ปกปักฯ รักษ์นก

ปกปกฯรักษนก

สนองพระราชดำรโิดยมหาวิทยาลยัราชภฏัรำไพพรรณี

โครงการอนุรกัษพนัธุกรรมพืชอนัเน่อืงมาจากพระราชดำริสมเดจ็พระเทพรตันราชสุดาฯสยามบรมราชกมุารี

สนองพระราชดำริโดยมหาวทิยาลัยราชภฏัรำไพพรรณี

โครงการอนรุกัษพนัธุกรรมพืชอนัเนอ่ืงมาจากพระราชดำริ
สมเด็จพระเทพรตันราชสุดาฯสยามบรมราชกมุารี

ปกปกฯรักษนก

สนองพระราชดำรโิดยมหาวทิยาลัยราชภัฏรำไพพรรณี

หนงัสือ: ปกปกฯรักษนก
พิมพครง้ัท่ี1:มีนาคม2561จำนวน500เลม
จดัพิมพโดย:โครงการอนรุกัษพันธกุรรมพชือนัเนอ่ืงมาจากพระราชดำริ

สมเด็จพระเทพรตันราชสดุาฯสยามบรมราชกมุารี
สนองพระราชดำริโดยมหาวิทยาลยัราชภฏัรำไพพรรณี
(อพ.สธ.-มร.รพ.)
ISBN: 978-974-381-284-2
ที่ปรกึษา: ศศิธรพทุธรักษ
ผูแตง: พงษชยัดำรงโรจนวัฒนา
ชุตาภาคณุสขุ
สรอยลดาดำรงโรจนวฒันา
ฉตัรลดาเธียรเชาวน
สุตนนัทปนมณีนพรตัน
พมิพที่: บรษิทัแอคทฟีพรน้ิทจำกดั
เลขที่9ซอยลาดพราว64แยก14แขวงวงัทองหลางเขตวงัทองหลาง
กรุงเทพฯ10310
อางอิง: พงษชัยดำรงโรจนวัฒนา,ชตุาภาคุณสขุ,สรอยลดาดำรงโรจนวฒันา,
ฉตัรลดาเธียรเชาวนและสตุนันทปนมณนีพรตัน.2561.
ปกปกฯรกัษนก.กรงุเทพฯ:แอคทฟีพริ้นทจำกดั.96หนา.
ภาพปกหนา:นกกนิปลคีอสีมวงกำลงัหากนิบนตนมะรุมแสดงถึงความสัมพนัธ
ในเชงินิเวศวิทยาระหวางนกกบัพืช
ภาพปกหลัง:นกยางลายเสอื(ภาพใหญ:นกวยัออน;ภาพเล็ก:นกเต็มวยั)เปนนกที่มี
สถานภาพทางการอนุรักษใกลถูกคุกคาม(Nearthreatenedspecies)
จากเอกสารThailandRedData:Birds(2005)อยางไรกต็าม
ปจจุบนัพบวามจีำนวนเพม่ิขึน้แสดงใหเห็นถงึความสำคญัของผืนปาปกปกฯ

ดัชนภีาพนกวธิีใช:1.หาภาพนกทม่ีรีูปรางทาเกาะใกลเคียงกับนกในภาพ
2.เปดหนงัสือไปยงัเลขหนาทร่ีะบไุวใตภาพนกน้ันและพลิกดูหนาใกลเคียงเพื่อหาชนิดนกที่ตองการ
หมายเหตุ:ดรูายละเอียดการใชหนังสือเพ่มิเติมไดทีห่นา13

โครงการอนุรักษพ ันธุกรรมพืชอนั เน่ืองมาจากพระราชดาํ ริ
สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสุดาฯ สยามบรมราชกมุ ารี

ปกปก ฯ รักษน ก

สนองพระราชดาํ ริโดย มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏรําไพพรรณี

ปกปก ฯ รกั ษน ก | 1

2 | ปกปก ฯ รกั ษน ก

¤ํÒ¹ÂÔ Á

เพ่ือเปนการเทิดพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ท่ีทรง
สืบสานพระราชปณิธานของพระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช บรมนาถบพติ ร
ในการอนุรกั ษแ ละพฒั นาทรัพยากรไทย ภมู ปิ ญ ญาไทยใหค งอยูเปนสมบัติของชาตสิ ืบไป ภายใต
โครงการอนุรักษพันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดําริ สมเด็จพระเทพรัตน-
ราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี (อพ.สธ.) มหาวิทยาลัยราชภฏั รําไพพรรณี เปนหนวยงานหนึ่งท่ี
ไดรวมสนองพระราชดําริในโครงการอนุรักษพันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดําริฯ
(อพ.สธ.) ไดดําเนินงานรวมกับหนวยงานตาง ๆ ท้ังสวนกลางและสวนภูมิภาค เนนทํางานใน
ระดับทองถิ่นครอบคลุมฐานทรัพยากร 3 ฐาน ไดแก ฐานทรัพยากรชีวภาพ ฐานทรัพยากร
กายภาพ และฐานทรัพยากรวัฒนธรรมและภูมิปญญา ผลการดําเนินงานมีความกาวหนาโดย
ลาํ ดบั มีการทํากจิ กรรมตา ง ๆ ท้งั ศึกษาวิจยั รวบรวมและถายทอดความรูในรูปแบบการบริการ
วิชาการใหแกนักศกึ ษาและตวั แทนจากหนวยงานตา ง ๆ ในทองถ่ินอยางตอ เนื่อง สมดังปรชั ญา
ของมหาวิทยาลัย อันเปนสถาบนั อดุ มศึกษาเพื่อการพฒั นาทองถนิ่

ในการนี้มหาวิทยาลัย ไดจัดทําหนังสือ ปกปกฯ รักษนก ซ่ึงเปนผลผลิตจากงานวิจัย
เรื่อง “ความหลากชนิดของนกในพ้ืนท่ีปาอนุรักษพันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดําริ
สมเดจ็ พระเทพรัตนราชสดุ าฯ สยามบรมราชกมุ ารี มหาวิทยาลยั ราชภฏั รําไพพรรณี” และเร่อื ง
“การเปล่ียนแปลงองคประกอบชนิดของนกในพ้ืนที่ปกปกพันธุกรรมพืช มหาวิทยาลัยราชภัฏ-
รําไพพรรณี” โดยอาจารย ดร.ชุตาภา คุณสุข และอาจารย ดร.พงษชัย ดํารงโรจนวฒั นา ทไ่ี ดร ับ
สนับสนุนทุนจากงบประมาณแผนดินมหาวิทยาลัย ป 2558 และป 2560 โดยผลการศึกษาพบ
นกในพนื้ ทปี่ าปกปก ทรัพยากร รวมทัง้ สิ้น 74 ชนดิ

หนังสือเลมนี้จะเปนประโยชนตอผูท ่ีสนใจ มีใจรักในธรรมชาตแิ ละสิ่งแวดลอ ม อันจะ
นาํ ไปสูการชว ยกันอนรุ กั ษท รัพยากรธรรมชาติประเภทตา ง ๆ เพอ่ื ใหอยูคูกับชมุ ชนทองถ่ิน และ
ประเทศไทยสบื ตอ ไป อีกท้ังยังเปน การรว มสนองพระราชดาํ ริของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ
สยามบรมราชกมุ ารี ภายใต “โครงการอนุรักษพ นั ธุกรรมพชื อนั เนอื่ งมาจากพระราชดําริ สมเดจ็
พระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกมุ ารี (อพ.สธ.)”

ผูชว ยศาสตราจารยไ วกูณฑ ทองอรา ม
อธกิ ารบดีมหาวทิ ยาลยั ราชภัฏราํ ไพพรรณี

ปกปกฯ รกั ษนก | 3

¤ํÒ¹ํÒ

หนังสือ “ปกปกฯ รักษนก” เลมนี้เปนผลผลิตจากงานวิจัย 2 เรื่อง ไดแก “ความหลาก
ชนิดของนกในพ้ืนท่ีปาอนุรักษพันธุกรรมพืชอันเน่ืองมาจากพระราชดําริ สมเด็จพระเทพ-
รัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี มหาวิทยาลัยราชภฏั รําไพพรรณี” และ “การเปล่ียนแปลง
องคประกอบชนิดของนกในพ้ืนที่ปกปกพันธุกรรมพืช มหาวิทยาลัยราชภัฏรําไพพรรณี” ไดรับ
สนับสนุนทุนจากงบประมาณแผนดินมหาวิทยาลัยราชภัฏรําไพพรรณี ป 2558 และป 2560
และคณะผูจัดทําไดศึกษาเพ่ิมอีก 1 ป ทําใหไดขอมูลตอเน่ือง 3 ป ซ่ึงพบนกในพื้นที่ปาปกปก
ทรัพยากร รวมทงั้ ส้นิ 74 ชนิด ในพืน้ ทีป่ ระมาณ 50 ไร

เนื้อหาในหนังสือเลมน้ีประกอบดวยประวัติโดยสังเขปและลักษณะของพ้ืนที่ปาปกปกฯ
บทบาทของนกในระบบนเิ วศและสงั คมมนษุ ย ตลอดจนผลกระทบท่ีเกิดข้นึ กบั นกในปจ จบุ นั ซึง่
นําไปสูความจําเปนในการอนุรักษพ้ืนท่ีปาและอนุรักษนก จากนั้นนําเสนอเน้ือหาเก่ียวกับการ
เริ่มตนในการดูนกสําหรับผูที่สนใจ และนําเสนอนกท่ีพบในพ้ืนที่ปาปกปกฯ โดยมีภาพถาย
ภาพวาด ขอมูลนกโดยยอและกราฟจํานวนนกท่ีสังเกตไดในจุดสํารวจนกแตละจุดท่ีปรับจาก
ระบบสารสนเทศภมู ิศาสตร เพื่อใหผูท ี่สนใจไดความรเู บื้องตนและใชเปน ขอ มลู ประกอบในการดู
นกวาจุดใดสามารถพบนกไดงาย สุดทายนําเสนอเกี่ยวกับแหลง เรียนรูเพิ่มเติมสําหรับผทู ่ีสนใจ
เนือ่ งจากปจ จบุ ันมีแหลงเรยี นรทู ่ีสามารถเขา ถึงไดง ายและหลากหลาย

คณะผูจัดทํามีความหวงั วาหนงั สือ “ปกปกฯ รักษนก”เลมน้ีจะเปนประโยชนต อผทู ่ีสนใจ
มีใจรักในธรรมชาติและส่ิงแวดลอม ใหไดรูจักนกท่ีอยูใกล ๆ ตัวเรามากขึ้น และนําไปสูการ
ชวยกันอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติประเภทตาง ๆ ที่เราไดพ่ึงพาและใชประโยชนทั้งทางตรง
และทางออมใหอยูกับพวกเราและรนุ ลูกรุนหลานของเราตอไปในอนาคต อีกท้ังยังเปนการรวม
สนองพระราชดําริของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ภายใต “โครงการ
อนรุ กั ษพ ันธุกรรมพืชอนั เน่อื งมาจากพระราชดาํ ริ สมเด็จพระเทพรตั นราชสดุ าฯ สยามบรมราช-
กุมารี (อพ.สธ.)” อีกทางหนงึ่

อนึ่ง หากหนังสือเลมน้ีมีขอผิดพลาดประการใด คณะผูจัดทําขอนอมรับและจะนําไป
ปรบั ปรงุ ในโอกาสตอไป

คณะผจู ดั ทาํ
กุมภาพนั ธ 2561
4 | ปกปกฯ รกั ษน ก

ÊÒú­Ñ หนา

คํานาํ ................................................................................................................. 3
สารบัญ.............................................................................................................. 5
ท่ีมาและกจิ กรรมในปาปกปก ฯ............................................................................... 6
สภาพพนื้ ท่ี......................................................................................................... 7
ทาํ ไมตองอนุรกั ษนก............................................................................................. 8
เรมิ่ ดูนกอยางไร................................................................................................... 9
ดนู กที่ไหนในปา ปกปก ฯ ...................................................................................... 11
วิธกี ารใชหนังสือ................................................................................................ 13
กิจกรรมดนู ก..................................................................................................... 88
นกนา รกั (ษ)......................................................................................................89
แหลงเรยี นรเู พ่ิมเติมออนไลน ............................................................................... 94
เอกสารอา งอิง................................................................................................... 94
กติ ตกิ รรมประกาศ ............................................................................................. 95
ดชั นรี ายชื่อนก .................................................................................................. 96

ปกปก ฯ รกั ษน ก | 5

ทม่ี าและกิจกรรมในปาปกปก ฯ

เม่ือวันศุกรที่ 7 กุมภาพันธ พ.ศ. 2540 มหาวิทยาลัยราชภัฏรําไพพรรณี (เดิมเปน

สถาบันราชภัฏรําไพพรรณี) ไดนอมเกลาฯ ถวายพื้นท่ีปา 50 ไร แดสมเด็จพระเทพ-

รัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เพ่ือดําเนินงาน “โครงการอนุรักษพันธุกรรมพืช

อนั เนือ่ งมาจากพระราชดาํ ริ สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี (อพ.สธ.)” และ

ไดรับพระราชานุญาตใหดําเนินงานเพ่ือสนองพระราชดําริ เม่ือวันพุธที่ 30 พฤษภาคม พ.ศ.

2540 ซ่ึงมหาวิทยาลยั ราชภัฏรําไพพรรณีไดดําเนินงานตามแผนแมบทท่ีไดวางกรอบไวมาอยาง

ตอเนื่องจนถงึ ปจจบุ นั และไดข นานนามพ้ืนท่ีดําเนินงานนวี้ า “พื้นท่ีปกปก พันธุกรรมทรพั ยากร”

มหาวทิ ยาลยั ไดดาํ เนินงานรวมกับหนว ยงานตา ง ๆ ทงั้ สวนกลางและสว นภูมภิ าค เนน

ทํางานในระดับทองถิ่นครอบคลุมฐานทรัพยากร 3 ฐาน ไดแก ฐานทรัพยากรชีวภาพ ฐาน

ทรพั ยากรกายภาพ และฐานทรัพยากรวฒั นธรรมและภูมปิ ญญา และไดด าํ เนนิ กจิ กรรมตาง ๆ 8

กิจกรรม ภายใตกรอบการดาํ เนินงาน 3 กรอบ ไดแก กรอบการเรยี นรูทรพั ยากร (กิจกรรมท่ี 1

กจิ กรรมปกปก ทรัพยากร, กิจกรรมที่ 2 กิจกรรมสํารวจเก็บรวบรวมทรัพยากร และกจิ กรรมท่ี 3

กิจกรรมปลูกรักษาทรัพยากร) กรอบการใชประโยชน (กิจกรรมที่ 4 กิจกรรมอนุรักษและใช

ประโยชนท รัพยากร, กิจกรรมที่ 5 กิจกรรมศูนยข อ มลู ทรพั ยากร และกิจกรรมที่ 6 กิจกรรมวาง

แผนพฒั นาทรัพยากร) และกรอบการสรางจติ สาํ นกึ (กิจกรรมท่ี 7 กิจกรรมสรางจติ สาํ นกึ ในการ

อนุรกั ษท รัพยากร และกิจกรรมท่ี 8 กจิ กรรมพิเศษสนบั สนนุ การอนรุ ักษทรพั ยากร)

ผลการดําเนินงานมีความกาวหนาโดยลําดับ มีการทํากิจกรรมตาง ๆ ท้ังศึกษาวิจัย

รวบรวมและถายทอดความรูใหแกนักศึกษาและตัวแทนจากหนวยงานตาง ๆ ในทองถิ่นอยาง

ตอเน่ือง เชน การศึกษาศักยภาพการสะสมธาตุคารบอนในมวลชีวภาพของไมยืนตน การผลิต

ไวนจากสมุนไพร การคัดแยกยีสตยอยเซลลูโลสจากดินปาพรุ การคัดแยกและศึกษาลักษณะ

ของยีสตในดิน ความหลากชนิดของผีเสื้อและนก การปลูกพืชสมุนไพรและไมยืนตน การ

รวบรวมขอมูลพืชจํานวน 401 ชนิด และการเก็บตัวอยางพรรณไมแหงกวา 200 ตัวอยาง เพื่อ

ใชเปนแหลงอางอิงทางวิชาการ การเพาะกลาไม

วงศยาง การเรียนการสอนวิชาสวนพฤกษศาสตร

โรงเรียน การเรียนรูการดูนก การใชเปนพื้นที่ แทรกรูปปา
ศึกษาเรียนรูของรายวิชาตาง ๆ ในมหาวิทยาลัย

เชน ชีววิทยา นิเวศวิทยา พฤกษศาสตร เปนตน

(คณะวิทยาศาสตรแ ละเทคโนโลยี, 2558)

6 | ปกปกฯ รกั ษน ก

สภาพพ้นื ท่ี

ปาปกปกทรัพยากร มหาวิทยาลัยราชภัฏรําไพพรรณี มีขนาดพื้นที่ประมาณ 50 ไร

จัดเปนผืนปาอนุรักษพันธุกรรมพืชฯ แหงเดียวที่ตั้งอยูในมหาวิทยาลัย มีลักษณะเปนปาดิบช้ืน

ผสมปา พรุ มพี นั ธุไมหลากหลายชนิด จากการศึกษาของชุตาภา คณุ สุข และพงษชยั ดํารงโรจน-

วัฒนา (2558) พบไมยืนตนที่มีขนาดเสนผานศูนยกลางที่ระดับอก (diameter at breast

height) มากกวา 4.5 ซม. จํานวน 56 ชนิด มีความหนาแนน 246±67 ตน/ไร ตนไมประมาณ

รอยละ 50 มีขนาดเสนผานศูนยกลางนอยกวา 10 ซม. มีรองรอยการถูกตัดฟนจากในอดีต

สําหรับตนไมขนาดใหญทพ่ี บไดใ นปา เชน กระบาก กระบก มะเด่อื แตว ขาว เปนตน นอกจากนี้

ยังมีพืชสมุนไพรหลากหลายชนิด เชน รางจดื ธรณสี าร เหงอื กปลาหมอ ไพล วา นตา ง ๆ เปนตน

ปาปกปก ฯ มคี วามเขียวชอมุ ตลอดทั้งปต ามลักษณะของปา ไมผ ลดั ใบ มนี ้าํ ทว มขังบาง

บริเวณโดยเฉพาะทางดานทิศตะวันตก และมีบอนํ้าและเสนทางนํ้าเช่ือมตอบอน้ําทางทิศ

ตะวันออกและตะวันตกเขาดวยกัน ทําใหพื้นท่ีปาแหงนี้เปนแหลงรองรับน้ําจืดขนาดใหญเม่อื มี

ฝนตก นอกจากนี้มีเศษซากอินทรียวัตถุตาง ๆ รวงหลนทับถมอยางหนาแนนและเกิดการ

สลายตัวของเศษซากอินทรีย (ชุตาภา คุณสุข และคณะ, 2554) ปาแหงนี้จึงมีความสําคัญตอ

การหมนุ เวียนน้ําและสสารตา ง ๆ

ในปาปกปกฯ มีการจัดสรรพ้ืนที่ทํากิจกรรมตาง ๆ เชน บานพอเพียง เสนทางศึกษา

ธรรมชาติ ซมุ ไมเ ลื้อย แปลงเพาะกลาไม อางเก็บนํ้า เปน ตน นอกจากนี้มบี างบริเวณทีม่ ีลักษณะ

เปนสนามหญาและมีกอไผขนาดใหญ ทําใหมีความหลากหลายของแหลงอาศัย (habitat) จึงมี

ความเหมาะสมสาํ หรบั สิ่งมชี วี ิตนานาชนดิ ในขณะท่ีบรเิ วณโดยรอบมกี ิจกรรมตา ง ๆ ของมนษุ ย

โดยทางทิศเหนือและทิศใตมีการกอสรางอาคารขนาดใหญ ทิศตะวันตกเปนท่ีตั้งของคณะ

วิทยาศาสตรและเทคโนโลยี ทิศตะวันตกเฉียงเหนือเปนที่ตั้งของบัณฑิตวิทยาลัย ทิศตะวันตก

เฉียงใตเปนท่ีต้ังของคณะเทคโนโลยีอุตสาหกรรม และทิศตะวันออกเปนบานพักของอาจารย

ทําใหปา ปกปก ฯ เปน แหลงหลบภยั จากการรบกวนตา ง ๆ ไดเปน อยางดี

จากสภาพปาขางตน การอนุรักษพ้ืนที่

หยอมปาในมหาวิทยาลัยแหงนอี้ ยางเหมาะสมจึงมี

แทรกรูปปา ความจําเปนอยางย่ิง เพื่อเปนแหลงรวบรวม
พันธุกรรมพืชและส่ิงมีชีวิตชนิดอ่ืน ๆ และเปน
แหลงศึกษาเรียนรูเรื่องราวตาง ๆ ในธรรมชาติที่

ลอ มรอบดว ยชมุ ชนเมือง และสามารถนาํ ความรูไป

ประยุกตใชประโยชนอยา งย่งั ยนื ตอ ไป

ปกปก ฯ รกั ษน ก | 7

ทาํ ไมตอ งอนุรกั ษนก

นกเปน หนึง่ ในสง่ิ มชี วี ิตท่ีใชป ระโยชนจ ากปา ปกปก ฯ มีความสาํ คญั ตอ ระบบนเิ วศและ
ตอสังคมมนุษยทั้งทางตรงและทางออม ในระบบนิเวศนกมีบทบาทหนาท่ีหลายประการ เชน
นกที่กินลูกไม มีสวนชวยในการแพรพันธุของตนไม หรือนกท่ีเปนผูลา มีสวนชวยควบคุมแมลง
หนู งู ไมใ หมีมากเกนิ ไป เปนตน ซึ่งชว ยใหร ะบบนเิ วศมีความสมดลุ และมคี วามอุดมสมบรู ณ

สําหรับสงั คมมนุษยนนั้ นกถูกใชเ ปนอาหารมาอยางยาวนานและมกี ารพฒั นาเปนสัตว
เศรษฐกิจ ที่เรารูจักกันดีคือไกและเปด นกยังมีประโยชนตอการพัฒนาดานวิทยาศาสตรและ
เทคโนโลยี เชน นักวิทยาศาสตรในอดีตพยายามคิดคนวิธีใหคนบินไดอยางนก หรือใชความ
เขาใจดานโครงสรา งการบินและกระดกู ที่มนี ้าํ หนกั เบาไปประยุกตใ ชส รา งเครือ่ งใชตาง ๆ นกยัง
มีสวนชวยสรางสุนทรียภาพของมนุษย สรางความเจริญงอกงามทางดานภาษาและวัฒนธรรม
เชน มีคําไวพจนท่ีใชเรียกนกจํานวนมาก อาทิ ปกษา ปกษี ปกษิณ วิหค สกุณา สกุณี ทวิช
บุหรง เปนตน มีการฟอนรําตาง ๆ ที่ประยุกตจากนก มีการสรางสรรคจนิ ตนาการ เชน สัตวใน
วรรณคดีท่ีมีลักษณะของนกผสมอยู เชน ดุรงคปกษิณ นกหัสดีลิงค สกุณคชสีห อสุรวายุภักษ
อัปสรปกษี เปนตน หรือแมกระทั่งคําแสลง “นก” ท่ีใชในกลุมวัยรุน ที่แสดงถึงการผิดหวังจาก
บางอยาง (เปรียบเหมือนการดูนก ท่ีเมื่อดูดวยตาเปลาเราเห็นนกอยู แตเมื่อจะช้ีใหเ พื่อนดูหรอื
ใชกลองสองทางไกลสอ ง มักพบวานกไดบินไปแลว จึงทําใหพลาดน่ันเอง) ประโยชนของนกใน
ดานสุนทรียภาพอีกประการหนึ่ง คือกิจกรรมดูนก ที่เปนที่นิยมในปจจุบัน โดยเปนทางเลือก
หน่ึงของผูที่ทํางานตลอดสัปดาหแตต องการพักผอนและเรยี นรูธรรมชาติ ซ่ึงอุปกรณและคูมือดู
นกสามารถหาไดไมยากและราคาไมส ูงเกนิ ไป ประกอบกับนกนั้นมีขนาดใหญพ อสมควรสาํ หรับ
มองดวยตาเปลา หรือผา นกลอ งสองทางไกลและพบไดท ่ัวไป ดังน้ันจึงมีกลุมดนู กตา ง ๆ มากข้นึ
ซึ่งชวยเสริมความรเู กี่ยวกับนกใหมีเพิ่มมากขึ้น อยางไรก็ตามนกสามารถสงผลเสียตอมนษุ ยได
เชนกัน เชน เปนพาหะของโรคสูมนุษย หรือการบินของนก โดยเฉพาะนกอพยพ อาจสงผล
กระทบตอ เครอื่ งบนิ ทาํ ใหเ กิดอุบตั เิ หตุทางอากาศได เปน ตน

จากประโยชนของนกดานตาง ๆ ผลกระทบทางลบตอ มนุษย ประกอบกบั การสูญเสยี
พน้ื ทส่ี ีเขียวตามธรรมชาตดิ ว ยฝมอื มนุษย เชน ตัดไมท าํ ลายปา การขยายตัวเมอื ง เปนตน ทําให
แหลงอาศยั และสืบพันธุของนกถกู ทําลายลงไป นกหลายชนิดตอ งสญู พันธุไป จึงมีความจําเปน
ท่ีจะตองศึกษาชีววิทยาและนิเวศวิทยาของนก เพื่อทําความเขาใจ และวางแผนอนุรักษและ
จดั การอยางเหมาะสมเพ่อื ประโยชนต อ ระบบนเิ วศและสังคมมนษุ ยอ ยางยั่งยนื ทั้งนี้ เราสามารถ
เริ่มตนศึกษานกไดโดยการทําความรูจักชนิดนก (ช่ือไทย ช่ือสามัญ เปนตน) ลักษณะเดนและ
สงั เกตพฤตกิ รรมของนกเบ้ืองตน ซ่งึ จะทําใหรจู ักและเขา ใจธรรมชาตขิ องนกมากข้นึ

8 | ปกปกฯ รักษน ก

เร่ิมดนู กอยางไร

การดูนกใหประโยชนหลายดา น เชน ฝกใหเปนคนชางสังเกต เนื่องจากนกแตล ะชนดิ
มีรายละเอียดตางกัน ทั้งรูปราง ขนาด เสียงรอง บริเวณท่ีพบ เปนตน ฝกใหเปนคนมีความ
อดทน เนื่องจากบอยคร้ังที่เราตองเฝาคอยการปรากฏของนก โดยเฉพาะนกที่มีความไวตอการ
รบกวน เราจําเปนตองเฝารออยางสงบ ไมพูดคุยเสียงดัง เปนตน ตลอดจนฝกใหรูจักเคารพ
ธรรมชาติ ซึ่งการเปนนักดูนกท่ีดีตองคํานึงถึงความสุขของนกเปนหลัก ตองไมรบกวนนก
โดยเฉพาะอยา งยงิ่ ชว งฤดกู าลสบื พนั ธุ

การดูนกสามารถเริ่มจากนกท่ีอยูใกลตัว โดยเฉพาะนกท่ีปรับตัวเขากับระบบนิเวศ
เมืองไดดี เชน นกเอ้ียง นกเขา นกกระจอก เปนตน ซ่ึงหากสังเกตดี ๆ นกเหลาน้ีมักมีความ
แตกตางกันในรายละเอียด ทําใหเราสามารถระบุชนิดทีต่ างกันได เชน นกเอ้ียงสาริกา นกเอี้ยง
หงอน นกเอี้ยงดา ง นกเขาใหญ นกเขาชวา นกเขาไฟ นกกระจอกบาน นกกระจอกตาล เปนตน
ซ่ึงการจําแนกกลุมและระบุชนิดนก ทําไดโดยสังเกตลักษณะเดนตาง ๆ เชน ขนาด (ดังภาพ
ดานลาง : นกขนาดเล็ก เชน นกกระจอก, นกขนาดกลาง เชน นกเขา นกพิราบ หรือนกขนาด
ใหญ เชน นกยาง เปน ตน), รูปรา ง (คอส้นั คอยาว ขาส้นั ขายาว), สีสนั (สสี ด สีหมน), ลกั ษณะ
การเกาะ/การทํามุมกับตนไม (ลําตัวต้ังตรง เกาะเอียง 45 องศา), เสียงรอง (เสียงรองส้ัน ๆ
เสียงรองยาว), พฤติกรรมตาง ๆ (การเดิน การกระโดด การเกาะพัก การกินอาหาร) ตลอดจน
รายละเอียดปลีกยอยในนกท่ีมีลักษณะใกลเคียงกัน เชน ลายท่ีคอ (ดังภาพตัวอยางนกในกลุม
นกเขาดา นลาง) สบี รเิ วณหนาผาก อก ปก ตะโพก เปนตน

ขนาดของนกท่แี ตกตางกัน (ซาย) และบริเวณคอของนกเขาชวา
นกเขาไฟ และนกเขาใหญท ่ีมลี ายตา งกัน (บน)

เม่ือคุนเคยกับนกในเมืองใกลตัวแลว ควรศึกษาการใชคูมือจําแนกนก ซ่ึงปจจุบันมี
จําหนายจํานวนมาก ทั้งที่เปนภาพถายและภาพวาด แตคูมือที่เปนท่ีนิยม ไดแก หนังสือ “นก
เมืองไทย” ซงึ่ มีภาพวาดและเสนช้ีตาํ แหนง /จุดเดน ของนกแตละชนิด ทําใหจาํ แนกนกไดงายขึ้น
ท้ังน้ีการเรียกชื่อนกสวนใหญน ิยมเรียกตามลักษณะเดน ผูท่ีดูนกจึงควรทําความรจู ักสว นตาง ๆ

ปกปกฯ รักษนก | 9

ของนก เพ่ือใหนึกภาพตามได เชน ปรอดหัวตาขาว ปรอดคอลาย กินปลีคอสีมวง กินปลีแกม สี
ทับทิม กินปลีอกเหลอื ง ขม้ินทายทอยดํา กระต๊ดิ ตะโพกขาว กระจบิ คอดํา เปน ตน

สว นตาง ๆ ของนกท่ีควรรจู กั เพื่อประโยชนในการจําแนกนกและส่ือสารกับเพื่อนดนู กคนอ่นื ๆ

เม่ือรูจักนกบางแลวจึงหาอุปกรณในการดูนก เชน กลองสองทางไกล กลองถายภาพ
ขาต้ังกลอง เปนตน โดยกลองสองทางไกลท่ีแนะนําสําหรบั ผูที่เร่ิมตนดูนก ควรมีขนาดเสนผาน
ศูนยกลางเลนสใกลวัตถุท่ีพอเหมาะ (ประมาณ 40-50 มิลลิเมตร) และกําลังขยายไมสูงเกินไป
(7-10 เทา ) เพอื่ ใหเห็นภาพสวาง มองหานกไดงาย ไมป วดตาเมอื่ ใชงานนาน ๆ และมนี ํา้ หนักไม
มากเกินไป ซ่ึงกลองสองทางไกลมักมีตัวเลขกํากับ เชน 7x40, 8x40 หรือ 8x50 เปนตน ซึ่ง
ตัวเลขดานหนาคือกําลังขยายของกลองสองทางไกลและตัวเลขดานทายคือขนาดเสนผาน
ศนู ยก ลางเลนสใกลวตั ถใุ นหนวยมิลลเิ มตร

สําหรับกลองถายภาพนั้น ปจจุบันมีกลองดิจิตอลที่มีออปติคอลซูม (optical zoom)
มากกวา 10 เทา ถึง 83 เทา ชวยใหถายภาพนกไดสะดวกข้ึน แตคุณภาพของภาพที่ไดอาจ
แตกตา งกันไปตามสภาพแสงและความเร็วที่นกเคลือ่ นที่ อยางไรกต็ าม กลองถายภาพเปน เพียง
อุปกรณเสรมิ หากเราต้ังใจดูนกเพื่อพักผอนหยอนใจและเรยี นรูในเบอ้ื งตน กลองสองทางไกลก็
มีความเพียงพอ เมื่อมีงบประมาณมากข้ึนจึงคอยเพิ่มอุปกรณเสริม ซึ่งทําใหไมเบียดบังตัวเอง
และมีความสุขกับการดูนก สําหรับรายละเอยี ดเกี่ยวกับความสําคัญของนกและเทคนิคในการดู
นกตาง ๆ สามารถศึกษาเพ่ิมเติมไดจากแหลงเรียนรูออนไลนซึ่งมีผูเรียบเรียงไว โดยตัวอยาง
เวบ็ ไซตไดแสดงไวในหวั ขอ “แหลงเรยี นรเู พิม่ เตมิ ออนไลน”
10 | ปกปกฯ รักษน ก

ดนู กทไ่ี หนในปา ปกปกฯ

จากการศึกษาตอเนื่องเปนเวลา 3 ป (ต.ค. 2557 - ก.ย. 2560) ในจุดสํารวจ 13 จุด
(ดังภาพ) เพอื่ ใหไ ดช นดิ นกท่คี รอบคลุม ซึง่ นาํ มาสกู ารนําเสนอนกในหนังสือ ดงั นี้

จดุ ที่ 1 อยูใ กลท างเขาปา ทางทิศตะวนั ออก มี จุดที่ 7 บานพอเพียง มีลักษณะเปนลานโลง
ตนไมใหญที่นกมักบินมาเกาะพัก มีลานหญา ใกลบอนํ้า มีกิจกรรมของมนุษยรบกวนเกือบ
และมีการสรางแปลงปลูกผักเปนชวง ๆ มีบอ ทง้ั วัน มีตน ไมขนาดใหญริมทางเขา
นํ้าขนาดเล็ก และมีตนมะเด่ือซ่ึงเปนแหลง
อาหารของนกใกล ๆ บอ นาํ้ จุดท่ี 8 เปนหยอมปาทางทิศเหนือของแนว
ถนนทิศตะวันออก อยูใกลพ ้นื ท่ีกอสรา งอาคาร
จุดท่ี 2 เปนซุมดอกไมที่มีตนรางจืดและไม
เล้ือยตาง ๆ เจริญปกคลุมรอบซุม ทําใหมี จุดท่ี 9 ทิศใตของบอนํ้าบานพอเพียง ใกล
ลักษณะอาศัยเฉพาะ เหมาะสําหรับนกท่ีกิน แปลงปลกู กลาไมร ิมถนน
นํ้าหวาน เชน นกกินปลี ตรงขามซุมทางทิศ
ตะวนั ตกมแี นวตน ตะเคียนท่ปี ลูกไวชายปา จุดท่ี 10 แนวปาจากบานพักอาจารยทางทิศ
ใตของปา (มสี นุ ขั จํานวนมากเฝาบานพกั อยู)
จุดที่ 3 เปนเสนทางเดินผานบอน้ํา ท่ีรองรับ
นํ้าจากบอน้ําขนาดใหญทางทิศตะวันตกเฉียง จดุ ที่ 11 ปา ทางทิศตะวนั ตกเฉยี งใตของจุด 1
เหนือ ผานปาพรุ มีตนไมริมน้ําและไมใหญ
เปน ทเี่ กาะพกั ของนกเชน กัน จุดที่ 12 ลานหญาขนาดเล็ก ใกลบริเวณที่มี
การกอ สราง
จุดที่ 4 จุดสํารวจทางทิศเหนือ ลึกเขาไปจาก
หองนํ้า มีตนไมขนาดใหญ เรือนยอดทึบ แต จุดท่ี 13 ปาทางทิศเหนือของจุดที่ 1 ใกลบอ
ในบริเวณใกลเคียงมีการกอสราง ซ่ึงในชวง นํา้ ขา งคณะวทิ ยาศาสตรและเทคโนโลยี
เวลาท่ีศึกษาน้ันมีรถกอสราง รถกระบะและ
รถจกั รยานยนต วิง่ ไปมาสง เสียงดังรบกวนนก คณะวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี
โดยเฉพาะชวงปที่ 2 และ 3 ตลอดทง้ั ป

จดุ ท่ี 5 แปลงเพาะกลา ไม มีถุงเพาะชาํ กลา ไม
และตนไมที่ปลูกในกระถาง ทําใหมีลักษณะ
เปนพืน้ ทีส่ ีเขยี วใกลพ นื้ ดิน

จุดท่ี 6 เปนกอไผขนาดใหญ อยูใกลแนว
แหลงน้ํา ขาง ๆ มีตนมะรุมและตนตะขบ ซึ่ง
ออกดอกและผลจาํ นวนมาก

ปกปกฯ รกั ษน ก | 11

ปาปกปกฯ มีบทบาทในการรองรับนกรวม 74 ชนิด ท้ังนกประจําถ่ินและนกอพยพ ตามแหลง
อาศัยแบบตาง ๆ (ดังภาพดานขวา) ซ่ึงเน้ือหาตอจากน้ีเปนการนําเสนอขอมูลนกท่ีพบ ผาน
ภาพถาย ภาพวาด แสดงลกั ษณะสังเกต จุดท่ีพบนก (นกบาง
ชนิดพบทั่วไป แตบางชนิดพบเพียงบางจุด) และปริมาณการ
พบ โดยไมเนนขอมูลทางวิชาการมากเกินไป เพื่อใหผูอานได
รูจักนกในปาปกปกฯ มากข้ึน และหวังวาจะมีโอกาสมาดูนก
ในปา ปกปก ฯ และ(อน)ุ รักษนกรว มกนั

จุดท่ี 1

จดุ ที่ 2 จุดท่ี 3 จุดท่ี 4

จดุ ที่ 5 จุดที่ 6 จดุ ท่ี 7

จดุ ที่ 8 จุดที่ 9 จุดท่ี 10

จดุ ท่ี 11 จุดที่ 12 จุดท่ี 13
12 | ปกปก ฯ รกั ษน ก

วิธกี ารใชหนงั สอื âÍ¡ÒÊ㹡Òþº

ª่Í× ä·Â ÅѡɳÐÍÒËÒÃ
ª×Í่ ÊÒÁÑ­ ¢¹Ò´
ªÍ่× Ç·Ô ÂÒÈÒʵÏ ʶҹÐ

á¼¹·่áÕ Ê´§µÒํ á˹§‹
·่Õ¾º¹¡µÒÁ¨Ø´µ‹Ò§ æ

âÍ¡ÒÊ㹡Òþº ¾ººÍ‹  ¢¹Ò´¢Í§¹¡
¾ººÍ‹ ÂÁÒ¡
¾ºÂÒ¡ ¢¹Ò´àÅ็¡ (< 15 «Á.)

¾ºäÁº‹ ‹Í ¢¹Ò´¡ÅÒ§ (15 - 30 «Á.)
¢¹Ò´ãË­‹ (> 30 «Á.)
¾º»Ò¹¡ÅÒ§
¹¡Í¾Â¾¼Ò‹ ¹ àÅ¢ºÍ¡ÁÒµÃÒʋǹ᷋§¡ÃÒ¿
ʶҹÀÒ¾¡ÒÃ;¾ ¹¡Í¾Â¾·Òํ ÃѧÇҧ䢋
ઋ¹ Ëҡ᷋§¡ÃÒ¿ã¹á¼¹·Õ่Ê٧໹š 2 à·Ò‹ ¢Í§á·‹§
¹¡»ÃШํÒ¶่Ô¹ ¹Ò้ํ ËÇÒ¹´Í¡äÁŒ ¡ÃÒ¿ÁÒµÃÒÊNj ¹ÊÕá´§ áÊ´§Ç‹Ò¾º¹¡ 13 ¤Ã§้Ñ
¹¡Í¾Â¾Ä´Ù˹ÒÇ ¾×ª
¢ÍŒ ÁÙŪNj § µ.¤. 57 - ¡.Â. 58
Å¡Ñ É³ÐÍÒËÒÃ
¢ÍŒ ÁÅÙ ªÇ‹ § µ.¤. 58 - ¡.Â. 59
¾×ªáÅÐÊµÑ Ç
áÁŧ ¢ÍŒ ÁÅÙ ªÇ‹ § µ.¤. 59 - ¡.Â. 60

ปกปก ฯ รักษนก | 13

FAMILY COLUMBIDAE

Zebra Dove

Geopelia striata

ลักษณะทั่วไป หัวสีน้ําตาล หนาผากสีเทา
อมฟา ปากสีเทาแกมนํ้าเงิน ลําตัวดานบน
ต้ังแตทา ยทอยลงไปจนถึงหางสีน้ําตาลและ
มีลายขีดขวางสีดํา ขนปลายหางดานขาง
ท้ัง 2 แถบสีขาว ลําตัวดานลางตงั้ แตอกลง
ไปสีน้ําตาลแกมเทาหรือสีออกชมพู ขนใต
หางเปนลายบ้ังสีขาว ขาและนิ้วสีแดงเขม
เพศผู มใี บหนา สีเทาแกมฟา เพศเมยี หนา
สีน้ําตาลและมีลายขีดขวางสีดําจาง ๆ
ตั้งแตอกถึงทอ ง

14 | ปกปก ฯ รกั ษน ก

FAMILY COLUMBIDAE

Thick-billed Green Pigeon

Treron curvirostra

ลั ก ษ ณ ะ ท่ั ว ไ ป เ พ ศ ผู ห น า ผ า ก ถึ ง
กระหมอมสเี ทา ปากหนาสีเหลืองโคนปาก
สีแดง หนังรอบตาสีฟา หลังตอนบนและ
ปกสีนํ้าตาลแดง หลังตอนลางถึงปลายหาง
สีเขียว ปกสีเหลืองสลับดํา ขนปลายปกสี
ดํา อกถึงทองสีเขียวเขม ขนคลุมใตโคน
หางสีเขียวสลับเหลืองออนตามแนวขวาง
แขงและตีนสีแดง เพศเมีย ตางจากเพศผู
ตรงบริเวณดานหลังมีสีเขียวตลอดจนถึง
ปลายหาง

ปกปก ฯ รกั ษน ก | 15

FAMILY COLUMBIDAE

Spotted Dove

Streptopelia chinensis

ลักษณะทัว่ ไป หวั สีเทาออกนํ้าตาล หวั ตา
สีดํา ปากสีนํ้าตาลคอนขางยาวและตรง
ทายทอยมีแถบสีดําลายจุดสีขาว ลําตัว
ดานบนสีออกน้ําตาลมีลายขีดสีดําจาง ๆ
ปกสีนํ้าตาลเขม ขนปลายปกสีดํา อกสี
น้ําตาลออน ทองและขนคลุมใตโคนหางสี
ออกขาว ขนปลายหางดา นขา งท้ัง 2 แถบ
สีขาว (เห็นไดเวลาบิน) แขงและตีนสีแดง
ท้ังสองเพศมีลกั ษณะและสสี ันเหมือนกนั

16 | ปกปก ฯ รกั ษน ก

FAMILY COLUMBIDAE

Rock Dove

Columba livia

ลักษณะทว่ั ไป หวั สเี ทา ปากสดี าํ คอสเี ทา
เหลือบเขียว (เพศผูจะเหลือบเขียว
มากกวาเพศเมีย) หลังและปกสีเทาออน
ขนปลายปกและขนปลายหางสีดํา ทองสี
เทาออน ขาและนิ้วสีแดง แตท้ังนี้ปจจุบัน
มีการผสมและคัดเลือกสายพันธุจนมีสีขน
ท่หี ลากหลายแตกตางไปจากพันธุด้งั เดมิ

ปกปกฯ รักษนก | 17

FAMILY ALCIDINIDAE

White-breasted Kingfisher

Halcyon smyrnensis

ลักษณะทั่วไป ลําตัวดานบนตั้งแต
หนาผากถึงหลังตอนบนสีนํ้าตาล ปากสี
แดง บริเวณปก หลัง และหางสีฟาเขม
หลังตอนลางและตะโพกสีฟาแตสีออน
กวาบริเวณหลังและปก ลําตัวดานลาง
ต้ังแตทองถึงขนคลุมใตโคนหางสีนํ้าตาล
คาง คอและอกสีขาว ทั้งสองเพศมี
ลกั ษณะและสีสันเหมือนกนั

18 | ปกปกฯ รกั ษนก

FAMILY CORACIIDAE

Indian Roller

Coracias benghalensis

ลักษณะทั่วไป หัวสีฟา ปากสีดํา คางมี
ลายขีดแนวต้ังสีนํ้าเงินลงมาถึงอก ลําตัว
ดานบนสีนํ้าตาลแกมฟา ลําตัวดานลางสี
นํ้าตาล ขนคลุมปกดานบนและขนปลาย
ปกสีนํ้าเงิน กนถึงขนคลุมใตโคนหางสีฟา
ท้งั สองเพศมีลักษณะและสสี นั เหมอื นกนั

ปกปกฯ รักษนก | 19

FAMILY CUCULIDAE

Chestnut-headed Bee-eater

Merops leschenaulti

ลักษณะทวั่ ไป หวั ตาและแถบตาสีดาํ มาน
ตาสีแดง หนาผากถึงหลังสีน้ําตาลอมสม
ปกสีเขียว ตะโพกสีฟาออน คางสีเหลือง
บริเวณอกมีแถบสีสมและสีดํา ทองถึงขน
คลุมใตโ คนหางมีสีเขยี วแตส ีออนกวาลาํ ตัว
ดานบน ทั้งสองเพศมีลักษณะและสีสัน
เหมือนกนั วยั ออนสีจะซดี กวา ตัวเต็มวยั

20 | ปกปก ฯ รกั ษน ก

FAMILY COLUMBIDAE

Plaintive Cuckoo

Cacomantis merulinus

ลักษณะท่ัวไป เพศผู หนาผากถึงทายทอยสีเทา
เขม มานตาสีแดง หลัง ปก สีเทาเขม หางสีดํา
ขอบหางมีลายสีขาว คางถึงอกตอนบนสีเทาออน
อกตอนลางถึงขนคลุมใตโคนหางสีนํ้าตาล หาง
ดานลางมีลายบ้ังสีขาว เพศเมีย มี 2 แบบ คือ
(1) แบบสีน้ําตาลแดง หนาผากถึงหางสีน้ําตาลมี
ลายขวางสีดําบาง ๆ คิ้วสีขาว แถบตาสีน้ําตาล
คางถึงอกตอนบนสีนํ้าตาลจาง ๆ อกตอนลางถึง
ขนคลุมใตโคนหางสีขาวมีลายขีดเล็ก ๆ สีดํา
(2) แบบสีเทา มีลักษณะเหมือนเพศผู วัยออน มี
ลักษณะเหมือนเพศเมียแบบสนี าํ้ ตาลแดง

ปกปกฯ รักษนก | 21

FAMILY CUCULIDAE

Western Koel

Eudynamys scolopaceus

ลักษณะทั่วไป เพศผู มานตาสีแดง ปาก
หนาสีเขียวหยก ขนสีดําเหลือบน้ําเงินท้ัง
ลําตัว แขงและตีนสีเทา เพศเมีย มานตา
สีแดง ปากหนาสีออกเขยี ว ขนสีนํ้าตาลถึง
น้ําตาลดํา มีลายจุดและลายขวางสีขาว
และสนี ํ้าตาลออ นท้ังลําตัว

22 | ปกปก ฯ รกั ษน ก

FAMILY CUCULIDAE

Square-tailed Drongo-cuckoo

Surniculus lugubris

ลกั ษณะทัว่ ไป ลาํ ตวั สดี ําเปน เงา ปากยาว
เรียวและโคงเล็กนอย ทายทอยมีแถบ
ขวางสีขาวเล็ก ๆ กนและหางดานลางมี
แถบขวางสีขาว ปลายหางตัดหรือเวา
เล็กนอย วัยออน มีขนแกมสีนํ้าตาล มีจุด
ขาวกระจายอยทู ว่ั ตวั

ปกปก ฯ รกั ษน ก | 23

FAMILY CUCULIDAE

Violet Cuckoo

Chrysococcyx xanthorhynchus

ลักษณะท่ัวไป เพศผู วงตาสีสม มานตาสี
แดง ปากสีเหลือง โคนปากสีแดง หนาผาก
ถึงหางสีมวงเหลือบเปนมัน คางถึงคอสีมวง
เหลือบเปนมัน อกถึงหางสีขาวมีลายขีด
ขวางสดี าํ เพศเมยี หนา ผากถงึ หลงั สีนํา้ ตาล
แกมเหลอื ง วงรอบตาสสี ม มา นตาสีแดง ค้ิว
หัวตา ขนคลุมหู คาง และลําตัวดานลางสี
ขาวมีลายขวางสีดํา วัยออน คลายกับเพศ
เมีย แตลําตัวดานบนสีนํ้าตาลเหลืองหมน
ชวงไหลมีลายสีเขมและสีเขียวเปนมัน โคน
ปากไมมีสีแดง

24 | ปกปก ฯ รกั ษน ก

FAMILY CUCULIDAE

Green-billed Malkoha

Phaenicophaeus tristis

ลักษณะทั่วไป ปากใหญและหนาสีเขียว
ขุน หนังรอบตาสีแดง หัวสีเทาออน หลัง
และปกสีเทาแกมเขียว ลําตัวดานลางสี
เทาแซมขีดสีดําเลก็ ๆ โดยสีชวงคางถึงอก
จะจางกวาสีชวงทอง หางยาวมาก ขนใต
หางเปน ลายบง้ั สีขาว

ปกปก ฯ รกั ษน ก | 25

FAMILY CUCULIDAE

Greater Coucal

Centropus sinensis

ลักษณะท่ัวไป ปากสีดําหนาและโคง
เล็กนอย มานตาสีแดง บริเวณหัว คอ
ลําตัวดานลาง และหางสีดําเหลือบนํ้าเงิน
หลังและปกสีนํ้าตาลแดง แขงและตีนสีดํา
ทั้งสองเพศมีลักษณะและสีสันเหมือนกัน
วัยออน ปากสีเหลืองออกเทา ตาสีเทา
หลังและปกสีนํ้าตาลแดงมีลายขีดสีดํา หัว
และลําตวั สีดํามีลายขดี สีเทา

26 | ปกปก ฯ รกั ษน ก

FAMILY RALLIDAE

White-breasted Waterhen

Amaurornis phoenicurus

ลักษณะท่ัวไป ปากเรียว แหลม ยาว สี
เหลืองออกเขียวโคนปากบนสีแดง หนา
คอ อก และทองตอนบนสีขาว ลําตัว
ดานบนตง้ั แตท า ยทอยถงึ หางสดี าํ แกมเทา
ลําตัวดานลางตั้งแตทองตอนลาง ขนคลุม
ใ ต โ ค น ห า ง ด า น ล า ง จ น ถึ ง ป ล า ย ห า ง
ดานลางสีน้ําตาลแดง วัยออน ลําตัว
ดานบนสเี ทาดาํ แกมน้าํ ตาล ลําตัวดานลาง
สขี าวหมน

ปกปกฯ รกั ษนก | 27

FAMILY AEGITHINIDAE

Common Iora

Aegithina tiphia

ลักษณะท่ัวไป เพศผู ปากสีเทา วงตาสี
เหลืองไมเดนชัดนัก ลําตัวดานบนต้ังแต
หนาผากถึงขนคลุมบนโคนหางสีเขียว
แกมเหลือง ปกสีดํามีลายแถบสีขาวหรือ
ขาวอมเหลือง หางสีดํา ลําตัวดานลางสี
เหลืองสดตั้งแตคางถึงกน เพศเมีย วงตา
สีเหลือง นอกนั้นมีลักษณะเหมือนเพศผู
แตสซี ีดกวา

28 | ปกปก ฯ รกั ษน ก

FAMILY AEGITHINIDAE

Great Iora

Aegithina lafresnayei

ลักษณะทั่วไป ปากใหญและยาวกวานก
ขมิ้นนอยธรรมดา เพศผู หนาผากถึงหลัง
และปกสีเหลืองแกมเขียวเขม ปกไมมีแถบ
สีขาวหรือสีเหลือง ตะโพกสีจะซีดกวา
บริเวณอื่น หางสีดํา ลําตัวดานลางตั้งแต
คางถึงกนสีเหลืองสด เพศเมีย มีลักษณะ
คลายเพศผูแตสีซีดกวา นกวัยออน มี
ลกั ษณะเหมอื นกันแตบ รเิ วณลําตัวดานลา ง
จะมีลายแตม สเี ขียว

ปกปกฯ รักษนก | 29

FAMILY ARTAMIDAE

Ashy Woodswallow

Artamus fuscus

ลักษณะท่ัวไป ปากหนาสีเทาแกมฟา หัว
ตาสีดําหรือเทาเขม หัวถึงทายทอยสีเทา
หลังถึงตะโพกสีน้ําตาล หางสั้นสีเทา โคน
หางและปลายหางเปนแถบสีออกขาว
ลําตัวดานลางสีเทาต้ังแตคางถึงคอ อกถึง
ทองสีนํ้าตาล กนและขนคลุมใตโคนหางสี
ขาว วัยออน มีลักษณะคลายตัวเต็มวัย
แตมีลายแตมสีน้ําตาลแดง และมีลาย
เกลด็ สีขาวบริเวณหลงั

30 | ปกปก ฯ รกั ษนก

FAMILY CAMPEPHAGIDAE

Black-winged Cuckooshrike

Coracina melaschistos

ลักษณะทั่วไป เพศผู หนาผากถึงหลังสี
เทาเขม ตะโพกถึงหางสเี ทาออ นปลายหาง
สีดํา ปกสีดําตัดกับลําตัวสเี ทา คางถึงทอง
สีเทาเขม กนและขนคลมุ ใตโคนหางสขี าว
หางดานลางสีดํามีลายบ้ังสีขาว เพศเมีย
มีลักษณะและสีสันเหมือนเพศผู แตมี
วงรอบตาสขี าวไมตอ เนอ่ื ง มแี ถบตาแคบสี
ดํา ลําตัวดานลางสีเหมือนเพศผูแตเปน
ลายเกล็ดสีดําจาง ๆ ตั้งแตคางจนถึงขน
คลมุ ใตโ คนหาง

ปกปก ฯ รกั ษน ก | 31

FAMILY CAMPEPHAGIDAE

Ashy minivet

Pericrocotus divaricatus

ลกั ษณะทวั่ ไป เพศผู หวั ตาดํา หนา ผากสี
ขาว กระหมอมถึงทายทอยดํา (ชวงหัว
คลายหมวกกันน็อค) หลังตอนบนถึงขน
คลุมบนโคนหางสเี ทา ปกสีดํามีสีขาวผสม
บาง หางสีดําขอบหางดานนอกสีขาว
ลาํ ตัวดานลา งสีขาวตงั้ แตคางถึงปลายหาง
เพศ เมี ย หั ว ต า สี ดํ า ห น า ผ า ก ขาว
กระหมอ มถึงขนคลมุ บนโคนหางสเี ทา ปก
สีดําแตไมเขมเทาเพศผู หางสีดําขอบหาง
ดา นนอกสขี าว

32 | ปกปก ฯ รกั ษน ก

FAMILY SYLVIIDAE

Dark-necked Tailorbird

Orthotomus atrogularis

ลักษณะทั่วไป เพศผู หัวตา หนาผาก
กระหมอม ทายทอยสีนํ้าตาลแดง หลังถึง
ห า ง สี เ ขี ย ว แ ก ม เ ห ลื อ ง ( สี ส ด ก ว า
นกกระจิบธรรมดา) คางและขนคลุมหูสี
ขาวอมเทา ขางคอและคอสีดําแกมเทา
ทองสีขาวออกเทา ขนคลุมใตโคนหางสี
เหลือง เพศเมีย มีลักษณะคลายเพศผแู ต
สีซีดกวา บริเวณขางคอและอกสีขาวแกม
เทา ทองสีขาว ขนคลุมใตโ คนหางสีเหลอื ง
(ออนกวา เพศผ)ู

ปกปกฯ รักษน ก | 33

FAMILY SYLVIIDAE

Common Tailorbird

Orthotomus sutorius

ลักษณะท่ัวไป หนาผากสีนํ้าตาลแดง หัว
ตาและคิ้วสีขาว ขนคลุมหูสีขาวแกมเทา
ลําตัวดานบนสีเขียวคลํ้าหรือเขียวแกม
เหลือง ลําตัวดานลางสีขาวบางคร้ังโคน
ขนบริเวณคางและคอมสี เี ทาเขม หรืออาจ
เห็นเปน สดี ํา ขนคลุมใตโคนหางสีขาว ชวง
ฤดูผสมพันธุหางคูกลางของเพศผูจะยาว
มากและมีปลายแหลม

34 | ปกปกฯ รกั ษน ก

FAMILY CORVIDAE

Racket-tailed Treepie

Crypsirina temia

ลักษณะทั่วไป ปากใหญและหนาสีเทา
เขมถึงดํา มานตาสีฟา/นํ้าเงิน หนาผาก
หัวตา และวงตาสีดํา ลําตัวเพรียว หาง
ยาวปลายหางมีขอบมนและบานออก
ขนสีเทาเขมเหลือบเขียวทั้งตัว ทั้งสอง
เพศมลี กั ษณะและสีสันเหมอื นกัน

ปกปกฯ รักษนก | 35

FAMILY CORVIDAE

Large-billed Crow

Corvus levaillantii

ลักษณะท่ัวไป ขนสีดําสนิทท้ังลําตัว
ดานบนและดา นลา ง ปากใหญ ยาว ปาก
ดานบนหนาและโคง หนาผากเปน สนั ตั้ง
เกือบเปน มมุ ฉากกบั ปาก

36 | ปกปกฯ รกั ษน ก

FAMILY DICAEIDAE

Yellow-vented Flowerpecker

Dicaeum chrysorrheum

ลักษณะทั่วไป ปากเรียวแหลม หัวตาสี
ขาว มานตาสีแดง แถบขางแกมสีขาว
หนาผากถึงขนคลุมบนโคนหางสีน้ําตาล
อมเหลือง ขนบนปกและขนปลายปกสีดาํ
หางสดี าํ ลําตวั ดานลางบรเิ วณแถบขางคอ
สีนํ้าตาล คางถึงทองสีขาวนวลมีลายขีดสี
ดํากระจายอยูท่ัวไป ทองชวงลางสีเทามี
ลายขีดสีน้ําตาลแกมเทา ขนคลุมใตโคน
หางสีเหลืองสด/สีสม

ปกปกฯ รักษน ก | 37

FAMILY DICAEIDAE

Thick-billed Flowerpecker

Dicaeum agile

ลักษณะท่ัวไป ปากอวบหนา มานตาสี
แดง นัยนตาสีดํา แถบขางแกมสีขาว
ลําตัวดานบนสีน้ําตาลอมเขียวเหลือง
หางสีดําปลายขนหางคูนอกสีขาว ลําตัว
ดานลางบริเวณคางถึงทองสีขาวนวล
แถบขางคอสีนํ้าตาล อกมีขีดสีนํ้าตาล
สีขางสีเทา ขนคลุมใตโคนหางสีเหลือง
ออน (สีเดียวกับคาง)

38 | ปกปกฯ รกั ษน ก

FAMILY DICAEIDAE

Scarlet-backed Flowerpecker

Dicaeum cruentatum

ลักษณะท่ัวไป เพศผู หนาผากถึงขนคลุม
บนโคนหางสแี ดง หวั ตา แถบขา งแกม แถบ
ขางคอ และขนคลุมหูสีดํา ปกสีดําเหลือบ
น้ําเงิน หางสีดําเหลือบนํ้าเงิน ลําตัว
ดานลางสีขาว เพศเมีย หนาผากถึงหลังสี
นํ้าตาล ปกสีดํา ตะโพกสีแดง หางสีดํา
ลําตัวดานลา งสขี าว สีขางและทอ งชวงลา ง
สีออกเทา วัยออน มีลักษณะคลายเพศ
เมีย แตลําตวั ดา นบนสซี ดี กวา โคนปากบน
และลางสีแดงสม ตะโพกไมมีสีแดง ลําตัว
ดา นลางสีออกเทาเขมกวาเพศเมยี

ปกปก ฯ รกั ษน ก | 39

FAMILY DICRURIDAE

Ashy Drongo

Dicrurus leucophaeus

ลักษณะท่ัวไป หัวตาและขนคลุมหู
สีขาว ปากดํา ลําตัวเปนสีเทาออน เทา
เขม หรือสีเกือบดํา โดยสีของลําตัว
ดานบนเขมกวาสีของลําตัวดานลาง สี
ของขนปลายปกจะเขมกวาสีของปก
และลําตัวดานบนเล็กนอย กนสีขาว
หางเวา ลึก

40 | ปกปก ฯ รกั ษน ก

FAMILY DICRURIDAE

Greater Racket-tailed drongo

Dicrurus paradiseus

ลักษณะทั่วไป หนาผากมีหงอนสีดําต้ัง
เปนกระจุก ขนของลําตัวสีดําเหลือบน้ํา
เงินท้ังตัว หางเปนแฉกตื้น ๆ หางคูนอกมี
กานขนยาวมาก ปลายแผออกดานเดียว
เปน แผน ใหญแ ละบิดโคงเล็กนอย วัยออ น
หงอนส้ัน หางเวาตื้น หางคูนอกไมยาว
ทอ งถึงขนคลมุ ใตโ คนหางอาจมีลายขวางสี
ขาวแซม

ปกปก ฯ รกั ษน ก | 41

FAMILY ESTRILDIDAE

Scaly-breasted Munia

Lonchura punctulata

ลักษณะทั่วไป ปากเปนรูปกรวยสีดํา หัว
ตาสีน้ําตาลเขม ลําตัวดานบนสีน้ําตาล
ปลายหางแหลม ลําตวั ดานลา งบรเิ วณคาง
ถึงคอสีน้ําตาลเขม อกและสีขางสีขาวมี
ลายเกล็ดสีนํ้าตาล ทองถึงขนคลุมใตโคน
หางสีขาว วัยออน ลําตัวดานบนสีออน
กวาตัวเต็มวยั คาง คอ และสีขางสนี า้ํ ตาล
ออนกวาลําตัวดานบน และไมมีลายเกล็ด
ท่อี กและสีขา ง ปากลางสีจางกวาปากบน

42 | ปกปก ฯ รกั ษน ก

FAMILY ESTRILDIDAE

White-rumped Munia

Lonchura striata

ลกั ษณะทว่ั ไป ปากรูปกรวยสเี ทา หนาผาก
ถึงหลังสีน้ําตาล ปกสีนํ้าตาลเขมกวามลี าย
ขีดสีขาว ตะโพกสีขาว ขนคลุมบนโคนหาง
สีนํ้าตาลมีลายเกล็ดสีขาว หางเปนต่ิง
แหลมสนี าํ้ ตาลเขม เกอื บดาํ (ขนหางคูกลาง
ยาวกวาขนหางคอู น่ื ) ลําตัวดา นลางบริเวณ
คางถึงคอสีนํ้าตาลเขมเกือบดํา อกสีขาว
หรือสีนํ้าตาลมีลายเกล็ดสีเน้ือ ทองสีขาวมี
ลายเกล็ดจาง ๆ สีเน้อื ขนคลุมใตโ คนหางสี
นํา้ ตาลมลี ายเกลด็ สเี นือ้

ปกปก ฯ รกั ษน ก | 43

FAMILY HIRUNDINIDAE

Barn Swallow

Hirundo rustica

ลักษณะทั่วไป หนาผากสีน้ําตาลแดงเขม
กระหมอมถึงหางสีดําเหลือบน้ําเงินเปนมัน หาง
เปน แฉกลกึ (ขนหางคนู อกยาวมาก เหน็ ชดั ขณะ
บิน) คางและคอสีนํ้าตาลแดงเขม อกมีแถบคาด
สีดําเหลือบนํ้าเงิน ลําตัวดานลางสีขาว สําหรับ
ชนิดยอย tytleri ลาํ ตัวดานลา งเปนสีน้ําตาลแดง
ข ณ ะ บิ น เ ห็ น ห า ง เ ป น สี ข า ว ทั้ ง ด า น บ น แ ล ะ
ดานลา ง นกวยั ออ น มลี ักษณะเหมอื นตัวเตม็ วยั
แตลําตัวดานบนสีเปนมันนอยกวาและมีลาย
แตมสีน้ําตาล หนาผาก คาง และคอสีนํ้าตาล
หมน แถบคาดคอสีนํ้าตาลเขม ขนหางคูนอกไม
ยาวมากนัก

44 | ปกปก ฯ รกั ษน ก

FAMILY LANIIDAE

Tiger Shrike

Lanius tigrinus

ลกั ษณะท่ัวไป เพศผู หัวถงึ หลังตอนบนสีเทา
หัวตาและแถบตาสีดํา ลําตัวดานบนตั้งแต
หลังถึงหางสีนํ้าตาล ปกมีลายเกล็ดสีดํา คอ
และลําตัวดานลางสีขาวแกมเหลืองไมมีลาย
เกล็ดสีดํา เพศเมีย หัวถึงหลังตอนบนสีเทา
ออนกวาเพศผู บางตัวมีหัวตาและคิ้วสีขาว
หรือมีวงตาสีขาว ลําตัวดานลางต้ังแตคางถึง
ขนคลุมใตโคนหางสีขาว สีขางมีลายเกล็ดสี
ดํา วัยออน หัวสีนํ้าตาล ลําตัวดานบนสี
นํ้าตาลเขมกวาลําตัวดานลาง มีลายเกล็ดสี
น้ําตาลชดั เจนตลอดท้ังตัว

ปกปกฯ รักษนก | 45

FAMILY LANIIDAE

Brown Shrike

Lanius cristatus

ลักษณะทั่วไป ชนิดยอย confusus ปาก
ใหญและหนาปลายปากงุมเปนจะงอยสีดํา
คว้ิ สีนํา้ ตาลออน แถบตาสดี ํา ลาํ ตัวดา นบนสี
นํ้าตาล หัว ตะโพก และหางมีสีนํ้าตาลเขม
กวาสว นหลัง ลาํ ตัวดานลางตัง้ แตคางถงึ อกสี
นํ้าตาลออนปนขาว ทองดานลางจนถึงขน
คลุมใตโคนหางสีนํ้าตาลเขม ขาสีดํา ท้ังสอง
เพศมีลักษณะและสีสันคลายกัน วัยออน
แถบตาสนี ํา้ ตาลเขม คางและอกสขี าวนวล สี
ของลําตัวจะคล้ํากวาตัวเต็มวัย มีลายเกล็ด
บริเวณลาํ ตวั ดา นบน และดานขางลาํ ตวั

46 | ปกปกฯ รกั ษนก