การปฏิบัติโปงลาง

การปฏิบัติโปงลาง ภิภพ ปิ่นแก้ว ศป.ม (ดุริยางค์) สาขาวิชาดนตรี คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาราชภัฏอุดรธานี 2559

ค ำน ำ ต าราวิชา ดนตรีพื้นบ้านอีสานรหัสวิชา MS00201 ได้เรียบเรียงขึ้นอย่างเป็นระบบ ครอบคลุมเนื้อหาสาระตามค าอธิบายของรายวิชาเพื่อใช้ในการเรียนการสอนให้แก่นักศึกษาหรือผู้ที่ สนใจในวิชาดนตรีพื้นบ้านอีสาน สามารถอ่านและท าความเข้าใจในเนื้อหาได้ด้วยตนเอง ต าราเล่มนี้ ได้เพิ่มเติมเนื้อหาให้กว้างขึ้น เพื่อเป็นประโยชน์ต่อการเรียนการสอนดนตรี พื้นบ้านอีสานเป็นวิชาที่ส าคัญที่ผสมผสานระหว่างหลักการทฤษฎีและ การปฏิบัติซึ่งเป็นศาสตร์ทักษะ การริเริ่มสร้างสรรค์ในฐานะที่เป็นศิลป์ ดังนั้นการจัดกิจกรรม การเรียนการสอนวิชา ดนตรีพื้นบ้าน อีสานจึงจ าเป็นต้องจัดกิจกรรมการเรียนการสอนควบคู่ไปกับการฝึกฝน เครื่องดนตรีพื้น บ้านอีสาน เพื่อนักศึกษา จะได้มีความ เข้าใจดนตรีของพื้นบ้าน อีสานเป็นการปลูกฝังให้ผู้เรียนเกิดทัศนคติที่ดีต่อ สังคม และมีความรักความซาบซึ้งในศิลปวัฒนธรรมของภาคอีสาน พร้อมทั้งจะได้ช่วยกันอนุรักษ์และ เผยแพร่ศิลปะให้สืบทอดต่อไป ผู้แต่งหวังว่า ต าราเล่มนี้คงอ านวยประโยชน์ต่อการเรียนการสอนตามสมควร หากท่านที่ น าไปใช้มีข้อเสนอแนะ ผู้แต่งยินดีรับฟังความคิดเห็น และขอขอบคุณมา ณ โอกาสนี้ด้วย ภิภพ ปิ่นแก้ว

(3) สารบัญ หน้า ค าน า ………………………………………………………………………………………………………………………… (1) สารบัญ ..................................................................................................................................... (3) สารบัญภาพ .............................................................................................................................. (7) บทที่ 1 ความรู้เกี่ยวกับโปงลาง ......................................................................................... 1 ความเป็นมาของโปงลาง ......................................................................................... 1 วิวัฒนาการของโปงลาง .......................................................................................... 2 คุณสมบัติของไม้ที่ท าโปงลาง ................................................................................. 2 ส่วนประกอบของโปงลาง ....................................................................................... 3 ต าแหน่งเสียงของโปงลาง ....................................................................................... 5 ลักษณะการบรรเลงโปงลาง .................................................................................... 8 การเก็บและดูแลรักษาโปงลาง ............................................................................... 9 บทบาทหน้าที่ของโปงลางในวงดนตรีพื้นบ้าน ........................................................ 10 สรุป ........................................................................................................................ 12 บทที่ 2 การบันทึกโน้ตและเครื่องก ากับจังหวะอีสาน ....................................................... 13 สัญลักษณ์การบันทึกโน้ต ........................................................................................ 13 การบันทึกโน้ตโปงลาง ............................................................................................ 14 การแบ่งมือส าหรับตีโปงลาง ................................................................................... 15 เครื่องก ากับจังหวะอีสาน ....................................................................................... 16 สรุป ........................................................................................................................ 18 บทที่ 3 การปฏิบัติโปงลางเบื้องต้น ................................................................................... 19 การฝึกปฏิบัติการตีโปงลางแบบไล่ระดับเสียง ........................................................ 19 วิธีการตีแบบธรรมดา ........................................................................................ 19 วิธีการตีแบบกรอหรือรัว ................................................................................... 30 วิธีการตีสลับมือ ................................................................................................ 33 สรุป ........................................................................................................................ 37

(4) สารบัญ (ต่อ) หน้า บทที่ 4 ลายพื้นบ้านอีสาน ................................................................................................. 39 จินตนาการจากธรรมชาติที่ปรากฏ ........................................................................... 39 ลายโปงลาง ............................................................................................................ 39 ลายนกไซบินข้ามทุ่ง .......................................................................................... 40 ลายข้าวต้องลม ................................................................................................. 40 ลายแมงภู่ตอมดอกไม้ ....................................................................................... 40 ลายน้ าโตนตาด ................................................................................................. 41 ลายลมพัดไผ่ ..................................................................................................... 41 ลายลมพัดพร้าว ................................................................................................ 42 ลายแมงตับเต่า .................................................................................................. 42 จินตนาการจากอารมณ์ความรู้สึก .......................................................................... 43 ลายแม่ฮ้างกล่อมลูก .......................................................................................... 43 ลายสาวคอยอ้าย ............................................................................................... 44 จินตนาการจากประเพณี ........................................................................................ 44 ลายโซ่ถั่งบั้ง ...................................................................................................... 45 ลายเซิ้งบั้งไฟ ..................................................................................................... 45 ลายเซิ้งเซียงข้อง ............................................................................................... 46 ลายแถบลาน ..................................................................................................... 46 ลายเซิ้งตังหวาย ................................................................................................ 47 จินตนาการจากวิถีชีวิตชาวอีสาน ........................................................................... 47 ลายเซิ้งท านา .................................................................................................... 47 ลายเซิ้งสวิ้ง ....................................................................................................... 48 ลายแห่ทรายเข้าวัด ........................................................................................... 48 ลายไทภูเขา ....................................................................................................... 48 ลายแหย่ไข่มดแดง ............................................................................................ 49 ลายดึงครกดึงสาก ............................................................................................. 51 ลายสักสุ่มจุ่มปลา .............................................................................................. 52 สรุป ........................................................................................................................ 53

(5) สารบัญ (ต่อ) หน้า บทที่ 5 ลายเดี่ยวโปงลาง ................................................................................................... 55 ลายกาเต้นก้อน ...................................................................................................... 55 ลายไล่วัวขึ้นภู ......................................................................................................... 57 ลายสุดสะแนน ....................................................................................................... 58 สรุป ........................................................................................................................ 61 บรรณานุกรม ........................................................................................................................... 63 ภาคผนวก ................................................................................................................................ 65 ลายพื้นบ้านที่ใช้ประกอบการแสดง .......................................................................... 67 ฟ้อนศรีโคตรบูรณ์ .................................................................................................. 67 ฟ้อนภูไทสามเผ่า ............................................................................................... 68 ฟ้อนเอ้ดอกคูณ ................................................................................................. 69 ฟ้อนนารีศรีอีสาน .............................................................................................. 70 ฟ้อนอุษานารี .................................................................................................... 71 ฟ้อนออนซอนอีสาน .......................................................................................... 72 ฟ้อนมโนราเล่นน้ า ............................................................................................. 73 ฟ้อนแพรวากาฬสินธุ์ ........................................................................................ 73 ฟ้อนกะโน๊บติงตอง ............................................................................................ 75 ฟ้อนปั้นหม้อ ..................................................................................................... 75 ฟ้อนมหาชัย ...................................................................................................... 76 ฟ้อนบายศรี ...................................................................................................... 77 ฟ้อนดอกจากอีสาน ........................................................................................... 78 ฟ้อนบ่าวค่อยนาง .............................................................................................. 79 ฟ้อนนารีศรีดอกจาน ......................................................................................... 80 ฟ้อนซันไฌน์อุดรธานี ........................................................................................ 82 ฟ้อนชวาลาแห่งสายชล ..................................................................................... 83 ฟ้อนลูกโยน ....................................................................................................... 84 ฟ้อนยกสะดุ้ง .................................................................................................... 85 ฟ้อนสาวกุมภวาปีโบกข้าวหลาม ....................................................................... 87

(6) สารบัญ (ต่อ) หน้า ฟ้อนเซิ้งนารีฝีพาย ............................................................................................ 88 ฟ้อนเซิ้งกะโป๋ .................................................................................................... 89 ฟ้อนไทพวน ...................................................................................................... 90 ฟ้อนเก็บฝ้าย ..................................................................................................... 91 ฟ้อนเอ้ไอ่ค า ...................................................................................................... 92 ฟ้อนจ าปาศรี ..................................................................................................... 93 ฟ้อนลีลาวดี จ าปาขาว ...................................................................................... 94 ฟ้อนเรือนจับกรับ .............................................................................................. 95

สารบัญภาพ หน้า ภาพที่ 1.1 ลูกโปงลาง …………………………………………………………………………………….. 3 ภาพที่ 1.2 ขาตั้งโปงลางแบบนั่งตี ............................................................................... 4 ภาพที่ 1.3 ขาตั้งโปงลางแบบยืนตี .............................................................................. 4 ภาพที่ 1.4 เชือกร้อยโปงลาง ....................................................................................... 4 ภาพที่ 1.5 ไม้ตีโปงลางแบบรูปช้อน ............................................................................ 5 ภาพที่ 1.6 ไม้ตีโปงลางแบบรูปค้อน ............................................................................ 5 ภาพที่ 1.7 โปงลางแบบดั้งเดิม .................................................................................... 6 ภาพที่ 1.8 โปงลางแบบมาตรฐาน ............................................................................... 7 ภาพที่ 1.9 โปงลางแบบอเนกประสงค์ ........................................................................ 7 ภาพที่ 1.10 การจับไม้โปงลาง ....................................................................................... 8 ภาพที่ 1.11 ท่านั่งการตีโปงลาง .................................................................................... 8 ภาพที่ 1.12 ท่ายืนการตีโปงลาง .................................................................................... 9 ภาพที่ 1.13 วงโปงลางโบราณ ....................................................................................... 10 ภาพที่ 1.14 วงโปงลาง .................................................................................................. 10 ภาพที่ 1.15 วงหมากกะโหล่ง ........................................................................................ 11 ภาพที่ 1.16 วงโปงลางร่วมสมัย .................................................................................... 11

บทที่ 1 ความรู้เกี่ยวกับโปงลาง ดนตรีเป็นสิ่งสร้างสรรค์จรรโลงโลก เป็นมรดกของทุกชนชาติ ทุกชาติย่อมมีดนตรีเป็น เอกลักษณ์ประจ าชาติในเอกลักษณ์เฉพาะตัวของเอง บ้างก็เอาไว้ขับกล่อม เอาไว้ผ่อนคลายความตึง เครียดจากการท างาน ไว้เป็นสื่อเป็นตัวแทนในสิ่งต่างๆ เป็นหน้าเป็นตาของบ้านเมืองและใช้ใน การต้อนรับแขกบ้านแขกเมือง ซึ่งดนตรีมีวิวัฒนาการสะสมภูมิปัญญาของชาวบ้านมาเป็นเวลาช้านาน ไม่ว่าจะเป็นดนตรีพื้นบ้าน ดนตรีคลาสสิค ดนตรีแจ๊สหรือดนตรีบ๊อบแม้กระทั่งดนตรีต่างๆ ในโลกนี้ ล้วนมาจากพื้นฐานทางดนตรีด้วยกันทั้งสิ้นดนตรีจึงเป็นภาษาสากลที่สามารถท าให้มนุษย์เราทุก ชนชาติเข้าใจกันและกันได้อย่างดีส่วนดนตรีพื้นบ้านอีสานสะท้อนถึงขนบธรรมเนียม จารีตประเพณี วัฒนธรรม สภาพความเป็นอยู่ความอุดมสมบูรณ์ และความแห้งแล้ง โดยภาพสะท้อนเหล่านี้จะ แสดงออกโดยส าเนียงเพลง บทเพลง และลักษณะของเครื่องดนตรีได้อย่างชัดเจน ความเป็นมาของโปงลาง โปงลางสมัยก่อนเรียกว่าหมากกลิ้งกล่อม หมากเตอะเติ่น ค าว่า โปงลาง นั้นมาจากค า 2 ค า คือ ค าว่าโปงและค าว่าลาง โปง หมายถึงสิ่งที่ใช้ตีบอกเหตุ เช่น ตีในยามวิกาลแสดงว่ามีเหตุร้าย ตี ตอนเช้าก่อนพระบิณฑบาตให้ญาติโยมเตรียมตัวท าบุญตักบาตร และตีเวลาเย็น เพื่อประโยชน์ให้คน หลงป่ากลับมาถูก เพราะเสียงโปงลางจะดังกังวานไปไกล ส่วนค าว่าลางหมายถึง ลางดี ลางร้าย ก่อนที่ จะเรียกว่าโปงลางนั้นมีชื่อเรียกมาก่อนว่า เกราะลอ หรือขอลอ โปงลางเป็นเครื่องดนตรี ที่ พัฒนามาจาก เกราะลอ หรือขอลอ โปงลางมีการเล่นแพร่หลายทางภาคอีสานโดยเฉพาะจังหวัด กาฬสินธุ์ มีการเล่นแพร่หลายมาก เพราะเป็นที่ก าเนิดของโปงลาง โปงลาง มีลักษณะวิธีการบรรเลง คล้ายกับระนาดเอก คือน าท่อนไม้มาร้อยติดกันเป็นผืน และใช้ไม้ตีเป็นท านองเพลง แขวนตีกับเสา บ้าง ขึงบนรางบ้าง หรือบางทีก็ผูกติดกับตัวผู้บรรเลง (ธนอนันต์ แทนสมบัติ, 2555: 1) โปงลางนิยมท าจากไม้มะหาด หรือไม้หมากเหลื่อม เพราะเป็นไม้ที่มีความอยู่ตัวมากกว่าไม้ อื่นๆ วิธีการท าเอาไม้มาถากเหลาให้ได้ขนาดลดหลั่นกันตามเสียงที่ต้องการ โปงลาง 1 ผืน จะมี จ านวนประมาณ 12 ลูก ใช้เชือกร้อยรวมกันเป็นผืน เวลาตีต้องน าปลายเชือกด้านหนึ่งไปผูกแขวนไว้ กับเสาในลักษณะห้อยลงมา ส่วนปลายเชือกด้านล่างจะผูกไว้กับขา หรือเอวของผู้บรรเลง วิธีการ เทียบเสียง โปงลาง ท าโดยการเหลาไม้ให้ได้ขนาด และเสียงตามต้องการ ยิ่งเหลาให้ไม้เล็กลงเท่าใด เสียงก็จะยิ่งสูงขึ้น ซึ่งแตกต่างจากระนาดในปัจจุบัน (ชุตินันท์ จันทร์หัวโทน, 2555: 10)

2 จากทัศนะดังกล่าวสามารถสรุปลักษณะของโปงลางได้ว่า โปงลางพัฒนามาจาก เกราะ หรือ ขอลอ บ้างที่เรียกว่าหมากกลิ้งกล่อม หรือหมากเตอะเติ่น นิยมท าจากไม้มะหาด หรือไม้หมากเหลื่อม โปงลาง มีลักษณะวิธีการบรรเลงคล้ายกับระนาดเอก คือน าท่อนไม้มาร้อยติดกันเป็นผืน และใช้ไม้ตี เป็นท านองเพลง แขวนตีกับเสาบ้าง ขึงบนรางบ้าง หรือบางทีก็ผูกติดกับตัวผู้บรรเลง วิวัฒนาการของโปงลาง วิวัฒนาการของโปงลางโดย ผู้คิดประดิษฐ์โปงลางได้แนวคิดอยู่ 2 อย่าง คือ ด้านเสียงได้ แนวคิดมาจาก โปงหรือหมากโปง ส่วนลักษณะรูปร่างได้แนวคิดมาจาก เกราะหรือขอลอ การท า โปงลาง แต่ก่อนท าด้วยไม้หมากเลื่อม และวิวัฒนาการมาเป็นไม้มะหาด ซึ่งไม้มะหาดเป็นไม้เนื้อแข็ง เวลาตีแล้วไม้ไม่บวมง่าย โดยเฉพาะไม้มะหาดที่ตายยืนต้น เสียงจะกังวาน ผู้ที่ท าโปงลางคนแรก คือ ท้าวพรหมโคตร โดยดัดแปลงมาจาก เกราะลอ ที่ผู้ใหญ่บ้านใช้ตีเวลาเรียกประชุม โดยน าเอาเกราะลอ ที่ท าจากไม้เหลื่อมน ามามัดเรียงกันด้วยเถาวัลย์ มี 6 ลูก 5 เสียง คือเสียงซอลลา โด เร และเสียงมี สมัยก่อนตีเกราะลอ เพื่อไล่ฝูงนก กา ที่มาจิกกินข้าวในนาต่อมา ท้าว พรหมโคตร ได้ถ่ายทอดการท า เกราะลอ ให้กับนายปาน ซึ่งนายปาน ได้เสียชีวิต นายขาน ซึ่งเป็นน้องชายได้สืบทอดการตี เกราะลอ นายขาน ได้แก่ชราก็ได้สืบทอดให้การท าเกราะลอ และการตีเกราะลอให้กับ นายเปลื้อง ฉายรัศมี นายเปลื้องได้วิวัฒนาการ น าไม้มะหาดมาท าแทนไม้เหลื่อมเพราะไม้มะหาดเวลาตีไม่บวมง่ายและได้ เพิ่มลูก เกราะลอ จาก 6 ลูก เป็น 9 ลูกเป็น 12 ลูก เมื่อท าเสร็จลองตีดูเห็นว่าเสียงเพราะมากเมื่อปี พ.ศ.2502 นายเปลื้อง จึงเพิ่มลูกเกราะลอจาก 12 ลูกมาเป็น 13 ลูก และเพิ่มเสียงจาก 5 เสียงเป็น 6 เสียง คือ เสียง โด เร มี ฟา ซอล และลา และนายเปลื้อง ฉายรัศมี ได้ เปลี่ยนชื่อเกราะลอ มาเป็น โปงลางจนถึงปัจจุบัน คุณสมบัติของไม้ที่ท าโปงลาง ไม้ที่คุณสมบัติที่ใช้ท าโปงลางต้องเป็นไม้เนื้อแข็ง เหนียวแน่น แข็งแรงไม่บวมง่าย เมื่อถูก เคาะ จะให้เสียงดังกังวานเนื้อไม้ไม่มีต าหนิ ไม่แตกหรือติดตา ในภาคอีสานมีไม้เบญจพรรณที่มี คุณสมบัติเหมาะที่จะท าเป็นไม้โปงลาง ได้แก่ ไม้มะหาด ไม้ประดู่ ไม้แดง ไม้ชิงชัน ไม้พยุง และไม้มะ เลี่ยมไม้ที่นิยมน ามาท าโปงลางมากที่สุด คือ ไม้มะหาด ต้องเป็นไม้มะหาดที่ตายแล้วประมาณ 20ปีขึ้น ไป เพราะจะให้เสียงที่ดีดังกังวาน และไม่ผิดเพี้ยน ส่วนไม้มะหาดที่ยังสดอยู่จะไม่ใช้เพราะจะท าให้ เสียงเพี้ยนไปจากความเป็นจริงและเสียงจะเปลี่ยนไปเรื่อยๆ ไม้มะหาดที่ตัดมาจากต้นมะหาดจะตัด เป็นท่อนๆ ละ 65เซนติเมตรท่อนหนึ่งจะผ่าแบ่งเป็นลูกโปงลางได้ 4 - 8ลูก แล้วแต่ขนาดของท่อนไม้ ถ้าเป็นวิธีท าสมัยโบราณไม่มีเครื่องทุ่นแรงใด ๆ เมื่อได้ไม้มะหาดมาจะน ามีดมาถากไม้ให้กลมก็ น ามาใช้ได้เลย ต่อมาได้น าเครื่องทุ่นแรงมาใช้ คือ กบมือจึงได้น ากบมือมาไสไม้ที่ท าโปงลางให้มีความ กลมและสวยงามมากขึ้น ในปัจจุบันใช้มีดถากให้กลมพอประมาณ และขั้นตอนต่อไปน าเข้าเครื่องกลึง

3 เพื่อความสวยงาม ละเอียด และกลมมากขึ้นเมื่อกลึงเสร็จวัด และตัดขยาดความยาว ลูกแรกยาว 60 เซนติเมตรเส้นผ่าศูนย์ 7 เซนติเมตร ลูกต่อมาลดลงตามส่วน ห่างกันลูกละ 1 เซนติเมตรลูกสุดท้าย ยาว 29เซนติเมตรขั้นตอนต่อไป น าไม้มาวัดหัวท้ายข้างละ 12เซนติเมตร และลดลงตามส่วน ลูก ล่างสุดวัดได้ 6เซนติเมตร ในแต่ละข้างเรียงไม้ให้เสมอกัน แล้วน ามีดมาถากให้มีลักษณะเว้าทั้ง 2ข้าง ของลูกโปงลาง แล้วน ามาแต่งเสียงโดยวิธีการตัดไม้ออกและเทียบเสียงให้เข้ากับ โปงลางต้นแบบ ขั้นตอนสุดท้ายเจาะรูร้อยเชือกโปงลางและเทียบเสียงอีกครั้งเพื่อให้ได้เสียงที่มาตรฐาน ส่วนประกอบของโปงลาง โปงลางเป็นเครื่องดนตรีที่ท ามาจากไม้ อาศัยกระทบของไม้ที่ท าให้เกิดเสียง ซึ่งมีส่วนประกอบ หลักๆ ได้แก่ ลูกโปงลาง เชือกร้อยลูกโปงลาง ขาตั้งโปงลาง และไม้ตีโปงลาง ส่วนประกอบของโปงลาง สามารถแบ่งแยกได้ดังนี้ 1. ลูกโปงลาง มีลักษณะเป็นแท่งกลม ตรงกลางทั้งสองด้านของลูกโปงจะมีส่วนเว้า ด้านหัวและด้านท้ายของลูกโปงลางแต่ละลูก เจาะรูทะลุส าหรับร้อยเชือก ลูกที่ใหญ่และยาวที่สุด จะ ให้เสียงโทนต่ าลูกที่เล็กและสั้น จะให้เสียงสูงที่สุด ลูกโปงลางท าจากไม้เนื้อแข็ง ให้เสียงดังกังวานดี ภาพที่ 1.1 ลูกโปงลาง 2. ขาตั้งโปงลาง มีลักษณะเป็นเสาตั้งฉากกับพื้น ด้านบนของเสามีตะขอส าหรับเกี่ยวผืน โปงลาง และด้านล่างของขาที่วางกับพื้น มีตะขอส าหรับเกี่ยวผืนโปงลาง ขาตั้งโปงลางมี อยู่ 2 แบบ คือ แบบนั่งตี และแบบยืนตี

4 ภาพที่ 1.2 ขาตั้งโปงลางแบบนั่งตี ภาพที่ 1.3 ขาตั้งโปงลางแบบยืนตี 3. เชือกร้อยโปงลาง ท ามาจากเชือกไนล่อน มีรูปทรงสวยงาม ไม ่บิดเบี้ยว หรือเอนเอียง และไม ่มีรอยต่อของเชือก ต้องมีขนาดสม่ าเสมอ เหนียว และคงทน เหมาะส าหรับร้อยลูกโปงลางได้ อย่างดี เพราะสามารถรับน้ าหนักของของลูกโปงลางได้ทั้งหมด ภาพที่ 1.4 เชือกร้อยโปงลาง

5 4. ไม้ตีโปงลาง ไม้ตีโปงลางเป็นไม้คู่ที่มีความยาวประมาณ 20 - 30 เซนติเมตร ซึ่งมีอยู่2 อยู่แบบ ดังนี้ 4.1 ไม้ตีโปงลางแบบรูปช้อนท าด้วยไม้เนื้อแข็งโดยตลอด ไม้ที่ใช้ท า ได้แก่ ไม้ประดู่ ไม้ชิงชัน ไม้พยุง ไม้ขนาน และไม้มะหาด ขนาดค่อนข้างเล็กน้ าหนักเบาไม่แตกหักง่าย ใช้ตีแนว ท านองหลัก ไม่นิยมใช้บรรเลงแนวประสานเสียง หรือไม่นิยมใช้บรรเลงตีลูกเสิบ ภาพที่ 1.5 ไม้ตีโปงลางแบบรูปช้อน 4.2 ไม้ตีโปงลางแบบรูปค้อน เป็นไม้ตีลักษณะคล้ายค้อน ท าด้วยไม้เนื้ออ่อน ได้แก่ ไม้ มะขาม ส่วนด้ามจับท าด้วยไม้เนื้อแข็ง เพื่อความแข็งแรง และทนทาน ส่วนหัวค้อน ท าจากไม้ เนื้ออ่อนเนื่องจากไม้เนื้ออ่อนมีคุณสมบัติท าให้เสียงนุ่มนวล เหมาะที่จะใช้ตีลูกเสิบ และนอกจากนั้น หัวค้อนที่ใช้ตีโปงลาง เป็นไม้เนื้ออ่อนไม่ท าให้ลูกโปงลางแตกเสียหาย ภาพที่ 1.6 ไม้ตีโปงลางแบบรูปค้อน ต าแหน่งเสียงของโปงลาง การน าโปงลางมาบรรเลงร่วมกับเครื่องดนตรีอื่นๆ เช่น บรรเลงร่วมกับเครื่องดนตรีพื้นบ้าน เครื่องดนตรีสากล จึงมีการท าโปงลางหลายแบบเพื่อให้เหมาะสมกับการบรรเลงร่วมกับเครื่องดนตรี นั้นๆ ต าแหน่งเสียงโปงลางแต่ละแบบจึงมีความแตกต่างกันไป ซึ่งมีโปงลางอยู่ 3 แบบ ดังนี้

6 1. โปงลางแบบดังเดิม เป็นโปงลางที่มี 5 เสียง 12 ลูก ใช้บรรเลงลาย พื้นบ้านอีสานที่ มีระดับเสียงเดียว เช่น ลายใหญ่ซึ่งเป็นท านองลายพื้นบ้านอีสานแบบโบราณ ซึ่งมีรูปร่างลักษณะ และระดับเสียง ดังนี้ ภาพที่ 1.7 โปงลางแบบดั้งเดิม 2. โปงลางแบบมาตรฐาน เป็นโปงลางที่มี 6 เสียง 13 ลูก โปงลางแบบมาตรฐานจะเพิ่ม ลูกขึ้นจากโปงลางแบบดังเดิม คือ ลูกที่ 7 เสียงฟา ซึ่งเป็นเสียงส าคัญที่ท าให้โปงลางสามารถบรรเลง ได้ทั้งลายใหญ่และลายน้อย ในการบรรเลงลายใหญ่ จะตีเว้นเสียง ฟา นอกจากนั้นจะบรรเลงเสียงใน บันไดเสียงได้ทุกเสียง ส่วนการบรรเลงลายน้อยจะบรรเลงในบันไดเสียง ได้แก่ ฟา ซอล ลา โด และ เสียงเร เมื่อจะเล่นเสียงฟาสูง ก็หลบเสียงมาใช้เสียงฟา ลูกที่ 7 เนื่องจากท านองลายพื้นบ้านจะ บรรเลงในบันไดเสียงไมเนอร์เท่านั้น โปงลางแบบมาตรฐาน จึงสามารถบรรเลงได้ 2 ระดับเสียง โปงลางแบบมาตรฐาน ซึ่งมีรูปร่างลักษณะ และระดับเสียง ดังนี้

7 ภาพที่1.8 โปงลางแบบมาตรฐาน 3. โปงลางแบบอเนกประสงค์ เป็นโปงลางที่มี 7 เสียง 15 ลูก โปงลางอเนกประสงค์ สามารถบรรเลงได้ทั้งลายพื้นบ้าน และเพลงสากล โปงลางแบบอเนกประสงค์ มักจะมีปัญหาการตีผิด เสียงของลายพื้นบ้าน โปงลางแบบอเนกประสงค์ ซึ่งมีรูปร่างลักษณะ และระดับเสียง ดังนี้ ภาพที่ 1.9โปงลางแบบอเนกประสงค์

8 ลักษณะการบรรเลงโปงลาง การบรรเลงโปงลาง ผู้บรรเลงจะจัดวางโปงลางขึ้นอยู่บนขาตั้ง โดยให้ลูกเสียงต่ าอยู่ด้านบน และลูกเสียงสูงอยู่ด้านล่าง โดยให้มีความลาดของผืนโปงลางประมาณ 30 – 40 องศา ผู้บรรเลงจะนั่ง คร่อมตรงกลางผืนโปงลางลูกเสียงสูง หรือนั่งเฉียงไปทางขวาของโปงลางเวนระยะห่างพอประมาณ เพื่อให้สามารถตีลูกเสียงต่ าของโปงลางได้สะดวก ลักษณะการบรรเลงโปงลางแบ่งออกได้ ดังนี้ 1. การจับไม้โปงลาง ผู้บรรเลงจะถือไม้ตีโปงลางทั้งสองข้าง ก าด้ามไม้ตีแล้วใช้ นิ้วหัวแม่มือวางพาดข้างบนของด้ามไม้ตีหันไปทางด้านหน้าของผู้บรรเลง ภาพที่ 1.10การจับไม้โปงลาง 2. ท่านั่งการตีโปงลาง โดยผู้บรรเลงโปงลางจะนั่งขัดสมาธิหรือนั่งพับเพียบได้ตาม ถนัด โดยให้ โปงลางอยู่ด้านที่ผู้บรรเลงถนัด ภาพที่ 1.11ท่านั่งการตีโปงลาง

9 3. ท่ายืนการตีโปงลางการยืนตีโปงลางเป็นการประยุกต์ขึ้นใหม่ เพื่อความสะดวก และ ต้องการให้ผู้ชมมองเห็นได้ชัดเจนในโอกาสที่วงโปงลางขึ้นแสดงบนเวทีสูง ลักษณะการยืนผู้บรรเลงจะ ยืนหันหน้าเข้าหาโปงลาง เวลาบรรเลงจะออกท่าทางลีลาให้เข้ากับท านองเพลง เพื่อให้เกิดความ สนุกสนานและความกลมกลืน ภาพที่ 1.12ท่ายืนการตีโปงลาง การเก็บและดูแลรักษาโปงลาง เครื่องดนตรีพื้นบ้านมีหลายประเภท หลายชนิด แต่ละชนิดจะมีลักษณะและส่วนประกอบ ที่แตกต่างกันไป ดังนั้นผู้ใช้เครื่องดนตรีจึงควรให้ความส าคัญเกี่ยวกับการใช้และการเก็บรักษาให้มาก ปฏิบัติให้ถูกต้องตามวิธีการต่างๆการใช้เครื่องดนตรี ก่อนใช้จะต้องตรวจดูแลความเรียบร้อยของ ส่วนประกอบ หลักกลไกต่าง ที่ท าให้เกิดเสียงว่าเครื่องดนตรีชนิดนั้นมีความพร้อมหรือไม่ โดยเฉพาะ เรื่องของเสียงเครื่องดนตรี ผู้เล่นจะต้องตรวจดูแลเป็นอย่างดี เพื่อให้บทเพลงที่บรรเลงด้วยเครื่อง ดนตรีเหล่านี้มีคุณภาพ มีความไพเราะน่าฟัง และสามารถใช้งานได้ตลอดไป ไม่เกิดช ารุดเสียหายก่อน งานจะเลิกการเก็บรักษาเครื่องดนตรีให้ถูกวิธีจึงเป็นสิ่งส าคัญที่ผู้เล่นดนตรีจะต้องตระหนักอยู่เสมอ และต้องปฏิบัติให้ถูกต้องตามหลักการ จึงจะท าให้เครื่องดนตรีมีความคงทนสามารถใช้งานได้อย่าง คุ้มค่า โปงลางเป็นเครื่องดนตรีที่มีความทนทานต่อการกระเทือน แต่ผู้ใช้ก็ควรใช้อย่างทะนุถนอมการ เก็บและดูแลรักษาโปงลางโดยปฏิบัติดังต่อไปนี้ 1. อย่าใช้สิ่งของที่ไม่ใช้ไม้ตีโปงลางมาเคาะ เพราะจะท าให้โปงลางแตกช ารุดได้ 2. อย่าให้โปงลางถูกน้ า หรือความชื้นจะท าให้เสียงผิดเพี้ยน 3. หากโปงลางมีปัญหา ควรปรึกษาช่างท าโปงลางเพื่อซ้อมแก้ไขให้อยู่ในสภาพใช้งานได้ ไม่ปรับเสียงเองโดยรู้เท่าไม่ถึงการณ์ เพราะอาจจะท าให้โปงลางช ารุดได้

10 บทบาทหน้าที่ของโปงลางในวงดนตรี โปงลางได้รับบทบาทเป็นเครื่องดนตรีน าวงดนตรี เนื่องด้วยคุณลักษณะของเสียงที่ดัง กังวาน ผู้บรรเลงทุกคนในวงได้ยินเสียงโปงลางชัดเจนขณะที่บรรเลงรวมวง ส าหรับหัวข้อต่อไปนี้จะ กล่าวถึง บทบาทหน้าที่ของโปงลางในวงดนตรีพื้นบ้านอีสานแต่ละประเภท ดังนี้ 1. วงโปงลางโบราณ จะเป็นวงดนตรีที่มีเครื่องดนตรีแบบดั้งเดิม โดยไม่มีเครื่องดนตรีที่ เป็นไฟฟ้ามาผสมกับวงโปงลาง ยังใช้เสียงสดๆ จากเครื่องดนตรี เครื่องดนตรีพื้นบ้านวงโปงลางโบราณ ประกอบไปด้วย โปงลาง พิณโปร่ง แคน โหวด กลองหาง ไห เกราะ และฉาบเล็ก ภาพที่1.13วงโปงลางโบราณ 2. วงโปงลางจะเป็นวงดนตรีที่มีการพัฒนา โดยจะใช้เครื่องดนตรีที่เป็นไฟฟ้าเข้ามาผสม ในวงโปงลาง และเปลี่ยนเครื่องดนตรีบ้างชนิดออก เครื่องดนตรีพื้นบ้านวงโปงลางประกอบไปด้วย โปงลาง แคนโหวด พิณไฟฟ้า พิณเบส กลองหาง 4 ใบกลองร ามะนาอีสานเกราะ ฉาบเล็ก และฉาบ ใหญ่ ภาพที่ 1.14 วงโปงลาง

11 3. วงหมากกะโหล่ง จะเป็นวงดนตรีที่มีการพัฒนาเครื่องดนตรีเพิ่มจากวงโปงลางมีอยู่ 2 อย่างคือหมากกะโหล่ง และโปงลางเหล็ก จะท าให้เสียงของเครื่องดนตรีในวงหมากกะโหล่งดังและมี ความไพเราะมากยิ่งขึ้น เพราะมีเสียงเครื่องดนตรีที่เป็นเหล็กเข้าไปผสมอยู่ด้วย เครื่องดนตรีพื้นบ้าน วงหมากะโหล่งประกอบไปด้วยหมากกะโหล่งโปงลาง โปงลางเหล็ก แคนน โหวดพิณไฟฟ้า พิณเบส กลองหาง 4 ใบ กลองร ามะนาอีสานเกราะ ฉาบเล็ก และฉาบใหญ่ ภาพที่ 1.15วงหมากกะโหล่ง 4. วงโปงลางร่วมสมัย เป็นวงดนตรีที่มีการผสมผสานเครื่องดนตรีพื้นบ้านอีสานกับ ดนตรีตะวันตกเข้าด้วยกันเครื่องดนตรีส่วนใหญ่ที่เลือกใช้ในการบรรเลงจะเป็นเครื่องดนตรีที่สามารถ บรรเลงท านอง ส่วนเครื่องดนตรีตะวันตกที่ใช้ในการบรรเลงผสม ส่วนใหญ่จะใช้เครื่องดนตรีจากวง สมัยนิยมเช่น กลองชุด กีตาร์ เบส คีย์บอร์ด และเพอร์คัดชั่น เป็นต้น ภาพที่1.16วงโปงลางร่วมสมัย

12 สรุป โปงลางเป็นเครื่องดนตรีพื้นบ้านอีสานประเภทตีด าเนินท านองอย่างเดียว โปงลางมี วิวัฒนาการมาจากกระดิ่งแขวนคอสัตว์ โปงลางนิยมท าจากไม้มะหาด หรือไม้หมากเหลื่อม เพราะเป็น ไม้ที่มีความอยู่ตัวมากกว่าไม้อื่นๆ โปงลางที่ใช้บรรเลงอยู่ในภาคอีสานมี 2 ชนิด คือ โปงลางไม้และ โปงลางเหล็ก สามารถนั่งตีหรือยืนตีก็ได้ ลักษณะของโปงลางเสียงต่ าจะอยู่ด้านบนเสียงสูงจะอยู่ ด้านล่าง ใช้เชือกร้อยติดกันน ามาแขวนกับขาตั้งซึ่งยึดส่วนปลายกับส่วนโคนให้โปงลางท ามุมกับพื้น 45องศา ไม้ตีโปงลางท าด้วยแก่นไม้ใช้ส าหรับผู้ตีด าเนินท านอง 1 คู่ และอีก 1 คู่ส าหรับผู้ช่วยใช้เคาะ ท าให้เกิดเสียงประสานและจังหวะตามลักษณะของลายพื้นบ้านอีสานที่มีเสียงประสาน การเก็บรักษา โปงลางไม่ควรให้โปงลางถูกน้ าหรือแสงแดด เช็ดท าความสะอาดอยู่เสมอ ถ้าไม่ใช้โปงลางให้ใช้ผ้าคลุม เก็บไว้เมื่อโปงลางช ารุดหรือมีเสียงเพี้ยนควรมีการปรับเสียงอยู่เสมอ โปงลางเป็นเครื่องดนตรีพื้นบ้าน อีสานแขนงหนึ่งที่มีระเบียบวิธีการบรรเลงสอดคล้องกับการแสดงออกทางอารมณ์และจินตนาการ ต่างๆ ได้แก่ ความสนุกสนาน สะท้อนภาพวิถีชีวิตของชาวอีสานให้ผู้ฟัง โปงลางยังสามารถถ่ายทอด จิตวิญญาณทางวัฒนธรรมการแสดงพื้นบ้านชาวไทยอีสานไว้ได้อย่างสมบูรณ์อีกรูปแบบหนึ่ง โปงลาง ยังสามารถใช้บรรเลงเดี่ยว บรรเลงร่วมกับการขับล ารวมทั้งประสมวงกับเครื่องดนตรีชนิดอื่นๆ ได้

บทที่ 2 การบันทึกโน้ตและเครื่องก ากับจังหวะอีสาน การบันทึกโน้ตแบบตัวอักษรเป็นทฤษฎีที่ได้รับความนิยมมากโดยใช้ตัวอักษรไทยมา เปรียบเทียบให้ตรงกับเสียงของโน้ตสากลโน้ตดนตรีหมายถึง สัญลักษณ์ต่างๆที่ใช้ในระดับเสียงและ ความสั้นยาวของเสียง โน้ตดนตรีแต่ละเสียงจะมีชื่อเรียกโดยเฉพาะ เช่น โด,เร, มี, ฟา, ซอล,ลา, และที การบันทึกโน้ตจะต้องมีความรู้เกี่ยวกับท านองและจังหวะ ท านองหมายถึง เสียงสูงเสียงกลาง และเสียง ต่ า ซึ่งน ามาเรียบเรียงกันจนท าให้เกิดเป็นท านองที่ไพเราะ ส่วนจังหวะหมายถึง การเคาะหรือการ ปรบมืออย่างสม่ าเสมอแบบมีระบบ สัญลักษณ์การบันทึกโน้ต การใช้สัญลักษณ์เพื่อบันทึกเสียงดนตรี ไม่ว่าจะอยู่ในวัฒนธรรมใดก็ตามไม่สามารถที่จะใช้ แทนในทุกลีลาของดนตรี ได้ครบทุกกระบวนความ อย่างไรก็ตามไม่ว่าการบันทึกโน้ตของดนตรีแต่ละ วัฒนธรรมจะมีการก าหนดกฎเกณฑ์มากน้อยต่างกันเพียงใดก็ตาม สัญลักษณ์ที่ใช้แทนเสียงมักจะ ประกอบด้วย 2ลักษณะ ดังนี้(เฉลิมศักดิ์ พิกุลศรี และธนวัตน์ บุตรทองทิม, 2550: 5) 1. สัญลักษณ์แทนความสูง – ต่ าของเสียง ระดับความสูง – ต่ าของเสียง นับเป็น พื้นฐานส าคัญในการสร้างท านองดนตรีในวัฒนธรรมดนตรีตะวันตก สัญลักษณ์ที่ใช้แทนระดับเสียง อาศัยระดับความสูง – ต่ าของบรรทัด 5 เส้นเป็นตัวก าหนด ส าหรับระบบโน้ตในดนตรีพื้นบ้าน อีสานหรือดนตรีไทยสัญลักษณ์ที่ใช้แทนระดับความสูง – ต่ าของเสียงถูกก าหนดโดยตัวอักษรจ านวน 7 ตัว และสัญลักษณ์การแทนเสียงสูง – ต่ า โดยมีจุด (.) ข้างล่างตัวอักษรเป็นเสียงต่ า ส่วนมีจุด (.) ข้างบนตัวอักษรเป็นเสียงสูง 2. สัญลักษณ์แทนความสั้น – ยาวของเสียง ความสั้น –ยาวของเสียง เป็นคุณสมบัติ พื้นฐานที่ส าคัญยิ่งต่อการก าหนดลีลาจังหวะในดนตรีตะวันตก สัญลักษณ์ที่ใช้แทนความสั้น –ยาว สังเกตได้จากลักษณะที่แตกต่างกันของตัวโน้ต เช่น ตัวกลม ตัวขาว ตัวเขบ็ด เป็นต้นระบบโน้ตดนตรี พื้นบ้านอีสานหรือดนตรีไทย มีสัญลักษณ์ที่ตรงกันข้ามกับระบบโน้ตสากลคือ อัตราจังหวะความสั้น –ยาวของเสียงในระบบโน้ตสากลขึ้นอยู่กับลักษณะที่แตกต่างกันของโน้ตเป็นส าคัญในขณะที่ตัวโน้ต ตามระบบดนตรีพื้นบ้านอีสานหรือดนตรีไทย ไม่สามารถแทนค่าความสั้น –ยาวของเสียงได้ อัตรา ความสั้น– ยาวระบบโน้ตดนตรีพื้นบ้านอีสานจะเกิดได้ต้องอาศัยองค์ประกอบที่ส าคัญ 2ประการ ดังนี้ (สุรพล เนสุสินธ์, 2546: 4)

14 2.1 ห้องเพลงห้องเพลงในระบบโน้ตดนตรีพื้นบ้านอีสานหรือดนตรีไทย ท าหน้าที่ เช่นเดียวกับจังหวะเคาะ โดยจะมีการเคลื่อนที่ไปข้างหน้าในอัตราช้า– เร็วอย่างสม่ าเสมอทุกบรรทัดที่ ใช้บันทึกโน้ตจะประกอบด้วย 8ห้องเพลง โดยต าแหน่งของจังหวะเคาะจะอยู่ที่ส่วนท้ายสุดของตัวโน้ต ในแต่ละห้องเพลง ดังนี้ - - - 1 - - - 2 - - - 3 - - - 4 - - - 5 - - - 6 - - - 7 - - - 8 2.2 การจัดเรียงตัวโน้ตเนื่องจากสัญลักษณ์ตัวอักษร ด ร ม ฟ ซ ล ทไม่สามารถ แยกแยะอัตราความสั้น –ยาวของเสียงที่แตกต่างกันได้ ดังนั้นจึงต้องอาศัยการจัดเรียงตัวโน้ตตาม หลักการพื้นฐานของการจัดเรียงตัวโน้ต ในแต่ละห้องเพลงจะบรรจุไปด้วยหน่วยเคาะย่อยเท่ากับ 4 หน่วยเคาะย่อยดังนี้ เคาะ เคาะ เคาะ เคาะ เคาะ เคาะ เคาะ เคาะ 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 การบันทึกโน้ตโปงลาง การบันทึกโน้ตโปงลาง จะใช้ระบบการบันทึกโน้ต โดยการใช้สัญลักษณ์ตัวอักษรไทย ได้แก่ ด ร ม ฟ ซ ล และ ท เพื่อแทนระดับเสียงของตัวโน้ต และเครื่องหมาย ( - ) แทนความสั้นยาว ของเสียงตลอดทั้งการจัดเรียงกลุ่มโน้ตในห้องเพลงทั้ง 8 ห้อง โปงลางเป็นเครื่องดนตรีที่มีเสียง มากกว่าจ านวนเสียง 7 ระดับเสียงดังนั้นจึงจ าเป็นต้องก าหนดสัญลักษณ์แทนเสียง เสียงเดียวกันแต่ ต่างระดับเสียงกัน ซึ่งสัญลักษณ์แทนช่วงทบเสียงส าหรับโปงลาง แบ่งออกเป็น 3ลักษณะ ดังนี้(เฉลิม ศักดิ์ พิกุลศรี และ ธนวัฒน์ บุตรทองทิม,2550: 12-13) 1. ช่วงทบเสียงต่ าของโปงลาง สัญลักษณ์แทนระดับเสียงต่ า ใช้เครื่องหมายสัญลักษณ์จุด (.) แสดงไว้ล่างตัวอักษร รวมทั้งหมด 4 ระดับเสียงดังนี้ - - - มฺ - - - ซฺ - - - ลฺ - - - ทฺ 2. ช่วงเสียงกลาง ก าหนดให้ใช้ลักษณ์ตัวอักษร ด, ร, ม, ฟ, ซ, ล, และ ท รวมทั้งหมด 7 ระดับเสียง ดังนี้ - - - ด - - - ร - - - ม - - - ฟ - - - ซ - - - ล - - - ท

15 3. ช่วงทบเสียงสูงของโปงลาง สัญลักษณ์แทนระดับเสียงสูงใช้เครื่องหมายสัญลักษณ์จุด (.) แสดงไว้บนตัวอักษรรวมทั้งหมด 4 ระดับเสียง ดังนี้ - - - ด - - - ร - - - ม - - - ซ การแบ่งมือส าหรับตีโปงลาง หลักส าคัญที่ผู้ฝึกหัดโปงลางจะต้องตระหนักถึง คือ การแบ่งมือซ้ายและมือขวา ให้เท่า เทียบกันตามท านองลายพื้นบ้านอีสาน กลุ่มโน้ตที่เป็นจ านวนคี่ ตัวโน้ตที่ 1 และ 3ให้ใช้มือซ้ายกลุ่ม โน้ตที่เป็นจ านวนคู่ ตัวโน้ตที่ 2 และ 4 ให้ใช้มือขวา แต่ท านองลายพื้นบ้านอีสาน จะประกอบไปด้วย ทั่งกลุ่มโน้ตที่เป็นจ านวนคู่ และจ านวนคี่ผสมผสานกันไป การแบ่งมือส าหรับตีโปงลาง ซึ่งมีลักษณะ ดังนี้ 1. หนึ่งห้องเพลงประกอบไปด้วยโน้ต 2 ตัว การแบ่งมือ โดยตีด้วยมือซ้าย 1 ครั้ง และตี ด้วยมือขวา 1 ครั้งซึ่งมีลักษณะ ดังนี้ ตัวอย่างลายพื้นบ้านอีสาน - - ลฺ มฺ - - ร ซฺ - - ร ม - - ลฺ ด การแบ่งมือตีโปงลาง 2. หนึ่งห้องเพลงประกอบไปด้วยโน้ต 3 ตัว การแบ่งมือ โดยตีด้วยมือซ้าย 1 ครั้ง และตี ด้วยมือขวา 2 ครั้งซึ่งมีลักษณะ ดังนี้ ตัวอย่างลายพื้นบ้านอีสาน - ลฺ ลฺ ลฺ - ด ด ด - ด ร ม - ม ซ ล - ด ร ม - ม ร ด ล ซ -ล ล ซ - ลฺ การแบ่งมือตีโปงลาง มือขวา มฺ ซ ม ด มือซ้าย - - ลฺ - - ลฺ - - ลฺ - - ลฺ มือขวา - ลฺลฺ - ดด - ดม - มล - ด ม - ม ด ซ - ล ซ - ล มือซ้าย ลฺ ด ร ซ ร ร ล ล

16 3. หนึ่งห้องเพลงประกอบไปด้วยโน้ต 4 ตัว การแบ่งมือ โดยตีด้วยมือซ้าย 2 ครั้ง และตี ด้วยมือขวา 2 ครั้งซึ่งมีลักษณะ ดังนี้ ตัวอย่างลายพื้นบ้านอีสาน ซ ม ซ ล ซ ล ด ม ด ม ซ ล ซ ล ด ม ซ ม ร ม ซ ม ด ม ซ ม ร ม ซ ม ด ม การแบ่งมือตีโปงลาง เครื่องก ากับจังหวะอีสาน เครื่องก ากับจังหวะ อีสานประกอบไปด้วย กลองหาง 4 ใบ กลองตึ้งหรือกลองร ามะนา อีสาน 1 ใบ ฉิ่ง 1 คู่ ฉาบเล็ก 1 คู่ ฉาบใหญ่ 1 คู่ เกราะหรือขอลอ 1 อัน เครื่องก ากับ จังหวะไม่สามารถบรรเลงเป็นท านองได้ เพราะเป็นเครื่องดนตรีที่มีระดับเสียงเดียว ต่างเครื่องต่างท า หน้าที่ของตัวเอง เครื่องก ากับจังหวะ อีสานเหล่านี้จะเป็นการบรรเลงร่วมกัน เมื่อบรรเลงรวมกับ เครื่องดนตรีในวงโปงลางแล้วจะเกิดอารมณ์ตามลายที่บรรเลง มีทั้งจังหวะช้าและจังหวะเร็ว จังหวะ ของการบรรเลงในวงโปงลางมีหลายจังหวะ ส่วนมากจะเรียกชื่อจังหวะตามลายที่บรรเลง จังหวะใน การบรรเลงประกอบลายในวงโปงลางแบ่งออกเป็น 5 จังหวะ ดังนี้ 1. จังหวะภูไท ใช้บรรเลงกับลายที่มีจังหวะช้าๆ เช่น ลายโปงลาง ลายภูไทกาฬสินธุ์ ลายสาวคอยอ้ายลายแม่ฮ้างกล่อมลูก ฯลฯ กลองหาง - - - - - โจ๊ะ - - - ตุง - ตุง - - - ตึ้ง - โจ๊ะ - - -โจ๊ะ-โจ๊ะ - ตุง - ตุง - - - ตึ้ง ร ามะนา - - - - - - - - - ตึ้ง - ตึ้ง - - - ตึ้ง - - - - - - - - - ตึ้ง - ตึ้ง - - - ตึ้ง ขอลอ - - - - - - -ป๊อก - - - - - - - ป๊อก - - - - - - - ป๊อก - - - - - - - ป๊อก ฉิ่ง - - - - - - - ฉิ่ง - - - - - - - ฉับ - - - - - - - ฉิ่ง - - - - - - - ฉับ ฉาบเล็ก - - - - - - - - - - - แฉ่ - - - วับ - แฉ่ - วับ - แฉ่ - วับ - - - แฉ่ - - - วับ ฉาบใหญ่ - - - - - - - - - - - - - - - ฉั๊บ - - - - - - - - - - - - - - - ฉั๊บ 2. จังหวะลมพัดพร้าว ใช้บรรเลงกับลายที่มีจังหวะปานกลางแต่จะเร็วกว่าจังหวะภูไท เช่น ลายลมพัดไผ่ ลายลมพัดพร้าว ลายศรีโคตรรตะบูรณ์ ฯลฯ มือขวา มล ลม มล ลม มม มม ม ม ม ม มือซ้าย ซ ซ ซ ด ด ซ ซ ด ซ ร ซ ด ซร ซด

17 กลองหาง - - - โจ๊ะ - ตึ้ง - ตุง - - - ตุง - - - ตึ้ง - - - โจ๊ะ - ตึ้ง - ตุง - - - ตุง - - - ตึ้ง ร ามะนา - - - - - - - ตึ้ง - - - ตึ้ง - - - ตึ้ง - - - - - - - ตึ้ง - - - ตึ้ง - - - ตึ้ง ขอลอ - - - - - - - ป๊อก - - - - - - - ป๊อก - - - - - - - ป๊อก - - - - - - - ป๊อก ฉิ่ง - ฉิ่ง - ฉับ - ฉิ่ง - ฉับ - ฉิ่ง - ฉับ - ฉิ่ง - ฉับ - ฉิ่ง - ฉับ - ฉิ่ง - ฉับ - ฉิ่ง - ฉับ - ฉิ่ง - ฉับ ฉาบเล็ก - - - - - แฉ่ - วับ - แฉ่ - วับ - แฉ่ - วับ - - - - - แฉ่ - วับ - แฉ่ - วับ - แฉ่ - วับ ฉาบใหญ่ - - - ฉั๊บ - - - ฉั๊บ - - - ฉั๊บ - - - ฉั๊บ - - - ฉั๊บ - - - ฉั๊บ - - - ฉั๊บ - - - ฉั๊บ 3. จังหวะแห่ ใช้บรรเลงกับลายที่มีจังหวะปานกลาง เช่น ลายมโหรีอีสาน ฯลฯ กลองหาง - - - - - ตุง - ตึ้ง - ตึ้ง - - - ตึ้ง - ตึ้ง - ตุง -โจ๊ะ - ตุง - ตึ้ง - ตึ้ง - - - ตึ้ง - ตึ้ง ร ามะนา - - - - - - - ตึ้ง - ตึ้ง - - - ตึ้ง - ตึ้ง - - - - - - - ตึ้ง - ตึ้ง - - - ตึ้ง - ตึ้ง ขอลอ - - - ป๊อก - - - ป๊อก - - - ป๊อก - - - ป๊อก - - - ป๊อก - - - ป๊อก - - - ป๊อก - - - ป๊อก ฉิ่ง - - - ฉิ่ง - - - ฉับ - - - ฉิ่ง - - - ฉับ - - - ฉิ่ง - - - ฉับ - - - ฉิ่ง - - - ฉับ ฉาบเล็ก - - - - - แฉ่ - วับ - แฉ่ - วับ - แฉ่ - วับ - - - - - แฉ่ - วับ - แฉ่ - วับ - แฉ่ - วับ ฉาบใหญ่ - - - - - - - ฉั๊บ - - - - - - - ฉั๊บ - - - - - - - ฉั๊บ - - - - - - - ฉั๊บ 4. จังหวะเซิ้งใช้บรรเลงกับลายที่มีจังหวะที่มีความเร็วขึ้นมาแต่จะไม่เร็วมาก เช่น ลาย เซิ้งบั้งไฟ ลายเซิ้งท านา และลายเซิ้งต่างๆ กลองหาง - - - โจ๊ะ - ตุง -โจ๊ะ - ตุง -โจ๊ะ - ตุง - ตุง - - - โจ๊ะ - ตุง -โจ๊ะ - ตุง -โจ๊ะ - ตุง - ตุง ร ามะนา - - - - - ตึ้ง - - - ตึ้ง - - - ตึ้ง - ตึ้ง - - - - - ตึ้ง - - - ตึ้ง - - - ตึ้ง - ตึ้ง ขอลอ - - - ป๊อก - - - ป๊อก - - - ป๊อก - - - ป๊อก - - - ป๊อก - - - ป๊อก - - - ป๊อก - - - ป๊อก ฉิ่ง - ฉิ่ง - ฉับ - ฉิ่ง - ฉับ - ฉิ่ง - ฉับ - ฉิ่ง - ฉับ - ฉิ่ง - ฉับ - ฉิ่ง - ฉับ - ฉิ่ง - ฉับ - ฉิ่ง - ฉับ ฉาบเล็ก - - - - - แฉ่ - วับ - แฉ่ - วับ - แฉ่ - วับ - - - - - แฉ่ - วับ - แฉ่ - วับ - แฉ่ - วับ ฉาบใหญ่ - - - ฉั๊บ - - - ฉั๊บ - - - ฉั๊บ - - - ฉั๊บ - - - ฉั๊บ - - - ฉั๊บ - - - ฉั๊บ - - - ฉั๊บ 5. จังหวะล าเพลินใช้บรรเลงกับลายที่มีจังหวะเร็ว เช่น ลายล าเพลิน ลายนกไซบินข้าม ทุ่ง ลายสังข์สินไช ลายแมงภู่ตอมดอกไม้ ลายเต้ยสามจังหวะ ฯลฯ กลองหาง - โจ๊ะ - - ตุงตุง -ตึ้ง ตุง ตุง - - ตุงตุง-ตึ้ง - โจ๊ะ - - ตุงตุง -ตึ้ง ตุง ตุง - - ตุงตุง -ตึ้ง ร ามะนา - - - - - ตึ้ง - ตึ้ง - ตึ้ง - - - ตึ้ง - ตึ้ง - - - - - ตึ้ง - ตึ้ง - ตึ้ง - - - ตึ้ง - ตึ้ง ขอลอ - - - ป๊อก - - - ป๊อก - - - ป๊อก - - - ป๊อก - - - ป๊อก - - - ป๊อก - - - ป๊อก - - - ป๊อก ฉิ่ง - ฉิ่ง - ฉับ - ฉิ่ง - ฉับ - ฉิ่ง - ฉับ - ฉิ่ง - ฉับ - ฉิ่ง - ฉับ - ฉิ่ง - ฉับ - ฉิ่ง - ฉับ - ฉิ่ง - ฉับ ฉาบเล็ก - - - - - แฉ่ - วับ - แฉ่ - วับ - แฉ่ - วับ - - - - - แฉ่ - วับ - แฉ่ - วับ - แฉ่ - วับ ฉาบใหญ่ - - - ฉั๊บ - - - ฉั๊บ - - - ฉั๊บ - - - ฉั๊บ - - - ฉั๊บ - - - ฉั๊บ - - - ฉั๊บ - - - ฉั๊บ

18 สรุป การบันทึกโน้ตจะต้องมีความรู้เกี่ยวกับ ท านองเพลง จังหวะระดับเสียงสูง และระดับเสียงต่ า นับเป็นพื้นฐานส าคัญในการสร้างท านองดนตรีในวัฒนธรรมดนตรีตะวันตก สัญลักษณ์ที่ใช้แทนระดับ เสียงอาศัยระดับความสูง-ต่ า ของบรรทัด 5 เส้นเป็นตัวก าหนด ส าหรับระบบโน้ตดนตรีพื้น บ้านอีสาน สัญลักษณ์ที่ใช้แทนระดับความสูง - ต่ าของเสียงถูกก าหนดโดยตัวอักษรจ านวน 7 ตัว และสัญลักษณ์ การแทนเสียงสูง -ต่ า โดยมี จุด (.) ข้างล่างตัวอักษร เป็นเสียงต่ า ส่วนมีจุด (.) ข้างบนตัวอักษร เป็น เสียงสูงเครื่องก ากับจังหวะมีความส าคัญกับวงดนตรีพื้นบ้านอีสาน บ่งบอกถึงความหนักแน่น ความ รื่นเริง และความสนุกสนาน จึงอาศัยเครื่องก ากับจังหวะ เพื่อให้เกิดเสียงกระชับและดัง จึงมีเครื่อง ก ากับจังหวะในวงโปงลางที่ใช้บรรเลงคือ กลองหาง กลองร ามะนาอีสาน ขอลอ ฉิ่ง ฉาบเล็ก และ ฉาบใหญ่ การบรรเลงของเครื่องก ากับจังหวะในวงโปงลางซึ่งประกอบไปด้วย จังหวะภูไท จังหวะ ลมพัดพร้าว จังหวะแห่ จังหวะเซิ้ง และจังหวะล าเพลินจังหวะต่างๆเหล่านี้ซึ่งใช้บรรเลงร่วมกับวง โปงลางในลายบรรเลงและลายที่ใช้ประกอบการแสดง

บทที่ 3 การปฏิบัติโปงลางเบื้องต้น การปฏิบัติโปงลางเบื้องต้นเริ่มจากผู้บรรเลงโปงลางนั่งเฉียงไปทางด้านข้างของโปงลาง ที่วาง ลาดลงท ามุมประมาณ 30 -40 องศา ผู้บรรเลงจับไม้โปงลางให้พอดีกับมือ จะไม่จับแน่นเกินไป หรือไม่หลวมจนเกินไปอาจท าให้ไม้หลุดมือได้การฝึกตีโปงลางจังหวะแบบด าเนินท านองผู้บรรเลงจะต้อง นับจังหวะให้สม่ าเสมอ โดยใช้มือทั้งสองข้างตีโปงลางสลับกันให้เป็นจังหวะ การฝึกปฏิบัติโปงลาง เบื้องต้นมีการฝึกปฏิบัติโปงลาง ดังนี้ (ปิยพันธ์ แสนทวีสุข, 2549: 201) การฝึกปฏิบัติการตีโปงลางแบบไล่ระดับเสียง การตีโปงลางแบบไล่เสียงส าหรับโปงลาง ถือว่าเป็นพื้นฐานที่ส าคัญอีกอย่างที่ผู้เริ่มฝึกหัดใหม่ จะต้องปฎิบติให้เกิดความช านาญ วิธีการฝึกไล่เสียงโปงลาง จะมีการไล่ระดับเสียงในระดับเสียงต่างๆ เพื่อให้ผู้ฝึกหัดได้วางต าแหน่งไม้ตีโปงลางกับต าแหน่งเสียงได้อย่างถูกต้อง วิธีการตีโปงลางแบบไล่ระดับ เสียงมีวิธีการตีโปงลาง ดังนี้ 1. วิธีการตีแบบธรรมดา โดยให้มือซ้ายตียืนจังหวะที่เสียงลาต่ าและให้มือขวาตีไล่ระดับ เสียงตามตัวโน้ต ดังนี้ แบบฝึกที่ 1การไล่เสียงจากเสียงต่ าไปหาเสียงสูงแบบหนึ่งตัวโน้ต มือขวา - - - มฺ - - - มฺ - - - มฺ - - - มฺ - - - มฺ - - - มฺ - - - มฺ - - - มฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - - - ซฺ - - - ซฺ - - - ซฺ - - - ซฺ - - - ซฺ - - - ซฺ - - - ซฺ - - - ซฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - - - ทฺ - - - ทฺ - - - ทฺ - - - ทฺ - - - ทฺ - - - ทฺ - - - ทฺ - - - ทฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - - - ด - - - ด - - - ด - - - ด - - - ด - - - ด - - - ด - - - ด มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ

20 มือขวา - - - ร - - - ร - - - ร - - - ร - - - ร - - - ร - - - ร - - - ร มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - - - ม - - - ม - - - ม - - - ม - - - ม - - - ม - - - ม - - - ม มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - - - ฟ - - - ฟ - - - ฟ - - - ฟ - - - ฟ - - - ฟ - - - ฟ - - - ฟ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - - - ซ - - - ซ - - - ซ - - - ซ - - - ซ - - - ซ - - - ซ - - - ซ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - - - ล - - - ล - - - ล - - - ล - - - ล - - - ล - - - ล - - - ล มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - - - ท - - - ท - - - ท - - - ท - - - ท - - - ท - - - ท - - - ท มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - - - ด - - - ด - - - ด - - - ด - - - ด - - - ด - - - ด - - - ด มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - - - ร - - - ร - - - ร - - - ร - - - ร - - - ร - - - ร - - - ร มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - - - ม - - - ม - - - ม - - - ม - - - ม - - - ม - - - ม - - - ม มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - - - ซ - - - ซ - - - ซ - - - ซ - - - ซ - - - ซ - - - ซ - - - ซ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ แบบฝึกที่2การไล่เสียงจากเสียงต่ าไปหาเสียงสูงแบบสองตัวโน้ต มือขวา - มฺ - มฺ - มฺ - มฺ - มฺ - มฺ - มฺ - มฺ - มฺ - มฺ - มฺ - มฺ - มฺ - มฺ - มฺ - มฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ

21 มือขวา - ซฺ - ซฺ - ซฺ - ซฺ - ซฺ - ซฺ - ซฺ - ซฺ - ซฺ - ซฺ - ซฺ - ซฺ - ซฺ - ซฺ - ซฺ - ซฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ลฺ - ลฺ - ลฺ - ลฺ - ลฺ - ลฺ - ลฺ - ลฺ - ลฺ - ลฺ - ลฺ - ลฺ - ลฺ - ลฺ - ลฺ - ลฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ทฺ - ทฺ - ทฺ - ทฺ - ทฺ - ทฺ - ทฺ - ทฺ - ทฺ - ทฺ - ทฺ - ทฺ - ทฺ - ทฺ - ทฺ - ทฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ฟ - ฟ - ฟ - ฟ - ฟ - ฟ - ฟ - ฟ - ฟ - ฟ - ฟ - ฟ - ฟ - ฟ - ฟ - ฟ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ล - ล - ล - ล - ล - ล - ล - ล - ล - ล - ล - ล - ล - ล - ล - ล มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ท - ท - ท - ท - ท - ท - ท - ท - ท - ท - ท - ท - ท - ท - ท - ท มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ

22 มือขวา - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ แบบฝึกที่ 3 การไล่เสียงจากเสียงต่ าไปหาเสียงสูงแบบสามตัวโน้ต มือขวา - มฺ มฺ มฺ - มฺ มฺ มฺ - มฺ มฺ มฺ - มฺ มฺ มฺ - มฺ มฺ มฺ - มฺ มฺ มฺ - มฺ มฺ มฺ - มฺ มฺ มฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ซฺ ซฺ ซฺ - ซฺ ซฺ ซฺ - ซฺ ซฺ ซฺ - ซฺ ซฺ ซฺ - ซฺ ซฺ ซฺ - ซฺ ซฺ ซฺ - ซฺ ซฺ ซฺ - ซฺ ซฺ ซฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ลฺ ลฺ ลฺ - ลฺ ลฺ ลฺ - ลฺ ลฺ ลฺ - ลฺ ลฺ ลฺ - ลฺ ลฺ ลฺ - ลฺ ลฺ ลฺ - ลฺ ลฺ ลฺ - ลฺ ลฺ ลฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ทฺ ทฺ ทฺ - ทฺ ทฺ ทฺ - ทฺ ทฺ ทฺ - ทฺ ทฺ ทฺ - ทฺ ทฺ ทฺ - ทฺ ทฺ ทฺ - ทฺ ทฺ ทฺ - ทฺ ทฺ ทฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ฟ ฟ ฟ - ฟ ฟ ฟ - ฟ ฟ ฟ - ฟ ฟ ฟ - ฟ ฟ ฟ - ฟ ฟ ฟ - ฟ ฟ ฟ - ฟ ฟ ฟ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ

23 มือขวา - ล ล ล - ล ล ล - ล ล ล - ล ล ล - ล ล ล - ล ล ล - ล ล ล - ล ล ล มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ท ท ท - ท ท ท - ท ท ท - ท ท ท - ท ท ท - ท ท ท - ท ท ท - ท ท ท มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ แบบฝึกที่ 4การไล่เสียงจากเสียงต่ าไปหาเสียงสูงแบบสี่ตัวโน้ต มือขวา มฺ มฺ มฺ มฺ มฺ มฺ มฺ มฺ มฺ มฺ มฺ มฺ มฺ มฺ มฺ มฺ มฺ มฺ มฺ มฺ มฺ มฺ มฺ มฺ มฺ มฺ มฺ มฺ มฺ มฺ มฺ มฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา ทฺ ทฺทฺทฺ ทฺ ทฺ ทฺทฺ ทฺ ทฺ ทฺทฺ ทฺ ทฺ ทฺทฺ ทฺ ทฺ ทฺทฺ ทฺ ทฺ ทฺทฺ ทฺ ทฺ ทฺทฺ ทฺ ทฺ ทฺทฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ

24 มือขวา ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ แบบฝึกที่ 5การไล่เสียงจากเสียงสูงไปหาเสียงต่ าแบบหนึ่งตัวโน้ต มือขวา - - - ซ - - - ซ - - - ซ - - - ซ - - - ซ - - - ซ - - - ซ - - - ซ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ

25 มือขวา - - - ม - - - ม - - - ม - - - ม - - - ม - - - ม - - - ม - - - ม มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - - - ร - - - ร - - - ร - - - ร - - - ร - - - ร - - - ร - - - ร มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - - - ด - - - ด - - - ด - - - ด - - - ด - - - ด - - - ด - - - ด มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - - - ท - - - ท - - - ท - - - ท - - - ท - - - ท - - - ท - - - ท มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - - - ล - - - ล - - - ล - - - ล - - - ล - - - ล - - - ล - - - ล มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - - - ซ - - - ซ - - - ซ - - - ซ - - - ซ - - - ซ - - - ซ - - - ซ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - - - ฟ - - - ฟ - - - ฟ - - - ฟ - - - ฟ - - - ฟ - - - ฟ - - - ฟ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - - - ม - - - ม - - - ม - - - ม - - - ม - - - ม - - - ม - - - ม มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - - - ร - - - ร - - - ร - - - ร - - - ร - - - ร - - - ร - - - ร มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - - - ด - - - ด - - - ด - - - ด - - - ด - - - ด - - - ด - - - ด มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - - - ทฺ - - - ทฺ - - - ทฺ - - - ทฺ - - - ทฺ - - - ทฺ - - - ทฺ - - - ทฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ

26 มือขวา - - - ซฺ - - - ซฺ - - - ซฺ - - - ซฺ - - - ซฺ - - - ซฺ - - - ซฺ - - - ซฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - - - มฺ - - - มฺ - - - มฺ - - - มฺ - - - มฺ - - - มฺ - - - มฺ - - - มฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ แบบฝึกที่ 6การไล่เสียงจากเสียงสูงไปหาเสียงต่ าแบบสองตัวโน้ต มือขวา - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ท - ท - ท - ท - ท - ท - ท - ท - ท - ท - ท - ท - ท - ท - ท - ท มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ล - ล - ล - ล - ล - ล - ล - ล - ล - ล - ล - ล - ล - ล - ล - ล มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ - ซ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ฟ - ฟ - ฟ - ฟ - ฟ - ฟ - ฟ - ฟ - ฟ - ฟ - ฟ - ฟ - ฟ - ฟ - ฟ - ฟ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม - ม มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ

27 มือขวา - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร - ร มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด - ด มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ทฺ - ทฺ - ทฺ - ทฺ - ทฺ - ทฺ - ทฺ - ทฺ - ทฺ - ทฺ - ทฺ - ทฺ - ทฺ - ทฺ - ทฺ - ทฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ลฺ - ลฺ - ลฺ - ลฺ - ลฺ - ลฺ - ลฺ - ลฺ - ลฺ - ลฺ - ลฺ - ลฺ - ลฺ - ลฺ - ลฺ - ลฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ซฺ - ซฺ - ซฺ - ซฺ - ซฺ - ซฺ - ซฺ - ซฺ - ซฺ - ซฺ - ซฺ - ซฺ - ซฺ - ซฺ - ซฺ - ซฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - มฺ - มฺ - มฺ - มฺ - มฺ - มฺ - มฺ - มฺ - มฺ - มฺ - มฺ - มฺ - มฺ - มฺ - มฺ - มฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ แบบฝึกที่ 7การไล่เสียงจากเสียงสูงไปหาเสียงต่ าแบบสามตัวโน้ต มือขวา - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ท ท ท - ท ท ท - ท ท ท - ท ท ท - ท ท ท - ท ท ท - ท ท ท - ท ท ท มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ

28 มือขวา - ล ล ล - ล ล ล - ล ล ล - ล ล ล - ล ล ล - ล ล ล - ล ล ล - ล ล ล มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ฟ ฟ ฟ - ฟ ฟ ฟ - ฟ ฟ ฟ - ฟ ฟ ฟ - ฟ ฟ ฟ - ฟ ฟ ฟ - ฟ ฟ ฟ - ฟ ฟ ฟ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ทฺ ทฺ ทฺ - ทฺ ทฺ ทฺ - ทฺ ทฺ ทฺ - ทฺ ทฺ ทฺ - ทฺ ทฺ ทฺ - ทฺ ทฺ ทฺ - ทฺ ทฺ ทฺ - ทฺ ทฺ ทฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ลฺ ลฺ ลฺ - ลฺ ลฺ ลฺ - ลฺ ลฺ ลฺ - ลฺ ลฺ ลฺ - ลฺ ลฺ ลฺ - ลฺ ลฺ ลฺ - ลฺ ลฺ ลฺ - ลฺ ลฺ ลฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - ซฺ ซฺ ซฺ - ซฺ ซฺ ซฺ - ซฺ ซฺ ซฺ - ซฺ ซฺ ซฺ - ซฺ ซฺ ซฺ - ซฺ ซฺ ซฺ - ซฺ ซฺ ซฺ - ซฺ ซฺ ซฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา - มฺ มฺ มฺ - มฺ มฺ มฺ - มฺ มฺ มฺ - มฺ มฺ มฺ - มฺ มฺ มฺ - มฺ มฺ มฺ - มฺ มฺ มฺ - มฺ มฺ มฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ แบบฝึกที่ 8การไล่เสียงจากเสียงสูงไปหาเสียงต่ าแบบสี่ตัวโน้ต มือขวา ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ

29 มือขวา ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ

30 มือขวา ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ มือขวา ม มฺ มฺ มฺ ม มฺ มฺ มฺ ม มฺ มฺ มฺ ม มฺ มฺ มฺ ม มฺ มฺ มฺ ม มฺ มฺ มฺ ม มฺ มฺ มฺ ม มฺ มฺ มฺ มือซ้าย - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ - - - ลฺ 2. วิธีการตีแบบกรอหรือรัว โดยใช้มือซ้ายและมือขวาตีสลับมือกันอย่างเร็ววิธีการตีแบบ กรอหรือรัวตามโน้ต ดังนี้ แบบฝึกที่ 1 การตีแบบกรอ หรือรัว จากเสียงต่ าไปหาเสียงสูง - - - - - - - - - - - - - - - มฺ - - - - - - - - - - - - - - - มฺ - - - - - - - - - - - - - - - ซ - - - - - - - - - - - - - - - ซ - - - - - - - - - - - - - - - ลฺ - - - - - - - - - - - - - - - ลฺ - - - - - - - - - - - - - - - ทฺ - - - - - - - - - - - - - - - ทฺ - - - - - - - - - - - - - - - ด - - - - - - - - - - - - - - - ด - - - - - - - - - - - - - - - ร - - - - - - - - - - - - - - - ร - - - - - - - - - - - - - - - ม - - - - - - - - - - - - - - - ม - - - - - - - - - - - - - - - ฟ - - - - - - - - - - - - - - - ฟ - - - - - - - - - - - - - - - ซ - - - - - - - - - - - - - - - ซ - - - - - - - - - - - - - - - ล - - - - - - - - - - - - - - - ล - - - - - - - - - - - - - - - ท - - - - - - - - - - - - - - - ท - - - - - - - - - - - - - - - ด - - - - - - - - - - - - - - - ด - - - - - - - - - - - - - - - ร - - - - - - - - - - - - - - - ร

31 - - - - - - - - - - - - - - - ม - - - - - - - - - - - - - - - ม - - - - - - - - - - - - - - - ซ - - - - - - - - - - - - - - - ซ แบบฝึกที่ 2 การตีแบบกรอ หรือรัว จากเสียงต่ าไปหาเสียงสูง - - - - - - - มฺ - - - - - - - มฺ - - - - - - - มฺ - - - - - - - มฺ - - - - - - - ซฺ - - - - - - - ซฺ - - - - - - - ซฺ - - - - - - - ซฺ - - - - - - - ลฺ - - - - - - - ลฺ - - - - - - - ลฺ - - - - - - - ลฺ - - - - - - - ทฺ - - - - - - - ทฺ - - - - - - - ทฺ - - - - - - - ทฺ - - - - - - - ด - - - - - - - ด - - - - - - - ด - - - - - - - ด - - - - - - - ร - - - - - - - ร - - - - - - - ร - - - - - - - ร - - - - - - - ม - - - - - - - ม - - - - - - - ม - - - - - - - ม - - - - - - - ฟ - - - - - - - ฟ - - - - - - - ฟ - - - - - - - ฟ - - - - - - - ซ - - - - - - - ซ - - - - - - - ซ - - - - - - - ซ - - - - - - - ล - - - - - - - ล - - - - - - - ล - - - - - - - ล - - - - - - - ท - - - - - - - ท - - - - - - - ท - - - - - - - ท - - - - - - - ด - - - - - - - ด - - - - - - - ด - - - - - - - ด - - - - - - - ร - - - - - - - ร - - - - - - - ร - - - - - - - ร - - - - - - - ม - - - - - - - ม - - - - - - - ม - - - - - - - ม - - - - - - - ซ - - - - - - - ซ - - - - - - - ซ - - - - - - - ซ

32 แบบฝึกที่ 3 การตีแบบกรอ หรือรัว จากเสียงสูงไปหาเสียงต่ า - - - - - - - - - - - - - - - ซ - - - - - - - - - - - - - - - ซ - - - - - - - - - - - - - - - ม - - - - - - - - - - - - - - - ม - - - - - - - - - - - - - - - ร - - - - - - - - - - - - - - - ร - - - - - - - - - - - - - - - ด - - - - - - - - - - - - - - - ด - - - - - - - - - - - - - - - ท - - - - - - - - - - - - - - - ท - - - - - - - - - - - - - - - ล - - - - - - - - - - - - - - - ล - - - - - - - - - - - - - - - ซ - - - - - - - - - - - - - - - ซ - - - - - - - - - - - - - - - ฟ - - - - - - - - - - - - - - - ฟ - - - - - - - - - - - - - - - ม - - - - - - - - - - - - - - - ด - - - - - - - - - - - - - - - ร - - - - - - - - - - - - - - - ร - - - - - - - - - - - - - - - ด - - - - - - - - - - - - - - - ด - - - - - - - - - - - - - - - ทฺ - - - - - - - - - - - - - - - ทV - - - - - - - - - - - - - - - ลฺ - - - - - - - - - - - - - - - ลฺ - - - - - - - - - - - - - - - ซฺ - - - - - - - - - - - - - - - ซฺ - - - - - - - - - - - - - - - มฺ - - - - - - - - - - - - - - - มฺ แบบฝึกที่ 4 ตีแบบกรอหรือรัว จากเสียงสูงไปหาเสียงต่ า - - - - - - - ซ - - - - - - - ซ - - - - - - - ซ - - - - - - - ซ - - - - - - - ม - - - - - - - ม - - - - - - - ม - - - - - - - ม

33 - - - - - - - ร - - - - - - - ร - - - - - - - ร - - - - - - - ร - - - - - - - ด - - - - - - - ด - - - - - - - ด - - - - - - - ด - - - - - - - ท - - - - - - - ท - - - - - - - ท - - - - - - - ท - - - - - - - ล - - - - - - - ล - - - - - - - ล - - - - - - - ล - - - - - - - ซ - - - - - - - ซ - - - - - - - ซ - - - - - - - ซ - - - - - - - ฟ - - - - - - - ฟ - - - - - - - ฟ - - - - - - - ฟ - - - - - - - ม - - - - - - - ม - - - - - - - ม - - - - - - - ม - - - - - - - ร - - - - - - - ร - - - - - - - ร - - - - - - - ร - - - - - - - ด - - - - - - - ด - - - - - - - ด - - - - - - - ด - - - - - - - ทฺ - - - - - - - ทฺ - - - - - - - ทฺ - - - - - - - ทฺ - - - - - - - ลฺ - - - - - - - ลฺ - - - - - - - ลฺ - - - - - - - ลฺ - - - - - - - ซฺ - - - - - - - ซฺ - - - - - - - ซฺ - - - - - - - ซฺ - - - - - - - มฺ - - - - - - - มฺ - - - - - - - มฺ - - - - - - - มฺ 3. วิธีการตีสลับมือ โดยการตีโปงลางสลับมือ ทั้งมือซ้ายและมือขวาซึ่งหนึ่งห้องเพลงมีสี่ ตัว โน้ตตัวโน้ตที่หนึ่งใช้มือซ้าย ตัวโน้ตที่สองใช้มือขวา โน้ตตัวที่สามใช้มือซ้าย และตัวโน้ตที่สี่ใช้มือขวา การฝึกตีโปงลางสลับมือ ดังนี้ แบบฝึกที่ 1 การตีสลับมือ หนึ่งห้องเพลงมีสามตัวโน้ต - มฺ มฺ มฺ - มฺ มฺ มฺ - มฺ มฺ มฺ - มฺ มฺ มฺ - มฺ มฺ มฺ - มฺ มฺ มฺ - มฺ มฺ มฺ - มฺ มฺ มฺ - ซฺ ซฺ ซฺ - ซฺ ซฺ ซฺ - ซฺ ซฺ ซฺ - ซฺ ซฺ ซฺ - ซฺ ซฺ ซฺ - ซฺ ซฺ ซฺ - ซฺ ซฺ ซฺ - ซฺ ซฺ ซฺ

34 - ลฺ ลฺ ลฺ - ลฺ ลฺ ลฺ - ลฺ ลฺ ลฺ - ลฺ ลฺ ลฺ - ลฺ ลฺ ลฺ - ลฺ ลฺ ลฺ - ลฺ ลฺ ลฺ - ลฺ ลฺ ลฺ - ทฺ ทฺ ทฺ - ทฺ ทฺ ทฺ - ทฺ ทฺ ทฺ - ทฺ ทฺ ทฺ - ทฺ ทฺ ทฺ - ทฺ ทฺ ทฺ - ทฺ ทฺ ทฺ - ทฺ ทฺ ทฺ - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ฟ ฟ ฟ - ฟ ฟ ฟ - ฟ ฟ ฟ - ฟ ฟ ฟ - ฟ ฟ ฟ - ฟ ฟ ฟ - ฟ ฟ ฟ - ฟ ฟ ฟ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ล ล ล - ล ล ล - ล ล ล - ล ล ล - ล ล ล - ล ล ล - ล ล ล - ล ล ล - ท ท ท - ท ท ท - ท ท ท - ท ท ท - ท ท ท - ท ท ท - ท ท ท - ท ท ท - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ด ด ด - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ร ร ร - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ม ม ม - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ - ซ ซ ซ แบบฝึกที่ 2 การตีสลับมือ หนึ่งห้องมีสามตัวโน้ต - มฺ ซฺ ลฺ - มฺ ซฺ ลฺ - มฺ ซฺ ลฺ - มฺ ซฺ ลฺ - มฺ ซฺ ลฺ - มฺ ซฺ ลฺ - มฺ ซฺ ลฺ - มฺ ซฺ ลฺ - ซฺ ลฺ ทฺ - ซฺ ลฺ ทฺ - ซฺ ลฺ ทฺ - ซฺ ลฺ ทฺ - ซฺ ลฺ ทฺ - ซฺ ลฺ ทฺ - ซฺ ลฺ ทฺ - ซฺ ลฺ ทฺ - ลฺ ทฺ ด - ลฺ ทฺ ด - ลฺ ทฺ ด - ลฺ ทฺ ด - ลฺ ทฺ ด - ลฺ ทฺ ด - ลฺ ทฺ ด - ลฺ ทฺ ด - ทฺ ด ร - ทฺ ด ร - ทฺ ด ร - ทฺ ด ร - ทฺ ด ร - ทฺ ด ร - ทฺ ด ร - ทฺ ด ร

35 - ด ร ม - ด ร ม - ด ร ม - ด ร ม - ด ร ม - ด ร ม - ด ร ม - ด ร ม - ร ม ฟ - ร ม ฟ - ร ม ฟ - ร ม ฟ - ร ม ฟ - ร ม ฟ - ร ม ฟ - ร ม ฟ - ม ฟ ซ - ม ฟ ซ - ม ฟ ซ - ม ฟ ซ - ม ฟ ซ - ม ฟ ซ - ม ฟ ซ - ม ฟ ซ - ฟ ซ ล - ฟ ซ ล - ฟ ซ ล - ฟ ซ ล - ฟ ซ ล - ฟ ซ ล - ฟ ซ ล - ฟ ซ ล - ซ ล ท - ซ ล ท - ซ ล ท - ซ ล ท - ซ ล ท - ซ ล ท - ซ ล ท - ซ ล ท - ซ ล ท - ซ ล ท - ซ ล ท - ซ ล ท - ซ ล ท - ซ ล ท - ซ ล ท - ซ ล ท - ท ด ร - ท ด ร - ท ด ร - ท ด ร - ท ด ร - ท ด ร - ท ด ร - ท ด ร - ด ร ม - ด ร ม - ด ร ม - ด ร ม - ด ร ม - ด ร ม - ด ร ม - ด ร ม - ร ม ซ - ร ม ซ - ร ม ซ - ร ม ซ - ร ม ซ - ร ม ซ - ร ม ซ - ร ม ซ แบบฝึกที่ 3 การตีสลับมือ หนึ่งห้องมีสี่ตัวโน้ต ม มฺ มฺ มฺ ม มฺ มฺ มฺ ม มฺ มฺ มฺ ม มฺ มฺ มฺ ม มฺ มฺ มฺ ม มฺ มฺ มฺ ม มฺ มฺ มฺ ม มฺ มฺ มฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ซฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ลฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ทฺ ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ ฟ

36 ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ล ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ท ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ด ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ร ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ม ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ ซ แบบฝึกที่ 4 การตีสลับมือ หนึ่งห้องมีสี่ตัวโน้ต มฺ ซฺ ลฺ ทฺ มฺ ซฺ ลฺ ทฺ มฺ ซฺ ลฺ ทฺ มฺ ซฺ ลฺ ทฺ มฺ ซฺ ลฺ ทฺ มฺ ซฺ ลฺ ทฺ มฺ ซฺ ลฺ ทฺ มฺ ซฺ ลฺ ทฺ ซฺ ลฺ ทฺ ด ซฺ ลฺ ทฺ ด ซฺ ลฺ ทฺ ด ซฺ ลฺ ทฺ ด ซฺ ลฺ ทฺ ด ซฺ ลฺ ทฺ ด ซฺ ลฺ ทฺ ด ซฺ ลฺ ทฺ ด ลฺ ทฺ ด ร ลฺ ทฺ ด ร ลฺ ทฺ ด ร ลฺ ทฺ ด ร ลฺ ทฺ ด ร ลฺ ทฺ ด ร ลฺ ทฺ ด ร ลฺ ทฺ ด ร ทฺ ด ร ม ทฺ ด ร ม ทฺ ด ร ม ทฺ ด ร ม ทฺ ด ร ม ทฺ ด ร ม ทฺ ด ร ม ทฺ ด ร ม ด ร ม ฟ ด ร ม ฟ ด ร ม ฟ ด ร ม ฟ ด ร ม ฟ ด ร ม ฟ ด ร ม ฟ ด ร ม ฟ ร ม ฟ ซ ร ม ฟ ซ ร ม ฟ ซ ร ม ฟ ซ ร ม ฟ ซ ร ม ฟ ซ ร ม ฟ ซ ร ม ฟ ซ ม ฟ ซ ล ม ฟ ซ ล ม ฟ ซ ล ม ฟ ซ ล ม ฟ ซ ล ม ฟ ซ ล ม ฟ ซ ล ม ฟ ซ ล ฟ ซ ล ท ฟ ซ ล ท ฟ ซ ล ท ฟ ซ ล ท ฟ ซ ล ท ฟ ซ ล ท ฟ ซ ล ท ฟ ซ ล ท ซ ล ท ด ซ ล ท ด ซ ล ท ด ซ ล ท ด ซ ล ท ด ซ ล ท ด ซ ล ท ด ซ ล ท ด ล ท ด ร ล ท ด ร ล ท ด ร ล ท ด ร ล ท ด ร ล ท ด ร ล ท ด ร ล ท ด ร

37 ท ด ร ม ท ด ร ม ท ด ร ม ท ด ร ม ท ด ร ม ท ด ร ม ท ด ร ม ท ด ร ม ด ร ม ซ ด ร ม ซ ด ร ม ซ ด ร ม ซ ด ร ม ซ ด ร ม ซ ด ร ม ซ ด ร ม ซ สรุป การปฏิบัติโปงลางเบื้องต้นผู้ฝึกตีโปงลางสามารถอ่านโน้ตลายพื้นบ้านอีสานที่จะฝึกตีให้ได้ เป็นอันดับแรกและฝึกเคาะจังหวะตามลายพื้นบ้านอีสานการฝึกปฏิบัติตีโปงลาง การตีโปงลางแบบไล่ เสียง ส าหรับผู้ฝึกตีโปงลางถือว่าเป็นพื้นฐานที่ส าคัญอีกอย่างที่ผู้เริ่มฝึกหัดใหม่ จะต้องปฎิบติให้เกิดความ ช านาญ วิธีการฝึกไล่เสียงโปงลาง จะมีการไล่ระดับเสียงในระดับเสียงต่างๆ เพื่อให้ผู้ฝึกหัดได้วางต าแหน่งไม้ ตีโปงลางกับต าแหน่งเสียงได้อย่างถูกต้อง วิธีการตีโปงลางแบบไล่ระดับเสียง มีวิธีการตีโปงลาง วิธีการตี แบบธรรมดาโดยให้มือซ้ายตียืนจังหวะที่เสียงลาต่ าและให้มือขวาตีไล่ระดับเสียงวิธีการตีแบบกรอหรือรัว โดยใช้มือซ้ายและมือขวาตีสลับมือกันอย่างเร็วและการตีสลับมือ

บทที่ 4 ลายพื้นบ้านอีสาน ลาย พื้นบ้านอีสานคือ ใช้ส าหรับเรียกในท านองเพลงอีสาน ที่เป็นลายเฉพาะท านองบรรเลง ล้วนๆเช่นเพลงแมงภู่ตอมดอกไม้ ก็เรียกว่าลายแมงภู่ตอมดอกไม้เพลงแม่ฮ้างกล่อมลูกก็เรียกว่า ลายแม่ ฮ้างกล่อมลูก เป็นต้นลายเพลงพื้นบ้านอีสานที่เป็นลายโบราณจริงๆจะใช้โน้ต 5 ตัว คือ โด เร มี ซอล และลาสาเหตุที่เป็นเช่นนั้น เพราะเครื่องดนตรีที่ใช้ใน การแต่งลาย มีโน้ตไม่ครบ หรืออาจเนื่องมาจาก อารมณ์เพลงของผู้บรรเลงเอง เป็นอารมณ์แบบสนุกสนาน ร่าเริง ลายพื้นบ้านอีสาน จึงออกมาแบบ ลักษณะโน้ตกระโดด การแต่งลายพื้นบ้านอีสานได้จิตนาการ มาจาก 4 ประการ ได้แก่จินตนาการจาก ธรรมชาติที่ปรากฏ จินตนาการจากอารมณ์ความรู้สึก จินตนาจากประเพณีต่างๆ และจินตนาการจากวิถี ชีวิตชาวอีสาน(ชมรมศิลปวัฒนธรรมอีสาน จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2550: 1) จินตนาการจากธรรมชาติที่ปรากฏ ผู้แต่งลายพื้นบ้านอีสานตามธรรมชาติที่ปรากฏ คือเมื่อได้เห็นได้ยิน ได้สัมผัส กับธรรมชาติ บางอย่างเกิดความประทับใจในเสียงของธรรมชาติ แล้วจิตนาการเสียงธรรมชาตินั้นออกมาเป็นท านอง ลายพื้นบ้านอีสานซึ่งมีประวัติความเป็นมา และโน้ตลายพื้นบ้านอีสาน ดังนี้ 1. ลายโปงลางเป็นลายที่อัตราจังหวะปานกลาง เปรียบเทียบกับจังหวะการเดินของวัว เป็น ลายที่แต่งขึ้นจากเสียงกระดิ่งผูกคอวัวที่มีเสียงดังอยู่ตลอดเวลาขณะเดิน ช่วงเวลาที่วัวเดินตามกันเป็น แถวข้ามทุ่งนานั้น มีเสียงของกีบวัวกระทบกับก้อนกรวดหิน ประสานเสียงกับระดิ่งที่คอวัว ฟังแล้วให้ ความรู้สึกวังเวง ชวนให้คิดถึงชนบทในยามเย็น จังหวะภูไท - - - - - - - มฺ - ซฺ - ลฺ - ซฺ - ลฺ - - - - - - - ร - ด - ลฺ - ซฺ - ลฺ - - - - - - - ด - ร - ม - ร - ม - - - - - - - ล - ซ - ม - ร - ม - - - - - - - ม - ซ - ล - ซ - ล - - - - - - - ร - ด - ล - ซ - ล - - - - - - - ซ - ม - ล - ซ - ม - - - - - - - ด - ร - ซ - ร - ม - - - - - - - ซ - ม - ล - ซ - ม - - - - - - - ด - ร - ซ - ร - ม - - - - - ม - ร - ด - ลฺ - ซฺ - ลฺ - - - - - ม -ร - ด - ลฺ - ซฺ - ลฺ

40 2. ลายนกไซบินข้ามทุ่งจินตนาการเกี่ยวกับสภาพแวดล้อมทางธรรมชาติที่เกี่ยวข้องกับสัตว์ ที่ต้องอพยพถิ่นฐานไปที่อื่น ผู้แต่งได้น าเอากิริยาอาการของนกไซหรือนกหัวขวานที่ก าลังกระพือปีกบิน ข้ามทุ่งนาเหล่านั้นมาเรียบเรียงแล้วถ่ายทอดออกมาเป็นท านองเสียงดนตรีจึงท าให้เกิดลายนกไซบินข้าม ทุ่ง(วีระชัย มาตรหลุบเลา, 2556: 1) จังหวะล าเพลิน - - - มฺ ซฺมฺ ซฺ ลฺ - ลฺ - ด ลฺซฺ - ลฺ - - - มฺ ซฺมฺซฺ ลฺ - ลฺ - ด ลฺซฺ - ลฺ - - - ด รดรม - ม - ซ มร - ม - - - ด รดรม - ม - ซ มร - ม - - - ม มซมล - ล - ด ลซ - ล - - - ม ม ซม ล - ล - ด ลซ - ล - - - ม - ม ร ด - ล - ด ลซ -ล - - - ม - ม ร ด - ล - ด ลซ -ล - - - ล - ลซม - ม - ซ มร - ม - - - ล - ลซม - ม - ซ มร - ม - - - ด รมซร มรดลฺ - ซฺ-ลฺ - ม - ด รมซร มรดลฺ - ซฺ - ลฺ 3. ลายข้าวต้องลมจินตนาการถึง ต้นข้าว ที่โอนเอนไหวตาม แรงลมที่เอนไปมาอย่างช้าๆ ประกอบกับใบข้าวพลิ้วโบกสะบัดงดงาม ตามแรงลมหนักเบาที่โยกโอนเอน จังหวะภูไท - - - - - - - ซฺ - ลฺ - มฺ - ซฺ - ลฺ - - - - - - - ด - ร - ด - ซฺ - ลฺ - - - - - - - ร - ม - ด - ร - ม - - - - - - - ซ - ล - ซ - ร - ม - - - - - - - ซ - ล - ม - ซ - ล - - - - - - - ด - ร - ด - ซ - ล - - - ม - ร - ด - ร - ม - ร - ม - - - - - ร - ด - ร - ด - ซ - ล - - - - - - - ซ - ล - ซ - ร - ม - - - - - - - ซ - ล - ซ - ร - ม - - - - - ม - ร - ด - ลฺ - ซฺ- ลฺ - ด - ร - ม - ร - ด - ลฺ - ซฺ - ลฺ จังหวะล าเพลิน - - - - - ทลล - ทลล - ทลล - ทลซ มซลม - ซมม - ซมม - - - - - ทลล - ทลล - ทลล - ทลซ มซลม - ซมม - ซมม - - - - - มซร มรดลฺ ซฺลฺดร - - - - - มซร มรดลฺ ซฺลฺดร - ม - ด รมซร - ดลฺด - มฺซฺลฺ - ม - ด รมซร - ท - ล ซมซ ล 4. ลายแมงภู่ตอมดอกไม้จินตนาการถึงแมลงภู่ โผบินวนตอมดอกไม้ จากดอกนี้ไปดอกนั้น จากดอกนั้นไปดอกโน้น ผสานกับดอกไม้ลู่โอนเอนไหวไปมายามต้องลมเมื่อดอกไม้ลู่เอนแมลงภู่ก็โผบิน ตอมดอกไม้ ให้ภาพธรรมชาติที่สวยงาม

41 จังหวะล าเพลิน - - - - - - - ด - - - ร - - - ม - - - - - - - - - - - - - - - - *- ลฺ- ลฺ ลฺลฺ - ม - มซม รมซม - ลฺ - ลฺ ลฺลฺ - ร - รดร มรดร - ลฺ-ลฺ ลฺลฺ - ม - มซม รมซม - ลฺ - ลฺ ลฺลฺ - ร - รดร มรดร - ลซม ซรมด - ดรซ รมซม -ลซ ม ซรมด - ดรซ รมซม - ลด ม ซลซล - ลด ร ด ลซ ล - ลด ม ซลซล - ลด ร ด ลซ ล - มซด รมรม - มซล ซมรม - มซด รมรม - มซล ซมรม - ลฺดร มรดร - - ดร มรดร - - ดลฺ ดรดร - - ดร มรดร - ลซม ซมรด - ดรซ รมซม -ลซ ม ซมรด - ดรซ รมซม - ลฺ - ร - ดลฺด - ดรซ รมซม - ลฺ- ร - ดลฺด - ดรซ รมซม (ซ้ า *) 5. ลายน้ าโตนตาดจินตนาการถึงสายน้ าตก ที่กระโจนจากที่สูงลงที่ต่ า กระทบหินผาด้านล่าง บ้างทีก็กระทบน้ าที่อยู่ด้านล่าง น้ ากระเซ็น เป็นละออง กระจายประกอบกับเสียงน้ าไหล เสียงน้ ากระทบ หินผา น้ าที่ไหลกระทบหินผา รวดเร็ว ต่อเนื่องไม่หยุดนิ่ง จังหวะล าเพลิน - - - - - มซม - -รม รมซด - - - - - มซม - -รม รมซด - - - - - มซม - -รม รมซล - - - - - มซม - -รม รมซล - - - - - มซล ซลด ล ซมรม - - - - - มซล ซลด ล ซมรม - - - - - มซด - ดรซ รมซม - - - - - มซด - ดรซ รมซม - - - - - มซล ซลด ล ซมรม - - - - - มซล ซลด ล ซมรม - - - - - มซด - ดรซ รมซม - - - - - มซด - ดรซ รมซม - ลฺ - ม -มซร - - ดลฺ ดร - ด - ลฺ - ม - มซร - - ดลฺ ดร - ด 6. ลายลมพัดไผ่จินตนาการถึงล าไผ่ ที่โอนเอนไหวตามลมล าไผ่สูงเรียวยาว โอนเอนไปมา อย่างช้าๆ ประกอบกับ ใบไผ่ต้องลม พลิ้วโบกสะบัดงดงาม แรงลมหนักเบา โยกโอนจังหวะลายลมพัดไผ่ ก็โยกโอนเอนตามของใบไผ่ จังหวะลมพัดพร้าว - ดลฺด รซรม - ซมล มซรม - ดลฺด รซรม - ซมล มซรม - ด ลซ ลด ซ ล - ด ลซ ลด ซ ล - ม ร ด ลด ซ ล - ม ร ด ลด ซ ล - ลด ม ซลซล - ลด ม ซลซล - มซด รมรม - มซด รมรม

42 - มซร - รดลฺ ซฺลฺดร มรดลฺ - มซร - รดลฺ ซฺลฺดร มรดลฺ - ลฺดมฺ ซฺลฺซฺลฺ - ลฺดร ดลฺซฺ ลฺ - ลฺดมฺ ซฺลฺซฺลฺ - ลฺดร ดลฺซฺ ลฺ จบ - - ลฺ ม - - ร ซ - - ร ม - ลฺ - ด - ลฺ - ม - ซ - ร - ด - ร ม ซ - ล 7. ลายลมพัดพร้าวจินตนาการถึงยอดมะพร้าว ซึ่งมีก้านมะพร้าวรายรอบ ยามลมโบกพัด ก้านมะพร้าวไหวเอนนวยนาดไปตามลมใบเรียวยาวที่เรียงอยู่สองฟากของก้านมะพร้าวสะบัดสั่นระริก น้อยๆ เริงระบ าเล่นลม จังหวะลมพัดพร้าว - - - - - - - ด - - มร - ดรม *- -ล ซ - - ลม - - ลซ - - ทล - - ร ท - - ร ล ร ท ร ล ทลท ซ - - ลซ ลซล ด - ดรซ รมซม - - ซม ซรมด - - รซ รมซม - ลฺ - ม - ลฺ - ม - ลซม - ลซม - มซม รมซม ลม ซ ม รมซม - มซม รมซม ลซล ด รซรม - ลฺ - ด - ลฺดร - - - ด รมดร - ม ซ ม ร ม ด ร - - - ด ลฺ ม ด ร - ซด ล ซมซร - - มด ลฺดรม (ซ้ า *) จบ - - ลฺ ม - - ร ซ - - ร ม - ลฺ - ด - ลฺ - ม - ซ - ร - ด - ร ม ซ - ล 8. ลายแมงตับเต่าการเล่นแมงตับเต่าที่สนุกสนานนี้ได้รับอิทธิพลมาจากชาวอ าเภอหล่มเก่า จังหวัดเพชรบูรณ์เนื่องจากมีความสัมพันธ์ กับชาวอีสานทางด้านเครือญาติมาตั้งแต่สมัยโบราณเรื่องที่ นิยมแสดง ได้แก่ เรื่องการะเกดจ าปาสี่ต้นเป็นต้น จังหวะล าเพลิน (ซ้ า *) - - - - - - - ร - - - ร - - - ร - - - - *- ม-ร - ม - ด รมซร - - - - - ม - ร - ม - ด รมซร - ม - ร ดทฺดร - ม - ด รมซร - ม - ร ดทฺดร - ม - ด รมซร - ม - ด ลฺดรม ซมลด รมซร - - - ล ซซ - - - ล - ซ ลมซล - - - ล ซซ - - - ล - ซ ลมซล - - ลฺด ลฺดรม ซมลด ลฺดรด ลฺดรด ลฺดรด ลฺดรด ลฺดรซ - - มด ลฺดรม ซมลด รมซร

43 จิตนาการจากอารมณ์ความรู้สึก ผู้แต่ง ลายพื้นบ้านอีสาน อาศัยอารมณ์ความรู้สึกของ ตนเอง หรืออาจจะจินตนาการถึง อารมณ์ความรู้สึกของผู้อื่นแล้วถ่ายทอดออกมาเป็นเสียงดนตรี เป็นท านองลายเศร้าๆ ซึ่งมีประวัติ ความเป็นมา และโน้ตลายพื้นบ้านอีสาน ดังนี้ 1. ลายแม่ฮ้างกล่อมลูกจินตนาการถึงแม่ฮ้าง (แม่หม้าย) ซึ่งยากจน และสามียังหนีหายตาย จากทิ้งลูกน้อยไว้ให้เลี้ยง เมื่อแม่ฮ้างจะออกไปหาอ าหารไปท างาน ไม่สามารถจะพาลูกน้อยไปด้วยได้ จ าต้องกล่อมลูกให้นอนหลับก่อนทั้งคิดถึงสามี ทั้งห่วงลูกน้อย ทั้งต้องหาเลี้ยงชีวิตนี่คืออารมณ์ความรู้สึก ของแม่ฮ้างขณะกล่อมลูกน้อย อารมณ์แม่ฮ้างทั้งโศกรันทดใจ และว้าเหว่ใจ จังหวะภูไท - - - - - - - ล - ซ - ม - ร - ม - - - - - - - ด - ร - ซ - ร - ม - - - - - - - ม - ร - ม - ซ - ด - - - - - ร - ม - ซ - ด - ร - ม - - - ล - ด - ล - ซ - ม - ร - ม - - - ร - ลฺ - ด - - - ร - ม - ซ - - - ด - ร - ม - - - ร - ลฺ - ด - - - ซ - ม - ร - ด - ลฺ - ซฺ - ลฺ - - - - - ม - ร - ด - ลฺ - ซฺ - ลฺ - - - - - - - ลฺ - ด - ร - ม - ด - - - - - ม - ด - ร - ซ - ร - ม - - - - - - - ม - ร - ม - ซ - ล - - - - - ร - ล - ด - ซ - ล - ม - - - - - ล - ม - ซ - ร - ม - ด - - - - - ม - ด - ร - ซ - ร - ม - - - - - ล - ม - ซ - ร - ม - ด - - - ร - ม - ร - ด - ลฺ - ซฺ - ลฺ - - - - - ม - ร - ด - ลฺ - ซฺ - ลฺ - - - - - - - ล - ซ - ม - ร - ม - - - - - - - ร - ด - ล - ซ - ล - - - - - - - ลฺ - ด - ร - ม - ด - - - - - ม - ด - ร - ซ - ร - ม - - - - - - - ม - ร - ม - ซ - ล - - - - - ร - ล - ด - ซ - ล - ม - - - - - ล - ม - ซ - ร - ม - ด - - - - - ม - ด - ร - ซ - ร - ม - - - - - ล - ม - ซ - ร - ม - ด - - - ร - ม - ร - ด - ลฺ - ซฺ– ลฺ - - - - - ม - ร - ด - ลฺ - ซฺ - ลฺ จบ - - - - - ซ - ร - ม - ด - ลฺ - ม - - - - - ซ - ร - ม - ด - ลฺ - ร - - - - - ซ - ร - ม - ด - ลฺ - ม - - - - - ซ - ร - ม - ด - ลฺ - ร - - - - - ม - ร - ด - ลฺ - ซฺ - ลฺ - ด - ร - ม - ร - ด - ร ม ซ - ล