Baliqchi va baliq haqida ertak

«Baliqchi va baliq haqida ertak»

el esar, daydib yurar,
Yelkema sho‘x yugurar,
Orollardan o‘tadi,
Shoh yurtiga yetadi,
Olisdan jozibador
Ko‘rinar aziz diyor,
Chiqar bari qirg‘oqqa,
Saltan chorlar qo‘noqqa.
Chivin ham uchib ketdi,
To‘g‘ri saroyga yetdi,
Ko‘rsaki: shohlarga xos
Kiyinib zarrin libos,
Saltan taxtda o‘tirar
Ham g‘amgin xayol surar;
Toj yarqirar boshida,
Lekin uning qoshida –
Kampir, to‘quvchi, oshpaz,
O‘ylari nuqul g‘araz,
Qarashar shoh yuziga,
Tikilishar ko‘ziga...
Shoh ziyofat quradi,
Shunda savol so‘radi:
«Janoblar, ne ko‘rdingiz,
Ham qaylarda bo‘ldingiz?
Ne gap uzoq tomonda?
Ne mo‘jiza jahonda?»
Javob aytar qo‘noqlar:
«Dunyo kezdik ko‘p choqlar,
Talay yurtlarda yurdik,
Shunday mo‘jiza ko‘rdik:
Bordi tikka bir orol,
Unda ko‘rdik ajib hol;

51

Aleksandr Pushkin

Bo‘sh edi, jon yo‘q edi,
Manzil, makon yo‘q edi,
O‘sgandi eman yolg‘iz;
Aylana ko‘m-ko‘k dengiz;
Hozir bo‘lmish – obod joy,
Yangi shahar, oq saroy,
Zar qubba butxonalar,
Chorbog‘lar, koshonalar,
Unda knyaz Gvidon
Yubordi senga salom».
Shoh Saltan hayron edi:
«Agar o‘lmasam, – dedi, –
Shu orolga borgayman,
Knyazga mehmon bo‘lgayman».
Kampir, to‘quvchi, oshpaz, –
O‘ylari nuqul g‘araz,
Yuborgusi kelmaydi,
Bir qadam ham jilmaydi.
Makr-la qisib ko‘zin,
Oshpaz qiz boshlar so‘zin:
«Ajab, g‘alati xabar...
Emish... orolda shahar!
Men aytay, bilsin barcha,
O‘rmonda o‘sar archa,
Tagida bor olmaxon,
Qo‘shiq aytadi biyron,
Olmaxon o‘ynar po‘choq
Ham chaqar nuqul yong‘oq,
Puchmas chaqqan yong‘og‘i,
Oltin hamma po‘chog‘i,
Zumrad ekan mag‘izi,
Bu – mo‘jiza nag‘izi!»

52

«Baliqchi va baliq haqida ertak»

Ochilar Saltan bahri,
Qistar chivinning qahri,
Chaqdi xo‘b rostlab o‘zin –
Xolasining o‘ng ko‘zin,
Oshpaz rangi oqarar,
Hayron va g‘ilay qarar,
Joriyalar ham singil,
Kampir bo‘lib yakdil –
Ko‘tarishar harxasha:
«Xax, sen la’nati pashsha,
Biz seni..!» deb quvlashar,
Qichqirishar, chuvlashar.
Chivin darchadan o‘tar,
Uchib orolga ketar.

nyaz sohilda yurar,
Suvga termilib turar.
Ko‘ngli, nechundir, noxush,
Boqsaki, yuzar oqqush.
«Salom, jonginam – knyaz o‘g‘lon;
Holing nechun parishon,
Bulutli kun singari,
Yog‘ingar tun singari –
Ne sabab ko‘ngling noxush?»
Savol so‘radi oqqush.
Knyaz oqqushga deydi:
«Jonimni g‘ussa yeydi:
Men eshitdim qiziq gap,
Balki yolg‘on, ne ajab,
Mo‘jiza deydi barcha;
O‘rmonda o‘sar archa,
Tagida bir olmaxon,

53

Aleksandr Pushkin

Qo‘shiq aytarmish biyron,
Olmaxon kuylar, qandoq,
Va chaqar oltin yong‘oq,
Puchmas chaqqan yong‘og‘i,
Oltin hamma po‘chog‘i,
Mag‘zi esa sof zumrad,
Meniki bo‘lsa shoyad!»
Oqqush deydi shu nafas:
«Bu gap hech yolg‘on emas!
Knyaz, aslo yema g‘am,
Va o‘ksima, jonginam,
Men uni xo‘p bilaman,
Senga tayyor qilaman».
Knyaz ham yengil tortib,
Uyiga ketar qaytib,
Darvozadan kiradi,
Ne hodisa ko‘radi:
Baland archa tagida,
Hammaning ko‘z o‘ngida,
Olmaxon kuylar, qandoq,
Va chaqar oltin yong‘oq,
Zumradin buyon qo‘yar,
Po‘chog‘in uyon qo‘yar,
Ham taxlar bo‘lak-bo‘lak.
«Bog‘da yoki bo‘stonda»,
Deb kuylar chalib hushtak,
Olmaxon to‘rt tomonda…
Knyaz xo‘p hayron edi:
«O‘lma, e oqqush, – dedi, –
Tangrim, o‘zing quvonch ber,
Oqqushga ham yupanch ber!»
Keyin, olmaxon uchun –

54

«Baliqchi va baliq haqida ertak»

Joy soldi, billur butun,
Tayin qildi qorovul:
Mirzaga buyurdi ul:
«Olgin yong‘oq hisobin,
Sen bergaysan javobin».
Daromad – knyaz o‘g‘longa,
Va balli – olmaxonga...

el dengizda sayr etar,
Kemani surib ketar,
Kema to‘lqin yoradi,
Yelkan ochib boradi,
Yuzar orol yonida.
Zo‘r shahar tomonida –
Sohildan to‘p otilar,
Ham kema to‘xtatilar.
Barcha chiqar qirg‘oqqa,
Knyaz chorlar qo‘noqqa,
Ziyofat bazm qurar,
Undan so‘ng savol so‘rar:
«Xo‘sh, ne savdo etasiz,
Endi qayon ketasiz?»
Javob aytar qo‘noqlar:
«Dunyo kezdik ko‘p choqlar,
Sotdik nuqul ayg‘ir ot,
Don otlari – bedov zot,
Muhlat yetdi bu zamon,
Jo‘naymiz uzoq tomon:
Orol bor – nomi Buyan,
Biz yoqalab o‘tgaymiz,
Ham shavkatli shoh Saltan –

55

Aleksandr Pushkin

O‘lkasiga yetgaymiz».
Knyaz so‘z ular so‘zga:
«Janoblar, oq yo‘l sizga,
Dengiz, okeandan o‘ting,
Shavkatli shohga yeting;
Ayting: – knyaz Gvidon –
Yubordi senga salom».

o‘noqlar qulluq etdi
Va yo‘lga tushib ketdi...
Knyaz suv bo‘yida yurar,
Suvda oqqushni ko‘rar.
Qistar: yana ketay, deb,
Va otamga yetay, deb.
Oqqush ham suv sochar mo‘l,
Boshdan-oyoq yigit ho‘l,
Va bo‘lib pashsha surat,
Ucha qoldi shu fursat,
Kemaga qo‘nib oldi,
Teshikda yota qoldi.

el esar, o‘ynab yurar,
Yelkema sho‘x yugurar,
Orollardan o‘tadi,
Shoh yurtiga yetadi,
Olisdan jozibador –
Ko‘rinar aziz diyor;
Chiqar bari qirg‘oqqa,
Saltan chorlar qo‘noqqa.
Pashsha ham uchib qoldi,

56

«Baliqchi va baliq haqida ertak»

Va saroydan joy oldi:
Ko‘rsaki: shohlarga xos –
Kiyinib zarrin libos –
Saltan taxtda o‘tirar
Ham g‘amgin xayol surar.
Toj yarqirar boshida,
Lekin, uning qoshida –
Kampir, to‘quvchi, oshpaz, –
O‘ylari nuqul g‘araz,
Sassiq baqaday qo‘rqinch –
Baqrayib qarar notinch.
Shoh ziyofat quradi,
Keyin savol so‘radi:
«Janoblar, ne ko‘rdingiz,
Ham qaylarda yurdingiz?
Ne gap uzoq tomonda?
Ne mo‘jiza jahonda?»
Javob aytar qo‘noqlar:
«Dunyo kezdik ko‘p choqlar,
Yaxshi yurtlarda yurdik,
Shunday mo‘jiza ko‘rdik:
Dengizda bir orol bor,
Va bir shaharki, zarkor...
Zar qubba butxonalar,
Bog‘chalar, koshonalar,
Va o‘rda burchagida –
O‘sadi baland archa,
Baland archa tagida –
Yasog‘lik billur uycha;
Unda yashar olmaxon,
Qo‘lbola, ziyrak hayvon,
Olmaxon kuylar, qandoq,

57

Aleksandr Pushkin

Ham chaqar nuqul yong‘oq,
Puchmas chaqqan yong‘og‘i,
Oltin hamma po‘chog‘i,
Mag‘zi – zumraddan nuqul;
Poylar qancha qorovul,
Xizmatda qancha malay,
Mirza esa tinchimay –
Yong‘oq hisobin olar,
Lashkar salomga kelar...
Po‘stloqlardan pul quyib –
O‘lkalarga oshirar.
Qizlar zumradni uyib,
Qaznoqlarga yashirar.
U yerda hamma boy, to‘q,
Bari saroy, chayla yo‘q.
Unda knyaz Gvidon;
Yubordi senga salom».
Shoh Saltan hayron edi:
«Agar o‘lmasam, – dedi, –
Shu orolga borgayman,
Knyazga mehmon bo‘lgayman».
Kampir, to‘quvchi, oshpaz,
O‘ylari faqat g‘araz:
Saltan hech bormasin, der,
Orolni ko‘rmasin, der,
To‘quvchi sasib kular,
Ham so‘zni so‘zga ular:
«Bu – kimga ham yoqarmish!
Olmaxon tosh chaqarmish,
O‘ynarmish oltin sochib,
Zumrad olarmish ochib,
To‘plarmish uyum-uyum,

58

«Baliqchi va baliq haqida ertak»

Kimga kerak u buyum,
Rostmi, yolg‘on – kim bilar,
Kim ham quloqqa ilar,
Bu qiziq kimga darkor,
Bundan ajoyibi bor:
Dengiz ko‘pirib, toshar,
Bo‘sh qirg‘oqlardan oshar,
Va shovqin-suron solar,
Har yon chopqillab qolar,
Paydo bo‘lar shu zamon –
O‘ttiz uchta pahlavon.
Tanlari o‘tday yonur,
Bari yosh, dov va yovqur,
Bari savlatli, ko‘rkam,
Norg‘ul, azamat, o‘ktam;
Bari terilgan raso,
Boshliq – Chernomor bobo;
Mana sizga ajoyib –
Mo‘jizaki – g‘aroyib».
Mehmonlar indashmaydi,
Bahslashmoq istashmaydi,
Ochilar shohning bahri;
Qistab pashshaning qahri,
Chaqar o‘nglab o‘zini,
Xolasin chap ko‘zini.
Xola rangi oqarar,
«Voy!» der va qiyshiq qarar,
Baqirishar: «Ushla, tez!
Ha! Tutib ol, darrov ez!
Ha seni!..» – deb quvlashar
Tipirlashar, chuvlashar.
Knyaz-chi, darchadan o‘tar –
Beparvo uchib ketar...

59

Aleksandr Pushkin

nyaz sohilda yurar,
Suvga termilib turar;
Ko‘ngli nechundir noxush,
Boqsaki – yuzar oqqush.
«Salom, jonginam – knyaz o‘g‘lon,
Bulutli kun singari,
Yog‘ingar tun singari –
Nechun holing parishon,
Ne sabab ko‘ngling noxush?»
Deb so‘rar undan oqqush...
Knyaz aytdi shu chog‘da:
«Armon meni ezmoqda;
Eshitdim g‘alati gap,
Va shunga qildim talab,
Ha deb elitar meni».
«Nimasi g‘alat, qani?»
«Qaydadir, okean toshar.
Bo‘sh qirg‘oqlardan oshar,
Va shovqin-suron solar,
Haryon chopqillab qolar,
Suvdan chiqar shu zamon –
O‘ttiz uchta pahlavon;
Tanlari o‘tday yonur,
Bari dov, yosh va yovqur;
Bari savlatli, ko‘rkam,
Norg‘ul, azamat, o‘ktam,
Bari terilgan raso,
Boshliq – Chernomor bobo».
Oqqush yigitga dedi:
«Tashvishing shumi edi?
O‘ksima, jonginam, san,
Bilaman bu sirni man.

60

«Baliqchi va baliq haqida ertak»

Bu – dengiz botirlari;
Tug‘ishganlarim bari;
Qayg‘urmayin, jo‘nay qol,
Qo‘noqlaring kutib ol!»

nyaz xursand, jo‘nab qoldi,
Dengiz tomon ko‘z soldi
Minorada o‘tirib,
Birdan dengiz quturib,
Hayqirib, toshdi shunda,
Qirg‘oqdan oshdi shunda;
Paydo bo‘ldi shu zamon –
O‘ttiz uchta pahlavon,
Tanlari o‘tday yonur,
Bari dov, yosh va yovqur,
Botirlar qo‘shoq-qo‘shoq, 
Sochlari oq – yaltiroq;
Bobo yo‘l boshlab kelar,
Shaharga qarab yelar.
Minoradan knyaz tushar,
Ular bilan ko‘rishar.
Turar qadrdonlari,
Bahodir mehmonlari.
Xalq shoshar, zich hamma yer,
Knyazga bobo shunday der:
«Oqqushdan keldik, o‘g‘lon,
Va shundoq bo‘ldi farmon,
Biz shahringga soqchimiz,
Kechalari poyloqchimiz;
Shu bugundan har mahal,
Birga bo‘lurmiz tugal – 
Suvdan chiqib yurgaymiz,
Qal’a qo‘rib turgaymiz,

61

Aleksandr Pushkin

Xayr, tezda ko‘rishamiz,
Biz dengizga tushamiz,
Yer havosi ko‘p og‘ir»
So‘ng bari ketdi bir-bir...

el dengizda sayr etar,
Kemani surib ketar.
Kema to‘lqin yoradi,
Yelkan ochib boradi,
Yuzar orol yonidan;
Zo‘r shahar tomonidan,
Qirg‘oqdan to‘p otilar,
Va kema to‘xtatilar;
Hamma chiqar qirg‘oqqa,
Knyaz chorlar qo‘noqqa,
Ziyofat, bazm qurar,
Undan so‘ng savol so‘rar:
«Xo‘sh, ne savdo etasiz,
Endi qayon ketasiz?»
Javob aytar qo‘noqlar:
«Dunyo kezdik ko‘p choqlar,
Oldi-sotdi bor yumush:
Po‘lat-u oltin, kumush;
Muhlat ham yetdi bu choq,
Yo‘limiz hali uzoq,
Orol bor nomi – Buyan,
Biz yoqalab o‘tgaymiz,
Ham shavkatli shoh Saltan –
O‘lkasiga yetgaymiz».
Knyaz so‘z ular so‘zga:
«Janoblar, oq yo‘l sizga,
Dengiz, okeandan o‘ting,
Shavkatli shohga yeting;

62

«Baliqchi va baliq haqida ertak»

Ayting: knyaz Gvidon
Yubordi senga salom».

o‘noqlar qulluq etdi
Va yo‘lga tushib ketdi...
Knyaz suv bo‘yida yurar,
Yuzgan oqqushni ko‘rar,
Yolborar: toqatim-toq,
Uchmoq istayman tezroq...
Oqqush ham suv sochdi mo‘l,
Boshdan-oyoq yigit ho‘l;
Qarasaki shu fursat
Bo‘libdi ari surat,
Vizillab ucha ketdi,
Kemani quvib yetdi;
Qo‘ndi orqa eshikka,
Va joylandi teshikka...

el esar, o‘ynab yurar,
Yelkema sho‘x yugurar,
Orollardan o‘tadi,
Shoh yurtiga yetadi.
Olisdan jozibador –
Ko‘rinar aziz diyor;
Chiqar bari qirg‘oqqa,
Saltan chorlar qo‘noqqa;
Ari ham uchib qoldi,
Va saroydan joy oldi.
Ko‘rsaki shohlarga xos –
Kiyinib zarrin libos,
Saltan taxtda o‘tirar,
Va g‘amgin xayol surar,

63

Aleksandr Pushkin

Toj yarqirar boshida,
Lekin, uning qoshida,
Kampir, to‘quvchi, oshpaz,
O‘ylari nuqul g‘araz –
O‘tirishar ayrilmay,
O‘qrayishar qayrilmay...
Shoh ziyofat quradi,
Qo‘noqlardan so‘radi:
«Janoblar, ne ko‘rdingiz?
Ham qaylarda bo‘ldingiz?
Ne gap uzoq tomonda?
Ne mo‘jiza jahonda?»
Javob aytar qo‘noqlar:
«Dunyo kezdik ko‘p choqlar,
Yaxshi yurtlarda yurdik,
Shunday mo‘jiza ko‘rdik:
«Dengizda bir orol bor,
Va bir shaharki, zarkor,
Juda g‘alati orol,
Unda har kun qiziq hol.
Dengiz ko‘pirar, toshar,
Bo‘sh qirg‘oqlardan oshar,
Va shoqvin-suron solar,
Har yon chopqillab qolar;
Paydo bo‘lar shu zamon –
O‘ttiz uchta pahlavon,
Tanlari o‘tday yonur,
Bari dov, yosh va yovqur,
Bari savlatli, ko‘rkam,
Norg‘ul, azamat, o‘ktam,
Bari terilgan raso.
Keksa Chernomor bobo –

64

«Baliqchi va baliq haqida ertak»

Birga chiqar dengizdan,
Saf tuzib, boshlar izdan,
Bari orolga soqchi,
Kechalari poyloqchi;
O‘shalarday hech qachon
Bo‘lmas dov, tanti posbon,
Unda knyaz Gvidon
Yubordi senga salom».
Shoh Saltan hayron edi:
«Agar o‘lmasam, – dedi, –
Shu orolga borgayman,
Knyazga qo‘noq bo‘lgayman».
Jim to‘quvchi va oshpaz,
Shum kampir o‘ylab g‘araz,
Tirjayib bunday dedi:
«Qizig‘i shumi edi?
Suvdan chiqishib yurar,
Orolni ko‘rib turar!
Rostmi, yolg‘on – kim bilar
Kimni bu hayron qilar,
Va bu kimga ham darkor?
Olamda o‘zga gap bor:
Dengizning u yonida,
O‘zining makonida –
Bir shoh qiz yashar, ko‘rkam...
Ko‘z uzib bo‘lmas hech ham.
Kunduz – kun xira bo‘lur,
Tunda – olam nur olur.
Soch tagida – oy qalqar,
Manglayda – yulduz balqar,
Yursa xo‘b sollanadi,
Tovusday tovlanadi.

65

Aleksandr Pushkin

So‘zi hammaga yoqar,
Buloq suviday oqar.
Mo‘jizaki ajoyib,
ajoyib-u g‘aroyib».
Mehmonlar indashmaydi,
Bahslashmoq istashmaydi.
Ochilar shohning bahri,
Qistar shahzoda qahri,
Buvisin so‘zi yoqmas,
Lek, ayab ko‘zin chaqmas;
Ko‘p aylanar boshida,
Ham g‘ing‘illar qoshida,
Qo‘nar to‘g‘ri burniga,
Xuddi qo‘ngan o‘rniga –
Raso nayzasin tiqar,
Burun tez shishib chiqar.
Yana boshlandi shov-shuv:
«Ko‘makka keling... yohu!
Qorovul... ha, ushla tez!
Tutib ol, ayama, ez!
Ha seni!..» deb quvlashar,
To‘pirlashar, chuvlashar,
Ari darchadan o‘tdi.
Bahuzur uchib ketdi.

Knyaz sohilda yurar,
Suvga termilib turar,
Ko‘ngli nechundir, noxush,
Ko‘rsaki – yuzar oqqush.
«Salom jonginam – knyaz o‘g‘lon!
Bulutli kun singari,
Yog‘ingar tun singari –

66

«Baliqchi va baliq haqida ertak»

Nechun holing parishon?
Ne vajdan ko‘ngling noxush?»
Savol so‘raydi oqqush...
Knyaz javob der shu choqda:
«Xasrat meni ezmoqda:
Hammaning sevgani bor,
Yolg‘iz men qoldim beyor!»
«Bormi bir ko‘z solganing,
Ko‘z ostiga olganing?»
«Bormish dunyo bog‘ida,
Dengizning u yog‘ida,
Shoh qiz yasharmish ko‘rkam...
Ko‘z uzib bo‘lmas hech ham.
Kunduz – kun xira bo‘lur,
Tunda – olam nur olur.
Soch tagida – oy qalqar,
Manglayda – yulduz balqar,
Yursa xo‘p sollanadi,
Tovusday tovlanadi.
So‘zi hammaga yoqar,
Buloq suviday oqar,
Bilmayman rostmi-yolg‘on?»
Qo‘rqib so‘z kutar o‘g‘lon;
Oqqush o‘ylanar edi,
O‘ylanib shunday dedi:
«Ha, to‘g‘ri! Shunday qiz bor,
Lekin anglaginki: yor –
Qo‘lqopmas otsang har yon,
Belga qistirsang har on.
Kengashimga quloq sol,
Har yoqlama o‘ylab ol,
Afsus qilmagin keyin,

67

Aleksandr Pushkin

O‘zingga bo‘lur qiyin».
Yod qilar knyaz qasam:
«Keldi o‘ylanmoqqa dam,
Hammasin o‘ylaganman,
Hech nima qo‘ymaganman;
Sevdim o‘sha barnoni,
Izlayman keng dunyoni,
Mayli, yayov chopaman,
U shoh qizni topaman».
«Uh, – der qush birdaniga, –
Olisdan izlash nega?
Baxting – yaqin, rost so‘zim:
O‘sha shoh qiz – men o‘zim!»
So‘ng oqqush parvoz etib,
To‘lqinlar osha o‘tib,
Tushib panaroq joyga,
Qirg‘oqdagi toqayga,
Silkindi-yu, shaylandi,
Va shoh qizga aylandi.
Soch tagida – oy qalqar,
Manglayda – yulduz balqar,
Xo‘p ulug‘vor sollanar,
Tovus kabi tovlanar,
So‘zi hammaga yoqar,
Buloq suviday oqar.
Shoh qizni quchib o‘g‘lon,
Bag‘riga bosib shodon,
Darrov yetaklab ketar,
Onajoniga yetar:
Va bosh egib der shu dam:
«Jonginam, onaginam!
Sayladim o‘zimga yor,

68

«Baliqchi va baliq haqida ertak»

Senga qiz – itoatkor.
So‘raymiz biz, ikkovlon:
Davri-davron surmoqqa,
Uzoq umr ko‘rmoqqa –
Fotiha ber onajon!»
O‘rnidan turar ona,
Boshlarida parvona,
Karomatli xoch tutar,
Ko‘zlaridan yosh to‘kar:
«Qo‘sha qaring, iloyim –
O‘zi qo‘llasin doim...»
Knyaz paysallamay hech,
To‘y ham qildi o‘sha kech;
Birga umr etishar,
Birga farzand kutishar...

el dengizda sayr etar.
Kemani surib ketar;
Kema to‘lqin yoradi,
Yelkan ochib boradi;
O‘tar orol yonidan,
Zo‘r shahar tomonidan,
Qirg‘oqdan to‘p otilar,
Ham kema to‘xtatilar;
Hamma chiqar qirg‘oqqa,
Knyaz chaqirar qo‘noqqa.
Ziyofat, bazm qurar,
Undan so‘ng savol so‘rar:
«Xo‘sh, ne savdo etasiz,
Endi qayon ketasiz?»
Javob aytar qo‘noqlar:
«Dunyo kezdik ko‘p choqlar,

69

Aleksandr Pushkin

O‘ylamang, bekor yotdik,
Nuqul yasoq mol sotdik.
Yo‘limiz hali uzoq:
Sharqqa jo‘naymiz bu choq.
Orol bor – nomi Buyan –
Biz yoqalab o‘tgaymiz,
Ham shavkatli shoh Saltan
O‘lkasiga yetgaymiz».
Knyaz so‘z ular so‘zga:
«Janoblar, oq yo‘l sizga,
Dengiz, okeandan o‘ting,
Saltan yurtiga yeting,
Shohingizga eslating,
Safarini tezlating,
Bizga kelmoqchi edi,
Mehmon bo‘lmoqchi edi,
Lekin bedarak hamon,
Ayting, mendan ko‘p salom».
Qo‘noqlar ketdi tugal,
Knyaz Gvidon bu gal –
Qoldi o‘z makonida,
Sevgan yori yonida...

el esar, o‘ynab yurar,
Yelkema sho‘x yugurar,
Orollardan o‘tadi,
Shoh yurtiga yetadi.
Olisdan jozibador –
Ko‘rinar aziz diyor.
Chiqar bari qirg‘oqqa,
Saltan chorlar qo‘noqqa.
Qo‘noqlar kelib ko‘rar:
Saltan taxtda o‘tirar,

70

«Baliqchi va baliq haqida ertak»

Toj yarqirar boshida,
Va Saltanning qoshida –
Kampir, to‘quvchi, oshpaz,
O‘ylari nuqul g‘araz –
O‘tirishar ayrilmay,
Baqrayishar qayrilmay...
Shoh ziyofat quradi,
Qo‘noqlardan so‘radi:
«Janoblar, ne ko‘rdingiz,
Ham qaylarda bo‘ldingiz,
Ne gap uzoq tomonda?
Ne hodisa jahonda?»
Javob aytar qo‘noqlar:
«Dunyo kezdik ko‘p choqlar,
Yaxshi yurtlarda yurdik,
Shunday mo‘jiza ko‘rdik:
Dengizda bir orol bor,
Ham bir shaharki dongdor...
Zar qubba butxonalar,
Bog‘zorlar, koshonalar;
O‘rdaning etagida
O‘sadi baland archa,
Baland archa tagida –
Yasog‘lik billur uycha:
Unda yashar olmaxon,
Qo‘lbola, ziyrak hayvon,
Olmaxon kuylar, qandoq,
Ham chaqar nuqul yong‘oq;
Puchmas chaqqan yong‘og‘i,
Oltin hamma po‘stlog‘i;
Mag‘zi zumraddan nuqul,
Poylar talay qorovul,
Olmaxonni asrashar,

71

Aleksandr Pushkin

Unda ko‘p yangi xabar.
Dengiz ko‘pirib toshar,
Bo‘sh qirg‘oqlardan oshar,
Va shovqin-suron solar,
Har yon chopqillab qolar,
Suvdan chiqar shu zamon –
O‘ttiz uchta pahlavon,
Tanlari o‘tday yonur,
Bari dov, yosh va yovqur,
Bari savlatli, ko‘rkam.
Norg‘ul, azamat, o‘ktam,
Bari terilgan raso,
Boshliq – Chernomor bobo, –
O‘shalarday hech qachon,
Bo‘lmas dov, tanti posbon.
Bor knyaz yori ko‘rkam,
Ko‘z uzib bo‘lmas hech ham:
Kunduz – kun xira bo‘lur,
Tunda – olam nur olur,
Soch tagida – oy qalqar,
Manglayda – yulduz balqar.
U shaharda Gvidon –
Nomli knyaz hukmron,
Tillarda doston u nom.
Senga aytdi ko‘p salom. 
O‘pkasi bor: shoh Saltan
Bizga kelmoqchi edi,
Mehmon bo‘lmoqchi edi,
Daragi yo‘q, der, hamon…»

abri qolmay, shoh turdi,
Darg‘alarga buyurdi:

72

«Baliqchi va baliq haqida ertak»

«Yaxshi kemalar saylang,
Va safar uchun shaylang!»
Kampir, to‘quvchi, oshpaz,
O‘ylari nuqul g‘araz,
Shoh Saltan bormasin, der.
Orolni ko‘rmasin, der.
Lekin, shoh solmay quloq,
Qahri qistab der shu choq:
«Men – shohmi yoki go‘dak?
Ketaman bu gal, beshak!»
Yer tepar, chiqib ketar,
Eshikni tars berkitar...

nyaz uyda o‘tirar,
Derazadan qarab turar:
Dengiz tinch, to‘lqin urmas;
Shovqin solmas, ko‘pirmas,
Havo tiniq va zangor,
Paydo bo‘ldi kemalar.
Dengizda yelar edi,
Shoh Saltan kelar edi.
Knyaz bir sakrab turdi,
Va qattiq na’ra urdi:
«Aziz onam, malikam!
Va sen – sevgilim, bekam!
Qarang anav tomonga:
Otam kelar bu yonga».
Kema kelar yonashib,
Knyaz durbin olar shoshib,
Ko‘rsa: turar shoh chindan,
U ham qarar durbindan.
Kampir, to‘quvchi, oshpaz,

73

Aleksandr Pushkin

O‘ylari nuqul g‘araz –
Boqishar hayron va lol,
Turar begona orol...
Zambaraklar taranglar,
Qo‘ng‘iroqlar jaranglar
Knyaz kelar qirg‘oqqa,
Shohni kutib olmoqqa;
To‘quvchi, oshpaz bilan
Kampir – serg‘araz bilan –
Shohni shahriga boshlar,
Indamay qadam tashlar.
Hamma saroyga yurdi,
Va soqchilarni ko‘rdi:
Sovutlari yaraqlar,
Darvozani xo‘b saqlar
O‘ttiz uchta pahlavon,
Ajablanar shoh Saltan,
Bari yosh, bari ko‘rkam,
Norg‘ul, azamat, o‘ktam,
Bari terilgan raso,
Boshliq – Chernomor bobo,
Hovliga o‘tar barcha,
Hovlida baland archa,
Olmaxon kuylar, qandoq,
Ham chaqar oltin yong‘oq;
Chaqib – zumrad olardi,
Qopchiqlarga solardi.
To‘lib ketipti har yoq,
Zar yong‘oq, oltin po‘choq.
Qo‘noqlar shoshqin... nega?
Paydo bo‘ldi yosh beka:
Soch tagida – oy qalqar,

74

«Baliqchi va baliq haqida ertak»

Manglayda – yulduz balqar.
Ulug‘vor sollanardi,
Tovusday tovlanardi...
Qaynonasi ham kelar,
Shoh ko‘rib, darrov bilar,
G‘ayrati jo‘sh uradi,
Tajang va lol so‘radi:
«Senmisan? So‘zla axir, –
Bu ne o‘zi, qanday sir?»
Toshar, tutaqar edi,
Ko‘z yoshi oqar edi.
Shoh quchar malikasin,
O‘g‘lin va yosh bekasin.
Yozilar dasturxonlar,
Bazm qurar mehmonlar.
Ham to‘quvchi, ham oshpaz,
Ham kampirki, serg‘araz –
Yashiringani chopdilar...
Keyin zo‘rg‘a topdilar...
Qilmishlariga iqror,
Ho‘ngrashardi zor-u zor.
Shoh xursandlik tufayli,
Uyga jo‘nang, der, mayli...
Kech kirar, to‘y qizishar,
Saltanni yotqizishar,
To‘shakni qalin solar,
Shirakayf shoh dam olar.
Men shu to‘yda bor edim,
Bo‘za ichdim, bol yedim.
Sal ho‘llandi mo‘ylabim,
Shu yerda adoq gapim.

Mirtemir tarjimasi

75

SUV PARISI

DNEPR QIRG‘OG‘I. TEGIRMON

TEGIRMONCHI VA UNING QIZI

Tegirmonchi

Shunday, shunday sizlar, navjuvon qizlar,
Hammangiz-hammangiz ahmoqsiz. Axir,
Modomiki, tuzuk, badavlat odam
Ko‘ngil qo‘yar ekan, siz etagidan
Mahkam tuting; qaysi yo‘llar bilanmi?
Aql bilan, odob bilan albatta,
Ba’zan qattiq turib, ba’zan erkalab,
Uni yo‘lga solmoq darkor. Va ba’zan
To‘ydan ham gap ochib qo‘ymoqlik lozim.
Lekin, eng muhimi – nomusingizni,
Bebaho gavharni saqlang beg‘ubor.
Nomus degan narsa – bu bir kalima,
Og‘izdan chiqdimi, qaytib kirmaydi.
Agar to‘yga sira umid bo‘lmasa,
Biron o‘lja yoki qarindoshlarga
G‘animat ilojin qilmoqlik zarur.
O‘ylash kerak: «Meni mangu sevib u,
Erkalatib yuravermas-ku» aslo!

76

«Baliqchi va baliq haqida ertak»

Sizdan ham tuzukroq o‘y chiqarmikan?
Yo‘q. Darhol idrokni yo‘qotasiz-u,
Uning barcha istak-xohishlarini
Tekin ijro qilish sizga go‘yo baxt.
Baringiz uzun kun sevimli do‘stning
Bo‘yniga chirmashib yotmoqqa hozir.
Lekin, qarabsizki, sevimli do‘stdan
Asar ham qolmabdi, oti o‘chibdi,
Siz bo‘lsa so‘ppayib, hech bir narsasiz
Qola beribsizlar, eh, esi pastlar!
Senga yuz martalab aytmab edimmi:
Qizim, ahmoq bo‘lma, ko‘zingga qara,
Boy berib qo‘ymagin yana baxtingni;
Qo‘ldan chiqarmagin bek yigitni hech;
Halok bo‘lma yana behuda. Mana –
Aytganim keldimi?.. Endi o‘tirgin
Qaytarib bo‘lmasin yodingga olib
Zardob yut, qon qus-u, yig‘la hamisha.

Qizi

Sen nega, u meni tashladi, deysan?

Tegirmonchi

Nega emish! Axir, u tegirmonga
Haftada necha bor kelib ketardi?
To‘g‘rimi? Bir kun ham kanda qilmasdi,
Hatto, ikki bor ham kelardi kunda.
So‘ngra-chi, kamnamo, jim bo‘lib ketdi,
To‘qqiz kun ko‘rmadik. Bunga ne deysan?

77

Aleksandr Pushkin

Qizi

U juda band, axir ozmi tashvishi?
O‘zing bilasan u, tegirmonchimas.
Uning ishlarini suv bajarmaydi.
U doimo menga o‘z ishlarini
Barcha ishlardan ham og‘irroq, deydi.

Tegirmonchi

Ishon unga! Hech qachon bek toifasi
Ishlarmidi, nima ham qilar edi?
Ov qilar, doimo ishrat suradi,
Qo‘ni-qo‘shnilarni qiladi xafa,
Siz sho‘rlikni aldab yo‘ldan uradi,
O‘zi ishlar emish; achinarlig-a!
Hali mening uchun suv ishlaydimi?..
Menda tun-u kun tinim bormi, xo‘sh?
Hali u yer chirik, bu yer teshilgan,
U yer shikast yegan, bu yer sizmoqda,
Qizim, senga gap bor edi bu haqda:
Bekdan tegirmonni tuzatish uchun
Ozroq pul ololsang, soz bo‘lar edi.

Qizi

Oh!

Tegirmonchi

Nima bo‘ldi?

78

«Baliqchi va baliq haqida ertak»

Qizi

Bas, jim! Ot dukulladi...
U keldi, u!

Tegirmonchi

Qizim, ehtiyot bo‘lgin.
Aytganimni esdan chiqazib qo‘yma...

Qizi

Ana keldi, ana!
(Knyaz kiradi. Jilovdor uning otini olib chiqadi).

Knyaz

Salom, azizam!
Omonmisiz, ota!

Tegirmonchi

Marhamatli bek,
Buyurgaysan. Ko‘pdan beri biz sening
Nurli ko‘zlaringga intizor edik.
Endi seni mehmon qilay hurmatli!
(Ketadi)

Qiz

Oh, nihoyat meni esga olibsan!
Shunchalar yo‘linga intizor etib

79

Aleksandr Pushkin

Ezib, qiynashlikka uyalmadingmi?
Nimalar kelmadi mening boshimga?
Ne-ne vahimalar bosmadi meni?
Balki, oti uni botqoqqa yoki
Uchurimga otib, tashlab ketgandir,
Balki, ayiq yenggan qalin o‘rmonda,
Balki, u xastadir, to‘shakda, balki,
Meni sevganidan tamom pushaymon...
Butun narsa kirib chiqdi boshimga.
Axir ko‘rdim. Shukur! Sen sog‘ va omon;
Meni avvalgicha sevasan. Jonim,
Shunday emasmi?

Knyaz

Shunday, farishtam, shunday,
Yo‘q, undan ortiqroq...

Qiz

Biroq ko‘p g‘amgin
Ko‘rinasan, nega?

Knyaz

Men g‘amginmanmi?
Shunday tuyulgandir senga, ehtimol,
Seni ko‘rarkanman doim shodman.

Qiz

Yo‘q.
Shod ekan chog‘ingda uzoqdan menga

80

«Baliqchi va baliq haqida ertak»

Uchib kelib, darhol: dilbarim qayda,
Ne etar? – der eding va talpinarding.
So‘ng o‘par; kayfing ne? Meni shu qadar
Erta kutganmiding? – deya so‘roqlar;
Endi bo‘lsa, ma’yus, tinglaysan jimjit,
Quchmaysan, o‘pmaysan ham ko‘zlarimdan?
Hushing joyidamas, ne bo‘ldi senga?
Yoki mendan araz qilib qoldingmi?

Knyaz

Riyokorlik qilib turmoq behuda;
Rost gapirding, qayg‘u yotar dilimda:
Sen uni erkalash, sevishlar bilan
Tarqatolmas, yengil eta olmassan,
Sen bo‘la olmassan hatto qayg‘udosh.

Qiz

Bo‘la olmaslik sening qayg‘uyinga yo‘ldosh
Og‘ir menga, og‘ir, asroringni och!
Amr etsang – yig‘larman, rozi bo‘lmasang
Seni koyitmasman ko‘zdan to‘kib yosh.

Knyaz

Nega gapni cho‘zmak? Axir bu savdo
Qanchalik tez bitsa, shuncha yaxshi-ku:
Aziz do‘stim, foniy dunyoda sira
Mustahkam va puxga hech nima yo‘qdir,
Na aslzodalik, na husn, na davlat;
Hech kim baloni barham berolmas.

81

Aleksandr Pushkin

Shundaymasmi, mana biz ham, azizim!
Biz baxtiyor edik, ayniqsa men-chi;
Sening sevging bilan baxtiyor edim;
Boshimga har qanday savdo tushsa ham,
Har joyda bo‘lsam ham, qimmatli do‘stim,
Aslo chiqarmasman seni esimdan.
Basharti bir narsa yo‘qotsam, uning
O‘rnini dunyoda hech narsa bosmas.
Nima deganingni anglaganim yo‘q.

Qiz
Nima deganingni anglaganim yo‘q,
Va lekin, bir qo‘rquv bosmoqda yomon.
Taqdirda xatarnok balo bor chog‘i:
Ehtimol, kutadi ayriliq.

Knyaz

Topding.
Taqdirda ayriliq yozilgan ekan.

Qiz

Kim ajratar ekan? Nima, men sening
Izingdan borishga ojizmikanman?
Xuddi o‘g‘il bola yanglig‘ kiyinib,
Orqangdan ketarman va doim senga
Xizmatda bo‘larman safarda, jangda;
Urushdan qo‘rqmayman. – Seni ko‘rsam, bas.
Yo‘q, yo‘q ishonmayman! Ehtimol, meni
Sinamoqchidirsan va yoki biror
Behuda bir hazil ma’qul tushgandir.

82

«Baliqchi va baliq haqida ertak»

Knyaz

Yo‘q, bu kun dilimga hazil sig‘maydi.
Seni sinashga ham yo‘q ehtiyojim;
Uzoq safarni ham ko‘zlaganim yo‘q;
Urushga ham emas, uyda qolaman.
Lekin vidolashmoq kerak mangulik.

Qiz

To‘xta, to‘xta to‘liq angladim endi...
Uylanayotirsan.
(Knyaz jim)
Uylanmoqchisan!

Knyaz

Nima ham chora bor? O‘zing o‘ylab ko‘r,
Beklar qizlar kabi erkin emaslar?
Ular uylanmaslar sevib yurakdan!
O‘zga rioyasi va birovlarning
Foydasini ko‘zlab yor oladilar.
Qayg‘ungni tarqatar tangri va zamon;
Meni unutmagin, bu ro‘molni ol,
O‘zim o‘rab qo‘yay, kel beri, jonim!
Mana bu marvarid ham senga edi.
Bu hadya otangga. Unga ber.
(Oltin solingan hamyonni qizga beradi)
Xayr.

83

Aleksandr Pushkin

Qiz

To‘xta, to‘xta; senga gapim bor edi,
Hah nima edi?

Knyaz

Esla.

Qiz

Men tamom
Sen uchun tayyor... Yo‘q, u emas... To‘xta –
Mumkin emas axir, hamishalikka
Meni tashlasang-u... Hamon u emas...
Ha... Bunday ha, mening qalbim tagida
Bukun sening bolang qimirlab qoldi.

Knyaz

Bechora! Ne etmoq kerak, ne chora?
Aqalli go‘dak-chun o‘zingni asra.
Bolangni, ham seni tashlamasman hech.
Sizlarni ko‘rgali, ehtimol, o‘zim
Kelib ham turarman. O‘rtanma, yupan,
Eng so‘nggi martaba quchoqlayin, kel!
(Keta turib)
Uh! Bitdi – ko‘nglim tinolganday bo‘ldi.
Men bo‘ronni kutgan edim, lekin ish
Juda silliq, juda yengil tugadi.
(Ketadi. Qiz qotib qoladi)

84

«Baliqchi va baliq haqida ertak»

Tegirmonchi

Qani tegirmonga kirsalarmikan...
U, qayda u? Qizim, bek qani? So‘yla!
Bay, bay! Muncha go‘zal ekan bu ro‘mol!
Marvaridni qara! Bari asl tosh!
Ko‘zingni oladi, yarqiraydi-ya!
Shohona bir hadya, bek saxovatkor!
Bu, nima bu? Hamyon! Pul emasmikan?
Nega sen indamay, tek turib qolding?
Tiling bog‘landimi? To‘satdan kelgan
Kutilmagan baxtdan esing og‘dimi?
Yoki garang bo‘lib qotib qoldingmi?

Qiz

Aslo ishonmayman, bu mumkin emas,
Men uni shunchalik qattiq sevardim.
U yoki hayvonmi? Va yoki uning
Ko‘ngli qora?

Tegirmonchi

Kimni aytayotirsan?

Qiz

Ota, ayt-chi, uni men xafa qilib,
Bezdirib qo‘ydimmi? Yoki chiroyim
Bir haftada shuncha xazon bo‘ldimi?
Sovutdilarmikan? Yo‘ldan ozdimi?

85

Aleksandr Pushkin

Tegirmonchi

Qizim, senga nima bo‘ldi? So‘yla tez!

Qizi

Otajon, hov ana! – u, jo‘nab ketdi
Va men ovsar uni qo‘yib yubordim.
Nega etagidan mahkam tutmadim?
Nega osilmadim ot yuganiga!
Koshki-di, shu yerning o‘zida meni
Toptasa otining tuyoqlarida.

Tegirmonchi

Alahlayotirsan!

Qizi

Qarang-a, ota,
Beklar qizlar kabi erkin emasmish.
Va ular hech qachon sevib yurakdan
Uylanmas emishlar...
Ha, shunday emish.
Lekin seni eltib o‘z saroyimga
Sirli haramimga olib kirarman,
Baxmal, kimxoblarga chirmab tashlarman
Deya, hiyla-nayrang bilan aldashda, –
Hatto qasam ichib, ko‘ngil ovlashda –
Ular juda erkin, doimo erkin;
Sizg‘irib xuddi tun yarmida sho‘rli
Qizlarni turg‘izish va tongga qadar
Tegirmon ketida o‘tqizmoq uchun

86

«Baliqchi va baliq haqida ertak»

Ular erkin. Bizning sho‘rimiz bilan
Beklar o‘z ko‘nglini doim yupatib,
Zavqlanishni juda yaxshi ko‘radi.
So‘ngra, xayr, azizim, senga katta yo‘l;
Istaganingni sev.

Tegirmonchi

Gap bunday degin!?

Qizi

Ayt-chi, ota, mening kundoshim kimdir?
Topmayin qo‘ymasman, u, badkirdorni
Va uning yuziga shartta aytarman:
Knyazdan uzoqlash, – bilmaysanmiki,
Ikki ona bo‘ri bir g‘orga sig‘mas.

Tegirmonchi

Tentak! Qayliq olar esa bekzoda
Kim unga to‘sqinlik qila olardi?
Senga aytmovdimmi, ana...

Qizi

U xuddi
Yaxshi bir odamday xayrlasholdi;
Hadyalar ham berdi – yana qandayin!..
Pul berdi. U tovon to‘lamoq bo‘ldi!
Mish-mish chiqmasin uchun sha’nida
Va yosh xotiniga yetmasin uchun,

87

Aleksandr Pushkin

U, mening titimni yog‘lamoq bo‘ldi.
Hali, nima edi; unutibman, – ha,
Yaxshi qaraganing uchun sen unga,
Qizingni u bilan birga qo‘yganing,
Qizni etmaganing uchun ehtiyot...
Mana bu hamyonni senga deb berdi.
Mening halokatim senga qo‘l keldi.
(Hamyonni unga beradi)

Tegirmonchi (ko‘zida yosh)

Boshimga qandayin balolar tushdi.
Nimalar eshitdim! Gunoh emasmi,
Achchiq ta’nalarni otmoq otangga!
Sen mening birdan-bir yolg‘izim eding,
Keksa hayotimning tanho yupanchi,
Qanday qilib seni erka etmayin?..
Yomon o‘taganim uchun otalik –
Burchin, xudo o‘zi berdi jazoni.

Qizi

Nafasim bo‘g‘ildi! Oh, sho‘rlik boshim!
Bo‘ynimdan bo‘tadi sovuq bir ilon...
Inju emas, ilon bilan u chirmab
Ketdi.
(Marvaridni uzadi)

Tegirmonchi

Esingni yig‘.

88

«Baliqchi va baliq haqida ertak»

Qizi
Men shunday qilib,
La’nati ey ilon, sen ey kundoshni
Parcha-parcha qilib tashlar edimki...

Tegirmonchi
Alahlayotirsan, mening jon kizim!

Qizi (ro‘molini yechadi)
Mana mening badbaxt tojim, iflos toj!
Butun ardoqlagan, ehtiyotimdan,
Butun nomusimdan kechgan vaqtimda,
Makkor yov shu bilan qo‘shgandi bizni.
Biz ayrildik – endi chirib ket sen ham.
(Ro‘molini Dneprga tashlaydi)
Endi hamma bitdi...
(O‘zini daryoga tashlaydi)

Chol (yig‘lar ekan)
Sho‘rlik toli, oh!

89

Aleksandr Pushkin

KNYAZ SAROYI

To‘y. Qalliq-kuyov stol atrofida o‘tiradilar.

MEHMONLAR. QIZLAR XORI.

Sovchi

Hay-hay, juda ajab bir to‘y qildik-da.
Salom ey bek, endi qayliq muborak!
Xudo, sizga inoq, soz turmush bersin,
Bizga sizning soyangizda aysh-safo.
Go‘zal qizlar, nega jimib qoldingiz?
Tovushingiz nega tindi oqqushlar?
Yo qo‘shiqlar odosh bo‘lib qoldimi?
Yo qo‘shiqdan quridimi halqumlar?

Xor

Sovchi gapni payqab ol,
Ey sovchi, anqov sovchi!
Qayliqqa borar edik,
Polizga kirib qoldik,
Bochka pivo to‘kildi.
Karamlar ham ho‘l bo‘ldi.
Chetanlarga qoqindiq,
Ustunlarga topindik.
Ustuncha-yu ustuncha,
Tez bo‘l, o‘tmasin fursat,
Qayliqqa yo‘lni ko‘rsat.

90

«Baliqchi va baliq haqida ertak»

Sovchi, sovchi, hoy sovchi,
Hamyonchaga qo‘lni sol,
Pul shildirab turadi,
Qizlar ko‘nglik oladi.

Sovchi

Qo‘shiqni xo‘p topdinglar, mazoqchilar!
Mana, olinglar, sovchini qarg‘amanglar.
(Qizlarga pul beradi)

Bir tovush

Mayda tosh va sariq qumlar ustidan
Chopib o‘tdi ravon va shoshqin daryo,
Ikki baliq o‘ynar shoshqin daryoda
Ikki baliq, kichik ikkita chovoq.
Eshitdingmi, baliq – singil sen bukun
Daryomizda ajab bir ish bo‘lganmish?
Oqshom go‘zal bir qiz daryoga o‘zin
Tashlab, sevganini qarg‘ishlaganmish.

Sovchi

Oyim qizlar qanday qo‘shiq bo‘ldi bu?
U to‘yda aytilmas edi shekillik?
Uni kim boshladi, kim?

Qizlar

Yo‘q, men emas...
Men emas... Biz emas... Biz boshlamadik...

91

Aleksandr Pushkin

Sovchi
Axir uni aytgan kim?
(Qizlar orasida sarosimalik pichir-pichir gap)

Knyaz

Men bilaman.
(O‘rnidan turadi. Jilovdorga sekin gapiradi)
U yashirin bunda kirib olibdi.
Darhol uni chiqar; kirgizgan odam
Kim ekan; bilib ol!
(Jilovdor qizlar oldiga keladi)

Knyaz (o‘tiradi. O‘z-o‘ziga)

O‘shaning o‘zi,
Shov-shuv ko‘tarishi aniq bu yerda,
Uyatga ko‘milib, sharmanda bo‘lib,
Qochishga joy bo‘lmas menga.

Jilovdor

Topmadim.

Knyaz
Axtar. Men bilaman... Shunda... Qo‘shiqni
O‘sha aytdi.

Mehmon

Hay-hay xo‘p asal bo‘pti!
Tilingni kesadi, faqat achchiqroq

92

«Baliqchi va baliq haqida ertak»

Shirinroq qilganda yaxshi bo‘lardi.
(Qiz-kuyov o‘pishadilar. Zaif bir faryod eshitiladi)

Knyaz

O‘sha! Ana uning rashkli tovushi.
(Jilovdorga)
Xo‘sh?

Jilovdor

Uni hech yerdan topmadim.

Knyaz

Ahmoq!

T o‘ y b o sh i (o‘rnidan turib)

Fursat bo‘lmadimi, begim xonimni
Kuyovga topshirib, qovushganlarining
Boshlariga xmel sochsak, ne deysiz?
(Barcha o‘rinlaridan qo‘zg‘aldi)

Sovchi xotin

Albatga, albatta, xo‘roz tortilsin!

(Kelin-kuyovga pishirilgan xo‘roz tortiladi va boshlari­
dan xmel sochib, so‘ng yotoqxonaga olib kiradilar)

Sovchi xotin

Begim xonim, sira qo‘rqma, yig‘lama,
Mo‘min-qobil bo‘lgin.
(Kelin-kuyov yotoqqa ketadilar. Sovchi xotin va
to‘yboshidan boshqa mehmonlar tarqashadi)

93

Aleksandr Pushkin

To‘yboshi

Qadah qayda? Men
Darcha orqasida butun tun bo‘yi
Yugurib chiqaman. Ichganim tuzuk!

Sovchi xotin

(Unga may quyib beradi)
Ko‘tar omonlikka, ol;

To‘yboshi

Uh! Tashakkur.
Hamma narsa omon-saranjom topdi
To‘y ham yaxshi o‘tdi, shundaymi?

Sovchi xotin

Shukr.
Hammasi soz, faqat bir gap ko‘ngilni
Juda xijil qilib qo‘ydi.

To‘yboshi

Nima u?

Sovchi xotin

Xudoyim biladi, allanima balo,
To‘yda aytmaydigan qo‘shiq aytildi.

94

«Baliqchi va baliq haqida ertak»

To‘yboshi
Bu qizlar bor yerda bir gap chiqmasdan
Sira mumkin emas! Axir begimiz –
To‘yini bulg‘atish oson ishmikan?
Xo‘sh, endi bo‘lmasa, men ham jo‘nayin
Xayr endi, qudacha.
(Ketadi)

Sovchi xotin
Dil notinch! To‘yni
Bexosiyat kunda qildik shekilli.



95

Aleksandr Pushkin

KNYAZ XOTININING XONASI

BEKACH VA OQSOCH XOTIN

Bekach

Tabl chaldilar, jim! Yo‘k, u kelmayapti.
Onajon, u yaxshi kuyov edi, oh!
Oldimdan bir qadam nari ketmasdi,
Ko‘zini ko‘zimdan olmasdi aslo,
Uylandi-yu ish ham aynidi tamom.
Hozir meni sahar chog‘i uyg‘otib,
Otni egalla deb buyruq qiladi;
Xudo bilsin, qayda kezar to kech tun?
Qaytadi-yu, jindak shirin so‘z aytib,
Erkalaydi, silab yuzimni, go‘yo
Ovutgan bo‘ladi; shugina, xolos.

Oqsoch

Xonim bekam, erkak degan bir xo‘roz:
Qo‘qu-qo‘qu! Yozdi qanot va parvoz.
Xotin bo‘lsa, xuddi-xuddi kurk tovuq:
Tuxum bos-da, o‘tir, o‘tir jo‘ja och.
Kuyov ekan zerikmaydi senla o‘tirib,
Ichmaydi, yemaydi qarab to‘ymaydi;
Uylandimi – tashvish – ish ko‘payadi;
Hali, qo‘shnisiga kirib chiqmoqchi,

96

«Baliqchi va baliq haqida ertak»

Hali lochin bilan ovga ketmoqchi,
Qarabsan, urushga jo‘nab qolmoqchi,
Ishqilib u sira uyda turmaydi.

Bekach

Yo biror ma’shuqa topdimi ekan?
Ne deysan?

Oqsoch

Gapirma, botma gunohga;
U kimni sendan afzal ko‘rarkan?
Sening qo‘ling bilan: sendagi chiroq,
Odob, aql. O‘zing, axir, o‘ylab ko‘r;
U senday gavharni topolarmidi?

Bekach

Tangri eshitganda toatlarimni
Bola ato qilar edi va unda
Qaytadan isitib olardim uni.
O! Hovli ovchilar bilan to‘lipti,
Erim uyga qaytdi. Ko‘rinmaydi-ku?
(Ovchi kiradi)
Bek qani, qayoqda?

Ovchi

Bek-mi, bizlarni
Qaytishga buyurdi.

97

Aleksandr Pushkin

Bekach
O‘zi qayerda?

Ovchi
Dnepr bo‘yida o‘rmonda qoldi.

Bekach
Siz ham yakka, tanho qoldirib uni
Kelaverdingizmi? Hay, esiz, esiz?
Sizday xizmatchiga qolgan kunga hayf!
Darhol ketga qayting, yuguring darhol.
Bizni sizga xonim yubordi denglar.
(Ovchi ketadi)
Ey, tangrim! O‘rmonda, qora kechada,
Yovvoyi hayvon ham yovuz inson ham,
Jin-u alvastilar sanqib yuradi;
Yana biron balo bo‘lmasa edi.
Tez, but oldiga sham yoqib qo‘ygin, tez!

Oqsoch
Hozir, hozir, chirog‘im, hozir...

98

«Baliqchi va baliq haqida ertak»

DNEPR. TUN

Suv parilari

O‘ynab, kulib yashaymiz,
Daryo osti bizga joy;
Tunda suzib chiqamiz,
Isitadi bizni oy!

Daryo ostini tunda
Sevamiz tark etishni,
Ochiq bosh bilan bunda
Suv ko‘ksini kesishni.

Bir-birovni chaqirib,
Jaranglatsak havoni,
Ko‘k va nam sochlar qurib,
Silkinsa kirsa joni.

Biri

Tis! Butoqlar tagida
Pusunmoqda bir qora:

Boshqa biri

Yerda yuradi birov,
Oy bilan bizlar ora.
(Yashirinishadi)

99

Aleksandr Pushkin

Knyaz

Qayg‘ular qurshagan oshino yerlar!
Bularning hammasi menga tanishdir;
Mana o‘sha eski tanish tegirmon!
Ishdan chiqib tamom bo‘libdi vayron;
Parraklarda endi shovqin tinipti.
Toshi ham aylanmay to‘xtab qolipti.
Ehtimol, bechora chol ham o‘lgandir.
Yolg‘iz so‘qmoq yo‘l bor edi, bitipti,
Endi hech kim ortiq bu yerga kelmas.
Nahotki, manavi qalin chakalak
O‘sha chetan qo‘ra – kichik bog‘ ekan?
Mana u muqaddas eman og‘ochi,
U ana shu yerda meni quchoqlab
Boshlarini egib jim qolgan edi.
Mumkinmidir?..

(Daraxtlarga yaqin keladi, xazon to‘kiladi)
Nima hol bu? Yaproqlar
Birdan xazon bo‘lib mening boshimga
Kul kabi sovrildi va eman esa,
La’nat daraxtiday yalang‘och, qora,
Turib qoldi mening qarshimda...

(Chol kiradi. Juldur kiyimda, yarim yalang‘och)

Chol

Salom.
Salom, kuyov!

100