Buku Warisan Kebangsaan 2015

WARISAN KEBANGSAAN

2015

WARISAN KEBANGSAAN 2015

NO ISBN : 978-983-3862-35-1
Diterbitkan oleh :
Jabatan Warisan Negara, 2015
©Hakcipta terpelihara.
Tidak dibenarkan mencetak semula,
mengeluarkan mana-mana bahagian dalam
buku ini dalam apa jua bentuk sama ada secara
elektronik, mekanikal, termasuk fotokopi dan
rakaman atau dengan apa jua cara sebelum
mendapat izin bertulis daripada Jabatan
Warisan Negara.

kandungan 4 SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015
Contents 9
15
1 TAPAK WARISAN: 33
BANGUNAN/MONUMEN 36
49
2 TAPAK WARISAN: ARKEOLOGI 57
3 OBJEK WARISAN KETARA 60
4 OBJEK WARISAN: 64
86
BAHASA DAN PERSURATAN
3
5 OBJEK WARISAN: BUSANA, TEKSTIL,
SENI HIAS DIRI DAN KRAF1

6 PERMAINAN TRADISI
DAN PERTAHANAN DIRI

7 OBJEK WARISAN:
SENI PERSEMBAHAN

8 OBJEK WARISAN: ADAT
9 OBJEK WARISAN: MAKANAN
10 ORANG HIDUP

TAPAK WARISAN:
BANGUNAN/ MONUMEN

4

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

Bangunan Pejabat Daerah dan Tanah
Larut, Matang dan Selama

Sejarah pembangunan bandar Taiping bermula dengan penghijrahan
masyarakat daripada pelbagai bangsa ke bandar ini pada penghujung
abad ke-19 kerana tarikan aktiviti perlombongan bijih timah dan
kewujudan ladang getah di Tanah Melayu. Kemasukan pelbagai etnik
dan ras telah memperkenalkan pelbagai bentuk seni bina di kawasan
Taiping terutama di pusat bandar.

Pada tahun 1895, pembinaan bangunan pejabat kerajaan yang baru
telah dimulakan untuk menggantikan bangunan lama pejabat daerah
yang dibina pada tahun 1883. Bangunan baru ini dibina mengikut
rekabentuk bangunan Victoria dengan memuatkan sebuah Dewan
Majlis Orang Ramai, Pejabat untuk Sekretariat, Pejabat Perbendaharaan,
Pejabat Audit, Pejabat Pendidikan serta Jabatan Perhutanan. Bangunan
ini siap dibina pada tahun 1897 dan mula beroperasi pada tahun 1898.
Hari ini, bangunan tersebut adalah premis Pejabat Daerah dan Tanah
Larut, Matang dan Selama yang terletak di Taiping, Perak.

5

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

Masjid Sultan Alauddin

Masjid ini diasaskan oleh Almarhum Sultan (Sir) Alaeddin
Sulaiman Shah Ibni Almarhum Raja Muda Musa Sultan Selangor
kelima pada tahun 1918 dan siap sepenuhnya pada 1925. Terletak
di mukim Bandar, Jugra dalam daerah Kuala Langat. Juga dikenali
sebagai Masjid Bandar atau Masjid Alauddin.

Reka bentuk masjid ini menampilkan ciri-ciri reka bentuk Timur
Tengah dengan pengaruh seni bina Moghul yang dapat dilihat
pada bahagian kubah masjid . Perkara menarik tentang masjid
ini ialah ruang terbuka seperti yang terdapat di masjid-masjid di
Timur Tengah. Ia juga dikatakan menerima pengaruh seni bina
Kerajaan Deli di Medan, Sumatera Utara yang dapat dilihat pada
ukiran-ukiran kayu yang menjadi hiasan sebahagian dinding
dan syiling di bahagian dalam masjid. Ciri-ciri lain yang menarik
tentang masjid ini adalah pada tiang seri dan seni ukir dinding
serta mimbarnya yang unik kerana diperbuat daripada kayu yang
bermutu tinggi serta tahan lama.

6

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

Masjid Hiliran

Masjid Hiliran yang terletak kira-kira 3 km dari Bandar Kuala Terengganu
merupakan salah sebuah masjid tertua di Negeri Terengganu Masjid ini juga
dikenali dengan nama Masjid Haji Mat Kaya. Beliaulah yang membiayai pembinaan
masjid ini pada tahun 1925.

Sejarah awal Sekolah Menengah Agama Khairiah bermula di masjid ini. Sekolah
Menengah Agama Khairiah diasaskan pada 8 September 1942 di beranda Masjid
Hiliran.

Majlis perasmiannya telah dilakukan oleh DYMM Sultan Sulaiman pada hari
Jumaaat 5hb. Mac 1943.

Keunikan masjid ini kerana atapnya berbeza dengan reka bentuk utama masjid
di rantau nusantara yang berunsur potong bawah (kubah), sebaliknya ia berasaskan
bentuk bumbung limas potong perak iaitu salah satu seni bina Melayu terkenal.

Keunikan lain yang terdapat di Masjid Hiliran ini ialah kewujudan sebuah
perigi yang dikenali sebagai Telaga Mandi Gajah Putih yang dipercayai dibina
semasa pemerintahan Sultan Zainal Abidin III (1881-1918). Pembinaan telaga ini
dikatakan bertujuan untuk memandikan Gajah Putih kepunyaan Sultan Zainal
Abidin III yang telah dihadiahkan oleh Raja Siam, Raja Chulalongkorn sebagai
tanda persahabatan.

7

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

Muzium Negara

Tapak bangunan Muzium Negara ini merupakan bekas bangnan Muzium
Selangor yang dibina pada tahun 1906. Namun, semasa Perang Dunia II, bahagian
kanan Muzium Selangor ini musnah terkena bom. Setelah perang tamat, Muzium
Selangor terpaksa diruntuhkan. Menjelang kemerdekaan Persekutuan Tanah
Melayu, Perdana Menteri, Tunku Abdul Rahman Putra Al-Haj telah mengilhamkan
agar sebuah Muzium Negara dibina bagi menempatkan khazanah warisan
sejarah, kebudayaan serta spesimen flora dan fauna negara.

Arkitek Ho Kok Hoe telah menghasilkan reka bentuk bangunan Muzium
Negara ini berdasarkan bentuk seni bina istana raja-raja Melayu dan dihiasi
dengan motif Melayu. Ia mula dibina pada tahun 1959 dan siap sepenuhnya pada
31 Ogos 1963. Fasad hadapan kiri dan kanan bangunan ini dihiasi dengan mural
yang diperbuat daripada kaca mozek Itali. Mural ini menggambarkan penceritaan
tentang sejarah dan kebudayaan masyarakat Malaysia. Bahagian lantai dewan
tengah bangunan ini dihiasi dengan jubin khas sumbangan kerajaan Pakistan.

Pihak UNESCO turut membantu dengan menghantar beberapa pakar
permuziuman dari beberapa buah muzium terkenal dunia bagi memberi khidmat
nasihat. Muzium Negara dirasmikan pembukaannya pada 31 Ogos 1963 oleh
Yang di Pertuan Agong Ketiga, Tuanku Syed Putra Ibni Al-Marhum Syed Hassan
Jamalullail.

8

TAPAK WARISAN:
ARKEOLOGI

9

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

KOTA JOHOR LAMA

Kota Johor Lama juga dikenali sebagai Kota Batu. Kota ini telah
dibina dengan arahan Sultan Alauddin Riayat Syah II iaitu putera
kepada Sultan Mahmud Syah I , Sultan Melaka terakhir. Melaka
kecundang di tangan Portugis pada tahun 1511. Setelah Sultan
Mahmud Syah I mangkat pada tahun1528, putera baginda
ditabalkan menjadi Sultan dikenali sebagai Sultan Alauddin Riayat
Syah II lalu berpindah ke Johor dari Kampar dan mendirikan Kota
Johor Lama.

Pada masa pemerintahan baginda, beberapa pucuk meriam
yang siap dengan pengawal-pengawal ditempatkan di tembok kota
yang terletak di hujung Kota Batu tersebut, kerana kedudukannya
yang strategik dalam pertahanan yang dapat memantau laluan
kapal dari arah hulu dan hilir Sungai Johor. Tebing sungainya yang
tinggi dan curam serta kedudukan sebuah lagi kota yang dikenali
sebagai Kota Budak atau Kota Kubu berhampiran memberi
kelebihan Kota Johor Lama memperkukuhkan lagi pemantauan
dan keselamatan pertahanannya.

Kota Johor Lama dapat bertahan selama 24 tahun walaupun
menghadapi beberapa serangan daripada Portugis, namun
akhirnya pada tahun 1564 semasa pemerintahan Sultan Alauddin
Riayat Syah II, serangan tentera Acheh telah berjaya merobohkan
pertahanannya.

10

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

MEGALITIK PENGKALAN merak yang sedang mengembangkan sayapnya, kuda,
KEMPAS (batu tegak kemudi), ular dan gajah (batu tegak pedang
/ keris). Hiasan binatang air pula seperti ikan / katak
Kajian dan penyelidikan arkeologi megalitik di (batu tegak kemudi), hiasan yang bersifat tumbuhan
Semenanjung Malaysia pertama kali dilakukan oleh pula adalah suluran bunga (batu tegak kemudi).
I.H.N Evans di tapak Pengkalan Kempas pada tahun
1919. Terdapat sekitar 15 batu granit sementara Kesemua imej ini asasnya dapat dikaitkan
tiga menhir utama serta batu laterit dalam keadaan dengan kepimpinan yang diwujudkan dalam bentuk
berselerakan, condong dan rebah. Sewaktu ekskavasi perlambangan dan jelas menunjukkan bagaimana
dijalankan telah ditemui seramik glaze danbiru- pola hias ini mempunyai hubungan dengan adat
putih, seladon, kaca pelbagai warna, alat batu dan yang diamalkan di Negeri Sembilan. Pada waktu
syiling. Lapisan tanah tidak menunjukkan sebarang yang sama terdapat juga pola hias yang mewakili
kesan gangguan sementara kesan pembakaran turut zaman berlainan berdasarkan kepada ragam hias
ditemui. Secara keseluruhan pentarikhan relatif tapak seninya, sebagai contoh pada batu hidup berbentuk
ini adalah sekitar abad 14-15 M. pedang terdapat hiasan yang mewakili zaman Klasik
iaitu kala. la dalam pengertian ikonografi berperanan
Morfologi Megalitik yang wujud di Pengkalan sebagai pengusir dan mengawal daripada gangguan
Kempas, Negeri Sembilan dapat dibahagi kepada kuasa jahat. Pada bahagian atasnya pula mempunyai
dua aspek utama, iaitu pertama, Megalitik yang kalimah Allah yang jelas menunjukkan penerimaan
mempunyai bentuk kemudi, sudu (payung) dan Islam telah dikenali oleh masyarakat semasa
pedang (keris). Kedua, pola hias atau estetika pada batu pembuatannya dengan tidak melepaskan unsur-
ini dapat dibahagikan kepada dua unsur iaitu; alam dan unsur sebelumnya. Justeru, keberadaan batu hidup,
binatang yang diwakili hidupan langit, air dan daratan. kuburan Syeikh Ahmad Majnun berhampiran dan
Sementara pahatan figura binatang adalah imej burung batu bersurat menggambarkan peranan tempat
tersebut yang sakral.

11

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

PULAU KALUMPANG cincin emas berukiran Dewa Visnu di atas garuda dan gambar cop
mohor dalam tulisan Pallava, Sanskrit. Jumpaan ini merupakan
Tapak ini terletak di kawasan paya bakau di Pulau Kalumpang. bukti akan kewujudan petempatan maritim masyarakat zaman
Penyelidikan pertamanya dijalankan oleh I.H.N. Evans dalam tahun proto-sejarah di kepulauan ini dan ianya terletak di perairan lalulan
1920an dan 1930an. Tapak ini dipercayai tinggalan masyarakat perdagangan antarabangsa suatu ketika dahulu dan pelabuhan di
zaman protosejarah. Penyelidik lain seperti Quaritch-Wales (1936), mana pedagang mendapatkan air bersih dan makanan.
Sieveking (1955), Dr. Gibson Hill (1956) dan Peacock, Lord Medway,
Alastair Lamb serta isterinya Venice Lamb dalam tahun 1963. Pada Jumpaan beribu-ribu manik kaca Indo-Pasifik dan bahan
tahun 1987, penyelidikan dan ekskavasi arkeologi telah dilaksanakan mentahnya menunjukkan bahawa tapak ini merupakan salah
oleh Jabatan Muzium dan Antikuiti dengan kerjasama jabatan lain satu tapak yang menghasilkan manik kaca Indo-Pasifik manakala
di peringkat negeri serta Universiti Kebangsaan Malaysia. jumpaan beibu-ribu serpihan tembikar tanah juga menunjukkan
masyarakat tempatan menghasilkan tembikar tanah untuk
Artifak yang pernah dilaporkan oleh Evans melalui ekskavasi diperdagangkan ke kawasan pedalaman. Berdasarkan kepada
yang dijalankan ialah perahu tebuk, tulang manusia, pecahan pentarikhan mutlak, tapak ini sudah pun diduduki oleh masyarakat
tembikar, manik dari batu akid, kaca dan carnelian. Artifak pesisir pantai sejak 200 SM. Masyarakat Pulau Kelumpang juga
berunsurkan kepercayaan Hindu juga dijumpai antaranya ialah merupakan pelayar dan pedagang yang hebat berdasarkan
jumpaan ekofak berupa tulang ikan hasil tangkapan laut dalam.

12

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

GUA TELUK KELAWAR

Gua Teluk Kelawar terletak dalam kompleks batu kapur Bukit Kepala
Gajah, Lenggong, Perak. Gua ini berada pada kedudukan latitude 5˚ 07.
44’ utara dan longitud timur, dengan ketinggian 76 meter di atas aras laut.
Tapak ini telah mula dijalankan penyelidikan oleh USM sejak tahun 1990.
Hasil kajian mendedahkan tapak Gua Teluk Kelawar telah digunakan
daripada sekitar 11,000 hingga 2,000 tahun dahulu melalui bukti alat
batu dan sisa makanan Paleolitik Akhir. Tapak ini kini menjadi tapak kajian
utama bagi kajian kesinambungan Paleolitik akhir ke Neolitik.

Pada lapisan >10,000 tahun dahulu ditemui alat batu dan sisa
makanan. Bahan alat batunya terdiri daripada pebel sungai dan batu
kapur. Pada lapisan 8,000 tahun dahulu ditemui pengkebumian rangka
manusia Holosen. Tapak ini telah memberikan bukti aktiviti Pleistosen
Akhir dan Awal Holosen di Lembah Lenggong.

13

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

GUA HARIMAU zaman Neolitik dan Gangsa.
Ekskavasi di Gua Harimau telah juga menemui artifak kapak
Tapak Arkeologi Gua Harimau terletak di Lenggong, Perak. Gua
Harimau mula diekskavasi oleh Williams-Hunt dalam tahun 1951. gangsa yang lengkap dengan acuanya yang ditemui buat pertama
Beliau telah menemui satu rangka kanak-kanak, beliung, tembikar kali dalam keadaan tidak terganggu. Artifak gangsa umumnya
dan sisa makanan. Pentarikhan radiokarbon yang pertama di diperbuat dengan mengggabungkan tiga jenis logam iaitu
Malaysia telah dijalnkan di tapak ini dan menunjukkan usia 3,450 tembaga, timah dan plumbum. Bukti arkeologi pertama tentang
± 150 BP. Kajian lanjutan telah dijalankan oleh USM sejak 1987 dan gangsa di Malaysia ini diperolehi pada satu ekskavasi pada tahun
menemui bukti pengkebumian daripada 4,920 ± 270 BP hingga 1988. Penemuan sebuah kapak gangsa tersebut serta acuan
1,760 ± 95 BP. tembikar yang digunakan untuk menghasilkannya dijumpai pada
satu pengebumian yang dipertarikhkan sekitar 3,500-4,000 tahun
Kepentingan tapak arkeologi Gua Harimau adalah penemuan dahulu di dalam Gua Harimau. Ini menunjukkan kemungkinan
kebudayaan zaman gangsa yang terawal di Malaysia. Ekskavasi adanya industri gangsa asli di Malaysia dan tidak terhad di negara
arkeologi telah menemui pengkebumian yang merangkumi Thai sahaja seperti yang dianggap sebelum ini.
dua zaman budaya, iaitu budaya Neolitik dan Gangsa. Sekurang-
kurangnya 12 rangka manusia ditemui dalam posisi lunjur Tapak ini juga menghasilkan pelbagai jenis tembikar tanah
dengan barangan kiriman yang terdiri daripada kapak gangsa prasejarah yang lengkap serta perhiasan prasejarah seperti kalong
dan acuannya, tembikar tanah, alat batu dan pemukul kulit kayu, dan anting siput, gelang cengkerang dan batu. Kajian saintifik
barangan hiasan seperti gelang cengkerang dan batu, anting dan yang dijalankan atas rangka manusia dan tembikar mencadangkan
kalong cengkerang, manik kaca, dan sisa makanan tulang haiwan bahawa masyarakat prasejarah Gua Harimau mempunyai
dan siput sungai. Tapak ini berfungsi sebagai tapak pengkebumian persamaan dan hubungan dengan populasi manusia zaman
Neolitik yang mendiami tapak Gua Cha di Kelantan dan Ban Kao
di Thailand.

14

OBJEK WARISAN KETARA

15

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015 Duit Syiling Emas Duit Timah Ayam Jantan

Zaman Pemerintahan Sultan Abdul Jalil Sultan Muhammad Jiwa
Rahmat Shah (1718-1722), Zainal Azlin Mu’adzam Shah II (1710-1773),
Johor (WS 4676) Kedah (WS 4393)

Duit Syiling Emas Duit Syiling Emas
Kupang (Bulat) Kupang (Segi Lapan)

Zaman Pemerintahan Zaman Pemerintahan
Sultan Abdul Jalil Riayat Shah II (1571-1597), Sultan Abdul Abdul Jalil Riayat Shah II
Johor (WS 765) (1571-1597), Johor (WS 766)

16

Duit Syiling Emas Duit Syiling Perak SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015
Kupang Suku Penjuru

Zaman Pemerintahan Zaman Pemerintahan
Sultan Alaudin Riayat Shah III (1597-1615), Sultan Abdul Jalil Shah III (1623-1677),
Johor (WS 20) Johor (WS 3724)

Duit Syiling Tembaga Duit Syiling Emas
Tarra Kupang

Zaman Pemerintahan Zaman Pemerintahan
Sultan Dhiauddin Mukarram Shah Sultan Dhiauddin Mukarram Shah
(1661-1687), Kedah (WS 9865) (1661-1687), Kedah (WS 321)

17

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015 Duit Syiling Emas Mas Duit Syiling Perak
Satu Penjuru
Zaman Pemerintahan
Sultan Mahmud Shah II (1685-1699), Zaman Pemerintahan
Johor (WS 9433) Sultan Sulaiman Badrul Alam Shah
(1722-1760), Johor (WS 8994)

Duit Syiling Perak Duit Tampang Pahang
Suku Penjuru 1/16 Dolar 1235 Hijrah
(1898)
Zaman Pemerintahan
Sultan Sulaiman Badrul Alam Shah Zaman Pemerintahan Bendahara Sewa
(1722-1760), Johor (WS 8995) Raja Tun Ali (1806-1857) (CRI 84.210)

18

Duit Syiling Timah SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015
Setengah Pitis

Zaman Pemerintahan
Sultan Muzaffar Shah (1445-1459), Melaka
(5051)

Duit Syiling Emas Mas Duit Syiling Timah Pitis

Zaman Pemerintahan Zaman Pemerintahan
Sultan Abdul Jalil Shah III (1623-1677), Sultan Ibrahim Shah (1782-1826), Selangor
Johor (WS 13) (WS 3727)

19

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

Lukisan Memetik Daun Tembakau pengerusi dalam pertubuhan Angkatan Pelukis Se-Malaysia (A.P.S).
di Kelantan, Datuk Mohd Hoessien Secara holistik, karyanya lebih kepada merakam budaya dan sosial
Enas (1962) (BSLN1962.021) masyarakat sehingga menjadi karya ikonik negara.

Pelukis : Mohd Hoessien Enas, Datuk (1924-1995) • Karya ini dihasilkan pada tahun 1962 ini menggambarkan
Tahun : 1962 permandangan waktu siang dengan tiga gadis Melayu tempatan
Media : Cat minyak atas kanvas di sebuah ladang tembakau. Wajah tiga orang jelitawan gadis
Saiz : 96.5 x 122 sm ini menampakkan ekspresi muka yang manis dengan lirikan
Pemilik : Lembaga Pembangunan Seni Visual Negara senyuman. Manakala pakaian figuratif ini adalah berkain batik yang
Kod Perolehan : BSLN1962.021 menjadi identiti tempatan.
Berusia : 53 tahun
Kategori : Seni Halus (Catan) • Penggunaan media yang terdapat dalam karya ini
dikawal untuk memberi penegasan dari subjek figuratif sehingga
• Mohd Hoessein Enas lahir pada tahun 1924 dan mendapat landskap di belakangnya. Penekanan terhadap subjek yang
pendidikan di Dutch Middle School, Indonesia. Beliau merupakan menonjol dengan pembentukan tona pada pakaian jelas kelihatan.
pelukis self-taught. Beliau merupakan perintis dan menjadi Tekstur pada corak kain batik serta daun tembakau lebih memberi
impak dan membezakan dari sudut pembahagian antara latar
hadapan, tengah dan belakang.

20

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

Lukisan Membakar Semut, Group) dan sering berpameran di dalam dan luar negara. Karya-
Dzulkifli Buyong (1967) (BSLN1967.002) karyanya banyak mengekspresikan dunia kanak-kanak yang murni
dan menawan kepada alam kanak-kanak Malaysia.
Pelukis : Dzulkifli Buyong (1948-2004)
Tahun : 1967 • Karya ini dihasilkan pada tahun 1967 dengan
Media : Pastel atas kertas penggunaan media pastel atas kertas. Subjek utamanya adalah
Saiz : 58.5 x 100 sm sekumpulan kanak-kanak yang sedang membakar semut.
Pemilik : Lembaga Pembangunan Seni Visual Negara Kenakalan dan keriangan mereka digambarkan dengan membakar
Kod Perolehan : BSLN1967.002 akhbar. Selain itu, reaksi alam dapat dilihat dengan wujudnya api
Berusia : 48 tahun dari tindakbalas mancis terhadap surat khabar dan semut yang
Kategori : Seni Halus (Karya atas kertas) sedang menghurung kaki kanak-kanak perempuan itu.

• Dzulkifli Buyong adalah pelukis kelahiran Kuala Lumpur • Antara elemen yang terdapat dalam karya ini ialah
dan dilahirkan pada tahun 1948. Digelar ‘anak berbakat luar biasa’ dari dari segi garisan yang terhasil daripada warna pastel yang
ketika menuntut di Victoria Institution, Kuala Lumpur. Mendapat mewujudkan bentuk. Bentuk yang dihasilkan bukanlah mengikut
bimbingan awal daripada Patrick Ng Kah Onn (Wednesday Art kadar banding sebenar manusia, namun pengolahannya mampu
mewujudkan harmoni yang terdapat dalam karya ini. Walaupun
ruang yang wujud mendatar, namun terdapat pengaplikasian tona
untuk memberi bentuk yang lebih jelas.

21

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

Lukisan The Great Malaysian London, England dan Art Department of the University of Hawaii di
Landscape, Redza Piyadasa (1972) Manoa. Hasil karyanya telah membawa namanya di serantau dunia
(BSLN1973.002) dan memberi kesan besar dalam perkembangan seni Malaysia.

Pelukis : Redza Piyadasa (1939-2007) • Penggunaan medium di dalam karya ini bukanlah secara
Tahun : 1972 total kerana konsepnya ialah catan dalam catan. Penggunaan objek
Media : Akrilik dan campuran atas kanvas seperti bingkai, cangkuk, tali, zip dan teks turut terkandung. Tiga
Saiz : 178.5 x 129.5 sm imej yang membentuk tiga tahap proses catan secara menegak
Pemilik : Lembaga Pembangunan Seni Visual Negara dilihat dari permulaan, pertengahan dan siap sepenuhnya.
Kod Perolehan : BSLN1973.002
Kategori : Seni Halus (Catan) • Dari sudut komposisi, pengolahan yang berbentuk
Berusia : 43 tahun minimal dapat dilihat dengan pembingkaian setiap visual.
Penggunaan muka taip (typography) juga memberi pergerakan
• Redza Piyadasa dilahirkan pada tahun 1939 di Kuantan, yang dinamik terhadap karyanya. Gaya minimal dari sudut warna
Pahang. Beliau mendapat pendidikan seni Hornsey College of Art, di juga dilihat apabila keseluruhan warna putih menjadi warna
dominasi dan warna hijau dan merah jambu dipadankan dengan
berbentuk segi empat. Imej proses catan ini juga kontras tetapi
masih berada dalam konsep minimal.

22

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

Lukisan Umpan, Syed Ahmad Jamal saing. Beliau juga merupakan seniman yang pertama mendapat
(1959) (BSLN1959.018) Anugerah Seni Negara pada tahun 1995 daripada kerajaan dalam
bidang Seni Halus. Hasil karyanya juga membentuk banyak sejarah
Pelukis : Syed Ahmad Jamal, Datuk (1929-2011) dari segi dunia seni halus dari era perintis sehingga kontemporari.
Tahun : 1959
Media : Cat minyak atas masonit bod • Umpan merupakan judul bagi karya ini dengan
Saiz : 123 x 152.5 sm menggunakan media cat minyak atas papan masonit. Pengolahan
Pemilik : Lembaga Pembangunan Seni Visual Negara karya ini berbentuk abstrak yang mempunyai ekspresi kendiri yang
Kod Perolehan : BSLN1959.018 bukannya dikawal secara keseluruhan tetapi terhasil daripada
Kategori : Seni Halus (Catan) pengamatan kreativiti. Warna yang dipadankan juga merupakan
Berusia 56 tahun eksplorasi pelukis yang memantapkan gaya abstraknya.

• Syed Ahmad Jamal dilahirkan pada tahun 1929 dan telah • Penggunaan garisan dalam karya ini merupakan
menerima pendidikan seni yang kebanyakkannya berpusat di dominasi bentukan yang terhasil dengan kepelbagaian saiz garisan
Amerika Syarikat. Penglibatannya dalam pameran begitu progresif serta warna yang dipadankan. Unsur pengulangan dalam setiap
dan telah mencorakkan senario seni negara ke tahap berdaya lekuk garisan mewujudkan harmoni dalam setiap komposisi.
Kepelbagaian warna yang disusun juga menjadikan salah satu
pergerakan yang dinamik dan berputar di setiap penjuru karya.
Ruang yang kosong memberi nafas dan menjadikan karya
seimbang walaupun secara asimetrikal.

23

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

Lukisan Pemandangan Kategori : Seni Halus (Karya atas kertas)
Laut Pantai Timur, Kod Perolehan : BSLN1999.060
Frank Swettenham (1885) Berusia : 130 tahun
(BSLN1999.060)
• Frank Swettenham atau Sir Frank
Pelukis : Frank Swettenham Athelstane Swettenham dilahirkan pada tahun
Tahun : 1885 1850 merupakan mantan Residen Jeneral pertama
Media : Cat air atas kertas Negeri-negeri Melayu Bersekutu (FMS).
Saiz : 10.9 x 13.6 sm
Pemilik : Lembaga Pembangunan Seni Visual • Menerusi karya cat air ini, komposisi
Negara terhadap subjek dan landskap begitu seimbang
apabila kapal itu berada di pusat tengah. Selain
itu dominasi dan juga kadar banding subjek
(kapal) juga dikawal untuk menjaga sifat landskap
yang merangkumi latar hadapan, tengah dan
belakang.

24

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

Beduk Masjid Kampung Hulu, mengingatkan mereka mengenai waktu berbuka puasa, bersahur
Melaka dan imsak sepanjang bulan Ramadan. Suatu waktu dahulu, beduk
ini digunakan juga untuk memberi isyarat masuknya waktu solat
Pemilik : Pengerusi, Masjid Kampung Hulu, Melaka dan mewar-warkan kematian ahli kariah masjid. Rentak pukulan
Dimensi : Panjang : 174 cm juga berbeza iaitu sayup-sayup bagi menandakan kematian
Lebar : 51/42 cm sementara masuknya waktu beribadat pula, bunyinya lebih kuat
Tinggi : 123 cm dan laju.
Ukurlilit : 160/151 cm
Diameter : 80/75.5 cm Kulit yang digunakan untuk menjadi penutup hadapan
Berat : 65 kg beduk ini diperbuat daripada kulit kambing. Kulit tersebut ditukar
Beduk ini telah wujud dan digunakan semasa zaman dalam jangka masa tiga hingga empat tahun jika kulit tersebut
pemerintahan Belanda di Tanah Melayu lagi. Beduk ini masih koyak atau rosak lebih awal. Manakala kayu yang digunakan
digunakan hingga sekarang oleh penduduk setempat yang untuk membuat beduk ini tidak dapat dipastikan tetapi jenis
dianggap sebagai istimewa kerana banyak membantu kayu yang keras (susah pecah) dan berurat. Kulit kambing yang
sudah dikeringkan akan disematkan di hujung kayu yang sedia
dipasang pelilit dan ditegangkan dengan menggunakan kayu
baji. Setelah itu beduk yang sudah dipasangkan kulit kambing
akan dijemur sehingga ia cukup tegang dan boleh dipalu.

25

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

Takhta Rencana yang baru selepas kemangkatan DYMM Yang di-Pertuan Besar
(No. Pendaftaran: MZ (KN) 328:82) Negeri Sembilan yang sebelumnya. Kenderaan ini digunakan
apabila ia melibatkan Majlis Adat Istiadat Diraja seperti Pertabalan
Pemilik : Lembaga Muzium Negeri Sembilan DYMM Yang di-Pertuan Besar Negeri Sembilan, Istiadat Bersiram
No. Pendaftaran : MZ (KN) 328:82 dan Istiadat Kemangkatan DYMM Yang di-Pertuan Besar Negeri
Takhta Rencana adalah sejenis kenderaan yang digunakan dalam Sembilan.
Istiadat Pertabalan DYMM Yang di-Pertuan Besar Negeri Sembilan
Ia daripada 60% besi dan 40% kayu dan terhasil sepenuhnya
dengan buatan tangan daripada tukang yang mahir. Asas binaan
diperbuat daripada besi untuk menampung keseluruhan berat
Takhta Rencana tersebut. Empat buah tayar dan gandar telah
dipasang bagi melancarkan perjalanan dari Istana Besar Seri
Menanti ke Panca Persada.

26

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

Amber Merit Pila membekalkan lebih 50% sumber arang batu negara. Arang batu
ini ditemui di dalam batuan Formasi Nyalau berusia 20-24 juta
Batu arang atau coal adalah salah satu punca bahan api fosil tahun.
yang telah dilombong secara industri di rantau ini mulai tahun
1847 di Labuan, tahun 1906 di Silimpodon dan tahun 1913 di Seperkara yang menarik adalah kehadiran banyak amber atau
Batu Arang, sebelum bermulanya industri pengeluaran cecair dan damar pokok terfosil dalam longgokan batu arang di Merit Pila.
gas petroleum pada awal abad ke dua puluh. Kini kebanyakan Amber berasal daripada perkataan Arab ‘anbar’ dan longgokan
perlombongan arang batu bertumpu kepada lombong arang amber dikenali sebagai amberite. Ketulan amber paling besar
batu di Sarawak Tengah. ditemui di Merit Pila seberat 70kg yang kini telah dipecah tiga
dan disimpan di tiga buah muzium berasingan, iaitu di Muzium
Lombong arang batu Merit Pila di Kapit, Sarawak Tengah Geologi Kuching, Muzium Geologi Ipoh dan Muzium Stuttgart.
merupakan lombong batu batu terbesar di Malaysia, ketika ini Ketulan Amber Merit Pila ini dipercayai merupakan ketulan amber
terbesar pernah dijumpai di dunia.

27

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

Kasiterit Simpang Pulai sekali sekala bijih timah boleh wujud sebagai mineral unsur asli
Stannum (Sn).
Dalam singkapan sejarah awal pembangunan Semenanjung
Tanah Melayu, bijih timah telah memainkan peranan utama Di Lembah Kinta kebanyakan bijih timah dilombong sebagai
sebagai sumber komoditi asas yang meningkatkan ekonomi longgokan bijih timah plaser iaitu butiran atau pecahan kecil bijih
negara dan ekonomi rakyat. Industri perlombongan bijih timah timah yang terperangkap di bahagian dasar longgokan pasir.
bermula seawal tahun 1820an dengan kemasukan pelombong Namun demikian terdapat beberapa syarikat yang mengusahakan
daripada Negeri China ke Negeri Perak. Pada pertengahan abad lombong bijih timah primer iaitu pada lod bijih timah di dalam
ke dua puluh, Lembah Kinta merupakan pengeluar utama bijih batuan keras. Mineral kasiterit di dalam lod ini lazimnya bersaiz
timah dunia. Timah atau Stannum (Sn) adalah salah satu unsur lebih besar dan lebih berat.
logam dan mineral bijih timah utama yang di lombong di serata
dunia merupakan mineral kassiterit atau Cassiterite (SNO2). Selain Sampel bijih timah seberat 87 kilogram ini merupakan salah
terkandung dalam mineral kassiterit, unsur timah juga kadangkala satu sampel bijih timah terbesar di dunia. Sampel ini ditemui
ditemui dalam mineral sulfida Stannit atau Stannite (Cu2FeSnS4), di dalam sebuah lod bijih di Keramat Pulai, berhampiran Ipoh.
dalam mineral silikat Malayait atau Malayaite (CaSnO[SiO4]) atau Kasiterit ini merupakan warisan mineral terbesar di dunia dan
terpenting dalam sejarah industri perlombongan bijih timah di
Malaysia.

28

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

Serpentinit Pos Brooke Garis Sutura Bentung-Raub adalah sebahagian daripada jalur
pertembungan kerak bumi rantau yang dapat dikesan mulai di
Detik terpenting dalam sejarah geologi Malaysia adalah peristiwa barat daya China, melalui Myanmar, Thailand dan Semenanjung
penggabungan dua blok (kepingan) tektonik iaitu Blok Sibumasu Malaysia sebelum berakhir di Sumatra. Dalam zon sutura ini
dan Blok Malaya Timur yang telah membentuk Semenanjung pelbagai bukti kerak lautan termetamorf ditemui, di antaranya yang
Malaysia dan Banjaran Titiwangsa sekitar 220 juta tahun lalu (Late terpenting adalah penemuan serpentinit dan rijang (chert) yang
Triassic). Sehingga ke usia 290 juta tahun lalu (Early Permian) boleh memberi tafsiran asalan laut dalam. Dalam hal ini serpentinit
Blok Sibumasu yang diwakili oleh negeri-negeri Pantai Barat ditafsirkan terhasil daripada proses metamorfisme terhadap batuan
Semenanjung Malaysia masih merupakan sebahagian daripada volkano laut dalam.
Superbenua Gondwana beriklim sejuk dipisahkan oleh Lautan
PaleoTethys yang berkelebaran ribuan kilometer daripada Blok Beberapa longgokan serpentinit telah direkodkan di sepanjang
Malaya Timur yang sudah berada di kawasan tropika. Zon Sutura Bentong-Raub, antara yang utama termasuklah
serpentinit Pos Brooke (Mukim Lojing, Gua Musang, Kelantan),
Sekitar 290 juta tahun lalu Lautan MesoTethys terbentuk Cheroh (Daerah Raub, Pahang) dan Bukit Rokan (Daerah Kuala Pilah,
memisahkan Blok Sibumasu daripada Gondwanaland dan menolak Negeri Sembilan). Serpentinite (Mg3Si2O5(OH)4) merupakan semi-
blok ini ke arah Blok Malaya Timur. Pergerakan ini menyebabkan precious stone berwarna hijau kekuningan hingga hijau gelap dan
Lautan PaleoTethys menjadi semakin sempit serta cetek dan seringkali wujud sebagai varieti Antigorite, Lizardite dan Chrysotile.
akhirnya pertembungan awal berlaku antara Blok Sibumasu Serpentinit dalam Zon Sutura Bentong-Raub mempunyai nilai
dan Blok Malaya Timur sekitar 260 juta tahun lalu (Late Permian). ekonomi yang rendah kerana kehadiran terlalu banyak retakan di
Pertembungan ini berlangsung selama lebih 40 juta tahun. Akibat dalamnya.
pertembungan ini, pelbagai jenis batuan pelbagai usia yang
mewakili ribuan kilometer dasar Lautan PaleoTethys terhimpit – Walaubagaimanapun kewujudan serpentinit merupakan
tersesar, terlipat dan termetamorf meninggalkan satu jalur selebar objek warisan terpenting daripada sekian banyak batuan lain
hanya 10-30km yang terkenal di rantau ini sebagai Zon Sutura dalam Zon Sutura Bentong-Raub yang membuktikan berlakunya
Bentong-Raub. pertembungan antara Blok Sibumasu dan Blok Malaya Timur dalam
lipatan sejarah bumi.

29

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

Diamiktit Glasier Samudera tebal. Ketika bumi kembali panas sebahagian glasier mencair
dengan Struktur Batu Jatuh, dan glasier terapung menjatuhkan batu yang terperangkap
Langkawi di dasarnya ke dasar laut. Hasilnya terbentuk batuan sedimen
berbutir halus mengandungi bungkah batuan asing pelbagai
Dalam lipatan sejarah geologi, Semenanjung Malaysia ditafsirkan asalan, saiz dan bentuk yang dinamakan diamiktit glasier
terbentuk hasil pertembungan dua buah blok (kepingan) tektonik samudera (marine glacial diamictite) dengan fitur unik yang
yang mempunyai asalan berbeza. Bahagian barat Semenanjung dinamakan struktur batu jatuh (dropstone).
Malaysia dikaitkan dengan Blok China Selatan-Burma-Malaya-
Sumatra (SIBUMASU) yang berasal dari pecahan Superbenua Kehadiran batuan begini dalam Formasi Singa di
Gondwanaland di Hemisfera Selatan, manakala bahagian kepulauan Langkawi menjadi bukti kukuh bahawa bahagian
timur Semenanjung Malaysia adalah sebahagian daripada blok barat Semenanjung Malaysia adalah sebahagian daripada
Indochina. Gondwanaland. Diamiktit asalan glasier berusia Perm Awal (~290
juta tahun) daripada Pulau Intan ini umpamanya mengandungi
Pada zaman Karbon Akhir (Late Carboniferous) – Perm Awal pelbagai bungkah batuan berusia lebih tua termasuk bungkah
(Early Permian) bumi mengalami penyejukan global hinggakan granit yang ditafsirkan berasal daripada induk Superbenua
sebahagian besar Superbenua Gondwanaland diliputi glasier Gondwanaland, kerana granit belum pernah terbentuk di bumi
Malaysia sebelum usia tersebut.

30

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

Fosil Pokok Kayu Pos Belau Lautan PaleoTethys sudah mula mencetek dan membentuk
pulau-pulau kecil yang dipenuhi pelbagai flora dan fauna
Penemuan fosil kayu terpetri (pterified wood) adalah lebih awal daripada itu. Batuan sedimen daratan di salah satu
sesuatu yang luar biasa apatah lagi bila fosil ini ditemui dalam pulau ini direkodkan sebagai Gunung Ayam yang dapat kita
batuan yang sangat tua sehingga ~275 juta tahun lalu (akhir lihat pada hari ini. Akibat pertembungan dua blok tektonik
Perm Awal). Tambah menarik lagi fosil paku-pakis berpokok ini semua batuan yang terbentuk dalam Lautan PaleoTethys
Araucarioxylon ini ditemui dalam Zon Sutura Bentong-Raub. terkumpul bersama dalam Zon Sutura Bentong-Raub. Di
antaranya termasuklah batuan volkanik dan rijang laut dalam,
Walaupun teori banyak menyatakan bahawa batu pasir, syal dan batu kapur laut cetek serta batu pasir dan
pertembungan antara Blok Sibumasu dan Blok Malaya konglomerat daratan.
Timur bermula pada masa Perm Akhir (~260 juta tahun) dan
berakhir pada masa Trias Akhir (~220 juta tahun), namun Fosil pokok kayu Araucarioxylon Pos Belau ini merupakan
penemuan fosil pokok ini menunjukkan bahawa bahawa warisan fosil amat penting dalam merekodkan sejarah
pembentukan bumi Semenanjung Malaysia.

31

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

Fosil Daun Paya Peda Neuropteris dan Sphenophyllum yang menunjukkan perspektif
flora benua Cathaysia. Selain limpahan fosil daun turut ditemui
Lapisan fosil daun Paya Peda, Terengganu adalah lapisan di Paya Peda adalah fosil batang Lepidodendron dan Sigillaria
fosil berusia Karbon Akhir (~315 juta tahun) yang paling tebal serta fosil akar pokok Stigmaria. Himpunan fosil flora ini
dengan himpunan flora paling kaya di Malaysia. Fosil-fosil daun membuktikan bahawa Blok Malaya Timur adalah sebahagian
pelbagai spesies ini merupakan bukti pengkolonian tanah daripada Blok China Selatan dan Blok Indochina.
daratan terbesar dan tertua di Malaysia. Usia lapisan tebal fosil
daun ini lebih tua daripada fosil flora Bukit Dendong (Perm Ini juga membuktikan bahawa tanah daratan tertua di
Akhir), manakala fosil flora paling tua berusia Karbon Awal Malaysia terbentuk di Negeri Terengganu, kira-kira seratus juta
semuanya terawet dalam batuan sedimen lautan. tahun sebelum Semenanjung Malaysia terbentuk. Himpunan
fosil flora Paya Peda ini merupakan warisan fosil amat penting
Di antara genera utama fosil flora Paya Peda adalah daun dalam sejarah pembentukan tanah daratan paling tua di
Gigantopteris, Tingia, Cordaites, Archaeopteris, Taeniopteris, Malaysia.

32

OBJEK WARISAN:
BAHASA DAN PERSURATAN

33

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

Cerita Rakyat Hikayat Pelanduk 3. Beruang Tertakluk
Jenaka @ Cerita Sang Kancil 4. Kera Tidak Mahu Tunduk
5. Singa Menyerah Diri
Sastera rakyat ini dipercayai telah wujud sejak turun-temurun 6. Gajah Mengaku Kalah Kepada Pelanduk
dan manuskrip terawal yang dikesan adalah pada 1645M (versi 7. Buaya Ditundukkan Dengan Tuba
Bahasa Inggeris) tersimpan dalam koleksi Perpustakaan Perancis. 8. Pelanduk Minum Air Sungai Sampai Habis
Tajuk yang sama pernah dilaporkan oleh G.H. Werndly dalam daftar 9. Binatang-Binatang Pergi Mencari Ikan
berjudul Maleische Sparaakkunst yang ditulis di Tanah Melayu dan 10. Peperangan Antara Semut Dengan Gajah
diterbitkan pada 1736. Ia merupakan cerita bersiri dan mempunyai Naskhah terbitan 1893 hanya memuatkan 7 siri dengan sedikit
kaitan dengan setiap siri. perbezaan pada tajuk tertentu. Walaupun mempunyai perbezaan,
namun dari sudut penceritaannya masih mempunyai persamaan.
Beberapa versi yang diterbitkan telah memberikan tajuk yang Watak utamanya, pelanduk mempunyai kuasa, kekuatan dan
agak berbeza pada siri cerita pelanduk ini. Antaranya diterbitkan kebijaksanaan yang dapat menyelesaikan beberapa permasalahan
oleh H.C. Klinkert pada 1885 yang mempunyai 10 buah cerita di kalangan haiwan sehingga dia dilantik menjadi ‘Syah Alam di
iaitu: Rimba’. Kini banyak kisah tersebut dibukukan sama ada secara
bersiri atau berasingan malah telah diterbitkan dalam bentuk
1. Pelanduk Mendamaikan Harimau animasi.
Dengan Kambing

2. Pelanduk Membunuh Raksasa

34

Peribahasa Oleh itu ia mengandungi dua lapis makna, yang tersurat dan SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015
tersirat.
Latar Belakang : Contoh: ‘seperti telur di hujung tanduk’ membawa maksud
kedudukan atau nyawa seseorang yang dalam bahaya
Menurut Dewan Bahasa dan Pustaka, Peribahasa sinonim iii. Bidalan: terbentuk daripada sebaris ayat yang berpatah dua.
dengan bidalan, ibarat, kiasan, pematah, pepatah, perbahasan, Ia sama seperti Pepatah. Cuma yang membezakannya ialah
tamsil, bahasa, ungkapan, mamang, perumpamaan, metafora, maksud iaitu bidalan mengandungi nasihat, pengajaran dan
analogy, hiperbola, ucapan,ujar-ujaran. Peribahasa adalah salah tauladan sementara pepatah menyatakan tentang hukum dan
satu bentuk bahasa kiasan orang Melayu yang melambangkan adat. Ia mempunyai makna selapis.
kekayaan khazanah perbendahaaraan warisan budaya bangsa dan Contoh: ‘Sehari selembar benar, lama-lama menjadi kain’
menjadi perlambangan ketinggian intelektualan dan adab bangsa membawa maksud kerja yang sedikit tetapi jika dibuat dengan
Melayu dalam berkomunikasi. Melalui peribahasa, bangsa Melayu tekun dan berterusan akan membuahkan hasil yang besar.
menyampaikan satu maksud atau kehendak berupa nasihat, iv. Pepatah : terbentuk daripada sebaris ayat yang berpatah dua.
pedoman, petua dan teguran secara berhemah kepada seseorang. Ia juga disebut pepatah-petitih yang mengungkapkan tentang
Pada kebiasaannya, perilaku dan sifat alam sekeliling, tumbuh- hukum, peraturan, undang-undang dan adat. Ia mempunyai
tumbuhan dan binatang akan dicermati dan digubah dalam makna selapis.
bentuk ungkapan yang indah dan disampaikan kepada orang Contoh: ‘Ada tangga, nak panjat tiang’ membawa maksud ada
yang berkenaan supaya sedap didengar dan tidak menyinggung cara senang tetapi hendak memilih cara yang susah
perasaannya. v. Perbilangan: iaitu pepatah yang lebih daripada sebaris.
Apabila menuturkannya seseorang seperti membilang-bilang
Peribahasa ialah frasa dan ayat yang mempunyai susunan perkataan tersebut. Ia mempunyai makna selapis. Perbilangan
yang tepat dan mengandungi makna khusus. Ia boleh membawa merujuk kepada pernyataan mengenai hukum dan adat.
pengertian selapis ataupun dua lapis. Ia meliputi Simpulan Bahasa, Contoh:
Perumpamaan, Bidalan, Pepatah dan Perbilangan. Yang buta penghembus lesung
i. Simpulan Bahasa: terbentuk daripada frasa yang Yang pekak pelepas bedil
Yang lumpuh penghuni rumah
mengandungi satu, dua atau tiga perkataan. Ia membawa Yang kuat pembawa beban
maksud lain daripada makna asas dalam frasa berkenaan. Oleh Yang bingung disuruh-suruh
itu, ia mempunyai makna dua lapis yang tersurat dan tersirat. Yang cerdik lawan berunding
Contoh: ‘kaki bangku’ bermaksud tidak pandai bermain bola
ii. Perumpamaan: ungkapan yang mempunyai makna kiasan.

35

OBJEK WARISAN:
BUSANA, TEKSTIL, SENI HIAS DIRI DAN KRAF

3366

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

Baju Kurung Cekak Musang Baju Teluk Belanga

Baju ini berbentuk seperti baju Melayu Teluk Belanga, yang Baju Teluk Belanga ini sinonim dengan rupa bentuknya
berbeza hanya pada bahagian lehernya. Leher baju kurung yang labuh, longgar dan menutupi seluruh tubuh badan
cekak musang mempunyai kolar tinggi selebar satu jari atau si pemakai. Potongan baju ini dipakai oleh lelaki dan
lebih kurang 2.5 sentimeter (sm). perempuan namun terdapat beberapa perbezaan yang
ketara jika dihalusi pada potongan dan cara pemakaiannya
Baju Melayu Cekak Musang pada masa dahulu disebut bagi kesesuaian si pemakai.
‘baju wan’, berasal dari Telok Belanga. Semasa beliau ke
istana, maka, raja telah melihat dan berkenan akan pakaian Baju lelaki labuhnya sehingga di bawah punggung,
itu, lantas raja menetapkan agar anaknya dan orang-orang dijahit tulang belut dan mempunyai tiga poket. Seluarnya
besar sahaja yang boleh memakainya. dari jenis Seluar Potong Cina dan bertongkah. Ia dipakai
dengan kain sarung atau kain samping sama ada dagang
Bahagian leher baju kurung cekak musang dikancing luar atau dagang dalam. Manakala baju perempuan pula
dengan tiga, lima, tujuh atau sembilan butir butang dengan labuh sehingga paras bawah lutut, dijahit tulang belut dan
bahagian leher ini tidak dijahit tulang belut halus. Koceknya berpoket satu. Ia dipadankan dengan kain sarung “ikatan
masih tiga walaupun baju ini dipakai berdagang luar atau ombak mengalun”.
berdagang dalam. Seluarnya Seluar Potong Cina dan
bertongkah. Persamaan yang ketara dapat dilihat pada baju Teluk
Belanga lelaki dan perempuan adalah pada lubang tebuk
bulat pada leher baju yang dikemaskan dengan jahitan
tulang belut. Pada pangkal belahan dibuat tempat
pengancing baju iaitu “rumah kancing” dengan jahitan
“tulang belut” atau “insang pari”. Semua sambungan baju
yang terdiri daripada badan, lengan, kekek dan pesak
dijahit sembat halus dengan warna benang yang sama
dengan warna baju.

37

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

Puteri Limau Purut BUSANA CIK SITI WAN KEMBANG
(Puteri Perak)
Busana ini merupakan pakaian raja perempuan yang
Gaya pemakaian ini telah dikekalkan menjadi tradisi golongan memerintah Negeri Kelantan pada abad ke-17. Ia diberi nama
istana di Negeri Perak. Pakaian ini menggabungkan pola baju sempena nama baginda iaitu Cik Siti Wan Kembang.
wanita Acheh iaitu berbentuk tunik, berleher cekak musang,
berseluar panjang dan bersamping. Reka bentuk asasnya Busana ini menggabungkan sehelai kain sarung dan dua helai
adalah terdiri daripada baju berlengan panjang mencerut di kain punca potong. Di mana kain sarung tersebut menggunakan
hujung pergelangan tangannya. Warnanya merah kesumba, kain limar songket corak teluk berantai yang diikat di sekeliling
hitam atau berwarna kuning bagi anak raja yang diserikan pinggang. Manakala dua helai kain punca potong pula terdiri
dengan kancing merak mengigal di leher atau perhiasan emas daripada kain limar lepas berbunga halus yang dijadikan sebagai
di dadanya serta bertutup ketat. kain kemban jantan untuk menutup dada dan sehelai lagi kain
limar dijadikan selendang bagi menutup bahu dan dada hingga
Seluarnya pula diperbuat daripada sutera hitam bersulam ke paras lutut. Selendang limar berukuran antara tujuh hingga
tekat di kaki atau bersongket emas penuh dengan potongan sembilan hasta iaitu 2.5 meter.
‘tapak itik’di kaki seluarnya. Kain sarung tenun sutera berkotak-
kotak dijadikan samping labuh atau kain songket dagang luar, Selain itu, busana ini juga dilengkapi dengan perhiasan diri
berpakaian benang emas. Dipakai selendang panjang cindai seperti petam yang terletak di atas dahi, sunting dan bunga
atau kain limar melilit bahu melampai hingga ke bawah. goyang di kepala, dokoh, gelang, tali pinggang dan pending
serta keris panjang yang melambangkan kuasa sebagai ratu yang
38 memerintah kerajaan.

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

Baju Riau Pahang Baju Kurung Kedah

Pakaian tradisi di negeri Pahang pada asasnya sama seperti pakaian Pakaian yang terkenal di Negeri Kedah ini diperbuat
di negeri-negeri yang dibawah kuasa Kerajaan Melayu Johor – Riau daripada kain kapas berbunga kecil atau kain nipis yang
(Johor, Pahang, Terengganu). Menurut kajian Puan Zubaidah Sual, baju jarang dan keras. Baju ini dipakai oleh kaum wanita dan
ini diilhamkan oleh Tengku Ampuan Mariam, puteri Sultan Ahmad Al- boleh disifatkan sebagai pakaian seharian atau pakaian
Muazam Shah. Tengku Ampuan Mariam telah berkahwin dengan Sultan basahan. Baju Kedah ini sering dipadankan dengan kain
Badrul Alam Shah (Sultan Terengganu). Baginda amat terkenal sebagai batik sarung atau kain pelikat. Namun begitu, padanan
seorang budayawan istana yang berminat dengan kesenian. Banyak baju ini dengan kain batik sarung ikatan tindih kasih
koleksi Baju Riau Pahang yang terkumpul berasal dari Terengganu dan dan motif kepalanya di hadapan amat sesuai serta lebih
Pahang. manis dipandang. Manakala bagi golongan bangsawan,
Baju Kedah diberi hiasan bersulam tekat kelingkan atau
Baju ini jenis baju Tradisi Agung Melayu yang paling rumit dan benang berwarna dan dipadankan dengan kain sarung
istimewa potonganya. Leher bajunya berbentuk seperti leher baju bertenun.
kurung cekak musang. Baju ini dipakai dengan cara menyarung baju
dari lengan seperti memakai baju kebaya dan bahagian hadapan Potongan Baju Kedah sangat ringkas, dibuat longgar
bajunya dikancing dengan butang sejumlah lima, tujuh atau dan agak singkat berbanding baju kurung biasa iaitu
sembilan butir. Bahagian di atas pinggang baju ini mengecil sedikit anggaran paras bawah punggung sahaja. Baju ini tidak
sebelum mengembang ke bahagian bawah. Ciri ini dihasilkan dengan berpesak dan tiada berkekek. Bahagian lengan baju pula
mengadakan kekek gantung dan pesak kembang di bahagian rusuk dibuat tidak terlalu panjang di mana ukurannya adalah
baju itu. Baju ini berlengan panjang serta besar dan berkekek gantung sehingga seinci dari paras bawah siku atau lebih dikenali
di bahagian bawah ketiak. Baju ini dipakai dengn kain yang diikat secara sebagai lengan tiga suku. Manakala potongan asal leher
‘ombak beralun” atau tangkap dihadapan. baju ini berbentuk bujur sireh.

39

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

Telepuk KAIN TENUN PAHANG DIRAJA

Telepuk ialah suatu karya seni memperhias kain dengan Tenun Pahang merupakan pakaian rasmi pembesar-
serbuk berwarna emas yang amat unik sekali. Berdasarkan pembesar Negeri Pahang. Tokoh yang bertanggungjawab
sastera lama, telepuk bermakna bunga atau lain-lain yang memperkenalkan kain tenunan Pahang kepada penduduk
dibuat daripada emas hiasan yang menghiasi kain sarung dan negeri Pahang, khasnya penduduk di daerah Pekan ialah
kain ikat kepala. Seni telepuk adalah proses menekap hiasan Tuk Tuam atau Keraing Aji. Beliau berketurunan Bugis dan
bunga menggunakan perada emas kepada kain benang bermaustautin di Kampung Mengkasar, Pekan, Pahang.
halus. Cara menghias kain ini menggunakan kepingan atau
perada emas (serbuk berwarna emas) yang dilekatkan ke Tenunan Pahang menggunakan alat yang dikenali kei
atas kain untuk diberikan motif. Corak perada emas kelihatan siam. Kedua-dua benang sutera dan benang kapas boleh
lebih kemilau jika kain itu digerus terlebih dahulu. Bahan dan digunakan. Ragam hias yang sederhana tetapi sangat unik
peralatan yang diperlukan untuk kerja menelepuk seperti kain ini dapat dilihat pada jalur-jalur atau petak-petak yang
kain tenun atau batik yang telah digerus, gam arab, blok kayu kadangkala diselitkan benang emas atau perak. Terdapat
(blok bunga) sudip buluh dan perada / kepingan nipis emas beberapa corak tradisional seperti corak melintang,
atau perak. memanjang, kain beragi, corak rawa, corak Bugis dan corak
Muar.
Biasanya telepuk digunakan bagi menghias kain sarung
yang dipakai sebagai kain dagang luar bagi perempuan dan
samping ataupun kain persegi bagi lelaki yang dijadikan
tengkolok atau setanjak terutama ketika istiadat perkahwinan.
Kain telepuk perlu disimpan dan dijaga dengan baik supaya
ia tidak mudah rosak.

40

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

Kain Limar INAI ( INAI MELAYU )

Kain Limar adalah tenunan warisan yang dihasilkan Inai dalam perkahwinan Melayu seakan
dengan menggunakan teknik ikat ganda atau ikat celup. menjadi kewajipan. Istiadat berinai adalah
Benang pakan atau loseng diikat dan dihias terlebih antara tradisi dalam perkahwinan Melayu yang
dahulu bagi menghasilkan corak dan kemudiannya boleh dikategorikan kepada tiga acara, iaitu
dicelupkan ke dalam pewarna. Warna-warna seperti berinai curi, berinai kecil dan berinai besar.
hijau, merah, jingga dan ungu adalah warna asas bagi
penghasilan kain limar ini. Masyarakat dulu kala menggunakan inai
pada kuku tangan dan kaki sebagai perhiasan
Kombinasi motif tempatan dan arab seperti tumbuh- kerana inai mempunyai haruman bau asli
tumbuhan dan kaligrafi sering menjadi ragam hias kain selain digunakan untuk perubatan.
limar. Di bahagian kepala kain biasanya dihias dengan
motif pucuk rebung. Manakala badan kain pula dihiasi Selain digunakan untuk mewarnakan kuku,
dengan corak bunga renek (kecil), corak bunga bertabur inai juga digunakan untuk merawat masalah
atau corak bunga penuh. cekam kuku dan menghitamkan rambut. Bagi
menghasilkan warna yang cantik, daun inai
Kain limar ini biasanya dijadikan kain panjang, akan dicampurkan dengan sedikit gambir dan
selendang, bengkung dan kain lepas. Pada masa sedikit air, digiling atau ditumbuk sehingga
dahulu kain ini digunakan oleh golongan bangsawan lumat.
terutamanya bagi upacara perkahwinan, menyambut
kelahiran dan kematian. Selain itu, kain ini pernah menjadi
pakaian khas wanita istana pada zaman pemerintahan
Cik Siti Wan Kembang sekitar abad ke-17.

41

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015 Motif - Motif Tektil Melayu

Motif-motif Tekstil Melayu merupakan rangkai kata, idea Ukiran Kayu Melayu
atau reka corak yang menampakkan fungsi sebagai hiasan
pada fabrik yang melibatkan unsur reka bentuk seperti Kayu dilihat sebagai sumber alam yang mudah diukir dan
garisan, ruang dan bentuk yang dihasilkan menggunakan tahan lama sehingga mencecah beratus-ratus tahun. Antara
warna sebagai manipulasi bagi mencapai kesan visual yang kayu yang menjadi pilihan seperti cengal, merbau, kempas
diinginkan sehingga terjadinya konfigurasi motif pada fabrik dan lain-lain. Dikatakan sejarah ukiran Melayu telah dikesan
yang turut memberi kesan fizikal dan juga psikologi kepada seawal zaman Kesultanan Melayu Melaka lagi dengan hiasan
pemakai. di istana-istana.

Dalam menghasilkan interpretasi, corak yang disusun Ukiran-ukiran kediaman ini sangat masyhur di negeri-
dengan kepelbagaian boleh dikategori kepada bentuk realistik, negeri seperti Kelantan, Terengganu, Melaka dan Negeri
gayaan, abstrak dan geometri. Sembilan. Selain itu, ukiran-ukiran ini dapat juga dikesan
pada bangunan-bangunan seperti istana, rumah-rumah,
Motif-motif yang dihasilkan melibatkan dua gaya iaitu masjid, pintu gerbang, pada alatan muzik, perabot, peralatan
gaya organik dan gaya geometri. Gaya geometri adalah gaya memasak, pengangkutan seperti sampan, perahu, kereta
garisan atau bentuk segi empat, jalur melintang dan jalur kuda atau pedati lembu.
memanjang.
Alatan yang biasanya digunakan seperti gergaji, pahat,
Motif yang dihasilkan mengikut beberapa susunan tukul besi dan ketam. Manakala dari segi motif ukiran, kadang
diklasifikasikan mengikut susunan satu atau berganda yang kalanya terdapat lebih dari satu motif ukiran (gabungan
mempu menghasilkan corak yang berfungsi sebagai hiasan motif-motif ukiran). Antara jenis motif yang popular seperti
pada tekstil. Ia bukanlah suatu penghasilan yang baharu tetapi motif makhluk (hidup), motif kosmos dan angkasa, motif
telah digunakan sejak zaman pra-sejarah lagi oleh masyarakat geometri , motif kaligrafi dan motif tumbuh-tumbuhan
primitif.

Alam semulajadi merupakan pilihan utama dan tidak asing
bagi masyarakat Melayu. Keadaan persekitaran hutan hujan
tropika menjadikan tumbuh-tumbuhan begitu penting sekali
di dalam kehidupan orang Melayu kerana ia turut digunakan
dalam kehidupan sehari-hari.

42

PERMAINAN TRADISI
DAN PERTAHANAN DIRI

43

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

LUMBA KERBAU diperkenalkan pada tahun 1970-an.
Hanya kerbau jantan yang berumur satu tahun ke
Permainan Lumba Kerbau merupakan permainan
tradisi masyarakat Sabah dan Sarawak terutamanya atas layak bertanding dan dibahagikan kepada dua
kaum Melayu Brunei, Lun Bawang, Dusun, Bajau dan kategori iaitu kerbau bersaiz besar dan kerbau bersaiz
Bisaya. Pertandingan ini diadakan pada pesta tertentu kecil.
antaranya ialah Pesta Lawas dan Pesta Babulang yang
dianjurkan setiap tahun. Di antara peraturan Lumba Kerbau ialah kerbau yang
berhenti lebih dari masa 30 minit atau menyimpang
Pada waktu dahulu Lumba Kerbau diadakan di tersasar dari laluan yang ditetapkan ketika bertanding
kampung-kampung oleh para pesawah sebagai hiburan dianggap batal penyertaannya. Penunggang yang
selepas penat mengerjakan sawah-bendang. Dengan jatuh dibenarkan naik semula ke belakang kerbau dan
itu kerbau yang membajak sawah digunakan untuk meneruskan perlumbaan. Para penunggang tidak ada
berlumba dalam permainan tradisi pesawah di Kota pelana yang dipasang pada belakang kerbau. Mereka
Belut dan beberapa kawasan di utara Sabah dan kekal hanya dibekalkan tali yang diikat pada kepala untuk
sehingga kini. Di Sarawak Pesta Lumba Kerbau telah mengawal kerbau. Disini kecekapan penunggang diuji
dalam mengendalikan kerbau mereka.

44

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

TARIK UPIH

Tarik Upih merupakan satu permainan kanak-kanak yang dimainkan
oleh kanak-kanak di beberapa negara ASEAN. Upih pinang adalah
pelepah atau pangkal daun pokok Pinang. Lazimnya apabila pelepah
ini tua, ia akan luruh atau jatuh ke tanah. Daun pinang dari pelepah
itu akan dibuang dan dijadikan hulu atau tempat untuk menarik upih
tersebut.

Upih ini mesti dimain dengan dua orang atau lebih. Salah seorang
mesti menjadi tukang tarik dan seorang lagi duduk di atas upih.
Upih ini boleh dinaiki seorang, dua orang, tiga orang atau berapa
saja asalkan muat dan bergantung kepada saiz upih yang luruh
itu. Permainan upih ini seronok jika diadakan pertandingan atau
perlumbaan. Kebiasaannya, yang lebih tua atau besar akan menjadi
penarik, sementara yang kecil menjadi penunggangnya.

45

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

MENYUMPIT digunakan sebagai salah satu kaedah memburu
secara tradisional bagi sesetangah kaum Orang
Sumpit adalah merupakan alat tradisional bagi kaum Asli dan Etnik-etnik pribumi Sabah dan Sarawak
pribumi di Negeri Sarawak, Sabah, Kepulauan Borneo malah ianya di kembangkan dengan di wujudkan
dan Orang Asli di Semenanjung untuk memburu pertandingan sukan menyumpit dan telah menjadi
binatang liar di hutan belantara pada masa dahulu salah satu sukan tradisi di Sarawak dan disertai semua
untuk meneruskan hidup. Sumpit juga digunakan kaum termasuk kaum Melayu dan Cina
untuk menentang musuh ketika berlaku peperangan
pada zaman dahulu. Nama Lain Sumpit Mengikut Etnik Sarawak
Kaum: Nama Mengikut etnik:
Alat sumpit ini berbeza cara pembuatannya di Iban Nyumpit
antara pribumi di Sarawak, Sabah dan Orang Asli di Bidayuh Nyupot
Semenanjung Malaysia. Bagi Kaum pribumi Sabah Kayan Nyeput
dan Sarawak, sumpit diperbuat daripada pelbagai Kenyah Ngalaput
bahan termasuklah nibong, buluh, gentian kaca dan Kelabit Neput
sebagainya. Kini, menyumpit bukan sahaja masih Lun Bawang Ngepu

46

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

RAMPANAU

Sukan Rampanau merupakan salah satu Sukan Rakyat yang
popular dikalangan masyarakat Dusun terutama di Daerah
Tambunan, Keningau, Ranau dan beberapa lagi daerah di Sabah.
Sukan Rampanau atau berjalan dengan menggunakan cangkungan
juga merupakan kaedah untuk menyeberang sungai atau parit atau
berjalan pada kawasan yang becak pada zaman dahulu.

Sukan Rampanau ini juga berbeza panggilannya mengikut
sesuatu daerah, ada dikalangan beberapa daerah menyebutnya
Rampanau dan ada juga yang menyebutnya Minsurukud. Sukan
Rampanau ini kini hanya dapat kita saksikan pada keramaian Pesta
Kaamatan. Pemain Rampanau ini akan menaiki batang buluh yang
direka khas sebagai kasut tinggi dan direka dengan berbagai - bagai
ketinggian mengikut selera pemainnya. Permainan ini memerlukan
keseimbangan badan. Rampanau ini selalunya diperbuat daripada
dahan sagu, kayu keras dan 2 batang bambu. Namun ia berbeza
di setiap daerah, contohnya, di daerah Tambunan keseluruhan
Rampanau ini diperbuat dari buluh.

47

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

CARI CUCU Ketika cucu bernyanyi berpusing-pusing mengelilingi nenek,
maka perlakonan nenek seperti orang buta terbongkok-bongkok
Permainan Mencari Cucu merupakan permainan laman. Di dalam dengan menggunakan tongkat mencari jalan. Setelah cucu tamat
permainan ini terdapat dua buah lagu khas yang didendangkan. mendendangkan nyanyian, maka nenek pula mengambil giliran
Sehelai sapu tangan atau kain untuk menutup mata dan sebatang mendendangkan nyanyiannya.
kayu tongkat diperlukan sebagai alat. Sebelum permainan
dimulakan seorang dari mereka haruslah menjadi ‘nenek’. Bagi Nyanyian ;
menentukan ‘nenek’, maka undian secara lai lai li tam plong perlu Cucu, cucu
dijalankan. Siapa dikalangan mereka yang kalah dalam undian tak dapat lari.
tersebut maka akan ditutup matanya dengan sapu tangan atau Nenek tua
kain untuk dijadikan ‘nenek’. Sebatang tongkat diberikan untuk banyak sakti.
dipegang dan berperlakuan seperti nenek tua yang buta. Kesemua Sekarang nenek
pemain membuat satu bulatan mengelilingi nenek dengan nak cari ganti.
berpegangan tangan di antara satu sama lain. Sebuah dendangan Siapa yang kena,
dinyanyikan oleh cucu secara beramai-ramai. dia menjadi.
Setelah selesai dendangan nenek, cucu-cucu akan duduk
Nyanyian ; mencangkung mendiamkan diri dengan harapan nenek tidak
Nenek, nenek, mengetahui kedudukan mereka. Dengan menggunakan tongkat
si bongkok tiga. nenek mencari-cari cucu yang mendiamkan diri disekelilingnya.
Siang mengantuk, Setelah berjaya menangkap seorang cucu nenek perlu meneka
malam berjaga. nama pemain tersebut dengan betul. Sekiranya tekaan nenek itu
Mencari cucu betul maka pemain tersebut akan menjadi nenek menggantikan
dimana berada. tempatnya. Seandainya tekaan itu tidak tepat maka watak nenek
Nenek kahwin masih menjadi miliknya dan permainan diteruskan.
dengan anak raja.

48

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

SELOTOP/ PISTOL BULUH

Selotop atau caplong atau pistol buluh ialah sejenis permainan
tradisional yang diperbuat daripada buluh padi. Terbahagi kepada dua
bahagian iaitu tempat mengisi peluru dan pencucuhnya dan buah Cenerai
pula digunakan sebagai peluru.

Cara-cara membuat Selotop ialah dengan memotong buluh padi
untuk mengambil ruas yang panjang dan lurus sepanjang 30sm. Manakala
penjolok pula adalah dibuat daripada buluh betong yang diraut sampai
kecil dan seterusnya dipasangkan kepada pemegang atau kepala yang
juga diperbuat daripada buluh. Untuk memasukkan peluru buah Cenerai,
buah Cenerai perlu diketuk dengan pemegang Selotop. Buah mesti lebih
besar dari lubang pada buluh tu. Apabila peluru telah dimasukkan, tekan
penjolok dengan cepat maka peluru akan keluar diikuti dengan bunyi yang
kuat.

Permainan akan dimulakan dengan mengadakan undian bagi
menentukan pasukan musuh atau askar dan selepas itu bermulalah
peperangan atau permainan. Antara peraturan permainan ini ialah pemain
dilarang memakai baju untuk memudahkan kesan tembakan dilihat bagi
menentukan pemain yang mati sekaligus menentukan pasukan yang
kalah.

49

SENARAI PERISYTIHARAN WARISAN KEBANGSAAN 2015

LASTIK lapik dan peluru akan melulu mengenai sasaran.
Peralatan ini biasanya dibuat sendiri oleh
Lastik merupakan salah satu permainan
tradisional tembak-menembak. Lastik yang telah kanak-kanak dengan menggunakan anak-anak
siap boleh digunakan untuk memburu atau untuk pokok kayu yang bercabang berbentuk “Y”
permainan menembak tin/botol kosong. Pelurunya antaranya dahan jambu batu atau dahan kayu
pula menggunakan batu kecil atau biji buah kelapa senduduk. Lapik kulit pula biasanya menggunakan
sawit yang telah kering. Cara memainnya pula lidah kasut kulit terbuang atau tali pinggang kulit
adalah dengan meletakkan peluru pada lapik, terbuang. Lidah kasut adalah bahagian hadapan
pegang dengan tangan kiri, kemudian tangan kasut yang ditutupi dengan tali kasut. Lebih kurang
kanan memegang pemegang “Y”. Tangan perlu 7cm dan lebarnya antar 3cm atau 4cm. Pada
diluruskan kearah objek dan tarik lapik kearah pipi bahagian hujung segi empat lapik tersebut dibuat
kiri, jangan terlalu hampir dengan mata kiri atau 2 lubang kecil kira-kira 1cm untuk membolehkan
pipi, takut tali getah putus dan terkena pipi. Teknik tali getah dimasukkan. Tali pengikat lastik ini
ini dinamakan bidikan, dan setelah yakin arah yang pula menggunakan getah bulat yang akan diikat
tepat kearah objek, lepaskan cengkaman pada pada pemegang “Y” dengan kuat agar ianya tidak
tercabut ketika lastik ditarik, begitu juga ikatan
pada lapik kulit.

50