คู่มือเกมตรวจดิน-เกมเศรษฐี KM-Sathing Phra

คมู่ ือ

การใช้ “เกมตรวจดิน” และ
“เกมเศรษฐีสทงิ พระ”

เพอื่ การแลกเปล่ียนเรยี นร้เู รอ่ื งการตรวจดิน
การใช้ป๋ยุ ท่ีเหมาะสมและส่ิงแวดล้อมในชมุ ชน

ค่มู อื การใช้เกมตรวจดนิ และเกมเศรษฐีสทิงพระ (สนบั สนนุ โดยสานกั งานคณะกรรมการวิจยั แหง่ ชาติ (วช.) หนา้ ก

ค่มู ือการใช้เกมตรวจดนิ และเกมเศรษฐสี ทงิ พระ สนบั สนนุ โดยสานกั งานคณะกรรมการวจิ ยั แหง่ ชาติ (วช.) หนา้ ข

กติ ตกิ รรมประกาศ

คู่ มื อ ฉ บั บ นี้ เ ป็ น เ อ ก ส า ร ก า ร เ ผ ย แ พ ร่ น วั ต ก ร ร ม ก า ร เ รี ย น รู้ ใ น
โครงการ “การจัดการองค์ความรู้ด้านการเกษตรโดยใช้แนวคิด
แบบจาลองเพ่อื นคู่คดิ : กรณีศกึ ษาอาเภอสทงิ พระ จังหวัดสงขลา” ซ่งึ
ไ ด้ รั บ ทุ น อุ ด ห นุ น ก า ร ท า กิ จ ก ร ร ม ส่ ง เ ส ริ ม แ ล ะ ส นั บ ส นุ น ก า ร วิ จั ย
โครงการจัดการความรู้และถ่ายทอดเทคโนโลยีจากผลงานวิจัยและ
นวัตกรรมจากสานักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ (วช.) ประจาปี
งบประมาณ 2558

ขอขอบคุณผู้ร่วมโครงการทุกท่านที่ทาให้โครงการนี้สาเร็จลุล่วง
นาไปสู่การสร้างความเขม้ แข็งของเกษตรกร

คณะนักวจิ ัย

คู่มือการใชเ้ กมตรวจดนิ และเกมเศรษฐสี ทิงพระ สนับสนนุ โดยสานักงานคณะกรรมการวิจัยแหง่ ชาติ (วช.) หนา้ ค

คานา

ในการทาการเกษตรน้ัน ดินเป็นปจั จัยหนึง่ ทม่ี คี วามสาคัญต่อการ
ให้ผลผลิตของพืช ดังนั้นก่อนทาการเพาะปลูกจึงควรมีการตรวจสอบ
คุณภาพของดิน (หรือเรียกส้ันๆ ว่า “ตรวจดิน”) เพ่ือให้สามารถใส่
ปุ๋ยได้ถูกต้องท้ังในแง่สูตรปุ๋ยและปริมาณ ซึ่งเป็นการช่วยลดต้นทุน
นอกจากนี้การใช้เมล็ดพันธ์ุในปริมาณที่เหมาะสมจะทาให้พืชเติบโตได้ดี
เพราะไม่แย่งสารอาหารกัน ส่งผลให้ได้ผลผลิตดี การใช้เมล็ดพันธ์ุที่
เหมาะสมจึงช่วยลดต้นทุนอีกทางหน่ึง นอกจากนี้การรวมกลุ่มทาง
การเกษตรยังเป็นอีกแนวทางหน่ึงที่ช่วยลดต้นทุน โดยสามารถต่อรอง
ราคาปัจจัยการผลิต เช่น ปุ๋ย เคร่ืองมือต่างๆ เป็นต้น รวมทั้งยัง
สามารถเพ่ิมศักยภาพในการขายผลผลิต เปิดโอกาสในการแลกเปล่ียน
ความรู้และประสบการณ์ระหว่างเพื่อนเกษตรกร ร่วมกันแก้ปัญหา ทา
ใหก้ ารทาการเกษตรได้รบั การพัฒนาและมคี วามมน่ั คงในระยะยาว

แต่จากการศึกษาวิจัยภายใต้โครงการ “การจัดการองค์ความรู้
ด้านการเกษตรโดยใช้แนวคิดแบบจาลองเพ่อื นคคู่ ิด: กรณีศึกษาอาเภอ
สทิงพระ จังหวัดสงขลา” พบว่าเกษตรกรส่วนใหญ่ยังไม่ทราบถึง
วิธีการใช้ปุ๋ยที่ถูกต้องและเหมาะสม ขาดการปรับปรุงดิน และขาดการ
รวมกลุ่มทาการเกษตร ท้ังยังพบว่าเร่ิมมีการใช้สารเคมีในการปราบ
วัชพืชเพิ่มมากขึ้นซึ่งอาจส่งผลกระทบตอ่ สิ่งแวดล้อม และสุขภาพของคน
ในชุมชนในระยะยาวได้ ดังน้ัน คณะผู้วิจัยจึงได้สร้างแบบจาลองเชิง
บูรณาการภายใต้แนวคิดแบบจาลองเพื่อนคู่คิดในรูปแบบเกมและ
สถานการณ์จาลอง 2 เกม ได้แก่ “เกมตรวจดิน” เพื่อการ
แลกเปลี่ยนเรียนรู้เร่ืองการตรวจดิน การใช้ปุ๋ยที่เหมาะสม และ “เกม

คมู่ อื การใช้เกมตรวจดินและเกมเศรษฐีสทงิ พระ สนบั สนุนโดยสานักงานคณะกรรมการวจิ ยั แหง่ ชาติ (วช.) หนา้ ง

เศรษฐีสทิงพระ” เพ่ือการแลกเปลี่ยนเรียนรู้เร่ืองสิ่งแวดล้อมในชุมชน
และจัดทาคู่มือเกมสาหรับผู้ที่สนใจได้นาไปใช้พัฒนาการเรียนรู้ด้วย
กระบวนการการใช้เกมซ่ึงมีความสนุกสนาน กระตุ้นการแลกเปล่ียน
เรียนรู้

เน้ือหาของคูมือเล่มนี้ประกอบด้วยรายละเอียดของเกมทั้ง 2 เกม
วัตถุประสงค์ของเกม อุปกรณ์ และวิธีการเล่นเกม และวิธีสรุปผลการ
แลกเปลี่ยนเรียนรู้ร่วมกับผู้ใช้หรือผู้เล่นเกม ซึ่งหวังเป็นอย่างย่ิงวาคูมือ
นี้จะเป็นประโยชนแกเกษตรกรและผู้ท่ีสนใจโดยเฉพาะครู อาจารย์
นาไปใช้หรือประยุกต์ใช้เพ่ือพัฒนาการเพิ่มผลผลิตด้านการเกษตรใน
อนาคต

คณะนกั วจิ ัย
กันยายน 2559

คู่มือการใชเ้ กมตรวจดินและเกมเศรษฐสี ทิงพระ สนบั สนนุ โดยสานักงานคณะกรรมการวจิ ัยแห่งชาติ (วช.) หนา้ จ

ค่มู ือการใช้เกมตรวจดนิ และเกมเศรษฐสี ทงิ พระ (สนบั สนนุ โดยสานกั งานคณะกรรมการวจิ ยั แหง่ ชาติ (วช.) หนา้ ฉ

สารบัญ

หนา้

กิตติกรรมประกาศ ค........................................................................................................................
คานา ง........................................................................................................................................................
การใช้แนวคดิ “แบบจาลองเพอ่ื นคคู่ ิด”
ในการจัดการองค์ความรดู้ ้านการเกษตร 1.....................................................................
“เกมตรวจดนิ ” เพ่ือการแลกเปลย่ี นเรยี นรู้เรื่องการตรวจดนิ
และใชป้ ุย๋ ทเ่ี หมาะสม 7.......................................................................................................................

2.1 วัตถุประสงค์ของการใชเ้ กม 7......................................................................................
2.2 อุปกรณ์ประกอบเกม 7......................................................................................................
2.3 ข้ันตอนการเล่นเกมและองคค์ วามรู้ ทไ่ี ด้บรู ณาการในเกม.......20
2.4 ขน้ั ตอนการสรปุ ความรู้ 31............................................................................................
“เกมเศรษฐีสทงิ พระ” เพ่อื การแลกเปลยี่ นเรยี นรู้
เร่ืองสิ่งแวดล้อมชมุ ชน 37..............................................................................................................
3.1 วตั ถุประสงค์ของการใชเ้ กม 38..................................................................................
3.2 อุปกรณ์ประกอบเกม 38..................................................................................................
3.3 ขน้ั ตอนการเลน่ เกมและองค์ความรทู้ ไี่ ด้ บูรณาการในเกม.......59
3.4 ขนั้ ตอนการสรุปความรู้ 65...........................................................................................
บรรณานกุ รม 67................................................................................................................................
ภาคผนวก ก: ภาพประกอบการทากจิ กรรมเกมตรวจดนิ .........................69
ภาคผนวก ข: ภาพประกอบการทากจิ กรรมเกมเศรษฐสี ทิงพระ............71
บนั ทึก 72..................................................................................................................................................

คมู่ ือการใชเ้ กมตรวจดินและเกมเศรษฐีสทงิ พระ สนบั สนนุ โดยสานกั งานคณะกรรมการวจิ ัยแห่งชาติ (วช.) หนา้ ช

สารบัญภาพ

หนา้
ภาพที่ 1.1 แนวคดิ แบบจาลองเพ่อื นคคู่ ิดเน้นการสรา้ งภาพตวั แทน

ของระบบ (common representation)....................................3
ภาพท่ี 2.1 คาถามกอ่ นเลน่ เกมชดุ ที่ 1 ..............................................................10
ภาพท่ี 2.2 คาถามกอ่ นเล่นเกมชุดที่ 2 ............................................................. 11
ภาพที่ 2.3 บอรด์ คดิ ต้นทุน-กาไรในการปลกู ขา้ ว

และตัวอยา่ งการใชง้ าน......................................................................12
ภาพท่ี 2.4 ลกู ปัด แผ่นโฟมสแี ละคลปิ ซ่งึ ใชแ้ ทนธาตอุ าหาร

และคณุ สมบัตติ า่ งๆ ............................................................................13
ภาพที่ 2.5 กระดาษจดขอ้ มูลการตัดสินใจของผเู้ ลน่

(แจกพรอ้ มแผ่นรองเขยี น ปากกาและเคร่ืองคิดเลข).........15
ภาพที่ 2.6 แนวทางการกรอกขอ้ มลู ในตารางบนั ทึกขอ้ มลู

(ดูขั้นตอนการเลน่ ประกอบ)..........................................................16
ภาพที่ 2.7 “กลอ่ งท่นี า” (ซ้าย) กล่องตรวจดนิ (กลาง)

และถงุ เมล็ดพันธุข์ า้ ว (ขวา)............................................................17
ภาพที่ 2.8 บอรด์ อธิบายอปุ กรณ์ และข้อกาหนดของเกม (ซา้ ย)

และตารางข้อมลู (ขวา) ....................................................................17
ภาพท่ี 2.9 ถงุ ปยุ๋ สูตรตา่ งๆ และกระดานราคาปุย๋ สาหรับผเู้ ล่น...........18
ภาพที่ 2.10 ตวั อย่างการจดั วางตาแหนง่ ผู้เลน่ และบอรด์ อธิบายเกม...19
ภาพท่ี 2.11 การสาธติ การเกบ็ ดินให้ผู้เล่น/เกษตรกรทราบ..................33

ค่มู ือการใช้เกมตรวจดนิ และเกมเศรษฐีสทิงพระ สนบั สนนุ โดยสานักงานคณะกรรมการวจิ ยั แห่งชาติ (วช.) หนา้ ซ

หนา้
ภาพท่ี 2.12 แผน่ พับวิธกี ารตรวจดนิ ของกรมพฒั นาทดี่ นิ ........................34
ภาพท่ี 3.1 บอร์ดเกมเศรษฐี ...................................................................................41
ภาพท่ี 3.2 บอร์ดพนื้ ทเี่ พาะปลูกจาลอง ใช้คกู่ บั บอรด์ เกมเศรษฐี.......41
ภาพที่ 3.3 แผน่ การ์ดกจิ กรรมการเพาะปลกู ขนาดเลก็

ใช้คกู่ บั บอร์ดพ้ืนทเี่ กษตรจาลอง ................................................ 42
ภาพที่ 3.4 ตวั อย่างกระดาษบนั ทึกขอ้ มูลและรายละเอยี ด

การทาการเกษตรแบบต่างๆ.......................................................... 43
ภาพท่ี 3.5 การใชก้ าร์ดคาถามสงิ่ แวดล้อมและการด์ สถานการณ์

จาลองในการเล่นเกม....................................................................... 45
ภาพที่ 3.6 ตัวอยา่ งการจดั ทีน่ ั่งสาหรบั ผู้เลน่ เกมเศรษฐีสทิงพระ .......59
ภาพท่ี 3.7 ตวั อยา่ งการประเมินความพงึ พอใจ..............................................66

คมู่ อื การใชเ้ กมตรวจดินและเกมเศรษฐีสทงิ พระ สนับสนนุ โดยสานักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ (วช.) หน้า ฌ

สารบัญตาราง

หนา้
ตารางที่ 2.1 ปรมิ าณธาตุอาหารในดินของผู้เลน่ แต่ละคน........................14
ตารางที่ 2.2 การเตรยี มปุ๋ยสตู รตา่ งๆ โดยใส่ลกู ปัด คลิปแผ่นโฟม.18
ตารางท่ี 2.3 ขน้ั ตอนช่วงกอ่ นเล่นเกมและความรทู้ ี่ไดบ้ ูรณาการ

ในเกม ..................................................................................................21
ตารางท่ี 2.4 ขั้นตอนการเลน่ เกม 3 รอบ และความรู้

ที่ได้บรู ณาการในเกม................................................................... 24
ตารางท่ี 3.1 คาถามก่อนและหลงั เล่นเกมเศรษฐีสทงิ พระ

พร้อมคาตอบ ...................................................................................39
ตารางที่ 3.2 คาถามสาหรับเตรยี มการ์ดคาถามสง่ิ แวดลอ้ ม

3 กลมุ่ และแนวคาตอบ ........................................................46
ตารางท่ี 3.3 รายละเอียดการด์ สถานการณจ์ าลองตา่ งๆ

และผลลัพธ์ ....................................................................................... 52
ตารางที่ 3.4 คาถามคลายเครยี ด เพอ่ื ใหผ้ ู้เลน่ ผอ่ นคลาย

ระหว่างการเรยี นรู้.........................................................................57
ตารางท่ี 3.5 รายละเอยี ดการ์ดพยากรณ์สภาพอากาศ

5 สถานการณ์...............................................................................58
ตารางท่ี 3.6 ลาดับการเล่นเกมในแต่ละช่องของเกมเศรษฐี และ

ความรูท้ ไี่ ด้บรู ณาการในเกมหรือแลกเปลย่ี นเรียนรู้
ร่วมกันในเกม .................................................................................. 62

คูม่ ือการใช้เกมตรวจดินและเกมเศรษฐีสทงิ พระ สนับสนุนโดยสานักงานคณะกรรมการวจิ ัยแหง่ ชาติ (วช.) หน้า ญ

การใชแ้ นวคิด
“แบบจาลองเพ่ือนค่คู ดิ ”

ในการจดั การองคค์ วามรูด้ า้ นการเกษตร

ปัญหาด้านการเกษตรมีความสลับซับซ้อน ซึ่งเกิดจากปฏิสัมพันธ์
ของปัจจัยต่างๆ ที่หลากหลาย ทั้งจากตัวระบบนิเวศเองและจากระบบ
เศรษฐกิจ ระบบสังคม ระบบการศึกษาขั้นพื้นฐาน ค่านิยมและความ
พร้อมในการปรบั ตัวของเกษตรกร เป็นต้น ความซบั ซอ้ นเหล่านีม้ คี วาม
แตกต่างกันไปตามบริบททางสังคม เช่น สังคมเกษตรใกล้เขตเมอื งมกั
มีการเปล่ียนแปลงของข้อมูลข่าวสารและการเปลี่ยนแปลงของนโยบาย
ตา่ งๆ ที่รวดเรว็ กว่าสงั คมเกษตรในชนบท จึงมกั มกี ารปรับตวั ทเ่ี ร็วกว่า
นอกจากนี้สภาพสังคมที่แตกต่างกันยังส่งผลให้เกิดปัญหาทรัพยากรที่
แตกต่างกัน ผู้มีส่วนเกี่ยวข้องก็มักมีความแตกต่างกันด้วย ทั้งในด้าน
จานวนและวตั ถปุ ระสงค์ของแตล่ ะฝ่าย และเมือ่ นานโยบายของภาครัฐมา
พิจารณาประกอบ (เช่น การส่งเสริมพืชเศรษฐกิจบางชนิดโดยเฉพาะ
พืชพลังงาน การประกันราคาสินค้า การส่งเสริมการส่งออก เป็น
ต้น) ยิ่งทาให้สภาพปัญหามีความซับซ้อนมากยิ่งข้ึน แต่อย่างไรก็ตาม
การทาความเข้าใจความสลับซับซ้อนของปัญหาการเกษตรนี้เป็น
ส่ิงจาเป็น โดยเฉพาะในระดับเกษตรกรรายบุคคล เพื่อให้สามารถทา
การเกษตรต่อไปได้อย่างเหมาะสม ไม่ถูกเอารัดเอาเปรียบและมี
ความสามารถในการเผชิญกับความไม่แน่นอนท่ีอาจเกิดข้ึนได้ในอนาคต
นอกจากนี้ การถ่ายทอดความรู้ความเข้าใจและประสบการณ์ด้าน

คู่มอื การใชเ้ กมตรวจดนิ และเกมเศรษฐสี ทงิ พระ (สนบั สนนุ โดยสานกั งานคณะกรรมการวจิ ยั แห่งชาติ (วช.) หน้า 1

การเกษตรและโอกาสในอนาคตให้แก่เยาวชนรุ่นใหม่เป็นสิ่งที่มีความ
จาเป็น เน่ืองจากพบวา่ ในปจั จุบัน ภาวะเศรษฐกิจในสังคมเมืองมีความ
ไม่แน่นอน โรงงานหลายแห่งมกี ารเลิกจ้างงาน หรือแรงงานบางส่วน
พบว่าชีวิตขาดความเป็นอิสระ จึงเร่ิมมีการหันกลับมาทาการเกษตรมาก
ข้ึน ดังน้ันการรวบรวมองค์ความรู้และถ่ายทอดความรู้จากเกษตรกร
ผู้สูงอายุและมีประสบการณ์ ตลอดจนการรวบรวมองค์ความรู้ในเชิง
นโยบายจากผู้มีส่วนเก่ียวข้องของภาครัฐจึงมีความสาคัญ เพ่ือรองรับ
เกษตรกรรุ่นใหม่ท่ีอาจเพ่ิมจานวนขึ้นในอนาคต รวมท้ังใช้ประกอบการ
เรียนการสอนสาหรับเยาวชนในพนื้ ท่ีศกึ ษาเพ่ือให้เข้าใจถึงความสัมพนั ธ์
ระหว่างมนุษย์และสิ่งแวดล้อม และการวางแผนการใช้ท่ีดินอย่าง
เหมาะสม

ปัจจุบันในหลายประเทศได้มีการใช้แบบจาลองอย่างมีส่วนร่วม
(collaborative modeling) เพ่ือการแลกเปล่ียนเรียนรู้และเพิ่มขีด
ความสามารถในการปรบั ตวั (learning model) แตใ่ นประเทศไทยยงั มี
การใช้ไม่มากนัก (ส่วนใหญ่การใช้แบบจาลองมักเป็นไปในรูปแบบของ
การคาดการณ์ความเป็นไปได้ในอนาคต (prediction model))
งานวิจัยนี้เป็นงานวจิ ัยเชิงพัฒนาควบค่กู ับการรวบรวมและถ่ายทอดองค์
ความรู้ด้านการเกษตรอย่างมีส่วนร่วม จึงได้เลือกใช้แบบจาลองเชิง
บูรณาการภายใต้แนวคิดของแบบจาลองเพ่ือนคู่คิด (Companion
Modeling Approach: ComMod) (Barreteau and Others, 2003;
Etienne, 2014; Trébuil, 2008) มาเป็นเคร่ืองมือสาหรับการจัดการ
องค์ความรู้ด้านการเกษตร เนื่องจากแบบจาลองเพื่อนคู่คิดน้ี ให้
ความสาคัญต่อองค์ความรู้ของผู้ใช้ทรัพยากรและผู้มีส่วนเกี่ยวข้อง ผู้ใช้
ทรัพยากรเหล่าน้ันได้ผ่านการส่ังสมความรู้ความสามารถในการใช้และ
ดูแลทรัพยากรมาหลายชั่วรุ่น ภูมิปัญญาเหล่าน้ันจึงมีความสาคญั ในการ

ค่มู ือการใช้เกมตรวจดินและเกมเศรษฐสี ทิงพระ สนับสนนุ โดยสานกั งานคณะกรรมการวิจยั แห่งชาติ (วช.) หน้า 2

นามาใช้แก้ปัญหาทรัพยากรท่ีเกิดข้ึนได้เช่นกัน แบบจาลองเพ่ือนคู่คิด
จึงมีเป้าหมายเพื่อบูรณาการทัศนคติ แนวความคิด องค์ความรู้จาก
ประสบการณ์ท่ีหลากหลายของผู้เกี่ยวข้องทุกฝ่ายมาพัฒนาสร้างเป็น
แบบจาลองท่ีสามารถใช้เป็นตัวแทน (common representation) ของ
ระบบที่สนใจศึกษา ร่วมกับองค์ความรู้ด้านวิทยาศาสตร์ (ภาพท่ี 1.1)
ซึ่งเป็นรูปแบบการจัดการองค์ความรู้รูปแบบหน่ึงผ่านแบบจาลองเชิง
บรู ณาการ

ท่มี า: ปรบั ปรงุ จาก Trébuil, 2013

ภาพที่ 1.1 แนวคดิ แบบจาลองเพื่อนคคู่ ดิ เน้นการสร้างภาพตัวแทน
ของระบบ (common representation)

แนวคิดแบบจาลองเพอ่ื นคคู่ ดิ มีวัตถปุ ระสงคใ์ นการใชแ้ บบจาลองที่
สรา้ งขึ้น 2 ประการ คือ 1) ทาความเข้าใจระบบท่ีสลับซับซ้อน ผ่าน
การสร้างภาพตัวแทนระบบร่วมกัน โดยแลกเปลี่ยนมุมมอ ง
ประสบการณ์ ข้อมูล ความรู้ต่างๆ และทาความเข้าใจปฏิสัมพันธ์ของ

คู่มอื การใชเ้ กมตรวจดนิ และเกมเศรษฐีสทงิ พระ สนบั สนนุ โดยสานักงานคณะกรรมการวิจยั แหง่ ชาติ (วช.) หนา้ 3

องค์ประกอบท่ีหลากหลายในระบบ และ 2) ใช้แบบจาลองเป็น
เครื่องมือส่ือสาร แลกเปล่ียน/ถ่ายทอดความรู้และสนับสนุนการ
ตัดสินใจในการหาทางออกในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติอย่างมี
ส่วนร่วม ผา่ นการทดสอบสถานการณจ์ าลองตา่ งๆ และเปิดโอกาสใหม้ ี
การอภิปรายถึงผลกระทบท่ีอาจเกิดข้นึ ได้ในอนาคต ซึ่งจะส่งผลให้การ
ตัดสินใจต่างๆ ในวิถีชีวิตจริงทาได้ดีขึ้น (Bousquet and Trébuil,
2005) นอกจากน้ีแบบจาลองเพ่ือนคู่คิด ถือว่าผู้วิจัยมีหน้าที่หลักใน
การอานวยความสะดวกตลอดกระบวนการวิจัย (facilitator) เพอ่ื ให้ทกุ
ฝ่ายได้เรียนรู้ร่วมกันและสนับสนุนให้ทุกฝ่ายหาทางออกร่วมกัน
รวมท้ังส่งเสริมให้ผู้เข้าร่วมกระบวนการมีความยืดหยุ่นในการจัดการ
ทรัพยากร (adaptive management capacity) มากย่ิงขึ้น ดังน้ัน
การจัดการองค์ความรู้โดยใช้แบบจาลองเพื่อนคู่คิดจึงเป็นการบูรณา
การองค์ความรรู้ ะหวา่ งภูมิปัญญาท้องถ่นิ (local wisdom) ความรูท้ ส่ี ง่ั
สมในตัวบุคคล (tacit/expert knowledge) ความรู้ในเชิงทฤษฎีท่ีมี
ความชัดเจน (theoretical/explicit knowledge) เช่น ความรู้ทาง
วิทยาศาสตร์ (scientific knowledge) ของผู้เข้าร่วมกระบวนการ ทา
ใ ห้ เ กิ ด ก า ร แ ล ก เ ป ล่ี ย น ข้ อ มู ล แ ล ะ ส ร้ า ง ค ว า ม เ ข้ า ใ จ ป ฏิ สั ม พั น ธ์
(interactions) ระหว่างองค์ประกอบต่างๆ ในระบบที่ทาการศึกษา
อยา่ งบูรณาการ

จากหลักการของแบบจาลองเพื่อนคู่คิดเน้นการศึกษาปฏิสัมพันธ์
ระหว่างพลวัตทางกายภาพชีวภาพกับพลวัตทางเศรษฐกิจและสังคมซึ่งมี
การเปล่ียนแปลงอยู่ตลอดเวลาและมีความไม่แน่นอน ดังน้ัน
กระบวนการสร้างและใช้แบบจาลองเพ่ือนคู่คิดจึงเป็นกระบวนการท่ีมี
การปรับปรุงเปล่ียนแปลงได้ และมีการทบทวนกระบวนการต่างๆ
ระหว่างทฤษฎีหรือการศึกษาในห้องปฏิบัติการและข้อมูลภาคสนามอยู่

คมู่ ือการใช้เกมตรวจดนิ และเกมเศรษฐีสทิงพระ สนับสนนุ โดยสานกั งานคณะกรรมการวิจยั แหง่ ชาติ (วช.) หน้า 4

เสมอ (iterative and evolving process) นอกจากนั้น เคร่ืองมือที่
เป็นรูปภาพสาหรับแสดงให้เห็นการเปลีย่ นแปลงเชิงพื้นท่ีและสังคมจึงมี
ความจาเป็น เพ่ือให้สามารถเป็นส่ือกลางการแลกเปล่ียนเรียนรู้และ
ปรับปรุงภาพความเข้าใจร่วมกันได้อย่างถูกต้อง การใช้แบบจาลอง
เพื่อนคู่คิดจึงใช้เคร่ืองมือที่เป็นภาพประกอบหรือมีข้อมูลเชิงพื้นที่อ้างอิง
(visual representation) โดยอาจเป็นภาพวาดสองมติ ิ แผนทอี่ ย่างงา่ ย
แบบจาลองกายภาพ 3 มิติ หรือแบบจาลองคอมพิวเตอร์ เป็นต้น
อย่างไรก็ตาม ภาพตัวแทนดังกล่าวมักมีความเช่ือมโยงกับความเป็นจริง
ประกอบอยู่ (Bousquet and Trébuil, 2005) หลังจากนั้นเมื่อมี
ความรู้ความเข้าใจของระบบท่ีทาการศึกษาแล้ว ย่อมสามารถจาลอง
สถานการณ์จาลองต่างๆ (scenario explorations) ภายใต้ความไม่
แนน่ อนของสภาพธรรมชาติ นโยบายภาครฐั และสภาพเศรษฐกิจ-สงั คม
ในช่วงเวลาต่างๆ เพื่อศึกษาแนวโน้มที่อาจเกิดข้ึนในอนาคตได้ ซ่ึงการ
จาลองสถานการณ์ต่างๆ ภายใต้แนวคิดแบบจาลองเพ่ือนคู่คิด มิได้มี
วัตถุประสงค์เพื่อการคาดการณ์อนาคตท่ีแม่นยา แต่เป็นการนาเสนอ
ความเป็นไปไดท้ ่ีหลากหลาย นาไปสูก่ ารอภิปรายแลกเปลีย่ นความรู้และ
มุมมองต่อภาพอนาคต ทาให้เกิดความพยายามในการหาแนวทางการ
จัดการทรัพยากรธรรมชาตริ ่วมกัน ตลอดจนส่งผลใหม้ ีการปรบั เปล่ียน
พฤติกรรมในระดับปัจเจกบุคคล (ซ่ึงอาจมาก-น้อยไม่เท่ากันในแต่ละ
คน) และระดับสังคม อันจะนาไปสู่การเพิ่มศักยภาพในการจัดการ
อย่างยืดหยุ่น (adaptive management capacity) ของผู้มีส่วน
เกี่ยวข้องแต่ละภาคส่วน ทาให้สามารถจัดการทรัพยากรได้อย่าง
เหมาะสม มีประสิทธิภาพมากย่ิงขึ้น และเกิดความยั่งยืนของระบบ
ทรัพยากรธรรมชาติและสังคม

คู่มอื การใชเ้ กมตรวจดินและเกมเศรษฐสี ทงิ พระ สนับสนุนโดยสานกั งานคณะกรรมการวิจยั แห่งชาติ (วช.) หน้า 5

ค่มู ือการใช้เกมตรวจดนิ และเกมเศรษฐสี ทงิ พระ สนบั สนนุ โดยสานกั งานคณะกรรมการวจิ ยั แหง่ ชาติ (วช.) หนา้ 6

“เกมตรวจดิน”

เพ่อื การแลกเปลี่ยนเรยี นรู้เร่ืองการตรวจดนิ และใชป้ ยุ๋ ท่เี หมาะสม

2.1 วัตถุประสงค์ของการใช้เกม

- ใช้เป็นเคร่อื งมอื รวบรวมองคค์ วามร้เู กย่ี วกับการทานารปู แบบต่างๆ
และปฏิสัมพันธ์ระหว่างเกษตรกรกับปัจจัยแวดล้อมในการทา
การเกษตร

- ใช้เป็นเครื่องมือในการแลกเปล่ียนเรียนรู้เกี่ยวกับการตรวจดิน
ความหมายของธาตุอาหารพืช การใช้ปุ๋ยท่ีถูกสูตรและใช้ในปริมาณ
ที่เหมาะสม การใช้เมล็ดพันธ์ุในปริมาณที่เหมาะสม การรวมกลุ่ม
ทาการเกษตรเพื่อเสริมสร้างศักยภาพในการทาการเกษตรของ
เกษตรกรและชว่ ยเพิ่มผลผลติ ทางการเกษตรได้

- ใช้เป็นเคร่ืองมือในการเรียนรู้ของเกษตรกรและเยาวชนเกี่ยวกับ
การทาการเกษตรในท้องถน่ิ ทาให้เกดิ สานึกรักท้องถิน่

2.2 อปุ กรณป์ ระกอบเกม

2.2.1 แบบสอบถามก่อนและหลังเลน่ เกม

ประกอบด้วยคาถาม 2 ชุด ชุดท่ี 1 เป็นคาถามเกี่ยวกับการใช้
ปุ๋ยและความรู้เรื่องดิน ประกอบด้วยคาถาม 10 ข้อ (ภาพท่ี 2.1)
คาถามชดุ ท่ี 2 ประกอบด้วยคาถาม 7 ขอ้ (ภาพที่ 2.2) โดยอ่านใหผ้ ู้
เล่นฟังแล้วให้ผู้เล่นเลือกตอบ นอกจากนี้สามารถเพ่ิมคาถามเก่ียวกับ
การประเมนิ กิจกรรมไดห้ ากผู้ใช้ตอ้ งการประเมินผล

คมู่ ือการใชเ้ กมตรวจดนิ และเกมเศรษฐสี ทิงพระ สนับสนนุ โดยสานักงานคณะกรรมการวิจยั แหง่ ชาติ (วช.) หนา้ 7

2.2.2 บอรด์ คดิ ตน้ ทนุ -กาไรในการปลูกขา้ ว

เป็นบอร์ดขนาดใหญ่ ใช้สาหรับสอบถามพันธุ์ข้าวที่เกษตรกรปลูก
และปัจจัยการผลิตโดยแบ่งเป็นช่วงเตรียมพื้นที่ รวมท้ังช่วงเพาะปลูก
และช่วงเก็บเกี่ยว เพื่อให้เกษตรกรได้เรียนรู้ถึงต้นทุนการผลิต
( เ นื่ อ ง จ า ก เ ก ษ ต ร ก ร ส่ ว น ใ ห ญ่ ไ ม่ ค่ อ ย ไ ด้ ค า นึ ง ถึ ง ต้ น ทุ น ก า ร ผ ลิ ต )
นอกจากน้ียังมีรายละเอียดราคาขายผลผลิตท้ังหน้านาและแบบตาก
เพื่อใหเ้ กษตรกรไดเ้ รยี นรูค้ วามแตกตา่ งของราคา และอภปิ รายถึงผลดี-
ผลเสีย รวมถงึ ขอ้ จากดั ตา่ งๆ ในการขายขา้ ว (ภาพท่ี 2.3)

2.2.3 อุปกรณป์ ระกอบอนื่ ๆ

- ลูกปัดสี ใชแ้ ทนธาตอุ าหารต่างๆ ในดนิ และปนู ขาว (ภาพที่ 2.4)
- แผน่ โฟมสตี ่างๆ ขนาด 4x4 ซม. แสดงคณุ สมบตั ขิ องดนิ

และคลิปหนบี กระดาษใชแ้ ทนอนิ ทรยี วตั ถใุ นดิน (ภาพที่ 2.4)
- ชุดกระดาษจดขอ้ มลู การใช้ปยุ๋ และพนั ธข์ุ ้าว (ภาพที่ 2.5)

พร้อมแผ่นรองเขยี น เครอื่ งคดิ เลข และปากกาจานวนเทา่ ผเู้ ลน่
(ระบหุ มายเลขเพ่ือความสะดวกในการใชง้ าน)
- “กล่องที่นา” ท่ีมีดินต้ังต้น สมมุติให้มีขนาด 1 ไร่ เป็นการรวม
อุปกรณ์ต่างๆ เข้าด้วยกัน (ลูกปัดสีต่างๆ คลิป หรือแผ่นโฟม)
ใช้เป็นตัวแทนดินในท่ีนาของผู้เล่นท่ีมีบทบาทเป็นเกษตรกร ดิน
ของผู้เล่นแต่ละคนมีความแตกต่างกันซง่ึ สะทอ้ นความจรงิ ท่ีว่าดนิ ใน
ท่ีนาแต่ละแปลงมีความแตกต่างกัน ท้ังนี้ในการเตรียมกล่องที่นา
ควรเตรียมให้เพียงพอกับจานวนผู้เล่น (รายละเอียดตามตารางที่
2.1) หากมีผู้เล่นมากกว่า 12 คน ให้เร่ิมต้นใชค้ ่าดินของผู้เล่นคน

ค่มู ือการใช้เกมตรวจดินและเกมเศรษฐีสทงิ พระ สนบั สนนุ โดยสานกั งานคณะกรรมการวจิ ัยแหง่ ชาติ (วช.) หนา้ 8

ที่ 1 วนไปจนครบจานวนผู้เล่น สุดท้ายดินของแต่ละคนจะรวมไว้
ในกล่องพลาสติกทรี่ ะบุเลขท่ีของผูเ้ ล่นไว้ (ภาพท่ี 2.7)
- “เมล็ดพันธ์ุข้าว” เป็นแผ่นการ์ดรูปข้าว 5 ใบ (ใบละ 5 กก.)
ใส่ถุงซิปล็อค พร้อมระบุข้อมูลท่ีสาคัญ (ภาพท่ี 2.7) ใช้เม่ือเริ่ม
เพาะปลูก และจะใชอ้ ีกครั้งเม่ือเก็บเกีย่ วผลผลิต
- “กล่องตรวจดิน” สาหรับแยกธาตุอาหารในดิน ใช้เพื่อแยกลูกปัด
สตี ่างๆ คลปิ และแผน่ โฟมทแ่ี สดงคุณสมบตั ขิ องดิน (ภาพที่ 2.7)
จดั เตรียมจานวนเท่าผู้เล่น
- บอร์ดขนาดใหญ่ สาหรับอธิบายอุปกรณ์และข้อกาหนดต่างๆ ของ
เกม และบอร์ดอธิบายตารางบันทึกข้อมูล ซ่ึงขยายมาจากกระดาษ
บนั ทกึ ข้อมูลของผเู้ ลน่ (ภาพท่ี 2.8)
- “ปุ๋ย” จัดเป็นสูตรต่างๆ ที่เกษตรกรนิยมใช้ เตรียมโดยนับเม็ด
ลูกปัดสีต่างๆ ใส่ถุงซิปล็อค พร้อมเขียนสูตรปุ๋ยกากับ
(ภาพที่ 2.9) รายละเอียดการเตรยี มปุ๋ยแสดงดงั ตารางที่ 2.2 ปุ๋ย
สูตรที่นิยมควรเตรียมจานวนถุงให้มากกว่าผู้เล่น ปุ๋ยสูตรท่ีไม่นิยม
อาจเตรียมเพียงครึ่งหนึ่งของผู้เล่น ขึ้นอยู่กับบริบทของการทานา
ในพนื้ ทท่ี ี่ใชแ้ บบจาลอง
- “กระดานราคาปุ๋ย” ขนาด A4 สาหรับผู้เล่นเพื่อใช้ประกอบการ
ตัดสินใจเลอื กป๋ยุ (ภาพท่ี 2.9) ควรเตรียมจานวนเท่าผเู้ ลน่
- “เมล็ดพันธุ์ปอเทือง” เป็นแผ่นการ์ดพร้อมเม็ดปุ๋ยธาตุอาหารต่างๆ
ที่ให้แก่ดนิ (N-P-K; 15-3-3) ควรเตรยี มจานวน 2 เท่าของผ้เู ลน่

ค่มู อื การใชเ้ กมตรวจดินและเกมเศรษฐสี ทงิ พระ สนับสนนุ โดยสานักงานคณะกรรมการวจิ ยั แห่งชาติ (วช.) หนา้ 9

ภาพท่ี 2.1 คาถามกอ่ นเล่นเกมชุดท่ี 1

ค่มู อื การใช้เกมตรวจดินและเกมเศรษฐีสทงิ พระ สนับสนุนโดยสานกั งานคณะกรรมการวิจยั แหง่ ชาติ (วช.) หน้า 10

ภาพที่ 2.2 คาถามกอ่ นเล่นเกมชุดท่ี 2

ค่มู อื การใชเ้ กมตรวจดินและเกมเศรษฐสี ทงิ พระ สนับสนุนโดยสานกั งานคณะกรรมการวิจยั แหง่ ชาติ (วช.) หน้า 11

พนั ธขุ์ า้ ว พนั ธขุ์ า้ ว พนั ธขุ์ า้ ว พนั ธขุ์ า้ ว

ปลกู ขา้ วพันธอุ์ ะไร ขา้ วหอมปทมุ กข55 ขา้ วเฉ้ียง หอมนลิ
กนิ / ขาย กนิ / ขาย
ปลกู เพอ่ื กนิ / ขาย กนิ / ขาย
26 30
ราคาเมล็ดพนั ธขุ์ า้ ว (บาท/กก.) 22 22
1 1
พน้ื ทปี่ ลกู (ไร)่ 1 1
1 1
1.ชว่ งเตรยี มปลกู ตน้ ทุน
25 25
คา่ ใชเมเ้ มลล็ด็ดพพนั ธนั ขุ์ ธา้ วุ์ -> กระสอบ 11
650 750
เทา่ กบั (กก./ไร)่ 25 25 600 600

คดิ เป็ นคา่ เมล็ดพนั ธุ์ (บาท) 550 550 - -
- -
คา่ ไถดะ + ไถแปร (บาท/ไร่) 600 600 600 - -
- -
คา่ ไถดะอยา่ งเดยี ว (บาท/ไร่) -- - -
- -
คา่ ป๋ ยุ เคมี บาท/กระสอบ - --
600 600
คา่ ป๋ ยุ ชวี ภาพ/ ป๋ ยุ คอก บาท/กระสอบ - --
- -
คา่ ยาคมุ หญา้ / แมลง บาท/แกลลอน --
- -
คา่ จา้ งฉีดยาคมุ หญา้ บาท/ไร่ - -- - -
- -
คา่ จา้ งฉีดยาคมุ หญา้ -รวมคา่ ยา บาท/ไร่ 200 - -
- -
อน่ื ๆ คา่ จา้ งหวา่ น บาท/ไร่ 100
450 450
2.ชว่ งปลกู -ดแู ล 750 600 600
ป๋ ยุ เคมี (บาท/กระสอบ) 1,700 1,800
0 750 750
ป๋ ยุ เคมี (บาท/กระสอบ) 300
ป๋ ยุ ชวี ภาพ (บาท/กระสอบ) --
คา่ จา้ งดแู ลถอนหญา้ /ฉีดยา (บาท/ไร่) 0 --
--
สารเคมปี ราบศัตรูพชื .........................

3. ช่วงเก็บเกย่ี ว 450 750 750
คา่ จา้ งเกย่ี วขา้ ว บาท/ครัง้ 450 450

อนื่ ๆ 2,350 2,350

รวมคา่ ใชจ้ า่ ยในการเพาะปลกู (บาท)

รวม ทกุ พนั ธุ์ (บาท) 12,300

ผลผลติ ทไ่ี ด้ ปกติ 400 400 500 800
ลดลง 300 300 400 600

ขาย หนา้ นา บ./กก. 6.5 6 7 12
ตาก บ./กก. 8 7 9 15

รายไดจ้ ากผลผลติ (บาท) 1,950 1,800 2,800 7,200
รวม (บาท) 24,150 11,850

คา่ ใชจ้ า่ ยในบา้ น - ซอ้ื ขา้ วสาร บ. - ใชจ้ ่าย (หยบิ ฉลาก) บ.
คงเหลอื หลงั หกั คา่ ใชจ้ า่ ย บาท

ภาพท่ี 2.3 บอร์ดคดิ ตน้ ทนุ -กาไรในการปลกู ข้าว
และตัวอยา่ งการใช้งาน

คมู่ อื การใช้เกมตรวจดนิ และเกมเศรษฐีสทงิ พระ สนบั สนนุ โดยสานักงานคณะกรรมการวจิ ัยแหง่ ชาติ (วช.) หน้า 12

อุปกรณ์ ความหมาย อุปกรณ์ ความหมาย

N: ธาตไุ นโตรเจน P: ธาตฟุ อสฟอรัส
ปริมาณ 1 กโิ ลกรมั ปริมาณ 1 กิโลกรัม

K: ธาตโุ ปรแตสเซยี ม ปนู ขาว
ปริมาณ 1 กโิ ลกรัม 1 ถุง=1,000 กโิ ลกรมั

ความเปน็ กลางในดนิ ความเปน็ ดา่ งในดนิ
pH ระหวา่ ง 6.5-7.5 pH > 7.5

ความเป็นกรดในดนิ อินทรยี วตั ถุ
pH < 6.5 ปรมิ าณ 1%

ภาพท่ี 2.4 ลกู ปัด แผน่ โฟมสแี ละคลปิ ซึง่ ใช้แทนธาตอุ าหาร
และคณุ สมบตั ติ ่างๆ

ค่มู อื การใชเ้ กมตรวจดนิ และเกมเศรษฐสี ทิงพระ สนบั สนุนโดยสานักงานคณะกรรมการวจิ ัยแหง่ ชาติ (วช.) หน้า 13

ตารางที่ 2.1 ปรมิ าณธาตุอาหารในดนิ ของผู้เลน่ แต่ละคน

ผู้เล่น ไนโตรเจน ฟอสฟอรสั โปรแตสเซยี ม อนิ ทรยี วตั ถุ คา่ ของดิน
(N) (P) (K)
(คลปิ ) (แผ่นโฟม)
(ลกู ปัดสเี ขยี ว) (ลูกปัดสีเหลอื ง) (ลูกปดั สีสม้ )

1 19 1 10 0 แดง
2 22 1 12 0 แดง
3 24 2 6 1 แดง
4 24 0 5 1 แดง

5 22 1 8 1 แดง
6 22 5 27 1 เหลือง
7 52 2 68 2 เหลือง
8 31 0 14 1 แดง
9 31 8 16 1 แดง
10 29 1 5 0 แดง
11 34 1 15 1 แดง

12 41 3 51 1 น้าเงนิ

คูม่ อื การใช้เกมตรวจดนิ และเกมเศรษฐสี ทิงพระ สนับสนุนโดยสานักงานคณะกรรมการวจิ ัยแหง่ ชาติ (วช.) หน้า 14

ภาพท่ี 2.5 กระดาษจดข้อมูลการตัดสนิ ใจของผู้เล่น ชือ่ …....................................................................................... หมบู่ า้ น ................................. ลาดบั ที่ ................
(แจกพรอ้ มแผ่นรองเขียน ปากกาและเครือ่ งคดิ เลข)
ธาตุ ไนโตรเจน √ ฟอสฟอรสั √ โพแทสเซียม √ อินทรียวตั ถุ √ กรด-ด่าง √ ปรมิ าณผลผลิต
ค่มู ือการใชเ้ กมตรวจดินและเกมเศรษฐสี ทิงพระ สนบั สนนุ โดยสานักงานคณะกรรมการวิจยั แหง่ ชาติ (วช.) ปี ที่ (N) เขียว (P) เหลือง (K) ส้ม (%OM) คลิป (pH) โฟม

เรมิ่ …….…... เมด็ เรมิ่ ……..... เม็ด เรม่ิ ……….... เม็ด เดมิ มี …….... อนั เดมิ สี ตนั /ไร่

++ + + ……………….…..... เหลือง

ป๋ ยุ ……….... เมด็ ป๋ ยุ ……….... เมด็ ป๋ ยุ ………..... เม็ด เตมิ ไป ……... อนั * บาท

ปรมิ าณผลผลิต

รวม ……..... เมด็ รวม ………... เม็ด รวม ……….... เม็ด ปรบั ปรุงเป็ นสี ชมพู/ ตนั /ไร่
………………...... น้า * บาท

เงนิ

ขายผลผลิตได้เงิน * ป๋ ยุ ................. ป๋ ยุ ................ ป๋ ยุ ................. สารกาจดั ศตั รพู ชื

........... ถงุ /ไร่ ........... ถงุ /ไร่ ........... ถงุ /ไร่ ................

ลบ บาท ลบ บาท ลบ บาท ลบ บาท = คณู

ปลูกข้า วจา นวน ไร่
บาท
รายรบั ทง้ั หมดจากการเกษตร

หนา้ 15 การขายผลผลิต นาเม็ดสีเขียวออก .... เม็ด เม็ดสีเหลืองออก.... เม็ด เม็ดสีส้มออก .... เม็ด (ตามซองข้าว)

สเี ขียว (+/-) …………….. เม็ด สเี หลือง (+/-) …………….. เม็ด สสี ม้ (+/-) …………….. เม็ด

ภาพท่ี 2.6 แนวทางการกรอกข้อมูลในตารางบันทกึ ข้อมูล ชือ่ …....................................................................................... หมบู่ า้ น ................................. ลาดบั ที่ ................
(ดูขน้ั ตอนการเล่นประกอบ)
1. - ธาตุ ไนโตรเจน √ ฟอสฟอรสั √ โพแทสเซียม √ อินทรียวตั ถุ √ กรด-ด่าง √ ปรมิ าณผลผลิต
ค่มู อื การใช้เกมตรวจดนิ และเกมเศรษฐสี ทิงพระ สนับสนนุ โดยสานกั งานคณะกรรมการวจิ ยั แหง่ ชาติ (วช.) หน้า 16 2. ปี ที่ (N) เขียว (P) เหลือง (K) ส้ม (%OM) คลิป (pH) โฟม

เรม่ิ …….…... เมด็ เรม่ิ ……..... เม็ด เรม่ิ ……….... เม็ด เดมิ มี …….... อนั เดมิ สี ตนั /ไร่

+ + + + ……………….…..... เหลือง

ป๋ ยุ ……….... เม็ด ป๋ ยุ ……….... เม็ด ป๋ ยุ ………..... เมด็ เตมิ ไป ……... อนั * บาท

ปรมิ าณผลผลิต

3. รวม ……..... เม็ด รวม ………... เม็ด รวม ……….... เม็ด ปรบั ปรุงเป็ นสี ชมพู/ ตนั /ไร่
………………...... น้า * บาท
4.
เงนิ
5.
& ขายผลผลิตได้เงิน * ป๋ ยุ ................. ป๋ ยุ ................ ป๋ ยุ ................. สารกาจดั ศตั รพู ชื

6. ........... ถงุ /ไร่ ........... ถงุ /ไร่ ........... ถงุ /ไร่ ................

ลบ บาท ลบ บาท ลบ บาท ลบ บาท = คณู

ปลูกข้า วจา นวน ไร่
บาท
รายรบั ทง้ั หมดจากการเกษตร

การขายผลผลิต นาเม็ดสีเขียวออก .... เม็ด เม็ดสีเหลืองออก.... เม็ด เม็ดสีส้มออก .... เม็ด (ตามซองข้าว)

สเี ขียว (+/-) …………….. เม็ด สเี หลือง (+/-) …………….. เม็ด สสี ม้ (+/-) …………….. เม็ด 11.

13. 12.

10.

7. 8.
O
O= => xxx
O O=
=> yyy 1/2 9.

ภาพท่ี 2.7 “กลอ่ งทีน่ า” (ซ้าย) กลอ่ งตรวจดนิ (กลาง)
และถุงเมลด็ พนั ธ์ขุ า้ ว (ขวา)

ภาพท่ี 2.8 บอรด์ อธบิ ายอุปกรณ์ และข้อกาหนดของเกม (ซ้าย)
และตารางขอ้ มูล (ขวา)

ค่มู อื การใชเ้ กมตรวจดนิ และเกมเศรษฐีสทงิ พระ สนับสนนุ โดยสานกั งานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ (วช.) หน้า 17

ปุ๋ย ราคา

สตู ร 46-0-0 800
สตู ร 16-16-8 800
สูตร 15-15-15 800
สูตร 15-7-18 800
สูตร 16-8-8 650
สตู ร 6-3-3 550
สตู ร 16-20-0 750
สูตร 0-0-60 900
สูตร 30-0-0 700
สูตร ปุ๋ยชีวภาพ 9-3-5 0 (ทาเองไมย่ าก)
1,100
ปูนขาว 300
ปุ๋ยอินทรีย์

ภาพท่ี 2.9 ถุงปุ๋ยสตู รต่างๆ และกระดานราคาปยุ๋ สาหรบั ผู้เลน่

ตารางที่ 2.2 การเตรียมปุ๋ยสตู รต่างๆ โดยใส่ลกู ปัด คลิปแผน่ โฟม

สตู รปยุ๋ ลกู ปัดสีเขยี ว ลูกปัดสเี หลอื ง ลูกปัดสสี ม้ คลิป แผ่นโฟม
(ไนโตรเจน:N) (ฟอสฟอรัส:P) (โปรแตสเซยี ม:K)
(อินทรีย (คา่ ของดนิ )
วตั ถุ)
46-0-0 46 - - --
16-16-8 16 16 8 - -
15-15-15 15 15 15 - -
15-7-18 15 7 18 - -
16-8-8 16 8 8 --
6-3-3 6 3 3 - -
16-20-0 16 20 0 --
0-0-60 - - 60 - -
30-0-0 30 - - --
เหลอื ง
ปยุ๋ อินทรีย์ - - - 2
(1/4 แผน่ )*
เหลอื ง
ปยุ๋ ชวี ภาพ 9 3 5 6
(1/4 แผ่น)*
ลูกปดั สีชมพู
ปูนขาว 10 เม็ด 1 เหลอื ง

คู่มือการใช้เกมตรวจดินและเกมเศรษฐีสทงิ พระ สนบั สนนุ โดยสานักงานคณะกรรมการวจิ ัยแห่งชาติ (วช.) หน้า 18

2.2.4 ผู้เลน่ และการจดั เตรยี มสถานที่

เกมตรวจดนิ ออกแบบสาหรบั รองรบั ผู้เล่นสูงสดุ 16 คน เพือ่ ให้
เกิดประสิทธิภาพการเรียนรู้สูงสุดและเรียนรู้ได้อย่างท่ัวถึง เน่ืองจาก
บางคร้ังผู้ควบคุมเกมอาจต้องเข้าไปอธิบายให้ผู้เล่นที่ไม่เข้าใจในบางช่วง
ตลอดจนแลกเปลี่ยนองค์ความร้รู ะหว่างผเู้ ล่นด้วยกนั

ควรให้ผู้ควบคุมเกมและผู้ช่วยอยู่บริเวณใจกลางของผู้เล่นท้ังหมด
(ภาพที่ 2.10) เพ่ือให้สามารถสังเกตพฤติกรรมต่างๆ ของผู้เล่น
รวมทั้งสังเกตกระบวนการการตัดสินใจของผู้เล่นแต่ละคนเพ่ือนาไปใช้
สรุปในชว่ งระหวา่ งเกมหรอื สน้ิ สดุ เกมได้

15 11
13 14 12 10

16 9
3 5
86
24 7
1

ภาพท่ี 2.10 ตวั อย่างการจดั วางตาแหนง่ ผ้เู ลน่ และบอรด์ อธิบายเกม

คู่มือการใชเ้ กมตรวจดินและเกมเศรษฐสี ทิงพระ สนบั สนนุ โดยสานักงานคณะกรรมการวจิ ัยแห่งชาติ (วช.) หนา้ 19

2.3 ขัน้ ตอนการเล่นเกมและองคค์ วามรู้
ทไี่ ด้บรู ณาการในเกม

เริ่มด้วยการลงทะเบียน แจกป้ายช่ือ ระบหุ มายเลขประจาตัวผ้เู ล่น
พร้อมแจกอุปกรณ์ 1 ชุด ซึ่งประกอบด้วย ถุงกระดานบันทึกข้อมูล
ปากกาและเครื่องคิดเลข กล่องที่นาพร้อมดินต้ังต้น กล่องตรวจดิน
และคาถามก่อน/หลังเล่นเกม (อุปกรณ์ควรจัดใส่ซองไว้เป็นชุด พร้อม
ตดิ ป้ายระบหุ มายเลข แล้วแจกให้ตรงกับหมายเลขของผ้เู ลน่ )

การเล่นเกมเป็นการจาลองสถานการณ์การปลูกข้าว 3 รอบ
(แทน 3 ปี ในความเป็นจริง) โดยมีข้ันตอนท่ีสาคัญๆ ประกอบด้วย
1) การตรวจดิน 2) การเลือกพันธ์ุข้าว 3) การตัดสินใจซื้อปุ๋ยและ
สารเคมีปราบศัตรูพืช 4) การคานวณ การเก็บเก่ียวและการขาย
ผลผลิต และ 5) การอภิปรายแลกเปล่ียนความคิดเห็น ท้ังนี้มีการ
สอดแทรกสถานการณ์จาลองสภาพอากาศที่ส่งผลต่อผลผลิตและ
สถานการณ์การรวมกล่มุ ทานา เพอ่ื เสริมการเรียนรู้ให้ครบถ้วน

การเล่นเกมเริ่มต้นด้วยผู้ควบคุมเกม มีลาดับการเล่นดังตารางท่ี
2.3 และ 2.4 ซ่งึ แตล่ ะข้นั ตอนมีการสอดแทรกความรู้ หรอื เปดิ โอกาส
ใหผ้ ู้เลน่ ได้อภปิ รายแลกเปลีย่ นเรยี นรู้กัน ซ่งึ มีรายละเอยี ดดังต่อไปน้ี

ค่มู ือการใช้เกมตรวจดินและเกมเศรษฐีสทงิ พระ สนับสนุนโดยสานกั งานคณะกรรมการวจิ ยั แหง่ ชาติ (วช.) หน้า 20

ตารางท่ี 2.3 ข้นั ตอนช่วงกอ่ นเลน่ เกมและความรทู้ ่ไี ด้บูรณาการในเกม

กจิ กรรมของผูค้ วบคมุ เกม กิจกรรม ความรูท้ บี่ ูรณาการ/
ของผูเ้ ลน่ แลกเปล่ียนในเกม

ผู้นาเกมกลา่ วตอ้ นรบั ผู้ ตรวจสอบอุปกรณ์ เป้าหมายของการจัด
เล่น แนะนาทีมงาน ตอบแบบสอบถาม กิจกรรม
อธิบายวตั ถุประสงคข์ อง ก่อนเลน่ เกม
การจดั กจิ กรรมการ
ประชมุ เชิงปฏบิ ัติการ

ใช้กระดานสอบถามพนั ธ์ุ แลกเปลี่ยนความรู้ แลกเปลยี่ นความรูเ้ รอื่ ง
ข้าว และต้นทนุ การผลติ เช่น เรือ่ งพันธ์ุขา้ ว ตน้ ทนุ ตา่ งๆ โดยเนน้
ของขา้ วแต่ละพันธุแ์ ละ ต้นทุนการผลติ ใคร เรือ่ งราคา ใครจ่ายน้อย/
ราคาขาย รายไดส้ ทุ ธหิ ลงั จ่ายนอ้ ย/จ่ายมาก จา่ ยมาก เพราะเหตุใด
ท้ังนเ้ี พื่อช่วยลดต้นทุน
หักต้นทนุ เพราะเหตใุ ด แหล่ง นาไปสกู่ ารเพิม่
ซ้ือป๋ยุ อยูท่ ่ีใด ความสามารถในการ

ปรับตวั ผเู้ ล่นมสี ่วนร่วม
ในการกาหนดตวั แปรใน
แบบจาลอง (เกม) เข้าใจ

เกมมากขึ้น

อธิบายความหมายอปุ กรณ์ ตรวจสอบและศกึ ษา ความรูเ้ ร่ืองธาตุอาหารใน

ต่างๆ ที่ผเู้ ลน่ ได้รบั เร่มิ ตามคาอธบิ าย ดนิ (ทป่ี รากฏข้าง

จากอธิบายธาตอุ าหารใน กระสอบปุ๋ย) ความสาคญั

ดินแตล่ ะตัว (N-P-K) ของธาตุอาหารพืชในการ

ซึ่งแทนด้วยลกู ปัดสเี ขยี ว เจริญเตบิ โตของพชื

เหลอื งและส้ม ตามลาดับ

ค่มู ือการใชเ้ กมตรวจดินและเกมเศรษฐสี ทงิ พระ สนบั สนุนโดยสานกั งานคณะกรรมการวจิ ยั แหง่ ชาติ (วช.) หน้า 21

กจิ กรรมของผูค้ วบคมุ เกม กจิ กรรม ความรูท้ บ่ี ูรณาการ/
ของผู้เลน่ แลกเปล่ียนในเกม

อธบิ ายประโยชน์ของธาตุ ตรวจสอบและศกึ ษา ความรู้เร่อื งธาตุอาหารใน
อาหารต่อการเจรญิ เติบโต ตามคาอธบิ าย ดนิ (ท่ปี รากฏขา้ ง
ของพชื กระสอบปุ๋ย) ความสาคญั

ของธาตุอาหารพืชในการ

เจรญิ เตบิ โตของพืช

อธิบายความหมายของ ประโยชน์ของอนิ ทรยี วตั ถุ

อินทรยี วตั ถซุ ึง่ ชว่ ยยดึ ธาตุ ซงึ่ เกดิ จากซากพชื ซาก

อาหารไว้กบั ดนิ ไมใ่ ห้ สัตว์ มลู สัตว์ สามารถ

สญู เสยี ไปไดง้ า่ ย เพ่ิมอนิ ทรยี วตั ถใุ นดนิ ได้

(คลา้ ยกบั ตู้เย็น) โดยการใส่ปยุ๋ คอก

ปุ๋ยพชื สด เปน็ ตน้

อธบิ ายคุณสมบตั ดิ นิ 3 ตรวจสอบและศึกษา คุณสมบตั ดิ ินท่เี หมาะสม

แบบ (กรด กลาง ด่าง) ตามคาอธบิ าย สาหรับการปลกู พชื

และดนิ ทเ่ี หมาะสมกับการ โดยท่วั ไปคือดนิ เป็นกลาง

ปลกู พืช (กลาง) และ แต่อาจมบี างชนิดที่

แผ่นโฟมสี ที่เป็นตวั แทน ต้องการลกั ษณะดินเปน็

รวมถงึ ลกู ปัดสชี มพแู ทน กรดหรือดา่ งเล็กน้อย,

ปนู ขาวซงึ่ ใชป้ รบั ปรงุ ดินท่ี รวมถึงวธิ ปี รับปรุงดนิ

เปน็ กรด และหากดินเปน็ เบ้อื งตน้ โดยการใชป้ ูนขาว

ดา่ งควรเตมิ อนิ ทรียวัตถุ หรอื อนิ ทรยี วตั ถุ

คูม่ ือการใช้เกมตรวจดินและเกมเศรษฐสี ทงิ พระ สนบั สนนุ โดยสานักงานคณะกรรมการวจิ ัยแห่งชาติ (วช.) หนา้ 22

กจิ กรรมของผคู้ วบคมุ เกม กจิ กรรม ความร้ทู บ่ี ูรณาการ/
ของผู้เล่น แลกเปลี่ยนในเกม

อธบิ ายความหมายของ กรอกช่อื -สกลุ สรา้ งความค้นุ เคยระหวา่ ง
ตารางบันทกึ ขอ้ มลู และ ผเู้ ลน่ เนือ่ งจากบางคน
ให้กรอกชอ่ื -สกลุ ไมเ่ คยร้จู ักชอื่ จรงิ

อธิบายความหมายของซอง ศึกษาตามคาอธบิ าย แลกเปลี่ยนความรู้เรอ่ื ง

เมล็ดพนั ธุ์ข้าว (เชอื่ มโยง ผู้เลน่ ชว่ ยกนั ตอบ พนั ธุข์ ้าวในชมุ ชน
กบั กระดานสอบถาม คาถาม
ปจั จยั การผลิตในชว่ งแรก)

และสรปุ วา่ ในเกมเลือก

พนั ธ์ขุ ้าวบางสายพันธ์มุ าให้

ลองปลกู ในเกม โดยใน

ซองมเี มล็ดพนั ธ์ุ 25 กก.

(1 ใบ = 5 กก.) ให้ผู้

เลน่ ตัดสนิ ใจว่าจะใชเ้ มล็ด

พันธข์ุ ้าวเทา่ ใด

อธบิ ายความหมายของปุ๋ย ศกึ ษาตามคาอธิบาย แลกเปลี่ยนความรูเ้ รอื่ ง

และราคาปุ๋ย ซ่งึ เป็นราคา ชนิดและราคาปุ๋ย

ทสี่ มมตุ ขิ ้นึ โดยใช้ข้อมลู ตรวจสอบความถกู ตอ้ ง

จากการสัมภาษณ์ ของราคา

คู่มอื การใชเ้ กมตรวจดนิ และเกมเศรษฐสี ทิงพระ สนบั สนุนโดยสานกั งานคณะกรรมการวิจยั แห่งชาติ (วช.) หนา้ 23

ตารางท่ี 2.4 ขน้ั ตอนการเล่นเกม 3 รอบ และความรู้
ท่ีได้บรู ณาการในเกม

กิจกรรมของผู้ควบคมุ เกม กิจกรรมของผู้เลน่ ความรูท้ ่บี ูรณาการ/
แลกเปลีย่ นในเกม

รอบท่ี 1 สถานการณ์ปกติ เกษตรกรมักใสป่ ุย๋ ตามท่ตี วั เองเคยใช้

เปน็ ประจาหรือเลียนแบบผู้อน่ื

ส่งั ให้ผ้เู ลน่ ตรวจดนิ ในท่ี แยก/นับลูกปัด คลิป ทาความเข้าใจกับการ

นาของตนเอง แผ่นโฟม ใส่กล่อง ตรวจดนิ เบื้องต้น

(พ้ืนที่ 1 ไร่) ตรวจดนิ และบันทกึ

ขอ้ มูลลงในกระดาษ

บนั ทกึ ขอ้ มลู

แจกซองพนั ธข์ุ ้าวให้ผู้เล่น ตดั สินใจซอื้ ปยุ๋ ไดค้ ดิ ทบทวนเร่อื งการใช้
โดยกาหนดพันธ์ขุ า้ วให้ผู้ ปริมาณเมลด็ พันธ์ขุ ้าว ปุย๋ สงั เกตพฤติกรรม
เลน่ โดยเลขคูป่ ลกู ขา้ ว ทใี่ ชส้ ารเคมีกาจดั การเลยี นแบบการใชป้ ยุ๋
หอมปทมุ เลขค่ปี ลูกข้าว ศตั รูพืช บันทึกขอ้ มลู ของผู้เล่น เรียนรูเ้ ร่ือง

ไรซเ์ บอรร์ ี่ ประกาศให้ ตน้ ทนุ ลงในกระดาษ การคดิ ตน้ ทุนการผลิต

ตัดสนิ ใจซอ้ื ป๋ยุ ตลอดรอบ บนั ทึกข้อมูลตาม แลกเปลย่ี นความรู้ และ

การผลิต สัดส่วนการใช้ (ภาพ ประสบการณ์การใชป้ ยุ๋

ยกตวั อยา่ งการกรอก ที่ 2.6) ตรวจสอบ ตา่ งๆ ท้ังเคมแี ละชวี ภาพ
ขอ้ มลู และการคานวณ ความถกู ต้อง และ
ต้นทนุ บนกระดานขนาด คานวณต้นทุนการ
ใหญ่ (ภาพท่ี 2.6) ผลิต

คู่มือการใช้เกมตรวจดินและเกมเศรษฐสี ทิงพระ สนับสนนุ โดยสานักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ (วช.) หนา้ 24

กิจกรรมของผู้ควบคมุ เกม กจิ กรรม ความรทู้ บ่ี ูรณาการ/
ของผู้เล่น แลกเปลย่ี นในเกม

ขายปุ๋ยใหผ้ ้เู ล่นพร้อม มารับปุ๋ยทโี่ ตะ๊ ตลาด ทบทวนความร้เู รื่องป๋ยุ
อธิบายสูตรป๋ยุ และ และตรวจสอบจานวน
ความหมายอีกครั้ง เม็ดปุ๋ยวา่ ถูกพ่อค้าโกง
หรอื ไม่

ประกาศให้ปลกู ขา้ ว เทดินทีต่ รวจแล้วลงใน ทดสอบความเขา้ ใจเร่อื ง
กล่องท่นี า พรอ้ มเตมิ การใชเ้ มลด็ พนั ธขุ์ า้ วและ

ปุย๋ และใส่เมล็ดพันธ์ุ ปุ๋ย วา่ ใชใ้ นปรมิ าณท่ี
ข้าว เขย่าใหเ้ ข้ากัน เหมาะสมหรอื ไม่

บนั ทกึ ขอ้ มูลธาตุอาหารท่ี กรอกตัวเลขธาตุ ความตอ้ งการธาตอุ าหาร
พืชต้องการ เช่น 72-4- อาหารในกระดาษฯ ของพชื
22, 2 (ภาพท่ี 2.6)

ใหค้ านวณวา่ ธาตุอาหาร คานวณปรมิ าณธาตุ ธาตุอาหารท่มี ีในแปลงนา
เพยี งพอหรอื ไม่ หลงั ใส่ อาหารทง้ั หมดท่ีมี เพียงพอกบั ความต้องการ
ปุย๋ ลงไปแล้ว รวมท้งั และคณุ สมบัติดิน ธาตุอาหารของพชื หรอื ไม่
อนิ ทรยี วัตถุและคณุ สมบัติ
ดนิ (กรด-กลาง-ด่าง)

ตรวจสอบปรมิ าณผลผลติ ตรวจสอบปรมิ าณ ความสาคญั ของธาตุ

ทไี่ ด้ โดยพิจารณาจาก ผลผลติ ที่ได้ (เต็ม อาหารในดนิ ตอ่ ผลผลิต
ธาตุอาหารเพียงพอหรือไม่ หรอื ครง่ึ หนง่ึ ) ข้าว
(ตามซองเมลด็ พนั ธุ์)

คมู่ อื การใชเ้ กมตรวจดินและเกมเศรษฐีสทงิ พระ สนับสนุนโดยสานกั งานคณะกรรมการวิจัยแหง่ ชาติ (วช.) หน้า 25

กิจกรรมของผู้ควบคมุ เกม กิจกรรม ความรู้ที่บรู ณาการ/
ของผเู้ ล่น แลกเปล่ียนในเกม

ตรวจสอบปรมิ าณ ตรวจสอบข้อมูล ความสาคญั ของธาตุ

อนิ ทรยี วัตถุเพียงพอ จากน้ันกรอกราคา อาหารในดินตอ่ ผลผลิต

หรอื ไม่ (คลิป 2 อัน) ผลผลิตลงในกระดาน ข้าว

และดนิ เป็นกลางหรือไม่ บันทกึ ข้อมูล

- ถ้าใครมคี ณุ สมบตั ิ

ครบถว้ นจะได้ผลผลิตและ

ขายไดร้ าคาเตม็

- ถา้ ใครขาดสว่ นใดสว่ น

หนึ่งจะไดผ้ ลผลิตและได้

ราคาเพยี งคร่ึงเดยี ว

เก็บผลผลติ ขาย โดยให้ นบั เมด็ ลกู ปดั แต่ละสี ธาตุอาหารจะย้ายไปยงั

นบั เมด็ ลูกปัดแตล่ ะสี (ตามพันธ์ขุ า้ ว) ใส่ถงุ ผลผลิต ทาใหด้ ิน

(ตามพันธุข์ า้ ว) ใส่ถงุ ขา้ ว ขา้ ว แล้วส่งขายใหก้ บั เปล่ียนแปลงหรอื เส่ือมลง

แล้วแทรกความรู้วา่ ธาตุ ผู้ควบคมุ เกม จึงตอ้ งตรวจดนิ ทกุ คร้ัง

อาหารได้ถกู เคล่ือนยา้ ยไป กอ่ นการเพาะปลกู

ยงั เมลด็ ข้าวและไม่

หมนุ เวียนกลบั มาอีก

สรุปผลประกอบการ นาเสนอแนวคดิ ของ จบรอบแรก ผเู้ ล่นมคี วาม

(ใครได้กาไร/ขาดทนุ ) ตนเอง ผลประกอบที่ เขา้ ใจเกยี่ วกบั ปุ๋ยเพมิ่ ข้ึน

ของผ้เู ล่นที่ปลูกข้าวพันธ์ุ ได้รับ และเหน็ ผลกระทบของ

เดียวกนั แตด่ ินตา่ งกนั (กาไร-ขาดทนุ ) การใส่ปุ๋ยไมถ่ กู ต้อง

หรอื เลอื กผูเ้ ล่นทีน่ า่ สนใจ ทาให้ต้นทนุ สงู ขึ้น

คมู่ ือการใช้เกมตรวจดินและเกมเศรษฐีสทงิ พระ สนบั สนุนโดยสานักงานคณะกรรมการวจิ ยั แหง่ ชาติ (วช.) หนา้ 26

กิจกรรมของผู้ควบคมุ เกม กจิ กรรม ความรูท้ บี่ รู ณาการ/
ของผูเ้ ล่น แลกเปลย่ี นในเกม

เพอื่ อภปิ รายแลกเปล่ียน และการไมป่ รบั ปรุงดนิ
เรยี นรู้ โดยเนน้ เรือ่ งการ ทาใหไ้ ด้ผลผลิตไม่ดี
ใช้ปยุ๋ ไม่ถกู ตอ้ ง เพราะไม่
เข้าใจความต้องการของพืช
ตอ้ งใส่ปุย๋ สูตรใด การใส่
ปุ๋ยเลียนแบบทาให้ได้ผล
ผลติ ไม่ดแี ละใชต้ ้นทนุ สงู

รอบท่ี 2 สถานการณก์ ารปรบั ปรุงดิน กาหนดใหเ้ กษตรกรปลกู ข้าวพันธ์ุ

เดมิ แต่มีการปลกู ปอเทือง และทบทวนเร่ืองการเลือกใสป่ ยุ๋ ใหถ้ กู ต้องอกี

คร้ัง โดยใช้ดนิ เดมิ ท่ีเหลืออยใู่ นนา

ประกาศว่ามกี าร ตดั สินใจปลูก/ไม่ปลกู เรยี นรเู้ รือ่ งการปรบั ปรุง

สนับสนุนเมลด็ พันธ์ปุ อ ปอเทือง ในทนี่ า เท ดนิ โดยใชป้ ยุ๋ พืชสด และ

เทอื ง และค่าไถจาก เมด็ ป๋ยุ ในซองใส่ท่ีนา แหล่งขอรับการสนบั สนนุ

สานกั งานเกษตรอาเภอ จากรอบที่ผ่านมา เมล็ดพันธ์ุปอเทือง

แลว้ อธิบายความรเู้ กยี่ วกับ
ปอเทอื ง

สั่งใหผ้ ูเ้ ลน่ ตรวจดินในท่ี แยกลกู ปดั คลปิ ใครท่ไี มป่ ลูกปอเทอื ง ดนิ
นาของตนเองอกี ครง้ั แผ่นโฟม ใส่กล่อง จะมีธาตอุ าหารตา่ แตก่ าร
เปรียบเทียบดินของคนที่ ตรวจดนิ และบนั ทกึ ปลกู ปอเทอื งต้องใช้

ปลกู และไมป่ ลูกปอเทือง ข้อมูลลงในกระดาษ แรงงานดว้ ย
บนั ทกึ ขอ้ มลู

ค่มู ือการใชเ้ กมตรวจดินและเกมเศรษฐีสทงิ พระ สนบั สนนุ โดยสานักงานคณะกรรมการวจิ ัยแห่งชาติ (วช.) หน้า 27

กจิ กรรมของผูค้ วบคมุ เกม กจิ กรรม ความรทู้ ่ีบรู ณาการ/
ของผเู้ ลน่ แลกเปลีย่ นในเกม

ทาซา้ เช่นเดยี วกับรอบ ทาซา้ เพ่อื ทบทวน ทบทวนการใช้ปยุ๋ และ

แรก จนกระทงั่ เกบ็ การเรียนรู้ การเลอื กใสป่ ๋ยุ ท่ี

เกย่ี วและขายผลผลติ ถกู ตอ้ ง

สรปุ ผลประกอบการ ใน นาเสนอแนวคิดของ จบรอบที่ 2 ผูเ้ ลน่ มี

รอบท่ี 2 น้ี ผู้เลน่ สว่ น ตนเอง ผลประกอบที่ ความเข้าใจเกยี่ วกบั ปยุ๋

ใหญจ่ ะเขา้ ใจเร่ืองการใส่ ไดร้ ับ (กาไร- เพ่มิ ข้ึน และเหน็

ปยุ๋ และใส่ปยุ๋ ไดถ้ กู ต้อง ขาดทนุ ) อภิปราย ความสาคัญของการตรวจ

ทาใหม้ ีกาไร จึงสามารถ แลกเปลย่ี น ดิน ปรบั ปรุงดินโดยใช้

เนน้ ให้ความรเู้ รื่องการใช้ ประสบการณเ์ รือ่ งการ ปุย๋ พืชสด และใสป่ ๋ยุ ได้

เมลด็ พนั ธ์ทุ เี่ หมาะสม (ไม่ ใชเ้ มลด็ พนั ธุ์ข้าวใน ถูกตอ้ ง แลกเปล่ียน

มากเกนิ ไป) และการเก็บ ปริมาณทเ่ี หมาะสม เรียนรู้เรื่องการใช้เมลด็

ผลผลติ ไวข้ ายหรือทาเมลด็ (ไม่ใสท่ ้งั 25 กก./ พนั ธุข์ ้าวทเ่ี หมาะสม

พนั ธุ์เองเพื่อลดต้นทุน ไร่) รวมถงึ การขาย ตัวอย่างจรงิ ในพน้ื ท่ี

และอภิปรายเรอื่ งการทา ข้าวหน้านาหรอื ตาก

นารปู แบบตา่ งๆ (ชีวภาพ ข้าว และการทานา

ปลอดสาร และใช้ ชวี ภาพ

สารพษิ )

คมู่ อื การใช้เกมตรวจดินและเกมเศรษฐสี ทงิ พระ สนับสนนุ โดยสานักงานคณะกรรมการวจิ ยั แห่งชาติ (วช.) หนา้ 28

กจิ กรรมของผคู้ วบคมุ เกม กจิ กรรม ความร้ทู ีบ่ ูรณาการ/
ของผูเ้ ล่น แลกเปลย่ี นในเกม

รอบที่ 3 สถานการณ์การรวมกลุ่มซ้ือปัจจยั การผลติ แตเ่ ผชิญความไม่

แนน่ อนในการทาการเกษตร เพือ่ เตรยี มความพร้อมเผชญิ กบั ความไม่

แน่นอน/ภยั พิบัติ โดยการเล่นน้นั ผเู้ ลน่ เลือกพันธ์ุข้าวได้ตามทตี่ อ้ งการ

มกี ารรวมกล่มุ ซือ้ ปยุ๋ และจาลองสถานการณก์ ารเกดิ ภยั พิบัตชิ ว่ งเก็บเกย่ี ว

ทาซา้ เช่นเดียวกับรอบที่ ทาซา้ เพอื่ ทบทวนการ ทบทวนเรอ่ื งการใช้ปยุ๋

สอง แต่ใหผ้ ู้เลน่ เลือก เรยี นรู้ คานวณ เรียนรู้เร่ืองขอ้ ดี-ข้อเสยี
พนั ธุข์ ้าวเองตามท่สี นใจ ตน้ ทนุ การผลติ ตามผล ของการรวมกลุ่มทานา
ปลูก จนกระทัง่ ถึง การรวมตวั ทีเ่ กดิ ขึน้ เช่น การเพิม่ อานาจการ
ข้นั ตอนการเลือกซ้อื ปยุ๋
เจรจาต่อรอง การหา
หรอื ปูนขาว ใหผ้ ูเ้ ลน่ ทุก
ตลาด การแก้ไขปญั หา
คนรวบรวมสตู รปุ๋ยที่
การทานา การสร้าง
ต้องการซอื้ เลือกตัวแทน
เครอื ขา่ ย (รู้จกั แหล่ง
มาเจรจากับพอ่ ค้าปุย๋
ความรูเ้ กย่ี วกบั การเกษตร
กอ่ นนาไปแบง่ ปันกันใน
เช่น หมอดิน เกษตร
ราคาท่ลี ดลงกวา่ เดิม
ตาบล เปน็ ตน้ ) ฯลฯ

อภิปรายขอ้ ดี-ขอ้ เสียของ อภปิ รายข้อดี-ขอ้ เสยี
การรวมกล่มุ สอบถาม ของการรวมกลุ่ม
รายชือ่ หมอดนิ ของหมู่บ้าน
เบอรโ์ ทรศพั ท์ติดต่อ

คูม่ อื การใชเ้ กมตรวจดนิ และเกมเศรษฐสี ทงิ พระ สนบั สนุนโดยสานกั งานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ (วช.) หนา้ 29

กจิ กรรมของผคู้ วบคมุ เกม กจิ กรรม ความรู้ทบ่ี ูรณาการ/
ของผ้เู ลน่ แลกเปลยี่ นในเกม

ให้ผเู้ ล่นส่มุ เลือกการด์ คานวณผลผลติ ที่ได้ เรียนรกู้ ารเผชิญกับความ
สถานการณท์ อ่ี าจเกิดข้ึน อภิปรายถึงความ ไม่แนน่ อนตา่ งๆ ทอี่ าจ
ในการปลูกขา้ ว (เช่น เป็นไปไดข้ องความไม่ เกิดข้ึน การเตรียมความ
นา้ ท่วมตอนเกบ็ เก่ียว แนน่ อนต่างๆ ท่ีอาจ พร้อมและรวมกลุ่ม
ผลผลติ ฝนทง้ิ ชว่ งทา เกิดข้ึน แม้ว่าจะ แก้ปัญหาจงึ เปน็ สงิ่ จาเป็น
ให้ผลผลิตตกตา่ ฯลฯ) ปรบั ปรงุ ดนิ แล้วกต็ าม
ส่งผลใหผ้ ลผลติ ของทกุ อภิปรายแนวทางการ
คนลดลงครง่ึ หนง่ึ เตรียมความพร้อม
จากนั้นจึงนาเขา้ สู่ขั้นตอน
การสรปุ ความรู้

ค่มู อื การใช้เกมตรวจดนิ และเกมเศรษฐสี ทิงพระ สนบั สนนุ โดยสานกั งานคณะกรรมการวจิ ยั แห่งชาติ (วช.) หนา้ 30

2.4 ขั้นตอนการสรุปความรู้

2.4.1 สรุปความรทู้ ่ไี ด้จากการเล่นเกม 3 รอบ

การสรุปความรู้ท่ีได้จากการใช้เกมและสถานการณ์จาลองมี
ความสาคัญมาก (Crookal and Thorngate, 2009) ผู้นาเกมต้อง
กล่าวสรุปถึงประเด็นสาคัญๆ จากการเล่นเกม โดยสรุปองค์ความรู้ท่ี
รวบรวมในเกม ได้แก่ วิธีการทานาแบบต่างๆ พันธ์ุข้าว ต้นทุนการ
ผลิตทีม่ ีความแตกตา่ งกนั ตามแต่กระบวนการตดั สินใจของแตล่ ะคน ท่ี
นาแต่ละแปลงมดี ินต่างกนั การใส่ปุ๋ยเลียนแบบกนั อาจทาให้ได้ผลผลติ
ไม่ดีเท่าที่ควร ดังน้ันการตรวจดินจึงมคี วามสาคัญ และควรเลือกปุ๋ยให้
ถูกต้องและเหมาะสม ใช้ในปริมาณท่พี อดี รวมถึงการใช้เมล็ดพันธุ์ข้าวที่
เหมาะสม เพ่ือต้นข้าวจะได้ไม่แน่นเกินไปและช่วยลดต้นทุน นอกจากน้ี
ยังได้พูดคุยแลกเปล่ียนความรู้เก่ียวกับการทานารูปแบบต่างๆ (นา
ชีวภาพ นาปลอดสารและใช้สารเคมี) ประโยชน์ของการรวมกลุ่มทา
การเกษตร ตลอดจนความไม่แนน่ อนท่อี าจเกดิ ขนึ้

ทั้งน้ี อาจสรุปโดยใช้ลักษณะการถามคาถามแล้วให้ผู้เล่นช่วยตอบ
ซง่ึ การถาม-ตอบจะช่วยใหเ้ กิดการทบทวนความรู้ ตัวอยา่ งคาถาม เช่น

o ดินในทนี่ าแต่ละแปลง มธี าตุอาหารเหมอื นกันไหม?
o การใชป้ ยุ๋ เคมแี ละเมลด็ พนั ธท์ุ ี่เหมาะสมมปี ระโยชนอ์ ย่างไร?
o เมลด็ พันธุ์ทีเ่ หมาะสมควรใชก้ ่กี ิโลกรัมต่อไร่?
o การรวมกล่มุ ทาการเกษตรมขี ้อดีหรอื ไม่? อยา่ งไร?
o ใครเป็นหมอดนิ ของหม่บู ้าน?
o ถา้ มีปัญหาด้านการเกษตรปรกึ ษาใครไดบ้ ้าง?

คูม่ อื การใชเ้ กมตรวจดินและเกมเศรษฐีสทงิ พระ สนับสนุนโดยสานักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ (วช.) หน้า 31

o ถ้าจะปลูกข้าวใหไ้ ดผ้ ลผลติ ดี ต้องทาอยา่ งไร?
o นอกจากดนิ แลว้ ยงั มปี จั จัยอ่นื ๆ ที่เก่ยี วขอ้ งที่ทาให้

ได้ผลผลิตดี ไดแ้ ก่อะไรบา้ ง?
o ความไมแ่ น่นอนในการเกษตรมอี ะไรบ้าง? เปน็ ตน้

จากนน้ั สรุปถงึ วตั ถปุ ระสงค์ของการจัดกิจกรรมอีกครัง้ ว่า ส่วน
หนึ่งต้องการให้เรียนรู้เร่ืองการใช้ปุ๋ยและการตรวจดิน (ถามคาถาม
แทรกว่าในที่นี้มีใครเก็บดินไปตรวจบ้าง ทราบหรือไม่ว่าการเก็บดินไป
ตรวจตอ้ งทาอยา่ งไรบา้ ง) ก่อนสาธิตวิธีการเกบ็ ดนิ ไปตรวจ

2.4.2 การสาธติ วิธกี ารเก็บดิน

ผู้ควบคุมเกมทาการอธิบายวิธีการเก็บดินตามเอกสารการเก็บดิน
ของกรมพัฒนาท่ดี นิ ซง่ึ ผู้สนใจสามารถเขาไปดาวนโ์ หลดได้จากเว็บไซต์
http://lddmapserver.ldd.go.th/soilanaly2/SoilCollecting.pdf การ
สาธิตทาโดยใช้ลูกอมที่เป็นของว่างเทลงบนบอร์ดขนาดใหญ่ เกล่ียให้
กระจายท่ัวบอร์ดแล้วสมมุติว่าเป็นดินในที่นา จากนั้นอธิบายขั้นตอน
การเก็บดิน โดยสุ่มเก็บให้ท่ัวแปลงโดยเดินสลับฟันปลา (สุ่มหยิบลูก
อม 4-5 เม็ด/จุด) พร้อมอธิบายข้อควรระวัง เช่น ไม่ควรเก็บดิน
บริเวณใต้ต้นไม้ และห้ามสูบบุหรี่ในขณะเก็บดิน เป็นต้น จากน้ันนา
ดินมาคลุกเคล้ารวมกัน (รวมลูกอมแต่ละจุดเข้าด้วยกันเป็นกอง) แล้ว
แบ่งดินเป็น 4 ส่วน (แบ่งกองลูกอมเป็น 4 ส่วน) เก็บดินเพียง
ส่วนเดียวนาไปผึ่งลมให้แห้งแล้วเก็บใส่ถุง พร้อมระบุข้อมูลต่างๆ ตาม
แบบฟอร์ม (โดยเฉพาะ ช่ือ-สกุล พืชท่ีต้องการปลูกในรอบการผลิต

คมู่ อื การใช้เกมตรวจดินและเกมเศรษฐสี ทงิ พระ สนับสนนุ โดยสานักงานคณะกรรมการวิจัยแหง่ ชาติ (วช.) หน้า 32

ตอ่ ไป เป็นต้น) ทง้ั นห้ี ากมขี อ้ สงสัยสามารถปรกึ ษาหมอดนิ หรอื เกษตร
ตาบลได้

ภาพที่ 2.11 การสาธติ การเก็บดนิ ใหผ้ ูเ้ ล่น/เกษตรกรทราบ

คู่มอื การใชเ้ กมตรวจดนิ และเกมเศรษฐีสทงิ พระ สนบั สนนุ โดยสานักงานคณะกรรมการวิจยั แหง่ ชาติ (วช.) หนา้ 33

ภาพที่ 2.12 แผน่ พับวิธกี ารตรวจดนิ ของกรมพฒั นาทด่ี นิ

ค่มู อื การใช้เกมตรวจดนิ และเกมเศรษฐสี ทิงพระ สนบั สนนุ โดยสานักงานคณะกรรมการวจิ ัยแห่งชาติ (วช.) หนา้ 34

ภาพท่ี 2.12 แผน่ พับวธิ ีการตรวจดนิ ของกรมพฒั นาทด่ี ิน (ตอ่ )

ค่มู อื การใชเ้ กมตรวจดนิ และเกมเศรษฐสี ทงิ พระ สนบั สนนุ โดยสานักงานคณะกรรมการวจิ ยั แหง่ ชาติ (วช.) หนา้ 35

2.4.3 การตอบคาถามหลงั เลน่ เกม

หลังทากิจกรรมทุกอย่างแล้วเสร็จ ให้ผู้เล่นตอบคาถามหลังเล่น
เกม จากน้ันอาจจัดให้ผู้เล่นประเมินความพึงพอใจและระบุความรู้ที่
ได้รับจากกิจกรรมและความประทับใจ แล้วนาคาตอบของผู้เล่นแต่ละ
คนมาเขียนรวบรวมบนบอร์ดขนาดใหญ่เป็นข้อๆ จากนั้นให้ผู้เล่นแต่ละ
คนให้คะแนนแต่ละข้อ (คะแนนเต็ม 5 โดยคะแนนมากท่ีสุด = 5 ถึง
น้อยท่ีสุด = 1) เพ่ือให้ทุกคนได้คิดทบทวนความรู้อีกคร้ังว่าได้เรียนรู้
เร่ืองต่างๆ มากน้อยเพียงใด ซึ่งเป็นวิธีการแลกเปลี่ยนสิ่งที่ได้เรียนรู้
รว่ มกันในภาพรวมและเปน็ การประเมนิ ตนเองรูปแบบหนง่ึ

2.4.4 การเฉลยคาถามหลงั เล่นเกม

ผู้ควบคุมเกมเฉลยคาถามหลังการเล่นเกมทุกข้อ เพ่ือให้ผู้เล่นได้
ทราบคาตอบท่ีถูกต้อง เป็นการเสร็จส้ินกิจกรรมการใช้เกมและ
สถานการณจ์ าลอง

คมู่ อื การใช้เกมตรวจดนิ และเกมเศรษฐีสทงิ พระ สนับสนนุ โดยสานักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ (วช.) หน้า 36

“เกมเศรษฐสี ทิงพระ”

เพือ่ การแลกเปลยี่ นเรยี นรู้เรือ่ งส่งิ แวดล้อมชมุ ชน

“เกมเศรษฐีสทิงพระ” ใช้เล่นต่อจากเกมตรวจดิน (หรือแยกเล่น)
เพ่ือขยายมุมมองของผู้เล่นและแลกเปล่ียนเรียนรู้เกี่ยวกับผลกระทบของ
การเปลี่ยนแปลงการใช้ประโยชน์ท่ีดินเพื่อการเกษตรต่อปัญหา
ส่ิงแวดล้อม โดยเน้นให้เห็นปฏิสัมพันธ์ระหว่างองค์ประกอบต่างๆ
โดยเฉพาะผลจากการกระทาของคนใดคนหนึ่งย่อมส่งผลกระทบต่อคน
อ่ืนๆ และระบบนิเวศด้วย จึงต้องช่วยกันแก้ไขโดยเร่ิมจากตัวเราเอง
เพ่ือให้ทรัพยากรธรรมชาติในชุมชนสามารถดารงอยู่ได้อย่างยั่งยืนและ
เออื้ ตอ่ วถิ กี ารเกษตรต่อไปในอนาคต

เกมนี้ได้เพิ่มส่วนของภาพตัวแทนพ้ืนที่ (spatial representation)
เพื่อให้ผู้เล่นได้เช่ือมโยงผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อมเข้ากับพ้ืนท่ีจริงใน
ชุมชน นอกจากนี้ได้ออกแบบให้มีการใช้งานท่ีง่ายข้ึน เน่ืองจากผู้เล่น
เกมตรวจดินได้ใช้ความคิดไปมากจึงอาจเกิดความเหนื่อยล้า ดังน้ัน
เกมน้ีจึงสามารถใช้ได้กับทุกเพศทุกวัย (เกมตรวจดินเหมาะกับผู้เล่นทีม่ ี
พ้ืนฐานการเกษตร) แต่ยังคงเปิดโอกาสให้เกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรู้
ทั้งความรู้เชิงประจักษ์ (explicit knowledge) และความรู้ที่สั่งสมใน
แตล่ ะคน (tacit knowledge)

ค่มู อื การใชเ้ กมตรวจดินและเกมเศรษฐสี ทงิ พระ สนับสนุนโดยสานกั งานคณะกรรมการวจิ ัยแห่งชาติ (วช.) หน้า 37

3.1วตั ถุประสงค์ของการใชเ้ กม

- ใช้รวบรวมองค์ความรู้เกี่ยวกับผลกระทบด้านส่ิงแวดล้อม อันเกิด
จากการใชท้ ่ีดินทาการเกษตรและการเปลี่ยนแปลงการใช้ประโยชน์
ทด่ี ิน

- ใช้เป็นเคร่ืองมือในการแลกเปล่ียนเรียนรู้เกี่ยวกับปฏิสัมพันธ์
ระหว่างกิจกรรมต่างๆ ของมนุษย์กับผลกระทบด้านส่ิงแวดล้อม
เพ่ือสร้างความตระหนักในความสาคัญของสิ่งแวดล้อม นาไปสู่
การปรับพฤติกรรมในการใช้ประโยชน์ท่ีดินให้เหมาะสม ไม่ส่งผล
เสียต่อสงิ่ แวดลอ้ ม

3.2 อุปกรณ์ประกอบเกม

3.2.1 แบบสอบถามก่อนและหลงั เลน่ เกม

เป็นคาถามเก่ียวกับความรู้เร่ืองส่ิงแวดล้อมและผลกระทบต่างๆ
ของการเปลี่ยนแปลงการใช้ประโยชน์ท่ีดิน ประกอบดว้ ยคาถาม 21 ข้อ
(ตารางที่ 3.1) โดยอ่านให้ผู้เล่นฟังแล้วให้ผู้เล่นเลือกตอบ นอกจากน้ี
สามารถเพ่ิมคาถามเก่ียวกับการประเมินกิจกรรมได้หากผู้ใช้ต้องการ
ประเมินผล

คู่มือการใช้เกมตรวจดนิ และเกมเศรษฐสี ทงิ พระ สนับสนุนโดยสานกั งานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ (วช.) หนา้ 38

ตารางท่ี 3.1 คาถามก่อนและหลงั เล่นเกมเศรษฐีสทงิ พระ พรอ้ มคาตอบ

คาถาม (ทาเคร่อื งหมาย / ในช่องทท่ี า่ นคดิ วา่ ถกู ตอ้ ง) ใช่ ไม่ใช่
/
1 การเปลี่ยนแปลงการใชป้ ระโยชน์ทด่ี นิ สง่ ผลให้
เกดิ ปัญหาสิ่งแวดล้อม /

2 มนษุ ยเ์ ป็นปจั จยั ท่ีทาใหเ้ กดิ การเปลยี่ นแปลงทดี่ ิน

3 การขยายตวั ของชมุ ชนทาให้เกดิ ปัญหาสิง่ แวดล้อม / /
/
4 ชมุ ชนเปน็ สาเหตุของปญั หาขยะมูลฝอยและนา้ เสีย / /
/
5 ขยะมูลฝอย หมายถงึ สิ่งเหลอื ใช้ทไ่ี ม่สามารถนามาใช้ / /
ประโยชนไ์ ด้ /
/
6 ขยะมลู ฝอยแบง่ ออกเปน็ 2 ประเภท คอื มลู ฝอยเปยี ก
และมูลฝอยแหง้

7 ชาวบ้านไม่จาเป็นตอ้ งคัดแยกขยะ เนอื่ งจากมีเจา้ หนา้ ที่
คัดแยกอยแู่ ลว้

8 ขยะมูลฝอยทาใหเ้ กดิ มลู ค่าโดยการคดั แยก

9 นา้ เสยี หมายถึง น้าทีม่ สี ่ิงเจือปนทีไ่ มส่ ามารถนามาใช้
ประโยชนไ์ ดอ้ กี

10 ปญั หานา้ เสียมีสาเหตุมาจากมนุษยม์ ากทีส่ ุด

11 คุณภาพของน้าในทะเลสาบสงขลาอยู่ในเกณฑด์ ี
ไมจ่ าเป็นตอ้ งมีการแกไ้ ข

12 ชมุ ชนของท่านมีสว่ นทาให้ทะเลสาบสงขลาเสอ่ื มโทรม

13 ไม่จาเป็นต้องบาบดั น้าเสียลงทะเลสาบสงขลา /
เพราะทะเลบาบดั ไดเ้ อง /

14 การใชป้ ยุ๋ เคมใี นปรมิ าณมากส่งผลใหด้ ินมคี วามอดุ ม /
สมบูรณ์มากขึน้

15 นา้ เสยี และขยะมลู ฝอยมีสว่ นทาให้ดินเกิดความเสื่อมโทรม

คมู่ อื การใชเ้ กมตรวจดนิ และเกมเศรษฐีสทงิ พระ สนับสนุนโดยสานกั งานคณะกรรมการวจิ ัยแห่งชาติ (วช.) หน้า 39

คาถาม (ทาเครื่องหมาย / ในช่องทที่ า่ นคิดว่าถูกตอ้ ง) ใช่ ไม่ใช่

16 การใชส้ ารกาจดั ศัตรูพืชมีสว่ นทาใหเ้ กดิ ปัญหา /

มลพษิ ทางนา้

17 การตดั ไมท้ าลายป่าในชุมชนสง่ ผลใหค้ วามหลากหลาย /
ของสิง่ มชี วี ติ ลดลง

18 กลิ่นของฟาร์มปศสุ ัตว์จัดเป็นปญั หามลพิษทางอากาศ /

19 การเปลีย่ นแปลงท่ีดินไม่สง่ ผลใหเ้ กดิ ปรากฏการณ์ /

ภาวะโลกรอ้ น

20 การสรา้ งถนนทาให้เกิดปัญหามลพิษทางอากาศและ /
มลพิษทางเสียง

21 ปญั หามลพษิ ทางเสยี งสามารถตกคา้ งในส่งิ แวดลอ้ มได้ /

3.2.2 เกมบอรด์

เกมบอร์ด ประกอบด้วย 2 ส่วน คือ ตัวเกมบอร์ดและพื้นท่ี
เพาะปลูกจาลอง ซง่ึ ใชร้ ่วมกนั
- “บอร์ดเกมเศรษฐ”ี ประกอบด้วยจานวนช่อง 17 ชอ่ ง

(ภาพท่ี 3.1) รายละเอียดและข้อมลู ของแต่ละช่องแสดงในสว่ นของ
ข้นั ตอนการเล่น (หัวขอ้ 3.3)
- “บอรด์ พืน้ ทเ่ี กษตรจาลอง” หรอื พื้นท่เี พาะปลูก เป็นแผ่นกระดาน
โฟมปักเข็มหมดุ ได้ ประกอบดว้ ยช่องสเ่ี หล่ยี มแทนพ้ืนทเ่ี พาะปลูก
(1 ชอ่ ง=1 ไร่) (ภาพที่ 3.2) ผู้เลน่ เลอื กตดั สนิ ใจทาการเกษตร
หรือใชพ้ ื้นที่ตา่ งๆ ผ่านการ์ดกจิ กรรมการเกษตรขนาดเล็กดังภาพท่ี
3.3 (จานวนการด์ ทใี่ ชใ้ หค้ านวณสดั ส่วนตามความเหมาะสม)

คู่มือการใช้เกมตรวจดนิ และเกมเศรษฐสี ทงิ พระ สนับสนนุ โดยสานกั งานคณะกรรมการวจิ ัยแห่งชาติ (วช.) หนา้ 40