นานาพรรณไม้

นานาพรรณไม้ บริเวณปา่ เขาถำ�้ เสือ-เขาจำ� ปา

ผู้แต่ง: อาจารย์ ดร.พงษ์ชัย ด�ำรงโรจน์วัฒนา
และ ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.นิพาดา เรือนแก้ว ดิษยทัต

ภาพ: อาจารย์ ดร.พงษ์ชัย ด�ำรงโรจน์วัฒนา
ISBN: 978-616-407-230-5
พิมพ์ครั้งที่: 1
จ�ำนวนท่ีพิมพ์: 1,000 เล่ม
เดือนปีที่พิมพ์: พฤศจิกายน 2560
พิมพ์ท่ี: โรงพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย โทร. 0-2218-3563
อ้างอิง: พงษ์ชัย ด�ำรงโรจน์วัฒนา และ นิพาดา เรือนแก้ว ดิษยทัต. 2560. นานาพรรณไม้
บริเวณป่าเขาถ�้ำเสือ-เขาจ�ำปา. โรงพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. กรุงเทพฯ. 96 หน้า.

ประสานงานการจดั พมิ พ์

โดย
ศนู ยเ์ ครอื ขา่ ยการเรียนรู้เพอ่ื ภมู ิภาค

จฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลัย

คาํ นิยม

เน่ืองในโอกาสท่จี ฬุ าลงกรณม หาวทิ ยาลัยไดรับพระราชทานพระราชานุญาตจากสมเดจ็
พระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีใหเปน เจาภาพรวมกับโครงการอนุรักษพ ันธุกรรมพืช
อันเน่ืองมาจากพระราชดําริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี (โครงการ อพ.สธ.)
จัดงานประชุมวิชาการและนิทรรศการคร้ังท่ี 9 ในหวั ขอ ทรพั ยากรไทย: ศักยภาพมากลนมีใหเห็น
ในปพุทธศักราช 2560 ณ พื้นทจ่ี ุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย สระบรุ ี ตาํ บลชําผกั แพว อําเภอแกง คอย
จังหวัดสระบรุ ี นบั เปนพระมหากรณุ าธคิ ณุ เปน ลนพนแกช าวจฬุ าลงกรณมหาวทิ ยาลยั

นบั ตั้งแตป พ.ศ. 2550 เปน ตน มา จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัยไดขยายพน้ื ท่ีดําเนนิ กิจกรรม
ทางดา นการเรยี นการสอน การวจิ ัย การบริการวชิ าการและกิจกรรมในรูปแบบอ่ืน ๆ ของคณาจารย
บุคลากรและนสิ ิต มายงั พ้ืนที่จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย สระบรุ ี ซึ่งแตเดิม คือ โครงการพฒั นาที่ดนิ
ของจฬุ าลงกรณมหาวิทยาลัย อําเภอแกงคอย จังหวัดสระบรุ ี ที่ไดเ ริม่ ดําเนินการมาตั้งแตป พ.ศ.
2532 จากการริเร่ิมจดั หาที่ดนิ โดย ศาสตราจารย ดร.บุญรอด บิณฑสันต และไดมอบพืน้ ท่ีใหก ับ
จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ตอมาในป พ.ศ. 2548 มหาวิทยาลัยไดแตงต้งั คณะกรรมการวางแผน
พฒั นาพื้นท่ีสระบุรี และในป พ.ศ. 2549 มอบหมายใหค ณะวิทยาศาสตรจัดทํา “โครงการสํารวจ
สง่ิ แวดลอ มทางชีวภาพ กายภาพ และการประเมินสถานภาพทางนเิ วศวทิ ยาในพ้ืนท่ีโครงการ” เพอ่ื
สํารวจและเก็บขอมลู ทงั้ ทางดานกายภาพและชีวภาพของพ้นื ท่ี

กิจกรรมการสํารวจธรรมชาติวิทยาในพ้ืนที่จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย สระบุรี ได
ดาํ เนนิ การมาอยางตอ เนอ่ื ง จนเปนแผนพัฒนาเครือขายวชิ าการจฬุ าลงกรณม หาวทิ ยาลยั ในภูมภิ าค
ที่ไดถวายรายงานตอสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสเสดจ็ พระราช-
ดําเนินมาทรงติดตามความกาวหนาโครงการพัฒนาท่ีดินของจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย อําเภอ
แกงคอย จังหวัดสระบุรี ในวันพฤหัสบดีท่ี 20 มิถุนายน พ.ศ. 2556 ซึ่งมีสาระท่ีสําคัญตอนหนึ่ง
เกี่ยวของกับการพัฒนาพื้นที่จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย จังหวัดสระบุรี เพ่ือการเรียนการสอน
ธรรมชาติวิทยา แบบตอเนือ่ งในระยะยาว โดยมอบหมายใหภาควชิ าชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร
จฬุ าลงกรณมหาวิทยาลัย เปนหนึง่ ในหนวยงานท่รี ว มรับผดิ ชอบดําเนนิ การ

ขอมูลทางธรรมชาตวิ ิทยาท่ี คณาจารย นักวิจัยและนิสิต ของภาควิชาชีววิทยา คณะ
วิทยาศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ไดรวมสํารวจ ภายใตการสนับสนุนของจุฬาลงกรณ-
มหาวิทยาลัย ตั้งแต ป พ.ศ. 2549 จนถึงปจจุบัน มีคุณคาเชิงวิชาการสูงมาก สมควรไดรับการ
รวบรวมไวอยางเปนระบบ ภาควชิ าชีววทิ ยา คณะวิทยาศาสตร จฬุ าลงกรณมหาวิทยาลยั จึงมีความ
ยินดีและขอขอบพระคุณเปนอยางย่ิงท่ีศูนยเครือขายการเรียนรูเพื่อภูมิภาค จุฬาลงกรณ-
มหาวิทยาลัย ไดจ ดั พิมพหนังสือเก่ยี วกบั สรรพชวี ิตในพน้ื ที่สระบุรีจํานวน 6 เร่ือง ไดแ ก พรรณไม
ผีเสือ้ แตนเบียน สัตวสะเทินน้ําสะเทนิ บก นก และคา งคาว ไวเพอ่ื เปนแหลงอางอิงของพนื้ ท่แี ละของ
จงั หวดั สระบรุ ี อนั จะยังใหเ กดิ ความรู ความเขา ใจ จนนาํ ไปสูการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาตไิ วตอไป

ผูชวยศาสตราจารย ดร.นพดล กติ นะ
หวั หนาภาควชิ าชีววิทยา คณะวทิ ยาศาสตร จฬุ าลงกรณม หาวทิ ยาลัย

นานาพรรณไมบรเิ วณเขาถา้ํ เสอื -เขาจาํ ปา| 1

คาํ นาํ

หนงั สือนานาพรรณไมบริเวณเขาถาํ้ เสอื -เขาจําปาเลม นี้ เปนผลผลิตจาก
การศกึ ษาวจิ ยั ในแปลงถาวรทภี่ าควิชาชวี วิทยา คณะวทิ ยาศาสตรไ ดสรางขน้ึ โดยมี
วัตถุประสงคเพื่อใชเปนพ้ืนท่ีศึกษาภาคสนามของนิสิต โดยเฉพาะรายวิชา
ปฏิบตั ิการนเิ วศวิทยา เพ่ือเสริมความรูจากภาคทฤษฎี และเพ่ิมทักษะในการเรียนรู
ดา นตาง ๆ ผา นการวางแผนและลงมอื ปฏิบตั ิ

หนังสือเลมนี้ประกอบดวยเนื้อหา 3 สว นหลัก คือความเปนมาโดยสรุป
ของพ้ืนที่ปาเขาถ้ําเสือ-เขาจําปาภายใตการดูแลของจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย
เนอ้ื หาเกีย่ วกับการใชแปลงถาวรในการศกึ ษาทางนิเวศและรายละเอยี ดแปลงถาวร
ของภาควิชาชีววิทยา และสว นสุดทายเปนรายละเอียดและภาพพรรณไมทพ่ี บใน
แปลงถาวรสังคมยอยปาเบญจพรรณ จํานวน 39 ชนิด ซึ่งสามารถใชเปนคูมือ
ภาคสนามในการศึกษาทางนเิ วศวิทยาปาไม

หนังสอื เลมนีส้ าํ เร็จลุลว งไดด วยความอนุเคราะหจ ากหลายฝาย โดยเฉพาะ
อยา งยิ่งศนู ยเ ครือขายการเรียนรูเพ่ือภูมิภาคจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย และนิสิต
ภาควชิ าชวี วิทยาหลายคนทไ่ี มสามารถเอยนามไดทง้ั หมดในท่ีนี้ ผูแตงจึงขอขอบคณุ
มา ณ โอกาสน้ี และหวังเปนอยางยิ่งวาหนังสือเลมนี้จะมปี ระโยชนตอผูท่ีสนใจ
ศึกษาทางนิเวศวิทยา ทั้งนี้หากมีขอผิดพลาดประการใด ผูแตงขอนอมรับ
ขอ เสนอแนะเพ่อื ปรับปรงุ ตอ ไป
ผูจ ดั ทํา
ตลุ าคม 2560

2 |นานาพรรณไมบ รเิ วณเขาถํา้ เสอื -เขาจําปา

สารบัญ

หนา
ปา เขาถา้ํ เสอื -เขาจาํ ปา จงั หวดั สระบรุ ี ภายใตก ารดแู ล
ของจฬุ าลงกรณม หาวิทยาลัย.................................................................................. 4
การเปล่ยี นแปลงการใชป ระโยชนท ดี่ ิน .................................................................... 4
แปลงถาวรคืออะไร.................................................................................................. 6
แปลงถาวรในปาเขาถํ้าเสอื -เขาจําปา....................................................................... 7

การใชประโยชนด า นการเรียนการสอน............................................................... 9
การใชประโยชนดานการวิจยั ............................................................................11
นานาพรรณไม .......................................................................................................17
บรรณานุกรม......................................................................................................... 94
ดชั นพี รรณไม.........................................................................................................95

นานาพรรณไมบ ริเวณเขาถ้าํ เสือ-เขาจาํ ปา| 3

ปา เขาถํา้ เสือ-เขาจาํ ปา จังหวดั สระบุรี
ภายใตการดแู ลของจุฬาลงกรณม หาวิทยาลัย

พ้ืนท่ีปาเขาถํ้าเสือ-เขาจําปาตัง้ อยู ในเขตอําเภอแกงคอย จงั หวัดสระบรุ ี
อยูภายใตก ารดูแลของจฬุ าลงกรณมหาวิทยาลัย สภาพโดยทั่วไปเปนปาผลดั ใบ มี
พน้ื ทีท่ ําการเกษตรและชุมชนโดยรอบ พนื้ ทป่ี า แหงน้ีไดรบั การพฒั นามากวา 20 ป
โดยประมาณ ป พ.ศ. 2532 ไดมีการริเริ่มโครงการพัฒนาที่ดินของจุฬาลงกรณ
มหาวิทยาลัย โดยศาสตราจารย ดร.บุญรอด บิณฑสันต ซ่ึงขณะน้ันดํารงตาํ แหนง
น า ย ก ส ภา จุ ฬ า ล ง ก ร ณ ม ห า วิ ท ย า ลั ย แ ละ ป ร ะ ธ า น ก ร รม ก า รมู ล นิ ธิ นิ สิ ต เ ก า
จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ไดจัดหาพ้ืนท่ีสวนหน่ึงของอําเภอแกงคอยเปนพื้นที่
เปาหมาย และรวมกับมูลนิธินสิ ติ เกาจุฬาฯ จดั หาพน้ื ทีเ่ พิ่มเตมิ ตอเนื่อง จําแนกเปน
พ้นื ที่ท่ีกรมปา ไมอ นุญาตใหทางจุฬาฯ ใชประโยชน 3,364 ไร (เปนสวนหนงึ่ ของปา
สงวนแหง ชาตปิ า เขาโปงและปาเขาถ้ําเสือ ซ่ึงมีเนอ้ื ที่ 9,900 ไร) และสว นที่มลู นิธิฯ
มอบใหใ ชประโยชน 732 ไร ซง่ึ ทางจุฬาฯ ไดว างแผนพัฒนาพื้นทีอ่ ยางเปน ระบบ มี
การกาํ หนดเขตพัฒนา (กอสรางอาคารและระบบสาธารณูปโภค) และเขตอนุรักษ
โดยมีเปาหมายเพื่อการถายทอดความรูสูชุมชนควบคูกับการอนุรักษทรัพยากร
ธรรมชาตแิ ละสิง่ แวดลอ มอยางยั่งยืน ปจ จุบันมีโครงการตาง ๆ ในพื้นทีจ่ ํานวนมาก
ภายใตค วามรวมมือของคณะและสถาบันตาง ๆ ในจุฬาฯ เชน คณะวิทยาศาสตร
คณะวิศวกรรมศาสตร คณะสตั วแพทยศาสตร คณะเภสชั ศาสตร คณะครุศาสตร
และสถาบันวิจัยสภาวะแวดลอม เปน ตน (จฬุ าลงกรณม หาวิทยาลัย, 2551)

การเปลี่ยนแปลงการใชป ระโยชนท่ีดนิ

การทราบประวัติการเปล่ียนแปลงของพ้ืนที่จะชวยใหทําความเขาใจถึง
สาเหตุของการเปลยี่ นแปลงและคาดการณแ นวโนมที่จะเกิดขน้ึ กับพ้ืนท่ีในอนาคต
นอกจากน้นั สาํ หรับงานดานปา ไม การตรวจสอบประวตั ิการใชพ้นื ท่ี ชวยทําใหท ราบ
ถึงระดับความรุนแรงของการรบกวน (disturbance) การประมาณระยะเวลาการ
ทดแทนของสังคมพชื และสังคมพืชท่ีจะปรากฏ ตลอดจนชว ยกําหนดแนวทางในการ
หาพืน้ ที่และวธิ กี ารอนุรกั ษที่เหมาะสม

4 |นานาพรรณไมบรเิ วณเขาถาํ้ เสือ-เขาจําปา

การเขามาของเขตปา สงวนฯ และโครงการพฒั นาที่ดินของจุฬาฯ สงผลให
เกิดการเปล่ียนแปลงของระบบนิเวศ-เกษตรและระบบเศรษฐกิจ-สังคมของ
เกษตรกรท่อี าศยั ในชมุ ชนโดยรอบพื้นที่ ในอดีตพ้นื ทีป่ า เขาถา้ํ เสือ-เขาจาํ ปา เปน ปา
ผลัดใบระดับตํา่ ประกอบดวยสังคมยอยปาผสมผลดั ใบหรือปาเบญจพรรณและปา
เต็งรัง มีความอุดมสมบูรณ มคี วามหลากหลายของสตั วปา พชื อาหารและสมนุ ไพร
แตตอ มาเน่ืองจากการเพิ่มขนึ้ ของประชากรประกอบกับการสงเสรมิ การเกษตร ทํา
ใหมีเกษตรกรขยายพ้ืนทีเ่ พาะปลกู เขามาบริเวณทีร่ าบเชิงเขาตามภูเขาเต้ีย ๆ โดย
นิยมปลูกมนั สาํ ปะหลังและขา วโพด นอกจากนม้ี กี ารตัดไมเพ่อื เผาถาน โดยมีการ
สรา งเตาเผาในพน้ื ทปี่ าดวย แตเกษตรกรมิไดต ัดตนไมขนาดใหญออก ทําใหยังมี
ตน ไมข นาดใหญในพน้ื ท่ีหลงเหลอื อยูบา ง เชน ออยชา ง ทองหลางปา เปนตน

ในป พ.ศ. 2527 กรมปา ไมไ ดม ีพระราชกฤษฎีกาจัดต้ังพืน้ ที่ปาประกาศพ้ืนท่ี
ปาเขาถํา้ เสือ-เขาจําปา และพื้นท่โี ดยรอบใหเ ปนปาสงวนแหง ชาติปา เขาโปงและปา
เขาถ้าํ เสือ ครอบคลุมเนอื้ ที่ 9,900 ไร (http://forestinfo.forest.go.th/National_
Forest.aspx) (กรมปา ไม, 2560) มีเจา หนา ท่ีของกรมปา ไมเขา มาดแู ลและบงั คบั ใช
กฎหมาย สงผลใหเ กษตรกรจําเปนตอ งเลิกทําการเกษตรในเขตปาและปลอยให
พ้นื ท่เี กษตรเหลานน้ั มีการทดแทนตามธรรมชาติ แตเกษตรกรยังคงเขาไปเก็บหา
ของปา เชน เหด็ หนอ ไม ผักตามฤดกู าล รวมถงึ สัตวน ้าํ ตาง ๆ และไมฟน หลงั จากท่ี
เกษตรกรไมสามารถทําการเกษตรได จึงเร่ิมมีการเปล่ียนแปลงวิถีการประกอบ
อาชพี โดยไปรับจางตามโรงงานท้ังในละแวกใกลเ คยี งและในตัวเมือง และเมื่อมขี าว
วา จฬุ าฯ จะเขา มาใชป ระโยชนท่ีดินในชวงป พ.ศ. 2532 เกษตรกรบางสวนจึงไดมี
การแบงขายท่ีดินทํากินของตนเองใหนายทุน เนื่องจากราคาท่ีดินสูงข้ึน
นอกจากนั้น เกษตรกรสวนใหญคาดหวังวาจะไดทํางานในพ้ืนท่ีจุฬาฯ และเมื่อ
โครงการพัฒนาท่ีดินมีความชัดเจนมากข้ึน นายทุนจึงเร่ิมเขามากวานซื้อท่ีดิน
โดยรอบพื้นที่ เกษตรกรสวนใหญไดขายทน่ี าใหน ายทนุ และเปล่ียนไปทาํ งานตาม
โรงงาน แตย ังคงมกี ารพ่งึ พาทรัพยากรของปาประเภทตา ง ๆ จากพ้นื ท่ีปา แหง น้ี

จากนั้นประมาณป พ.ศ. 2549 ไดมีการสรางอางเก็บน้ําขนาดใหญเพ่ือ
พัฒนาระบบชลประทานในพื้นท่แี ละพืน้ ท่โี ดยรอบ ทาํ ใหพ ้ืนท่ีปามคี วามชุมช้ืนมาก
ขนึ้ การทดแทนของสังคมพืชจงึ เกิดข้ึนไดเรว็ หลังจากนน้ั ยงั มกี ารพัฒนาดานการ
กอสรา งอยางรวดเรว็ ตัง้ แตป พ.ศ. 2552 จนถึงปจจบุ นั โดยมีการสรา งอาคารวจิ ัย

นานาพรรณไมบริเวณเขาถ้ําเสอื -เขาจําปา| 5

อาคารท่ีพัก เรือนเพาะชํา โรงงานตนแบบ ศูนยไพรเมตแหงชาติ ฝายชะลอน้ํา
ตลอดจนเสน ทางคมนาคมในพน้ื ที่อกี ดว ย

กลาวโดยสรุปสภาพปา ไมใ นพ้ืนที่ของจฬุ าฯ ในปจจุบันจึงเปนปารนุ สอง
(secondary forest) ที่มีการทดแทนประมาณ 25 ป หลังจากหยุดการทํา
การเกษตร มีตนไมเจริญเติบโตขึ้นแทนที่ ทั้งหญา ไผ และไมยืนตน มีความ
หลากหลายของระบบนิเวศ และเปนแหลงอาหารท่ีสาํ คญั ของชุมชนโดยรอบ ดังน้ัน
จึงเหมาะสมสาํ หรบั การศกึ ษาดา นนิเวศวทิ ยา เปนแหลง เรียนรธู รรมชาติและวิถีชวี ติ
ชุมชน ดวยเหตนุ ี้ภาควชิ าชีววทิ ยา คณะวทิ ยาศาสตร จงึ มีโครงการสรา งแปลงถาวร
เพ่ือติดตามการเปลี่ยนแปลงของระบบนเิ วศปา ไม และใชเ ปน แหลง เรียนรภู าคสนาม
ของนสิ ิตนอกเหนอื จากทฤษฎที ีเ่ รยี นในชน้ั เรยี น

แปลงถาวรคอื อะไร

คาํ ถามบางคําถามดานนิเวศวิทยาเปนคําถามที่ตองใชก ารสังเกตและการ
ท ด ล อ ง ร ะ ยะ ย า ว ใน พ้ื น ที่ข น า ด ใ ห ญก ว า ห อง ท ด ล อง ห รื อร ะ บ บ นิ เ ว ศ จํ า ล อ ง
(microcosm) การเปล่ียนแปลงในระบบนิเวศธรรมชาติประกอบไปดวย
กระบวนการทเ่ี กิดขึ้นในชวงเวลาเพียงไมก ี่วินาที เชน การเปด ปดของปากใบ จนถึง
การเปล่ียนแปลงแทนที่ (succession) ที่เปลี่ยนพ้ืนที่เสือ่ มโทรมใหกลายเปน ปา
สมบูรณท่ีอาจใชเวลากวา 100 ป อีกทั้งการใชประโยชนของพื้นท่ีผิวโลกและ
ทรัพยากรธรรมชาติซึ่งมีผลกระทบตอระบบนิเวศธรรมชาติทุกระดับ ตั้งแตการ
ตอบสนองของจลุ ินทรียในดิน จนถึงการเปล่ียนแปลงสภาพภูมิอากาศ การศึกษา
โดยใชแปลงถาวร (permanent study plot) จึงเปนแนวทางการศึกษาทาง
นเิ วศวิทยาทีพ่ ยายามตอบคาํ ถามเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงท่เี กิดขึ้นในระยะเวลา
ยาวนานเหลา นี้

เดิมแปลงถาวรเปน แปลงศกึ ษาท่นี ิยมใชท างวนศาสตรเพื่อติดตามการเจริญ
ของไมยืนตนท่ีมีมูลคาทางเศรษฐกิจ โดยมกี ารวัดขอมูลตาง ๆ เปนระยะแลว นํา
ขอมูลท่ีไดมาประกอบการวางแผนจดั การเพ่ือปลกู และตัดไมเ พ่ือเพม่ิ ปริมาตรของ
เน้ือไม การศึกษาแปลงถาวรจงึ เปน การศกึ ษาทมี่ ีตนทุนสงู เนือ่ งจากตองลงทุนดาน
ทรพั ยากร เวลาและแรงงานมากในการวางแปลงเพื่อเก็บขอมูลเริ่มตนและเก็บ
ขอ มูลตอ เนื่องโดยการวดั ซํา้ ผูศกึ ษาและหนวยงานที่เก่ยี วของจึงตองมคี วามมุงม่ัน

6 |นานาพรรณไมบรเิ วณเขาถ้าํ เสือ-เขาจําปา

ที่จะดาํ เนินการศึกษาและดูแลแปลงถาวรเหลาน้ี แตประโยชนสูงสุดของการศึกษา
แปลงถาวรคือขอ มลู เก่ยี วกบั การเปล่ยี นแปลงของระบบนิเวศท่ีไมส ามารถไดมาดวย
วธิ ีการศกึ ษาอืน่ ๆ (Curtis and Marshall, 2005)

เ นื่ อ งจ า ก แ น ว ท า ง กา ร ศึ ก ษ า แ ป ลง ถ า ว ร มั ก เ น น ก า รศึก ษ า สั ง ค ม พื ช
ก า ร ศึ ก ษ า ส ว น ใ ห ญ จึ ง เ น น ก า ร วั ด ซํ้ า ท่ี ทํ า ใ ห ไ ด ข อ มู ล ที่ นํ า มา วิ เค รา ะ ห ก า ร
เปล่ียนแปลงของสังคมพืชซึ่งอาจเปนผลจากการเปล่ียนแปลงแทนท่ี หรือการ
ตอบสนองตอการเปลย่ี นแปลงของปจจัยตาง ๆ ดังน้ัน ตัวแปรท่ีทําการศกึ ษามัก
ประกอบไปดว ยการเปล่ียนแปลงของชนิดของพืชในสงั คมพืช อัตราการเจรญิ เตบิ โต
ของพรรณไมตา ง ๆ การแกง แยงระหวางพชื ชนิดตาง ๆ เปนตน การศึกษาระยะ
ยาวในแปลงถาวรยังสามารถชวยในการศึกษาวจิ ัยดา นอน่ื ๆ เชน การเปล่ยี นแปลง
ของสังคมสัตวท ีเ่ กิดข้ึนพรอมกับการเปลี่ยนแปลงแทนที่ ปจ จัยทางสภาพอากาศที่
เปลย่ี นแปลง รวมทง้ั ปฏิสัมพันธระหวา งสตั วและพชื หรอื แมก ระทัง่ ความสาํ คัญของ
จุลินทรียตอกระบวนการยอยสลายในระบบนเิ วศปา ทั้งน้ี การศึกษาแปลงถาวร
ไมไดจํากดั อยเู พียงการสังเกตตดิ ตามระบบนิเวศธรรมชาติ การทดลองท่ีปรบั เปล่ยี น
ปจ จยั ระดบั ระบบนเิ วศ ก็สามารถทําไดในแปลงถาวรเชน โครงการ Free-Air CO2
Enrichment (FACE) ซ่ึงศึกษาการเพิ่มความเขมขนของคารบอนไดออกไซดใน
บรรยากาศ ตั้งแตป  ค.ศ. 1996-ปจ จุบัน เปนตน (Norby, 2017)

แปลงถาวรในปาเขาถ้าํ เสือ-เขาจําปา

จากประโยชนของแปลงถาวรขางตน ในป พ.ศ. 2554 ภาควิชาชวี วิทยา
คณะวิทยาศาสตร ไดทําการวางแปลงถาวรในพ้ืนที่สังคมยอยปาเบญจพรรณ
จํานวน 3 แปลง ประกอบดวยแปลงขนาด 40 x 40 ตารางเมตร จาํ นวน 1 แปลง
และ 30 x 50 ตารางเมตร จํานวน 2 แปลง เพอ่ื ศึกษาความหลากชนิดของพันธพุ ืช
ภายใตการสนับสนุนงบประมาณจากศนู ยความเปน เลิศดานความหลากหลายทาง
ชีวภาพ จุฬาฯ (พงษชัย ดํารงโรจนวัฒนา, 2555) และใชเปนพื้นท่ีสําหรับฝก
ปฏิบัติการภาคสนามรายวิชาปฏิบัติการนิเวศวิทยา ซึ่งแปลงถาวรท้ัง 3 แปลงน้ี
ต้งั อยทู างทิศตะวันตกเฉียงใตของอา งเก็บนํา้ อยูในชว งระดับความสงู 90-150 เมตร
จากระดบั น้าํ ทะเลปานกลาง และอยใู กลก ลุมอาคารท่พี ัก (ภาพท่ี 1)

นานาพรรณไมบริเวณเขาถา้ํ เสือ-เขาจําปา| 7

ภาพท่ี 1 แปลงถาวรในพ้นื ที่ปา เขาถาํ้ เสือ-เขาจาํ ปา ภายใตการดูแล
ของจุฬาลงกรณมหาวทิ ยาลัย อําเภอแกงคอย จงั หวดั สระบรุ ี
(40 x 40 ตารางเมตร 4 แปลง, 30 x 50 ตารางเมตร 2 แปลง
และ 15 x 15 ตารางเมตร 1 แปลง)

8 |นานาพรรณไมบริเวณเขาถํา้ เสือ-เขาจาํ ปา

ตอมาในป พ.ศ. 2557 ไดทําการวางแปลงถาวรในพ้นื ทีส่ งั คมยอยปา เต็งรัง
จํานวน 3 แปลง ประกอบดวยแปลงขนาด 40 x 40 ตารางเมตร จํานวน 2 แปลง
และแปลงขนาด 15 x 15 ตารางเมตร อีก 1 แปลง นอกจากนั้น ไดวางแปลงถาวร
ขนาด 40 x 40 ตารางเมตร จํานวน 1 แปลง ในพื้นที่ทุงหญาทม่ี ไี ฟปาเกดิ ขึ้นและมี
การแทนท่ีดวยไมเบกิ นาํ ตระกูลถ่ัว (Leguminosae) เพื่อประโยชนด า นการทําวิจัย
สาํ หรบั แปลงถาวรทั้ง 4 แปลงนี้ ตงั้ อยทู างทิศเหนอื ของอา งเก็บนาํ้ อยูในชวงระดับ
ความสูง 90-150 เมตร จากระดับน้าํ ทะเลปานกลาง เชนเดียวกนั กับแปลงถาวรใน
สงั คมยอยปา เบญจพรรณ โดยอยูห างจากกลมุ อาคารท่พี กั ประมาณ 1.5 กโิ ลเมตร

จากการดําเนนิ การดงั กลาวทําใหมแี ปลงถาวรขนาดกลาง (40 x 40 ตาราง
เมตร และ 30 x 50 ตารางเมตร) จํานวน 6 แปลง และแปลงขนาดเล็ก (15 x 15
ตารางเมตร) จาํ นวน 1 แปลง มีสภาพปาแสดงดงั ภาพที่ 2

สําหรบั การศกึ ษาเบือ้ งตนในแปลงถาวร ไดแก การจําแนกไมยืนตน โดยได
ติดตามถา ยภาพลําตน ใบและดอกของตน ไมใ นแปลงเพ่อื ระบุชนดิ เนอ่ื งจากพบวา
ในการศกึ ษาภาคสนามของนสิ ติ มกั พบปญ หาการจาํ แนกชนดิ ตนไม โดยตน ไมมกั ไม
ออกดอกในชวงเวลาศึกษาภาคสนาม ทําใหเปนอุปสรรคในการจําแนกชนิด ซ่ึง
สง ผลตอการคดิ คาํ นวณคาดัชนีทางนิเวศตา ง ๆ ท้งั นจ้ี ากการตดิ ตามศกึ ษา พบตน ไม
อยางนอ ย 39 ชนิด และไดมกี ารถายภาพลักษณะลําตน เปลือก ใบ และดอก ของ
ตนไมไว เพื่อชวยประกอบการจําแนกชนิดตนไมของนสิ ิตในภาคสนาม การจําแนก
ชนดิ และตดิ ตามการเจรญิ เตบิ โตยังคงดาํ เนินการตอเนื่องจนถงึ ปจ จุบนั และไดมีการ
ทาํ วจิ ัยเปลี่ยนแปลงแทนทแี่ ละศักยภาพการสะสมธาตุคารบอนในมวลชีวภาพเหนือ
พืน้ ดินในแปลงถาวรอกี ดว ย

การใชประโยชนดานการเรยี นการสอน

ต้งั แต พ.ศ. 2555 เปน ตนมา ไดมีการใชพื้นท่แี ปลงถาวรในสงั คมยอยปา
เบญจพรรณเปนพ้นื ที่สาํ หรบั ฝกปฏิบัติการภาคสนามรายวิชาปฏบิ ัติการนเิ วศวิทยา
ซึ่งมีนิสิตคณะวิทยาศาสตรและครุศาสตรลงทะเบียนเรียน เพื่อใหนสิ ติ ไดนําความรู
จากทฤษฎมี าใชจ รงิ และเสรมิ สรางทักษะตาง ๆ ท้ังการวางแผน การบรหิ ารจดั การ
การทํางานเปน กลุม การใชเทคโนโลยีสารสนเทศ ตลอดจนปลกู ฝงการมคี ุณธรรม
จริยธรรมในการศึกษาวจิ ยั

นานาพรรณไมบริเวณเขาถ้ําเสอื -เขาจําปา| 9

ภาพท่ี 2 ลักษณะสงั คมพืชในแปลงถาวร
สงั คมยอ ยปา เบญจพรรณ (บน) และสังคมยอยปา เตง็ รงั (ลา ง)

10 |นานาพรรณไมบ รเิ วณเขาถ้ําเสอื -เขาจําปา

กิจกรรมในแปลงถาวรมีหลากหลายใหน ิสิตไดศ กึ ษาเรียนรู (ภาพท่ี 3 และ 4)
ผานการใชเ ครือ่ งมือและฝกทักษะการเก็บขอมูลทางดานปจจัยทางกายภาพและ
ชีวภาพในระบบนเิ วศ เชน คุณสมบัตดิ ิน สภาพอากาศ การศึกษาสังคมพืชซึ่งเปน
ผูผลิต ทั้งในดาน ชนิด จํานวน การกระจายตัว มวลชีวภาพเหนือพื้นดินและ
ศกั ยภาพการสะสมธาตุคารบ อน เปน ตน ตลอดจน การศึกษาสังคมสิง่ มีชีวติ ในดิน
(macro- และ meso-soilfauna) ซึง่ เปน ผูบริโภค เพอื่ ใหนสิ ติ ไดเ ขา ใจถึงปฏสิ ัมพนั ธ
ขององคป ระกอบตาง ๆ และตระหนักถึงความสําคัญของระบบนิเวศ ท่ีทําหนาที่
และใหบ ริการตา ง ๆ โดยเฉพาะแกส ังคมมนษุ ย

นอกจากนี้ ยังมีการเปด โอกาสใหน ิสติ ดาวนโหลดแอพพลเิ คชันสําหรับมือ
ถอื ทเี่ ก่ียวขอ งกับการศึกษาดา นนิเวศ และนํามาใชง านในภาคสนาม เชน แอพพลเิ ค
ชันการหาพ้นื ที่ปกคลุมเรอื นยอด การหาความสูงตนไม การทาํ แผนท่ี เปน ตน ทําให
นิสติ เรียนรใู นการใชเทคโนโลยีตาง ๆ ใหเกิดประโยชนสงู สุด และสามารถเรียนรไู ด
ดว ยตัวเองตอไปในอนาคต

การใชประโยชนด า นการวิจัย

เน่ืองจากพ้ืนท่ีปาผลัดใบแหงนี้ ไดถูกรบกวนโดยกิจกรรมการเกษตรของ
มนุษย ประกอบกับมีการสรางอางเก็บน้ําทําใหร ะบบนิเวศมีการเปลี่ยนแปลง ทาง
ภาควิชาชีววิทยาจึงไดทําการศึกษาการเปล่ียนแปลงแทนที่ของสงั คมพืชในแปลง
ถาวร (ภาพท่ี 5) และศกึ ษาการเพม่ิ พูนมวลชีวภาพเหนอื พนื้ ดนิ ซ่ึงประเทศไทยยังมี
การศกึ ษานอ ย เนื่องจากตองทาํ การตดิ ตามศกึ ษาเปนระยะเวลานาน

การศึกษาการเปล่ียนแปลงสังคมพืช พบวาในสังคมยอ ยปาเบญจพรรณ มี
พันธุไมหลายชนิดที่ตายไป เชน เพกา Oraxylum indicum ทองกวาว Butea
monosperma และง้ิว Bombax spp. ขณะที่สังคมยอยปาเต็งรัง พบวายอปา
Morinda coreia และปอ Grewia sp. มีการตายมากที่สดุ การตายของตน ไมใน
แปลงเปนการเปดโอกาสใหตนไมท่ีเหลือไดเจริญเติบโตตอไป และยังทําใหเกิด
ชอ งวา งไมล ม (tree fall gap) ซึง่ สง ผลใหกลา ไมเจรญิ เตบิ โตตอ ไปได

นานาพรรณไมบ รเิ วณเขาถํา้ เสือ-เขาจําปา| 11

ภาพท่ี 3 การฝก ภาคสนาม รายวิชาปฏบิ ัตกิ ารนเิ วศวทิ ยา

12 |นานาพรรณไมบ ริเวณเขาถํ้าเสือ-เขาจาํ ปา

ภาพที่ 4 การวางแปลงและศกึ ษาขอมูลตา ง ๆ ในภาคสนาม

นานาพรรณไมบริเวณเขาถ้ําเสือ-เขาจาํ ปา| 13

จากการติดตามศึกษาพบวามีแนวโนมที่สังคมปาเต็งรังจะถูกแทนท่ีดวย
สังคมปาเบญจพรรณ เนื่องจากความช้ืนท่ีเพ่มิ ข้ึน นอกจากน้ยี ังพบวาตนไมขนาด
เล็ก (เสน ผานศูนยกลางนอ ยกวา 4.5 เซนตเิ มตร) มจี าํ นวนลดลง ซ่ึงแสดงใหเห็นวา
โครงสรางอายุของปามีการเปลี่ยนแปลง (ภาพที่ 6) สําหรับการศึกษาดานการ
เพิ่มพูนมวลชวี ภาพ พบวาแมจะมีการตายของตนไมตามกระบวนการเปล่ียนแปลง
แทนที่ แตโ ดยรวมยังคงมกี ารเพม่ิ พูนของมวลชวี ภาพ โดยสังคมยอ ยปาเบญจพรรณ
มอี ัตราการเพ่ิมพนู เฉลยี่ 1.1 ตนั /เฮกแตร/ป ในขณะท่ีสังคมยอยปาเตง็ รังมีอตั รา
การเพิ่มพนู เฉล่ีย 4.5 ตนั /เฮกแตร/ป แสดงใหเห็นถึงศักยภาพของพืน้ ทปี่ า แหงน้ีใน
การตรึงกาซคารบ อนไดออกไซดจากชั้นบรรยากาศ อยา งไรก็ตาม การวิจยั ยังคง
ดาํ เนินตอ ไปในแปลงถาวรเพ่ือเพม่ิ ความเขาใจดา นนเิ วศและนําไปประยุกตใชใ นการ
จัดการระบบนเิ วศปา ไม

ภาพท่ี 5 การทําวจิ ัยตดิ ตามการเปลีย่ นแปลงแทนทีข่ องสงั คมพืช

14 |นานาพรรณไมบ รเิ วณเขาถา้ํ เสอื -เขาจําปา

(A)

(B)

ภาพท่ี 6 การเปลยี่ นแปลงโครงสรางปา พิจารณาจากขนาด
เสนผานศูนยกลางระดบั อก (1.3 เมตร เหนือพนื้ ดนิ ) ของตนไม
ในแปลงถาวรสงั คมยอ ยปาเบญจพรรณ (A) และสังคมยอยปา เต็งรัง (B)

นานาพรรณไมบ ริเวณเขาถํา้ เสือ-เขาจาํ ปา| 15

16 |นานาพรรณไมบ รเิ วณเขาถํา้ เสือ-เขาจาํ ปา

นานาพรรณไม

พรรณไมท่ีนําเสนอน้ีเปน ผลผลิตจากการติดตามศึกษาสังคมพืชใน
แปลงถาวรสังคมยอยปา เบญจพรรณ ซง่ึ ใชเปนพืน้ ท่ศี กึ ษาภาคสนามของนิสิต
สามารถใชเ ปนคูมือประกอบการจําแนกชนิดพืชในเบื้องตน โดยใชลักษณะ
ทั่วไป เชน เปลอื กลาํ ตน ใบ แตตน ไมบางชนิดยงั ไมพบดอก จึงยังตอ งรวบรวม
ขอมลู ตอ ไป ทง้ั น้ขี อมูลท่ไี ดก ็เพยี งพอสําหรบั การตอบคําถามทางนิเวศวิทยาท่ี
เกดิ ขน้ึ ในรายวชิ านเิ วศวิทยาและการวจิ ยั ตา ง ๆ

นานาพรรณไมบ ริเวณเขาถ้าํ เสือ-เขาจาํ ปา| 17

ปรู Alangium salviifolium

วงศ Alangiaceae
ชอ่ื อนื่ ๆ ผลู, มะเกลอื กา, ปร,ู ปลู, ปู, ปร,ู มะตาปู
ลักษณะท่ัวไป ไมย ืนตนผลัดใบขนาดเล็กถงึ ขนาดกลาง สงู ถงึ 15 ม.
เปลือกลาํ ตนสีนํ้าตาลเทา เรียบหรือแตกเปนสะเก็ดหลุดรอ น เปลือกช้ันใน
สีน้ําตาล ความสงู ของกิง่ แรกจากพ้ืนดินไมมากนัก ทรงพมุ ดานลา งกวาง ดา น
ปลายยอดจะแคบลง
ใบเดี่ยว เรียงสลับ แผนใบรูปไขกลับรูปขอบขนานหรือหอกกลับ กวาง 2.5-7
ซม. ยาว 5-15 ซม. ปลายกวา งและเปน ต่ิงสัน้ โคนสอบเรียว ฐานใบคอนขา ง
สมมาตร ขอบใบเรยี บ มเี สนแขนงใบ 3-5 เสน ออกจากโคนใบ มีขนประปราย
บนเสนใบ กานใบยาว 0.5-1 ซม.
ดอกชอ สขี าวนวล กล่ินหอมออน ๆ ออกเปน กระจกุ ตามกิ่งเหนือรอยแผลใบ
กลีบดอกโคนเชือ่ มติดกันปลายแยก 5-7 กลบี ออกดอกชว งเดือนกมุ ภาพันธถ ึง
เมษายน
ผลรปู กลมรี ออกเปน กระจุก กวางประมาณ 1 ซม. ยาวประมาณ 1.5 ซม. ผล
สุกสดี ํา ปลายผลมีกลีบเลี้ยง และกลางผลจะมีสนั แข็งตลอดความยาวของผล
ผลรสหวานอมเปรีย้ ว นาํ มารับประทานได พบกระจายตามปาเบญจพรรณ ปา
ดงดิบเขา หรือปา ชายเลน

18 |นานาพรรณไมบ รเิ วณเขาถํา้ เสอื -เขาจําปา

ภาพที่ 7 ปรู Lannea coromandelica

นานาพรรณไมบ ริเวณเขาถ้าํ เสอื -เขาจาํ ปา| 19

ออ ยชา ง Lannea coromandelica

วงศ Anacadiaceae
ชอ่ื อ่นื ๆ กกุ , กอกกั๋น, ชา เกาะ, ชา งโนม
ลกั ษณะทว่ั ไป ไมยนื ตน สูงไดถ งึ 17 ม.
เปลือกลําตนสีครีมหรอื เขยี วแกมเทา แตกเปนสะเก็ดรูปสี่เหล่ยี ม มีรอยยน
เปนแถบ ๆ ตนแกพบรอยแตกเปน รอ งลึกตามแนวยาว เน้ือไมม ียางสีนาํ้ ตาล
กลิ่นหอม
ใบประกอบแบบขนนก ปลายค่ี เรียงสลบั ใบยอยเรยี งตรงขา ม ใบยอยมี 7-9
ใบ ใบยอ ยทีป่ ลายมีขนาดใหญกวา ใบยอยอ่ืน ๆ ใบยอ ย 5-11 ใบยาว 5-7 ซม.
กวาง 2.5-3.5 ซม. รปู ไขแ กมใบหอก ขอบใบเรยี บ ผิวใบทั้งสองดานมีขนนมุ
ชอดอกแบบชอเชงิ ลด ออกท่ซี อกใบใกลปลายยอด ดอกจะหอยลงจากกิ่ง ดอก
มขี นาดเล็กสีเหลืองออน มกี ล่นิ หอม ออกดอกชว งเดอื นมกราคมถึงมีนาคม
ผลสดรูปไขหรือกลมรี กวางประมาณ 0.7 ซม. ยาว 1-1.5 ซม. มีเมล็ดเดียว
แข็งมาก ผลสุกสีแดง พบกระจายตามปาเต็งรัง ปาเบญจพรรณ ปาละเมาะ
และปาหญาทว่ั ไป

20 |นานาพรรณไมบ ริเวณเขาถา้ํ เสอื -เขาจาํ ปา

ภาพที่ 8 ออ ยชา ง Lannea coromandelica

นานาพรรณไมบ ริเวณเขาถ้าํ เสอื -เขาจาํ ปา| 21

มะกอก Spondias pinnata

วงศ Anacadiaceae
ชอื่ อ่นื ๆ กอกกุก, กูก, กอกเขา, กราไพย, ไพย ,
ลกั ษณะท่วั ไป ไมย นื ตนผลัดใบ สูง 15-25 ม. ลําตนกลม ตง้ั ตรง
เปลือกลาํ ตนสเี ทา หนา เรียบหรือมปี มุ กลม ๆ เปลือกชัน้ ในสชี มพู
ใบประกอบแบบขนนก ปลายค่ี ชั้นเดียว เรียงแบบสลับ ใบยอย 4-6 คู
ออกเปนคู ๆ ตรงขา มกัน หรือเย้ืองกันเล็กนอย แผน ใบรูปขอบขนาน กวาง 3-
4 ซม. ยาว 7-12 ซม. ปลายแหลมหรือเปนติ่งแหลม ฐานใบมนเบี้ยว ขอบใบ
เรยี บ ใบคอนขางนมุ เนื้อใบหนาเปนมนั หลังใบเรยี บเกลยี้ ง ทองใบเรียบ กา น
ใบรว มยาว 12-16 ซม.
ดอกแยกเพศอยบู นตน เดียวกนั ออกเปนชอตามซอกใบ ดอกยอยจํานวนมาก
ขนาดเล็ก สขี าวครมี ปลายกลีบดอกแหลม ขนาดประมาณ 4 มม. ออกเปนชอ
แบบแยกแขนงที่ปลายกงิ่ หรอื ซอกใบ ออกดอกชว งเดอื นธนั วาคมถึงเมษายน
ผลรปู ไข กวา ง 2.5-3 ซม. ยาว 3-5 ซม. มีเน้อื ฉา่ํ นํา้ ผลแกส ีเหลอื งอมเขียว ถงึ
สีเหลืองออน ประดวยจุดสีเหลืองและดํา รสเปร้ียวจัด พบกระจายตามปา
เบญจพรรณ ปาเต็งรงั ปาดิบแลง การใชประโยชน ยอดออ นรับประทานเปน
ผัก ผลสุกนํามาใสสมตํา นํ้าพริก ยํา มีรสเปรี้ยว ฝาดเลก็ นอย และเปนยา
สมนุ ไพร

22 |นานาพรรณไมบ ริเวณเขาถํา้ เสอื -เขาจําปา

ภาพท่ี 9 มะกอก Spondias pinnata

นานาพรรณไมบ ริเวณเขาถ้ําเสอื -เขาจาํ ปา| 23

โมกหลวง Holarrhena pubescens

วงศ Apocynaceae
ช่อื อืน่ ๆ โมกใหญ, โมกทงุ , โมกเขา, มกู หลวง, พุด
ลักษณะท่วั ไป ไมย นื ตนขนาดเล็กถึงขนาดกลางหรือไมพ ุมผลัดใบ สูงไดถ ึง
15 ม. ทกุ สวนมยี างสขี าว ลําตน กลม
เปลอื กลําตน สีเทาออนถึงนา้ํ ตาล หลุดลอกเปนแผนกลม ๆ ไมเทากัน เปลือก
ช้นั ในสีซดี
ใบเดี่ยว เรียงคูตรงขา มสลบั ตั้งฉาก ยาว 10-27 ซม. กวาง 4-12 ซม. รูปไข รูป
รี รูปไขแกมรูปขอบขนาน หรือรูปใบหอกกลับ ปลายใบสอบแคบถึงปลาย
แหลม ผิวใบดานบนมีขนนุม ดานลางมีขนหนาแนนกวา กานใบยาว 0.2-0.6
ซม. ใบรวงงาย
ดอกแบบชอกระจุก ออกใกลปลายก่ิง แตละชอมีหลายดอก ชอดอกยาว
ประมาณ 4-11 ซม. ดอกขนาด 2.5-3.5 ซม. สีขาวหรือสีเหลอื งออ น กลบี ดอก
มี 5 กลีบ โคนเชื่อมเปนหลอดเล็ก ๆ ยาว 9-11.5 มม. กลีบดอกเรียงซอน
เหล่ือมกนั ออกดอกชวงเดอื นมีนาคมถงึ กรกฎาคม
ผล ขนาดกวาง 0.3-0.8 ซม. ยาว 18-43 ซม. รปู กระบอกแคบ หอ ยเปนคโู คง
แตกตามยาวเปน ตะเข็บเดยี ว ปลายฝก แหลม โคนฝกแบน เมลด็ จาํ นวนมาก มี
ลักษณะแบน สีนํ้าตาล ขนาด 13-17 มม. พบกระจายตามปา เตง็ รัง ปาเบญจ
พรรณ ปา ดิบแลง และพ้นื ที่ท่ถี ูกรบกวน

24 |นานาพรรณไมบ ริเวณเขาถํา้ เสือ-เขาจาํ ปา

ภาพท่ี 10 โมกใหญ Holarrhena pubescens

นานาพรรณไมบ รเิ วณเขาถ้ําเสอื -เขาจาํ ปา| 25

โมกมัน Wrightia arborea

วงศ Apocynaceae
ชอ่ื อืน่ ๆ โมก, มกู , มูกเกือ้ , มกู มัน
ลกั ษณะทว่ั ไป ไมต น หรอื ไมพ มุ ผลัดใบ สูง 10-20 ม.
เปลือกลําตนสีเทาหรือเทาอมชมพู มีรองแตกตามแนวยาวและมีปุมนูน
กระจายทั่วไป ลําตน มยี าง
ใบเด่ียว เรยี งตรงขาม รูปรี ทองใบมีขนนมุ กวา ง 1-6.5 ซม. ยาว 2.5-14 ซม.
ออกตรงกนั ขามในระนาบ มกั จะมตี อมระหวางซอกใบ กานใบมีขน
ดอกสีขาว บางคร้งั จะมีแตมสีเหลืองหรือเขียว กลีบเล้ียงรูปถวย ยาว 1-2.5
มม. ผวิ ดานนอกมขี น กลีบดอกเปนหลอด ยาว 2-5 มม. ปลายแยกเปน กลีบ 5
กลีบ รูปขอบขนานยาว 7-14 มม. มีขนนุมท้ังสองดาน ออกดอกชวงเดือน
พฤษภาคมถึงมถิ นุ ายน
ผล สีนา้ํ ตาล กวาง 0.6-1.8 ซม. ยาว 10-20 ซม. มีรูอากาศเปนจุดสีครีม ผล
รปู ทรงกระบอก เมลด็ มขี นโดยรอบดานหน่ึงมีแผงขนยาวช้ไี ปทฐ่ี านของผล พบ
กระจายท่วั ไปในปา ผลดั ใบ

26 |นานาพรรณไมบรเิ วณเขาถํ้าเสอื -เขาจําปา

ภาพที่ 11 โมกมนั Wrightia arborea

นานาพรรณไมบ ริเวณเขาถ้ําเสอื -เขาจําปา| 27

แคขาว Dolichandrone serrulata

วงศ Bignoniaceae
ช่อื อน่ื ๆ แคนา, แคเกต็ ถวา, แคทราย, แคแน, แคฝอย, แคปา ,
แคพูฮอ , แคยาว, แคยอดดํา, แคอาว
ลักษณะทวั่ ไป ไมตน ขนาดเลก็ ถึงขนาดกลาง ผลัดใบ สงู 7-20 ม.
เปลอื กลาํ ตนสนี ํ้าตาลออ นอมเทา อาจมจี ุดดําประ ผวิ เรียบ หรือรอนเปนเกล็ด
ขนาดเลก็ ลาํ ตน ตรง มกั แตกก่ิงตาํ่
ใบประกอบแบบขนนกชั้นเดยี วปลายคี่ ยาว 12-35 ซม. ใบยอ ย 3-5 คู รูปรี
หรือแกมรูปไขก ลบั ยาว 5-14 ซม. ปลายใบแหลมหรือแหลมยาว โคนใบไม
สมมาตร มตี อมประปรายดา นทอ งใบ กานใบยอยยาว 0.5-1.3 ซม.
ชอดอกแบบชอกระจะ ออกสนั้ ๆ ตามปลายกิ่ง ยาว 2-3 ซม. กานดอกยาว
1.8-4 ซม. กลีบเลีย้ งคลายกาบ รูปรี ปลายแหลม ยาว 4-5 ซม. กลีบดอกรปู
แตร สีครมี ขาว ดอกตูมสีเขียวออ น ๆ โคนกลบี มีสีนํา้ ตาลปน หลอดกลีบสว น
โคนเรยี วแคบ ยาว 6-10 ซม. พองออกเล็กนอย หลอดกลบี สว นปลายบานออก
รูประฆัง ยาว 5-8 ซม. ปลายแยกเปน 5 กลีบต้ืน ๆ ยับยน ออกดอกชวงเดอื น
มีนาคมถึงมถิ นุ ายน
ผลแบบแคปซูล รูปแถบ บิดงอ ยาว 40-85 ซม. เมล็ดรูปส่ีเหลยี่ ม ยาว 2.2-
2.8 ซม. รวมปกบางใส พบกระจายตามปา ทุง ไร นา ปาเบญจพรรณ กลบี
ดอกบานใชร บั ประทานได

28 |นานาพรรณไมบริเวณเขาถํา้ เสือ-เขาจําปา

ภาพท่ี 12 แคขาว Dolichandrone serrulata

นานาพรรณไมบริเวณเขาถ้าํ เสอื -เขาจาํ ปา| 29

แคหางคา ง Markhamia stipulata

วงศ Bignoniaceae
ช่อื อน่ื ๆ แคหัวหมู, ขุย, แคว, แคขอน, แคปมุ หม,ู แคยอดดาํ ,
แคหมากลมิ่ , แคหม,ู แคอาว
ลักษณะทัว่ ไป ไมต น ผลัดใบ สงู 5-15 ม. เรอื นยอดโปรง
เปลือกลําตนสีครีมออกน้ําตาล มีรอยตามแนวยาวเล็กนอย เปลือกชั้นใน
มสี ีสม ออ นกับสมแกสลับกัน
ใบประกอบแบบขนนกชั้นเดียว ยาว 25-55 ซม. ใบยอ ย 4-8 คู รปู ขอบขนาน
รูปรีแกมขอบขนานถึงรูปใบหอก มีตอมรูปถวยท่ีโคนใบ มักมีใบปลายท่ี
กานยาว ขอบใบมีซีล่ ะเอียดคอนขางแหลม ดา นลางของใบแกมีขนสีน้ําตาล
ออนที่หลุดออกงาย ใบยอยคูล างกลมและเล็กกวาใบอ่นื ๆ มาก 1.5-3 ซม. ดู
คลา ยหใู บ
ดอกสีเหลืองหมน ขนาดใหญ เมื่อบานเต็มท่กี วา ง 10 ซม. ชอดอกแคบไมแตก
แขนง ออกเปนชอตามปลายก่ิง หลอดแยกออกขางหน่ึงและปลายโคงไป
ดา นหลังไมม พี หู รอื ซี่หยกั ออกดอกชวงเดอื นธนั วาคมถงึ มกราคม
ผล แหง รปู ทรงกระบอก ตรงหรอื โคงเล็กนอ ย กวาง 2.5-3.5 ซม. ยาว 45-70
ซม. มีขนยาวคลายขนสัตวปกคลุมแนน แตกไดตามยาวเปนสองซีก พบ
กระจายในทีโ่ ลงแจง ปา เบญจพรรณหรอื ปาดิบ

30 |นานาพรรณไมบ รเิ วณเขาถาํ้ เสือ-เขาจําปา

ภาพที่ 13 แคหางคาง Markhamia stipulata

นานาพรรณไมบ รเิ วณเขาถํ้าเสอื -เขาจาํ ปา| 31

ปบ Millingtonia hortensis

วงศ Bignoniaceae
ชื่ออืน่ ๆ ปบ , กาซะลอง, กาดสะลอง, เต็งตองโพ
ลกั ษณะทั่วไป ไมต นผลัดใบ ขนาดกลาง สูงไดถ ึง 25 ม.
เปลือกตนสเี ทาหรอื สีนํา้ ตาลออ น มีรอยลึกไมสมํา่ เสมอ เปลือกหนามเี นื้อเบา
ใบประกอบแบบขนนก 2 ช้ัน (บางครั้ง 1 หรือ 3 ชั้น) ยาวไดถึงประมาณ 1 ม.
ใบประกอบยอยมี 3-5 คู ใบยอยรปู รี รูปไขห รือแกมรูปใบหอก ยาว 2-7 ซม.
ปลายใบเรียวแหลมหรือสามเหลี่ยมปลายสอบ โคนใบมนหรือกลม เบ้ียว ขอบ
ใบเรยี บหรือมีซีใ่ กลปลาย แผนใบดา นลา งมีขนประปราย เสน แขนงใบมขี างละ
4-5 เสน กา นใบยอยสัน้
ชอดอกแผกวาง ยาว 10-35 ซม. มขี นประปราย ดอกสีขาว มกี ลิน่ หอม มไี ข
เคลอื บเลก็ นอย กา นดอกยาวประมาณ 1 ซม. กลบี เล้ยี งยาว 0.2-0.4 ซม. กลีบ
พบั งอ หลอดกลีบดอกแคบ ยาว 3-7 ซม. ปากหลอดกวาง 3-5 ซม. กลีบดอก
รูปใบหอกแกมรปู ไข ยาว 1-2 ซม. มขี นดานใน ออกดอกชวงเดอื นกันยายนถึง
ตลุ าคม
ผล ยาว 30-40 ซม. ตรงและแบน แตกออกตามแนวยาว เมล็ดรูปรหี รอื ขอบ
ขนาน ยาว 1.5-3.5 ซม. รวมปกใส พบกระจายตามปา เบญจพรรณ นิยมนาํ มา
ปลกู เปน ไมป ระดบั

32 |นานาพรรณไมบ รเิ วณเขาถํา้ เสือ-เขาจาํ ปา

ภาพท่ี 14 ปบ Millingtonia hortensis

นานาพรรณไมบรเิ วณเขาถ้ําเสอื -เขาจาํ ปา| 33

เพกา Oraxylum indicum

วงศ Bignoniaceae
ชอื่ อื่น ๆ มะลิดไม, มะลิน้ ไม, ลดิ ไม, ลิน้ ฟา, ลิ้นชาง, หมากล้นิ กาง,
หมากลน้ิ ซา ง
ลักษณะทวั่ ไป ไมยืนตนก่ึงผลัดใบหรือไมผ ลัดใบ สูงถึง 5-12 ม. เรอื นยอด
เลก็
เปลือกตน สีน้ําตาลครีมออน หรือเทาออน ลําตนมีรูระบายอากาศกระจาย
ท่ัวไป และมีรอยแผลเปนจากการหลุดรว งของใบ
ใบประกอบแบบขนนก 3-4 ชน้ั ปลายค่ี ใบขนาดใหญ ยาว 60-200 ซม. เรยี ง
ตรงขา มกนั อยบู ริเวณปลายกงิ่ ใบยอยรูปไข หรือรูปไขแ กมวงรี กวา ง 4-8 ซม.
ยาว 6-12 ซม. ปลายยาว ขอบใบเรียบ ฐานใบสอบแคบ
ดอกชอ ขนาดใหญแบบกระจะ ออกท่ีปลายยอดเปนกระจุก มดี อกยอย 20-35
ดอก จะบานพรอมกันคราวละ 2-3 ดอก ดอกยอ ยขนาดใหญ 8-12 ซม. กลบี
ดอกสนี วลแกมเขยี วโคนกลีบเปนหลอดสีมวงแดง หรอื มว งดานนอก ออกดอก
ชวงเดอื นกรกฎาคมถงึ พฤศจิกายน
ผลเปนฝก แบน โคงเล็กนอ ยท่ฐี าน มสี ันเลก็ ๆ ทด่ี านขาง คลายรปู ลน้ิ หอยอยู
เหนือเรือนยอด กวาง 6-10 ซม. ยาว 30-120 ซม. สีน้ําตาลเขม ฝก เปน รูป
ดาบ เมื่อแกจ ะแตกเปน 2 ซีก ยอดออนรสชาตขิ ม และดอก นํามาลวกกนิ เปน
ผัก ฝกแกท ีย่ ังไมแข็งจะมรี สขมใชประกอบอาหารได

34 |นานาพรรณไมบ ริเวณเขาถ้าํ เสือ-เขาจาํ ปา

ภาพที่ 15 เพกา Oraxylum indicum วงศ Bignoniaceae

นานาพรรณไมบริเวณเขาถ้าํ เสือ-เขาจาํ ปา| 35

งวิ้ ขาว Bombax anceps

วงศ Bombacaceae
ช่ืออ่นื ๆ นนุ ปา , งิ้วดอกขาว, ไกร, งิว้ ผา, งาวปา
ลักษณะทั่วไป ไมต น ผลัดใบ สูงถงึ 30 ม.
เปลือกลําตนสีน้ําตาลออนหรือเทา มีหนามตามแข็งตามลําตนมากมาย
โดยเฉพาะตนออน และก่ิงกาน และจะลดลงเม่ือโตขนึ้
ใบประกอบแบบนว้ิ มือ เรียงสลับเวยี นเปน กลุม ท่ีปลายกงิ่ ใบยอ ย 5-7 ใบ แผน
ใบรปู ใบหอกหรอื รูปไข กวาง 3-6 ซม. ยาว 7-15 ซม. ปลายแหลม โคนรูปล่ิม
ขอบใบเรียบ กานใบยอ ยยาว 0.5-1.8 ซม. กา นใบรวมยาว 10-17 ซม. กา นใบ
รวมยาวเทาๆ กับใบยอ ย
ดอกเดี่ยว มีขนาด 6.5-8 ซม. สีขาวครีมแกมมวง ออกเปนกลุม 2-4 ดอก
กระจายท่ัวเรือนยอดทกี่ าํ ลงั ผลัดใบ กลบี เล้ียงโคนเช่ือมตดิ กันเปน รปู ระฆัง มี
2-4 พู สีเขียวสด เช่อื มติดกนั เปนรูปถว ยบนฐานดอกท่ีแขง็ กลีบดอกโคงงอไป
ดานหลงั ปดสว นของกลีบเลี้ยง กลีบดอก 5 กลีบ สขี าว มีขนละเอยี ดดานนอก
เกสรตัวผูมีเปนจํานวนมาก ประมาณ 250-300 อัน ออกดอกชวงเดือน
พฤศจิกายนถึงมกราคม
ผลรูปทรงกระบอกยาว หรือรูปกระสวย กวางประมาณ 5 ซม. ยาว 12-15
ซม. ขอบขนาน โคงงอเล็กนอ ย มีสันตื้น ๆ 5 สนั แหงแลว แตกตามรอยตะเข็บ
เมลด็ รปู ทรงกลมสดี าํ ขนาดเล็ก มีปยุ สีขาวหอหมุ คลายเมล็ดฝา ย พบกระจาย
ตามปาเบญจพรรณทม่ี ีหนิ ปนู และที่โลง ผลใหเสน ใยใชท าํ หมอนและทนี่ อน

36 |นานาพรรณไมบ รเิ วณเขาถาํ้ เสือ-เขาจําปา

ภาพที่ 16 ง้ิวขาว Bombax anceps วงศ Bombacaceae

นานาพรรณไมบ ริเวณเขาถํา้ เสอื -เขาจาํ ปา| 37

ง้ิวแดง Bombax ceiba

วงศ Bombacaceae
ชอ่ื อน่ื ๆ นุนปา, งิ้วปา ดอกแดง, งาวปา
ลักษณะทัว่ ไป ไมย นื ตน ขนาดกลางหรอื ใหญ ผลดั ใบ สงู 15-25 ม.
เปลือกลําตนสีเทาสลบั ครมี ลําตน มีหนามท่ัวไป ขนาดของหนามมกั ไมใหญ
เทา งวิ้ ขาว
ใบ เปนใบเดียวลกั ษณะเรียงเวียนกันเปน กลุมตามปลายก่ิงชอ หนึง่ มีปลายใบ
ยอ ยแผอ อกเปนวงกลม 5-7 ใบ เนื้อใบคอ นขา งหนา เกล้ยี ง ขอบใบเรียบ กา น
ชอใบยาวโคนกานบวมเล็กนอย ใบยอยมีลกั ษณะอวนกวา ใบยอยของงว้ิ ขาวท่ีมี
ลักษณะเรยี วกวา
ดอกสีชมพูแกมเลือดหมู ออกเปนกระจุกหรือเปนกลุม กลุมละ 3-5 ดอก
ฐานรองดอกเปนรูปถวย สีคลํ้าขอบหยัก 3-4 แฉก กลีบดอกมี 5 กลบี รูปขอบ
ขนาน เมื่อบานเต็มท่ี ขนาด 8-10 ซม. ปลายกลบี จะแผออกและมวนกลบั มา
ทางข้วั ดอก หลดุ ลว งงา ย เกสรตัวผมู ีจาํ นวนมาก ตดิ กนั เปนกลุมและอยตู ดิ กับ
ฐานดอกดานใน ออกดอกชวงเดอื นมกราคมถงึ กุมภาพนั ธ
ผลรูปทรงกระบอก ผิวแขง็ เมอื่ แกจัดจะแตกอาออกตามรอยประสาน เมล็ด
เลก็ รปู ทรงกลมสีดาํ มจี าํ นวนมาก หอหมุ ดว ยปุยฝา ยสีขาว

38 |นานาพรรณไมบ ริเวณเขาถาํ้ เสอื -เขาจาํ ปา

ภาพที่ 17 ง้ิวแดง Bombax ceiba วงศ Bombacaceae

นานาพรรณไมบ ริเวณเขาถํา้ เสือ-เขาจาํ ปา| 39

ตะคราํ้ Garuga pinnata

วงศ Burseraceae
ชอื่ อื่น ๆ ไมค้ํา, คํ้า, แขกเตา, กะตีบ, หวดี , ปช ะออง, ออยน้ํา
ลักษณะทว่ั ไป ไมยนื ตน ผลัดใบ สูง 20-30 ม.
เปลอื กลําตนสีเทาออกชมพู มีรอยแตกต้ืน ๆ บางคร้ังหลุดรอนเปนแผน มีรู
ระบายอากาศสีนาํ้ ตาลกระจายท่ัวไป เปลือกดานในสีครีม มีเสนรว้ิ สชี มพูและ
มนี ํา้ ยางสชี มพู
ใบ ประกอบแบบขนนก ยาว 25-45 ซม. ใบยอย 8-10 คู ขนาดกวาง 2-4 ซม.
ยาว 5-10 ซม. รูปขอบขนานหรือรูปหอก ฐานใบสองขางไมเทากัน ขอบใบ
หยักแบบฟนเล่ือย ใบยอยทแ่ี กมขี นสีขาวส้ัน ๆ โดยเฉพาะดานลา ง
ดอก ออกเปนชอตามซอกใบใกลปลายยอด กลบี เลี้ยง 5 กลีบ รูปสามเหล่ียม
ขนาด 1.5-2.5 มม. กลีบดอก 5 กลีบ เรียงสลบั กับกลีบเลี้ยง รูปขอบขนาน
แกมรูปหอก ยาว 2.5-3.5 มม. สคี รมี แกมชมพูหรอื เหลือง มขี น เกสรตัวผู 10
อนั เกสรตัวเมีย 1 อนั ยาว 5-7 มม. ออกดอกชว งเดอื นกุมภาพนั ธถ งึ เมษายน
ผล เมล็ดเดียว รูปกลม เสน ผา นศูนยกลาง 1-2 ซม. พบกระจายทั่วไปในปา
เบญจพรรณทมี่ ีไผ นยิ มนํามาปลูกเปนไมมงคล โดยเช่ือวาจะสามารถค้าํ จุนผู
ปลูกใหมคี วามม่นั คงในดานตา ง ๆ

40 |นานาพรรณไมบ ริเวณเขาถา้ํ เสอื -เขาจาํ ปา

ภาพที่ 18 ตะคร้ํา Garuga pinnata วงศ Burseraceae

นานาพรรณไมบ รเิ วณเขาถ้ําเสอื -เขาจาํ ปา| 41

เมา สรอย Antidesma acidum

วงศ Euphorbiaceae
ชื่ออ่ืน ๆ เมา, มะเมา , มกั เมา, เมา ตาควาย
ลกั ษณะทว่ั ไป ไมพ ุม ก่งึ ยนื ตนขนาดเลก็ สูง 2-5 ม.
เปลอื กลาํ ตนสคี รมี อมเทา ลาํ ตนบดิ งอ
ใบ เดี่ยวเรียงสลบั มีขนทั้งสองดานปลายใบแหลม กลางใบกวางโคนใบยาว 5-
10 ซม. กวาง 3-5 ซม. เสนใบขางโคง 5-8 คู ใบแกสีเขยี วเขม บางครัง้ พบวามี
สคี รีมผสม
ดอกออกเปน ชอแยกแขนงเชงิ ลดออกท่ซี อกใบและปลายกง่ิ แยกเพศอยคู นละ
ตน ไมม กี ลบี ดอกแยกเพศออกตา งตน ดอกตัวเมยี มียอดเกสรตวั เมยี สามแฉก
ออกดอกชวงเดือนมนี าคมถึงพฤษภาคม
ผลเปนแบบฉ่ําน้ํา ผลดิบสีเขียว ผลสุกเปล่ียนเปนสีแดงและดําเม่ือสุกจัด
ผลสุกเดอื นสิงหาคม-กนั ยายน พบกระจายตามปาเบญจพรรณและปาเตง็ รงั

42 |นานาพรรณไมบ ริเวณเขาถํ้าเสือ-เขาจําปา

Pic25

ภาพที่ 19 เมาสรอย Antidesma acidum วงศ Euphorbiaceae

นานาพรรณไมบ ริเวณเขาถ้ําเสือ-เขาจําปา| 43

กว ย Caseria grewiaefolia

วงศ Flacourtiaceae
ชอื่ อ่ืน ๆ กรวยปา , ขุนเหยิง, คอแลน, ตานเส้ียน, ผาสาม
ลกั ษณะทว่ั ไป ไมพุม หรอื ไมต น ขนาดเลก็ สูงถึง 20 ม.
เปลอื กลําตน สเี ทา มีรอยแตกเปนรองตามแนวยาว ก่ิงมีขนกํามะหยปี่ กคลุม มี
ขนสน้ั นมุ ตามเสน กลางใบ แผน ใบดา นลาง
ใบเดี่ยว เรียงสลบั ในระนาบเดียวกัน รูปขอบขนานหรือแกมรปู ไข ยาว 8-16
ซม. ปลายใบแหลมหรอื แหลมยาว ขอบใบเปนซลี่ ะเอยี ด
ดอกสีเขยี วออ น ออกเดีย่ ว ๆ หรือเปน กระจกุ หลายดอกตามซอกใบ กานดอก
ยาว 5-8 มม. กลีบเลี้ยงสว นมากมี 5 กลีบ เรยี งซอนเหลือ่ มท่โี คน กลีบรูปไข
ดานนอกมขี น กลบี ยาว 2-3 มม. ไมมีกลบี ดอก ออกดอกชวงเดือนมนี าคมถึง
พฤษภาคม
ผลแบบแคปซูล ทรงรี ยาว 2.5-3.5 ซม. เน้อื หนา สุกสีเหลือง แตกเปน 3 ซกี
เมล็ดมีหลายเมล็ด มีเยื่อหุมสีสมอมแดง พบกระจายพบกระจายทกุ ภาคตาม
ปาเบญจพรรณ ปาเต็งรัง ชายปาดิบช้ืน และเขาหนิ ปูน

44 |นานาพรรณไมบ รเิ วณเขาถา้ํ เสือ-เขาจําปา

ภาพท่ี 20 กว ย Caseria grewiaefolia วงศ Flacourtiaceae

นานาพรรณไมบ ริเวณเขาถ้ําเสอื -เขาจาํ ปา| 45

ตะขบปา Flacourtia indica

วงศ Flacourtiaceae
ช่ืออน่ื ๆ เบนโคก, ตานเส้ยี น, มะแกวนนก, มะแกวนปา, มะขบ, เบ็น,
บักเบน็ , หมากเบ็น
ลักษณะทว่ั ไป ไมต นหรือไมพ มุ ผลดั ใบ สงู 2-15 ม.
เปลือกลําตนสีเหลืองอมเทาแตกเปนรองลึก ลําตนและก่ิงใหญ ๆ มีหนาม
แหลม กิ่งแกมกั ไมมีหนาม กิ่งออนมีหนามแหลมตามซอกใบ หนามยาว 2-4
ซม.
ใบเดี่ยว เรียงเวียนสลับ ขนาดคอนขา งเล็ก มกั เรียงชิดกันเปน กระจุกท่ีปลาย
ก่ิง
ดอกแบบชอกระจะ ออกเปนชอ สั้น ๆ ตามซอกใบ และปลายกิง่ ดอกขนาด
เล็ก สขี าว แยกเพศอยคู นละตน ดอกตวั ผู จานฐานดอกแยกเปน แฉกเล็กนอย
หรือหยักมน มีเกสรตัวผจู ํานวนมาก ดอกตัวเมยี จานฐานดอกเรียบ รังไขอยู
เหนือวงกลบี มรี งั ไขกลม ออกดอกชวงเดอื นกมุ ภาพนั ธถ งึ พฤษภาคม
ผลกลม หรือรี เสนผา ศนู ยก ลาง 0.8-1 ซม. ออกเด่ยี ว หรือเปนกลุม เปนพวง
เลก็ ๆ ตามก่งิ เม่ือออ นสเี ขียว สุกสแี ดงคล้ํา ลกั ษณะชุม นํา้ รบั ประทานได รส
หวานอมฝาด พบกระจายตามปาเตง็ รงั ปาชายหาด ปาเบญจพรรณ ปาดิบแลง
และปาผสมผลดั ใบ ตลอดจนตามรมิ แมน ้ํา

46 |นานาพรรณไมบ รเิ วณเขาถํา้ เสือ-เขาจาํ ปา