสตร เชน ศพ รองรอยบนเรอื

4.ความเชอื่ มโยงของหลกั ฐานทางนิตวิ ิทยาศาสตร
กับ พยานแวดลอ มอื่นๆ

กระบวนการยตุ ิธรรมทางแพง

องคกร หรือ บุคคลที่เก่ยี วขอ งกับ
กระบวนการยุติธรรมทางแพง

คคู วาม และ ผรู อ ง

ศาล

เจา พนกั งานบงั คับคดี



คดแี พง แบงเปน 2 ประเภท

คดมี ีขอพิพาท

คดีไมมีขอ พพิ าท

คดีมขี อพิพาท

คือ เปนกรณีที่มีบุคคลสองฝายขึ้นไปโตแยงสิทธิตาม
ประมวลกฎหมายแพง หรือกฎหมายอื่นแลวยื่นเร่ืองท่ีโตแยงกัน
เพ่ือใหศาลช้ีขาดวาใครถูกใครผิด โดยฝายท่ียื่นคําฟอง เรียกวา
โจทก สวนฝายที่ถูกฟองเรียกวา จําเลย ท้ังสองฝายตางเปน
“คูความ”ในคดี โดยปกติบุคคลยอมมีสิทธิและหนาท่ี และทุก
คนตองเคารพสิทธิและหนาที่ของบุคคลอ่ืน หากมีการไมเคารพ
สิทธิ

คดไี มม ขี อพพิ าท

คอื คดีที่มีความจาํ เปนตองใชสิทธิทางศาล เปนกรณีที่
มีคูความฝายเดียว มิไดโตแยงสิทธิกับผูใด โดยตองการใหศาล
แสดงสิทธิของตนเพื่อรับรองหรือคุมครองหรือบังคับตามสิทธิท่ี
ตนมอี ยู เชน คํารองขอผจู ัดตั้งผูจัดการมรดก คํารองขอใหศาล
สัง่ คนสาบสูญ เปน ตน ทั้งนเี้ ปน คดีทโ่ี จทกเ ปนผูรองฝายเดียวไม
มีจาํ เลยเปน คูค วามดวย

คดแี พงทีเ่ กีย่ วเนอ่ื งกบั คดอี าญา

คือ คดีแพงท่ีมีมูลมาจากการกระทําความผิด ทางอาญา
หรือความรับผิดในทางแพงเกิดจากผลของการกระทํา
ความผิดอาญาโดยตรง เชน ความผิดทางอาญาเก่ียวกับชีวิต
รางกาย จิตใจ เสรีภาพ ชื่อเสียง หรือทรัพยสิน ผูเสียหายที่
ไดรับ อันตราย หรือเสียหายจากการกระทําความผิดอาญา
พบบอยและเหน็ ชัดคือคดี ความผิดตาม พ.ร.บ.จราจรทางบก
พ.ศ. 2522 เปนตน

การเรม่ิ คดแี พง

1. เริม่ ตนดว ยการฟองคดตี อศาล

กรณี “โจทก”

ตองทาํ เปนหนังสือ ตามแบบฟอรมท่ศี าลกาํ หนด

เสยี คาธรรมเนียมศาลในการดําเนินคดตี ามทุนทรัพย

เมอื่ ศาลรบั คําฟอ งแลว โจทกต องรอ งขอตอ ศาลเพื่อใหเจา
พนกั งานศาลสง หมาย (สําเนาคําฟอ ง) ภายใน 7 วัน หากไม
ดําเนินการถอื วา “โจทกท ิ้งฟอ ง”

การเริ่มคดีแพง (ตอ)

กรณี “จําเลย”

เมอื่ จําเลยไดรับหมาย(สาํ เนาคําฟอ ง) จากเจา พนักงานแลว
จําเลยมีหนา ท่ตี อ งเขยี น “คาํ ใหก าร” เปน หนงั สอื ตาม
แบบฟอรมท่ีศาลกําหนด ภายใน 15 วนั นับแตว ันที่ไดรบั หมาย
หากจําเลยไมป ฏิบตั ิตาม และไมแ จงเหตุขัดขอ งตอ ศาล จะถอื
วาจําเลย “ขาดนดั ยื่นคําใหก าร” ซง่ึ สงผลใหจาํ เลยไมมีสทิ ธิ
นาํ พยานเขา สบื และอาจแพคดีได

2. ศาลจะกาํ หนดวันช้สี องสถาน (โจทกย ่นื คาํ ฟอง และ
จําเลยยื่นคําใหก ารแลว )

เปน กรณีที่ศาลจะกําหนดประเดน็ ขอพพิ าทเพื่อใชเปน
แนวทางในการนาํ สืบขอ เท็จจริงดวยพยานหลักฐานโดยท่ีศาล
จะนําเอาประเดน็ แหง คดใี นคาํ ฟอ งของโจทก และประเดน็
แหงคดใี นคําใหก ารของจาํ เลย
เมื่อกาํ หนดประเดน็ ขอพพิ าทไดแ ลว ศาลก็จะกาํ หนดวันนัด
สบื พยานท้ังโจทก และจําเลย
โดยการพิจารณาคดใี นศาลจะใช “ระบบกลาวหา” คอื
คูความมหี นา ท่ีตองแสวงหาพยานหลกั ฐานมาพสิ ูจนกันเอง

ยกเวนคดี
ตาม พ.ร.บ.คมุ ครองผูบรโิ ภค พ.ศ.2522
ศาลจะพิจารณาคดโี ดยใชร ะบบไตส วน
คือการท่ีศาลคนหาความจรงิ ดวยตนเอง

คาํ พพิ ากษาคดีแพง

เมือ่ ศาลไดดาํ เนนิ การสบื พยานของคูความเสรจ็ แลว จากนนั้ ศาล
จะทาํ คําพิพากษาหรอื คาํ สง่ั ชี้ขาดคดี เนอ่ื งจากในคดีแพง มี 2 ประเภท
คอื คดมี ีขอพิพาท กบั คดไี มมีขอพพิ าท ดงั น้ันตองพจิ ารณาวา กรณีใดจะ
ทาํ เปนคําพิพากษา หรอื กรณีใดจะทาํ เปน คาํ ส่ัง มหี ลกั เกณฑในการ
พจิ ารณาดังนี้

คดีมาสูศาลโดยทาํ เปน คําฟอ ง คาํ ช้ขี าดตัดสินตอ งทาํ เปน "คาํ พพิ ากษา”

คดีมาสูศาลโดยทาํ เปน คาํ รอ งขอ คําช้ีขาดตัดสนิ ตองทาํ เปน “คาํ ส่งั ”

คําพิพากษาคดแี พง (ตอ)

กฎหมายหามมิใหศ าลพพิ ากษาเกินคําขอ หรอื ทําคําสง่ั ใดๆเกนิ ไปกวาท่ี
ปรากฏในคําฟอง

เมอ่ื ศาลรับคําฟอ งไวพ จิ ารณาแลวจะปฏิเสธไมยอมพพิ ากษาคดีโดยอา ง
วา ไมมีกฎหมายไมได

ศาลจะตองอา นคําพพิ ากษาหรอื คําสั่งน้นั ในศาลโดยเปด เผย ตอ หนา
คคู วามทั้งสองฝา ย และใหคคู วามลงลายมือช่ือไวเปนสําคญั

คดีท่ีศาลช้ันตนตัดสินแลวคูความอาจอุทธรณคัดคานคําพิพากษาไปยัง
ศาลอทุ ธรณไ ด ภายใน 1 เดอื น

คาํ พพิ ากษาคดแี พง (ตอ)

คดที ศ่ี าลอทุ ธรณต ดั สินแลว คูความอาจฎกี าคดั คานคาํ พิพากษาไปยัง
ศาลฎีกาได ภายใน 1 เดือน เชน เดียวกบั กรณอี ทุ ธรณ

การอทุ ธรณ หรอื การฎกี า คูค วามตองพจิ ารณาดวยวา มีกฎหมาย
กําหนดเงอื่ นไขตองหามไมใ หม กี ารอทุ ธรณ หรือฎกี าหรอื ไม

คดีที่ศาลฎกี าตดั สินแลว ถือวาเปนทส่ี ุด

การบังคบั คดแี พง

เม่อื ศาลมีคําพพิ ากษาหรือคาํ ส่งั แลว ฝา ยผแู พค ดตี องปฏิบตั ิตามคํา
พิพากษาหรอื คําส่ังศาล เชน การชําระหน้ี การชดใชคาสนิ ไหม
ทดแทน หรอื สงมอบทรัพยสิน

หากไมปฏิบตั ิตาม จึงตอ งมกี ารบงั คับคดี โดยฝายผชู นะคดสี ามารถ
ขอบงั คบั คดไี ด “ภายใน 10 ป” นับแตวันทศ่ี าลมคี าํ พพิ ากษา

เจาพนักงานบังคับคดี มีหนาท่ใี นการบังคบั คดใี หเ ปนไปตามคาํ
พิพากษา

การบงั คับคดแี พง (ตอ)

โดยอํานาจของเจาพนักงานบงั คับคดี มีดงั ตอไปน้ี

(1) เปนผูแ ทนเจา หนใี้ นอนั ท่จี ะรับชาํ ระหน้ีหรอื ทรัพยส นิ ทล่ี ูกหน้นี าํ มา
วาง

(2) ยดึ หรอื อายัด และยึดถือทรัพยส นิ ของลกู หนตี้ ามคําพพิ ากษาไว

(3) เอาทรัพยส นิ ทย่ี ดึ หรอื อายัดออกขายทอดตลาด

(4) จําหนา ยทรพั ยสนิ หรอื เงนิ รายไดข องลูกหนี้ตามคาํ พพิ ากษา

(5) ดําเนินวธิ กี ารบงั คับทั่วๆ ไปตามทศี่ าลไดก าํ หนดไวใ นหมายบงั คบั
คดี

กระบวนการยตุ ิธรรมทางเลือก
และ

กระบวนการยุตธิ รรมเชิงสมานฉนั ท

กระบวนการยุติธรรมทางเลือก

(Alternatives Justice System)

1.เปนแนวคิดในการสรางความเปนธรรมทางสังคม โดยมีแนวทางการ
ปฏิบัติที่แตกตางจากกระบวนการยุติธรรมหลักท่ีมีการดําเนินกระบวนการ
ยุติธรรมโดยการฟองคดีตอศาลเพื่อนําตัวผูกระทําความผิดมาลงโทษ
(Itigation)

2.มาเปนการเปดโอกาสใหหนวยงานหรือบุคคลท่ีเก่ียวของ ประชาชน
ทั่วไป และชุมชน เขามามีสวนรวมในการกําหนดกฎเกณฑ กติกา และแนว
ปฏิบตั เิ กีย่ วกับการปอ งกนั อาชญากรรม การจัดระเบยี บชุมชน

การแกไ ขปญหาความขดั แยง ปญหาทมี่ เี ดก็ และเยาวชนเปนผกู ระทาํ ความผิด
และการกระทําความผิดทไ่ี มซ บั ซอ นรนุ แรง ตลอดจนการเยียวยาใหกับ
ผูเสยี หาย (เหย่ืออาชญากรรม) รวมท้ังการแกไ ขฟน ฟูผกู ระทาํ ความผิดอยา ง
ยั่งยืน

2.เพอ่ื ใหผ ูกระทําความผดิ สามารถกลบั คนื สสู งั คมและใชช วี ิตอยูรว มกัน
กับสมาชิกในชุมชนไดอยา งสงบสขุ กลไกการ

แนวคดิ การนาํ กระบวนการยตุ ิธรรมทางเลือกมาใช

1. แนวคิดทางอาชญาวิทยาแบบเดิม จะมุงเนนท่ีจะนําตัวผูกระทํา
ความผิดมาลงโทษ โดยมีวัตถุประสงคเพ่ือการยับย้ังผูกระทําความผิดและ
ปกปอ งสังคมใหพน จากการกระทาํ ความผิดนนั้ ๆ

2. การกระบวนการยุติธรรมทางเลือกมาใชเปนไปตามแนวคิดทาง
อาชญาวิทยาแนวใหม จะการพิจารณาถึงผลกระทบท่ีเกิดข้ึนตอผูเสียหาย
ชุมชน และสังคมโดยภาพรวม มีการกําหนดใหผูกระทําความผิดมีหนาท่ีตอง
ชดใชเยียวยาใหกับผูเสียหาย เพื่อเปนการสรางความสมานฉันทปรองดองให
เกิดขึน้ ในสังคม

3.อันเปนรูปแบบของอาชญาวิทยาเชิงสันติวิธี (Peacemaking
Criminology) ที่ต้ังอยูบนพื้นฐานของการหลีกเล่ียงการใชความรุนแรง
(Non-violence Paradigm)

รปู แบบของกระบวนการยตุ ธิ รรมทางเลอื ก
ในคดีแพง และ คดคี รอบครวั

1.การเจรจาตอ รอง (Negotiation) การไกลเกลยี่
(Mediation) หรือการประนอมขอพพิ าท
(Conciliation)

1. การไกลเกลี่ยกอ นฟองคดี ตาม ป.ว.ิ แพง มาตรา 20 ตรี
2.การไกลเกล่ยี หลังฟอ งคดี ตาม ป.ว.ิ แพง มาตรา 20
3.การไกลเกล่ยี หลงั ฟองกอนพิจารณาคดี ตาม พ.ร.บ.วิธีพิจารณาคดีผบู ริโภค พ.ศ.
2551 มาตรา 25
4.พ.ร.บ.การไกลเ กลย่ี ขอ พพิ าทขอพพิ าท พ.ศ. 2562 มาตรา 20

3.พ.ร.บ.บรหิ ารราชการแผน ดนิ พ.ศ. 2534 มาตรา 61
4.ขอบังคบั กระทรวงมหาดไทยวา ดวยการปฏบิ ตั งิ านประนีประนอมขอ พพิ าทของ
คณะกรรมการหมูบาน พ.ศ.2530

2.ดวยวธิ ีอนญุ าโตตุลาการ (Arbitration)

ตาม พ.ร.บ.อนญุ าโตตลุ าการ พ.ศ. 2545

รปู แบบของกระบวนการยุตธิ รรมทางเลือก
ในคดอี าญาและคดีเดก็ และเยาวชน

1.การเบี่ยงผกู ระทาํ ผดิ ออกจากกระบวนการยตุ ิธรรม
ทางอาญา (Diversion)

1. การเปรียบเทยี บปรบั ของ ตํารวจ พนักงานสอบสวน และเจา พนักงานตาม
พ.ร.บ.ทม่ี ีโทษทางอาญา ตาม ป.ว.ิ อาญา มาตรา 37

2.การไกลเ กลยี่ ขอพิพาททางอาญา แทนการฟอ งคดี ตาม พ.ร.บ.การไกลเกล่ียขอ
พพิ าทขอพพิ าท พ.ศ. 2562 ของหนวยงานรัฐ ตาม มาตรา 35 และ ของพนกั งาน
สอบสวนตาม มาตรา 39

3.การบาํ บดั ฟน ฟูผตู ิดยาเสพติด แทนการดําเนินคดีอาญา ตาม พ.ร.บ.ฟน ฟู
สมรรถภาพผูตดิ ยาเสพติด พ.ศ. 2545 สู ประมวลกฎหมายยาเสพติด มาตรา 113
และ มาตรา 114

4.การบาํ บัดฟนฟูเดก็ หรอื เยาวชนทก่ี ระทาํ ผิดอาญาแทนการฟองคดี ตาม พ.ร.บ.ศาล
เยาวชนและครอบครัวฯ พ.ศ. 2553 มาตรา 86

5.การบาํ บัดฟนฟูเด็กหรอื เยาวชนทกี่ ระทําผดิ อาญาแทนการพจิ ารณาคดี ตาม พ.ร.บ.
ศาลเยาวชนและครอบครัวฯ พ.ศ. 2553 มาตรา 90

6.การบําบัดฟน ฟเู ดก็ หรอื เยาวชนทีก่ ระทําผดิ อาญาแทนการฟองคดี ตาม พ.ร.บ.
ศาลเยาวชนและครอบครัวฯ พ.ศ. 2553 มาตรา 86

7.การบําบดั ฟน ฟูเด็กหรือเยาวชนทก่ี ระทําผดิ อาญาแทนการพิพากษาคดี ตาม พ.ร.บ.

ศาลเยาวชนและครอบครวั ฯ พ.ศ. 2553 มาตรา 132

8.การบาํ บดั ฟนฟผู ูก ระทาํ ผดิ ความรุนแรงในครอบครวั แทนการลงโทษ ตาม พ.ร.บ.
คมุ ครองผูถ กู กระทําดว ยความรนุ แรงในครอบครัว พ.ศ. 2550 มาตรา 12

9.การถอนคาํ รอ งทุกข และการยอมความในคดคี วามผดิ อันยอมความได ตาม
ป.วิ.อาญา มาตรา 39 (2)

ประโยชนข องกระบวนการยตุ ธิ รรมทางเลือก

ตอบขอ ซักถาม
และ

อภิปรายผลการศกึ ษา

จบการบรรยาย