The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.

1 SET PERANGKAT PEMBELAJARAN 2 ALFI SYAKIRINA

Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Published by allphydizzy, 2021-10-06 13:09:17

1 SET PEMBELAJARAN 2

1 SET PERANGKAT PEMBELAJARAN 2 ALFI SYAKIRINA

PERANGKAT PEMBELAJARAN 2
MATERI SANDHIWARA

Daftar Isi :
1. Rencana Pelaksanaan Pembelajaran
2. Bahan Ajar
3. Media Pembelajaran
4. LKPD
5. Instrumen Pembelajaran

Oleh :
Alfi Syakirina, S.Pd.

2601021050

PENDIDIKAN PROFESI GURU DALAM JABATAN
UNIVERSITAS NEGERI SEMARANG
2021

RENCANA PELAKSANAN PEMBELAJARAN

Sekolah : SMPN 1 Bodeh
Mata Pelajaran : Bahasa Jawa
Kelas/Semester : IX / 1 (satu)
Materi Pokok : Sandiwara
Alokasi Waktu : 2 JP (60 menit)

A. Kompetensi Inti (KI)

1. Menghargai dan menghayati ajaran agama yang dianutnya.
2. Menghargai dan menghayati perilaku jujur, disiplin, tanggung jawab,

peduli(toleransi, gotong royong), santun, percaya diri, dalam berinteraksi secara
efektif dengan lingkungan sosial dan alam dalam jangkauan pergaulan dan
keberadaannya.
3. Memahami pengetahuan (faktual, konseptual, dan prosedural) berdasarkan rasa
ingin tahunya tentang ilmu pengetahuan, teknologi, seni, budaya terkait dengan
fenomena dan kejadian nyata.
4. Mencoba, mengolah, dan menyaji dalam ranah konkret (menggunakan,
mengurai,merangkai, memodifikasi, dan membuat) dan ranah abstrak (menulis,
membaca, menghitung, menggambar, dan mengarang) sesuai dengan yang
dipelajari di sekolah dan sumber lain yang sama dalam sudut pandang/teori.

B. Kompetensi Dasar dan Indikator Pencapaian Kompetensi (IPK)

3.3 Menelaah naskah sandiwara. 3.3.1 Menganalisis unsur-unsur instrinsik

sandiwara

3.3.2 Menyimpulkan pokok-pokok isi cerita

yang ada di sandiwara

4.3 Menulis dan menyajikan naskah 4.3.1 Menulis teks sandiwara

sandiwara. 4.3.2 Mendemonstrasikan naskah

sandiwara yang telah dibuat.

C. Tujuan Pembelajaran :

1. Setelah mengamati dan membaca materi dari media pembelajaran interaktif dan

mengamati contoh sandiwara dari media pembelajaran video audio visual (C),

peserta didik (A) dapat menganalisis (B) unsur-unsur instrinsik sandiwara dengan

benar. (D)

2. Melalui pembelajaran dengan model pembelajaran berbasis masalah (C), peserta

didik (A) dapat menyimpulkan (B) pokok-pokok isi cerita yang ada di sandiwara

yang telah dilihat dengan baik. (D)

Penguatan Pendidika Karakter

1. Religius

2. Gotong Royong

3. Integritas

4. Tanggung jawab

D. Materi Pembelajaran :

1. Fakta : Pengertian Sandiwara

2. Konsep : Jenis-jenise sandiwara

3. Prinsip : Unsur-unsur intrinsik sandiwara

4. Prosedur : Langkah-langkah menentukan pokok-pokok isi sandiwara.

E. Model, Pendekatan dan Metode Pembelajaran :

1. Model Pembelajaran : Blended Learning, model mind maping dan

Problem Based Learnig

2. Pendekatan Pembelajaran : Saintifik, dan TPACK

3. Metode Pembelajaran : Tanya jawab, diskusi kelompok, penugasan

F. Media dan Bahan Belajar : : Video Film “KTP”
1. Media

https://www.youtube.com/watch?v=kwdzu_L-uSE

, video pembelajaran materi Sandhiwara, Media

Pembelajaran Interaktif Multimedia, Whatsapp

2. Bahan : Laptop, LCD, Projector, HP Android

3. Sumber Belajar : Buku Paket Marsudi Basa Jawa IX, Bahan Ajar

Seni Pentas Jawa, Aplikasi Bausstra

G. Langkah-langkah Pembelajaran :

Kegiatan Karakter / C4 / Waktu
HOTS /

TPACK

A. Kegiatan Pendahuluan 5

Kegiatan Asinkronus / Online TPACK

1. Sehari sebelum pembelajaran, guru membagikan

jadwal, materi power point dan link pelaksanaan video

conference melalui Whatsapp Group.

2. Siswa diminta untuk membaca terlebih dahulu materi

power point yang dikirim melalui whatsapp grup yang

sudah disiapkan guru

Kegiatan Sinkronus / tatap muka

1. Guru mengucapkan salam dan mengajak peserta didik Religius

untuk berdoa

2. Guru mengajak peserta didik untuk menyanyikan lagu

Hari Merdeka. Nasionalisme

3. Guru menyampaikan materi pembelajaran

sebelumnya Guru membangkitkan kembali tentang

pembelajaran pada pertemuan sebelumnya. Communication

 Guru mulai menampilkan gambar jenis-jenis

sandiwara.

 Guru memberikan pertanyaan motivasi kepada Communication 50’
peserta didik
TPACK
 “Lare-lare nate ningali drama napa boten?? TPACK
Menika gambar jenis-jenisipun gambar.
Mamgkeh kita sesarengan ngrembag babagan
sandiwara film nggih..

4. Guru menjelaskan kegiatan yang akan dilakukan dan
tujuan kegiatan. Kegiatan hari ini “nyinaoni caranipun
menganalisis unsur-unsur sandiwara lan menyimpulkan
pokok-pokok isinipun sandiwara.
B. Kegiatan Inti

1. Orientasi Siswa
1. Sebelum pembelajaran, peserta didik diminta untuk

mengakses media pembelajaran interaktif dan video
pembelajaran yang sudah disiapkan oleh guru dan
dibagikan melalui Whatsapp Group.
2. Video Pembelajaran yang harus dipelajari oleh siswa
adalah:

3. Guru menyampaikan materi melalui power point screen. PACK

Guru dan peserta didik membaca macam-macam unsur-

unsur intrinsik sandiwara/film.

4. Guru mengajukan pertanyaan kepada peserta didik

dalam mengidentifikasi mengidentifikasi unsur-unsur HOTS-

pada sandiwara atau film (Menanya, Mengeksplore, Critical

Collaboration, Critical thinking) thinking

5. Guru menampilkan contoh video sandiwara pantomim TPACK

dan sandiwara pendek.

6. Guru menyampaikan pentingnya unsur-unsur instrinsik

kepada pesert didik agar tahu pokok-pokok isi cerita.

2. Mengorganisasi Siswa dalam Belajar

1. Peserta didik secara berkelompok bertanya jawab tentang (Menanya,

unsur-unsur instrinsik kepada pesert didik agar tahu Mengeksplore,

pokok-pokok isi cerita . Collaboration,

2. Peserta didik saling berkomentar bagaimana cara Gotong

menganalisis unsur-unsur instrinsik kepada pesert didik Royong,

agar tahu pokok-pokok isi cerita Critical

thinking,

HOTS)

3. Membimbing Penyelidikan Siswa secara Kelompok

1. Peserta didik diminta untuk berkelompok dan bersama- TPACK

sama mengamati video contoh sandiwara film yang
berjudul “KTP”.

Film “KTP”

2. Siswa secara berkelompok diminta untuk menganalisis Collaboration

unsur-unsur instrinsik dan pokok-pokok isi film tersebut. dan

Gotong Royong Communication

3. Guru memberikan kertas manila dan spidol, serta LKPD

kepada siswa sebagai lembar jawab siswa.

4. Mengembangkan dan Menyajikan Hasil Karya

1. Siswa mendemonstrasikan hasil karya mind mapping Kreatifitas

unsur instrinsik dan pokok-pokok isi sandiwara didepan

kelas (mengkomunikasikan)

2. Siswa saling memberikan pendapat tentang hasil karya

temannya. (mengkomunikasikan) komunikasi

5. Menganalisis dan mengevaluasi proses pemecahan

masalah

1. Pendidik membantu peserta didik untuk melakukan

refleksi atau evaluasi terhadap hasil pekerjaan mereka

dan proses-proses yang digunakan.

2. Guru memberikan penghargaan terhadap proses dan

hasil kerja dari siswa baik secara individu maupun

kelompok.

C. Kegiatan Penutup 5’

1. Bersama-sama dengan perserta didik membuat Integritas

kesimpulan

2. Guru dan peserta didik melakukan refleksi atas

pembelajaran yang sudah dilalui:

a. Dinten menika kita sampun nyinaoni bab

menapa?

b. Materi ingkang pundi ingkang dereng paham?

3. Guru memberikan penjelasan tugas yang harus

dikerjakan oleh peserta didik melalui LKPD link google

form yang sudah disediakan.

4. Menyanyikan lagu “Menthog-menthog”
5. Menutup pembelajaran dengan berdoa bersama.
6. Guru memberikan motivasi untuk belajar dan selalu

mengingatkan 5M kemudian menutup dengan salam dan Religius
doa.

A. Penilaian Proses dan Hasil Belajar
1. Sikap

Teknik : Non Tes

Jenis : Observasi

Bentuk : Lembar Observasi

Kisi-kisi :

No. Sikap/nilai Butir Instrumen

1. Terbiasa berdoa kepada Tuhan Maha Esa sebelum o Terbiasa berdoa

peserta didik melaksanakan pembelajaran teks berita

Menghargai dan mensyukuri keberadaan bahasa Jawa

2. sebagai sarana menyajikan teks berita o Terbiasa bersyukur

Instrumen Penilaian Sikap Spiritual

Nama : _______________

Kelas : _______________

Sikap/nilai Skor 4
12 3

1. Berdoa sebelum dan sesudah mempelajari teks berita

2. Mengucapkan rasa syukur setelah mengerjakan tugas

teks berita

Keterangan:

1 = tidak pernah 3 = sering

2 = kadang-kadang 4 = selalu

1. Penilaian Sikap Sosial

a. Teknik Penilaian : Pengamatan

b. Bentuk Instrumen : Lembar Observasi

c. Kisi-kisi :

A. Penilaian sikap sosial untuk diskusi

No. Nilai Deskripsi No.
Butir
1 Menghargai Menghargai pendapat orang lain
1
orang lain
2
2 Jujur Mengekspresikan gagasan dengan jujur 3
4
3 Disiplin Mengikuti kegiatan diskusi dengan disiplin

4 Kesantunan Menyampaikan pendapat dengan bahasa Jawa

yang santun

B. Penilaian sikap sosial dalam kegiatan menanggapi hasil karya teman dn
berkarya

Objek : teks berita

No. Nilai Deskriptor No.
1. Jujur Butir
Menunjukkan sikap jujur dalam menanggapi karya
2. Santun teman 1
Menunjukkan sikap jujur dalam berkarya
Bersikap santun dalam menanggapi karya teman 2
Bersikap santun dalam berkarya 3
4

2. Pengetahuan

Teknik : Tes

Jenis : Tertulis

Bentuk : Benar salah dan Uraian panjang/diksusi

Penskoran :

1. Soal Benar Salah:

Soal Nomer skor

12

22

32

42

52

Total 10

2. Soal Diskusi Predikat
Baik Sekali (BS)
Skor
25-30 Baik (B)
20-25 Cukup (C)
15-20 Perlu Bimbingan (PB)
1-15

3. Total Skor: : 10
 Total skor soal Benar salah : 30
 Total skor diskusi

4. Nilai = ℎ × 100



H. Rencana Tindak Lanjut Hasil Penilaian
1. Pembelajaran Remedial
Aktivitas kegiatan pembelajaran remedial, yang dapat berupa: pembelajaran ulang,
bimbingan perorangan, belajar kelompok atau tutor sebaya dengan merumuskan
kegiatan pembelajaran yang sesuai dengan karakteristik peserta didik, alokasi
waktu, sarana dan media pembelajaran.

2. Pembelajaran Pengayaan
Kegiatan pembelajaran pengayaan dirumuskan sesuai dengan karakteristik peserta
didik, alokasi waktu, sarana dan media pembelajaran.

Mengetahui Bodeh, 1 Oktober 2021
Kepala Sekolah, Guru Mata Pelajaran,

Drs. Kirno, M.A Alfi Syakirina, S.Pd
NIP. 19650310 199403 1 001 NIP. 19900516 201903 2 008

Bahan Ajar Sandhiwara | Alfi Syakirina | 2021 1

PENDAHULUAN

A. DESKRIPSI SINGKAT

Salah sawijining materi pasinaon kang wigati banget diandharake
yakuwi materi Sandiwara Jawa. Mulane, modhul iki kasusun kanthi
pangajab bisa dadi sumber sinau kanggo murid ing pawiyatan tataran
SMP. Modul iki bisa kanggo bahan ajar pasinaon Basa Jawa kelas IX
bab Sandiwara. Materi kang ana ing modhul iki ngrembug lan
mbabarake bab: (1) Sandhiwara (2) Jenis-jenise sandhiwara, (3) Unsur-
unsur intrinsik sandhiwara (4) Pokok-pokok isine sandhiwara. Modhul iki
uga dijangkepi karo tugas , soal-soal latihan (gladen) tes formatif, lan
soal evaluasi.

B. CAPAIAN PEMBELAJARAN

Kompetensi Dasar Indikator Pencapaian Kompetensi

3.3 Menelaah naskah sandiwara. 3.3.1 Menganalisis unsur-unsur

instrinsik sandiwara

3.3.2 Menyimpulkan pokok-pokok isi

cerita yang ada di sandiwara

4.3 Menulis dan menyajikan 4.3.1 Menulis teks sandiwara

naskah sandiwara. 4.3.2 Mendemonstrasikan naskah

sandiwara yang telah dibuat.

C. Petunjuk Belajar
Kanggo nyinau bahan ajar iki, para siswa kelas IX kudu mangerteni

luwih dhisik urut- urutaning pasinaon. Dene urut-urutane pasinaon,
yakuwi dedonga kanthi bareng-bareng, manut apa kang dituduhake
dening dwija basa Jawa maca lan nggatekna pituduh saben kegiyatan
pasinaon, maca lan nggladhi saben materi manut pituduhe instruktur,

Bahan Ajar Sandhiwara | Alfi Syakirina | 2021 2

bisa gawe cathetan kanthi mandhiri, takona marang dwija basa Jawa
menawa ana pitakonan, wacanen ringkesan, lan pungkasan garapen
tugas lan Lembar Kerja Peserta Didik (LKPD).

Modul iki kaperang dadi rong perangan yaiku perangan teori lan
gladhen.Kanggo perangan teori, wacanen perangan teori kanthi
premati lan tliti. Gawea catetan mligine kanggo bab-bab kang wigati.
Gawea gayutan antarane wose teori lan pengalaman para siswa ing
kasunyatan. Kanggo perangan gladhen, garapen soal-soal kang wis
sumadya. Kanggo perangan tugas wujude praktek. Dene soal formatif
digarap kanthi tliti. Sakwise nggarap gladhen, rembugan karo kancamu
babagan kang wigati lan para siswa anggep angel.

Para siswa kelas VII ing pasinaon iki kudu bisa ngancik biji minimal
KKM yaiku 75 ing nilai pengetahuan lan nilai keterampilan. Upamane
ana siswa kelas IX kang bijine ora nyandhak biji KKM kudu mbaleni utawa
nggarap remidi utawa tugas-tugas saka dwija basa Jawa

Bahan Ajar Sandhiwara | Alfi Syakirina | 2021 3

INTI

Sandhiwara, Jenis-Jenise Sandhiwara, Unsur-Unsur Instrinsik Sandhiwara
Lan Pokok-Pokok Isi Sandhiwara

A. Capaian Pembelajaran
Capaian Pembelajaran materi iki yakuwi: Menelaah naskah

sandiwara. Dene Kompetensi Dasar saka materi iki yakuwi: 3.3
Menelaah naskah sandiwara lan 4.3 Menulis dan menyajikan naskah

sandiwara. Dene indikator pencapaian kompetensine yakuwi siswa bisa:
3.3.1 Menganalisis unsur-unsur instrinsik sandiwara
3.3.2 Menyimpulkan pokok-pokok isi cerita yang ada di
sandiwara
4.3.1 Menulis teks sandiwara
4.3.2 Mendemonstrasikan naskah sandiwara yang telah dibuat.

B. Pokok-pokok Materi
Peta konsep utawa pokok-pokok materi ing kompetensi

dasar Menelaah naskah sandiwara, yaiku kaya ini ngisor iki

Sandhiwara

Jenis-jenis sandhiwara

Unsur-unsur Intrinsik Sandhiwara

Pokok-pokok Isi Sandhiwara

Bahan Ajar Sandhiwara | Alfi Syakirina | 2021 4

A. Uraian Materi

Materi sing kaandharake ing modhul iki ana telu, yakuwi aksara
Jawa Legena utawa carakan, pasangan, lan sandhangan. Saben
materi dijangkepi karo tuladha lan gladhi. Nanging sakdurunge
ngrembug bab: (1) Sandhiwara (2) Jenis-jenise sandhiwara, (3) Unsur-
unsur intrinsik sandhiwara (4) Pokok-pokok isine sandhiwara kaandharake
dhisik bab sandhiwara.

SANDHIWARA

Apa panjenengan nate krungu
tembung drama? Saperangan mesthi wis
tau krungu tembung kuwi. Menawa krungu
tembung drama umume mesthi kelingan
salah sawijine pentas kang digelar ana ing
panggung. Pancen, drama kuwi asring digambarake minangka pentas ana
ing panggung hiburan.

Saliyane tembung drama, awake dhewe uga kerep krungu
tembung sandiwara. Sandiwara kuwi sinusun saka tembung sandi lan
warah. Tembung sandi ngemu teges “rahasia/wewadi”, dene warah
ngemu teges “wewarah utawa ajaran”. Menawa digabungake tembung
sandiwara ngemu teges wewarah kang diajarake kanti cara sesidheman.

Bahan Ajar Sandhiwara | Alfi Syakirina | 2021 5

WUJUDE SANDIWARA
Drama kuwi jinise ana loro, drama moderen lan drama tradisional.
Coba gatekna gambar bagan wujude sandhiwara ing ngisor iki!

Gb. Wujude Sandhiwara
Ing ngisor iki ana gambar-gambar tulasha wujude sandhiwara. Coba,
endi sing wis tau dideleng?? Nonton ana ngendi?? Apik apa ora??

Gb. Wujude Sandhiwara 6
Bahan Ajar Sandhiwara | Alfi Syakirina | 2021

UNSUR-UNSUR INTRINSIK SANDHIWARA

Ana ing perangan iki, bakal dijlentrehake unsur-unsur intrinsik kang
ana ing sandiwara kanti ancas supaya bisa mangerteni bab drama kanti
purna. Ayo, padha njingglengi kanthi premati!

1. Plot utawa Rangka Carita / Alur.
Plot utawa

ngengrenganing
carita utawa alur
yaiku lumakune carita
ana ing sajroning
carita wiwit awal
tumekane
pungkasan, lan uga
gambarane perkara antawis rong paraga kang beda. Perangane
Plot yaiku :

a. Pengenalan / panjlentrehan carita ing awal, yaiku para
panyimak drama ditepangake marang para paraga kang ana
ing carita lan uga kepiye watake para paraga kasebut.

b. Komplikasi utawa wiwitan jumedhule prakara.
c. Klimaks utawa puncaking prakara
d. Anti klimaks utawa tahapan wiwit ana cara ngrampungake

prakara. (jalan keluar permasalahan)
e. Resolusi utawa pungkasaning prakara
2. Paraga lan Watak

Paraga tansah duwe sambung raket karo apa kang diarani
watak. Susunan paraga yaiku dhaftar para paraga kang ana ing
sajroning carita. Ana ing susunan kuwi kaping pisan kudu dijlentrehake
babagan jeneng, umur, lanang utawa wadon, titikane awak,
kalungguhan, lan uga kahanan batine.

Bahan Ajar Sandhiwara | Alfi Syakirina | 2021 7

Gb. Paraga ing carita Ramayana

Para paraga ana ing drama bisa kaperang dadi pirang-pirang
perangan, kayata :

a. Paraga protagonis, yaiku paraga kang nyengkuyung lumakune
carita. Umume ana siji utawa rong paraga protagonis, lan
direwangi dening paraga-paraga liya kang uga nyengkuyung
lumakune carita.

b. Paraga antagonis, yaiku paraga kang ora saiyeg marang
lumakune carita. Umume ana sak paraga lan paraga liya kang
watake lan kiprahe beda karo lumakune carita.

c. Paraga tritagonis, yaiku paraga kanggo aweh pitulungan
marang paraga protagonis utawa antagonis.

3. Setting/Landhesan/Panggon Prastawa

Gb. Film KTP kanthi setting panggonan ing omah

Setting biasane dumadi saka telung dimensi, yaiku panggon,
ruwang, lan wektu.

a. Setting panggon nduwe gegayutan karo panggon ing ngendi
prastawa kasebut kadadeyan. Umpamane ing Pulo Jawa, ing
Kutha Yogyakarta, ing Surabaya lan sapanunggalane.

Bahan Ajar Sandhiwara | Alfi Syakirina | 2021 8

b. Setting ruwang awujud prastawa nalika pentas kasebut
dumadi. Umpamane ing emper, ing dalan gedhe, ing ruwang
tamu, ing warung, lan sapanunggalane.

c. Setting wektu gayut karo kapan prastawa sajrone pentas
kasebut dumadi. Umpamane wae ing wayah esuk, awan,
wengi, lan sapanunggalane.

4. Dialog/pacelathon : Wawan Gunem (dialog/pacelathon). Wawan
gunem utawa dialog utawa pacelathon yaiku tembung-tembung
utawa ukara-ukara sing diucapake dening para paraga. Migunakake
basa ngoko lugu, ngoko alus, krama lugu, apa krama alus

5. Tema/Underaning Crita
Tema mujudake gagasan pokok sing kakandhut sajrone drama.

Tema nduwe gegayutan karo premis saka drama kasebut lan nduwe
gegayutan uga karo nada dasar saka sawijine drama lan sudut
pandang sing diandharake dening pangriptane.
6. Amanat/Kekarepan Pengarang

Amanat yaiku kekarepan kang bakal diandharake dening
pengarang lumantar naskah utawa lumantar pamentasane utawa
film.

POKOK-POKOK ISI CARITA SANDHIWARA

Sawise nyinaoni unsur-unsur intrinsik, mula banjur nyinaoni bab
carane nemtokake pokok-pokok isi carita sandhiwara. Supaya bisa
nemtokake pokok-pokok isi carita, mula kudu maca utawa ndeleng
sandhiwara/film kanthi premati. Banjur nyathet pokok-pokok isi carita
kang dadi bagean kang wigati saka carita. Bisa uga kajupuk saka
alur/plot ing sajroning carita sandhiwara. Supaya luwih gamblang,
ayo gladhen.

Bahan Ajar Sandhiwara | Alfi Syakirina | 2021 9

GLADHEN

TANSAH ANA DALAN
Dening: Budi Waluyo

Ing nduwur panggung. Setting ana ing ruwang tamu kang prasaja.
Ana sak set meja kursi kayu. Neng nduwur meja tamu mau, ana kembang
sing digawe saka plastik daur ulang. Sanajan bekas, ananging kembang
mau katon seger lan penak disawang. Ana ing nduwur panggung mau,
katon Pak Kardi lan Bu Kardi sing sajak bingung. Praupane kethok pucet lan
kebak was sumelang. Bu Kardi bola-bali ngadeg banjur lungguh meneh.
Dene Pak Kardi mlaku wira-wiri karo bola-bali kukur-kukur sirah. Musik
keprungu nggrantes lan nelangsa.

Pak Kardi : “Piye ya Bu? Awake dhewe kudu menehi wangsulan
Bu Kardi apa nek Danang mengko takon meneh?”
Pak Kardi
: “Lha yo embuh Pak, aku uga bingung kok.”
Bu Kardi : “Lha yo Bu. Bejane awake dhewe, dadi wong kang

Pak Kardi sarwa kecingkrangan. Anak njaluk sekolah wae,awake
Bu Kardi dhewe bingung olehe nuruti.”
: “Iya Pak. Gek Danang kae pengine olehe kuliah yo
Pak Kardi tenanan. Dasare bocahe sregep, sregep lan pinter.
Ora tega aku Pak, nek ora bisa nuruti penjaluke.
: “Lha iya tho. Apa tak golek utangan nggone Pak
Bayan ya Bu?”
: “Owalah Pak. Apa ora pekewuh? Utang sing mbiyen
wae olehe nyicil durung rampung. Mosok arep utang
meneh?”
: “Lha njur kepiye?”

Bu Kardi : “Lha embuh.. (Bu Kardi wangsulan kanthi nglokro.
Pak Kardi Sajake wis kelangan pangarep-arep).”
Bu Kardi
Pak Kardi : “Apa saklawase uripe dhewe bakal kaya ngene terus
ya Bu?”
Bu Kardi
Pak Kardi : “Maksudmu piye Pak?”
: “Ngene lho Bu. Awake dhewe iki, kawit mbiyen, wiwit

saka nikah, nganti yahmene. Nduwe anak loro.
Danang wis kelas 3 SMA. Siti adike wis kelas 2 SMP. Uripe
dhewe kok tansah kurang terus. Kanggo nyukupi butuh,
utang kono kene. Adol barang kanggo nyukupi
bayaran sekolah bocah-bocah. Apa ya uripe dhewe
arep kaya ngene terus? (Bu Kardi nyedhak Pak Kardi
karo ngelus-ngelus pundhake bojone kuwi)”
: “Sing sabar ya Pak. Awake dhewe aja nganti nglokro.”
: “Iya Bu. Aku ora nglokro kok. Mula aku nduwe
pengarep-arep, supaya Danang bisa sekolah sing

Bahan Ajar Sandhiwara | Alfi Syakirina | 2021 10

Bu Kardi duwur. Ben uripe Danang besok bisa luwih mulya
ketimbang awake dhewe. Lha, nalika wingi Danang
Danang matur aku nek deweke pengin kuliah,aku ya sarujuk
Pak & Bu Kardi banget. Nanging bareng mikir babagan ragat,aku kok
Pak Kardi malah dadi mumet. Duit saka ngendi coba Bu?”
Danang : “Lha iya tho Pak. Aku ya melu bingung. Nalika Pak Kardi
lan Bu Kardi isih pada bingung, Danang, anake teka
Bu Kardi saka sekolahan.”
Danang : “Assalamu’alaikum Bapak Ibu..”
Pak Kardi : “Wa’alaikumsalam..”
Danang : “Wis bali Le?”
Pak Kardi : “Sampun Pak. Pa, Bu.. Kula badhe matur. Bilih kula
ketampi anggen kula ndaftar kuliah. Wonten ing
Danang pawiyatan luhur negeri. Kula ketampi wonten jurusan
kedokteran Pak. Alhamdulillah..”
Bu Kardi : “Dokter Le.. Suk kowe bisa dadi dokter? Alhamdulillah.”
Danang : “Hehehe.. Tasih dangu Bu, angsale dados dokter.
Pak & Bu Kardi Nggih kuliyah rumiyin ngantos rampung.”
Pak Kardi : “Bapak seneng banget Le, kowe bisa ketampa ana ing
Danang jurusan sing apik lan mbok senengi. Nanging..”
: “Nanging menapa Pak”
Bu Kardi : “Nanging, Bapak lan ibumu ora nduwe duit kanggo
Danang ngragati kuliyahmu Le. Kowe lak ngerti dhewe tho,
Bapak lan ibumu mung buruh tani. Hasile mburuh mung
cukup kanggo urip sakbendinane wae. Banjur kanggo
nyukupi mbayar kuliyahmu mau, duit saka ngendi tho
Le?
: “Bapak kaliyan ibu mboten usah was sumelang. Kula
ketampi kuliyah menika kanthi jalur bidikmisi kok. Jalur
bidikmisi menika, nampi mahasiswa ingkang
kekirangan, ingkang mlarat, ananging gadhah
prestasi. Mangke kuliyahe gratis Pak. Mboten bayar.
Malah mangke sakben wulanane angsal arto
tambahan kangge mbantu kuliyah.”
: “Masya Allah? Gratis Le? Kuliyah ora mbayar? Malah
isih ditambahi duit sangu?”
: “Inggih Bu..”
: “Alhamdulillah..”
: “Alhamdulillah Le.. Beja banget uripmu..”
: “Inggih Pak. Nanging kula kedah sregep,supados biji
kula sae lan angsal kula kuliyahsaget rampung tepat
waktu. Syukur-syukur langkung cepet rampungipun..”
: “Iya Le, berarti kowe kudu luwih sregep anggonmu
sinau ya..”
: Inggih Bu,siyap..Pak Kardi lan Bu Kardi sing ndek mau
praupane katon bingung lan nglokro,sakiki katon

Bahan Ajar Sandhiwara | Alfi Syakirina | 2021 11

sumunar, bungah lan padang. Musik ing panggung
muni. Musik sing kebak kabahagiyan.”

FORUM DISKUSI

Sakwise para siswa maca naskah sandiwara kang prasaja ing duwur mau,
sakiki temtokna perangan-perangan utawa unsur-unsur sandiwara yaiku:

1. Plot utawa cengkorongan crita
2. Penokohan utawa perwatakan
3. Dialog (pacelathon)
4. Setting (latar)
5. Underan (tema)
6. Amanat. Amanat
7. Petunjuk teknis

WANGSULAN :
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................

Bahan Ajar Sandhiwara | Alfi Syakirina | 2021 12

PENUTUP

A. RANGKUMAN

Sandiwara kuwi sinusun saka tembung sandi lan warah.
Tembung sandi ngemu teges “rahasia/wewadi”, dene warah ngemu
teges “wewarah utawa ajaran”. Menawa digabungake tembung
sandiwara ngemu teges wewarah kang diajarake kanti cara
sesidheman.

Sandiwara kasusun saka maneka warna unsur-unsur instrinsik
kang kasebut struktur. Sing kalebu struktur drama lan ketoprak
antarane; plot, paraga, dialog (pacelathon), setting/landhesan,
amanat/piweling lan petunjuk teknis.

Supaya bisa nemtokake pokok-pokok isi carita, mula kudu
maca utawa ndeleng sandhiwara/film kanthi premati. Banjur nyathet
pokok-pokok isi carita kang dadi bagean kang wigati saka carita. Bisa
uga kajupuk saka alur/plot ing sajroning carita sandhiwara.

Bahan Ajar Sandhiwara | Alfi Syakirina | 2021 13

B. EVALUASI

INFO WIGATI!!!

MIND MAPPING ?????

Mind Mapping merupakan cara untuk menempatkan informasi ke dalam
otak dan mengambilnya kembali ke luar otak. Bentuk mind mapping seperti peta
sebuah jalan di kota yang mempunyai banyak cabang. Seperti halnya peta jalan
kita bisa membuat pandangan secara menyeluruh tentang pokok masalah dalam
suatu area yang sangat luas. Dengan sebuah peta kita bisa merencanakan
sebuah rute yang tercepat dan tepat dan mengetahui kemana kita akan pergi
dan dimana kita berada. Mind mapping disebut pemetaan pikiran atau peta
pikiran, adalah satu cara mencatat materi pelajaran yang memudahkan siswa
belajar. Model mind mapping merupakan bagian dari Active learning yaitu suatu
model pembelajaran yang mengajak siswa untuk belajar secara aktif
menggunakan otak. Baik untuk menemukan ide pokok dari materi, memecahakan
masalah atau mengkorelasikan apa yang mereka pelajari ke dalam masalah
dikehidupan mereka. Dengan belajar aktif siswa diajak turut serta dalam semua
proses pembelajaran, baik mental maupun fisik. Mind Mapping dapat
dimanfaatkan untuk berbagai kepentingan, baik yang bersifat personal maupun
kolaboratif. Khusus, dalam konteks pembelajaran, mind mapping dapat digunakan
untuk membantu siswa dalam memahami, mengorganisasikan dan
memvisualisasikan materi dan aktivitas belajarmya secara kreatif dan atraktif.

Bahan Ajar Sandhiwara | Alfi Syakirina | 2021 14

A. Soal Benar Salah
Wacanen kanthi premati ukara-ukara ing ngisor iki, banjur wangsulana
kanthi jawaban bener utawa salah kang trep!

No. Soal Benar Salah

1 Sandhiwara yaiku salah sawijine pentas Jawa kang nduwe
ancas kanggo menehi wewarah apik marang manungsa.

2 Ing crita sandhiwara, awake dhewe bisa mangerteni sapa wae
paraga kang ana ing carita sandhiwara kasebut. Padatan miturut
ing alur/plot, perangan kasebut ana ing bageyan resolusi.

3 Watake paraga sing ana ing crita sandhiwara, bisa dideleng
saka umur, lanang utawa wadon, titikane awak, kalungguhan,
lan uga kahanan batine.

4 Salah sawijine perangan kang ana ing alur, yaiku setting.
Setting kang dituduhake saka gambaran panggonan emper, ing
dalan gedhe, ing ruwang tamu, ing warung, lan sapanunggalane
iku kalebu karo settingan panggon.

5 Pengarang sandhiwara anggone ngandharake kekarepan ing
carita sandhiwara, bisa lumantar naskah utawa lumantar
pamentasane film.

Forum Diskusi:
1. Menganalisis unsur-unsur instrinsik sandhiwara
A. Delengen tuladha sandhiwara modhern kang irah-irahane “KTP”,
B. Rembugen karo kanca sakelompok, banjur analisisen lan
temtokna perangan-perangan utawa unsur-unsur instrinsik
sandiwara ing ngisor iki:
1. Plot utawa cengkorongan crita
2. Penokohan utawa perwatakan
3. Dialog (pacelathon)
4. Setting (latar)
5. Underan (tema)
6. Amanat

Bahan Ajar Sandhiwara | Alfi Syakirina | 2021 15

Kasile diskusi ditulis ana ing kertas manila lan digawe mind

mapping supaya nggampangake kanggo sinau lan bisa dieling-

eling.

2. Sawise nemtokna perangan-perangan utawa unsur-unsur instrinsik
sandiwara, banjur temtokna pokok-pokok isine crita sandhiwara
kasebut!

WANGSULAN :

..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................

KUNCI JAWABAN

A. Soal Benar Salah:
1. Benar
2. Salah
3. Benar
4. Salah
5. Benar

B. Soal diskusi:
Jawaban disesuaikan dengan instrumen penilaian.

Bahan Ajar Sandhiwara | Alfi Syakirina | 2021 16



BAHASA JAWA

MEDIA PEMBELAJARAN
SANDHIWARA
*****
KELAS IX

MULAI

PENDAHULUAN
AYO SINAU
AYO GLADHI

CREATOR
REFERENSI

KD DAN TUJUAN

Kompetensi Dasar :
3.3 Menelaah naskah sand
Tujuan Pembelajaran :
1. Mengidentifikasi jenis-
2. Menganalisis unsur-un
3. Menyimpulkan pokok-

sandiwara.

N PEMBELAJARAN

diwara.

-jenis sandiwara.
nsur instrinsik sandiwara.
-pokok isi cerita yang ada di

SANDHIWARA

POKOK-POKOK ISI
SANDHIWARA

UNSUR-UNSUR INTRINSIK
SANDHIWARA

TULADHA SANDIWARA

SAND

Saliyane tembung drama,
awake dhewe uga kerep krung
Sandiwara kuwi sinusun saka
Tembung sandi ngemu teges “
dene warah ngemu teges “we
Menawa digabungake tembun
ngemu teges wewarah kang d

SANDHIWARA TRADISIONAL

DHIWARA

gu tembung sandiwara.
tembung sandi lan warah.
“rahasia/wewadi”,
ewarah utawa ajaran”.
ng sandiwara
diajarake kanti cara sesidheman.

SANDHIWARA MODHERN

SANDHIWARA T

TRADISIONAL

SANDHIWARA T

TRADISIONAL

SANDHIWARA

SANDH
MOD

A MODHERN

HIWARA
DHERN

SANDHIWARA

A MODHERN

POKOK-POKOK

Sawise nyinaoni unsur-unsur
bab carane nemtokake poko
Supaya bisa nemtokake pok
maca utawa ndeleng sandhiw
nyathet pokok-pokok isi carit
saka carita. Bisa uga kajupu
carita sandhiwara. Supaya luw

T
NASKAH

K ISI SANDHIWARA

r intrinsik, mula banjur nyinaoni
ok-pokok isi carita sandhiwara.
kok-pokok isi carita, mula kudu
wara/film kanthi premati. Banjur
ta kang dadi bagean kang wigati
uk saka alur/plot ing sajroning
wih gamblang, ayo gladhen.

TULADHA
H SANDHIWARA

TULADHA NASK

Tuladha naskah sandhiwara, bisa
Ayo diklik wae!!!

DOW
NASKAH S

KAH SANDHIWARA

diunggah saka link ing ngisor iki.

WNLOAD
SANDHIWARA

TULADHA SAN

NDHIWARA


Click to View FlipBook Version