อนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอกสุภา คชเสนี

พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี 101




ค�ำไว้อำลัย




ผมได้มารับราชการกับ พลเรือเอก สุภา คชเสนี เมื่อครั้งท่านมาด�ารงต�าแหน่ง รองเสนาธิการ
ั
ี
ทหาร จนกระท่งเป็นผู้บัญชาการทหารสูงสุด ช่วงระยะเวลาท่อยู่กับคุณครู ท่านได้อบรม ส่งสอน
ั
ให้ความรู้เป็นอย่างมาก
ผมคิดถึงคุณครูมากจริง ๆ ครับ



พลเรือเอก บรรณวิทย์ เก่งเรียน

102 พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี





ค�ำไว้อำลัย




ั
�
ั
ั
ผมเข้ารับราชการในสานกงานผู้บัญชาการทหารสูงสุด เป็นผู้ใต้บงคบบัญชาของท่าน
ี
�
แต่เน่องจากผมได้สาเร็จการศึกษาท่โรงเรียนนายร้อยต่างประเทศ ทาให้ผมขาดประสบการณ์
�
ื
ด้านขนบธรรมเนียมประเพณีไทย รวมถึงระเบียบวินัยทหารต่าง ๆ ท่านเป็นผู้มีเมตตาสอนผม
ี
ั
ทุกอย่าง และเป็นแบบอย่างท่ดีให้แก่ผมเสมอมา ทุกคร้งท่เดินทางไปราชการต่างประเทศ
ี
ี
ผู้ใต้บังคับบัญชาของท่านจะได้เห็นแบบอย่างท่ดีงามของนายทหารไทยท่ปฏิบัติภารกิจเยือน
ี
ต่างประเทศได้อย่างสง่างามไม่แพ้ชาติอื่นใด ค�าที่เหมาะสมสาหรับท่านที่สุดคือ
�
“A Distinguished Officer and a True Gentleman”
ด้วยความเคารพ

พลเอก วิษณุ คงสิริ

พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี 103




ด้วยควำมเคำรพยิ่ง




ผมขอแสดงความเสียใจอย่างยิ่งกับคุณหญิงทรงสมร และครอบครัวที่ได้สูญเสีย พลเรือเอก

สุภา คชเสนี อย่างไม่มีวันกลับ

ี
ั
พลเรือเอก สุภา เป็นแบบอย่างท่ดีต่อข้าราชการทหารและบุคคลท่วไป ท่านมีความสาเร็จสูงสุด
�
�
ี
ในชีวิตรับราชการทหาร คือตาแหน่ง ผู้บัญชาการทหารสูงสุด ท่านมีลักษณะทหารท่ดีเลิศ
ึ
ั
ี
�
มีความกรุณาเมตตาต่อผู้ใต้บังคับบัญชาและบุคคลท่วไป ตลอดหน่งปีเศษท่ได้รับใช้ท่าน ในสานักงาน
ุ
ผู้บญชาการทหารสงสด ผมได้รบความกรณา เมตตาจากท่านตลอดเวลา ได้รบประสบการณ์
ั
ั
ู
ั
ุ
มากมาย ทั้งในและต่างประเทศ นับเป็นบุญคุณที่มิอาจทดแทนได้หมด
บัดน้ท่านได้จากไปสู่สัมปรายภพแล้ว ขออานุภาพแห่งความดีท่ท่านได้กระทาไว้ในโลกน ี ้
ี
�
ี
จงเป็นปัจจัยให้ท่านได้เสวยสุขในภพอื่นตลอดไปเทอญ
พลเอก อภิรักษ์ เอี่ยมแก้ว

104 พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี









ุ
ี
ั
ั
ั
�
ั
่
ไดมโอกาสมารบราชการกบ พลเรือเอก สภา คชเสน ขณะน้นยศพันตรี ศรภ. สงมาประจา
้
ี
สนง. ผบ.ทหารสูงสุด ได้รับความรู้และได้รับการสั่งสอนจาก พลเรือเอก สุภา ได้ประสบการณ์
มากครับ

ด้วยความระลึกถึงบุญคุณ
พลเอก วิษณุ ประยูรศร

พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี 105

106 พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี





ค�าไว้อาลัย

พลเรือเอก สุภา คชเสนี



ี
�
ย้อนกลับไปกว่า ๓๕ ปี ท่ดิฉันได้มีโอกาสประจักษ์แก่ใจถึงภาวะการเป็นผู้นาสูงสุดแห่ง
กองทัพไทยของ พลเรือเอก สุภา คชเสนี การปฏิบัติหน้าที่ของท่านเปี่ยมไปด้วยคุณธรรมที่ดิฉัน

ิ
ั
ุ
ู
ึ
ไมอาจลืมเลอน และยงตราตรงอยในใจดฉนเสมอมาจวบจนวาระสดทาย แมวนนทานไดละสงขาร
่
่
ี
ั
้
้
้
้
ั
ื
่
ั
จากครอบครัวและญาติมิตรอันเป็นท่รักไปแล้ว แต่คุณงามความดีของท่านจะคงอยู่ในความทรงจา
�
ี
ของดิฉันชั่วนิจนิรันดร์
ั
ิ
ุ
ิ
ดฉนขอตงจตอธษฐานให้อานสงส์แห่งกศลผลบญของท่าน พลเรือเอก สภา คชเสน ี
ิ
ั
ิ
ุ
ุ
้
ที่ไดกระท�าไวตลอดอายุขัย อีกทั้งกุศลที่ครอบครัว ญาติมิตร ไดร่วมกันบ�าเพ็ญอุทิศให จงน้อมน�า
้
้
้
้
ดวงวิญญาณของท่านไปสู่สุขคติในสัมปรายภพด้วยเทอญ
ด้วยความเคารพสูงสุดและอาลัย
ราศรี บัวเลิศ

พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี 107




�
ท่านพลเรือเอก สุภา คชเสนี ตาแหน่งทางราชการของท่านคือผู้บัญชาการทหารสูงสุด
(ต�าแหน่งปัจจุบันคือ ผู้บัญชาการกองทัพไทย) นอกจากต�าแหน่งในหน้าที่ราชการดังกล่าวนี้แล้ว

ท่านยังด�ารงต�าแหน่งเป็นกรรมการของธนาคารทหารไทยอีกต�าแหน่งหนึ่งด้วย ซึ่งเป็นต�าแหน่ง
ื
ี
ท่มีความสาคัญต่อธนาคาร เน่องจากต้องเข้ามาประชุมร่วมกับผู้บริหารระดับสูงของธนาคาร
�
ี
�
�
�
เป็นประจาทุก ๆ เดือน ตลอดระยะเวลาท่ท่านดารงตาแหน่งเป็นกรรมการของธนาคาร ผมย้ายมา
รับต�าแหน่งเป็นผู้จัดการสาขาพรานนก สาขานี้มีภาระหน้าที่พิเศษคือจะต้องน�าเสนอผลิตภัณฑ์
และบริการต่าง ๆ ท่ธนาคารจัดเตรียมไว้ให้ท่านในฐานะท่เป็นกรรมการของธนาคาร ในอดีตของ
ี
ี
ผู้จัดการสาขานี้ ล้วนแต่เป็นผู้จัดการสาขาอาวุโส มีประสบการณ์ในการดูแลให้บริการนายทหาร
ี
ั
�
ื
ี
�
ช้นผู้ใหญ่มาโดยตลอด เม่อผมย้ายมารับตาแหน่งผู้จัดการสาขาน้ จึงต้องรับภาระหน้าท่ท่สาคัญ
ี
ี
ิ
ย่งน้แทน ตัวผมเองเป็นผู้จัดการสาขาในต่างจังหวัดมาโดยตลอด ลูกค้าส่วนใหญ่จะเป็นพ่อค้า
ี
ี
ี
ี
นักธุรกิจ สาขาน้จึงเป็นสาขาแรกของผมท่จะต้องรับหน้าท่ท่จะต้องเข้าไปนาเสนอบริการ และ
�
ธุรกรรมทางการเงิน ให้กับนายทหารระดับสูงสุดของกองทัพอีกด้วย
ี
ื
�
เม่อได้รับการนัดหมายให้เข้าพบท่านพลเรือเอก สุภา คชเสนี ณ ห้องทางาน ของท่านท่ตึก
กองบัญชาการทหารสูงสุดเป็นครั้งแรก เพื่อจะน�าเสนอบริการ และผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ ที่ธนาคาร
�
�
จัดเตรียมไว้ให้ท่าน ทาให้มีความวิตกกังวลเป็นอย่างมาก เกรงว่าการนาเสนอผลิตภัณฑ์และบริการ
ต่าง ๆ เพื่อให้ท่านรับทราบ อาจจะมีค�าพูด หรือกริยาอาการที่ไม่เหมาะสมถูกต้อง อาจจะท�าให้
ึ
ท่านไม่พอใจต่อการให้บริการของธนาคาร ซ่งจะมีผลกระทบต่อความสัมพันธ์อันดีของกองทัพ
ที่มีต่อธนาคารได้
ื
ี
เม่อได้พบท่านพร้อมกับการนาเสนอผลิตภัณฑ์และบริการต่างๆ ท่ธนาคารจัดเตรียมไว้ให้
�
ี
ท่านได้รับทราบ ท่านได้ซักถามถึงผลิตภัณฑ์ บริการ และภาระหน้าท่ของเราท่ต้องให้บริการท่าน
ี
�
และหน่วยงานของท่านด้วยความสนใจ และท่านให้ความสาคัญในงานภารกิจที่ได้น�าเรียนเสนอ
ั
ั
่
�
ต่อท่านอย่างดยิง นาเสียงของท่านทซกถามข้อสงสยต่าง ๆ มีแต่ความสงบ เป็นกนเอง และ
ี
้
ั
ี
่
ี
ี
เปี่ยมไปด้วยความเมตตากรุณา ความเครียดท่เกิดจากความวิตกกังวล ในภาระหน้าท่ ท่ได้รับมอบหมาย
ี
มาแต่เดิม ค่อย ๆ คลายไปจนหมดสิ้น ความรู้สึกที่ตามมาคือความเคารพ ศรัทธา ในตัวท่าน และ
ช่วยสร้างความมั่นใจในการท�างานของผมในภาระหน้าที่ใหม่นี้ได้อย่างดีที่สุดอีกด้วย
เม่อท่านเกษียณอายุราชการ ผมก็ได้เข้าไปรับใช้ท่านและครอบครัวท่านท่บ้าน และก็ได้
ื
ี
รับความไว้วางใจให้ดูแลธุรกรรมทางการเงินของท่าน และญาติผู้ใหญ่ของท่านอีกด้วย และ
่
ไม่ว่าทานและครอบครัวท่านจะมีงานใด ๆ ในครอบครัวของท่าน ผมและทีมงานธนาคารทหารไทย

108 พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี





ึ
ก็จะได้รับเกียรติให้เข้าไปร่วมด้วยอยู่เสมอ จนเสมือนหน่งว่าพวกเราเป็นกลุ่มบุคคลใกล้ชิดกับ
่
้
่
่
ุ
่
ั
็
ครอบครัวทานก็วาได ในสวนตวของผมและครอบครัวของผมกได้รับความเมตตากรณาจากทาน
มาโดยตลอด เช่น ท่านทราบว่า พ่อ แม่ และพี่ชายของผมถึงแก่กรรม ท่านและคุณหญิงก็กรุณา
ให้เกียรติเป็นเจ้าภาพสวดพระอภิธรรมศพให้ ตลอดจนให้เกียรติเป็นประธานงานฌาปนกิจศพ
ให้อีกด้วย ซึ่งเป็นพระคุณสูงสุดของผมที่มิอาจลืมเลือนได้ และท่านยังให้ความเมตตาช่วยเหลือ
พวกเราชาวพนักงานธนาคารทหารไทยอีกมากมายหลายประการจนมิอาจจะมาบรรยายหมด
ในโอกาสนี้ได้

ตลอดระยะเวลากว่า ๓๖ ปี ท่ได้มีโอกาสเข้าไปใกล้ชิดท่าน ได้เห็นข้อประพฤติปฏิบัติท่สาคัญย่ง
ิ
ี
ี
�
อันหน่งของท่าน คือหลักธรรมพรหมวิหาร ๔ ท่ท่านได้ถือปฏิบัติอย่างเคร่งครัดมาโดยตลอด
ี
ึ
ั
ื
ี
ท้งท่ท่านได้ปฏิบัติต่อผู้ใต้บังคับบัญชาของท่านในกองทัพเรือ ตลอดจนผู้ใกล้ชิดอ่น ๆ
่
่
้
่
่
ี
็
ู
่
่
โดยทวไปอยางเสมอภาคอกดวย กลาวไดวาทานเปนปชนยบุคคลทควรคาแกการเคารพ ยกย่อง และ
่
ั
ี
่
ี
้
เป็นแบบอย่างท่ดีให้กับบุคคลท่จะเป็นผู้บังคับบัญชาจะได้ยึดถือเป็นแบบอย่างในการประพฤต ิ
ี
ี
และปฏิบัติตาม
้
ุ
่
่
ขอดวงวิญญาณอันสูงส่งของทาน จงสสคตในสมปรายภพ และปกปอง ค้มครองพวกเราชาว
ู
ั
ิ
ุ
ธนาคารทหารไทยตลอดไปด้วยเทอญ
โสภณ กล้วยไม้ ณ อยุธยา
อดีต ผู้ช่วยกรรมการผู้จัดการใหญ่
สายงานบริการลูกค้าธุรกิจทหารและลูกค้าองค์กรรัฐ
ธนาคารทหารไทย จ�ากัด (มหาชน)

พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี 109


อำลัยคุณอำ



ี
ุ
่
ิ
ุ
่
ู
ึ
ี
คณอาสภา เป็นญาตผู้ใหญ่ ทหลาน ๆ ให้ความเคารพรัก เสมอนปชนยบคคลท่านหนงของ
ื
ุ
ตระกูล คชเสนี เม่อท่านต้องจากพวกเราไปอย่างไม่มีวันกลับโดยไม่คาดคิด แม้จะเป็นไปตามปกต ิ
ื
ี
วิสัย เกิด แก่ เจ็บ ตาย ซ่งเป็นอนิจจัง แต่หลาน ๆ ผู้ใกล้ชิดก็อดท่จะหักห้ามใจมีให้เศร้าสลด
ึ
ี
อาลัยท่านมิได้ เกียรติยศคุณงามความดีของท่านตลอดชีวิต ท่เป็นนายทหารเรืออาชีพ
ั
ผู้ผ่านราชการสงครามท้งในและนอกประเทศ เช่น สงครามเกาหลี สงครามเวียดนาม ฯลฯ
ั
ั
ั
่
ุ
�
ั
กระทงได้รบพระมหากรณาธคณโปรดเกล้าฯ ให้ดารงตาแหน่งผู้บญชาการทหารสงสด นบเป็น
�
ิ
ุ
ู
ุ
ี
ึ
เกียรติประวัติแก่วงศ์ ตระกูลตามแบบฉบับบรรพบุรุษท่ได้สละชีวิตเป็นชาติพลีมาในอดีต ซ่งได้ถูก
บันทึกไว้ในประวัติศาสตร์สงครามในรัชสมัยกรุงธนบุรี และต้นกรุงรัตนโกสินทร์ เป็นต้น
ชีวิตส่วนตัวของท่านในฐานะญาติผู้ใหญ่ ท่านได้ให้ความเอื้อเฟื้อ ความอบอุ่น และมีเมตตา
ี
่
่
ั
�
กรณาแก่บรรดาญาตเท่าทท่านสามารถจะทาให้ได้อย่างเตมท ทงเรองส่วนตวและส่วนรวมของ
็
ี
ื
ั
่
ุ
ิ
้
วงศ์ตระกูลอย่างไม่ถือตัว เรียบง่ายเป็นกันเอง บางครั้งมีอารมณ์ขัน มีความจาเป็นเลิศ แต่เด็ดขาด
�
ี
�
ี
ิ
�
ตามแบบทหาร ให้คาแนะนาในส่งท่ถูกท่ควร เป็นแบบอย่างแก่หลาย ๆ อย่าง เช่น การจัดงาน
ื
รวมญาติสายสกุล คชเสนี ผู้สืบเช้อสายมาจากต้นตระกูลคือ พญาเจ่ง (เจ้าพระยามหาโยธา
ั
ี
้
่
ั
ื
ี
์
ั
ี
ุ
นราธบดศรีพิไชยณรงค) เมอวนท่ ๓๑ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๙ ตรงกบวนทไดรับพระราชทานนามสกล
่
ิ
ี
จากล้นเกล้าฯ รัชกาลท่ ๖ ณ ราชนาวิกสภา กองทัพเรือ มีญาตพีน้องในสายสกุลมาร่วมงานมากกว่า
ิ
่
ั
ี
๓๐๐ คน โดย ท่านเป็นประธานจัดงานสาเร็จด้วยดี เป็นท่ซาบซ้งใจแก่บรรดาลูกหลาน หลังจากน้น
�
ึ
ท่านยังให้การสนับสนุนจัดการหาทุนเพื่อจัดสร้างรูปหล่อพญาเจ่ง เพื่อประดิษฐาน ณ
ี
วัดอัมพุวราราม เม่อปี พ.ศ. ๒๕๖๐ ตามท่ทางวัดร้องขอมา โดยได้จัดทาเหรียญท่ระลึกรูปพญาเจ่ง
�
ื
ี
จากโรงกษาปณ์ กระทรวงการคลัง สมนาคุณผู้บริจาค ซึ่งท่านเป็นประธานในพิธีเปิดอนุสาวรีย์
ั
�
อย่างสมเกียรติ รวมท้งสนับสนุนการดาเนินการหล่อรูปพญาเจ่งเพื่อประดิษฐาน ณ วัดเกาะพญาเจ่ง
อ.ปากเกร็ด จ.นนทบุรี เมื่อวันที่ ๕ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๓ นอกจากนี้ท่านยังด�าเนินการบูรณะ
ี
ึ
“ดาบพลู” ซ่งเป็นดาบประจากายของพญาเจ่งท่ใช้ในการออกศึกสงครามจนประสพชัยชนะ
�
แทบทุกครั้ง และถือเป็นดาบศักดิ์สิทธิ์ของตระกูล ซึ่งท่านจัดให้มีการบวงสรวงทุกปี
ี
ี
ด้วยกุศลกรรมและผลบุญท่คุณอาได้อุทิศมาตลอดชีวิตในหน้าท่ราชการ และแก่วงศาคณาญาต ิ
ตลอดจนสาธารณประโยชน์ส่วนรวม ขอให้กุศลผลบุญน้น ได้ตอบสนองแด่ดวงวิญญาณของ
ั
คุณอาให้ประสพสุคติในสัมปรายภพ ด้วยเทอญ
ด้วยความเคารพรักยิ่ง
พลโท ปรีชา คชเสนี

110 พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี





อำลัยรัก “น้ำภำ” จำกหลำน ๆ เหลน ๆ




พวกเราเป็นลูก ๆ ของ คุณแม่จ�าเนียร (คชเสนี) ปันยารชุน ซึ่งเป็นพี่สาวคนโตของพลเรือเอก

สุภา คชเสนี เรามีอยู่ด้วยกัน ๘ คน ยังเหลือมีชีวิตอยู่ ๕ คน มีอายุเกิน ๘๐ ปีทุกคน พวกเรารู้จัก

และสนิทสนมกับพลเรือเอกสุภามาตั้งแต่เด็ก และเรียกท่านว่า “น้าภา” มาโดยตลอด คุณพ่อของ
ื
ี
ั
ี
พวกเรารับราชการอยู่ต่างจังหวัด และพวกเราส่วนใหญ่ก็เกิดท่น่น คุณพ่อได้ซ้อท่ดินและ
ุ
ู
ู
ู
ี
ื
ปลกบ้านอย่ทถนนรองเมองซอย ๓ ย่านปทมวน โดยให้น้อง ๆ ของคณแม่ช่วยดแลบ้าน
่
ุ
ั
รวมท้งน้าภาก็พักอยู่ท่น่นด้วย เม่อพวกเราถึงวัยเรียน คุณแม่ส่งพวกเรามาอยู่กับน้า ๆ ท่บ้านรองเมือง
ี
ั
ื
ั
ี
�
ี
ี
เพื่อเรียนหนังสือท่กรุงเทพฯ ในช่วงเวลาน้ทาให้พวกเรามีความสนิทสนมกับน้าภาเป็นพิเศษ
ั
เพราะอยู่ในวัยใกล้เคียงกัน น้าภาเป็นผู้ท่เรียนหนงสอเก่ง สอบเข้าโรงเรียนนายเรือได้ และ
ี
ื
เป็นคนมีระเบียบวินัย ขยัน พูดจาตรงไปตรงมา ใจดี และคอยช่วยเหลือพวกเราอยู่เสมอ ทาให้
�
พวกเรามีความเคารพนับถือเป็นพิเศษ น้าภาชอบสอนวิชาคณิตศาสตร์ และนาปัญหาทางวิชาการ
�
ต่าง ๆ มาซักถาม ลองภูมิพวกเราอยู่เสมอ กระตุ้นพวกเราให้มีมานะพยายามในการศึกษาเล่าเรียน
โดยมีน้าภาเป็นตัวอย่าง ท�าให้พวกเรามีความขยันหมั่นเพียร พวกเรามีความเคารพรักน้าภามาก
ิ
ี
ี
ื
ั
ั
หลังจากน้าภาจบการศกษาจากโรงเรยนนายเรอ ได้ใช้ชวตในต่างจงหวดเป็นส่วนใหญ่
ึ
ี
คราวใดท่เดินทางมากรุงเทพฯ น้าภาจะมาพักท่บ้านรองเมือง และเล่นสนุกสนานกับพวกเรา
ี
อยู่เสมอ ภายหลังเม่อน้าภามีครอบครัว ท่านก็ยังมาเย่ยมเยียนคุณพ่อคุณแม่และพวกเรา
ื
ี
อยู่เป็นประจ�า
ี
ื
ี
น้าภาเป็นผู้นาครอบครัวท่เป็นตัวอย่างท่ดีของสังคม เม่อพวกเรามีครอบครัวและมีลูก
�
น้าภา จึงมีศักดิ์ เป็นคุณปู่ คุณตา ของหลาน ๆ เมื่อหลาน ๆ เข้าสู่พิธีสมรส คุณปู่ คุณตา ก็มักจะ
ู
ี
ได้รบเชิญมาเป็นผู้ปทนอนให้กบบ่าวสาว (หลาน ๆ) อย่เสมอ เพราะพวกเราต้องการให้ลูก ๆ
ั
่
ู
ั
มีชีวิตครอบครัวท่ดี โดยมีครอบครัวของน้าภาเป็นตัวอย่าง เม่อน้า ๆ น้องของคุณแม่มีอายุมากข้น
ื
ึ
ี
ั
พวกเราก็เฝ้าดูแลท่านมาตลอด จนกระท่งพวกเราเหลือน้าภาเป็นญาติผู้ใหญ่คนสุดท้าย พวกเรา
ไม่เหลือลุงป้าน้าอาอีกแล้ว

พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี 111




ี
น้าภาเป็นบุคคลท่ประสบความสาเร็จในชีวิตไม่ว่าจะเป็นในหน้าท่ราชการ ได้รับ
�
ี
�
ุ
ิ
ู
ุ
�
ั
พระมหากรุณาธคณโปรดเกล้าฯ ให้ดารงตาแหน่ง ผู้บญชาการทหารสงสด ทางด้านสงคมก ็
ั
เป็นที่รักของญาติพี่น้องและเพื่อนฝูง ทางด้านครอบครัวก็เป็นผู้ที่ท�าให้ครอบครัวมีความอบอุ่น
มีความสุข ประสบความส�าเร็จ จนกระทั่งถึงวาระสุดท้ายของชีวิต
กุศลกรรมใดที่เป็นคุณงามความดี ซึ่งน้าภาท�าไว้เมื่อยังมีชีวิตอยู่ พวกเราหลาน ๆ ขอรวมใจ
มาเป็นพลัง อ�านวยผลดลบันดาลส่งดวงวิญญาณ “น้าภา” จงไปสู่สุคติ ในสัมปรายภพด้วยเทอญ

นายธรรมนูญ ปันยารชุน
นายแพทย์สุดชาย ปันยารชุน

นายพงศ์เทพ ปันยารชุน
นางสายพิณ มกรมณี

นางกัณณา สุวรรณาคินทร์

และหลาน ๆ เหลน ๆ ทุกคน

112 พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี





่
ี
้
ุ
ี
ื
่
ี
พลเรือเอก สภา คชเสน หรอทหลาน ๆ บานพระโขนงเรียกวา “น้าภา” น้าภาเปนคนทมจิตใจด ี
่
็
ี
โอบอ้อมอารี จริงใจ หลังจากที่คุณพ่อเสีย (คุณแดง เรืองวิเศษ) คุณแม่ขอให้น้าภาช่วยมาอยู่เป็น
ี
ึ
เพื่อนท่บ้าน ซ่งมีแต่ผู้สูงวัยและเด็ก ๆ น้าภาเป็นญาติสนิททางคุณแม่ โดยคุณแม่น้าภาเป็น
น้องสาวคุณตา ช่วงที่น้าภามาอยู่ที่บ้าน สิ่งใดที่น้าภาช่วยได้ น้าภาจะช่วยตลอด เมื่อหลานคนโต
สองคนสอบเข้าบัญชีจุฬาฯ ก็ได้น้าภาช่วยสอนค�านวณจนจบออกมาด้วยดี น้าภาเป็นคนสมถะ
�
ี
ี
ึ
รักเรียน ไม่ค่อยเห็นน้าภาไปเท่ยวท่ไหนนอกจากทางานและเรียนหนังสือซ่งช่วงน้นน้าภาเรียน
ั
ื
ี
ี
ท่ธรรมศาสตร์ เสาร์ไหนท่น้าภาว่างจะพาหลาน ๆ ไปดูหนัง เม่อน้าภาไปเป็นทูตทหารเรือท ่ ี
สหรัฐอเมริกา ก็ขอคุณแม่ให้ปิน้องสาวที่จบธรรมศาสตร์ และยังไม่ได้ท�างานไปอยู่ด้วย ทั้งน้าภา
และคุณหญิงน้อยดูแลปิเป็นอย่างดี ปิชอบงานศิลปะก็ได้มีโอกาสเรียน Interior Design ด้วย
เม่อน้าภาเสีย พวกเราก็ไม่เหลือญาติผู้ใหญ่อีกเลย พวกเราหลาน ๆ จะระลึกถึงน้าภาตลอดไป
ื
ี
พวกเราขอร่วมส่งดวงวิญญาณน้าภาท่รักและเคารพสู่สัมปรายภพ สู่ภพภูมิท่สูงสุดจากบุญกุศล
ี
ที่น้าภาได้สั่งสมมา
จากหลาน ๆ
สุดารัตน์ สุวรรณชีพ

ทัศนีย์ ทวีศรี
ปิยะวาท Sinaga

วาสนา พึ่งสุนทร

หน่อย เรืองวิเศษ

พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี 113




ร�ำลึกถึงคุณปู่สุภำ




ู
ิ
ื
ุ
ี
ิ
ั
ี
ุ
์
พลเรือเอก สภา คชเสน มศกดเป็นคณป่ของข้าพเจ้า เน่องจากบดาของข้าพเจ้า (พลเรอตร ี
ื
ทวี คชเสนี) เรียกท่านว่า “คุณอา” บางคร้งก็จะเรียก “ครู” ตามธรรมเนียมท่ทหารเรือเรียก
ั
ี
ั
ี
ี
ื
ผู้อาวุโส บิดาข้าพเจ้าเล่าว่า เม่อคร้งท่ท่านได้ไปศึกษาวิชาทหารเรือท่ประเทศสหรัฐอเมริกาน้น
ั
�
�
เป็นปี พ.ศ. ๒๕๐๙ เป็นช่วงเดียวกับท่คุณปู่สุภา ดารงตาแหน่ง ผู้ช่วยทูตฝ่ายทหารเรือ
ี
�
ี
ประจาสถานเอกอัครราชทูตไทย ณ กรุงวอชิงตัน บิดาของข้าพเจ้าได้ไปกราบเย่ยมและได้
ี
ึ
ั
พักท่บ้านท่าน เวลาน้นพี่หน่อง (สุปกิจ คชเสนี) ซ่งมีศักด์เป็นอาข้าพเจ้า พึ่งเกิดได้ไม่นานนัก
ิ
ิ
(เรียก “พี่” เพราะคนในยุคปัจจุบันนิยมเรียกกันตามอายุมากกว่าตามศักด์) คุณปู่ได้อุ้มพี่หน่องมาให้
ั
บิดาของข้าพเจ้าอุ้มและบอกว่าเป็นลูกคนแรกซ่งขณะน้นข้าพเจ้ายังไม่เกิด เม่อบิดาข้าพเจ้า
ื
ึ
ถึงแก่กรรมในปี พ.ศ. ๒๕๓๙ คุณปู่สุภาก็ได้มาเป็นประธานในงานพระราชทานเพลิงศพ
�
ี
ณ วัดเครือวัลย์วรวิหาร ส่วนตัวข้าพเจ้าก็ได้ไปเรียนและทางานท่ประเทศสหรัฐอเมริกาอยู่หลายปี
ี
�
ึ
่
่
ิ
ั
ู
ุ
ี
็
ู
ั
หลงจากกลับมาอย่เมองไทยกได้มโอกาสสมผัสใกล้ชดคณป่ในช่วงทเป็นหนงในคณะทางาน
ื
ี
ี
ุ
้
สายสกลคชเสน อันมีคณป่สภาเป็นประธาน ได้มการประชมคณะทางานหลายครังหลายหน
ุ
�
ุ
ู
ุ
ื
ณ บ้านถกลสุข โดยมีคุณหญิงย่า (คุณหญิงทรงสมร คชเสนี) ได้กรุณาดูแลเร่องอาหารการกินรสเลิศ
ให้กับคณะทางานอย่างเต็มท่โดยไม่มีคาว่าขาดตกบกพร่อง (กองทัพเดินด้วยท้อง) จนกระท่งได้ม ี
ี
ั
�
�
ึ
ื
ี
การจัดงาน “เทิดเกียรติบรรพชนคชเสนี” ข้นเม่อวันท่ ๓๑ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๙ ณ ราชนาวิกสภา
ั
ถนนอรุณอมรินทร์ ซ่งถือเป็นงานรวมลูกหลานคชเสนีเป็นคร้งแรกในประวัติศาสตร์ของตระกูล
ึ
(ไม่นับงานวันเกิดและงานขาวด�า) โดยมีผู้เข้าร่วมงานไม่ต�่ากว่า ๓๐๐ ท่าน รวมถึงแขกผู้มีเกียรติ
อาทิ พลโท หม่อมราชวงศ์สมชนก กฤดากร และ ท่านผู้หญิงบุตรี วีระไวทยะ ผู้มีเชื้อสายคชเสนี
ี
ทางเจ้าจอมมารดากล่น ในรัชกาลท่ ๔ คุณหญิงวิจันทรา บุนนาค สกุลเดิมคชเสนี คุณหญิงจิราภา
ิ
สูตะบุตร ผู้มีเชื้อสายคชเสนีทางพระยาชมภู (เจ้าจิตวงศ์) ก็ได้ให้เกียรติมาร่วมงานด้วย ซึ่งวันนั้น
ตรงกับวันครบรอบวันพระราชทานนามสกุล คชเสนี เมื่อ ๑๐๓ ปีก่อนหน้า
ต่อมาในปี พ.ศ. ๒๕๖๐ ได้มีการจัดสร้างอนุสาวรีย์เจ้าพระยามหาโยธานราธิบดีศรีพิชัยณรงค์
(พญาเจ่ง) ณ วัดอัมพุวราราม จังหวัดปทุมธานี ในฐานะที่เจ้าพระยามหาโยธาฯ (พญาเจ่ง) เป็น
�
ื
�
ผู้นาชาวไทยเช้อสายมอญในอดีตโดยดาริของพระครูวิสุทธิกิตติคุณ (สมชาย กิตติสาโร) เจ้าอาวาส
�
ึ
ุ
ี
ั
และโดยความเห็นชอบของคณปู่สุภา ซ่งคณะทางานได้มาประชุมท่บ้านถกลสุขหลายคร้ง
ู
ู
ั
็
หลายหนเช่นเคย คณป่แม้จะสงวัยแล้วกได้รบฟังรายงานความคบหน้าโดยละเอียด ท่านได้ให้
ุ
ื

114 พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี





แนวทางปฏิบัติ และให้ความเห็นชอบในเรื่องต่าง ๆ อาทิ การจัดท�าเหรียญที่ระลึกเจ้าพระยามหา

�
โยธาฯ (พญาเจ่ง) โดยสานักกษาปณ์ กรมธนารักษ์ การออกแบบอนุสาวรีย์ การหล่อ และการจัดงาน
ประดิษฐานมาโดยล�าดับ งานหล่ออนุสาวรีย์ วันที่ ๑๔ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๖๐ งานประดิษฐาน
ั
ิ
ี
อนุสาวรีย์ วันท่ ๓๐ กรกฎาคม ปีเดียวกน แม้คุณปู่จะเดนเหินไม่สะดวก ก็ยังกรุณาเดินทาง
มาด้วยตนเองทั้งสองงาน และได้มาถึงก่อนเวลาเป็นชั่วโมง ท่านได้ให้เกียรติเป็นประธานในงาน
ึ
ี
หล่อและงานประดิษฐานเปิดแพรคลุมอนุสาวรีย์ ซ่งอนุสาวรีย์ท่วัดอัมพุวรารามน้เองก็ได้ถูกใช้
ี
เป็นต้นแบบของอนุสาวรีย์เจ้าพระยามหาโยธาฯ (พญาเจ่ง) ณ วัดเกาะพญาเจ่ง จังหวัดนนทบุรี
ในเวลาต่อมา
�
การบูรณะ “ดาบพลู” อันเป็นดาบประจากายของ เจ้าพระยามหาโยธาฯ (พญาเจ่ง)
ี
ึ
�
ผู้เป็นต้นสกุลคชเสนี ซ่งมักจะถูกเรียกว่า “ดาบประจาตระกูล” ท่ตกทอดลงมาจากรุ่นสู่รุ่นและ
เกิดความเสียหายท่ด้ามจับของดาบจากกองเพลิง เน่องด้วยบ้านของพระยาพิพิธมนตรี
ื
ี
ั
ื
(ปุย คชเสนี) ผู้ครอบครองดาบในอดีตได้ถูกระเบิดลงในช่วงสงครามโลกคร้งท่ ๒ เม่อดาบ
ี
�
ได้ตกทอดมาถึงคุณปู่ ท่านก็ได้ใช้ทุนทรัพย์ส่วนตัวของท่านเป็นจานวนมากโขในการบูรณะโดย
ิ
ทีมงานของศิลปนชั้นเยี่ยม ในการนี้คุณหญิงย่าทรงสมรไดอ�านวยการจัดหาวัสดุหายากบางอย่าง
้
�
เพื่อมาทาการบูรณะดาบให้ได้ตามแบบท่ศิลปินได้ออกแบบไว้จนสาเร็จงดงามสมกับเป็น
ี
�
ดาบประจ�ากายของนักรบชั้นเจ้าพระยา
ด้วยวัยวุฒิและคุณวุฒิของคุณปู่สุภา ท่านจึงเป็นผู้อาวุโสของตระกูลคชเสนี ซึ่งลูกหลานมัก
จะย�าเกรงไม่ค่อยกล้าเข้าหาท่าน แต่ข้าพเจ้าก็ได้รับทราบเร่องราวของลูกหลานท่เคยไปกราบ
ื
ี
ี
ี
่
ื
่
ั
้
ู
่
ื
ขอความช่วยเหลอจากท่าน และท่านกได้ช่วยให้สมปรารถนาแต่ต้องเป็นเรองทถกทควรเท่านน
็
ั
เวลาคุณปู่พูดถึงลูกหลาน ท่านจะกล่าวถึงด้วยความเมตตา เป็นต้นว่า คนน้นคนน้หายไปไม่เห็นมา
ี
ั
ุ
ึ
ซ่งโดยวฒนธรรมไทยแล้ว ผู้น้อยต้องเป็นผู้เข้าหาผู้ใหญ่ คณปู่เป็นคนตรงเวลาเสมอ เคยมญาต ิ
ี
ผู้ใหญ่ชั้นอาของข้าพเจ้าได้เคยนัดท่านแล้วไปช้าเล็กน้อย ก็ยังโดนท่านอบรมว่าถ้ามีนัดกับผู้ใหญ่
็
่
็
้
้
ื
่
ุ
้
้
แลวควรเปนผูไปรอผูใหญ สมยเมอทานเปนผูนอยกปฏบตเชนนน แมทานจะเปนผูอาวโสแลว เมอ
็
้
ื
้
ั
ิ
่
ิ
่
่
ั
้
้
้
็
่
ั
ี
ั
ลูกหลานจะเข้าไปกราบท่านตามเวลาท่ได้นัดหมาย ข้าพเจ้าก็มักพบว่าคุณปู่ได้มาน่งรออยู่ก่อนแล้ว
ี
ถ้ากล่าวถึงลูกหลานคชเสนี ผู้ท่จะได้มีโอกาสเรียกท่านต่อหน้าว่า “คุณปู่” เห็นจะนับคนได้
ข้าพเจ้าจึงคิดว่าตนเองเป็นผู้โชคดีท่ได้มีโอกาสใกล้ชิด ได้เรียนถามข้อมูลและเรื่องราวต่าง ๆ
ี
ในอดีตจากคุณปู่ในฐานะหลานคนหนึ่ง และทุกครั้งที่ข้าพเจ้ามีความสงสัยใคร่รู้เรื่องแต่ก่อนเก่า
ี
คุณปู่ก็ใจดีเล่าให้ฟังและตอบข้อซักถามเสมอ เวลาไปกราบท่าน ข้าพเจ้าจึงชอบท่จะถามโน่นถามน ี ่

พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี 115




ี
ตามท่สงสัย เรื่องเก่า ๆ ถ้าอาศัยการอ่านจากหนังสือก็ดีอยู่ แต่หากมีโอกาสได้รับฟังจากผู้ท ่ ี
ื
ี
�
ั
ั
ี
อยู่ในเหตุการณ์ก็ถือว่าได้ข้อมูลช้นต้น มีบางคร้งข้าพเจ้าก็นาบางเร่องท่เก่ยวกับตระกูล ท่ทราบมา
ี
�
ี
่
่
ื
จากแหล่งอนไปเล่าให้ท่านฟังบ้าง ท่านจะถามหาทมาว่าเรองนมาจากไหน ข้าพเจ้ากต้องนา
่
ื
็
้
ี
ู
หลักฐานไปแสดงให้ท่านด ว่ามาจากหนังสือเล่มน้นเล่มนใครเป็นผู้แต่ง แล้วอ่านข้อความให้ท่านฟัง
้
ั
ี
ั
ั
ี
ี
�
ท่านก็ต้งใจฟังทุกคาแล้วตอบว่า “ถ้ามีท่มาอย่างน้ได้ ไม่อย่างน้นคนเขาจะหาว่าเรายกเมฆ”
่
คุณปูแมจะถึงวัยเลขเกา ทานก็ยังความจ�าดี สายตาดี และหูดี ทานบอกกับขาพเจาวา ทานไมมีโรค
้
้
่
่
้
่
่
่
้
มีแต่ความเสื่อมของร่างกาย และท่านทานอะไรก็ไม่ค่อยอร่อย ท่านรับรู้แต่รสหวานกับเย็น เช่น
ไอศกรีม ท่านจะว่าอร่อย เวลาท่านบอกให้ข้าพเจ้าชงกาแฟให้ ท่านจะชอบให้ข้าพเจ้าใส่นมข้นหวาน
เพิ่มอีกหน่อย แต่ถ้าคุณหญิงย่าเห็นจะส่งสัญญาณห้ามว่าพอแล้ว หวานมากไปไม่ดีต่อสขภาพ
ุ
ื
ึ
ั
เม่อปี พ.ศ. ๒๕๖๑ มีคร้งหน่งข้าพเจ้าได้เรียนถามคุณปู่ถึงชีวิตในวัยเด็กของท่าน ท่านก็ได้เล่า
ให้ฟังอย่างละเอียด ข้าพเจ้าต่นเต้นท่ท่านเริ่มเล่าให้ฟัง จะเปิดคอมพิวเตอร์ข้นพิมพ์ก็ไม่ทันแล้ว
ี
ึ
ื
ึ
มีสมาร์ทโฟนอยู่ในมือจึงได้รีบเร่งบันทึกไว้ ซ่งข้าพเจ้าเห็นว่า ข้อความท่ท่านเล่าให้ฟังถือได้ว่า
ี
เป็นอัตชีวประวัติในวัยเยาว์บางส่วนของท่านเพราะข้าพเจ้าบันทึกข้อความเหล่านั้นต่อหน้าท่าน
จึงขอเรียบเรียงไว้เพื่อไม่ให้สูญหายดังนี้
คุณปู่สุภา เม่อคร้งวัยเยาว์ได้ย้ายตามบิดาซ่งเป็นผู้พิพากษาไปยังจังหวัดต่าง ๆ เม่ออายุ ๓ ขวบปี
ื
ึ
ั
ื
ท่านได้เร่มเข้าเรียนท่โรงเรียนเบ็ญจะมะมหาราช จังหวัดอุบลราชธานี (สะกดช่อโรงเรียนตาม
ื
ี
ิ
ที่ได้ตรวจพบ) คุณปู่สุเอ็ด (ศาสตราจารย์เกียรติคุณนายแพทย์สุเอ็ด คชเสนี) ผู้เป็นพี่ชายซึ่งอายุ
ี
ี
ี
มากกว่าท่าน ๒ ปี ก็เข้าเรียนห้องเดียวกันกับท่าน คุณปู่เรียนท่น่จนจบชั้นประถมศึกษาปีท่ ๑
คุณครูชื่อ อรพินท์ ไชยกาล (ข้าพเจ้าพบว่าต่อมาคุณครูอรพินท์ ได้เป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร
จังหวัดอุบลราชธานี ในปี พ.ศ. ๒๔๙๑ และเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรหญิงคนแรกของ
ี
ประเทศไทยด้วย คุณครูอรพินท์อายุมากกว่าคุณปู่ ๒๒ ปี ในปีท่คุณครูอรพินท์ได้เป็นสมาชิก
ู
ึ
ุ
ั
ั
ุ
ั
ึ
สภาผู้แทนราษฎร คณป่อาย ๒๒ ปี ข้าพเจ้าเห็นว่าตวเลขบงเอญพ้องกนจงได้บนทกไว้
ิ
ั
�
้
ั
ี
ี
ณ ท่น้) ถึงอายุ ๕ ขวบ คุณปู่ย้ายไปเรียนโรงเรียนปิยะมหาราชาลัย จังหวัดนครพนม ซาช้นประถมปีท่ ๑
ี
เหมือนเดิม ท่านเล่าว่าตอนย้ายไปน้น ท่านยังอ่านหนังสือไม่ออก ต่อมาอีกไม่นานจึงอ่านออก
ั
เพื่อน ๆ ของท่านสมัยน้นมักพูดว่า “สุภาเว่าไทย บ่ ซัด” (คุณปู่คงติดสาเนียงภาคกลางจาก
ั
�
ี
ี
�
ุ
ครอบครัว) อายได้ ๑๒ ปี บิดาท่านส่งมาเรียนท่โรงเรียนอานวยศลป์ ชันมธยมศกษาปีท่ ๔
ั
ึ
ิ
้
ข้าพเจ้าเข้าใจว่าการนับชั้นเรียนสมัยนั้นคงเป็น ป.๑ - ป.๔ แล้วต่อด้วย ม.๑ - ม.๘ ซึ่งการย้าย
โรงเรียนในครั้งนั้นเป็นการเข้ามาเรียนที่กรุงเทพฯ ครั้งแรกของท่าน คราวนี้เพื่อน ๆ ที่กรุงเทพฯ

116 พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี





มักพูดว่า “สุภาพูดไทยไม่ชัด” (คุณปู่คงติดส�าเนียงอีสานมาจากเพื่อนเก่า) ส่วนคุณครูที่กรุงเทพฯ

ก็พูดว่า “นายสุภาเป็นเด็กบ้านนอก” ต่อมาจะด้วยความมุมานะหรือด้วยสติปัญญาของท่านก็ตาม

ี
�
ท่านทาคะแนนได้ ๙๐ กว่าเปอร์เซ็นต์ คุณครูชมว่า “เก่ง” และพาไปกวดวิชาเพิ่มเติมท่บ้าน
ั
่
ุ
ี
ั
่
ื
ั
่
ึ
เมอถึงบ้านคุณครู มีนักเรียนน่งอยู่แล้ว ๔ คน ซงก็คงเป็นนกเรียนระดบเก่งทสดของโรงเรียน
คุณปู่เสียค่าเรียนกวดวิชาเดือนละ ๔ บาท ท่านเล่าว่าอันท่จริงท่านเรียนในช้นเรียนปกติก ็
ั
ี
เข้าใจหมดแล้ว ท่านจึงไม่สู้จะอยากไปนัก มารดาของท่านทราบเรื่องก็เห็นด้วยกับท่านว่าไม่จาเป็น
�
ต้องไป แต่คุณปู่ก็ไม่ได้ขัดคุณครู ยังคงไปเรียนกวดวิชาตามท่คุณครูวางหลักสูตรให้ เรียกว่าผู้น้อย
ี
ื
ี
ไม่ขัดผู้ใหญ่ท่หวังดี และท่านคงถ่อมตนอยู่ไม่ได้แสดงให้คุณครูทราบว่าท่านเข้าใจเน้อหาหมดแล้ว
ื
ี
ี
ั
เม่อถึงการสอบครั้งแรกของภาคเรียนท่ ๑ ท่านสอบได้คะแนนเป็นท่ ๑ ของโรงเรียน ขณะน้นคุณป ู่
อายุเพียง ๑๒ ปี ทางโรงเรียนได้เสนอทางเลือกให้ ๒ ทาง คือ ๑. พาสชั้นเรียน หรือ ๒. เรียนฟรี
ี
เน่องจากอายุท่านยังน้อย คุณครูจึงแนะให้เลือกเรียนฟรี ผู้ปกครองของท่านท่กรุงเทพฯ ได้แจ้งให้
ื
ื
บิดาของท่านทราบ เม่อบิดาของท่านมาถึงกรุงเทพฯ ได้ดูรายงานผลการเรียน ปรากฏว่าบิดาท่าน
ี
ื
แทบไม่เช่อสายตาว่าเด็กท่อายุน้อยจากต่างจังหวัดคนหน่งจะสามารถสอบในโรงเรียนท่มีช่อเสียง
ี
ื
ึ
ี
ื
ของกรุงเทพฯ ได้เป็นท่ ๑ ในเทอมแรก บิดาของท่านได้ให้รางวัลโดยพาท่านไปซ้อปากกา
ื
ั
ี
ท่านได้ใช้ปากกาน้นอยู่ ๒ วัน ก็ถูกล้วงกระเป๋า แต่ท่านไม่ได้บอกเร่องน้กับบิดา เพราะท่านกลัวโดนด ุ
ี
ื
ข้าพเจ้าไม่แน่ใจว่าเร่องปากกาหายน้ ท่านจะเคยเล่าให้ผู้ใดฟังหรือไม่ แม้ว่าเป็นเร่องเล็กน้อย
ื
แต่ก็ทาให้ข้าพเจ้ารู้สึกว่าได้ใกล้ชิดกับท่านเพราะเป็นเร่องส่วนตัวของท่านเม่อ ๘๐ ปีก่อน
ื
�
ื
ท่านเล่าว่าท่านเรียนดีมาโดยตลอด ซ่งต่อมาท่านเลือกเข้าโรงเรียนนายเรือซ่งจัดว่าเป็นโรงเรียน
ึ
ึ
ที่เข้ายากมากโดยมีเพื่อนคนหนึ่งพาไปสมัครและออกเงินค่าสมัครให้ เพราะเพื่อนของท่านเองก็
คงจะอยากให้ท่านเรียนท่เดียวกัน แต่เพื่อนของท่านกลับสอบไม่ติด เป็นอันว่าท่านต้องแยกกัน
ี
เรียนกับเพื่อน ได้เคยมีเพื่อนของท่านดูเส้นลายมือให้ท่านและทานายว่า ต่อไปท่านจะได้เป็นใหญ่
�
็
ี
้
่
่
ั
่
่
ิ
็
่
่
่
ขาพเจาคดวาวชาดหมอของเพื่อนทานเหนจะไมธรรมดา เพราะตอมากปรากฏอยางททราบกนวา
ิ
้
ู
�
ท่านได้ก้าวสู่ตาแหน่งสูงสุดในวิชาชีพของท่าน คือได้เป็นผู้บัญชาการทหารสูงสุด ส่วนในหมู่ญาติ ๆ
ั
ี
ี
คชเสนีน้น คุณปู่สุภาเป็นท่เคารพนับถืออย่างสูงของคนในตระกูล ด้วยความท่ท่านเล่าว่า
ิ
ท่านเป็นผู้ไม่มีโรค ข้าพเจ้าจึงเคยแอบหวังว่าคุณปู่จะอยู่เป็นร่มโพธ์ร่มไทรให้กับลูกหลานอย่างน้อย
ก็ถึงอายุ ๑๐๗ ปี ไม่น้อยไปกว่าคุณย่าจ�าเนียร จ�ารัสเลขการ ปันยารชุน พี่สาวท่านหนึ่งของท่าน
แต่แล้วท่านก็จากไปเมื่อถึงวัย ๙๕ ปีเต็ม

พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี 117




ื
แม้คุณปู่สุภาจะไม่ใช่ผู้สันทัดในเร่องวัฒนธรรมมอญหรือภาษามอญอย่างคุณปู่สุเอ็ดผู้เป็น
ึ
พี่ชาย แต่ท่านก็ไม่เคยลืมความเป็นมอญ ท่านยังได้มอบปี่พาทย์มอญชุดใหญ่ซ่งเป็นมรดกตกทอด
มาจากคุณปู่สุเอ็ดให้กับมหาวิทยาลัยขอนแก่น เพื่อเป็นประโยชน์ทางการศึกษาต่อไป คุณปู่สุภา
ร�าลึกถึงบรรพชนคชเสนีอยู่เสมอ งานท�าบุญอุทิศบรรพชนเมื่อ วันที่ ๒๗ สิงหาคม พ.ศ. ๒๕๖๐

ณ วัดจวนด�ารงราชพลขันธ์ อ�าเภอพระประแดง ซึ่งเคยเป็นจวนเจ้าเมืองของพระยาด�ารงราชพล

ิ
�
ขนธ์ (จุ้ย คชเสนี) ท่านก็เป็นผู้ดาริให้จัดข้น งานใดก็ตามหากท่านเดนทางมาเองไม่ไหว ก็จะ
ึ
ั
มอบหมายให้คุณหญิงย่าทรงสมรมาเป็นตัวแทนของท่านเสมอ กิจกรรมของตระกูลไม่ว่าจะเป็น
งานเทิดเกียรติบรรพชนคชเสนี งานหล่อและประดิษฐานอนุสาวรีย์เจ้าพระยามหาโยธาฯ
(พญาเจ่ง) การบูรณะดาบประจาตระกูลคชเสนี และอีกหลาย ๆ งานของตระกูลท่ผ่านมา
�
ี
ล้วนเกิดขึ้นและส�าเร็จลุล่วงด้วยอาศัยบารมีของท่านทั้งสิ้น ท่านจึงเป็นผู้ที่มีคุณูปการอย่างยิ่งต่อ

ลูกหลานคชเสนี
พลเรือเอก สุภา คชเสนี ผู้อาวุโสของตระกูลบัดนี้ล่วงลับและกลายเป็นบรรพชนคชเสนีแล้ว

�
ข้าพเจ้าเช่อว่าด้วยคุณความดีท่ท่านได้กระทามาตลอดชีวิต จะส่งผลให้ท่านไปสู่สุคติภพและ
ื
ี
จะยังคงได้รับทราบด้วยญาณวิถีของท่านถึงความเจริญก้าวหน้าของลูกหลานคชเสนีสืบไป


ด้วยความร�าลึกถึงและเคารพอย่างสูง
ห ล า น โ อ

(ชิษณุ คชเสนี)

118 พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี





้
ุ
ึ
่
ึ
่
ู
ิ
้
ี
พลเรือเอก สุภา คชเสนี เป็นหนงในผ้ใหญของบานถกลสข ซ่งมคนในบานเป็นสมาชก
ี
อย่ด้วยกันหลายคน วันท่ ๓๐ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๖๔ เป็นวันท่พวกเราในรอบรั้ว “ถกลสุข”
ี
ู
ี
ี
ได้สูญเสียบุคคลส�าคัญคนหน่งไปอย่างไม่มีวันกลับ ท�าให้คิดถึงวันเวลาท่ผ่านมา ท่ท่านม ี
ึ
ความเมตตากรุณาต่อทุกคน
พลเรือเอก สุภา ได้บริจาคปัจจัยไทยธรรมต่าง ๆ เป็นพุทธบูชาบ�ารุงพระพุทธศาสนา
มาตลอด กุศลผลบุญท่ท่านท�าไว้ดีแล้ว จะติดตามท่านไปทุกวิมานชั้นฟ้าท่ท่านสถิตอย่เป็นนิรันดร
ู
ี
ี
พวกเราทุกคนขอจดจ�าความเมตตาที่ท่านมีต่อพวกเราตลอดไป
ด้วยความเคารพอย่างสูง

ประเสริฐ สุธน วิเชียร สุนทรี ชุ่ม ยูร ธนัท

ณรงค์ อภิชัย อ้วน อ�านวย เม้า ก้วน ตุ๊กตา
เล็ก ฐา และ อร

พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี 119




วันเสาร์ที่ ๓๐ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๖๔ เป็นวันที่พลเรือเอก สุภา คชเสนี จากครอบครัวของท่าน

และคนในบ้านถกลสุขไป เหลือเพียงแต่ชื่อและบุญคุณความเมตตาที่มีต่อครอบครัวและลูกน้อง

�
ี
ี
สมัยท่ท่านแต่งงานมีครอบครัวท่านมีเรือนหออยู่ท่ถนนเทอดดาริ แม่สาย ผม และพี่อู๊ด ได้รับใช้ท่าน
ั
และคุณน้อยภรรยาของท่านอยู่ท่น่น สมัยน้นท่านมียศเป็น นาวาเอก และขับรถโฟล์คเต่า
ั
ี
ี
ี
ึ
�
้
ซ่งมีต๋ล้างทาความสะอาดให้ ทุกวันก่อนไปทางาน ท่านชอบด่มนาสับปะรดท่แม่ผมเป็นคนจัดให้
�
ื
�
ส่วนเนื้อสับปะรดที่เหลือจากการคั้นน�้า แม่ผมจะท�าเป็นสัปปะรดกวน
ุ
ี
ู
่
ู
ต่อมาท่านย้ายไปเป็นทตทอเมริกา ผมจงย้ายมาอย่ทบ้านถกลสข เมอท่านย้ายกลับมาจาก
ี
ื
่
ึ
่
ั
อเมริกาแล้ว ผมก็มีโอกาสได้รับใช้ท่านอีกคร้งหน่ง คนในบ้านถกลสุขจะเรียกท่านว่า “ท่าน”
ึ
บ้างหรือ “คุณสุภา” บ้าง แต่ส�าหรับผม จะเรียกท่านว่า “ท่าน ทส. สุภา” แม้ว่าท่านจะมีต�าแหน่ง
�
สูงกว่า ทส. แล้วก็ตาม เพราะคาว่า “ท่าน ทส. สุภา” อยู่ในจิตใต้สานึกท่เคารพนับถือของผม
ี
�
ี
ี
สมัยอยู่กับท่านท่เรือนหอ ท่านจะเป็นกันเองกับแม่และผมมากจนถึงมากท่สุด แม้สุดท้ายท่าน
จะเป็นถึง ผบ. สูงสุด ท่านก็ยังเหมือนเดิม ท่านจะออกมาคุยทักทายหยอกล้อกับลูกน้อง กับผม
ั
ื
เจอกันเม่อใด ท่านมักชวนผมเล่นหมากรุกสักกระดานสองกระดาน จนบางคร้งเกินเวลาอาหารเท่ยง
ี
่
ี
็
็
่
ื
ึ
่
ั
่
ี
ิ
ั
่
ึ
ถงกบต้องบอกชุ่มให้สงอาหารมากนทโต๊ะหมากรุก แต่กลมสงเผือผม ซงท่านกมเมตตาบอก
ั
ั
ุ
๋
ั
ี
ุ
ึ
ี
้
ช่มว่า “หาอะไรให้ตมนกนด้วย” ด้วยความรบ ช่มจงนามาม่ากบโค้กมาให้กน บางครัง
�
ิ
ิ
ื
บ้านถกลสุขมีงาน ผมไปช่วยจัดสถานท่ ท่านก็มักจะออกมาเดินดู เม่อเจอผม ท่านก็มักจะชวน
ี
เล่นหมากรุกจนแขกเริ่มทยอยมา คนในบ้านต้องออกมาเตือนจึงได้หยุดเล่น การเล่นหมากรุกกับ
ท่าน ผมเชื่อว่าท่านมีความสุขที่สมองได้ใช้งาน
วันเสาร์ที่ ๓๐ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๖๔ สัจธรรมก็ได้พิสูจน์ความจริงคือ ทุกอย่างคืนสู่ธรรมชาติ
เหลือไว้เพียงความทรงจาท่ดี ๆ ของคนท่ช่อว่า พลเรือเอก สุภา คชเสนี ซงจะอยู่กับผมตลอดกาลนาน
ี
�
ื
ี
่
ึ
ขอบคุณมากครับท่าน ขอบคุณทุกอย่างท่ท่านได้มีเมตตา ท่านจะไม่ตายจากความทรงจาของผม
�
ี
ต ี ๋

120 พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี





ั
ผมเป็นลูกทหาร ตอนเด็ก ๆ จึงชอบติดตามข่าวประกาศแต่งต้ง/โยกย้ายข้าราชการทหาร
ี
อยู่เสมอ ในปี พ.ศ. ๒๕๒๙ มีประกาศแต่งต้งผู้บัญชาการทหารสูงสุดท่มาจากทหารเรือก็รู้สึก
ั
แปลกใจ ไม่คิดว่าวันนึงจะโชคดีได้มาเป็นลูกเขยของท่าน
ี
วันท่ได้มาพบคุณพ่อท่บ้านครั้งแรกรู้สึกได้ถึงความน่าเกรงขาม สุขุม ท่านพูดค่อนข้างน้อย
ี
(มาทราบภายหลังว่ามีการซักถามประวัติของผมจากนายทหารเรือคนสนิทท่เป็นเพื่อนรุ่นเดียว
ี
กับคุณพ่อผมมาก่อนแล้ว) และเม่อได้เข้ามาเป็นสมาชิกของครอบครัวแล้ว คุณพ่อให้ความเมตตา
ื
ผมตลอดมา และได้เล่าถึงประสบการณ์ต่าง ๆ ของท่าน โดยเฉพาะเรื่องความเป็นผู้น�า การเป็น

แบบอย่างที่ดี ท�าให้ผมน�ามาใช้ในการด�าเนินชีวิต และมีความเจริญก้าวหน้าในการท�างานจนถึง
ปัจจุบัน นับเป็นความโชคดีของผมอย่างยิ่ง



ด้วยความรักและเคารพคุณพ่อครับ

ตั้ม (อาพัทธ์ วิชิตะกุล)

พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี 121




ี
ิ
ผมรู้สึกดีใจและภาคภูมิใจอย่างย่งท่ได้มีโอกาสเป็นลูกเขยของคุณพ่อสุภา คุณพ่อเป็นบุคคล
ี
ท่เต็มเปี่ยมไปด้วยความเมตตาแก่ลูกหลานและบุคคลรอบข้างทุกคน ท่านเป็นท่เคารพรัก
ี
ประพฤติตนเป็นตัวอย่างอันดีในทุก ๆ ด้าน ไม่ว่าจะเป็นการแสดงออกถึงความกตัญญ ู
ต่อผู้มีพระคุณ เช่น ต่อคุณป้าเนียรพี่สาวคุณพ่อ ท่ทุกวันสาคัญโดยเฉพาะวันสงกรานต์คุณพ่อ
ี
�
�
�
้
�
จะนาพวกเราลูกหลานทุกคนไปรดนาดาหัวขอพรทุกปีไม่เคยขาด ผมสัมผัสได้ว่าคาอวยพรของ
�
คุณพ่อต่อคุณป้าเต็มเปี่ยมไปด้วยความรัก ความเคารพ ความระลึกถึงพระคุณ และความปรารถนาด ี
จากก้นบ้งของหัวใจ คุณพ่อเป็นบุคคลตัวอย่างแก่ลูกหลานถึงมาตรฐานอันหาท่เปรียบมิได้ทาง
ี
ึ
ด้านคุณธรรม จริยธรรม ความซ่อตรงต่อหน้าท่ ความรับผิดชอบในทุก ๆ ด้าน ความดีต่าง ๆ
ื
ี
่
ึ
็
ู
ั
ู
ั
ิ
่
้
่
็
้
ี
ุ
่
ั
้
ทคณพ่อไดแสดงเปนตวอยางตลอดมานน ไดซมซบอยในความเปนตวตนของลกหลาน และสงน ี ้
ั
เป็นมรดกอันลาค่าท่คุณพ่อได้มอบให้และนับเป็นมงคลอันสูงสุดแก่ลูกหลานอันประมาณค่ามิได้
้
ี
�
ด้วยความเคารพรัก
ตุ๋ย (อนิรุทธิ์ มหธร)

122 พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี





�
ั
�
ต้งแต่จาความได้ คุณตาจะคอยสอนให้เบย์เป็นคนดี ต้งใจเรียนเพื่อให้ประสบความสาเร็จ
ั
ื
ี
ในวันข้างหน้า พอเบย์เริ่มโตข้น ก็ได้มีโอกาสเรียนรู้จากเร่องราวเก่า ๆ ท่คุณตาจะคอยเล่าให้ฟัง
ึ
และเรายังได้แลกเปลี่ยนเรื่องราวต่าง ๆ นานา ทั้งเรื่องสมัยที่คุณตายังเด็ก สมัยที่คุณตาต้องไปอยู่
ี
ื
ี
ในภาคอีสาน สมัยเป็นนักเรียนนายเรือ รวมถึงเร่องในสมัยน้ท่เบย์จะคอยเล่าถึงความเปลี่ยนแปลง
ท่โลกทุกวันน้มีความทันสมัย และสะดวกสบายมากข้นให้คุณตาฟัง บางครั้งเม่อเราน่งดูโทรทัศน์
ึ
ี
ี
ื
ั
ั
ด้วยกันแล้วเห็นข่าวหรือสารคดีอะไร เราก็มักจะพูดถึงเร่องน้น ๆ ไปด้วยกัน คุณตาเป็นคนท ่ ี
ื
ั
ื
มีความรู้มากท้งเร่องเรียน และเร่องการใช้ชีวิต นอกจากคุณตาจะเป็นครูให้กับทหารเรือแล้ว
ื
ั
ี
คุณตายังเป็นครูท่สอนการบ้านหลาน ๆ รวมถึงเบย์ในหลายวิชา ท้งคณิตศาสตร์ ฟิสิกส์
และที่ส�าคัญที่สุดคือ วิชาชีวิต เบย์ได้คุณตาเป็นแบบอย่างในการด�าเนินชีวิตมาตั้งแต่เด็ก ๆ
เม่อคร้งตัดสินใจจะมาเรียนต่อท่อังกฤษ เบย์เองก็ใจหายท่จะไม่ได้อยู่บ้านพูดคุยกับคุณตา
ี
ี
ั
ื
ี
บ่อย ๆ แต่ก็ยังโชคดีท่ทุกวันน้ม Facetime หรือ Video Call ท่สามารถมองเห็นกันได้ตลอด
ี
ี
ี
ี
ั
เบย์มักจะหาเวลาว่างโทรไปหาท่บ้าน และคุยกับคุณตาบ่อย ๆ คร้ง ทุก ๆ ปิดเทอม เบย์จะบิน
กลับไปประเทศไทย ด้วยความท่ปีนึงได้มีโอกาสบินกลับหลายหน คุณตาเลยเล่าถึงสมัยก่อนว่า
ี
�
เดินทางลาบาก จะไปไหนมาไหนก็ยาก อยู่แค่ภาคอีสานจะมากรุงเทพก็ใช้เวลาหลายวัน แต่ทุกวัน
นี้เบย์สามารถเดินทางไปกลับจากอังกฤษมาหาคุณตาได้บ่อย ๆ ใช้เวลาไม่ถึงวันก็มาถึง ทุก ๆ ครั้ง
ั
ก่อนบินกลับไปเรียนต่อ คุณตาก็จะให้พร และยาเตือนให้เป็นคนดี และต้งใจเรียน เพื่อจะให้
้
�
ประสบความส�าเร็จในอาชีพการงานต่อไป
ี
ี
ช่วง ๒ ปีท่ผ่านมา ด้วยสถานการณ์โควิด เบย์ได้กลับมาเรียนออนไลน์ท่บ้าน แทบไม่ได้ออกไปไหน
ั
ิ
�
ทาให้เบย์ย่งมีโอกาสได้อยู่ใกล้ชิดกับคุณตามากข้น ได้อยู่เป็นเพื่อนชวนคุณตาคุยเหมือนทุกคร้ง
ึ
�
ั
นวดขา และคอบ่าไหล่ น่งทานข้าวเป็นเพื่อนคุณตา ชวนคุณตาออกกาลังกายหรือออกไปเดิน
สูดอากาศรอบ ๆ บ้าน หยอกล้อคุณตาให้คุณตาหัวเราะ และได้เข็นรถพาคุณตาไปโรงพยาบาล
อยู่บ่อย ๆ ท�าให้เบย์ยิ่งรัก และผูกพันกับคุณตามากขึ้น แต่ด้วยสถานการณ์ที่ดีขึ้น เดือนกันยายน
ึ
ี
เบย์จึงต้องกลับมาเรียนต่อท่อังกฤษในปีสุดท้าย ช่วงน้เองคุณตาก็เริ่มไม่สบายบ่อยข้น หลัง ๆ มาต้อง
ี
ไปโรงพยาบาลถี่ขึ้น ท�าให้เบย์ก็เป็นกังวลไม่น้อย วันที่เบย์จะเดินทางกลับ คุณตาเข้านอนเร็วกว่า
ปกติ เบย์ไปลาคุณตาพร้อมรับพรตามปกติ แต่ไม่คิดว่าครั้งน้นจะเป็นคร้งสุดท้ายท่จะได้เจอคุณตา
ั
ั
ี

พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี 123




ที่ผ่านมา ๒๑ ปี เบย์ได้เห็น และเรียนรู้ต่าง ๆ นานา จากคุณตามากมาย ทั้งเรื่องการบริหาร

ี
จัดการเวลาท่คุณตาจะเป็นคนตรงต่อเวลา การเป็นคนประหยัดใช้เงินอย่างรู้คุณค่า ภาวะความเป็น
ั
ี
�
ผู้นารวมถึงหัวหน้าครอบครัว เบย์ขอขอบคุณทุก ๆ อย่างท่คุณตาได้ส่งสอนด้วยความหวังด ี
มาโดยตลอด เบย์สัญญาว่าจะต้งใจเรียน ต้งใจทางาน เป็นคนดีของสังคม และขอสัญญาว่า
�
ั
ั
�
ี
จะไม่ทาให้คุณตาผิดหวังครับ เบย์พูดได้เต็มปากมาตลอดว่าภูมิใจท่เกิดมาเป็นหลานของคุณตา
เพราะคุณตาไม่เคยท�าให้เบย์ผิดหวังเลย เสียดายที่คุณตาไม่ทันเห็นความส�าเร็จของหลาน ๆ ที่ปีนี้
ี
ี
ท้งเบย์ และน้องนวลจะเรียนจบกันแล้ว และเสียดายท่ยังไม่ทันได้ขับรถพาคุณตาไปเท่ยวทะเลด้วยกัน
ั

เบย์อยากจะบอกว่าเบย์คิดถึงคุณตาอยู่ทุก ๆ วัน และจะไม่ลืมเรื่องดี ๆ ที่เบย์ได้เห็นมาตลอด
๒๑ ปีที่ผ่านมา คุณตาจะอยู่ในความทรงจ�าดี ๆ ของเบย์ตลอดไปครับ


เ บ ย ์

124 พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี





ี
นวลคิดถึงการเดินเข้าไปในห้องคุณตาทุกคืน เพื่อไปทาครีมท่ตัวให้คุณตาก่อนนอน ถึงคุณตา
ุ
ไม่ค่อยจะชอบเพราะบอกว่า “มันเหนียวเหนอะหนะ” นวลก็ทาอยู่ดี เพราะคณตาผิวแห้ง และ
คุณตาจะได้ไม่คัน หลังจากนั้นนวลก็จะเดินไปที่เตียง แล้วจัดเตียงให้คุณตาพร้อมนอน แล้วเราก็
มักจะกอดกันก่อนนอนเสมอ

�
ี
ี
ั
ท้งชีวิตคุณตาเคยโกรธและตาหนินวลแค่ครั้งเดียว ตอนท่นวลเด็ก ๆ จะเป็นวันท่จาไม่ลืม
�
เหตุเพราะว่านวลเล่นสนุก ล็อกประตูทุกบานในบ้าน จนคุณตาไม่สามารถไปหยิบช้อนเพื่อ
ั
ี
�
ตักไอศกรีมของโปรดของคุณตาได้ แต่หลังจากน้นนวลก็ดีใจท่ได้ทาไอศกรีมผสมเอนชัวร์
ึ
และโปรชัวร์ให้คุณตาได้รับประทาน และแข็งแรงข้น ต้งแต่นวลทาอาหารและขนมมาตลอด
ั
�
ไอศกรีมเป็นสิ่งเดียวที่คุณตาชอบ นวลดีใจสุด ๆ เลยค่ะ
ื
ี
ี
ี
ี
คุณตาเป็นคนท่ซ่อสัตย์ รักในหน้าท่ และเป็นตัวอย่างท่ดีท่สุดของนวลเสมอ และนวลจะ
ไม่ลืมแม้แต่ค�าสอนเดียวค่ะ
นวลกราบขอบพระคุณคุณตาสาหรับทุกคาสอนท่คุณตาได้มอบให้กับนวลท่จะนาไปใช้
�
�
ี
�
ี
ั
ี
ั
ในชีวิตตลอด เพราะคนเรา “เกิดมาเพื่อทาความดี” ขอบพระคุณท่น่งสอนการบ้านเลขเป็นช่วโมง ๆ
�
ตั้งแต่นวลเด็ก ๆ สอนให้เข้่าใจทุก ๆ อย่างจนมั่นใจว่านวลท�าได้
คุณตามักจะพูดกับนวลอยู่เรื่อย ๆ ว่าให้ดูแลตัวเอง ล้างหน้าให้สะอาด ดูแลผิวให้สวย แปรงฟัน
ี
และดูแลรักษามันให้ดี เพระเรามีฟันอยู่แค่น้ ท่สาคัญท่สุด คุณตาบอกว่าต้องเรียนให้เก่ง ๆ
�
ี
ี
หางานให้ได้ดี ๆ มีระเบียบ วินัย และมีมารยาท สมกับเป็นหลานคุณตา เพราะความรู้ และ
การปฏิบัติตัวจะไม่สามารถมีใครเอาไปจากเราได้ จะติดตัวเราไปเสมอ
�
ั
ี
ี
หนูใกล้จะเรียนจบแล้ว เสียใจท่คุณตาไม่ได้อยู่ดูนวลรับปริญญา แต่ดีใจท่ไม่ลืมคาส่งสอนของ
คุณตา และตั้งใจเรียนมาตลอด คุณตาเป็นแรงผลักดันที่ส�าคัญที่สุดของหนู
ี
ี
ี
หนูภูมิใจท่สุดท่ได้เกิดมาเป็นหลานของคุณตา นวลรักและคิดถึงคุณตาทุกวัน ต่อจากน้ไป
นวลจะรักและคอยดูแลพยาบาลส่วนตัวของคุณตา (คุณยาย) ให้เองค่ะ
ขอลงท้ายด้วยค�าราตรีสวัสดิ์ของเราสองคน
“Good night Irene!”
ค่ะคุณตา

ห น ู น ว ล

พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี 125




ั
ี
ั
ื
บ่อยคร้งเวลาท่ต้งคุยกับคุณตา คุณตาจะบอกว่าภูมิใจในตัวต้งมากและเช่อว่าต้งจะ
ั
ั
ั
ั
้
�
ุ
ั
้
่
ี
�
ุ
ั
้
�
ประสบความสาเร็จ แต่ตงกงงทกที และสงสยว่าตงทาอะไรพิเศษทจะทาให้คณตาภูมิใจตง
็
ี
ั
ั
มากขนาดน้น ต้งเดาว่าคุณตาคงคิดอย่างน้นเพราะว่าช่วงท่ต้งไปสอนภาษาอังกฤษให้เด็กใน
ั
ั
โรงเรียนวัดคุณตาชอบใจมากและเรียกตั้งว่า “ครูตั้ง” คุณตาคงเห็นตัวเองในตัวตั้ง เพราะคุณตา
ุ
ก็เคยเป็นคณครูเหมือนกัน คุณตาพูดเสมอว่า คุณตาอยากได้โอกาสไปเรียนและศึกษา
ั
ในต่างประเทศแต่ไม่เคยได้โอกาสน้น ในฐานะท่ต้งได้โอกาสน้น ต้งจะต้งใจเรียนให้ดีท่สุด
ี
ั
ี
ั
ั
ั
เพื่อที่จะให้คุณตาภูมิใจ ตั้งอยากให้คุณตารู้ว่าตั้งจะรักและคิดถึงคุณตาเสมอครับ
ตั้ง (กรกฤษฒ มหธร)

126 พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี





ี
ี
คุณตามักจะเรียกหนูว่าคนสวยท่สุดในซอยค่ะ ถึงวันน้หนูก็ยังไม่รู้ว่าคุณตาหมายถึงซอยไหน
ื
ี
ี
หนูคิดว่าคงเป็นซอยบ้านคุณปู่ท่หนูอยู่ช่อซอยมหธร เพราะว่ามีบ้านไม่ก่หลังในซอยน้น
ั
แต่จริง ๆ แล้ว สวยที่สุดในซอย คุณตาคงหมายถึงหนูสวยมากนั่นเอง
�
นอกจากน้นไม่ว่าหนูจะทาอะไร อย่างเช่น เต้น ร้องเพลง ย้อมผม หรือวาดรูป คุณตาจะ
ั
ให้กาลังใจว่าหนูเก่ง หนูทาดีไปซะหมด คุณตาเข้าข้างหลานจริง ๆ เลยค่ะ คุณตาใจดีกับหนูมาก ๆ
�
�
หนูเลยมีแต่ความทรงจ�าที่ดีและหนูก็รักคุณตามากค่ะ


ติตี้ (กนิษฐ์กานดา มหธร)

พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี 127




คุณพ่อของเรำ




ควำมเป็นคนมอญ



ื
ั
คุณพ่อมีเช้อสายมอญ จะบอกว่าเป็นคนมอญเลยก็ได้ เพราะท้งคุณปู่คุณย่าเป็นมอญแท้ ๆ
คุณพ่อบอกว่าตอนเด็ก ๆ คุณปู่คุณย่าคุยกันเป็นภาษามอญ คุณพ่อฟังไม่รู้เร่องก็ถามว่าพูดภาษา
ื
อะไรกัน คุณปู่บอกว่า “ภาษาเยอรมัน”



ี
แต่คุณพ่อก็คงได้ภาษามอญมาบ้าง เพราะคุณพ่อเล่าว่าตอนท่คุณพ่อพาคุณแม่ไปรู้จักกับ
คุณปู่คุณย่าครั้งแรก คุณพ่อถามคุณย่าว่า “เนาะเปรียะอัวเดิ๊ด แชอูแช” (นี่แฟนผม สวยมั๊ย) คุณย่า
ี
ก็ตอบว่า “แช…” และเม่อถึงเวลาทานข้าวเย็น คุณพ่อก็มักจะเรียกพวกเรามา “เจ๊ยะเปิ้ง” (กินข้าว)
ื


คุณพ่อสอนลูก



คุณพ่อสอนลูก ๆ เสมอให้ดูแลตัวเอง ทั้งรูปร่าง หน้าตา ผิวพรรณ ผมเผ้า การแต่งเนื้อแต่งตัว

ให้สะอาดสะอ้านดูดี หนิงอยากจะเล่นเทนนิส คุณพ่อก็ไม่อยากให้เล่นเพราะกลัวว่าลูกจะแขน
โต อยากจะตีกอล์ฟ คุณพ่อก็ไม่อยากให้ตี เพราะกลัวลูกจะตัวด�า หน่อยโดนคุณพ่อล้อเป็นประจ�า

ว่าเป็นอภิชาตบุตรี เพราะตัวโตจะแซงคุณพ่อคุณแม่แล้ว ส่วนน่ม คุณพ่อเรียกว่า “ลูกเต๋า”
ิ
และบอกว่าทั้งสองคนให้อดข้าวเดือนนึงยังอยู่ได้



ั
นอกจากน้น คุณพ่อยังสอนพวกเราเสมอว่าการเป็นกุลสตรีท่ดีน้น จะต้องดี และงาม
ั
ี
�
้
�
�
้
ั
ี
ให้ครบทุกด้าน จะต้องเป็นคนท่มีท้ง “นามือ นาคา และนาใจ” คือ มีฝีมือในการทาอาหาร
�
้
�
พูดจาไพเราะน่าฟัง และมีน�้าใจต่อทุก ๆ คน สิ่งที่คุณพ่อมักจะท่องให้ฟังเสมอ คือ
คนจะงาม งามน�้าใจ ใช่ใบหน้า
คนจะสวย สวยจรรยา ใช่ตาหวาน
คนจะแก่ แก่ความรู้ ใช่อยู่นาน
คนจะรวย รวยบุญทาน ใช่บ้านโต

128 พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี





�
�
โดยเฉพาะเรื่อง “นามือ” คุณพ่ออยากให้ลูกทาอาหารเก่ง ๆ จะได้มีสเน่ห์ปลายจวัก เหมือนกับ
้
�
ี
ป้าเนียร พี่สาวคนโตของคุณพ่อ ท่ทาอาหารเก่งมากจนถึงขนาดท่ถูกขอดูตัว และทาบทาม
ี
ให้ไปเป็นลูกสะใภ้ คุณพ่อเลยส่งหนิง และหน่าไปเรียนทาอาหารกับป้าเนียร ได้วิชาทาแกงเผ็ดไก่บ้าน
�
�
้
�
มา ๑ อย่าง โดยจะต้องโขลกเคร่องนาพริกแกงเองท้งหมด ไม่ใช่ใช้เครื่องปั่น และเราก็มีโอกาส
ื
ั
ได้แกงให้คุณพ่อทานหลายครั้ง แต่ละครั้งก็จะโขลกกันจนปวดแขนไปเลยทีเดียว
คุณพ่อให้ควำมส�ำคัญกับกำรศึกษำมำก


ี
ึ
คุณพ่อชอบเล่าให้พวกเราฟังถึงชีวิตของคุณพ่อในวัยเด็กท่ต้องจากคุณปู่คุณย่าซ่งรับราชการ
ี
อยู่ท่ต่างจังหวัดเข้ามาเรียนในกรุงเทพ โดยคุณพ่อต้องไปพักอาศัยอยู่กับญาติ ชีวิตในตอนน้น
ั
ี
ี
ไม่ได้สะดวกสบายนัก และต้องเดินไปโรงเรียน แต่คุณพ่อก็ยังมีผลการเรียนท่ดีและสอบได้ท่ ๑
มาเกือบตลอด ทาให้คุณพ่อมีความภูมิใจว่าคุณพ่อเรียนหนังสือจบมาโดยใช้เงินของคุณปู่คุณย่า
�
น้อยมาก เพราะได้ทุนเรียนฟรีเสมอ คุณพ่อชอบบอกกับพวกเราว่าลูก ๆ มีชีวิตที่สบายมาตลอด
ั
ุ
ื
ุ
็
เวลาไปโรงเรียนกมรถตดแอร์ไปส่ง แต่ยังเรียนหนงสอไม่เก่งเหมือนคณพ่อ จนคณพ่อต้องบอก
ี
ิ
ว่าถ้าใครสอบได้ท่ ๑ คุณพ่อจะพาไปทานสเต๊กท่ห้องอาหารช้นบนสุดของโรงแรมดุสิตธาน ี
ั
ี
ี
แต่ในที่สุดก็ไม่มีใครได้ไปทาน
ตั้งแต่จ�าความได้ คุณพ่อจะสอนลูก ๆ ทุกคนเสมอว่าให้ตั้งใจเรียน วิชาความรู้จะเป็นสมบัติ
ที่ติดตัวไปจนตลอดชีวิต-ต้องหมั่นเพียรขนขวายหาความรู้อยู่ตลอด



คุณพ่อมักจะ quote อาขยานท่พวกเราเรียนท่โรงเรียนเเละท่องจนข้นใจต้งเเต่เล็ก ๆ
ึ
ั
ี
ี
(แต่ตอนนั้นไม่ค่อยจะเข้าใจความหมายเท่าไหร่) ที่ว่า

วิชาเหมือนสินค้า อันมีค่าอยู่เมืองไกล
ต้องยากล�าบากไป จึงจะได้สินค้ามา

จงตั้งเอากายเจ้า เป็นส�าเภาอันโสภา

ความเพียรเป็นโยธา แขนซ้ายขวาเป็นเสาใบ
นิ้วเป็นสายระยาง สองเท้าต่างสมอใหญ่

พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี 129




ปากเป็นนายงานไป อัชฌาสัยเป็นเสบียง

สติเป็นหางเสือ ถือท้ายเรือไว้ให้เที่ยง

ถือไว้อย่าให้เอียง ตัดแล่นเลี่ยงข้ามคงคา
ปัญญาเป็นกล้องแก้ว ส่องดูแถวแนวหินผา

เจ้าจงเอาหูตา เป็นล้าต้าฟังดูลม

ขี้เกียจคือปลาร้าย จะท�าลายให้เรือจม
เอาใจเป็นปืนคม ยิงระดมให้จมไป

จึงจะได้สินค้ามา คือวิชาอันพิสมัย
จงหมั่นมั่นหมายใจ อย่าได้คร้านการวิชา




�
ี
�
ี
พอโตข้น คุณพ่อนาอาขยานบทน้มาใช้สอนหลาน ๆ (เบย์ หนูนวล ต้ง และตีต้) ถึงทาให้เข้าใจว่า
ั
ึ
ความหมายดีเหลือเกิน
เรื่องการเรียนของลูก ๆ คุณพ่อไม่ได้เจาะจงว่าใครควรจะเรียนวิชาอะไร แต่มักจะพูดเสมอว่า
ทุกคนควรจะเรียนวิชาที่ตัวเองชอบ เเละถนัด



คุณพ่อเป็นคนที่มีเหตุผล เวลำจะพูดอะไร ขออะไร หรือขออนุญำตท�ำอะไรต้องมีเหตุผลที่ดี




ึ
ตอนเด็ก ๆ เราจะมีคุณลุงหมอสมโพธิ พุกกะเวส ซ่งเป็นเพื่อนของลุงหมอสุเอ็ด ท่านเป็น
คุณหมอเด็กที่ให้ความกรุณามาตรวจรักษาพวกเราที่บ้าน เวลาที่ต้องฉีดวัคซีนต่าง ๆ คุณลุงหมอ

สมโพธิจะถือกระติกนามาด้วยทุกคร้ง ดังน้น เวลาท่พวกเราเห็นกระติกนาก็รู้ทันทีว่า ถึงเวลา
ั
ั
้
้
�
�
ี
ที่จะโดนฉีดยาอีกแล้ว คุณพ่อรู้ว่าพวกเรา โดยเฉพาะหน่องกลัว และไม่ชอบเข็มฉีดยาเอามาก ๆ
คุณพ่อก็จะบอกว่า “ไม่มีอะไรน่ากลัว พ่อจะฉีดให้ดูก่อน ถ้าพ่อตายลูก ๆ ก็ไม่ต้องฉีด”
ี
ั
ต้งเเต่เล็ก ๆ เวลาปิดเทอม หลายครั้งพวกเราได้ไปเท่ยวกับคุณตาคุณยาย และครอบครัวของเรา
ี
แต่คุณพ่อไม่เคยไปด้วยเลย กว่าเราจะได้มีโอกาสไปเท่ยวด้วยกันทงครอบครัว (คชเสนี) โดยท่ม ี
ี
้
ั
ี
ี
ี
คุณพ่อไปด้วยก็คือหลังจากท่คุณพ่อเกษียณจากราชการเเล้ว เหตุผลท่เป็นเช่นน้ก็เพราะว่า คุณพ่อ
จะพูดเสมอว่า “พ่อเป็นทหารรับราชการ จะให้ลางานไปเที่ยวได้อย่างไร”

130 พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี





ี
ี
จาได้ว่าแต่ก่อนเวลาเราไปเย่ยมคุณตาคุณยายท่อเมริกา พอกลับมาพวกเรามักจะมีของฝาก
�
ื
ี
ี
�
ึ
คุณพ่อ คือบุหร่ ท่เลือกซ้อบุหรี่ให้ก็เพราะว่า เม่อก่อนคุณพ่อสูบบุหร่เป็นประจา พอโตข้นแล้ว
ี
ื
ื
ี
นึกกลับไปก็รู้สึกผิดว่าการท่ซ้อบุหรี่มาเป็นของฝาก ก็เหมือนกับการสนับสนุนให้คุณพ่อสูบบุหรี ่
แต่อย่างไรก็ตาม พวกเราก็ยังดีใจที่คุณพ่อก็เลิกบุหรี่จนได้ เคยถามคุณพ่อว่าท�าไมถึงเลิกสูบบุหรี่
เลิกได้ยังไง คุณพ่อบอกว่าก็เพราะหน่า พ่อถึงได้เลิกสูบบุหรี่ ตอนนั้นหน่าอายุ ๗ ขวบ หน่าคุยกับ
่
้
ี
่
่
ุ
ู
ี
ุ
ุ
ี
็
่
้
�
คณพ่อเเละถามวา “คณครูสอนวาสบบหรไมด แลวทาไมพ่อถงสบ” เจอลูกพูดแบบน คณพอกเลย
ู
ึ
ุ
่
ตัดสินใจว่าควรจะเป็นเเบบอย่างที่ดีให้แก่ลูก ๆ Lead by example เเล้วก็เลยตัดสินใจเลิกสูบบุหรี่
จนได้ (พร้อมกับน�้าหนักที่ขึ้นมาอีก ๑๐ กิโล !!)
คุณพ่อกับคุณแม่อายุห่างกัน ๑๙ ปี พบกันคร้งแรกต้งเเต่คุณแม่ยังเป็นนักเรียนโรงเรียนราชินีบน
ั
ั
ี
�
ส่วนคุณพ่อมีตาเเหน่งเป็น ท.ส. (นายทหารคนสนิท) ของคุณตา ๑๙ ปี ดูจะเป็นอายุท่ห่างกันเหลือเกิน
่
้
ั
ี
ุ
ู
่
ี
ั
็
แต่เท่าทสังเกตเห็นมาตงแต่เลกจนโต คณพ่อคณแม่เป็นค่แต่งงานทรัก เเละเหมาะสมกนมาก
ุ
�
คุณพ่อก็ไม่เคยข่ม หรือเเสดงอานาจกับคุณเเม่โดยถือว่าตัวเองอาวุโสกว่าเเต่อย่างใด ส่วนคุณแม่
ก็มักจะพูดให้ลูก ๆ ฟังเสมอว่า จะมีคู่ครอง จะต้องเลือกคนดี เเละจะต้อง respect ซึ่งกันและกัน
ขนาดคุณพ่ออายุมากกว่าคุณแม่หลายปี ก็ยังให้เกียรติคุณแม่ตลอด
ชื่อเสียงวงศ์ตระกูลเป็นสิ่งส�ำคัญที่เรำต้องรักษำไว้และไม่ท�ำให้เสื่อมเสีย
สิ่งที่คุณพ่อมักจะสอนแก่ลูก ๆ เสมออีกเรื่องหนึ่ง คือ เรื่องศักดิ์ศรีและเกียรติยศ
Money lost, nothing lost.
Courage lost, much lost.
Honour lost, all lost.
จ�าได้ว่าขณะที่คุณพ่อยังด�ารงต�าแหน่งนายทหารชั้นผู้ใหญ่ มีผู้คนมากมายเข้ามาหา หลายคน
ก็เสนอท่จะให้นู่นให้น่ แต่คุณพ่อก็ไม่เคยท่จะรับไว้ คุณพ่อไม่เห็นด้วยกับการท่หลายคนพูดว่า
ี
ี
ี
ี
ุ
ั
สงต่าง ๆ เหล่านไม่ว่าจะเป็นเงนทองหรอสงของ “มาพร้อมกบตาแหน่ง” คณพ่อมกจะพูด
ื
ิ
ิ
ี
้
่
�
ั
ิ
่
ื
ิ
ี
ว่าเราไม่รับก็ได้ ในเม่อเป็นส่งท่เราไม่ควรจะได้ เคยได้ยินคุณพ่อพูดกับผู้ใหญ่หลาย ๆ ท่าน

พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี 131




ี
ี
ี
ื
ว่าเงินไม่ใช่ไม่อยากได้ แต่การท่จะรับไว้เป็นเร่องท่ไม่ถูกต้อง หลายคนบอกว่าคุณพ่อโง่ ท่ไม่ฉวยโอกาส
ี
ดี ๆ ไว้ เพื่อท่ว่าลูกหลานจะได้สบายในภายภาคหน้า แต่พวกเราไม่เคยเสียใจ เเละคุณแม่ก็พูดเสมอว่า
ื
ี
จงภูมิใจไว้เถอะว่าคุณพ่อเป็นคนดี และซ่อตรงมาก เราไปท่ไหนก็ไม่ต้องอายใคร เพราะใครก็ว่าไม่ได้
คุณพ่อมักจะน�ำธรรมะมำสอนลูก ๆ ด้วย



่
็
้
่
ุ
ี
ี
คณพ่อเคยบวชเปนพระทวัดบวร ๑ พรรษา ระหวางทบวชกได้ราเรยนพระธรรม ความรูต่าง ๆ
่
ี
่
�
็
มากมาย และมักจะน�าธรรมะมาสอนลูก ๆ ด้วย
ตอนที่หน่าไปเรียนหนังสือในโรงเรียนประจ�าที่อังกฤษใหม่ ๆ ตอนนั้นหน่าตัดสินจะไปเอง
ุ
แต่พอไปถึงจริง ๆ จากบ้านเป็นหนเเรก หน่าร้องไห้ อยากกลับบ้าน บอกทกคนว่าถ้าไม่ให้
่
ี
กลบ จะไม่ได้เจอหน้าหน่าอีก เพราะหน่าจะต้องเสียใจจนตายอย่ทอังกฤษเเน่ ๆ เเต่พอคุณพ่อ
ู
ั
ี
เขียนจดหมายหา และบอกว่าถ้าหน่าอยากกลับบ้านจริง ๆ ไม่เรียนท่อังกฤษเเล้ว คุณพ่อ
ี
ก็อนุญาต แต่หน่าก็จะเสียโอกาสท่ดีน้ไป พร้อมท้งนาหลักธรรมมาสอนหน่าด้วย คือ สังคหวัตถุ ๔
�
ั
ี
-ทาน ปิยวาจา อัตถจริยา และสมานัตตตา- ให้น�ามาใช้ในชีวิตประจ�าวัน เพราะหน่าจะต้องไปเจอ
กับเพื่อนใหม่ ๆ อีกมากมาย
ึ
�
ี
ึ
อีกหลักธรรมหน่งท่คุณพ่อมักจะนามาสอนลูก ๆ คือ มงคลสูตร (ซ่งพวกเราก็เคยสวดอยู่ตลอด
่
ู
ั
ตอนทอย่โรงเรยน โดยทสวดเป็นภาษาบาล และไม่ได้เข้าใจความหมายอะไรเลย) คณพ่อมกจะ
ี
ี
ี
่
ุ
ี
น�าค�าสอนต่าง ๆ เเต่ละข้อมาสอนลูก ๆ เเละเเปลความหมายให้ฟัง เช่น อะเสวะนา จะ พาลานัง
- ไม่คบผู้ที่ชักจูงไปในทางที่ผิด ปัณฑิตานัญ จะ เสวะนา - คบผู้มีความรู้ มีความคิดดี ปฏิบัติตนดี
เพื่อจะได้รับการชี้แนะแต่เรื่องที่ดี ปูชา จะ ปูชะนียา นัง - บูชาบุคคลที่ควรบูชา
สุดท้าย ส่งท่คุณพ่อเน้นเสมอ เเละพูดให้จาไว้ตลอดก็ คือ “คนเราเกิดมาเพื่อทาความดี”
�
ี
�
ิ
สั้น ๆ เเต่ครอบคลุมหมด
ี
�
ื
พวกเราเช่อว่าคุณพ่อทาอย่างท่พูดจริง ๆ คุณพ่อทาเเต่ความดีมาตลอดชีวิต คุณพ่อเป็นลูกท่ด ี
ี
�
เป็นสามีท่ดี เป็นลูกเขยท่ดี และเป็นพ่อท่ดี เเละรักคุณเเม่กับลูก ๆ และหลานๆ มากท่สุด
ี
ี
ี
ี

132 พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี





คุณพ่อเป็นคนที่มีความสุขกับสิ่งที่มี และไม่ได้เป็นคนที่ไม่พอหรือ materialistic คุณพ่อรักความ

ถูกต้อง ความยุติธรรม ไม่เคยเบียดเบียนใคร เเละมักจะช่วยเหลือคนอื่นอยู่เสมอ



พวกเราโชคดีมากที่สุด และภูมิใจจริง ๆ ที่ได้เกิดเป็นลูกคุณพ่อ



หน่อง หนิง หน่า หน่อย นิ่ม

พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี 133


คนที่ดิฉันไม่มีวันลืม




คุณสุภาเคยเล่าให้ดิฉันฟังว่าเกิดท่จังหวัดร้อยเอ็ด แต่อยู่ไม่นานคุณพ่อซ่งเป็นผู้พิพากษา
ี
ึ
ั
ั
ั
็
ั
่
ื
ั
หวหน้าศาลกต้องย้ายไปจงหวดอน ๆ ในภาคอีสาน เช่น จงหวดอุบลราชธาน นครพนม และ
ี
ศรีสะเกษ คุณสุภาจึงพูดภาษาอีสานได้มากเหมือนกัน ตอนน้น พอเข้าโรงเรียน คุณแม่ก็จับแต่งตัว
ั
เต็มที่ ใส่เสื้อ กางเกงขาสั้น ถุงเท้า รองเท้า และหมวก ปรากฏว่าตอนเย็นคุณแม่ไปรับกลับบ้าน
คุณสุภาถอดหมวก ถุงเท้า รองเท้าออกหมด ถามว่าทาไมถอด ได้ความว่าถูกเพื่อนล้อ เพราะเด็กอ่น ๆ
ื
�
ไม่มีเหมือน และถูกเพื่อนเรียกว่า “บักไท่” วันต่อ ๆ มา คุณสุภาเลยไม่ยอมใส่หมวกกับรองเท้า
ถุงเท้าไปโรงเรียนอีกเลยเพราะอายเพื่อน ๆ
คุณสุภาอยู่กับคุณพ่อคุณแม่จนอายุ ๑๒ ปี คุณพ่อก็ส่งเข้ามาเรียนหนังสือในกรุงเทพฯ พี่ชาย
(นายแพทย์สุเอ็ด คชเสนี) เข้าเรียนที่โรงเรียนวชิราวุธวิทยาลัย น้องชาย (ดร.สุกรี คชเสนี) เรียนที่
โรงเรียนเซนต์คาเบรียล ทั้งสองคนพักอยู่กับพี่สาวคนโต คือ คุณจ�าเนียร ปันยารชุน ซึ่งแต่งงาน
�
ี
ี
กับหลวงจารัสเลขการ ท่บ้านท่ถนนรองเมือง ส่วนคุณสุภาไปเข้าโรงเรียนอ�านวยศิลป์ และพักอย ู่
บ้านญาติที่อยู่แถวเสาชิงช้า คุณสุภาเป็นคนเรียนเก่ง สอบได้ที่ ๑ ตลอด ไม่เคยต้องเสียค่าเล่าเรียน
คุณพ่อภูมิใจมาก คุยเหลือเกินว่าลูกคนน้เรียนหนังสือเสียเงินน้อยท่สุด พอจบจากอานวยศิลป์
ี
ี
�
ต้งใจว่าจะเรียนวิศวโยธา แต่บังเอิญเกิดสงคราม โรงเรียนต่าง ๆ ปิดหมด แต่โรงเรียนนายเรือไม่ปิด
ั
เพื่อนจึงชวนไปสมัครที่โรงเรียนนายเรือ ก็สอบเข้าได้ ซึ่งคุณแม่ก็บอกว่า “ดีเหมือนกัน บ้านเรา
ไม่มีทหารเลย” ตอนเรียนโรงเรียนนายเรือก็ได้ไปอยู่กับพี่สาวท่บ้านถนนรองเมือง พอออกเป็น
ี
ึ
ี
ึ
นายทหาร ก็ย้ายไปอยู่กับพี่สาวอีกคนหน่งคือคุณสุทิพย์ พึ่งประดิษฐ์ ซ่งเป็นครูอยู่ท่โรงเรียน
ึ
ี
วชิราวุธ และมีบ้านพักอยู่ในโรงเรียน มีช่วงหน่งท่คุณสุภาไปอยู่กับพี่สาวซ่งเป็นลูกพี่ลูกน้อง
ึ
ื
ั
บ้านอยู่พระโขนง เน่องจากพี่เขย (คุณแดง เรืองวิเศษ) ถึงแก่กรรม บ้านน้นก็มีแต่ผู้หญิงเพราะพี่อาด
(คุณสะอาด เรืองวิเศษ) มีแต่ลูกสาว ๔ คน เลยขอให้คุณสุภาไปอยู่เป็นเพื่อน จะได้มีผู้ชายอยู่บ้าง
คุณสุภาสนิทกับหลาน ๆ ทุกคน จนเม่อตอนท่เราไปอยู่สหรัฐอเมริกา หลานสาวคนหน่งคือ
ื
ึ
ี
คุณปิยะวาทซึ่งไปเรียนต่อหลังจากจบจากธรรมศาสตร์ก็ไปพักอยู่กับเราด้วย คุณสุภาอยู่ที่บ้านนี้
จนกระทงแต่งงานกับดิฉัน แล้วจงยายออกมาอยดวยกนทบานทถนนระนอง ๒ จนกระทงปัจจบัน
ุ
ั
่
ั
่
่
ี
้
ู่
้
ั
้
่
ี
ึ
ดิฉันแต่งงานกับคุณสุภาเมื่อ พ.ศ. ๒๕๐๗ ตอนนั้นดิฉันอายุยังน้อยแต่คุณสุภาเป็นผู้ใหญ่เต็มตัว
ซึ่งอาจจะช้าส�าหรับผู้ชายที่แต่งงานอายุขนาดนั้น แม้อายุเราจะต่างกันมาก แต่ก็ไม่น่าเชื่อว่าเรา
ั
ท้งสองจะปรับตัวเข้ากันได้เป็นอย่างดี เรามีความเข้าใจกันทุกเรื่อง คุณสุภาให้เกียรติดิฉันเสมอ
น้อยครั้งที่จะท�าให้เสียใจ แต่ดิฉันก็เข้าใจว่าเธอไม่ได้ตั้งใจเลย

134 พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี

พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี 135




ดิฉันเป็นลูกคนเล็กของคุณพ่อคุณแม่ และใกล้ชิดกับท่านมาก ขนาดโตเป็นสาวแล้วคุณพ่อยัง

กอด และหอมแก้มซ้ายแก้มขวาก่อนไปนอนทุกคืน พอคุณสุภามาขอ คุณพ่อถึงกับนอนไม่หลับเลย

แต่ท่านอาจจะเห็นว่าคุณสุภาเป็นผู้ใหญ่แล้ว คงจะดูแลลูกสาวท่านได้ดี ประกอบกับท่านก็เห็น
�
�
คุณสุภามานาน เพราะได้ทางานเป็นนายทหารคนสนิทของท่านในตาแหน่งรัฐมนตรีว่าการ
กระทรวงกลาโหม มาหลายปี ก็คงรู้จักนิสัยใจคออยู่บ้างท่านจึงยอมยกให้ อย่างไรก็ตามแม้จะ

ี
แต่งงานแล้วเราก็ยังอยู่ใกล้ชิดกับคุณพ่อคุณแม่อยู่ดี แม้จะย้ายไปอยู่ในเรือนหอท่ปลูกในท ่ ี
ของท่านซึ่งอยู่ไม่ไกล แต่เราก็ยังเดินมาทานข้าวกับท่านทุกวัน

ั
�
แต่งงานกันได้ปีเดียว คุณสุภาก็ได้รับคาส่งให้เดินทางไปเป็นผู้ช่วยทูตฝ่ายทหารเรือ
ี
ท่กรุงวอชิงตัน ดีซี ประเทศสหรัฐอเมริกา ตอนน้นดิฉันท้องได้ ๖ เดือน เราออกเดินทางไปอเมริกา
ั
ึ
ในเดือนตุลาคม พ.ศ. ๒๕๐๘ โดยสายการบิน KLM ซ่งบินไปทางยุโรป ท่เลือกเดินทางไปทางน้นเพื่อ
ั
ี
ั
ั
ให้แวะระหว่างทางเป็นช่วง ๆ ดิฉันจะได้ไม่เหน่อยมากจากการน่งเครื่องบินนาน ๆ ครั้งน้น
ื
่
ี
ิ
ิ
คณจิต โชตกเสถียร ซ่งทางานอยู่ทสายการบน KLM และสนทกับทบ้านเรา ได้ร่วมเดนทางไป
ิ
ิ
ุ
ึ
่
ี
�
ดูแลด้วย
�
�
ื
เม่อไปถึงวอชิงตัน คุณสุภาต้องเริ่มทางานเลย ช่วงแรกก็เป็นการแนะนาตัวกับทูตทหาร
ประเทศต่าง ๆ เจ้าหน้าท่ทหารเรือของอเมริกา และการติดต่อกับสถานทูตไทย เราได้พบกับบุคคล
ี
ทุกระดับชั้น ตั้งแต่ท่านเอกอัครราชทูตลงไป ซึ่งก็นับว่าเราโชคดีที่ได้รับการต้อนรับอย่างอบอุ่น
จากทุกวงการที่ได้ไปสัมผัส

136 พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี





เวลาผ่านไปอย่างรวดเร็ว ดิฉันครบก�าหนดคลอด คุณสุภาได้อยู่กับดิฉันตอนเจ็บท้อง แต่พอ

ั
ึ
ใกล้คลอดเขาก็ให้คุณสุภากลับบ้านเพราะหมดเวลาเยี่ยมแล้ว ตอนน้นมีนายทหารเรือท่านหน่งคือ
ี
พลเรือเอก ประยงค์ เจริญสุวรรณ ป่วยอยู่ท่โรงพยาบาลเดียวกัน ท่านเป็นเพื่อนกับคุณสุภา
ทางโรงพยาบาลคงคิดว่าคุณประยงค์เป็นคุณสุภา เลยให้เย่ยมดิฉันได้ คุณประยงค์ก็เลยเป็นคนแรก
ี
ี
ี
ี
ื
ท่ได้เย่ยมดิฉันก่อนคุณสุภาเสียอีก ส่วนคนอ่นก็ต้องเย่ยมเป็นเวลา และไม่ให้มีใครมาเฝ้าเหมือน
บ้านเรา ดิฉันต้องช่วยตัวเองทุกอย่าง แต่ก็ท�าให้เราโตขึ้น และสู้กับปัญหาทุกอย่างที่ไม่เคยเจอได้
คุณแม่เป็นห่วงดิฉัน ให้พี่แต๋วพี่สาวคนโตบินมาช่วยดูแล เลี้ยงหลาน ก็เลยต้องคอยจนออกจาก
โรงพยาบาลมาอยู่บ้าน

































ี
การไปมีลูกเล็กท่ต่างประเทศและเป็นลูกคนแรกสาหรับเราก็ลาบากเหมือนกัน คุณสุภา
�
�
ื
ื
ต้องช่วยดิฉันเล้ยงลูกด้วย โดยเฉพาะตอนกลางคืนถ้าลูกต่นก็ต้องต่นท้งพ่อและแม่ ตอนกลางวัน
ั
ี
ี
ี
ี
�
�
คุณสุภาต้องทางานบางทีก็ง่วงเหมือนกัน แต่ดีหน่อยท่ท่ทางานอยู่ท่บ้านเลยไม่ค่อยมีปัญหา
แต่ส่วนใหญ่ดิฉันก็เล้ยงลูกเองโดยมีคนไปช่วยอีก ๒ คน ตอนหลังคุณสุภาเลยไม่ค่อยต้องช่วย
ี
ิ
ี
ี
เล้ยงลูกเท่าไหร่ อยู่ท่น่นเราไม่ค่อยได้ไปเท่ยวไหนไกล ๆ เพราะคุณสุภาไม่ชอบเดินทาง ย่งมีลูกเล็ก ๆ
ั
ี
ดิฉันก็เลยไม่ได้มีโอกาสไปไหนมากนัก
กลับมาเมืองไทยเรามีลูกอีก ๓ คน คุณสุภาเอาใจใส่ลูกทุกคนเสมอกัน ซึ่งลูกเองอาจจะไม่รู้
�
ึ
พ่อพยายามจะสอนหนังสือให้ลูก โดยเฉพาะวิชาคานวณ ซ่งลูกไม่ค่อยอยากให้พ่อสอนเพราะ

พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี 137




ี
การเรียนสมัยพ่อสอนนักเรียนกับท่ลูกเรียนมันไม่เหมือนกันแล้ว ลูกบางคนช่างพูด ช่างคุยกับ
ี
คุณพ่อก็เลยมีความรู้สึกว่าสนิทกับพ่อมากกว่าใคร แต่ส่งท่พ่อสอนลูกเสมอคือให้ต้งใจเรียน เพราะ
ิ
ั
ี
ิ
พ่อไม่มีสมบัติอะไรมากมายจะให้ลูก การศึกษาจะเป็นส่งท่ติดตัวเราไปตลอดชีวิต จะช่วยให้เรา
้
ี
�
ิ
ู้
ั
้
ิ
ั
สามารถทามาหากนเลยงตวเองไดในอนาคต พ่อสอนให้รจกประหยัด เพราะเงนทองเป็นของหายาก
มีเงินถ้าไม่รู้จักใช้และหามาเพิ่ม ไม่ช้าก็หมด พ่อไม่เคยใช้จ่ายอย่างฟุ่มเฟือยเลย บอกว่าเงินทอง
ิ
ึ
ั
ท่หามาได้ก็เก็บไว้ให้ลูกหลานน่นแหละ ต่อไปจะได้ไม่ลาบาก อีกส่งหน่งท่พ่อปลูกฝังลูกก็คือ
�
ี
ี
ื
ี
�
ึ
การทาความดีและความซ่อสัตย์สุจริตซ่งพ่อยึดถือมาตลอดชีวิต และเราก็โชคดีท่ลูกเราทุกคนก็เป็น
เหมือนพ่อคือไม่เคยคดโกง หรือเอาเปรียบใคร พ่อพูดเสมอว่าพ่อไม่เคยเอาเปรียบใคร และ
ก็ไม่ชอบให้ใครมาเอาเปรียบด้วย ดิฉันยังพูดกับลูก ๆ เสมอว่าอย่าเสียใจเลยนะว่าเราไม่มีอะไร
หลาย ๆ อย่างเหมือนคนอื่น อยากได้อะไรก็ไม่ค่อยได้ง่าย ๆ แต่อย่างน้อยเราก็สามารถแหงนหน้า
มองคนได้อย่างเต็มตา เพราะพ่อเราไม่เคยโกงหรือเอาเปรียบใคร เวลารับประทานอาหารเย็นท่บ้าน
ี
ั
ั
ี
เราจะน่งทานด้วยกันท้งตา ยาย ลูก หลาน และคุณสุภามักจะใช้เวลาในช่วงน้ในการส่งสอน อบรม
ั
ลูก หลานในหลาย ๆ เรื่อง ดิฉันเองก็ได้นั่งฟังค�าสอนไปด้วย






















ิ
้
ั
้
ึ
ี
ั
แต่ทดิฉนรู้สึกซาบซงทสดกคอเมอได้ฟังเพลงท่คุณสุภาร้องตงแต่ต้นจนจบ คดเอาเองว่า
่
ี
่
ื
ี
ื
่
ุ
็
คงร้องให้ดิฉันเพราะเธอร้องในงานครบรอบแต่งงาน ๕๐ ปีของเรา เพลงน้นคือเพลงคาม่นสัญญา
ั
ั
�
ฟังแล้วดิฉันอยากจะร้องไห้ เพราะปกติคุณสุภาร้องเพลงไม่เคยจบ และไม่เคยร้องเพลงให้ใครฟัง

138 พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี





ั
ั
ั
้
้
ี
ั
ั
ึ
วนนนเราฟังกันในครอบครวเท่านน รู้สกว่าจะไปแอบอัดเสยงกบลูก แล้วมาเปิดให้แม่ฟัง
อย่างนี้จะไม่ให้รักได้อย่างไร และยังมีเพลงที่ลูก ๆ และหลาน ๆ รวมทั้งเขยสองคนร้องให้เราอีก
ก็นารักและน่าดีใจ เพราะแต่ละคนกไม่ใช่นักร้อง แต่ก็ต้งใจร้องให้พ่อแม่ ตายาย เท่านน ครอบครัว
็
่
ั
ั
้
เราอบอุ่นมาก แต่ตอนนี้ขาดหัวหน้าครอบครัวไปเสียแล้ว คิดถึงจริง ๆ ค่ะ
�
คุณสุภาถูกเรียกให้กลับจากสหรัฐอเมริกาก่อนกาหนด ๒ เดือน เราเดินทางกลับใน
ั
�
เดือนสิงหาคม พ.ศ. ๒๕๑๑ มาอยู่บ้านได้ ๒ เดือน คุณสุภาก็ได้รับคาส่งให้ไปเป็นรองผู้บัญชาการ
กองก�าลังทหารไทยในเวียดนาม ผลัดที่ ๒ เดินทางไปเวียดนามในเดือนตุลาคม























ตอนนั้นดิฉันตั้งท้องลูกคนที่ ๓ ได้ ๓ เดือน ดิฉันรู้สึกว้าเหว่ที่ต้องแยกกันอยู่ คุณสุภาได้กลับ

มาเย่ยมเป็นครั้งคราว แต่ตอนท่ดิฉันคลอด ได้กลับมาอยู่ไม่นาน ยังดีท่ดิฉันยังมีคุณพ่อคุณแม่
ี
ี
ี
และญาติพี่น้อง ให้อุ่นใจ
คุณสุภาไปอยู่เวียดนาม ๑ ปี กลับมาก็ได้เป็นผู้บังคับการกองเรือตรวจอ่าว บางคร้งก็ต้องออก
ั
�
ึ
ทะเลไปหลาย ๆ วันอีก ดิฉันต้องทาตัวให้คุ้นเคยกับการเป็นภริยาทหารเรือ ซ่งต้องจากกันเสมอ ๆ
ี
ั
คุณสุภารับราชการอยู่ท่กองเรือยุทธการจนได้รับการแต่งต้งเป็นเสนาธิการกองเรือยุทธการ
ี
ื
ึ
ี
ยศพลเรือโทในปี พ.ศ.๒๕๑๖ ซ่งคงจะเป็นท่ไม่พอใจของคนหลายคน ท่คิดว่าการท่คุณสุภาได้เล่อนยศ
ี
ี
เล่อนตาแหน่งทุกครังคงเป็นเพราะเป็นลูกเขยจอมพลถนอม นายกรัฐมนตร และรัฐมนตร ี
ื
�
้
ว่าการกระทรวงกลาโหม แต่ความจริงไม่ใช่เช่นน้นเลย ทุกคร้งท่คุณสุภาได้รับการเสนอให้
ั
ี
ั
เลื่อนต�าแหน่ง คุณพ่อจะต้องเชิญผู้บัญชาการทหารเรือหรือเสนาธิการทหารเรือ มาถามว่าท�าไม

พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี 139




ั
ี
ื
ึ
คุณสุภาถึงได้เล่อน ซ่งท่านผู้ใหญ่ในกองทัพเรือสมัยน้นก็ต้องช้แจงถึงเหตุผลต่าง ๆ และความ
เหมาะสมจนท่านเข้าใจและยอมรับได้ คุณสุภายังพูดอยู่เสมอว่าพ่อตาไม่เคยสนับสนุนเลย




































�
จากเหตุการณ์ผันผวนทางการเมืองทาให้คุณพ่อของดิฉันต้องออกไปอยู่ต่างประเทศ
ทาให้กระทบกระเทือนถึงคุณสุภาด้วยในฐานะเป็นลูกเขย คุณสุภาถูกย้ายไปประจาสานักงาน
�
�
�
�
่
ี
่
ั
�
่
ี
ี
่
่
ปลัดกระทรวงกลาโหม ไมมีตาแหน่ง ไมมแม้แตเก้าอ้ท่จะไปนงทางาน ทางกลาโหมบอกว่าไมต้อง
ไปท�างาน เรามีความผิดอะไรหรือ
ต่อมาย้ายไปอยู่กองบัญชาการทหารสูงสุด ได้ไปช่วยราชการที่โรงเรียนเสนาธิการทหาร ก็ได้
่
ั
ไปนงฟังการบรรยายต่าง ๆ บ้าง และต่อมาได้ย้ายกลับไปกองทัพเรือ เป็นผู้บญชาการโรงเรียน
ั
นายทหารเรือ ก็มีโอกาสได้พบกับนักเรียนนายทหารเรือระดับต่าง ๆ ท้งโรงเรียนนายทหารอาวุโส
ั
โรงเรียนเสนาธิการทหารเรือ วิทยาลัยการทัพเรือ ซึ่งเป็นสายการศึกษาที่คุณสุภาสนใจมาตลอด
�
จนปี พ.ศ. ๒๕๒๖ จึงได้รับพระราชทานยศเป็นพลเรือเอก ในตาแหน่งรองเสนาธิการทหาร ข้ามมา
ั
ู้
ั
ุ
ุ
ี
้
กองบญชาการทหารสูงสด ในป พ.ศ. ๒๕๒๗ ไดรับการโปรดเกล้าฯให้เปนรองผบญชาการทหารสูงสด
็
และเป็นผู้บัญชาการทหารสูงสุดในปี พ.ศ. ๒๕๒๙ จนเกษียณอายุในปี พ.ศ. ๒๕๓๐ ทีแรกดิฉันก ็
เสียใจทคุณสุภาถูกย้ายออกมานอกกองทัพเรือ เหมือนไม่เป็นท่ต้องการของกองทัพ แต่ต่อมา
ี
่
ี

140 พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี





ั
�
�
กลับมีความรู้สึกว่าการมาอยู่ใน บก.สูงสุดน้น กลับเป็นกาไร ทาให้เราได้มีโอกาสสัมผัสกับทหาร
ึ
ี
ั
ต่างเหล่า ท้งทหารบก และทหารอากาศ ทาให้เราได้รู้จักคนมากข้นและเป็นโชคดีของเราท่คุณสุภา
�
ั
ได้รับความร่วมมือเป็นอย่างดีจากข้าราชการในกองบัญชาการทหารสูงสุดทุกระดับช้น ดิฉันเองก ็
มีโอกาสได้พบปะและรู้จักกับคนหลากหลาย โดยเฉพาะในปีสุดท้ายท่คุณสุภาเป็นผู้บัญชาการ
ี
ั
ั
ทหารสูงสุด ดิฉันก็ได้รับความร่วมมือจากท้งฝ่ายชายและฝ่ายหญิง ท่ได้ช่วยให้ดิฉันต้งชมรม
ี
้
่
ิ
ี
่
ึ
ี
้
ั
ิ
ี
่
ุ
ู
แม่บ้านกองบญชาการทหารสงสดขนอกครังหนง ชีวตในช่วงนนเป็นประสบการณ์ทมค่ายง
ึ
้
ั
ส�าหรับดิฉัน




















หลังเกษียณจากราชการ คุณสุภาก็ยังทาอะไรอีกหลายอย่าง ใครมีอะไรมาปรึกษาหรือ
�
ั
�
�
ขอคาแนะนา คุณสุภาก็ยินดีช่วยตลอดมา ยังคงรักในการอ่านหนังสือท้งไทยและต่างประเทศ
และติดตามสถานการณ์ต่าง ๆ อยู่เสมอ
ช่วงหลังเราไม่ค่อยได้ไปร่วมงานของกองทัพ คุณสุภาบอกว่าเราหมดหน้าที่แล้วก็ควรจะให้

คนรุ่นใหม่ท่ข้นมาได้ทาหน้าท่ได้อย่างเต็มท่ โดยไม่ต้องเกรงใจผู้ท่เคยอาวุโสมาก่อน แต่สาหรับ
�
�
ี
ี
ี
ี
ึ
ี
ั
ลูกศิษย์ท่เคยสนิทกันต้งแต่เป็นนักเรียนเตรียมนายเรือหลายรุ่น ก็ยังไปมาหาสู่กับเราอยู่เสมอ
โดยเฉพาะในวันเกิดของคุณสุภา ก็จะมีลูกศิษย์เหล่านี้มาหา มาทานข้าว และคุยกันถึงเรื่องต่าง ๆ

พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี 141




ในอดีตอย่างสนุกสนาน ดิฉันได้รู้จักหลาย ๆ ท่านและทราบเรื่องต่าง ๆ จากการที่ท่านคุยซ�้า ๆ

หลายครั้ง อย่างเช่น มีลูกศิษย์ท่านหนึ่งพูดว่า “ผมน่ะเลี้ยงครูมาตั้งแต่เล็ก ๆ นะ” คุณสุภาบอกว่า

“เดี๋ยวกูเตะ” ลูกศิษย์ท่านนั้นก็พูดต่อว่า “ครูต้องฟังให้จบก่อน ผมบอกว่าผมเลี้ยงครูมาตั้งแต่ผม
ึ
ี
เด็ก ๆ ไง” ตอนท่คุณสุภาเป็นนายกราบซ้าย ก็มีบ้านพัก ซ่งคุณสุภาจะให้นักเรียนเตรียมมาพัก
ด้วยหลายคน และนักเรียนเหล่านี้ก็ช่วยดูแลบ้านและหุงข้าว โดยครูเป็นคนซื้อกับข้าวมาทานกัน

�
ึ
�
ั
เวลามีลูกศิษย์ซ่งภายหลังได้เติบโตเป็นผู้ใหญ่และมีตาแหน่งสาคัญ ๆ หลาย ๆ ท่านได้มาน่งคุยกับ
คุณสุภา ดิฉันก็ได้นั่งฟังอยู่ด้วยอย่างไม่เบื่อเลย
ตอนหลัง ๆ นี้ เมื่ออายุมากขึ้น คุณสุภาบางทีก็หลง ๆ ลืม ๆ แต่สิ่งที่ไม่ลืม และฝังลึกอยู่ใน
จิตวิญญาณคือความเป็นทหารเรือ บางวันต่นข้นมาก็จะแต่งเคร่องแบบไปกองทัพเรือ เพื่อไปร่วม
ึ
ื
ื
งานต่าง ๆ บางครั้งก็จะไปสอนหนังสือ ที่โรงเรียนนายเรือ ดิฉันถามว่าจะไปสอนใคร ก็บอกว่า
ู
ู
ั
่
่
็
่
่
ี
ั
้
่
่
“สอนนกเรียนนายเรือนะซ” ถามวาจะเอาอะไรไปสอนเขา ทานกวา “อยาดถกกนนะวาสอนไมได”
่
ดิฉันก็ต้องยอมคล้อยตาม พอหาเครื่องแบบแต่งไม่ได้ก็จะหงุดหงิด
คุณสุภาเข้าโรงพยาบาลเพราะไม่ทานอาหาร วัน ๆ ก็เอาแต่นอน บอกให้ทานก็บอกไม่หิว
ี
ู่
้
็
ทานไปนิดเดียวกบอกวาอ่ม เรากคดวาถ้าไม่ทานอย่างน้จะอยไดอย่างไร ปรึกษาคุณหมอ คณหมอ
ิ
ุ
็
่
ิ
่
ี
ี
บอกว่าจะไม่มีแรงคงต้องไปให้อาหารทางสาย วันท่ไปโรงพยาบาลวันท่ ๑๑ ตุลาคม ยังดีอยู่เลย
ั
ไปคอยพบหมออายุรกรรมต้งนาน ก็น่งรอในรถเข็น พอพบคุณหมอ คุณหมอถึงให้ admit
ั
นอนโรงพยาบาล เขาเร่มใส่สายยางให้อาหารวันน้นเลยกลายเป็นคนป่วยไป วันท่ ๑๒ ตุลาคม
ั
ี
ิ
ี
เป็นวันคล้ายวันเกิดคุณสุภา ครบ ๙๕ ปี ก็ต้องนอนอยู่ท่โรงพยาบาล ดิฉันทาบุญโดยให้ท่บ้าน
ี
�
�
ี
ั
ทาอาหารไปถวายพระท่วัดเทวราชกุญชร วันน้นมีลูกไปอยู่ด้วยกันได้คนเดียวคือ หน่อย
เพราะที่โรงพยาบาลไม่ให้อนุญาตให้เข้าเยี่ยมในช่วงโควิด เราเลยอยู่กัน ๓ คน พ่อ แม่ ลูก เสียดาย
ี
อยากให้ลูก ๆ คนอื่นเข้ามาเย่ยมพ่อด้วย คุณหมอตรวจเลือดและให้ยาอะไรต่ออะไรหลายอย่าง
ื
ี
ทุกวันก็อาการดี ไม่มีไข้ ไม่มีติดเช้ออะไร แต่หมอทางโรคเลือดมาบอกว่าผลเลือดตอนน้ลดลงมาก
ให้เลือดไป วันสองวันค่าเลือดเพิ่มขึ้น แล้วก็ลดอีก เม็ดเลือดขาวซึ่งเคยต�่ามากกลับสูงขึ้นทุกครั้ง
ี
ึ
ท่เจาะเลือดดู เป็นสัญญาณท่ไม่ค่อยดี แต่หมอก็ยังให้เลือด และเกล็ดเลือดสลับกันไปซ่งเป็นวิธีเดียว
ี
ั
ื
ั
ี
ท่รักษาได้ หมอถามว่าจะกลับไปนอนท่บ้านไหม แล้วก็กลับมาให้เลือดเม่อถึงเวลา เราก็ต้งใจเช่นน้น
ี
ี
ี
เพราะคิดว่าคุณสุภาคงมีความสุขท่ได้กลับไปอยู่บ้าน เราก็เตรียมข้าวของทุกอย่างท่ต้องใช้
รวมท้งพยาบาลท่จะไปช่วยดูแลท่บ้านด้วย ไม่น่าเช่อว่าก่อนจะกลับบ้านเพียงวันเดียว คุณสุภา
ื
ั
ี
ี
ั
เกิดมีไข้สูงต้งแต่เช้าแล้วยังทรงอยู่ ให้ยาลดไข้แล้วไข้ก็ไม่ลดจึงคิดว่าคงติดเชื้อ เจาะเลือด

142 พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี





ไปเพาะเชื้ออีก ปรากฏว่าติดเชื้อในกระแสเลือด เราเข่าอ่อนเลยพอได้ยินค�านี้ก็เริ่มกลัวแล้ว และ

ุ
่
ุ
ี
้
ั
่
็
ื
ั
ี
ั
ิ
กจรง ๆ วนนนคณสภาหลบเสยส่วนมากความดนกลดลงเรอย ๆ จนในทสดตอน ๒๑.๒๒ น.
็
ุ
ั
คุณสุภาก็จากไปอย่างสงบ
แม้จะทาใจมานานแล้วว่าในท่สุดก็ต้องถึงวันน้ แต่เม่อถึงเวลาจริง ๆ ก็อดท่จะใจหายไม่ได้
ี
ี
�
ื
ี
็
้
้
่
ี
่
้
ิ
ี
ดฉนร้องไหนดเดยว พยายามจะไมให้ลกเหน บอกลกวาใหพ่อไปดกวาไมอยากใหพ่อตองเจบปวด
ิ
ั
ู
่
้
่
ู
็
ทรมานอะไรเลย แล้วพ่อก็หลับไปอย่างสบาย ๆ จริง ๆ คุณหลับให้สบายเถิดนะคะ

พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี 143




ี
วันจันทร์ท่ ๑ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๖๔
พระราชทานน�้าหลวงอาบศพ

144 พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี



ี
วันจันทร์ท่ ๑ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๖๔
พระพิธีธรรมสวดพระอภิธรรม

พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี 145

146 พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี

พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี 147




วันอังคารที่ ๒ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๖๔

พระพิธีธรรมสวดพระอภิธรรม

148 พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี

พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี 149


วันพุธที่ ๓ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๖๔

พระพิธีธรรมสวดพระอภิธรรม

150 พระราชทานเพลิงศพ พลเรือเอก สุภา คชเสนี