Судьянинг онгида - адолат, тилида - ҳақиқат,
дилида - поклик бўлиши шарт.
Шавкат МИРЗИЁЕВ
4/2020 ISSN 2181-8991
ОДИЛ СУДЛОВ
Ҳуқуқий, илмий-амалий нашр
Муассис: Бош муҳаррир
Ўзбекистон Республикаси Камол УБАЙДИЛЛОЕВ
Олий суди Масъул котиб
ТАҲРИР ҲАЙЪАТИ: Муталиф СОДИҚОВ
Козимджан КАМИЛОВ
Икрам МУСЛИМОВ Журнал 2015 йилда «Жамият ва мен» рес
Холмўмин ЁДГОРОВ публика танловида «Энг яхши ёритилган
Бахтиёр ИСАКОВ ҳуқуқий мавзулар» йўналиши бўйича ғолиб
Мирзоулуғбек АБДУСАЛОМОВ деб топилган.
Ибрагим АЛИМОВ
Олим ХАЛМИРЗАЕВ ТАҲРИРИЯТ МАНЗИЛИ:
Акмал МУРОДОВ 100097, Tошкент шаҳри, Чилонзор тумани,
Шахноза АХАТОВА
Омонбой ОҚЮЛОВ Чўпонота кўчаси, 6-уй
Азиз МИРЗАЕВ Ҳ/р 20210000300101763001
Музаффаржон МАМАСИДДИҚОВ ХАБ «Tрастбанк» Tошкент филиали
МФО 00850, СТИР 201403038
ТЕЛЕФОН: 278-96-54, 278-91-96,
278-25-96, ФАКС: 273-96-60
K Реклама нашри ва тижорий йўл билан Email: [email protected]
босилган матнлар. www: odilsudlov.sud.uz
Таҳририят фикри муаллиф фикридан ўзгача Босишга 2020 йил 5 майда рухсат этилди.
бўлиши мумкин. Қоғоз бичими 60Х84 1/8. 10 босма табоқ.
Офсет усулида чоп этилди. Журнал таҳри-
Қўлёзмалар, суратлар тақриз қилинмайди ва рият компьютерида терилди ва саҳифалан-
қайтарилмайди. ди. Буюртма ‒ 18.
Нашр адади 5750 нусха.
Кўчириб босилганда «Одил судлов» ‒
«Правосудие» нашри кўрсатилиши шарт. Навбатчи муҳаррир
Муталиф СОДИҚОВ
Журнал Ўзбекистон Республикаси Ва-
зирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Олий аттес ИНДЕКС:
тация комиссияси Раёсатининг 2013 йил якка тартибдаги обуначилар
30 декабрдаги 201/3-сонли қарори билан
докторлик диссертациялари бўйича илмий учун ‒ 908;
мақолалар чоп этиладиган нашрлар рўйха- ташкилотлар учун ‒ 909.
тига киритилган.
Сотувда келишилган нархда
2017 йил 29 ноябрда Ўзбекистон матбу-
от ва ахборот агентлигида 0026-рақам би- «SILVER STAR PRINT» МЧЖ
лан рўйхатга олинган. 1996 йилдан чиқа босмахонасида чоп этилди.
б ошлаг ан. Босмахона манзили: 100 139,
Тошкент шаҳри, Учтепа тумани, 22-д аҳа, 17-уй
C «Одил судлов»
2 МУНДАРИЖА
ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг «Суд муҳокамаси ошкора-
лигини ва судлар фаолиятига доир ахборот олиш ҳуқуқини таъминлаш тўғриси-
да»ги қарори..................................................................................................................3
Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг «Ўзбекистон Республикаси
Олий суди Пленуми ва Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди Пленуми-
нинг айрим қарорларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш, Ўзбекистон Респуб
ликаси Олий хўжалик суди Пленумининг баъзи қарорларини ўз кучини йўқотган
деб ҳисоблаш тўғрисида»ги қарори............................................................................9
ИҚТИСОДИЙ ИШЛАР БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ..............................16
ФУҚАРОЛИК ИШЛАРИ БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ...........................28
ДОЛЗАРБ МАВЗУ
М.Абабакиров. Карантин қоидаларига риоя этмаслик учун жавобгарлик
муқаррар......................................................................................................................37
МУАММО ВА ЕЧИМ
Б. Сайфуллаев. Иқтисодий ишларни апелляция ва кассация инстанцияси судла-
рида кўриш амалиёти..................................................................................................40
ИСЛОҲОТЛАР ЙЎЛИДА
И. Исмаилов. Хавфсизликни таъминлаш – туризмни ривожлантириш гарови...43
НИКОҲ ВА ОИЛА
Б. Шерматов, Р. Джўраев. Оила – қонун ҳимоясида.....................................47
МУНОСАБАТ
А. Худойбердиев. Оммавий тадбирлар ўтказиш жараёнида жамоат тартибини
сақлашни ташкилий-ҳуқуқий таъминлаш.................................................................48
ЮРИСТ КАРТОТЕКАСИ/КАРТОТЕКА ЮРИСТA.....................................79
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
ОЛИЙ СУД 3
ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг
ҚАРОРИ
СУД МУҲОКАМАСИ ОШКОРАЛИГИНИ ВА СУДЛАР
ФАОЛИЯТИГА ДОИР АХБОРОТ ОЛИШ ҲУҚУҚИНИ
ТАЪМИНЛАШ ТЎҒРИСИДА
2020 йил 21 февраль 04-сонли Тошкент шаҳри
Суд муҳокамаси ошкоралигини, судлар ва оммавий ахборот воситалари вакиллари-
фаолиятига доир ахборот олиш ҳуқуқи амал- нинг судлар фаолиятига доир ахборотдан
га оширилишини, шунингдек судлар томо- хабардорлигини таъминлаш Ўзбекистон
нидан мазкур масалага оид қонун ҳужжат- Республикасининг Конституцияси, «Судлар
лари бир хилда қўлланилишини таъминлаш тўғрисида»ги, «Ахборот олиш кафолатла-
мақсадида, Ўзбекистон Республикасининг ри ва эркинлиги тўғрисида»ги, «Ахборот
«Судлар тўғрисида»ги Қонуни 17-модда- эркинлиги принциплари ва кафолатлари
сига асосланиб, Ўзбекистон Республикаси тўғрисида»ги, «Журналистлик фаолиятини
Олий суди Пленуми ҳимоя қилиш тўғрисида»ги, «Давлат ҳо-
кимияти ва бошқаруви органлари фаолия-
ҚАРОР ҚИЛАДИ: тининг очиқлиги тўғрисида»ги, «Жамоат-
чилик назорати тўғрисида»ги, «Оммавий
1. Судларга тушунтирилсинки, суд муҳо- ахборот воситалари тўғрисида»ги қонунла-
камаси ошкоралиги, судлар фаолияти тўғри- рига, бошқа норматив-ҳуқуқий ҳужжатларга
сида жамоатчиликка ўз вақтида ва объектив мувофиқ, тегишлича, Ўзбекистон Республи-
ахборот бериш жамиятда ҳуқуқий хабардор- касининг Фуқаролик процессуал кодекси
лик даражаси ошишига имкон яратади, одил (бундан буён матнда ФПК деб юритилади),
судловни амалга оширишнинг муҳим кафо- Ўзбекистон Республикасининг Жиноят-про-
лати ҳисобланади, судлов фаолияти устидан цессуал кодекси (бундан буён матнда ЖПК
жамоатчилик назоратини таъминлаш ва суд деб юритилади), Ўзбекистон Республикаси-
га нисбатан жамият ишончини оширишнинг нинг Иқтисодий процессуал кодекси (бун-
самарали воситаси ҳисобланади. дан буён матнда ИПК деб юритилади), Ўз-
бекистон Республикасининг Маъмурий суд
Шу муносабат билан судлар суд муҳока- ишларини юритиш тўғрисидаги кодекси
маси ошкоралиги ва судлар фаолиятига доир (бундан буён матнда МСИЮтК деб юрити-
ахборотни олиш ҳуқуқини амалга ошириш лади), Ўзбекистон Республикасининг Маъ-
учун зарур шароит яратишлари лозим. мурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексида
(бундан буён матнда МЖтК деб юритилади)
2. Судлар шуни эътиборга олишлари белгиланган тартибда амалга оширилади.
лозимки, суд муҳокамаси ошкоралигини,
фуқаролар, ташкилотлар, жамоат бирлаш- 3. Судлар фаолиятига доир ахборотни
малари, давлат ҳокимияти органлари, фуқа- олиш ҳуқуқини фуқароларнинг тили, жин-
роларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
4 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
сий, ирқий, миллий мансублиги, диний, 7. Иш муҳокамаси тўлиқ ёки қисман
ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди, шахси ёпиқ суд мажлисида ўтказилишига фақат
ва ижтимоий мавқеига қараб чеклашга йўл қонунда назарда тутилган асосларга кўра
қўйилмайди. йўл қўйилади (ФПК 12-моддаси иккинчи
қисми, ЖПК 19-моддаси биринчи, учинчи,
4. Суд муҳокамаси ошкоралиги, судлар тўртинчи, бешинчи қисмлари, ИПК 11-мод-
фаолиятига доир ахборотни олиш фуқаро- даси иккинчи қисми, МСИЮтК 13-моддаси
лик, жиноят, иқтисодий ва маъмурий суд иккинчи қисми).
ишларини юритиш вазифаларини амалга
оширишга хизмат қилиши ва судлов фаоли- Иш муҳокамасини ёпиқ суд мажлисида ўт-
ятига бирон-бир тарзда аралашишга олиб казиш тўғрисида суд асослантирилган ажрим
келмаслиги лозим, чунки Ўзбекистон Рес чиқаради ва унда процесс иштирокчилари
публикаси Конституциясининг 112-мод- бўлмаган шахсларнинг, оммавий ахборот
дасига кўра, судьялар мустақилдирлар ва воситалари вакилларининг суд мажлиси за-
фақат қонунга бўйсунадилар. лига эркин киришига тўсқинлик қиладиган
аниқ ҳолатлар кўрсатилиши керак.
5. Тушунтирилсинки, оммавий ахборот
воситалари муайян иш юзасидан суд муҳо- Иш ёпиқ суд мажлисида муҳокама қи-
камаси натижаларини олдиндан башорат линиши тўғрисидаги маълумот ҳамма учун
қилишга ёки судга бошқача тарзда таъсир очиқ бўлиши лозим.
этишга (босим ўтказишга) ҳақли эмас.
Иш муҳокамаси ёпиқ суд мажлисида ўт-
Судья суд қарори қонуний кучга кирма- казилиши ҳақида суд мажлиси баённомаси-
ган иш бўйича интервью беришга ёхуд ом- да ва иш бўйича қабул қилинган суд ҳужжа-
мавий ахборот воситаларида чиқиш қилиш- тининг кириш қисмида ҳам кўрсатилади.
га ҳақли эмас.
8. Иш муҳокамаси ёпиқ суд мажлисида
6. Суд муҳокамаси ошкоралиги процесс ўтказилиши тўғрисидаги ажрим эълон қи-
иштирокчиси бўлмаган шахсларга, шу жум- лингунга қадар процесс иштирокчилари
ладан, оммавий ахборот воситалари вакил- бўлмаган шахслар, оммавий ахборот воси-
ларига суд мажлисида қатнашиш имконияти талари вакиллари суд мажлиси залидан
берилиши билан таъминланади. четлаштирилиши мумкин эмас. Иш муҳо-
камаси ёпиқ суд мажлисида ўтказилиши
Очиқ суд мажлисларини процесс ишти- тўғрисидаги қарор ишни суд муҳокамасига
рокчиси бўлмаган шахслар қатнашишини тайинлаш чоғида қабул қилинган ҳолларда,
истисно этадиган биноларда ўтказишга йўл процесс иштирокчилари бўлмаган шахслар,
қўйилмайди. оммавий ахборот воситалари вакиллари суд
мажлиси залига киритилмайди.
Очиқ суд мажлисида процесс иштирокчи-
си бўлмаган вояга етмаганлар ҳозир бўлиши- Иш муҳокамасини ёпиқ суд мажлисида
га фақат тегишли процессуал қонун талаби- ўтказиш ҳақидаги ажрим эълон қилингани-
ни инобатга олган ҳолда йўл қўйилади. дан сўнг процесс иштирокчилари бўлмаган
шахслар, оммавий ахборот воситалари ва-
Оммавий ахборот воситалари вакиллари- киллари суд мажлиси залидан четлаштири-
нинг очиқ суд мажлисида иш бўйича маъ- либ, бу ҳақда суд мажлиси баённомасида
лумотлар олиш мақсадида қатнашиши маъ- қайд этилади.
лумот олишнинг қонуний йўли эканлигини
инобатга олиб, уларнинг қонунда назарда Агар суд томонидан жиноят ишининг
тутилмаган асосларга кўра, суд мажлиси муайян қисми ёпиқ суд мажлисида муҳо-
залига киришига тўсқинлик қилишга йўл кама қилиниши тўғрисида қарор қабул
қўйилмайди.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 5
қилинса, процесс иштирокчиси бўлмаган 11. Давлат сирини ва қонун билан
шахслар, оммавий ахборот воситалари ва- қўриқланадиган бошқа сирни сақлаш мақса-
киллари суд мажлисининг шу қисмига ки- дида ишнинг ёпиқ суд мажлисида муҳокама
ритилмайди. қилинишига, фақат Ўзбекистон Республика-
сининг «Давлат сирларини сақлаш тўғриси-
Ёпиқ суд мажлисини видеоконференца- да»ги Қонунига мувофиқ ишда давлат сири
лоқа режимида ўтказишга йўл қўйилмайди, ва қонун билан қўриқланадиган бошқа сир-
бундай мажлисда аудио- ва видеоёзув амал- га оид маълумотлар мавжуд бўлганда йўл
га оширилмайди. қўйилади.
Ёпиқ суд мажлиси ўтказилганда ишни 12. Иш тижорат сирини сақлаш мақса-
электрон тарзда шакллантиришга йўл дида ёпиқ суд мажлисида, башарти бундай
қўйилмайди. маълумотга эга бўлган ва тегишли илтимос-
нома киритган шахс Ўзбекистон Респуб
9. Агар фуқаролик ишида, шунингдек ликасининг «Тижорат сири тўғрисида»ги
маъмурий ҳуқуқий муносабатлардан келиб Қонуни 10-моддасига мувофиқ, тижорат си-
чиққан ишда давлат сирига ва қонун билан рини муҳофаза қилиш чора-тадбирини кўр-
қўриқланадиган бошқа сирга оид маълумот- ган бўлса, муҳокама қилиниши мумкин.
лар мавжуд бўлса ёки фуқаролик иши ёпиқ
суд мажлисида кўрилиши шартлиги қонун- Иш муҳокамасини тижорат сирини
да назарда тутилган бўлса, суд фуқаролик сақлаш учун ёпиқ суд мажлисида ўтказиш
ишини ёпиқ суд мажлисида кўриб чиқади. масаласини ҳал этишда, судлар Ўзбекистон
Республикасининг «Тижорат сири тўғриси-
Процесс иштирокчисининг илтимосно- да»ги Қонуни 5-моддасида назарда тутил-
масига биноан, суд шахсий ҳаёт дахлсиз- ган маълумотларга нисбатан тижорат сири
лигини ёки қонун билан қўриқланадиган режими татбиқ этилмаслигини ҳисобга
маълумотлар сир сақланишини таъминлаш олишлари лозим.
мақсадида фуқаролик ишини, шунингдек
маъмурий ҳуқуқий муносабатлардан келиб 13. Шахснинг шахсий ҳаёти дахлсизли-
чиққан ишни ёпиқ суд мажлисида кўриб гига бўлган ҳуқуқини таъминлаш учун иш
чиқишга ҳақли (ФПК 12-моддаси иккинчи муҳокамасини ёпиқ суд мажлисида ўтка-
ва учинчи қисмлари, МСИЮтК 13-моддаси зиш масаласини ҳал этишда, судлар бундай
иккинчи қисми). маълумотлар хусусияти ва мазмунини, шу-
нингдек улар ошкор қилиниши натижасида
Бунда шуни назарда тутиш лозимки, суд келиб чиқиши мумкин бўлган оқибатларни
муҳокамаси ёпиқ суд мажлисида ўтказили- эътиборга олишлари лозим.
ши тўғрисидаги илтимоснома нафақат ўз
шахсий манфаатлари борасида илтимосно- 14. Шуни инобатга олиш лозимки, қо-
ма киритаётган шахс ва (ёки) унинг вакили нунга кўра:
томонидан, балки ФПК 50, 52-моддаларига
кўра, бошқа шахслар ҳуқуқлари ва қонуний а) очиқ суд мажлисини фототасвирга ту-
манфаатларини ҳимоя қилиш ваколати бе- шириш, видеоёзувни амалга ошириш, шу-
рилган шахслар (масалан, прокурор, васий- нингдек оммавий ахборот воситаларида
лик ва ҳомийлик органи ва ҳ.к.) томонидан трансляция қилишга қуйидаги тартибда йўл
ҳам берилиши мумкин. қўйилади:
10. Жиноят ишини ёпиқ суд мажлиси- фуқаролик ишини кўриш пайтида – суд
да ўтказишга ЖПК 19-моддаси биринчи ва мажлисида раислик қилувчининг тарафлар
учинчи қисмларида назарда тутилган асос розилиги олингандан кейин берган рухсати
лар мавжуд бўлганда йўл қўйилади. билан;
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
6 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
жиноят, маъмурий, иқтисодий ишни да суд айбдор шахсларга нисбатан процес-
ва маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги суал қонунда назарда тутилган таъсир чора-
ишни кўриш пайтида – суд мажлисида раис- ларини қўллашга ҳақли.
лик қилувчининг тарафлар фикрини эшит-
гандан кейин берган рухсати билан; 16. Шуни назарда тутиш лозимки, суд маж-
лисида қатнашиш учун келган шахслар, шу
б) очиқ суд мажлисида аудиоёзувни амалга жумладан, оммавий ахборот воситалари ва-
оширишга қуйидаги тартибда йўл қўйилади: килларининг суд биносига кириши суднинг
ички фаолиятини тартибга солувчи ҳужжат-
фуқаролик ишини кўриш пайтида – суд лар билан ўрнатилган қоидаларга қатъий риоя
мажлисида раислик қилувчининг тарафлар қилинган ҳолда таъминланиши лозим. Шу
розилиги олингандан кейин берган рухсати муносабат билан судлар ушбу ҳужжатлар би-
билан; лан суд биносига кириш жойида танишиш им-
кониятини таъминлашлари зарур.
жиноят иши ва маъмурий ҳуқуқбузар-
лик тўғрисидаги ишни кўриш пайтида – суд Бунда шуни назарда тутиш лозимки, чет
мажлисида раислик қилувчининг тарафлар давлатлар оммавий ахборот воситалари ва-
фикрини эшитгандан кейин берган рухсати киллари суд мажлиси залига улар Ўзбекис
билан. тон Республикасида аккредитация қилин-
ганлиги тўғрисида ҳужжат тақдим этган
Судларнинг эътибори шунга қаратилсин- тақдирда киритиладилар.
ки, суд мажлиси залида ҳозир бўлганлар ҳар
қандай иш бўйича эркин тарзда ёзма қайд- 17. Процессуал қонун талабларига муво-
лар қилишлари, стенограмма юритишлари, фиқ фуқаролик, жиноят, иқтисодий, маъму-
иқтисодий иш ёки маъмурий ҳуқуқий муно- рий ишлар ва маъмурий ҳуқуқбузарликлар-
сабатлардан келиб чиққан иш кўрилаётган- га оид ишларни кўриш натижаси бўйича
да эса, шунингдек аудиоёзув олиб боришла- қабул қилинган суд ҳужжатлари, суд муҳо-
ри мумкин. камаси очиқ ёки ёпиқ тарзда ўтказилишидан
қатъи назар, ошкора эълон қилинади, қонун-
Процесс иштирокчилари илтимоснома- да тўғридан-тўғри назарда тутилган ҳоллар
ларини, оммавий ахборот воситалари вакил- бундан мустасно. Жумладан, вояга етмаган
лари мурожаатларини қаноатлантириш ёки шахснинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатла-
рад этиш ҳақида суд жойида ажрим чиқара- рига тегишли ёпиқ суд мажлисида кўрилган
ди ва суд мажлиси баённомасига киритади. фуқаролик иши бўйича суд қарори (маса-
лан, фарзандликка олиш ҳақидаги) ошкора
Суд оммавий ахборот воситалари ва- эълон қилинмайди.
килларини тарқатилаётган ахборотнинг
тўғрилиги, ҳаққонийлиги, холислиги ва 18. Судларнинг эътибори шунга қаратил-
ишончлилиги учун жавобгарлик ҳақида синки, процесс иштирокчиси бўлмаган шахс
огоҳлантиради ва бу ҳақда суд мажлиси ба- лар, шу жумладан, оммавий ахборот воси-
ённомасида ёзиб қўйилади. талари вакилларининг очиқ суд мажлисида
қатнашишини чекловчи ёки уларга монелик
15. Суд мажлиси боришини қонунда йўл қилувчи шароит яратилиши ман этилади ва
қўйилган кўринишда қайд этишни амалга бундай ҳолат процессуал қонун бузилиши
ошираётган шахслар ҳаракати суд мажлиси деб ҳисобланади ва қонунда белгиланган
тартибига халақит бермаслиги лозим. жавобгарлик келиб чиқишига сабаб бўлади.
Суд мажлисида иштирок этаётган ва 19. Судлар фаолияти тўғрисидаги ахбо-
унинг боришини қайд этиш ҳуқуқидан фой- рот умумфойдаланиш учун очиқ ҳисобла-
даланаётган шахслар томонидан бу ҳуқуқ-
нинг суиистеъмол қилиниши суд мажлиси
тартибини бузиш ҳисобланади. Бундай ҳол-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 7
нади, ахборотдан фойдаланиш қонун билан Оғзаки сўров бўйича судлар фаолиятига
чекланган ҳоллар бундан мустасно (Ўзбе- доир махсус текширишни ва излашни та-
кистон Республикасининг «Давлат ҳокими- лаб этмайдиган ахборот тақдим этилиши
яти ва бошқаруви органлари фаолиятининг мумкин. Масалан, оғзаки сўровга асосан
очиқлиги тўғрисида»ги Қонуни 6-моддаси). суд мажлиси вақти ва жойи, иш кўрилиши
босқичи ва натижаси ҳақидаги, иш судловга
Фойдаланилиши чеклаб қўйилган ахбо- тегишлилиги бўйича юборилганлиги ҳақи-
ротга, жумладан, қуйидагилар киради: даги ахборот берилиши мумкин.
давлат сирларига доир, (Ўзбекистон Рес 22. Судлар шуни инобатга олишлари ло-
публикасининг «Давлат сирларини сақлаш зимки, қонунга кўра, маълумот тақдим этиш
тўғрисида»ги Қонуни 3, 5-моддалари); тўғрисидаги мурожаатни кўриб чиқиш мудда-
ти уни рўйхатга олинган кундан бошланади.
қонун билан қўриқланадиган бошқа сир- Сўралган ахборотни ўз вақтида тақдим этиш
га доир (масалан, фарзандликка олиш сири) мақсадида судлар келиб тушган мурожаатлар-
(Ўзбекистон Республикаси Оила кодекси- ни рўйхатга олиш ва уларга жавоб бериш юза-
нинг 153-моддаси); сидан судда иш юритишни тартибга солувчи
ҳужжатларда белгиланган муддатларга риоя
шифокорлик сирига доир (Ўзбекистон этилишини таъминлашлари лозим.
Республикасининг «Фуқаролар соғлиғини
сақлаш тўғрисида»ги Қонуни 25-моддаси 23. Судлар шуни эътиборга олишлари
бешинчи қисми, Ўзбекистон Республика- лозимки, сўралган маълумот оммавий ахбо-
сининг «Фуқароларнинг репродуктив са- рот воситаларида эълон қилинган ва (ёки)
ломатлигини сақлаш тўғрисида»ги Қонуни судларнинг Интернет тармоғида расмий
19-моддаси); веб-сайтларида жойлаштирилган бўлса,
судлар оммавий ахборот воситасининг
қонунга асосан фойдаланиш чекланган номи, санаси ва чиқиш рақами ҳамда (ёки)
бошқа ахборотлар. расмий веб-сайтнинг сўралган маълумот
жойлаштирилган саҳифасини кўрсатиш би-
Суд ахборотнинг муайян қисми фойда- лан чекланишга ҳақли.
ланиш учун чекланганлигини сабаб қилиб,
талаб этилган ахборотни беришини рад 24. Фойдаланувчиларни архив фондла-
қилишга ҳақли эмас. Бундай ҳолатда ахбо- рида сақланаётган судлар фаолиятига доир
ротнинг умумфойдаланиш учун очиқ қисми ахборот билан танишиши архив ишига оид
тақдим этилади. қонун ҳужжатлари ҳамда унга мувофиқ қа-
бул қилинаётган бошқа ҳужжатлар билан
20. Фойдаланувчиларга тақдим этилаёт- белгиланган тартибда амалга оширилади.
ган ахборот ўз вақтида берилиши ва қонун-
да белгиланган муддатда тақдим этилиши 25. Судлар фаолиятига доир ахборот ом-
лозим. мавий ахборот воситалари ва Интернет тар-
моғи орқали тарқатилади.
21. Судлар фаолиятига доир маълумот
фойдаланувчиларга уларнинг сўровига асо- Судлар фаолиятига доир Интернет тар-
сан, яъни оғзаки ёки ёзма шаклда, шу жум- моғида жойлаштирилиши шарт бўлган маъ-
ладан, электрон ҳужжат кўринишидаги му- лумотлар Ўзбекистон Республикасининг
рожаатига асосан тақдим этилиши мумкин. «Давлат ҳокимияти ва бошқаруви орган-
Умумжаҳон ахборот Интернет тармоғи (бун- ларининг очиқлиги тўғрисида»ги Қонуни
дан буён матнда Интернет тармоғи деб юри- 5-моддасида келтирилган рўйхатдан келиб
тилади) орқали судга келиб тушган сўровга, чиққан ҳолда белгиланиши лозим.
яъни электрон ҳужжат тарзидаги сўровга
ёзма сўровларни расмийлаштиришга нисба-
тан қўйиладиган талаблар қўлланилади.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
8 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
26. Судларнинг эътибори шунга қаратил- 28. Судларда уларнинг фаолияти тўғри-
синки, судларнинг расмий веб-сайтларида сида ахборот олишни таъминловчи қонун-
суд қарорлари матнларини жойлаштириш га зид бўлмаган ва судьялар мустақиллиги
ФПК 12-моддаси еттинчи қисми, ЖПК принципини бузмайдиган бошқа усуллардан
19-моддаси ўн биринчи қисми, ИПК 11-мод- ҳам фойдаланиш мумкин (хусусан, фуқа-
даси олтинчи қисми талабларига мувофиқ роларни, жамоатчилик вакилларини қабул
амалга оширилиши лозим. Суд қарорлари қилиш, брифинг, интервью, матбуот конфе-
матнидан давлат сирлари ёки бошқа қонун ренцияларини ўтказиш, оммавий ахборот
билан қўриқланадиган сирга доир маълу- воситалари ва аҳоли олдида чиқишлар қи-
мотлар чиқарилиши лозим. Қонуний кучга лиш, пресс-релизлар тарқатиш ва ҳ.к.).
кирган суд қарорлари матни суднинг расмий
веб-сайтида эгасизлаштирилган ҳолда ёки 29. Жамоатчилик билан доимий алоқада
процесс иштирокчилари розилиги билан бўлишни таъминлаш мақсадида судларнинг
тўлиқ эълон қилиниши мумкин. Қонунга расмий вакиллари оммавий ахборот восита-
мувофиқ эълон қилиниши талаб этиладиган лари билан ҳамкорлик қилади.
(масалан, норматив-ҳуқуқий ҳужжатни ёки
унинг бир қисмини ҳақиқий эмас деб топиш 30. Жамоатчиликни судлар фаолияти
ҳақидаги), суд қарорлари матнлари судлар тўғрисида хабардор этиш мақсадида вило-
расмий веб-сайтларида тўлиқ ҳажмда жой- ятлар ва уларга тенглаштирилган судлар,
лаштирилади. туманлараро, туман (шаҳар) судлари раис-
лари:
27. Фойдаланувчиларни судлар иши
тўғрисидаги кундалик ахборот билан та- йилда камида бир марта фуқаролар ҳуқуқ
ништириш учун суд биноларида маълумот- ва эркинликларини, шунингдек корхона,
лар пештахтаси ва (ёки) шундай вазифа ба- муассаса ва ташкилотлар ҳуқуқлари ва қо-
жарадиган техник воситалар ўрнатилиши нун билан қўриқланадиган манфаатлари-
лозим бўлиб, уларда қуйидаги маълумотлар ни суд томонидан ҳимоя қилиниши ҳолати
берилади: юзасидан тегишли давлат вакиллик органи-
га маълумот тақдим этишлари;
суднинг ҳуқуқий мақомини белгиловчи
норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар тўғрисида ойида камида бир марта судьяларнинг
(уларнинг рўйхати); жойларда аҳоли билан учрашувларини таш-
кил этишлари лозим.
суднинг иш тартиби, ишонч телефони
рақамлари тўғрисида; 31. Ўзбекистон Республикаси Олий су-
дининг судлов ҳайъатлари, вилоятлар ва
аризалар, таклифлар ва шикоятларни қа- уларга тенглаштирилган судлар раислари
бул қилиш тартиби тўғрисида; ҳар чоракда ишларнинг тегишлича назорат,
апелляция ва кассация тартибида кўрилиши
ўтказиладиган суд мажлислари, шу жум- юзасидан ҳар чоракда суд обзорларини чоп
ладан, очиқ суд мажлислари тўғрисида; этилишини таъминласинлар.
суднинг фаолияти тўғрисидаги ахборот Ўзбекистон Республикаси
бериш тартиби тўғрисида. Олий суди раиси
К. КАМИЛОВ
Ахборот пештахталари ташриф буюрган
шахсларга қулай жойларда ўрнатилган бў- Пленум котиби,
лиши лозим. Олий суд судьяси
Ўтказиладиган очиқ суд мажлислари И. АЛИМОВ
ҳақидаги хабарлар тегишли суднинг расмий
веб-сайтида ҳам эълон қилиниши лозим.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 9
Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг
ҚАРОРИ
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ СУДИ ПЛЕНУМИ
ВА ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ХЎЖАЛИК СУДИ
ПЛЕНУМИНИНГ АЙРИМ ҚАРОРЛАРИГА ЎЗГАРТИШ ВА
ҚЎШИМЧАЛАР КИРИТИШ, ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ
ОЛИЙ ХЎЖАЛИК СУДИ ПЛЕНУМИНИНГ БАЪЗИ
ҚАРОРЛАРИНИ ЎЗ КУЧИНИ ЙЎҚОТГАН ДЕБ
ҲИСОБЛАШ ТЎҒРИСИДА
2020 йил 21 февраль 05-сонли Тошкент шаҳри
Ўзбекистон Республикасининг «Дав- 2. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
лат божи тўғрисида» 2020 йил 6 январда- Пленумининг «Фуқаролик кодексини тат-
ги ЎРҚ-600-сонли Қонуни қабул қилини- биқ қилишда суд амалиётида вужудга ке-
ши, шунингдек қонунчиликка ўзгартиш ва ладиган айрим масалалар тўғрисида» 1999
қўшимчалар киритилганлиги муносабати йил 24 сентябрдаги 16-сонли қарорининг
билан, «Судлар тўғрисида»ги Қонуннинг 24-банди чиқариб ташлансин.
17-моддасига асосан, Ўзбекистон Респуб
ликаси Олий суди Пленуми 3. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
Пленумининг «Маънавий зарарни қоплаш
ҚАРОР ҚИЛАДИ: ҳақидаги қонунларни қўллашнинг айрим
масалалари тўғрисида» 2000 йил 28 апрел
I. Ўзбекистон Республикаси Олий суди даги 7-сонли қарорининг 16-бандидаги «Ўз-
Пленуми ва Ўзбекистон Республикаси Олий бекистон Республикаси Вазирлар Маҳка-
хўжалик суди Пленумининг қуйидаги қарор- масининг 1994 йил 3 нояб рдаги 533-сонли
ларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритилсин: қарори билан тасдиқланган «Давлат божи
ставкалари»нинг 1-моддасининг «д» бан-
1. Ўзбекистон Республикаси Олий суди дига биноан мулкка оид бўлмаган даъво
Пленумининг «Хусусийлаштирилган ту- аризалардан» деган сўзлар «Ўзбекистон
рар жойларга эгалик қилиш, улардан фой- Республикасининг «Давлат божи тўғриси-
даланиш ва уларни тасарруф қилиш билан да»ги Қонуни билан белгиланган давлат
боғлиқ ишлар бўйича суд амалиёти ҳақида» божи ставкаларининг миқдорларига муво-
1997 йил 2 майдаги 3-сонли қарори 25-бан- фиқ мулкка оид бўлмаган даъво аризалари-
дининг биринчи хатбошисидаги «Вазир- дан» деган сўзлар билан алмаштирилсин.
лар Маҳкамасининг 1994 йил 3 ноябрдаги
533-сонли «Давлат божи ставкалари тўғри- 4. Ўзбекистон Республикаси Олий хў-
сида»ги Қарорига мувофиқ» деган сўзлар жалик суди Пленумининг «Банкротлик
«Ўзбекистон Республикасининг «Давлат тўғрисидаги қонун ҳужжатларини иқтисо-
божи тўғрисида»ги Қонуни билан белги- дий судлар томонидан қўллашнинг айрим
ланган давлат божи ставкаларининг миқ- масалалари ҳақида» 2006 йил 27 январдаги
дорларига мувофиқ» деган сўзлар билан 142-сонли қарори:
алмаштирилсин.
1-бандидаги «(бюджет ташкилотлари
бундан мустасно)» деган сўзлар «(давлат
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
10 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
корхоналарига ва нотижорат ташкилотла- лар «қарздорнинг банкротлиги тўғрисида
рига нисбатан татбиқ этилмайди, бундан иш қўзғатиш ҳақидаги» деган сўзлар билан
матлубот кооперативи ёки ижтимоий фонд алмаштирилсин;
шаклида иш юритаётган юридик шахслар
мустасно)» деган сўзлар билан алмашти- иккинчи хатбошисидаги «қарздорни
рилсин; банкрот деб топиш тўғрисидаги» деган сўз-
лар «қарздорнинг банкротлиги тўғрисида
2-банди: иш қўзғатиш ҳақидаги» деган сўзлар билан
биринчи хатбошисидаги «Ўзбекистон алмаштирилсин;
Республикаси Хусусийлаштирилган корхо-
наларга кўмаклашиш ва рақобатни ривож 7-банди қуйидаги таҳрирда баён этилсин:
лантириш давлат қўмитаси» деган сўзлар «7. Қонунда бошқача қоида назарда ту-
«Ўзбекистон Республикаси Давлат актив- тилган бўлмаса, қарздорнинг банкротлиги
ларини бошқариш агентлиги» деган сўзлар тўғрисида иш қўзғатиш ҳақидаги ариза-
билан алмаштирилсин; ни қабул қилишда судья қарздор юридик
иккинчи хатбошиси қуйидаги таҳрирда шахсга нисбатан базавий ҳисоблаш миқдо-
баён этилсин: рининг камида уч юз бараваридан, қарздор
«Банкротлик тўғрисидаги ишлар бўйича шаҳарни ташкил этувчи корхона ҳамда унга
давлат органи, шунингдек давлат солиқ хиз- тенглаштирилган корхонага нисбатан ба-
мати органи ва прокурорнинг қарздорнинг завий ҳисоблаш миқдорининг камида беш
банкротлиги тўғрисида иш қўзғатиш ҳақи- минг бараваридан, қарздор якка тартибдаги
даги аризалари иқтисодий судлар томони- тадбиркорга ёки якка тартибдаги тадбир-
дан давлат божи тўловисиз иш юритишга кор мақомини йўқотган жисмоний шахсга
қабул қилинади. Иқтисодий суд томонидан нисбатан эса, базавий ҳисоблаш миқдори-
ариза қаноатлантирилган тақдирда, давлат нинг камида йигирма бараваридан кам бўл-
божи қарздордан ундирилади. Давлат божи маган миқдорда жами қарзи мавжудлигини
тўлашдан озод қилинган давлат органлари ва бу мажбуриятлар юзага келган кундан
ҳамда бошқа шахслар томонидан кредитор- эътиборан уч ой, қарздор шаҳарни ташкил
нинг манфаатларини кўзлаб тақдим этилган этувчи корхона ҳамда унга тенглаштирилган
аризани қаноатлантириш рад этилган тақ- корхона олти ой давомида бажарилмаганли-
дирда, давлат божи ариза қайси шахснинг гини тасдиқловчи ҳужжатларни текшириши
манфаатларини кўзлаб тақдим этилган бўл- зарур. Агар бундай ҳужжатлар тақдим этил-
са, шу шахсдан ундирилади»; маган бўлса, аризани қабул қилиш Қонун
3-бандидаги «ўзини банкрот деб топиш 45-моддасининг бешинчи қисми ва ИПК
тўғрисидаги» деган сўзлар «банкротлик 154-моддаси биринчи қисмининг 1-бандига
тўғрисида иш қўзғатиш ҳақидаги» деган асосан рад этилади»;
сўзлар билан алмаштирилсин; 8-банди:
4-бандининг биринчи хатбошисидаги иккинчи хатбошиси қуйидаги таҳрирда
«қарздорни банкрот деб топиш тўғрисида- баён этилсин:
ги» деган сўзлар «қарздорнинг банкротли- «Мол-мулки мавжуд бўлган қарздор юри-
ги тўғрисида иш қўзғатиш ҳақидаги» деган дик шахсга нисбатан банкротлик тўғрисида-
сўзлар билан алмаштирилсин; ги иш қўзғатиш ҳақидаги ариза билан иқти-
6-банди: содий судга мурожаат қилинганда, унда
биринчи хатбошисидаги «қарздорни муваққат бошқарувчининг номзоди кўрса-
банкрот деб топиш тўғрисидаги» деган сўз- тилади. Аризада муваққат бошқарувчининг
номзоди кўрсатилмаган бўлса, у ҳолда иқти-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 11
содий суд аризачидан ёки банкротлик тўғри- иқтисодий суд томонидан қарздорга нисба-
сидаги ишлар бўйича давлат органидан ёхуд тан банкротлик тўғрисидаги иш қўзғатиш
суд бошқарувчиларининг профессионал ҳақидаги аризани қабул қилиш санасига бел-
бирлашмасидан тегишли номзодни тақдим гиланади. Қарздорнинг банкротлиги тўғри-
этишни талаб қилади. Бундай ҳолатда ку- сида иш қўзғатиш ҳақидаги ариза иқтисо-
затув таомилини жорий этиш ва муваққат дий суд томонидан қабул қилингунга ва
бошқарувчини тайинлаш масаласи Қонун банкротликнинг тегишли таомилини жорий
48-моддасининг иккинчи қисмига мувофиқ этишга қадар ижро муддати келган қарздор-
банкротлик тўғрисидаги иш қўзғатиш ҳақи- нинг кредиторлар олдидаги мажбуриятлари
даги ариза тушган кундан эътиборан ўн кун- кредиторларнинг талаблари реестрига ки-
дан кечиктирмай ҳал қилинади»; ритилади»;
учинчи хатбошисидаги «қарздорни бан- иккинчи хатбошисидаги «Қарздорни
крот деб топиш тўғрисидаги» деган сўзлар банкрот деб топиш тўғрисидаги» деган сўз-
«қарздорнинг банкротлиги тўғрисида иш лар «Қарздорнинг банкротлиги тўғрисида
қўзғатиш ҳақидаги» деган сўзлар билан ал- иш қўзғатиш ҳақидаги» деган сўзлар билан
маштирилсин; алмаштирилсин;
тўртинчи хатбошисидаги «қарздорни бешинчи хатбошисидаги «қарздорни
банкр от деб топиш тўғрисидаги» деган сўз- банкрот деб топиш ҳақидаги» деган сўзлар
лар «қарздорнинг банкротлиги тўғрисида «қарздорнинг банкротлиги тўғрисида иш
иш қўзғатиш ҳақидаги» деган сўзлар билан қўзғатиш ҳақидаги» деган сўзлар билан ал-
алмаштирилсин; маштирилсин;
10-банди қуйидаги таҳрирда баён этил- еттинчи хатбошиси қуйидаги таҳрирда
син: баён этилсин:
«10. Банкротлик тўғрисидаги иш иқтисо- «Қарздорнинг чет эл валютасида қарзи
дий суднинг мажлисида банкротлик тўғри- мавжуд бўлганда, агар кредитор ва қарздор
сида иш қўзғатиш ҳақидаги ариза иш юри- ўртасида тузилган шартномада бошқача
тишга қабул қилинганлиги тўғрисида ажрим тартиб назарда тутилган бўлмаса, креди-
чиқарилган кундан эътиборан бир ойдан торларнинг биринчи йиғилишини ўтказиш
ортиқ бўлмаган муддатда кўриб чиқилиши учун кредиторларнинг талаблари реестри-
лозим. га киритиладиган кредиторларнинг талаб
лари миқдори қарздорнинг банкротлиги
Банкротлик тўғрисидаги ишни кўриш тўғрисида иш қўзғатиш тўғрисидаги ариза
алоҳида ҳолларда иқтисодий суднинг раиси иқтисодий суд томонидан қабул қилинган
томонидан Қонуннинг 49-моддасига муво- санадаги Ўзбекистон Республикаси Марка-
фиқ бир ойдан ошмаган муддатга узайтири- зий банки томонидан белгиланган расмий
лиши мумкин»; курс билан, кейинги таомилларда эса Ўзбе-
кистон Республикаси Бухгалтерия ҳисоби-
13.3-бандининг еттинчи ва саккизинчи нинг миллий стандарти (22-сонли БҲМС)
хатбошилари чиқариб ташлансин; «Чет эл валютасида ифодаланган активлар
ва мажбуриятларнинг ҳисоби»да назарда
19-банди: тутилган тартибда (Ўзбекистон Республи-
биринчи хатбошиси қуйидаги таҳрирда каси Адлия вазирлиги томонидан 2004 йил
баён этилсин: 21 майда 1364-сон билан рўйхатга олинган)
«Кредиторларнинг биринчи йиғилишини белгиланади»;
ўтказиш учун кредиторларнинг талаблари
реестрига киритиладиган пул мажбурият-
лари ва мажбурий тўловларнинг миқдори
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
12 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
саккизинчи хатбошисидаги «Қарздор- шув битимини тузиш масаласи кўрилаётган
ни банкрот деб топиш тўғрисидаги» деган кредиторлар йиғилишида биринчи, иккинчи
сўзлар «Қарздорнинг банкротлиги тўғриси- ва учинчи гуруҳ кредиторлари овозга эга ва
да иш қўзғатиш тўғрисидаги» деган сўзлар қарор, башарти кредиторлар йиғилишида
билан алмаштирилсин; иштирок этаётган ушбу гуруҳлар кредитор-
ларининг кўпчилиги уни ёқлаб овоз берган
20-банди: бўлса, қабул қилинган деб ҳисобланади»;
қуйидаги мазмундаги иккинчи хатбоши
билан тўлдирилсин: 34-бандидаги «Шаҳарни ташкил этув-
«Корхонанинг раҳбарига ёки муассис- чи ва уларга тенглаштирилган корхоналар-
ларига (иштирокчиларига) ёхуд мулкдори- ни банкрот деб топиш тўғрисидаги» деган
га нисбатан корхонани банкротликка олиб сўзлар «Шаҳарни ташкил этувчи ва унга
келган ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) учун тенглаштирилган корхонанинг банкротли-
жиноят иши қўзғатилган тақдирда ҳам бан- ги тўғрисида иш қўзғатиш ҳақидаги» деган
кротлик тўғрисидаги иш бўйича иш юри- сўзлар билан алмаштирилсин;
тиш тўхтатиб турилади. Суднинг қўзғатил-
ган жиноят иши бўйича қабул қилинган суд 38-банди чиқариб ташлансин.
ҳужжати қонуний кучга кирганда ёки тергов 5. Ўзбекистон Республикаси Олий суди
ҳаракатлари тугаганда банкротлик тўғриси- Пленумининг «Фуқаролик ишлари бўйи-
даги иш бўйича иш юритиш тикланади»; ча суд харажатларини ундириш амалиёти
иккинчи хатбошиси учинчи хатбоши тўғрисида» 2009 йил 24 ноябрдаги 14-сонли
деб ҳисоблансин; қарори:
21-бандининг учинчи ва тўртинчи хат- 2-бандининг биринчи хатбошиси қуйи-
бошиларидаги «хўжалик судининг» деган даги таҳрирда баён этилсин:
сўзлар «иқтисодий суднинг» деган сўзлар «Ўзбекистон Республикасининг «Давлат
билан алмаштирилсин; божи тўғрисида»ги Қонуни (бундан буён
28-бандининг иккинчи хатбошисидаги матнда «Давлат божи тўғрисида»ги Қонун
«ўттиз олти» деган сўзлар «ўттиз» деган сўз деб юритилади) 3-моддасига мувофиқ дав-
билан алмаштирилсин; лат божи деганда, юридик аҳамиятга молик
30-банди: ҳаракатларни амалга оширганлик ва (ёки)
биринчи хатбошисидаги «бир йилдан» бундай ҳаракатлар учун ваколатли муасса-
деган сўзлар «тўққиз ойдан» деган сўзлар салар ва (ёки) мансабдор шахслар томони-
билан алмаштирилсин; дан ҳужжатлар берганлик учун олинадиган
иккинчи хатбошиси қуйидаги таҳрирда мажбурий тўлов тушунилади»;
баён этилсин: 3-банди қуйидаги таҳрирда баён этилсин:
«Зарурат бўлганда Қонун 124-моддаси- «Тушунтирилсинки, фуқаролик ишлари
нинг учинчи қисмида санаб ўтилган ҳолат- бўйича давлат божи қуйидагилардан унди-
лар мавжуд бўлса, банкротлик тўғрисидаги рилади:
ишда иштирок этувчи шахснинг илтимосно- 1) судларга бериладиган даъво ариза-
масига кўра ёки иқтисодий суднинг ташаб ларидан, алоҳида тартибда юритиладиган
буси билан бу муддат кўпи билан уч ойга ишларга доир аризалардан;
узайтирилиши мумкин»; 2) ҳакамлик судининг ҳал қилув қарор-
31-банди қуйидаги мазмундаги учинчи лари юзасидан низолашиш ҳақидаги ариза-
хатбошиси билан тўлдирилсин: лардан;
«Судлар эътиборга олиши керакки, кели- 3) ҳакамлик судининг ҳал қилув қарор-
ларини мажбурий ижро этиш учун ижро ва-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 13
рақаси бериш тўғрисидаги аризалардан; Давлат божини нақд пул шаклида тўла-
4) чет давлат судининг ҳамда чет давлат ганлиги факти:
ҳакамлик судининг (арбитражининг) ҳал банк томонидан тўловчига бериладиган
қилув қарорини тан олиш ва ижрога қара- белгиланган шаклдаги квитанция билан;
тиш ҳақидаги аризалардан;
белгиланган шаклда тўловни амалга
5) апелляция, кассация шикоятларидан ва оширган мансабдор шахс ёки давлат органи
назорат тартибидаги шикоятлардан: ва ташкилотнинг кассаси томонидан тўлов-
чига бериладиган квитанция билан тас-
а) фуқаролик ишлари бўйича судларнинг диқланади.
ҳал қилув қарорлари устидан;
Даъво баҳоси чет эл валютасида белги-
б) иш юритишни тугатиш тўғрисидаги, ланган мулкий низо бўйича судга ариза бе-
даъвони кўрмасдан қолдириш тўғрисида- рилганда, давлат божининг миқдори ариза
ги, суд жарималарини солиш тўғрисидаги тақдим этилган санада Ўзбекистон Респуб
ажримлар устидан; ликаси Марказий банки томонидан белги-
ланган курс бўйича миллий валютада бел-
в) ҳакамлик судининг ҳал қилув қарорла- гиланади ва ундирилади»;
ри юзасидан низолашиш ҳақидаги ажрим-
лар устидан; 6-банди:
биринчи хатбошиси қуйидаги таҳрирда
г) ҳакамлик судининг ҳал қилув қарор- баён этилсин:
ларини мажбурий ижро этиш учун ижро ва- «Шуни назарда тутиш лозимки, тўлани-
рақаси бериш тўғрисидаги ажримлар усти- ши лозим бўлган давлат божи миқдори арз
дан; қилинган талабнинг хусусиятига (мулкий
ёки номулкий) боғлиқ бўлади ва «Давлат
д) чет давлат судининг ҳамда чет давлат божи тўғрисида»ги Қонуннинг 6-моддасига
ҳакамлик судининг (арбитражининг) ҳал кўра, ставкалар бўйича аниқланади;
қилув қарорини тан олиш ва ижрога қара- қуйидаги мазмундаги учинчи ва тўртин-
тиш тўғрисидаги ажримлар устидан; чи хатбошилар билан тўлдирилсин:
«Мулкий хусусиятга эга бўлган, бир неча
6) ҳужжатларнинг дубликатларини ва кў- мустақил талаблардан иборат даъво ариза-
чирма нусхаларини (шу жумладан, такрорий ларидан, умумий даъво суммасидан келиб
равишда бериладиган суд ҳужжатларининг чиққан ҳолда давлат божи ундирилади.
кўчирма нусхаларини) берганлик учун»; Судларнинг эътибори шунга қаратилсин-
ки, бир неча мустақил талабларни ўз ичига
4-банди қуйидаги таҳрирда баён этилсин: олган, номулкий хусусиятга эга бўлган даъ-
«Фуқаролик ишлари бўйича давлат бо- во аризаларидан ҳар бир талаб учун алоҳида
жини тўлаш билан боғлиқ масалалар «Ўз- давлат божи ундирилади»;
бекистон Республикасининг «Давлат божи учинчи ва тўртинчи хатбошилари бешин-
тўғрисида»ги Қонуни билан белгиланган чи ва олтинчи хатбошилар деб ҳисоблансин;
давлат божи ставкаларининг миқдорлари, 7-бандининг биринчи хатбошисидаги
шунингдек Ўзбекистон Республикаси Фуқа- «қонунга кўра, (СК 337-моддаси)» деган
ролик процессуал кодексининг (бундан буён сўзлар «Давлат божи тўғрисида»ги Қонун-
матнда ФПК деб юритилади) 13-бобига му- нинг 19-моддасига кўра,» деган сўзлар би-
вофиқ тартибга солинади»; лан алмаштирилсин;
5-бандининг иккинчи, учинчи ва 8-банди:
тўртинчи хатбошилари қуйидаги таҳрир-
да баён этилсин:
«Давлат божини нақд пулсиз шаклда тўла-
ганлиги факти қоғоздаги ёки электрон шакл-
даги тўлов ҳужжати билан тасдиқланади.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
14 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
биринчи хатбошисидаги «тўланади» де- 18-моддасининг иккинчи қисмида белги-
ган сўздан кейин «Давлат божи тўғрисида»- ланган тартибда суднинг ажримига асосан
ги Қонун 19-моддасининг ўнинчи қисми» амалга оширилади»;
деган сўзлар билан тўлдирилсин;
13-банди қуйидаги мазмундаги сакки-
иккинчи хатбошисидаги «ундирилади» зинчи хатбоши билан тўлдирилсин:
деган сўздан кейин «Давлат божи тўғриси-
да»ги Қонун 19-моддасининг ўн биринчи «Судларнинг эътибори шунга қаратил-
қисми» деган сўзлар билан тўлдирилсин; синки, ФПК 137-моддасида назарда тутил-
ган йўқотилган вақт учун ҳақ суд томонидан
9-бандининг иккинчи хатбошиси ишда мавжуд ҳужжатлар асосида:
қуйидаг и таҳрирда баён этилсин:
даъвогардан – инсофсизлик билан
«Шу билан бирга, агар ариза кўрмасдан асоссиз даъво тақдим этилганда ёхуд иш-
қолдирилганлиги муносабати билан давлат нинг тўғри ва ўз вақтида кўриб чиқилишига
божи қайтарилиши лозим бўлган, лекин мунтазам қаршилик қилинган ҳолда;
қайтарилмаган бўлса, башарти давлат божи
бюджетга ўтказилган кундан эътиборан Ўз- жавобгардан – инсофсизлик билан даъво-
бекистон Республикаси Фуқаролик кодек- га қарши эътироз билдирилганда ёхуд иш-
сининг 150-моддасида белгиланган умумий нинг тўғри ва ўз вақтида кўриб чиқилишига
даъво муддати ўтмаган бўлса, давлат божи мунтазам қаршилик қилинган ҳолда унди-
тўланганлиги тўғрисидаги дастлабки ҳуж- рилиши мумкин»;
жат такроран берилган аризага илова қили-
ниши мумкин («Давлат божи тўғрисида»ги 18-банди:
Қонун 19-моддасининг бешинчи қисми)»; тўртинчи хатбошиси «ундирилади» де-
ган сўздан кейин «(«Давлат божи тўғриси-
10-бандининг биринчи хатбошиси да»ги Қонун 19-моддасининг ўн бешинчи
қуйидаги таҳрирда баён этилсин: қисми)» деган сўзлар билан тўлдирилсин;
қуйидаги мазмундаги бешинчи хатбоши
«Судга давлат божи тўланмаган ариза ке- билан тўлдирилсин:
либ тушганда, судья аризачи қонун билан «Судларнинг эътибори шунга қаратил-
давлат божини тўлашдан озод қилинган-қи- синки, «Давлат божи тўғрисида»ги Қонун
линмаганлигини текшириши шарт. Бун- 19-моддасининг еттинчи қисмига мувофиқ
да «Давлат божи тўғрисида»ги Қонуннинг ишни суд муҳокамасига тайёрлаш муддати
8-моддаси фуқаролик ишлари бўйича суд- тугагунга қадар даъвогар даъводан воз кеч-
ларда давлат божидан озод қилинган жисмо- ганлиги муносабати билан алиментларни
ний ва юридик шахсларнинг қатъий рўйхати- ундириш тўғрисидаги иш бўйича иш юри-
га эга эканлигини назарда тутиш зарур»; тиш тугатилган ҳолда, жавобгардан давлат
божи ундирилмайди»;
12-банди: 19-банди биринчи хатбошисининг би-
биринчи хатбошисидаги «ФПК 123-мод- ринчи жумласи «ҳисоблаб чиқилади» деган
дасининг иккинчи қисми ва СК 342-моддаси- сўзлардан кейин «Давлат божи тўғриси-
да» деган сўзлар «Давлат божи тўғрисида»ги да»ги Қонун 19-моддасининг тўққизинчи
Қонун 18-моддасининг биринчи қисмида» қисми» деган сўзлар билан тўлдирилсин;
деган сўзлар билан алмаштирилсин; 21-бандининг учинчи хатбошисидаги
иккинчи хатбошиси қуйидаги таҳрирда «12 ой», «12 ойдан», «ўртача ойлик иш ҳақи
баён этилсин: миқдоридан» деган сўзлар тегишинча «бир
«Судларнинг эътибори шунга қаратил- йил», «бир йилдан», «меҳнатга ҳақ тўлаш-
синки, давлат божи суммаларининг қайта- нинг энг кам миқдоридан» деган сўзлар би-
рилиши «Давлат божи тўғрисида»ги Қонун
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 15
лан алмаштирилсин; божи тўғрисида»ги Қонун 19-моддасининг
22-бандининг биринчи хатбошиси «му- бешинчи ва йигирма иккинчи қисмлари)»
деган сўзлар билан алмаштирилсин;
таносиб равишда ундирилади» деган сўз-
лардан кейин «(«Давлат божи тўғрисида»ги 10-бандининг биринчи хатбошисидаги
Қонун 19-моддасининг ўн еттинчи қисми)» «(СК 3301-моддаси)» деган сўзлар «(«Дав-
деган сўзлар билан тўлдирилсин; лат божи тўғрисида»ги Қонуннинг 10-мод-
даси)» деган сўзлар билан алмаштирилсин;
23-банди қуйидаги таҳрирда баён этилсин:
«ФПК 262-моддаси биринчи қисмининг 12-банди:
3-бандига кўра, суд харажатлари масаласига биринчи хатбошисидаги «СК 342-мод-
доир қўшимча ҳал қилув қарори фақат ҳал қи- дасида» деган сўзлар «Давлат божи тўғри-
лув қарорида суд харажатларини тақсимлаш на- сида»ги Қонуннинг 10-моддасида» деган
зарда тутилмаган ҳолда чиқарилиши мумкин». сўзлар билан алмаштирилсин;
6. Ўзбекистон Республикаси Олий суди иккинчи ва учинчи хатбошилари чиқа-
Пленумининг «Маъмурий ишлар бўйича суд риб ташлансин;
харажатларини ундириш амалиёти ҳақида» 21-бандидаги «СК 3301-моддасининг»
2019 йил 25 октябрдаги 20-сонли қарори: деган сўзлар «Давлат божи тўғрисида»ги
2-бандининг биринчи хатбошиси қуйи- Қонун 10-моддасининг» деган сўзлар билан
даги таҳрирда баён этилсин: алмаштирилсин.
«Ўзбекистон Республикасининг «Давлат II. Ўзбекистон Республикаси Олий хўжа-
божи тўғрисида»ги Қонуни (бундан буён лик суди Пленумининг қуйидаги қарорлари
матнда «Давлат божи тўғрисида»ги Қонун деб ўз кучини йўқотган деб ҳисоблансин:
юритилади) 3-моддасининг биринчи қисмига 1) «Иқтисодий судлар томонидан дав-
мувофиқ давлат божи деганда, юридик аҳами- лат божи тўғрисидаги қонун ҳужжатлари-
ятга молик ҳаракатларни амалга оширганлик ни қўллашнинг айрим масалалари ҳақида»
ва (ёки) бундай ҳаракатлар учун ваколатли 2008 йил 18 апрелдаги 180-сонли қарори;
муассасалар ва (ёки) мансабдор шахслар то- 2) «Иқтисодий судлар томонидан Ўзбекис
монидан ҳужжатлар берганлик учун ундири- тон Республикаси Солиқ кодекси умумий қис-
ладиган мажбурий тўлов тушунилади»; мини қўллашнинг айрим масалалари ҳақида»
4-банди қуйидаги таҳрирда баён этилсин: 2010 йил 18 июндаги 210-сонли қарори;
«Маъмурий ишлар бўйича давлат божини 3) «Молия-хўжалик фаолиятини амалга
тўлаш билан боғлиқ муносабатлар Ўзбекис оширмаётган ва қонунчиликда белгиланган
тон Республикаси Маъмурий суд ишлари муддатларда ўзларининг устав фондларини
ни юритиш тўғрисидаги кодексининг (бун шакллантирмаган корхоналарни тугатишга
дан буён матнда МСИЮтК деб юритилади) оид ишлар бўйича суд амалиётининг айрим
12-боби ҳамда «Давлат божи тўғрисида»ги масалалари тўғрисида» 2010 йил 19 ноябр-
Қонун билан тартибга солинади»; даги 221-сонли қарори.
7-бандининг биринчи хатбошисидаги
«қонунга кўра, (СК 337-моддаси)» деган Ўзбекистон Республикаси
сўзлар «Давлат божи тўғрисида»ги Қонун- Олий суди раиси
нинг 19-моддасига кўра,» деган сўзлар би- К. КАМИЛОВ
лан алмаштирилсин;
9-бандининг иккинчи хатбошисидаги Пленум котиби,
«(СК 337-моддасининг бешинчи ва йигирма Олий суд судьяси
иккинчи қисмлари)» деган сўзлар «(«Давлат
И. АЛИМОВ
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
16 ИҚТИСОДИЙ ИШЛАР БЎЙИЧА
СУД АМАЛИЁТИ
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ СУДИНИНГ
ИҚТИСОДИЙ ИШЛАР БЎЙИЧА СУДЛОВ ҲАЙЪАТИ
ТОМОНИДАН 2019 ЙИЛНИНГ ТЎРТИНЧИ ЧОРАГИДА
НАЗОРАТ ТАРТИБИДА КЎРИЛГАН ИШЛАР БЎЙИЧА
СУД АМАЛИЁТИ ОБЗОРИ
I. Процессуал ҳуқуқ нормаларини савдо ташкилотининг 2015 йил 22 январ-
қўллаш амалиёти даги 008-сонли ғолиблик баённомаси, ту-
ман ҳокимининг 2015 йил 12 сентябрдаги
1. Ишда иштирок этишга жалб қилин- 737-сонли қарори, давлат кадастри томони-
маган шахсларнинг ҳуқуқ ва қонуний ман- дан 2015 йил 6 октябрда хусусий корхонага
фаатларига таъсир қилувчи қарор қабул берилган BU 1 ва BU 2-сонли гувоҳномалар
қилинганлиги ушбу қарорнинг бекор қили- ҳақиқий эмас деб топилиб, Пешку тумани,
нишига ва ишни янгидан кўриш учун юбо- Янгибозор ҚФЙ, Иттифоқ кўчасида жой-
ришга асос бўлади. лашган умумий ер майдони 28020,0 кв.м.
бўлган бино ва иншоотлар тўлиқ давлат эга-
Пешку туман прокуратураси давлат ман- лигига қайтарилган.
фаатида Пешку туман ҳокимлиги (бундан
буён матнда туман ҳокимлиги деб юритила- Кассация инстанцияси судининг 2018 йил
ди), Пешку туман Ер ресурслари ва давлат 21 июндаги қарори билан ҳал қилув қаро-
кадастри бўлими (бундан буён матнда дав- рининг хусусий корхонадан 6 889 600 сўм
лат кадастри деб юритилади), «Кўчмас мулк давлат божи ундириш қисми хусусий корхо-
савдо хизмати» МЧЖ Бухоро вилояти фили- надан 11 387 000 сўм давлат божи ва 5 000
али (бундан буён матнда савдо ташкилоти сўм почта харажати ундирилсин деб ўзгарти-
деб юритилади) ва «О» хусусий корхонаси- рилган. Ҳал қилув қарорининг қолган қисми
га (бундан буён матнда хусусий корхона деб ўзгаришсиз қолдирилган.
юритилади) нисбатан судга даъво аризаси
билан мурожаат қилиб, туман ҳокимининг Назорат шикоятида бино ва унга туташган
2010 йил 13 декабрдаги қарорини, савдо таш- ер ажратилган пайтда ҳеч қандай ишлаб тур-
килотининг 2015 йил 22 январдаги 008-сон- ган корхона бўлмаганлиги, вайрон қилинган
ли ғолиблик баённомасини, туман ҳокими- ва ўз ҳолига ташлаб қўйилган эски қурилиш
нинг 2015 йил 12 сентябрдаги 737-сонли ташкилотидан қолган ахлатхона берилганли-
қарорини, давлат кадастри томонидан 2015 ги, бажарилган ишлар тақдим этилган фото-
йил6 октябрда хусусий корхонага берил- суратларда акс эттирилганлиги, корхонанинг
ган BU 1 ва BU 2-сонли гувоҳномаларини ишлаб чиқариш фаолият тури ўзгартирил-
ҳақиқий эмас деб топиш ҳамда «Маъмурий маганлиги, ажратилган жойдан 12 ой ичида
ва ишлаб чиқариш» бино ва иншоотларини тўлиқ фойдаланиб келинганлиги, 10 млрд.
тўлиқ давлат эгалигига қайтаришни сўраган. сўмдан ортиқ пул маблағи сарфланганлиги,
ишчиларнинг ишдан бўшатилиши корхона-
Биринчи инстанция судининг 2018 йил 23 ни банкротлик ҳолатига олиб келиши баён
февралдаги ҳал қилув қарори билан даъво қилинган.
талаблари тўлиқ қаноатлантирилган. Туман
ҳокимининг 2010 йил 13 декабрдаги қарори, Иш ҳужжатларига кўра, халқ депутатлари
Пешку туман Кенгаши ижроия қўмитаси-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
ИҚТИСОДИЙ ИШЛАР БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ 17
нинг 1978 йил 11 сентябрдаги 7п214-сонли олинган бўлса-да, «С» АЖнинг қарзи эвази-
қарори билан «Д»га ишлаб чиқариш база- га ушбу мулкни хатлаган ва савдога чиқарган
си қуриши учун ер майдони ажратилган ва суд ижрочилари бўлимининг ҳуқуқий вориси
халқ депутатлари Бухоро вилоят Кенгаши ҳисобланган Мажбурий ижро бюроси ишга
ижроия қўмитасининг 1978 йил 26 сентябр- жалб этилмаган.
даги 18п-588-сонли қарори билан ушбу қа-
рор тасдиқланган. Биринчи инстанция суди томонидан про-
цессуал ҳуқуқ нормалари бузилган, яъни
Пешку туман ҳокимининг 2010 йил 13 ишда иштирок этишга жалб қилинмаган
декабрдаги қарори билан «Д» ОТАЖга қа- шахсларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари тўғри-
рашли бино-иншоотларга ва улар жойлаш- сида суд томонидан ҳал қилув қарори қабул
ган ер майдонига эгалик қилиш ва доимий қилинган. Ушбу процессуал ҳуқуқ нормаси-
фойдаланиш ҳуқуқи берилган ҳамда давлат нинг бузилишига кассация инстанцияси суди
кадастри томонидан 2010 йил 5 августда дав- томонидан ҳуқуқий баҳо берилмаган.
лат рўйхатидан ўтказилган.
Бундан ташқари, судлар томонидан даъ-
Бухоро вилоят хўжалик судида қўзғатил- во аризаси талабига аниқлик киритилмаган,
ган 20-1402/2478-сонли иш бўйича 2014 йил яъни қайси давлат органига ушбу мулк қайта-
28 апрелда чиқарилган ижро варақаси ижро- рилиши лозимлиги ва ушбу давлат органини
сини таъминлаш мақсадида, савдо ташки- ишга жалб қилиш масаласи ҳал этилмаган.
лотининг 2015 йил 22 январдаги 008-сонли
ғолиблик баённомасига кўра «Д» ОТАЖга ИПК 322-моддасининг биринчи қисмига
(МЧЖ) қарашли Пешку тумани, Янгибозор кўра, суд ҳужжатининг ноқонунийлиги ёки
ҚФЙ, Дўстлик кўчасида жойлашган «Маъ- асоссизлиги ҳал қилув қарорини, қарорни
мурий ва ишлаб чиқариш» бино ва иншоот- назорат тартибида ўзгартириш ёки бекор қи-
лари «О» МЧЖга сотилган. лиш учун асос бўлади.
Пешку туман ҳокимининг 2015 йил Ушбу Кодекс 321-моддаси биринчи қис-
12 сентябрдаги 737-сонли қарори билан Пеш- мининг 2-бандига кўра, суд ишни назо-
ку тумани, Янгибозор ҚФЙ, Дўстлик кўчасида рат тартибида кўриб чиққанда ушбу Ко-
жойлашган «Маъмурий ва ишлаб чиқариш» декс 302-моддаси тўртинчи қисмининг 4 ва
бино ва иншоотларига нисбатан хусусий кор- 7-бандларида назарда тутилган асослар мав-
хонага эгалик ва доимий фойдаланиш ҳуқуқи жуд бўлганда ҳал қилув қарорини, қарорни
берилган ҳамда бу ҳақда 2015 йил 6 октябрда тўлиқ ёки қисман бекор қилишга ва ишни
BU 1 ва BU 2-сонли гувоҳномалар берилган. янгидан кўриш учун юборишга ҳақли.
Биринчи инстанция суди томонидан ишга ИПК 302-моддаси биринчи қисмининг
«С» АЖ жавобгар сифатида жалб этилмаган, 4-бандига кўра, моддий ва (ёки) процессу-
ваҳоланки, даъво аризасида давлат эгалигига ал ҳуқуқ нормаларининг бузилганлиги ёхуд
қайтарилиши сўралган мулк оммавий сав- нотўғри қўлланилганлиги биринчи инстан-
дода хусусий корхонага сотилишидан олдин ция судининг ҳал қилув қарорини ўзгарти-
«С» АЖга тегишли бўлган ва ушбу мулкни риш ёки бекор қилиш учун асос бўлади.
«С» АЖнинг тасарруфидан давлат эгалигига
олиб қўйиш тўғрисида суд қарори ёки бошқа Қайд этилганларга кўра, судлов ҳайъати
бирор ҳуқуқий ҳужжат қабул қилинмаган. хусусий корхона вакилларининг тушунти-
ришларини тинглаб, прокурорнинг фикри-
Шунингдек, давлат эгалигига қайтарил- ни эшитиб, назорат шикоятида келтирилган
ган мулк Бухоро вилоят хўжалик судининг важларни муҳокама қилиб, юқоридаги асос
2014 йил 28 апрелдаги ижро ҳужжатига асо- ларга кўра суд қарорларини бекор қилиш ва
сан Пешку туман суд ижрочилари томонидан ишни янгидан кўриб чиқиш учун биринчи
хатланган ва савдога қуйилган ҳамда низо- инстанция судига юбориш тўғрисида қарор
ли мулк хусусий корхона томонидан сотиб қабул қилган.
4-2003-1801/342-сонли иш
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
18 ИҚТИСОДИЙ ИШЛАР БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ
*** ролик ишлари бўйича Нукус туманлара ро
2. Иш учун аҳамиятли ҳолатларнинг судининг 2018 йил 27 апрелдаги ҳал қилув
тўлиқ аниқланмаганлиги, суд аниқланган қарорига асосан давлат фойдасига ундирил-
деб ҳисоблаган, иш учун аҳамиятли бўлган ган жами 9 081 234 сўм давлат божини ун-
ҳолатларнинг исботланмаганлиги бирин- дириш тўғрисидаги даъво аризаси талаблари
чи инстанция судининг ҳал қилув қарори- туманлараро иқтисодий судининг ҳал қилув
ни ўзгартириш ёки бекор қилиш учун асос қарори билан қисман қаноатлантирилган.
бўлади.
Агар ижро этилмаган суд ҳужжати бекор Кассация инстанцияси судининг 2019
қилиниб ёки ўзгартирилиб, даъвони тўлиқ йил 25 февралдаги қарори билан ҳал қилув
ёки қисман рад этиш тўғрисида янги суд қарори бекор қилиниб, даъвогарнинг даъво
ҳужжати қабул қилинса ёхуд иш юритиш талабларини қаноатлантиришни рад этиш
тугатилса ёки даъво кўрмасдан қолдирилса, ҳақида янги қарор қабул қилинган.
суд бекор қилинган ёки тегишли қисми ўз-
гартирилган суд ҳужжати бўйича ундириш- Назорат шикоятида, судлар томонидан
ни тўлиқ ёхуд қисман бекор қилиш ҳақида моддий ва процессуал ҳуқуқ нормалари
суд ҳужжатини қабул қилиши белгиланган. нотўғри қўлланилганлиги, иш учун аҳами-
«Ж» МЧЖ (бундан буён матнда даъвогар ятли ҳолатларга аниқлик киритилмаганлиги,
деб юритилади) Нукус туманлараро иқтисо- кассация инстанцияси суди томонидан ав-
дий судига даъво аризаси билан жавобгар тоавария ишлаб чиқариш билан боғлиқ деб
«Ў» АЖ (бундан буён матнда жавобгар деб топилганлиги тўғрисида Қорақалпоғистон
юритилади) Қорақалпоғистон Республикаси Республикаси фуқаролик ишлари бўйича
филиалига нисбатан мурожаат қилиб, Г.Қал- судининг ажрими инобатга олинмаганлиги
либековага суднинг ҳал қилув қарори асоси- кўрсатилиб, мазкур иш бўйича қабул қилин-
да тўланган 256 837 109 сўм, А.Алламбер- ган кассация инстанцияси суди қарорини бе-
геновага суднинг ҳал қилув қарори асосида кор қилиб, ҳал қилув қарорини кучда қолди-
тўланган 192 918 640 сўм, А.Алламбергено- риш сўралган.
ванинг вояга етмаган фарзандлари Сарсен-
баева Мехрибон Балтабаевна (20.05.2002 ИПК 73-моддасининг биринчи ва учинчи
йил), Сарсенбаева Гулмира Балтабаевна қисмларига кўра, ишнинг иқтисодий суд то-
(13.09.2003 йил), Сарсенбаев Ойбек Балта- монидан ҳаммага маълум деб топилган ҳо-
баевич (04.10.2009 йил)нинг таъминоти учун латлари исботлашга муҳтож эмас.
ҳар ойда 1 367 821,52 сўм миқдоридан келиб
чиқиб, уларнинг вояга етган вақтига қадар Фуқаролик ишлари бўйича суднинг ёки
ундиришни, Г.Қаллибекованинг вояга ет- маъмурий суднинг қонуний кучга кирган ҳал
маган қизи А.Жумабергановага (09.01.2013 қилув қарори бошқа ишни кўраётган иқти-
йил) ҳар ойда 1 504 384,64 сўм миқдоридан содий суд учун фуқаролик ишлари бўйича
келиб чиқиб, нафақани вояга етгунига қадар суднинг ёки маъмурий суднинг ҳал қилув
ундиришни, Молия вазирлиги ҳузуридаги қарорида аниқланган ва ишда иштирок этув-
бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасига чи шахсларга тааллуқли бўлган ҳолатларга
тўланиши лозим бўлган жами 35 725 368,38 доир масалалар бўйича мажбурийдир.
сўмни, вояга етмаган фарзандлари учун ҳар
ойда тўланадиган Г.Қаллибековага 442 320 Фуқаролик ишлари бўйича Нукус туман-
сўм ва А.Алламбергеновага тайинланган 1 лараро судининг 2018 йил 27 апрелдаги ҳал
278 885,93 сўм миқдоридан келиб чиқиб ун- қилув қарори билан даъвогардан Г.Қаллибе-
диришни, «Советник» адвокатлик фирмасига ковага 256 837 109 сўм, А.Алламбергеновага
тўланган 4 000 000 сўм хизмат ҳақини, фуқа- 192 918 640 сўм ундирилган.
Қорақалпоғистон Республикаси фуқа-
ролик ишлари бўйича судининг 2017 йил
19 сентябрдаги ажрими билан даъвогар хо-
димлари А.Давлетов ва Б.Жумабаев ишлаб
чиқариш билан боғлиқ ҳолда вафот этган деб
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
ИҚТИСОДИЙ ИШЛАР БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ 19
топилган. Шу боис, даъвогарнинг жавобгар- касаллигига чалиниши ёки соғлиғининг
дан суднинг ҳал қилув қарори асосида тўлан- бошқача тарзда шикастланиши муносабати
ган Г.Қаллибековага 256 837 109 сўм, А.Ал- билан унинг соғлиғи ёмонлашганлиги ёхуд
ламбергеновага тўланган 192 918 640 сўмни вафот этганлиги туфайли келиб чиққан қў-
ундириш ҳақидаги талаби асосли бўлиб, уни шимча харажатларининг компенсация қили-
қаноатлантириш лозим бўлади. нишига доир қисми бўйича суғурта товони
иш берувчига, у шундай харажатларни амал-
ИПКнинг 66-моддасига кўра, иш бўйича га оширганлигини тасдиқлайдиган ҳужжат-
далиллар ушбу Кодексда ва бошқа қонун- лар асосида тўланади.
ларда назарда тутилган тартибда олинган
фактлар ҳақидаги маълумотлар бўлиб, улар Даъвогарнинг А.Алламбергенованингвоя-
асосида суд ишда иштирок этувчи шахслар- га етмаган фарзандлари Сарсенбаева Мехри-
нинг талаблари ва эътирозларини асослов- бон Балтабаевна (20.05.2002 йил), Сарсен-
чи ҳолатлар, шунингдек низони тўғри ҳал баева Гулмира Балтабаевна (13.09.2003
қилиш учун аҳамиятга эга бўлган бошқа йил), Сарсенбаев Ойбек Балтабаевичнинг
ҳолатлар мавжудлигини ёки мавжуд эмасли- (04.10.2009 йил) таъминоти учун ҳар ойда
гини аниқлайди. Бундай маълумотлар ёзма 1 367 821,52 сўм миқдоридан келиб чиқиб,
ва ашёвий далиллар, экспертларнинг хуло- уларнинг вояга етган вақтига қадар унди
салари, мутахассисларнинг маслаҳатлари риш, Г.Қаллибекованинг вояга етмаган қи
(тушунтиришлари), гувоҳларнинг кўрсатув- зи А.Жумабергановага (09.01.2013 йил) ҳар
лари, ишда иштирок этувчи шахсларнинг ту- ойда 1 504 384,64 сўм миқдоридан келиб
шунтиришлари билан аниқланади. чиқиб нафақани вояга етгунига қадар ун-
дириш, вояга етмаган фарздандлари учун
Қонунни бузган ҳолда олинган далиллар- Г.Қаллибековага ҳар ойда тўланадиган 442 320
дан фойдаланишга йўл қўйилмайди. сўм ва А.Алламбергеновага тайинланган
1 278 885,93 сўм миқдоридан келиб чиқиб
Шунингдек, даъво талабининг Молия ундириш, «Советник» адвокатлик фирмасига
вазирлиги ҳузуридаги бюджетдан ташқа- тўланган 4 000 000 сўм хизмат ҳақини, фуқа-
ри Пенсия жамғармасига тўланиши лозим ролик ишлари бўйича Нукус туманлараро су-
бўлган жами 35 725 368,38 сўмни ундириш дининг 2018 йил 27 апрелдаги ҳал қилув қа-
тўғрисидаги қисми ишдаги ҳужжатлар билан рорига асосан давлат фойдасига ундирилган
тўлиқ ўз исботини топган. Яъни, 2018 йил 3 жами 9 081 234 сўм давлат божини ундириш
августдаги 650-сонли тўлов топшириқнома- тўғрисидаги талаблари асослаб берилмаган-
си билан даъвогар томонидан Ўзбекистон лиги, яъни даъвогар томонидан судга даъво
Республикаси Молия вазирлиги Ғазначилик аризаси тақдим қилгунга қадар ушбу сумма-
бошқармасига 10 896 891,20 сўм, 651-сонли ларни юқорида кўрсатилган шахсларга тўлаб
тўлов топшириқномаси билан 24 828 477,18 берилганлигини тасдиқловчи ҳужжатлар суд
сўм, жами 35 725 368,38 сўм тўлаб берилган. га тақдим қилинмаганлиги, шунингдек адво-
Шу боис, даъвогарнинг мазкур талаби ҳам кат хизмати ва фуқаролик судига тўланган
асосли бўлиб, уни қаноатлантириш лозим давлат божини ундириш талаблари асоссиз
бўлади. бўлганлиги боис, судлов ҳайъати даъвогар-
нинг мазкур талабларини қаноатлантиришни
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар рад этишни лозим топади.
Маҳкамасининг 2009 йил 24 июндаги
177-сонли қарори билан тасдиқланган «Иш Биринчи инстанция суди даъвогар-
берувчининг фуқаролик жавобгарлиги- нинг А.Алламбергенованинг вояга етма-
ни мажбурий суғурта қилиш қоидалари»- ган фарзандлари Сарсенбаева Мехрибон
нинг 48-бандида мажбурий суғурта қилиш Балтабаевна (20.05.2002 йил), Сарсенбаева
шартномасининг иш берувчининг ходим Гулмира Балтабаевна (13.09.2003 йил), Сар-
ўз меҳнат вазифаларини бажариши билан
боғлиқ ҳолда меҳнатда майиб бўлиши, касб
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
20 ИҚТИСОДИЙ ИШЛАР БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ
сенбаев Ойбек Балтабаевич (04.10.2009 йил) қаноатлантириш тўғрисида янги қарор қабул
нинг таъминоти учун ҳар ойда 1 367 821,52 қилиниши, яъни жавобгардан даъвогар фой-
сўм миқдоридан келиб чиқиб, уларнинг воя- дасига жами 485 481 116 сўм ундириш, даъво
га етган вақтига қадар ундириш, Г.Қаллибе- талабларининг қолган қисмини қаноатланти-
кованинг вояга етмаган қизи А.Жумаберга- ришни рад этиш, суд харажатларини даъво
новага (09.01.2013 йил) ҳар ойда 1 504 384,64 талабининг қаноатлантирилган қисмига му-
сўм миқдоридан келиб чиқиб нафақани во- таносиб равишда тақсимлаш, экспертиза ха-
яга етгунига қадар ундириш, вояга етмаган ражатларини даъвогар зиммасида қолдириш,
фарзандл ари учун ҳар ойда тўланадиган суд мажлисини видеоконференцалоқа режи-
Г.Қаллибековага 442 320 сўм ва А.Алламбер- мида олиб бориш билан боғлиқ харажатла-
геновага тайинланган 1 278 885,93 сўм миқ- рини ИПКнинг 118-моддаси талабларидан
доридан келиб чиқиб ундириш ҳақидаги та- келиб чиқиб, жавобгар зиммасига юклаш
лабларини тасдиқловчи ҳужжатлар мавжуд лозим. Бинобарин, тарафлар томонидан ол-
бўлмаса-да, ушбу талабларини қаноатланти- диндан тўланган давлат божларини инобат-
риш тўғрисида барвақт хулосага келган. га олиб, ишни биринчи, кассация ва назорат
инстанция судида кўриш учун жавобгардан
Кассация инстанцияси суди эса ишдаги да- даъвогар фойдасига 953 966,68 сўм давлат
лилларга тегишли ҳуқуқий баҳо бермасдан, божи ва 17 840 сўм почта харажатларини
нима сабабдан ушбу далиллар мақбул далил ҳамда республика бюджетига 1 303 799,86
сифатида инобатга олинмаслигини қарорда сўм давлат божи, ишни видеоконференца-
кўрсатмасдан, даъвогарнинг даъво талаб лоқа режимида кўриш билан боғлиқ 111 500
ларини тўлиқ қаноатлантиришни рад этиш сўм харажатлари ва 17 840 сўм почта хара-
ҳақида нотўғри хулосага келган. жатлари ундирилиши лозим.
Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик Баён қилинганларга асосан судлов
суди Пленумининг «Суднинг ҳал қилув қа- ҳайъа т и ишда иштирок этувчи шахслар
рори ҳақида» 2007 йил 15 июндаги 161-сон- вакилларининг тушунтиришларини ҳамда
ли қарорининг 1-бандида суд томонидан қа- прокурорнинг суд қарорларини фуқаролик
бул қилинган қарор моддий ва процессуал ишлари бўйича суди томонидан қабул қилин-
ҳуқуқ нормалари билан тўлиқ мос келиши, ган қарорларга мувофиқлаштириш тўғриси-
иш ҳужжатлари ва суд аниқлаган ҳолатлар- даги фикрини тинглаб, шикоятда келтирил-
га мувофиқ бўлиши кераклиги, қайд этилган ган важларни иш ҳужжатлари билан бирга
талабларга риоя этмаслик ИПКнинг 279, 302 муҳокама қилиб, юқоридаги асосларга кўра
ва 322-моддаларига мувофиқ қарорнинг бе- суд қарорларини бекор қилиб, даъвони қис-
кор қилиниши ёки ўзгартирилиши учун асос ман қаноатлантириш тўғрисида янги қарор
бўлиши мумкинлиги, суд томонидан ИПК- қабул қилишни, шикоятни эса қисман қано-
нинг 177-моддасида назарда тутилган барча атлантириш тўғрисида қарор қабул қилган.
масалаларни ҳал этмайдиган, юзаки, асос
лантирилмаган қарорларнинг қабул қилини- 4-2301-1801/2927-сонли иш
ши мумкин эмаслиги ҳақида тушунтириш
берилган. ***
3. Кредит шартномаси бўйича бир та-
ИПК 322-моддасининг биринчи қисми- раф - банк ёки бошқа кредит ташкилоти
га биноан суд ҳужжатининг ноқонунийлиги (кредитор) иккинчи тарафга (қарз олувчи-
ёки асоссизлиги ҳал қилув қарорини, қарор- га) шартномада назарда тутилган миқ-
ни назорат тартибида ўзгартириш ёки бекор дорда ва шартлар асосида пул маблағлари
қилиш учун асос бўлади. (кредит) бериш, қарз олувчи эса олинган
пул суммасини қайтариш ва унинг учун
Бундай ҳолатда шикоят қисман қаноатлан- фоизлар тўлаш мажбуриятини олади.
тирилиши, иш юзасидан қабул қилинган суд
қарорлари бекор қилиниши, даъвони қисман
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
ИҚТИСОДИЙ ИШЛАР БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ 21
ИПК 118-моддасининг иккинчи ва тўққи- 18 941 190 сўм кредит фоизи ундириш, ун-
зинчи қисмларига мувофиқ ҳал қилув қарори дирувни гаров мулкига қаратиш қисмини қа-
ўз фойдасига чиқарилган тарафга иш бўйича ноатлантиришни рад этиш қисми – даъво та-
қилинган барча суд харажатларининг ўрни, лабининг ундирувни гаров мулкига қаратиш
гарчи бошқа тараф давлат божини тўлашдан ҳамда 18 941 190 сўм кредит фоизи ундириш
озод этилган бўлса ҳам ушбу бошқа тараф қисмини қаноатлантириш рад этилсин деб
ҳисобидан қопланади. Ишда иштирок этувчи ўзгартирилган. Ҳал қилув қарори хулоса
шахсларнинг апелляция, кассация, назорат қисмининг тўртинчи хатбошиси (хусусий
шикояти бериш билан боғлиқ ҳолда қилган корхонадан бюджетга давлат божи ундириш
суд харажатлари ушбу моддада баён этилган қисми) бекор қилинган. Ҳал қилув қарори-
қоидаларга мувофиқ тақсимланади. нинг қолган қисми ўзгаришсиз қолдирилган.
Ўзбекистон Савдо-саноат палатаси Бу- Кассация инстанцияси судининг 2017 йил
хоро вилояти ҳудудий бошқармаси (бун- 17 майдаги қарори билан апелляция инстан-
дан буён матнда палата деб юритилади) цияси судининг қарори бекор қилинган. Ҳал
АТ «Халқ банки» Бухоро вилоят Амалиёт бў- қилув қарорининг – ундирувни гаров мулки-
лими (бундан буён матнда банк бўлими деб га қаратиш қисмини қаноатлантиришни рад
юритилади) манфаатида судга даъво аризаси этиш қисми бекор қилиниб, ундирувни га-
билан мурожаат қилиб, «А» хусусий корхо- ров мулкига қаратиш ҳақида янги қарор қа-
насидан (бундан буён матнда хусусий корхо- бул қилинган. Ҳал қилув қарорининг қолган
на деб юритилади) банк бўлими фойдасига қисми ўзгаришсиз қолдирилган.
муддатидан олдин 57 787 810 сўм кредитдан
асосий қарз, 18 941 190 сўм кредит фоизи, Назорат шикоятида кассация инстанция
жами 75 729 000 сўм ундиришни, ундирувни си суди томонидан иш учун аҳамиятли ҳо-
«SH» фермер хўжалигига (бундан буён матн латлар ўрганилмаганлиги, ишдаги мавжуд
да фермер хўжалиги деб юритилади) тегиш ҳужжатларга ҳуқуқий баҳо берилмаганлиги,
ли бўлган Бухоро вилояти, Бухоро тумани, хусусий корхона томонидан 2016 йилда кре-
Сўфикоргар ҚФЙ, Урганжихона қишлоғи- дит қарздорлик тўлиқ қопланганлиги, шу
да жойлашган «болалар боғчаси биноси»га сабабли суд ижрочилари томонидан ижро
(бундан буён матнда гаров мулки деб юрити- иши бўйича иш юритиш тамомланганлиги,
лади) қаратишни сўраган. бироқ кредит қарздорлик тўлиқ қопланган-
дан кейин ҳам асоссиз равишда 18 941 190
Суднинг 2016 йил 18 октябрдаги ажрими сўм кредит фоизи ҳисобланганлиги ҳақида
билан ишга АТ «Халқ банки» (бундан буён важлар келтирилиб, кассация инстанцияси
матнда банк деб юритилади) даъвогар сифа- судининг қарорини бекор қилиб, апелляция
тида жалб қилинган. инстанцияси судининг қарорини ўз кучида
қолдириш сўралган.
Биринчи инстанция судининг 2016 йил 17
ноябрдаги ҳал қилув қарори билан даъво та- Аниқланишича, банк ва хусусий корхона
лаблари қисман қаноатлантирилган. Хусусий ўртасида 2013 йил 10 апрелда 22-сонли кре-
корхонадан банк фойдасига 18 941 190 сўм дит шартномаси тузилган бўлиб, унга кўра,
кредит фоизи ундирилган. Ундирувни гаров банк хусусий корхонага «DX225LCASLR»
мулкига қаратиш қисмини қаноатлантириш русумли занжирли экскаватор сотиб олиши
рад этилган. Даъво талабининг 56 787 810 сўм учун, йиллик 18 фоиз тўлаш шарти билан
асосий қарз ундириш ва банк бўлимига нисба- 3 (уч) йил муддатга 420 000 000 сўм кре-
тан қисми бўйича иш юритиш тугатилган. дит ажратиш, хусусий корхона эса олин-
ган кредитдан фойдаланиб, кредит ва унга
Апелляция инстанцияси судининг 2017 ҳисобланган фоизларни шартномага илова
йил 1 февралдаги қарори билан ҳал қилув қилинган тўлов графиги асосида қайтариш
қарори хулоса қисмининг иккинчи хатбоши- мажбуриятини олган.
сидаги – хусусий корхонадан банк фойдасига
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
22 ИҚТИСОДИЙ ИШЛАР БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ
Кредит қайтарилишининг таъминоти си- Иш кўрилган вақтда амалда бўлган Ўзбе-
фатида банк, хусусий корхона ва фермер кистон Республикаси Хўжалик процессуал
хўжалиги ўртасида 2013 йил 11 апрелда кодекси 86-моддасининг 1 ва 2-бандларига
тузилган ипотека шартномасига асосан га- кўра, хўжалик суди низо хўжалик судида
ров мулки биргаликда тузилган 2013 йил 15 кўриш учун тегишли бўлмаса, умумий суд,
мартдаги баҳолаш далолатномасига асосан хўжалик судининг айни бир шахслар ўртаси-
200 000 000 сўмга ўзаро баҳоланиб, гаровга даги, айни бир предмет тўғрисидаги ва айни
қўйилган. бир асослар бўйича низо юзасидан қонуний
кучга кирган ҳал қилув қарори бўлса, иш
Кредит шартномасида хусусий корхона юритишни тугатади.
олинган кредит суммаси ва унга ҳисобланган
фоизларни ойма-ой тўлов жадвали асосида Биринчи инстанция суди юқорида қайд
тўлаб бориш мажбуриятини олган бўлса-да, этилган 20-1403/8628-сонли иш юзасидан
бироқ тўловни ўз вақтида амалга оширмаган. 2014 йил 19 декабрда қабул қилинган ҳал
қилув қарори билан хусусий корхонадан
Палатанинг банк бўлими манфаатида бер- банк фойдасига низоли иш бўйича сўралган
ган даъво аризаси бўйича Бухоро вилоят хў- 56 787 810 сўм кредитдан асосий қарз унди-
жалик судида қўзғатилган 20-1403/8628-сон- рилиб, ундирув фермер хўжалигига тегишли
ли иш юзасидан 2014 йил 19 декабрда қабул бўлган гаров мулкига қаратилганлигини, шу-
қилинган ҳал қилув қарори билан хусусий нингдек банк бўлими юридик шахс мақоми-
корхонадан банк фойдасига 401 500 000 сўм га эга эмаслигини инобатга олиб, даъво та-
кредит қарз, 12 078 000 сўм кредит фоизи, лабининг 56 787 810 сўм кредитдан асосий
1 467 359 сўм пеня, 2500 сўм почта харажати, қарз ундириш ва банк бўлимига нисбатан
жами 415 047 859 сўм ундирилган. Ундирув қисмлари бўйича иш юритишни тугатиш,
гаров мулки ва кредит эвазига сотиб олинган ундирувни фермер хўжалигига тегишли бўл-
«DX225LCASLR» русумли занжирли экс- ган гаров мулкига қаратиш қисмини қаноат-
каваторга қаратилиб, гаров мулкининг ким лантиришни рад этиш ҳақида тўғри хулосага
ошди савдосидаги бошланғич сотув баҳоси келган бўлса-да, бироқ хусусий корхонадан
200 000 000 сўм, кредит эвазига сотиб олин- банк фойдасига 18 941 190 сўм кредит фоизи
ган «DX225LCASLR» русумли занжирли ундириш ҳақида нотўғри хулосага келган.
экскаваторнинг ким ошди савдосидаги бош
ланғич сотув баҳоси эса 375 000 000 сўм этиб Чунки, даъво аризасида хусусий корхона-
белгиланган. дан 18 941 190 сўм кредит фоизи ундиришни
талаб қилишда ФК 734 ва 736-моддасининг
Даъво аризасида хусусий корхонадан қай- биринчи қисмига асосланган.
тарилмаган 56 787 810 сўм кредит қарзи ва
унга мутаносиб ҳисобланган 18 941 190 сўм ФК 327-моддасининг биринчи ва иккин-
фоизни (2016 йил 5 октябрь ҳолатига) унди- чи қисмларига мувофиқ бошқа шахсларнинг
риш, шунингдек ундирувни фермер хўжали- пул маблағларини ғайриқонуний ушлаб қо-
гига тегишли бўлган гаров мулкига қаратиш лиш, уларни қайтариб беришдан бош тортиш,
сўралган. уларни тўлашни бошқача тарзда кечиктириш
ёхуд бошқа шахс ҳисобидан асоссиз олиш
ФК 47-моддасининг учинчи қисмига муво- ёки жамғариш натижасида улардан фойда-
фиқ ваколатхона ва филиаллар юридик шахс ланганлик учун ушбу маблағлар суммасига
ҳисобланмайди. Улар ўзларини ташкил этган фоиз тўланиши керак. Фоизлар миқдори кре-
юридик шахс томонидан мол-мулк билан таъ- дитор яшайдиган жойда, кредитор юридик
минланадилар ҳамда у тасдиқлаган низомлар шахс бўлганида эса, унинг жойлашган ерида
асосида иш олиб борадилар. Ваколатхона ва пул мажбурияти ёки унинг тегишли қисми
филиалларнинг раҳбарлари юридик шахс то- бажарилган кунда мавжуд бўлган банк фои
монидан тайинланади ҳамда унинг ишончно- зининг ҳисоб ставкаси билан белгиланади.
маси асосида иш олиб боради.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
ИҚТИСОДИЙ ИШЛАР БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ 23
Қарз суд тартибида ундириб олинганида суд қайтариш кунига қадар пул маблағларидан
кредиторнинг талабини даъво қўзғатилган фойдаланилган бутун давр учун ФКнинг
кундаги ёки қарор чиқарилган кундаги банк 734-моддасида назарда тутилган фоизларни
фоизининг ҳисоб ставкасига қараб қонди- олиш ҳуқуқидан маҳрум қилмаслиги, тўр-
риши мумкин. Ушбу қоидалар қонунда ёки тинчи хатбошисида ФКнинг 736-моддаси
шартномада бошқа фоиз миқдори белгилан- биринчи қисмида назарда тутилган фоизлар
ган бўлмаса, қўлланилади. фуқаролик-ҳуқуқий жавобгарлик чораси ҳи-
собланиши, кўрсатилган, қарз суммасини
ФК 734-моддасининг биринчи қисмига қайтаришни кечиктириш муносабати билан
мувофиқ, агар қонунда ёки қарз шартномаси- ундириладиган фоизлар, агар қонун ҳуж-
да бошқача тартиб назарда тутилган бўлма- жатларида ёки шартномада бошқача тартиб
са, қарз берувчи (юридик шахс ёки фуқаро) белгиланган бўлмаса, пул маблағларидан
қарз олувчидан қарз суммасига шартномада фойдаланганлик учун қайтариш кунига ҳи-
белгиланган миқдорда ва тартибда фоизлар собланган фоизларсиз ушбу суммага ҳисоб
олиш ҳуқуқига эга бўлади. ланиши ҳақида тушунтириш берилган.
ФК 736-моддасининг биринчи қисмига Бироқ, хусусий корхонага нисбатан ҳисоб
мувофиқ, агар қонун ҳужжатларида ёки қарз ланган 18 941 190 сўм кредит фоизнинг теги-
шартномасида бошқача тартиб назарда ту- шли ҳисоб-китоби мавжуд эмас, агар фоизни
тилган бўлмаса, қарз олувчи қарз суммасини ҳисоблашда ФКнинг 734-моддасига асослан-
вақтида қайтармаган ҳолларда ушбу Кодекс- ган бўлса, шартномада белгиланган қайси
нинг 734-моддаси биринчи қисмида назарда миқдордан келиб чиққанлиги, ФК 736-мод-
тутилган фоизлар тўланган бўлишидан қатъи дасининг биринчи қисмига асосл анган бўл-
назар, қарз қайтариб берилиши керак бўлган са, у ҳолда ФК 327-моддасининг биринчи ва
кундан бошлаб то у қарз берувчига қайтариб иккинчи қисмларида назарда тутилган қайси
берилган кунгача бу сумма юзасидан ушбу миқдордан келиб чиққанлиги, пул маблағла-
Кодекс 327-моддасининг биринчи ва иккин- рини ғайриқонуний ушлаб қолганлиги, улар-
чи қисмларида назарда тутилган миқдорда ни қайтариб беришдан бош тортганлиги ёки
фоизлар тўланиши керак. фойдаланганлиги исботланмаган. Қолавер-
са, хусусий корхона томонидан қайтарилма-
ФК 744-моддасининг биринчи қисми- ган 56 787 810 сўм кредитдан асосий қарз
га мувофиқ кредит шартномаси бўйича бир 20-1403/8628-сонли иш бўйича чиқарилган
тараф – банк ёки бошқа кредит ташкилоти ижро ҳужжатига асосан ундириб олиниши
(кредитор) иккинчи тарафга (қарз олувчи- мумкин. Шунингдек, банкнинг Бухоро туман
га) шартномада назарда тутилган миқдорда суд ижрочилари бўлимига йўллаган 2016 йил
ва шартлар асосида пул маблағлари (кредит) 24 мартдаги 126/03-03-сонли маълумотида
бериш, қарз олувчи эса олинган пул сумма- 2016 йил 22 мартда қарздорлик тўлиқ қоп
сини қайтариш ва унинг учун фоизлар тўлаш ланганлиги инобатга олиниб, қолдиқ сум-
мажбуриятини олади. ма, яъни 27 714 749,01 сўм қайтарилганлиги
қайд этилган.
Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пле-
нуми ва Олий хўжалик суди Пленумининг Апелляция инстанцияси суди эса қайд
«Кредит шартномаларидан келиб чиқадиган этилганларни инобатга олмасдан, ҳал қилув
мажбуриятлар бажарилишини таъминлаш қарорини ўзгартириш, кассация инстанция-
тўғрисидаги фуқаролик қонун ҳужжатлари- си суди апелляция инстанцияси судининг қа-
ни қўллашнинг айрим масалалари ҳақида» рорини бекор қилиб, ҳал қилув қарорининг –
2006 йил 20 декабрдаги 13/150-сонли қарори ундирувни гаров мулкига қаратиш қисмини
10-бандининг иккинчи хатбошисида кредит қаноатлантиришни рад этиш қисмини бекор
шартномасининг муддатидан олдин бекор қилиб, ундирувни гаров мулкига қаратиш
қилиниши кредит ташкилотини кредит шарт-
номасини бекор қилиш пайтидан бошлаб
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
24 ИҚТИСОДИЙ ИШЛАР БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ
ҳақида янги қарор қабул қилиб, нотўғри ху- лари (ҳаракатсизлиги) устидан палата аъзо-
лосага келган. ларининг манфаатларини кўзлаб қилинган
шикоятлар бўйича давлат божидан озод этил-
ИПК 321-моддасининг 3-бандига кўра, ганлиги сабабли ишни биринчи, апелляция ва
суд ишни назорат тартибида кўриб чиққанда кассация инстанцияси судларида кўриш учун
ҳал қилув қарорини, қарорни ўзгартириш- ундирилиши лозим бўлган давлат божини
га ёхуд бекор қилишга ҳамда ишни янгидан ундирувсиз қолдиришни, почта харажатлари
кўриш учун юбормасдан янги қарор қабул олдиндан тўланганлигини инобатга олишни,
қилишга ҳақли. банкдан фермер хўжалиги фойдасига ишни
назорат инстанцияси судида кўриш учун ол-
ИПК 322-моддасининг биринчи қисмига диндан тўланган 94 705,95 сўм давлат божи ва
мувофиқ суд ҳужжатининг ноқонунийлиги 17 000 сўм почта харажати ундиришни, шу-
ёки асоссизлиги ҳал қилув қарорини, қарор- нингдек суд мажлисини кассация ва назорат
ни назорат тартибида ўзгартириш ёки бекор инстанцияси судларида видеоконференца-
қилиш учун асос бўлади. лоқа режимида ўтказиш билан боғлиқ 85 750
(30 000+55 750) сўм суд харажатларини банк
ИПК 118-моддасининг иккинчи ва тўққи- зиммасига юклашни лозим топиш тўғрисида
зинчи қисмларига мувофиқ ҳал қилув қарори қарор қабул қилган.
ўз фойдасига чиқарилган тарафга иш бўйича
қилинган барча суд харажатларининг ўрни, 20-1606/13307-сонли иш
гарчи бошқа тараф давлат божини тўлашдан ***
озод этилган бўлса ҳам ушбу бошқа тараф
ҳисобидан қопланади. Ишда иштирок этувчи II. Моддий ҳуқуқ нормаларини
шахсларнинг апелляция, кассация, назорат қўллаш амалиёти
шикояти бериш билан боғлиқ ҳолда қилган
суд харажатлари ушбу моддада баён этилган 1. Суд қарорлари моддий ва процессуал
қоидаларга мувофиқ тақсимланади.
ҳуқуқ нормаларига тўлиқ мос ҳолда қа-
Бундай ҳолатда судлов ҳайъати, назорат
шикоятини қисман қаноатлантиришни, апел- бул қилинган бўлса, жавобгар томонидан
ляция ва кассация инстанцияси судларининг
қарорларини тўлиқ, ҳал қилув қарорининг – келтирилган важлар суд қарорларини ўз-
хусусий корхонадан банк фойдасига 18 941 190
сўм кредит фоизи ва 5000 сўм почта хаража- гартириш ёки бекор қилиш учун асос бўла
ти ҳамда республика бюджетига 189 412 сўм
давлат божи ундириш қисмларини бекор қи- олмайди.
лишни, ҳал қилув қарорининг бекор қилинган
қисми бўйича янги қарор қабул қилишни, ху- Суднинг мазмунан тўғри бўлган ҳал қилув
сусий корхонадан банк фойдасига 18 941 190
сўм кредит фоизи ундириш ҳақидаги даъво қарори, қарори фақат юзаки асослар бўйича-
талабини қаноатлантириш рад этишни, ҳал
қилув қарорининг қолган қисмини ўзгариш- гина бекор қилиниши мумкин эмас.
сиз қолдиришни, Ўзбекистон Республикаси
Солиқ кодексининг иш кўрилган вақтда амал- Суд харажатлари ишда иштирок этув-
да бўлган 330-моддасининг 6-бандига кўра,
Ўзбекистон Республикаси Савдо-саноат па- чи шахсларнинг қаноатлантирилган даъво
латаси ва унинг ҳудудий бошқармалари – па-
лата аъзоларининг манфаатларини кўзлаб қи- талабл ари миқдорига мутаносиб равишда
линган даъволар юзасидан, шунингдек давлат
ва хўжалик бошқаруви органларининг қарор- уларнинг зиммасига юклатилади.
лари, улар мансабдор шахсларининг ҳаракат-
Вилоят хўжалик судининг
15-1606/9732-сонли иши бўйича 2017 йил 10
июнда қабул қилинган ҳал қилув қарорига
асосан «TA’MIR» масъулияти чекланган жа-
миятидан (бундан буён матнда қарздор деб
юритилади) унитар корхонаси (бундан буён
матнда аризачи деб юритилади) фойдасига
320 209 350 сўм асосий қарз, 32 020 935 сўм
пеня, 3 552 303 сўм давлат божи ва 3 000 сўм
почта харажатлари, жами 355 755 588 сўм
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
ИҚТИСОДИЙ ИШЛАР БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ 25
ундирилган ва ижро варақаси берилган. Бундан ташқари, ушбу Қонуннинг 5-мод-
Қарздорнинг суд қарорига асосан қарздор- дасида банкротлик тўғрисидаги иш банкрот-
лик аломатлари мавжуд бўлган тақдирда, агар
ликни тўлаш учун тўлов қобилияти йўқлиги, қарздор юридик шахсга нисбатан жами талаб
пул маблағларини ўз вақтида ўтказиб берма- лар базавий ҳисоблаш миқдорининг камида
ганлиги, солиқ ва бошқа мажбурий тўловлар беш юз каррасини ташкил этадиган бўлса,
бўйича қарзи мавжудлиги сабабли, аризачи иқтисодий суд томонидан қўзғатилиши мум-
судга даъво аризаси билан мурожаат қилиб, кин, ушбу Қонунда назарда тутилган ҳоллар
қарздорни банкрот деб топишни сўраган. бундан мустасно эканлиги кўрсатилган.
Туманлараро иқтисодий судининг 2019 Қарздорнинг туман давлат солиқ инспек-
йил 7 июндаги ҳал қилув қарори билан қарз- цияси олдида 56 535 133 сўм, аризачи ол-
дор банкрот деб топилган ва тугатишга доир дида 309 653 941 сўм қарздорлиги мавжуд-
иш юритиш бошланган. Б.Жўраев қарздорни лиги, Фарғона вилоят хўжалик судининг
тугатиш бошқарувчиси этиб тайинланган. 15-1606/9732-сонли иши бўйича 2017 йил 10
июнда қабул қилинган ҳал қилув қарори би-
Вилоят иқтисодий суди апелляция инс лан тасдиқланганлиги, қарздорлик миқдори
танциясининг 2019 йил 7 августдаги қарори энг кам ойлик иш ҳақининг беш юз барава-
билан ҳал қилув қарори ўзгаришсиз қолди- ридан ошиб кетганлиги, тўлов мажбурияти
рилган. юзага келган кундан эътиборан қарздор то-
монидан бажарилмаганлиги ҳолати ишдаги
Қарздор томонидан мазкур суд қарорлари ҳужжатлар ва тарафлар вакилларининг кўр-
устидан назорат шикояти берилган бўлиб, сатмалари билан тўлиқ ўз исботини топган.
унда жамиятда 20 нафардан ортиқ ишчи-хо-
димлар ишлаб келаётганлиги, жамият фао- Аризачининг қарздорни банкрот деб то-
лиятини тиклаш ва юритиш учун имконияти пиш тўғрисидаги аризаси суднинг 2019 йил
мавжудлиги, аризачи билан ўзаро келишувга 15 апрелдаги ажрими билан иш юритишга
эришиш ва ҳамкорликда ишлаш чоралари қабул қилиниб, қарздорга нисбатан кузатув
кўрилганлиги инобатга олинмаганлигини таомили жорий этилган.
кўрсатиб, суд қарорларини бекор қилиб, суд
санацияси жорий қилиш ҳақида ажрим чиқа- Қарздор кредиторларининг 2019 йил 8
риш сўралган. майдаги қарори билан қарздорга нисбатан
банкротликнинг тугатиш таомилини жорий
Иш ҳужжатларидан кўринишича, вилоят этиш суддан сўралган.
хўжалик судининг 15-1606/9732-сонли иши
бўйича 2017 йил 10 июнда қабул қилинган Биринчи инстанция судининг 2019 йил
ҳал қилув қарорига асосан қарздордан ари- 7 июндаги ҳал қилув қарори билан қарздор
зачи фойдасига жами 355 755 588 сўм унди- банкрот деб топилган ва унга тугатишга доир
рилган ва ижро варақаси берилган. иш юритиш бошланган.
Биринчи инстанция суди томонидан ишни ИПК 322-моддасининг биринчи қисми-
кўриш вақтида амалда бўлган «Банкротлик га биноан суд ҳужжатининг ноқонунийлиги
тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Қо- ёки асоссизлиги ҳал қилув қарорини, қарор-
нунининг 4-моддасига кўра, қарздорнинг ни назорат тартибида ўзгартириш ёки бекор
пул мажбуриятлари бўйича кредиторлар та- қилиш учун асос бўлади.
лабларини қондиришга ва (ёки) мажбурий
тўловлар бўйича ўз мажбуриятини бажариш- Мазкур ҳолатда биринчи ва апелляция
га қодир эмаслиги, агар тегишли мажбури- инстанцияси судлари ишда иштирок этув-
ятлар ва (ёки) тўловлар мажбурияти юзага чи шахсларнинг важларини муҳокама этиб,
келган кундан эътиборан уч ой давомида уларга тегишли ҳуқуқий баҳо бериб, моддий
қарздор томонидан бажарилмаган бўлса, ҳамда процессуал ҳуқуқ нормаларини тўғри
унинг банкротлик аломатлари деб эътироф қўллаб, иш ҳолатларига мувофиқ қонуний ва
этилади. асослантирилган қарорлар қабул қилган. Шу
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
26 ИҚТИСОДИЙ ИШЛАР БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ
сабабли уларни ўзгартириш ёки бекор қилиш Апелляция инстанцияси судининг 2018
учун асослар мавжуд эмас. йил 20 ноябрдаги қарори билан ҳал қилув
қарори ўзгаришсиз қолдирилган.
Судлов ҳайъати қарздорнинг суд санаци-
яси жорий қилиш ҳақидаги илтимоснома- МЧЖ назорат шикояти билан мурожа-
сини қаноатлантириш учун асослар йўқ деб ат қилиб, мамлакатда тадбиркорликка кенг
ҳисоблайди. Чунки, аризачи судга қарздорни кўламда шарт-шароит яратиб берилаётган-
банкрот деб топиш тўғрисидаги ариза билан лиги, шунга кўра полипропилен қоплардан
мурожаат қилгунга қадар бўлган даврда ҳам иккиламчи хомашё (полипропилен гранула-
қарздор аризачи олдидаги мажбуриятларини лари) ишлаб чиқариш бўйича тадбиркор си-
ўз вақтида бажариш чораларини кўрмаган. фатида фаолиятни бошлаганлиги, фаолиятни
бошлашдан олдин шаҳар давлат санитария-
Қайд этилганларга кўра, судлов ҳайъати эпидемиология назорати марказининг (бун-
қарздорнинг назорат шикоятини қаноатлан- дан буён матнда шаҳар ДСЭНМ деб юрити-
тиришни рад этишни, суд қарорларини эса лади) 2018 йил 25 июндаги 01-08/735-сонли
ўзгаришсиз қолдиришни, ишни назорат тар- рухсатномаси мавжуд бўлса-да, вилоят
тибида кўриш билан боғлиқ суд харажатлари ДСЭНМ томонидан ушбу рухсатнома 2018
қарздор томонидан олдиндан тўланганлиги- йил 4 октябрда бекор қилингани ва тадбир-
ни инобатга олиб, ундан ишни видеоконфе- корликка тўсқинлик қилинганлигини, шу-
ренцалоқа режимида кўриш билан боғлиқ нингдек вилоят ДСЭНМ судга ариза билан
суд харажатларини ундириш тўғрисида қа- мурожаат қилиб, тадбиркорнинг фаолиятини
рор қабул қилган. тўхтатилишига эришганлиги, МЧЖ томони-
дан берилган апелляция шикояти асоссиз ра-
4-1504-1903/853-сонли иш вишда рад этилганлигини билдирган ва суд
қарорларини бекор қилишни сўраган.
***
2. Тадбиркорлик субъектлари ишлаб Суд мажлисида иштирок этган жавобгар раҳ-
чиқаришни йўлга қўйишда, жумладан Ўз- бари назорат шикоятида баён қилинган важлар-
бекистон Республикаси аҳоли яшаш жой- ни қувватлаб, уни қаноатлантиришни сўради.
лари атмосфера ҳавосини муҳофаза қилиш
санитария меъёр ва қоидаларига сўзсиз Суд мажлисида иштирок этган даъвогар
риоя этиши шарт. Бунга риоя этмаслик вакили суд қарорларини ўзгаришсиз қолди-
уларнинг фаолиятини суд тартибида тўх- ришни сўради.
татишга сабаб бўлади.
Вилоят давлат санитария-эпидемиология Судлов ҳайъати назорат шикоятини қано-
назорати маркази (бундан буён матнда вило- атлантиришни рад этишни, суд қарорларини
ят ДСЭНМ деб юритилади) «N» масъулияти ўзгаришсиз қолдиришни лозим топди.
чекланган жамиятига (бундан буён матнда
МЧЖ деб юритилади) нисбатан ариза билан «Аҳолининг санитария-эпидемиологик осо
мурожаат қилиб, МЧЖга тегишли бўлган, йишталиги тўғрисида»ги Ўзбекистон Респуб
атроф-муҳитга зарар келтираётган объект ликаси Қонуни 8-моддаси биринчи қисмининг
фаолиятини тўхтатишни сўраган. иккинчи хатбошисига кўра, давлат санитария
Биринчи инстанция судининг 2018 йил назорати Ўзбекистон Республикаси Соғлиқ-
4 октябрдаги ҳал қилув қарори билан арз ни сақлаш вазирлигининг Давлат санитария-
қилинган талаб қаноатлантирилган. МЧЖ эпидемиология назорати республика маркази,
аниқланган санитария қоидалари, норма- Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва
ларининг бузилишлари бартараф этгунга Тошкент шаҳар, туманлар ҳамда шаҳарлар
қадар унинг полипропилен қоплардан ик- давлат санитария-эпидемиология назорати
киламчи хомашё ишлаб чиқариш фаолияти марказлари томонидан амалга оширилади.
тўхтатилган.
«Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг
кафолатлари тўғрисида»ги Ўзбекистон Рес
публикаси Қонуни 42-моддасининг бирин-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
ИҚТИСОДИЙ ИШЛАР БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ 27
чи хатбошисига кўра, қонун ҳужжатларида қайта ишловчилар 4-хавфлилик синфига ман-
назарда тутилган ҳолларда тадбиркорлик суббўлиб, ушбу тоифадаги ишлаб чиқариш
субъектларига нисбатан ҳуқуқий таъсир чо- корхоналари ва аҳоли яшаш хонадонигача
ралари қўлланилади, тўртинчи хатбошиси- 100 метрли санитария муҳофаза масофаси
га кўра, фаолиятни чеклаш, тўхтатиб туриш белгиланган.
ва тақиқлаш, бундан фавқулодда вазиятлар,
эпидемиялар ҳамда аҳолининг ҳаёти ва соғ- МЧЖнинг полипропилен қоплардан икки-
лиғи учун бошқа ҳақиқий хавф юзага кели- ламчи хомашё ишлаб чиқариш фаолияти билан
шининг олдини олиш билан боғлиқ ҳолда шуғулланиши натижасида ҳудуддаги аҳоли-
фаолиятни ўн иш кунидан кўп бўлмаган нинг санитария-эпедимиологик осойишталиги
муддатга чеклаш, тўхтатиб туриш ҳоллари тўғрисидаги қонун ҳужжатлари бузилган.
мустасно, фақат суд тартибида қўлланилади.
Шунингдек, МЧЖга шаҳар ДСЭНМнинг
Иш ҳужжатларидан маълум бўлишича, ви- 2018 йил 25 июндаги 01-08/735-сонли хати
лоят экология ва атроф муҳитни муҳофаза қи- асосида фаолият кўрсатишларига рухсат бе-
лиш бошқармаси, шаҳар ДСЭНМ, «З» МФЙ, рилган бўлса-да, ушбу рухсатноманинг қо-
МЧЖ ва ушбу ҳудудда истиқомат қилувчи нунийлиги вилоят ДСЭНМ томонидан ўрга-
фуқаролар иштирокида 2017 йил 23-24 октябрь нилиб, 2018 йил 4 октябрдаги 143-и/ф-сонли
кунлари МЧЖнинг молия-хўжалик фаолияти- қарори билан бекор қилинган.
га аралашмаган ҳолда мониторинг ўтказилган.
Вилоят ДСЭНМнинг 2018 йил 4 октябрда-
Мониторингда МЧЖ «З» МФЙ, «З» ги 143-и/ф-сонли қарори устидан МЧЖ маъ-
кўчас и, 3-уйда полипропилен қоплардан мурий судга мурожаат қилиш ва уни ҳақиқий
иккиламчи хомашё ишлаб чиқариш фао- эмас деб топишни сўраш ҳуқуқи мавжуд бўл-
лияти билан шуғулланиши, ушбу фаолият са-да, МЧЖ бу ҳуқуқдан фойдаланмаган ва
0350-17-сонли «Ўзбекистон Республикаси вилоят ДСЭНМнинг юқорида қайд этилган
аҳоли яшаш жойлари атмосфера ҳавосини қарори қонуний кучда.
муҳофаза қилиш санитария меъёр ва қоида-
лари»нинг 6.1.1-бандига мувофиқ 4-синфга Бундан кўринадики, МЧЖга суд томони-
мансуб бўлиб, унинг санитария ҳимоя мин- дан тўхтатилиши белгиланган фаолиятни
тақаси 100 метр этиб белгиланган бўлса-да, амалга ошириш юзасидан ваколатли орган-
МЧЖ билан аҳоли яшаш ҳудудигача бўлган нинг рухсати мавжуд эмас.
масофа 75 метрни ташкил этиши аниқланган
ва бу тўғрисида далолатнома тузилган. Биринчи инстанция суди вилоят ДСЭНМ
нинг ариза талабини қаноатлантириб,
МЧЖ раҳбари Р.Абдуллаев мониторинг МЧЖнинг полипропилен қоплардан икки-
давомида берган тушунтиришида ишлаб ламчи хомашё ишлаб чиқариш фаолиятида
чиқариш жараёнида ҳосил бўладиган сал- аниқланган санитария қоидалари, нормала-
бий ҳолатларни олдини олиш чораларини ри бузилишлари бартараф этилгунига қадар
кўриши ҳамда келажакда фаолиятини бош тўхтатиш тўғрисида асосли хулосага келган.
қа жойга кўчиришини билдирган бўлса-да,
МЧЖ томонидан чора кўрилмаган. Апелляция инстанцияси суди ҳал қилув
қарорини ўзгаришсиз қолдириб, тўғри тўх-
Баён этилган асосларга кўра, вило- тамга келган.
ят ДСЭНМ судга ариза билан мурожаат
қилиб, МЧЖнинг фаолиятини тўхтатиб Судлов ҳайъати ҳам биринчи инстанция
қ ўйишни сўраган. судининг ҳал қилув қарори ва апелляция
инстанцияси судининг қарорини ўзгариш-
0350-17-сонли «Ўзбекистон Республика- сиз, МЧЖнинг назорат шикоятини эса қано-
си аҳоли яшаш жойлари атмосфера ҳавосини атлантирмасдан қолдириш тўғрисида асосли
муҳофаза қилиш санитария меъёр ва қоида- хулосага келган.
лари» 6.1.1-бандига мувофиқ пластмассани
4-1601-1802/5413-сонли иш
***
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
28 ФУҚАРОЛИК ИШЛАРИ БЎЙИЧА
СУД АМАЛИЁТИ
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ СУДИНИНГ
ФУҚАРОЛИК ИШЛАРИ БЎЙИЧА СУДЛОВ ҲАЙЪАТИ
ТОМОНИДАН 2019 ЙИЛНИНГ ТЎРТИНЧИ ЧОРАГИДА
НАЗОРАТ ТАРТИБИДА КЎРИЛГАН ИШЛАР
БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ ОБЗОРИ
1. Ўн ёшга тўлган фарзандларнинг ким Улар оилавий келишмовчилик сабабли
билан яшаш ҳақидаги фикри эътибор- 2018 йил февралдан бошлаб алоҳида яшаб
га олинмаганлиги ва тегишли экспертиза келган. Судга мурожаат қилгунга қадар 2007
тайинланмаганлиги суд қарорларини бекор йилда туғилган Анвархўжа, 2009 йилда туғил-
қилишга асос бўлади. ган Асилахон ҳамда 2011 йилда туғилган Ак-
бархўжа отаси А.Исламов билан, 2017 йилда
Н.Исламова жавобгар А.Исламовга нисба- туғилган Нодирхўжа эса, Н.Исламова билан
тан судга даъво билан мурожаат қилиб, уч алоҳида уй-жойда яшаган.
нафар вояга етмаган фарзандларини яшаш
жойини белгилаш ҳамда уларнинг моддий Судлар даъвони қаноатлантиришда бола-
таъминоти учун алимент ундиришни сўраган. ларга кўпроқ она тарбияси ва меҳри аҳами-
ятли эканлиги, болалар фақат сўнгги етти ой
Туманлараро судининг 2018 йил 5 сен- давомида ота тарбиясида эканлиги, бу ҳолат-
тябрдаги ҳал қилув қарори билан даъво қис- да отанинг таъсири остида болаларда унинг
ман қаноатлантирилиб, 2007 йилда туғилган тарбиясида қолиш истаги шаклланганлигига
Анвархўжа, 2009 йилда туғилган Асилахон асосланган.
ҳамда 2011 йилда туғилган Акбархўжа онаси
Н.Исламовага олиб берилиб, уларнинг мод- Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пле-
дий таъминоти учун А.Исламовнинг ҳар ой- нумининг 1998 йил 11 сентябрдаги «Болалар
лик иш ҳақи ва бошқа турдаги даромадлари- тарбияси билан боғлиқ бўлган низоларни ҳал
нинг ½ қисми миқдорида фарзандлари вояга қилишда судлар томонидан қонунларни қўл-
етгунга қадар алимент ундириш белгиланган. лаш амалиёти тўғрисида»ги 23-сонли қаро-
рининг 3-бандига кўра, суд 10 ёшга тўлган
Апелляция инстанциясининг 2018 йил 9 боланинг ота-онасининг қайси бири билан
октябрдаги ажрими билан ҳал қилув қарори яшаш истаги борлигини ҳам эътиборга оли-
ўзгаришсиз қолдирилган. ши мумкин.
Судлов ҳайъатининг 2019 йил 23 октябр- Ўзбекистон Республикаси Оила кодекси-
даги ажрими билан қуйидаги асосларга кўра нинг 68-моддасига асосан оилада боланинг
суд қарорлари бекор қилиниб, даъвони рад манфаатларига тааллуқли ҳар қандай масала
қилиш ҳақида янги қарор чиқарилган. ҳал қилинаётганда бола ўз фикрини ифода
қилишга, шунингдек ҳар қандай суд муҳока-
Аниқланишича, Н.Исламова ва А.Ис- маси ёки маъмурий муҳокама даврида сўз-
ламов 2006 йил 14 июнда қонуний никоҳ- лашга ҳақлидир.
дан ўтиб турмуш қурганлар. Биргаликдаги
турмушидан тўрт нафар, яъни 2007 йилда Судлов ҳайъати суд мажлисида 10 ёшга
туғилган Анвархўжа, 2009 йилда туғилган тўлган Анвархўжа ва Асилахон отаси билан
Асилахон, 2011 йилда туғилган Акбархўжа яшаш истагини билдирган.
ва 2017 йилда туғилган Нодирхўжа исмли
фарзандлари бор. Шунингдек, судлов ҳайъатига тақдим
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
ФУҚАРОЛИК ИШЛАРИ БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ 29
этилган суд психологик экспертизасининг ху- донга нисбатан эгалик ҳуқуқи белгиланиб,
лосасида: Н.Ахмановадан 843 230 сўм давлат божи ун-
дириш белгиланган.
- 2007 йилда туғилган Анвархўжа, 2009
йилда туғилган Асилахон, 2011 йилда туғил- Вилоят суди кассация инстанциясининг
ган Акбархўжанинг онасига бўлган му- 2019 йил 15 мартдаги ажрими билан суднинг
носабати бетараф бўлиб, руҳий боғланиш ҳал қилув қарори бекор қилиниб, даъвони рад
мавжуд эмаслиги, уларнинг отасига бўлган қилиш ҳақида янги ҳал қилув қарори қабул
муносабати ижобий бўлиб, тадқиқот даврида қилинган.
аниқланган ҳолатлар ва ота-онанинг индиви-
дуал-психологик хусусиятидан келиб чиқиб, Судлов ҳайъатининг 2019 йил 28 ноябрда-
болаларнинг онасига бўлган муносабати ота- ги ажрими билан кассация инстанциясининг
нинг таъсири остида юзага келмаганлиги; ажрими бекор қилиниб, туманлараро суди-
нинг ҳал қилув қарори ўзгаришсиз қолди-
- отанинг болаларига нисбатан муноса- рилган.
бати юқори рефлексли ҳиссиётга эга бўлиб,
она болалари билан ҳиссий яқинлиги кам- Аниқланишича, шаҳарнинг Нодирабегим
лиги билан боғлиқ. Эксперт кузатувида, она кўчасида жойлашган 39-уй, 53-хонадон 1992
юзага келган вазиятдан фойдаланган ҳолда йил 24 сентябрда нотариал тасдиқланган
молиявий кўринишдаги масала ечими билан олди-сотди шартномасига кўра В.Шеровга
машғул; тегишл и бўлган.
- вояга етмаганлар Анвархўжа, Асилахон Н.Ахманова шаҳарнинг Нодирабегим
ва Акбархўжанинг укаси Нодирхўжа билан кўчасида жойлашган 39-уй, 53-хонадон-
руҳий боғлиқлик мавжуд ва укасини ўзлари ни 1992 йил 20 декабрда оғзаки келишув
билан бирга яшашларини истайди; асосида В.Шеровдан сотиб олиб, турмуш
ўртоғи М.Вохидов ва оила аъзолари билан
- болаларнинг яшаш жойини ўзгартириш бирга яшаб келишган.
уларнинг руҳий ҳолатига таъсир ўтказиб,
болаларда руҳий зўриқиш келиб чиқишига Н.Ахманова 2014 йил 20 августда, турмуш
(стресс) олиб келади, бу эса уларнинг соғ- ўртоғи М.Вохидов 2008 йил 25 апрелда низо-
лиғига, шахснинг ривожланиши ва қадрият- ли хонадонга доимий рўйхатга қўйилган.
лар шаклланиши, ижтимоий мослашувига
салбий таъсир кўрсатиши хулоса қилинган. Биринчи инстанция суди иш ҳолатлари-
га баҳо бериб, хонадон қонунда белгилан-
Шунга қарамасдан, судлар болалар манфа- ган муддат давомида эгаллаб келинганлиги
атига зид ҳолатда даъвони қаноатлантириш мақбул далиллар билан тасдиқланишини асос
ҳақида асосиз хулосага келган. қилиб, даъвони қаноатлантириш ҳақида хуло-
сага келган.
6-526-19-сонли иш
Кассация инстанцияси хонадон юзаси-
*** дан олди-сотдини ўзида ифодалаган тилхат
2. Мулкдор бўлмаган, лекин кўчмас сохталаштирилганлиги ва бу ҳалол эгаллаб
мол-мулкка ўн беш йил давомида ёки бошқа келинганлигини инкор этишини асос қилиб,
мол-мулкка беш йил давомида ўзиники каби ҳал қилув қарорини бекор қилиб, даъвони рад
ҳалол, ошкора ва узлуксиз эгалик қилган қилган.
шахс бу мол-мулкка мулк ҳуқуқини олади.
Н.Ахманова жавобгар В.Шеровга нисба- Аниқланишича, МФЙ 2013 йил 21 июнда-
тан судга даъво билан мурожаат қилиб, 39-уй, ги ҳамда 2018 йил 29 мартдаги далолатнома-
53-хонадонга нисбатан эгалик ҳуқуқини бел- ларга кўра, эр-хотин Н.Ахманова ва М.Вохи-
гилашни сўраган. дов ушбу хонадонда 1993 йилдан буён оила
Туманлараро судининг 2018 йил 23 апрел- аъзолари билан яшаб, коммунал ва бошқа
даги ҳал қилув қарори билан Н.Ахманованинг мажбурий тўловларни тўлаб келган.
даъвоси қаноатлантирилиб, 39-уй, 53-хона-
Ушбу ҳолатни судлов ҳайъатида гувоҳ си-
фатида сўралган қўшнилар ҳамда МФЙ раиси
ҳам тасдиқлашган, шунингдек даъвогар низо-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
30 ФУҚАРОЛИК ИШЛАРИ БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ
ли уй-жой учун коммунал, солиқ ва бошқа даъвони қаноатлантириш ҳақида хулосага
мажбурий тўловларни тўлаб келаётганли- келган бўлса-да, кассация инстанцияси ушбу
ги ҳақидаги ҳужжатларни судларга тақдим ҳолатларни эътиборга олмасдан, даъвони рад
қилган. қилиш ҳақида нотўғри хулосага келган.
Бундан ташқари, ИИБнинг 2013 йил 28 6-1746-19-сонли иш
августдаги 27/62-19857-сонли хатида, жа- ***
вобгар В.Шеров жиноят содир этганлиги
бўйича қидирувда эмаслиги, ДНИнинг 2018 3. Кадастр ҳужжатидаги қайд этилган
йил 12 апрелдаги 2-488-сонли хатида, низо- фактлар инобатга олинмаганлиги боис, суд
ли уй-жой юзасидан мерос иши очилмаган- қарорлари бекор қилинди.
лиги қайд этилган.
М.Баратов судга даъво аризаси билан му-
Судлов ҳайъатига тақдим этилган Ўзбе- рожаат қилиб, туманнинг Сармич МФЙдаги
кистон Республикаси Ер ресурслари, геоде- уй-жойни марҳум онасининг улушига ўзини,
зия, картография ва давлат кадастри бўйича акаси Ж.Баратов ва отаси Х.Баратовни мерос
Давлат қўмитасининг 2019 йил 13 ноябрдаги хўр деб топиб, улушини ажратиб беришни
№1/2-1546-сонли хатига кўра, Н.Ахманова ва сўраган.
М.Вохидов номига шаҳар ва вилоят ҳудудида
уй-жой расмийлаштирилмаган. Туманлараро судининг 2018 йил 26 сен-
тябрдаги ҳал қилув қарорига кўра, даъво қа-
Туманлараро судининг 2009 йил 21 декабр ноатлантирилиб, туманнинг Сармич МФЙ-
даги ҳал қилув қарорига кўра, М.Вохидовнинг да жойлашган Х.Баратовга тегишли бўлган
жавобгарлар В.Шеров ва туман ҳокимиятига уй-жой марҳума А.Баратова ва Х.Баратов-
нисбатан низоли уй-жой бўйича олди-сотди нинг умумий мулки деб топилиб, М.Баратов
битимини ҳақиқий деб топиш ҳақидаги даъво уй-жойнинг ½ қисмига меросхўр деб топил-
талаби рад қилинган. ган ва уй-жойни ушбу қисми натура шаклда
ажратиб берилган.
Ушбу даъво талабига асос сифатида келти-
рилган тилхат қалбакилаштирилганлиги боис Вилоят суди апелляция инстанциясининг
М.Вохидовга нисбатан Ўзбекистон Республи- 2018 йил 27 ноябрдаги ажрими билан суд қа-
каси Жиноят кодексининг 228-моддаси билан рори ўзгаришсиз қолдирилган.
қўзғатилган жиноят иши суднинг 2009 йил
6 ноябрдаги ажрими билан амнистия актига Судлов ҳайъатининг 2019 йил 24 декабр-
асосан тугатилган. даги ажрими билан қуйидаги асосларга кўра
суд қарорлари бекор қилиниб, даъвони рад
Кассация инстанцияси суди ушбу суд қилиш ҳақида янги қарор чиқарилган.
ажрими билан уй-жойнинг ҳалол эгаллаб ке-
линганлиги инкор этилишини асос қилган. Аниқланишича, А.Баратова Х.Баратов
билан 1979 йил 27 январда қонуний никоҳ-
Бироқ, кассация инстанцияси жиноят дан ўтиб турмуш қурган. Биргаликдаги тур-
ишлари бўйича суднинг ажрими даъвогар мушларидан икки нафар, яъни 1981 йилда
Н.Ахмановага эмас, балки М.Вохидовга Ж.Барат ов ва 1984 йилда М.Баратова исмли
тегишл и эканлигини инобатга олмаган. фарзандлари туғилган.
Бунда биринчи инстанция суди қонун та- А.Баратова 1987 йилда вафот этган.
лаблари ва аниқланган иш ҳолатларидан ке- Х.Баратов 1988 йилда М.Норкулова билан
либ чиқиб, низоли уй-жойга нисбатан эгалик қонуний никоҳдан ўтиб турмуш қурган ва ун-
ҳуқуқини белгилашга асос бўлувчи қонунда дан 2 нафар фарзандли бўлган.
назарда тутилган барча ҳолатлар мавжудлиги, Туманнинг Сармич МФЙда жойлашган
яъни даъвогар низоли уй-жойда узоқ вақтдан уй-жойга туман ҳокимининг 2016 йил 10 ав-
буён узлуксиз яшаб келаётганлиги, мазкур густдаги 2047Қ-сонли қарори билан Х.Бара-
уй-жойни ҳалол ва ошкора йўл билан эгаллаб товнинг эгалик ҳуқуқи белгиланган ва давлат
келганлиги, мулкка ўзиники каби муноса- рўйхатидан ўтказилган.
батда бўлиб келаётганлигини инобатга олиб, Судлар низоли уй-жойлар А.Баратова ва
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
ФУҚАРОЛИК ИШЛАРИ БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ 31
Х.Баратовнинг турмушлари даврида қурил- унда институт ректорининг буйруғини ғай-
ган деб ҳисоблаб, уй-жойни умумий мулк деб риқонуний деб топиб, уни бекор қилиш ва
топган. ишга тиклаш, мажбурий прогул кунлари учун
иш ҳақи ҳамда маънавий зарарни ундиришни
Бироқ, судлар 2018 йил 12 ноябрдаги ту- сўраган.
ман ер тузиш ва кўчмас мулк кадастри давлат
корхонаси томонидан берилган Х.Баратовга Туманлараро судининг 2018 йил 10 майдаги
тегишли уй-жойга 2016 йилда кадастр ҳуж- ҳал қилув қарори билан А.Нозимовнинг даъ-
жати тайёрланиб, туман ҳокимининг 2016 во талаблари қаноатлантирилиб, буйруқ бе-
йил 10 августдаги 2047Қ-сонли қарорига кор қилинган ва А.Нозимов лавозимига ишга
асосан 2016 йил 11 августда давлат рўйхати- тикланган, институтдан А.Нозимовнинг фой-
га олинганлиги, ҳужжатга асосан 0001-литер дасига мажбурий прогул вақти учун иш ҳақи
уй-жой майдони 85,5 м2 қисми 1983 йилда, ва маънавий зарар ундириш белгиланган.
0002-литер уй-жой майдони 55,58 м2 қисми
2008 йилда қурилганлиги, қолган ёрдамчи Вилоят суди апелляция инстанциясининг
иморатлар 1989, 2009, 2012 йилларда қурил- 2019 йил 18 июндаги ажрими билан ҳал
ганлиги ҳақидаги маълумотномани инобатга қилув қарори бекор қилиниб, даъвони рад
олмаган. қилиш ҳақида янги ҳал қилув қарори қабул
қилинган.
Манфаатдор шахс М.Норкулова суд маж-
лисидаги тушунтиришларида низоли уй-жой- Судлов ҳайъатининг 2019 йил 18 декабр-
га келин бўлиб тушганлигини, ўша вақтларда даги ажрими билан апелляция инстанцияси-
икки хона ва битта даҳлиз бўлганлиги, кейин нинг ажрими бекор қилиниб, туманлараро
чалик қўшимча қурилишлар қилишганлиги- судининг ҳал қилув қарорини ишга тиклаш
ни, уй-жойнинг иккита хонасини қайтадан қисми ўзгаришсиз қолдирилган ҳамда маж-
таъмирлаганликларини, уй-жойдан 30 йилдан бурий прогул кунлари учун иш ҳақи ва маъ-
бери фойдаланиб келаётганлигини, уй-жойда навий зарар ундиришга оид қисмлари ўз-
унинг ҳам ҳиссаси борлигини баён қилган. гартирилган.
«Давлат кадастрлари тўғрисида»ги Ўзбе- Аниқланишича, А.Нозимов 2016 йилдан
кистон Республикаси Қонунининг 13-мод- бошлаб меҳнат шартномаси асосида институт
дасига биноан, кадастр объектларига бўл- қошидаги «Қайта тайёрлаш ва малака оши-
ган ҳуқуқларни давлат рўйхатидан ўтказиш риш маркази» директори лавозимида ишлаб
юридик ва жисмоний шахсларнинг кадастр келиб, институтнинг 2018 йил 23 мартдаги
объектларига бўлган ҳуқуқлари давлат томо- буйруғи билан меҳнат шартномаси Ўзбекис
нидан эътироф этилиши ва тасдиқланиши- тон Республикаси Меҳнат кодекси 100-мод-
нинг юридик ҳужжати ҳисобланади. даси иккинчи қисмининг 7-бандига асосан
бекор қилинган.
Аммо, судлар қайд этилган қонун талаби
ва иш ҳолатларини эътиборга олмасдан даъ- Буйруққа Ўзбекистон Республикаси
вони асоссиз равишда қаноатлантирган. Меҳнат кодекси 100-моддаси иккинчи қис-
мининг 7-банди, огоҳлантириш хати ҳамда
6-1843-19-сонли иш институт бирлашган касаба уюшмаси қў-
митаси раёсатининг 2018 йил 15 мартдаги
*** 1-4 «О»-сонли йиғилиш қарори асос қилиб
4. Касаба уюшмаси раёсати иш берув- кўрсатилган.
чининг ташаббусига кўра ходим билан
меҳнат шартномасини бекор қилишга ро- А.Нозимов меҳнат шартномасини бекор
зилик бериш ёки бермаслик масаласини ҳал қилишда меҳнат қонунчилиги бузилганли-
қилишга ваколатли эмаслиги боис, суд қа- ги, хусусан касаба уюшма қўмитасининг
рори бекор қилинди. розилиги олинмаганлиги, унга йиғилиш ўт-
А.Нозимов жавобгар институтга нисбатан казиладиган сана ва жой ҳақида олдиндан
судга даъво аризаси билан мурожаат қилиб, ёзма равишда хабар қилинмаганлигини важ
қилган.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
32 ФУҚАРОЛИК ИШЛАРИ БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ
Биринчи инстанция суди даъвони қаноат- Судларга даъвогар билан тузилган меҳнат
лантиришда иш берувчи томонидан даъвогар шартномасини иш берувчининг ташаббуси
билан тузилган меҳнат шартномаси Ўзбекис билан бекор қилишда жавобгар вакиллари
тон Республикаси Меҳнат кодекси 102-мод- юқоридаги Низомнинг 9.4-бандида Раёсат
дасининг биринчи қисмида назарда тутилган сайланган касаба уюшма қўмитаси ўзининг
ҳолатлар асосида бекор қилинмаганлигига айрим, шу жумладан, меҳнат шартномасини
асосланган. бекор қилишга розилик бериш ваколати ҳам
Раёсатга берилганлигини, касаба уюшма-
Вилоят суди апелляция инстанцияси даъво- сининг айнан қандай ваколатларни раёсат-
гар А.Нозимов меҳнат шартномаси бекор қи- га берганлиги институт бошланғич касаба
линиши ҳақида огоҳлантирилганлигини ҳамда уюшмаси қўмитаси йиғилиши баённомасида
касаба уюшмаси қўмитаси йиғилишида ишти- кўрсатилганлигини баён қилиб, 2017 йил 3
рок этганлигини асос қилиб, суд қарорини бе- апрелдаги баённомани тақдим этган.
кор қилиш ва даъвогарнинг даъво талабларини
рад қилиш ҳақида хулосага келган. Бироқ, судлов ҳайъати иш берувчининг
ташаббуси билан меҳнат шартномасини бе-
Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодекси кор қилишда касаба уюшмасининг розилиги
101-моддасининг биринчи қисмида, башар- олиниши қонунда тўғридан-тўғри кўрсатил-
ти, жамоа келишуви ёки жамоа шартнома- ганлиги, ушбу ҳолатда касаба уюшмасининг
сида меҳнат шартномасини иш берувчининг қонунда назарда тутилган ваколатни касаба
ташабб уси билан бекор қилиш учун касаба уюшмаси қўмитаси йиғилиши баённомаси
уюшмаси қўмитаси ёки ходимлар бошқа ва- асосида раёсатга бериши қонун талабига зид
киллик органининг олдиндан розилигини деган хулосага келган.
олиш назарда тутилган бўлса-да, шартномани
бундай розиликни олмай бекор қилишга йўл Бундан ташқари, судлов ҳайъати томони-
қўйилмаслиги кўрсатилган. дан бундай хулосага келишда, А.Нозимов
билан тузилган меҳнат шартномаси иш бе-
Институт бирлашган касаба уюшма қў- рувчининг 2018 йил 23 мартдаги 66-ш-сонли
митаси раёсатининг 2018 йил 15 мартдаги буйруғи билан бекор қилинган ва бирлашган
1-4«О»-сонли қарори билан А.Нозимов би- касаба уюшма қўмитаси раёсатининг 2018
лан тузилган меҳнат шартномасини бекор қи- йил 15 мартдаги 1-4 «О»-сонли қарори билан
лишга розилик берилган бўлса-да, аммо инс розилик берилган бўлса-да, ушбу қарор 2018
титутнинг 2017-2020 йиллар учун тузилган йил 30 мартда, яъни меҳнат шартномаси бе-
жамоа шартномасининг 3.4-бандида меҳнат кор қилингандан кейин, институт бошланғич
шартномасини иш берувчининг ташаббу- касаба уюшмаси қўмитаси йиғилиш қарори
си билан бекор қилиниши фақатгина касаба билан қайтадан тасдиқланганлигини инобат-
уюшма қўмитасининг олдиндан розилигини га олган.
олиб амалга оширилиши кўрсатилган.
Апелляция инстанцияси қайд этилган
Шунингдек, Ўзбекистон касаба уюшмала- меҳнат қонунчилиги талаблари ва иш ҳолат-
ри Федерацияси Кенгаши Раёсатининг 2013 ларини эътибордан четда қолдириб, даъвони
йил 26 январдаги 9-15-сонли қарори билан асоссиз равишда рад қилган.
тасдиқланган Ўзбекистон касаба уюшмалари
Федерацияси тизимидаги бошланғич касаба 6-1767-19-сонли иш
уюшмаси ташкилоти тўғрисидаги намунавий
Низомнинг 9.2-бандида бошланғич ташкилот ***
касаба уюшмаси қўмитасининг ваколатлари- 5. Корхоналар, муассасалар, ташкилот-
да, жамоа шартномасида назарда тутилган лар, жамоат бирлашмаларининг маъмурий
ҳолларда иш берувчининг ташаббусига кўра, ва бошқа оммавий-ҳуқуқий муносабатлар-
ходим билан меҳнат шартномасини бекор қи- дан юзага келмайдиган қарорлари ҳамда
лишга розилик бериш ёки бермаслик масала- улар мансабдор шахсларининг шундай ҳа-
сини ҳал қилиши қайд этилган. ракатлари (ҳаракатсизлиги) юзасидан ни-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
ФУҚАРОЛИК ИШЛАРИ БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ 33
золашиш тўғрисидаги ишлар фуқаролик маган ва «Меҳнат дафтарчаларини юритиш
ишлари бўйича судга тааллуқли. тартиби тўғрисида»ги Йўриқнома талаблари
бузилганлиги аниқланган.
Ш.Барноев мансабдор шахс Ўзбекистон
Республикаси Давлат божхона қўмитаси ва Ш.Барноев шикоятида хизмат текшируви
вилоят божхона бошқармасига нисбатан суд ўтказишдаги хатти-ҳаракатларни қонунга хи-
га шикоят билан мурожаат қилиб, Давлат лоф ва хизмат текшируви хулосасини ҳақиқий
божхона қўмитасининг 2012 йил 2 октябрд аги эмас деб топишни сўраган.
хизмат текшируви ўтказишдаги хатти-ҳара-
катларини қонунга хилоф деб ҳисоблаш ва Судлар ушбу талаб меҳнат низоси эмасли-
хизмат текшируви хулосасини ҳақиқий эмас ги ва низо маъмурий судга тегишли эканли-
деб топишни сўраган. гини асос қилиб, Ўзбекистон Республикаси
Фуқаролик процессуал кодекси 124-модда-
Туманлараро судининг 2019 йил 9 октябр- сининг 1-бандига асосан иш юритишни ту-
даги ажрими билан ариза иш юритишдан гатган.
тугатилган ва Ш.Барноевга Давлат божхона
қўмитасига мурожаат этиши, мурожаатига Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик про-
нисбатан берилган жавобдан норози бўлган цессуал кодексининг 3-моддасига кўра, Ўзбе-
тақдирда тегишли тартибда маъмурий судга кистон Республикасининг Конституциясига
шикоят бериш ҳуқуқи тушунтирилган. мувофиқ ҳар бир шахсга ўз ҳуқуқларини, эр-
кинликларини ва қонуний манфаатларини суд
Апелляция инстанцияси судининг 2019 орқали ҳимоя қилиш кафолатланади.
йил 29 октябрдаги ажрими билан биринчи
инстанция судининг ажрими ўзгаришсиз қол- Судлов ҳайъати томонидан аниқланиши-
дирилган. ча, вилоят маъмурий суди кассация инстан-
циясининг 2018 йил 22 декабрдаги ажрими
Судлов ҳайъатининг 2019 йил 25 декабр- билан ўзгаришсиз қолдирилган туман маъ-
даги ажрими билан суд ажримлари бекор қи- мурий судининг 2018 йил 2 ноябрдаги ажри-
линиб, иш янгидан кўриш учун биринчи инс ми билан Ш.Барноевнинг шикоятини қабул
танция судига юборилган. қилиш рад этилиб, унга фуқаролик ишлари
бўйича судга мурожаат қилиш ҳуқуқи ту-
Аниқланишича, аризачи Ш.Барноев ви- шунтирилган.
лоят божхона бошқармасида инспектор ла-
возимида ишлаб келиб, Давлат божхона қў- Судлар ишни кўргунга қадар (2018 йил
митаси раисининг 2006 йил 4 декабрдаги 365 11 октябрда) амалга киритилган Ўзбекис
ш/т-сонли буйруғига асосан у Ўзбекистон тон Респ убликаси Фуқаролик процессуал
Республикаси Божхона органлари интизо- кодекси 26-моддаси биринчи қисмининг
мий Уставининг 16-банди «ж» кичик банди- 6-бандига биноан, корхоналар, муассасалар,
га мувофиқ эгаллаб турган лавозимидан озод ташкилотлар, жамоат бирлашмаларининг
қилинган. маъмурий ва бошқа оммавий ҳуқуқий муно-
сабатларидан юзага келмайдиган қарорлари
Ш.Барноев ишдан бўшатилганлиги ва ҳамда улар мансабдор шахсларининг шун-
меҳнат дафтарчаси ўз вақтида берилмаганли- дай ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) юзасидан
гидан норози бўлиб юборган шикояти юзаси- низолашиш тўғрисидаги ишлар фуқаролик
дан Ўзбекистон Республикаси Бош прокура- ишлари бўйича судга тааллуқли эканлиги
турасининг 2012 йил 27 сентябрдаги хатига белгиланган.
асосан Давлат божхона қўмитаси томонидан
хизмат текшируви ўтказилган ва 2012 йил 2 Аммо, ушбу шикоятдаги талабларда ман-
октябрда хулоса тасдиқланган. сабдор шахсларнинг ғайриқонуний хатти-ҳа-
ракатлари ва қарорлари оқибатида бузилган
Хизмат текшируви хулосасида вилоят меҳнатга оид ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя
давлат божхона бошқармаси кадрлар бўлими қилиш ҳамда тиклашдан иборат эканлиги
масъу л ходимлари Я.Ш ва Н.М томонидан суднинг эътиборидан четда қолган.
Ш.Барноев ишдан бўшатилганидан кейин
унга меҳнат дафтарчаси ўз вақтида берил- 6-2126-19-сонли иш
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
34 ФУҚАРОЛИК ИШЛАРИ БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ
*** дерига кўра, Ўзбекистон кўчаси, 11-уй, 15-хо-
6. Турар жойда доимий яшаб, рўйхатда надон Т.Қосимовнинг номига хусусийлашти-
турган шахс уйдан кўчирилганлиги сабабли рилган.
суд қарорлари бекор қилинди.
Даъвогар Т.Қосимов жавобгар И.Ибраги- Қашқадарё вилоят давлат мулкини бошқа-
мовага нисбатан уй-жойдан мажбурий тар- риш ва хусусийлаштириш ҳудудий бошқар-
тибда чиқариш ҳақидаги даъво аризаси билан масининг 1993 йил 8 июндаги 18821-сонли
судга мурожаат қилган. давлат ордерига кўра, Ўзбекистон кўчаси,
И.Ибрагимова Т.Қосимов ва Қашқадарё 11-уй, 15-хонадон И.Ибрагимованинг номига
вилоят давлат мулкини бошқариш ва хусу- хусусийлаштирилган.
сийлаштириш ҳудудий бошқармасига нисба-
тан Т.Қосимов номига 1993 йил 15 февралда Шунингдек, 1993 йил 8 июнда И.Ибраги-
берилган 800-сонли хусусийлаштириш орде- мованинг номига берилган 18821-сонли дав-
рини ҳақиқий эмас деб топиш ҳақида қарши лат ордери Қашқадарё вилоят давлат мулкини
даъво аризаси билан мурожаат қилган. бошқариш ва хусусийлаштириш ҳудудий бош
Фуқаролик ишлари бўйича Қашқадарё ви- қармаси бошлиғининг 1993 йил 19 июндаги
лоят суди апелляция инстанциясининг 2019 175-сонли буйруғи билан бекор қилинган.
йил 16 майдаги ажрими билан ўзгаришсиз
қолдирилган Касби туманлараро судининг Қуйи судлар даъво муддатини қўллаб, қар-
2019 йил 19 мартдаги ҳал қилув қарорига ши даъвони рад қилиш ҳақида тўғри хулосага
кўра, даъвогарнинг даъво талаби қаноатлан- келган бўлса-да, бироқ судда И.Ибрагимова
тирилган. низоли уйда 1998 йилдан буён рўйхатда ту-
Унга кўра, И.Ибрагимовани оила аъзолари риб яшаб келаётганлиги аниқланганлигини
билан ҳамда манфаатдор шахслар А.Ибра эътибордан четда қолдириб, уй Т.Қосимов-
гимов, Д.Хасанова ва Р.Рустамовни Ми- га тегишли эканлиги ва унга берилган ордер
ришкор тумани, Ўзбекистон кўчаси, 11-уй, ҳақиқий эмас деб топилмаганлигига асос
15-хонадондан мажбурий тартибда чиқариш ланиб, И.Ибрагимовани оила аъзолари ва
белгиланган. Қарши даъво талабларини қа- мол-мулклари билан биргаликда уйдан чиқа-
ноатлантириш рад этилган. И.Ибрагимовадан риш ҳақида нотўғри хулосага келган.
Т.Қосимовнинг фойдасига 419 650 сўм суд
харажатини ундириш белгиланган. Бу билан қуйи судлар иш учун аҳамиятга
Судлов ҳайъатининг 2019 йил 26 ноябрда- эга бўлган ҳолатларни тўлиқ аниқланмаган ва
ги ажрими билан суд қарорларининг И.Ибра моддий ҳуқуқ нормасини нотўғри қўллаган
гимовани оила аъзолари ва мол-мулклари (Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик про-
билан уйдан чиқариш ҳамда Т.Қосимовнинг цессуал кодексининг 375-моддаси).
фойдасига 419 650 сўм суд харажатларини
ундириш қисмлари бекор қилинган ва шу Судлов ҳайъати уйдан кўчириш ҳақидаги
қисми бўйича даъвогар Т.Қосимовнинг жа- даъво талабини рад этишда Ўзбекистон Рес
вобгар И.Ибрагимовага нисбатан уй-жойдан публикаси Фуқаролик кодексининг 172-мод-
оила аъзолари ва мол-мулклари билан мажбу- даси мулкдорнинг ўз ҳуқуқларини амалга
рий тартибда чиқариш ҳақидаги даъво ариза- ошириши бошқа шахсларнинг ҳуқуқларини
сини қаноатлантириш рад қилинган. Суд қа- ва қонун билан қўриқланадиган манфаатла-
рорларининг қарши даъвони рад этиш қисми рини бузмаслиги шартлиги, Ўзбекистон Рес
ўзгаришсиз қолдирилган. публикаси Уй-жой кодексининг 32-моддаси
Иш ҳужжатларидан кўринишича, Қашқа- уй, квартира мулкдорининг оила аъзолари,
дарё вилояти давлат мулкини бошқариш ва шунингдек у билан доимий яшаётган фуқаро-
хусусийлаштириш ҳудудий бошқармасининг лар, агар уларни кўчириб келган пайтда ёзма
1993 йил 15 февралдаги 800-сонли давлат ор- равишда бошқа ҳол қайд этилган бўлмаса,
уйдаги, квартирадаги хоналардан мулкдор
билан тенг фойдаланишга ҳақлилиги тўғри-
сидаги нормаларга асосланган.
6-1946-19-сонли иш
***
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
ФУҚАРОЛИК ИШЛАРИ БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ 35
7. Моддий ҳуқуқ нормасининг нотўғри лари билан қўзғатилган маъмурий иш ушбу
қўлланганлиги сабабли маънавий зарар ун- Кодекс 271-моддасининг 7-бандига асо-
диришни рад этиш ҳақидаги суд қарори бе- сан (маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисида-
кор қилинди. ги ишни кўриб чиқиш пайтига келиб ушбу
Кодекснинг 36-моддасида назарда тутилган
Даъвогар Ч.Тиркачов жавобгарлар Қ.Қах- муддатлар ўтиб кетган бўлса) ҳаракатдан
хоров ва Р.Расуловга нисбатан ҳуқуқбузарлик тугатилган.
оқибатида етказилган маънавий зарарни ун-
дириш ҳақидаги даъво аризаси билан судга Иш бўйича етказилган моддий ва маъна-
мурожаат қилган. вий зарарларни ундириш юзасидан фуқаро-
лик ишлари бўйича туманлараро судига му-
Фуқаролик ишлари бўйича Сурхондарё рожаат қилиш ҳуқуқи тушунтирилган.
вилоят суди апелляция инстанциясининг
2019 йил 9 июлдаги ажрими билан ўзгариш- Қуйи судлар жавобгарларнинг айбли-
сиз қолдирилган Қумқўрғон туманлараро су- лик масаласи муҳокама қилинмасдан, маъ-
дининг 2019 йил 23 апрелдаги ҳал қилув қа- мурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишни
рорига кўра, даъво талабини қаноатлантириш кўриб чиқиш муддати ўтиб кетганлиги
рад этилган. сабабли, иш юритишдан тугатилганлиги
ҳамда Ўзбекистон Республикаси Фуқа-
Судлов ҳайъатининг 2019 йил 31 октябр- ролик кодексининг 1021-моддасига кўра,
даги ажрими билан суд қарорлари бекор қи- маънавий зарар уни етказувчининг айби
линиб, Ч.Тиркачовнинг даъво аризаси қисман бўлган тақдирда, зарар етказувчи томони-
қаноатлантирилган. дан қопланиши белгиланганлигига асосла-
ниб, даъво талабларини рад этиш ҳақида
Унга кўра, жавобгарлар Қ.Қаххоров ва нотўғри хулоса қилган.
Р.Расуловдан даъвогар Ч.Тиркачовнинг фой-
дасига 1 000 000 сўм маънавий зарар, 405 460 Судлов ҳайъати жавобгарларнинг ҳу
сўм давлат божи ва 14 190 сўм почта харажат- қуқбузарлик содир этганликлари суд қаро-
лари, жами 1 419 650 сўмни солидар тартибда ри билан тасдиқланганлиги, бироқ уларни
ундириш белгиланган. жавобгарликка тортиш муддати ўтиб кет-
ганлиги сабабли иш юритиш тугатилганли-
Иш ҳужжатларидан кўринишича, Жар гини инобатга олиб, Ўзбекистон Республи-
қўрғон туман маъмурий судининг 2018 каси Фуқаролик процессуал кодексининг
йил 2 октябрдаги қарорига кўра, 2018 йил 75-моддаси талабларига асосан қилмиш
6 май куни Қ.Қаххоров била туриб, ёлғон исботланган деб ҳисоблаб, даъво аризасини
уйдирмалар тарқатиб, туҳмат қилганликда, қисман қаноатлантириш тўғрисида хулоса
шу куни Р.Расулов била туриб, ёлғон уй- қилган.
дирмалар тарқатиб, туҳмат қилганлиги ва
уни ҳақорат қилиб, шаъни ва қадр-қимма- 6-1733-19-сонли иш
тини камситганлиги юзасидан суриштирув ***
органи томонидан 2018 йил 2 июнда жино-
ят ишини қўзғатиш рад этилиб, маъмурий 8. Иш учун аҳамиятга эга бўлган ҳолат-
ҳуқуқбузарликка оид иш қўзғатиш ҳақида лар тўлиқ аниқланмаганлиги, суднинг ҳал
қарор чиқарилган. қилув қарорида баён этилган хулосалар-
нинг иш ҳолатларига мувофиқ келмасли-
Маъмурий иш ҳужжати туман судининг ги суд ҳужжатларини бекор қилишга асос
иш юритувига 2018 йил 2 октябрда келиб бўлади.
тушган.
О.Мелиева жавобгар А.Мелиевга нисбатан
Жарқўрғон туман маъмурий судининг судга даъво билан мурожаат қилиб, онаси З.Хо-
2018 йил 2 октябрдаги қарори билан Қ.Қах- лиқова ва отаси А.Мелиев 1979 йил 27 январ-
хоровга нисбатан Ўзбекистон Республикаси да қонуний никоҳдан ўтиб оила қурганлиги,
Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодек- турмушларидан икки нафар фарзандлари
сининг 40-моддаси билан ҳамда Р.Расуловга
нисбатан ушбу Кодекснинг 40 ва 41-модда-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
36 ФУҚАРОЛИК ИШЛАРИ БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ
борлиги, онаси 1987 йилда вафот этганли- даги турмушларидан икки нафар, 1981 йилда
ги, ота-онаси бирга яшаган даврларида Тай- туғилган Ш.Мелиев ва 1984 йилда туғилган
лоқ тумани, Найман маҳалласидаги уй-жой- О.Мелиева исмли фарзандлари бор.
ни қурганликлари, ушбу уй-жойга Тайлоқ
туман ҳокимининг 2016 йил 10 августдаги З.Холиқова 1987 йилда вафот этган.
2047Қ-сонли қарори билан А.Мелиевнинг А.Мелиев 1988 йилда Э.Эминова билан
эгалик ҳуқуқи белгиланганлиги, уй-жойни қонуний никоҳдан ўтиб турмуш қурган. Бир-
марҳум онаси отаси билан бирга яшаган дав- галикдаги турмушларидан 2 нафар фарзанд-
рида қуришганликларини кўрсатиб, марҳум лари бор.
онасини улушига ўзини, акаси Ш.Мелиев ва Тайлоқ тумани, «Найман» МФЙда жой-
отаси А.Мелиевни меросхўр деб топиб, улу- лашган уй-жойга Тайлоқ туман ҳокимининг
шини ажратиб беришни сўраган. 2016 йил 10 августдаги 2047Қ-сонли қарори
билан А.Мелиев номига эгалик ҳуқуқи белги-
Фуқаролик ишлари бўйича Самарқанд ви- ланган ва давлат рўйхатидан ўтказилган.
лоят суди апелляция инстанциясининг 2018 Даъво талабига асос қилиб, уй-жойлар
йил 27 ноябрдаги ажрими билан ўзгаришсиз марҳум онаси отаси билан бирга яшаган дав-
қолдирилган Тайлоқ туманлараро судининг рида қурилганлиги кўрсатилган.
2018 йил 26 сентябрдаги ҳал қилув қарорига Биринчи инстанция суди низоли уй-жой-
кўра, О.Мелиеванинг даъво талаби қаноат- лар З.Холиқова билан А.Мелиевнинг турму-
лантирилиб, Тайлоқ тумани, Найман маҳалла- ши даврида қурилган деб ҳисоблаб уй-жойни
сида жойлашган А.Мелиевга тегишли бўлган умумий мулк деб топган. Апелляция инстан-
уй-жой марҳум З.Холиқова ва А.Мелиевнинг цияси ҳам суднинг ушбу хулосаси билан ке-
умумий мулки деб топилган. лишган.
Аниқланишича, А.Мелиевга тегишли
О.Мелиева Тайлоқ тумани, Найман маҳал- уй-жойга 2016 йилда кадастр ҳужжати тайёр-
ласида жойлашган А.Мелиевга тегишли бўл- ланиб, туман ҳокимининг 2016 йил 10 август-
ган уй-жойнинг ½ қисмига меросхўр деб то- даги 2047Қ-сонли қарорига асосан 2016 йил
пилган. 11 августда давлат рўйхатига олинганлиги,
ҳужжатга асосан 0001-литер уй-жой майдо-
О.Мелиевага Тайлоқ тумани, Найман қиш ни 85,50 кв.метр 1983 йилда қурилганлиги,
лоғида жойлашган уй-жойнинг (лит.0002) 0002-литер уй-жой майдони 55,58 кв.метр
турар жойнинг 1, 3-хоналари майдо- 2008 йилда қурилганлиги, қолган ёрдамчи
ни 23,43+11,18=34,61 м2, яъни тегишли иморатлар 1989, 2009, 2012 йилларда қурил-
ҳисса билан 34, 61-34,30=0,31 м2 кўп ганлиги кўрсатилган.
у ҳам бўлса, умумий яшаш майдонини Шунингдек, манфаатдор шахс Э.Эркинова
34,61/(68,60/100)=50,50 %, ёрдамчи майдони суд мажлисидаги тушунтиришларида низоли
(лит.0001) турар жойнинг 2-хонасининг май- уй-жойга келин бўлиб тушганлигини, ўша
дони 5,86 м2 (лит.0003) айвоннинг бир қисми вақтларда икки хона ва битта даҳлиз бўлган-
майдони 41,99 м2 (лит.0006) ҳожатхонанинг лигини, кейинчалик қўшимча қурилишлар
майдони 3,68 м2, (лит.а) дарвозанинг баҳоси қилишганлигини, уй-жойнинг иккита хона-
ва ер майдони 827,0 м2 қисми ажратиб берил- сини таъмирлаганликларини, уй-жойдан 30
ган. йилдан бери фойдаланиб келаётганлигини
баён қилган.
Судлов ҳайъатининг 2019 йил 24 декабр Ушбу ҳолатлар судларнинг эътиборидан
даги ажрими билан суд қарорлари бекор четда қолиб, даъво асоссиз равишда қаноат-
қилиниб, О.Мелиеванинг даъвосини рад лантирилган.
этиш ҳақида янги ҳал қилув қарори қабул
қилинган. 6-1843-19 сонли иш
Ишдаги ҳужжатларга кўра, З.Холиқова ***
А.Мелиев билан 1979 йил 27 январда қону-
ний никоҳдан ўтиб турмуш қурган. Биргалик-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
ТАДҚИҚОТ, 37
ТАҲЛИЛ, ТАКЛИФ
КАРАНТИН ҚОИДАЛАРИГА РИОЯ
ЭТМАСЛИК УЧУН ЖАВОБГАРЛИК МУҚАРРАР
Маълумки, коронавирус пандемияси бу- қуйидаги ҳаракатлар учун жавобгарлик бел-
тун дунё бўйлаб кенг тарқалди ва Ўзбекис гиланган:
тонни ҳам четлаб ўтмади.
- карантинли ва инсон учун хавфли бўл-
Айни пайтда мамлакатимизда коронави- ган бошқа юқумли касалликлар пайдо бўли-
руснинг кириб келиши ва тарқалишининг ши ҳамда тарқалиши шароитида ваколатли
олдини олиш юзасидан кенг кўламли чо- органнинг махсус талабларига зид равишда
ра-тадбирлар амалга оширилмоқда. жамоат жойларида ниқобсиз бўлиш;
Хусусан, санитария-эпидемиологик - карантинли ва инсон учун хавфли бўл-
осой ишталикни таъминлаш, эпидемияга ган бошқа юқумли касалликлар пайдо бў-
қарши курашиш ва карантин қоидалари- лишининг ёки тарқалишининг олдини олиш
га риоя этилиши устидан қатъий назорат мақсадида белгиланган мажбурий қоидалар-
ўрнат илди. ни бузиш;
Жумладан, 2020 йил 26 мартда «Ўзбекис - карантинли ва инсон учун хавфли бўл-
тон Республикасининг Жиноят, Жиноя т- ган бошқа юқумли касалликлар пайдо бўли-
процессуал кодексларига ҳамда Ўзбекистон ши ҳамда тарқалиши шароитида шифохона-
Республикасининг Маъмурий жавобгарлик даги ички тартибга риоя этмаслик;
тўғрисидаги кодексига ўзгартиш ва қўшим-
чалар киритиш ҳақида»ги Қонун қабул қи- - давлат санитария назорати органлари-
линиб, карантин билан боғлиқ қоидаларни нинг тиббий текширувдан ўтиш ва давола-
бузганлик учун жавобгарлик чоралари ку- ниш, карантинни ўташ учун белгиланган
чайтирилди. жойларга етиб бориш ва ушбу жойларни
белгиланган муддат давомида тарк этмаслик,
Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий касаллик юқиш хавфи мавжуд бўлган даврда
жавобгарлик тўғрисидаги кодексига каран- мулоқотда бўлинган шахслар ва борилган
тинли ва инсон учун хавфли бўлган бошқа жойлар ҳақидаги маълумотларни ошкор қи-
юқумли касалликлар пайдо бўлиши ва тарқа- лиш тўғрисидаги ёки бошқа қонуний талаб
лиши шароитида тиббий йўсиндаги мажбур- ларини узрли сабабларсиз бажармаслик.
лов чорасини қўллаш қоидалари киритилди.
Ҳозирги кунга қадар коронавируснинг
Карантинли ва инсон учун хавфли бўлган кириб келиши ва тарқалишини олдини
бошқа юқумли касалликлар пайдо бўлиши олиш юзасидан чора-тадбирлар дастурини
ёки тарқалишининг олдини олиш ишларини тайёрлаш бўйича республика махсус комис-
тўлақонли амалга ошириш мақсадида жамо- сияси томонидан бир қатор карантинли ва
ат жойларида ниқобсиз юрганлик учун жари- инсон учун хавфли бўлган бошқа юқумли
ма белгиланди. касалликл ар пайдо бўлишининг ёки тарқа-
лишининг олдини олишнинг мажбурий қои
Бундан ташқари, Маъмурий жавобгар- далари белгиланган.
лик тўғрисидаги кодексининг 54-моддасида
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
38 ДОЛЗАРБ МАВЗУ
Ўзбекистон Республикасига коронавирус- лиги ачинарли ҳолдир.
нинг кириб келиши ва тарқалишининг олди- Мисол учун, фуқаро К.Д. карантин эълон
ни олиш бўйича чора-тадбирлар даст урини
тайёрлаш бўйича республика махсус комис- қилинган бўлишига қарамасдан юзига ниқоб
сияси Ўзбекистон Республикаси Президен- тақмасдан кўчада маст ҳолатда бақир-чақир
тининг 2020 йил 29 январдаги Ф-5537-сонли қилиб, уятсиз сўзлар билан сўкиниб, майда
Фармойиши билан ташкил этилган. безорилик содир қилиб, ИИБ ходимлари-
нинг ҳуқуқбузарлигини тўхтатиши ҳақида
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар огоҳлантиришига қарамасдан ҳаракатла-
Маҳкамасининг 2020 йил 23 мартдаги рини давом эттириб, ИИБ ходимларининг
«Коронавирус инфекцияси тарқалишига қонуний талабларига бўйсунмаслик ҳуқуқ
қарши қўшимча чора-тадбирлар тўғриси- бузарликларини содир этганликда Бекобод
да 176-сонли қарорининг 12-бандига му- туман маъмурий суди томонидан айбдор деб
вофиқ, Махсус комиссиянинг ўз ваколат- топилиб, ўн сутка муддатга маъмурий қа-
лари доирасида қабул қилган қарорлари моққа олинган.
идоравий бўйсунуви ва ташкилий-ҳуқуқий
шаклидан қатъи назар, барча ташкилотлар Бундан ташқари, фуқаролар Ж.И. ва
ва уларнинг мансабдор шахслари, шунинг Ш.И.лар 2020 йил 13 апрель куни карантин
дек фуқаролар томонидан бажарилиши қоидаларини бузиб, яъни карантин ва инсон
мажбурий ҳисобланади. учун хавфли бўлган бошқа юқумли касаллик
лар пайдо бўлишининг ёки тарқалишининг
Карантин қоидалари ва санитария чеклов- олдини олиш мақсадида белгиланган маж-
ларига риоя қилиш юзасидан тушунтириш бурий қоидаларини бузиб, мақсадсиз кўча-
ишлари олиб борилишига қарамасдан, ҳа- да бўлиб, спиртли ичимлик ичиб, кўчада
мон қоидабузарлик ҳолатлари кузатилмоқда. жанжал, тўполон ва бақир-чақир қилиб, жа-
миятда юриш-туриш қоидаларини қасддан
Карантин тадбирлари эълон қилинган менсимасдан майда безорилик содир қилга-
вақтдан бугунги кунга қадар, яъни 2020 ни сабабли ИИБ ходимлари келиб улардан
йил 16 апрель ҳолатига Тошкент вилояти тинчланишини сўраган вақтида, Ж.И. ва
бўйича карантин қоидаларига амал қилмас- Ш.И.лар ИИБ ходимларини қонуний талаб
лик билан боғлиқ жами – 10.504 та ҳолат ларига бўйсунмаслик ҳуқуқбузарликларини
аниқланиб, ваколатли органлар томонидан содир этганликда Нурафшон шаҳар маъму-
кўриб чиқилган. рий суди томонидан айбдор деб топилиб,
Ш.И.га 4 млн. 460 минг сўм миқдорида
Тошкент вилоят маъмурий судлари томо- жарима солиниб, Ж.И. ўн сутка муддатга
нидан карантин тадбирлари эълон қилин- маъмурий қамоққа олинган.
ган вақтдан бугунги кунга қадар 108 нафар
шахсга нисбатан 77 та маъмурий ҳуқуқ Фуқаролар Ш.У., К.А., И.К., Д.М., Ш.Т.,
бузарлик тўғрисидаги ишлар кўриб чиқил- Ф.Н. ҳамда П.Р.лар 2020 йил 2 апрель куни
ган бўлиб, ҳуқуқбузарларнинг 49 нафарига карантин қоидаларига амал қилмасдан,
жарима жазоси, 59 нафарига маъмурий қа- «Энергетик» сиҳатгоҳида ички тартиб қои
моққа олиш жазоси тайинланган. даларини бузиб, карантинда сақланаётган
бошқа фуқаролар ва карантин олиб бора-
Содир этилган ҳуқуқбузарликни таҳлил ётган ходимларни олдида бақир-чақир қи-
қилганимизда, асосан жамоат жойларида либ, ҳар хил уятли сўзлар билан жамиятда
тиббий ниқоб тақмасдан юриш билан бирга юриш-туриш қоидаларини қасддан менси-
жамоат жойларида уятли сўзлар билан сўки- масдан, тинчликни таъминлаш учун кел-
ниш, жамоат тартибини ва фуқароларнинг ган ИИБ ходимларининг ҳуқуқбузарликни
осойишталигини бузувчи шу каби бошқа тўхтатиш учун қилган қонуний талабларига
хатти-ҳаракатларда ифодаланган жамиятда бўйсунмаслик ҳуқуқбузарликларини содир
юриш-туриш қоидаларини қасддан менси-
маслик ҳуқуқбузарликлари содир этилган-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
ДОЛЗАРБ МАВЗУ 39
этганликда Юқоричирчиқ туман маъмурий ни бузиб майда безорилик ҳаракатларини
суди томонидан айбдор деб топилиб, улар- содир этган.
нинг ҳар бири ўн беш сутка муддатга маъму-
рий қамоққа олиндилар. Ушбу ҳолат юзасидан туман ИИБга ке-
либ тушган хабар бўйича ИИБ ходимлари
2020 йил 13 апрель куни тахминан соат воқеа жойига бориб Ф.С. кўчада белгилан-
13:00ларда Пискент тумани ИИБ ходимлари ган карантин қоидаларини бузиб, ниқобсиз
томонидан ўтказилган махсус тадбир жа- юрганлигини ҳамда майда безорилик ҳара-
раёнида Пискент тумани, Саидобод МФЙ катларини содир этганлигини аниқлашган.
ҳудудида жойлашган умумий овқатланиш ИИБ ходимлари унинг ушбу ҳуқуқбузарлик
жойида шу туманда яшовчилар З.М., Л.М., ҳаракатларини тўхтатиш ва уни тинчлан-
З.Ғ., К.М., Т.Н., Ж.А., У.Т., Ш.Э., Б.Р., Б.А. тириш мақсадида ИИБ биносига бориши-
ва Д.М.лар карантинли ва инсон ҳаёти учун ни талаб қилишганида, уларнинг қонуний
хавфли бўлган бошқа юқумли касалликлар талабларини бажармасдан, жамоат жойида
пайдо бўлиши ҳамда тарқалиши шароитида ўзининг майда безорилик ҳаракатларини
жамоат жойида ниқобсиз бўлганлари ҳолда давом эттирган.
ўзаро йиғилиб ўтиришганини, З.М., Л.М.,
З.Ғ., К.М., Т.Н. ва Ж.А.лар эса қонунга хи- Суд мажлисида ҳуқуқбузар Ф.С. ўз айби-
лоф равишда пул эвазига қимор ўйини ўйна- га иқрор бўлиб, бошқа бундай ҳолат такрор-
ётганлари аниқланган. ланмаслигини, оилавий шароитини ино-
батга олган ҳолда унга нисбатан енгиллик
ИИБ ходимлари аниқланган ҳолат бўйи беришни сўради.
ча холислар иштирокида ҳужжат расмий-
лаштирмоқчи бўлганларида, З.М., Л.М., С.Ф. Ўзбекистон Республикаси МЖтК
З.Ғ., К.М., Т.Н., Ж.А., У.Т., Ш.Э., Б.Р., Б.А. 54-моддасининг биринчи қисми, 183-мод-
ва Д.М.лар ИИБ ходимларини ҳолат юзаси- даси ва 194-моддасининг иккинчи қисмида
дан тушунтириш беришдан иборат қонуний назарда тутилган ҳуқуқбузарликларни со-
талабларини бажармасдан, шахсларига оид дир этганликда айбли деб топилиб, унга ба-
маълумотларни маълум қилишдан бош тор- завий ҳисоблаш миқдорининг беш баравари
тиб, бақир-чақир қилиб шовқин кўтариб, жа- миқдорида – 1 111 500 сўм жарима жазоси
моат тартибини бузишда ифодаланган майда қўлланилиб, ўн беш сутка маъмурий қамоқ
безорилик ҳаракатларини содир этишган. жазоси тайинланди.
Ушбу ҳолат юзасидан ИИБ ходимлари то- Бундай мисолларни кўплаб келтириш
монидан холислар иштирокида далолатнома мумкин.
расмийлаштирилиб, воқеа жойидан ўйин
карталари ва 270 000 сўм миқдордаги нақд Хулоса қилиб айтганда, энг аввало, аҳо-
пул далилий ашё тариқасида ҳужжатлашти- лимиз карантин қоидалари ва шифокорлар
риб олинган. маслаҳатига амал қилган ҳолда, ваҳимага
тушмасдан давлатимизга ишониб ёрдам бе-
Суд томонидан ушбу шахсларнинг ҳар риши ва қўллаб-қувватлаши керак.
бирига қилмишидан келиб чиқиб, тегишли
жарималар ва маъмурий қамоқ жазолари Халқимиз бошига бундай кулфатлар туш-
тайинланди. ган бир пайтда фуқароларимиз бирдамлик-
ни қўлдан бермасдан, жипслашиб, карантин
2020 йил 18 апрель куни тахминан соат қоидаларига қатъий амал қилишса, албатта,
20:00ларда Пискент тумани, Навоий МФЙ ушбу синовли кунлардан муваффақиятли
яшовчи Ф.С. спиртли ичимлик истеъмол ўтиб оламиз.
қилиб, маст бўлгани ҳолда отасининг хона-
донига бориб, кўчада отаси ва яқин қарин- М. АБАБАКИРОВ,
дошлари билан жанжаллашиб, бақир-чақир Тошкент вилоят маъмурий
қилиб шовқин кўтариб, уларнинг тинчлиги-
суди раиси
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
40 МУАММО ВА ЕЧИМ
ИҚТИСОДИЙ ИШЛАРНИ
АПЕЛЛЯЦИЯ ВА КАССАЦИЯ ИНСТАНЦИЯСИ
СУДЛАРИДА КЎРИШ АМАЛИЁТИ
Ўзбекистон Республикаси Олий суди ширилганлигининг тасдиғи сифатида им-
Пленуми томонидан 2019 йил 24 декабр- золанган ва бирон-бир фамилия қўйилган
да «Апелляция ва кассация инстанцияси шикоят нусхаси судга топширилади. Ушбу
судлари томонидан иқтисодий процессуал имзо ва унинг эгасининг юридик шахсга
қонун нормаларини қўллашнинг айрим ма- қандай алоқаси борлиги эса номаълумлиги-
салалари тўғрисида» 26-сонли қарор қабул ча қолади. Шу боис, фикримизча, шикоятга
қилинган. Ушбу қарор иқтисодий судларда (протестга) унинг кўчирма нусхаси топши-
иштирок этувчи шахслар, шунингдек ишда рилганлигини тасдиқловчи ҳужжат илова
иштирок этишга жалб қилинмаган, аммо қилинган тақдирда, мазкур ҳужжат шико-
ҳуқуқлари ва мажбуриятлари тўғрисида ятнинг (протестнинг) кўчирма нусхасини
суд ҳал қилув қарори қабул қилган шахс қабул қилган шахс томонидан имзоланган
ларнинг биринчи инстанция судининг ҳал бўлиши ва унда ушбу шахснинг исми (исми
қилув қарорлари устидан апелляция ёки ёки исми ва отасининг исмининг бош ҳарф-
кассация шикоятини қабул қилиш, улар- лари), фамилияси ва лавозими кўрсатилган
ни кўриб чиқиш суд амалиётини такомил- бўлиши лозим. Шикоятнинг (протестнинг)
лаштиришга хизмат қилади. кўчирма нусхаси юридик шахс томонидан
қабул қилиб олинганлиги тўғрисида ёзув
Бироқ, Пленум қарорида ўз аксини топ- киритилиб, бу ёзув муҳр ёки штамп билан
маган, суд амалиётда юзага келадиган ай- тасдиқланган бўлса ҳам шикоятнинг (про-
рим масалалар ҳам мавжуд. тестнинг) кўчирма нусхаси топширилган
деб ҳисобланишига эътибор берилиши
Жумладан, маълумки, Ўзбекистон Рес лозим. Агар шикоятни қабул қилиб олган
публикаси Иқтисодий процессуал кодекси шахснинг лавозими кўрсатилмаган ёки
(ИПК)га мувофиқ, апелляция ва кассация имзо юридик шахснинг муҳри ёхуд штампи
шикоятига (протестига) ишда иштирок билан тасдиқланмаган бўлса, ушбу шикоят
этувчи бошқа шахсларга апелляция, касса- юридик шахсга топширилмаган деб баҳола-
ция шикояти (протести) ва унга илова қи- ниши лозим.
линган, уларда мавжуд бўлмаган ҳужжат-
ларнинг кўчирма нусхалари юборилганлиги Шикоятга илова қилиниши лозим бўл-
ёки топширилганлигини тасдиқловчи ҳуж- ган, масалан, давлат божи, почта харажатла-
жат ҳам илова қилиниши керак (ИПКнинг ри тўланганлигини тасдиқловчи ҳужжатлар
264 ва 287-моддалари). Амалиётда шикоят ёки шикоят нусхаси ишда иштирок этувчи
берувчи шахс томонидан шикоятнинг нус- бошқа шахсларга юборилганлигини тас-
хасини ишда иштирок этувчи бошқа шахс диқловчи маъмурий ҳужжатлар илова қи-
ларга почта орқали эмас, балки шахсан линмаган, лекин судьянинг хатоси туфайли
топшириш ҳолатлари кузатилади ва бу ҳам ушбу шикоят иш юритишга қабул қилинган
қонун билан тақиқланмаган. Лекин, баъзи бўлса, ушбу шикоят мазмунан кўрилиши
ҳолларда шикоят нусхаси ишда иштирок лозим. Фикримизча, бундай ҳолда суд ши-
этувчи шахс бўлган юридик шахсга топ-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
МУАММО ВА ЕЧИМ 41
коят (протест) берган шахсдан ишда ишти- ИПК 275-моддасининг биринчи қисми-
рок этувчи бошқа шахсларга шикоятнинг да апелляция шикояти берган шахс ишни
(протестнинг) нусхалари юборилганлигини кўриш якуни бўйича суд ҳужжати чиқа-
тасдиқловчи ҳужжатни талаб қилиши ло- рилгунига қадар ундан воз кечишга, иккин-
зим. Шикоятни (протестни) берган шахс то- чи қисмида эса суд шикоятдан воз кечиш-
монидан шикоятнинг (протестнинг) нусха- ни ушбу Кодекс 157-моддасининг учинчи
си ишда иштирок этувчи бошқа шахсларга қисмида назарда тутилган асослар бўйича
юборилганлигини тасдиқловчи ҳужжатни рад этишга ва ишни апелляция тартиби-
тақдим этиш имкони бўлмаганда, суд улар- да кўришга ҳақли эканлиги белгиланган.
га шикоятнинг (протестнинг) нусхасини суд ИПК 298-моддасининг биринчи ва иккинчи
мажлисида топшириш чораларини кўриши, қисмларида кассация шикоятидан воз ке-
суд харажатларини ундириш масаласини чиш бўйича ҳам худди шундай норма бел-
ишни кўриш натижалари бўйича қонунда гиланган.
белгиланган тартибда ҳал этиши лозим.
Чунки, ИПКда апелляция ёки кассация ши- ИПК 157-моддасининг учинчи қисмига
коятини иш юритишга қабул қилиш ҳақида кўра, суд даъвонинг асоси ва предмети бир
ажрим устидан шикоят бериш назарда ту- вақтда ўзгартирилишини қабул қилмай-
тилмаган. ди. Суд даъводан воз кечишни ҳам, даъво
талаблари миқдорини камайтиришни ҳам,
Амалиётда Қорақалпоғистон Республи- агар бу қонун ҳужжатларига зид бўлса ёки
каси, Тошкент шаҳри ва вилоятлар, яъни бошқа шахсларнинг ҳуқуқлари ва қонун би-
ишларни апелляция ва кассация инстан- лан қўриқланадиган манфаатларини бузса,
циясида кўрадиган судларда шикоятларни қабул қилмайди. Бундай ҳолларда суд ишни
(протестларни) кўриб чиқиш учун суд тар- мазмунан кўради.
кибини шакллантириш имконияти бўлмай
қолиши мумкин. Бундай ҳолларда эса, иш Ушбу нормалар мазмунидан англаши-
Олий суд томонидан бошқа судга ўткази- ладики, апелляция ва кассация шикояти
лиши керак. Шундай вазият юзага келган бўйича иш юритишни ИПК 273-модда-
ҳолларда баъзи судлар шикоят (протест) си биринчи қисмининг 4-банди ҳамда
келиб тушиши билан, баъзилари эса уни 296-моддаси биринчи қисмининг 4-банди-
иш юритишга қабул қилганидан сўнг, ишни га асосан тугатиш масаласи ҳал этилаёт-
бошқа судга юбормоқда. Шу боис, судлар- ганда судлар шикоятдан воз кечишнинг қо-
да бир хил амалиётни жорий қилиш лозим нун ҳужжатларига зид эмаслигини, бошқа
бўлади. Фикримизча, агар судда шикоятни шахсларнинг ҳуқуқлари ва қонун билан
(протестни) кўриб чиқиш учун суд тарки- қўриқланадиган манфаатларига таъсирини
бини шакллантиришнинг имкони бўлма- ўрганиши лозим. Фикримизча, агар шико-
са, ушбу судда фаолият кўрсатаётган судья ятдан воз кечиш қонун ҳужжатларига зид
шикоятни (протестни) якка тартибда иш бўлса ёки бошқа шахсларнинг ҳуқуқлари
юритишга қабул қилиш масаласини шикоят ва қонун билан қўриқланадиган манфаат-
келиб тушган кундан бошлаб беш кунлик ларини бузса, бундай воз кечишни қабул
муддатда ҳал қилиши, шундан сўнг шико- қилиш мумкин эмас.
ятни (протестни) апелляция ёки кассация
тартибида кўриш учун ишни бошқа иқти- Лекин, ушбу қоидадан фарқли ўлароқ,
содий судга ўтказиш масаласини ҳал қилиш ИПКнинг 275 ва 298-моддаларида проку-
юзасидан Ўзбекистон Республикаси Олий рор ёки юқори турувчи прокурор томони-
судига мурожаат қилиши мақсадга мувофиқ дан протестни чақириб олиш тўғрисида
бўлади. ариза келиб тушган бўлса, Кодексда бундай
аризани муҳокама қилиш назарда тутил-
маган. Шунинг учун прокурор ёки юқори
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
42 МУАММО ВА ЕЧИМ
турувчи прокурор томонидан протестни бўлса) биринчи инстанция суди томонидан
чақириб олиш тўғрисида ариза келиб туш- қабул қилинган суд ҳужжати мавжудлиги-
ган тақдирда, ушбу аризани муҳокама қил- дан хабарсиз қолган ҳолатлар ҳам учрай-
масдан протест бўйича иш юритиш ИПК ди. Бундай ҳолатда ушбу шахс суд ҳуж-
273-моддаси биринчи қисмининг 5-банди ва жати устидан шикоят бериш ҳуқуқидан
296-моддаси биринчи қисмининг 5-бандига маҳрум бўлиб қолиши мумкин. Шунинг
асосан тугатилиши лозим. Лекин, шуни ҳам учун ИПКнинг 262 ҳамда 285-моддалари-
қайд этиш керакки, агар протест берилган да белгиланган муддатни ҳисоблаш шико-
суд ҳужжати устидан назорат шикояти ҳам ят берган шахснинг бундай суд ҳужжати-
берилган бўлса, шикоят мазмунан кўрили- дан хабардор бўлган ёки хабардор бўлиши
ши зарур. мумкин бўлган пайтд ан бошланиши ҳақи-
да ИПКга тегишли ўзгартириш киритиш
Апелляция ёки кассация инстанция- мақсадга мувофиқ бўлади.
си суди томонидан ишни кўриш натижаси
бўйича биринчи инстанция судининг қаро- ИПКнинг 278 ва 301-моддаларида апел
ри бекор қилиниб, иш янгидан кўриш учун ляция ва кассация инстанцияси судининг
биринчи инстанция судига юборилган ҳол- ваколатлари белгиланган. Ушбу моддалар-
ларда апелляция ёки кассация инстанцияси нинг тегишлича 5 ва 3-бандларига кўра,
суди қарори устидан назорат шикояти бе- апелляция ва кассация инстанцияси судла-
рилса, биринчи инстанция суди қандай йўл ри ҳал қилув қарори ишда иштирок этиш-
тутиши ИПКда назарда тутилмаган. Шу га жалб қилинмаган шахсларнинг ҳуқуқ ва
боис, бундай ҳолларда биринчи инстанция мажбуриятлари тўғрисида қабул қилинган
суди иш юритишни ИПК 101-моддасининг бўлсагина, ушбу нормада кўрсатилган асос
1-бандига мос ҳолда тўхтатиб туриши ло- билан ишни янгидан кўриш учун юбориш
зим бўлади. Фикримизча, ушбу қоидани мумкин. Яъни, апелляция ва кассация инс
Олий суд Пленумининг «Биринчи инстан- танцияси суди фақатгина битта асос билан
ция суди томонидан иқтисодий процессуал ишни янгидан кўриш учун юборишга ҳақ-
қонун нормаларини қўллашнинг айрим ма- ли. Бизнингча, биринчи инстанция суди
салалари тўғрисида» 2019 йил 24 майдаги даъвони кўрмасдан қолдирган ёки иш юри-
13-сонли қарорига ҳам киритиш мақсадга тишни тугатган ҳолларда ҳам апелляция
мувофиқ бўлади. ва кассация инстанцияси суди ишни янги-
дан кўриш учун биринчи инстанция судига
Маълумки, ИПКнинг 262, 285-моддала- юбориш ваколатига эга бўлиши лозим. Чун-
рида апелляция, кассация шикояти бериш ки, биринчидан, бундай ҳолларда биринчи
муддатини тиклаш тўғрисида илтимосно- инстанция суди томонидан иш мазмунан
ма киритиш учун белгиланган икки ойлик кўрилмаган бўлади. Иккинчидан, агар иш
ҳамда олти ойлик муддат қатъий ҳисобла- юритишни тугатиш ёки даъвони кўрмасдан
нади. Олий суд Пленумининг 26-сонли қолдириш тўғрисидаги ажрим апелляция
қарорида ҳам ушбу муддат ўтказиб юбо- ёки кассация инстанцияси суди томонидан
рилганидан кейин берилган бундай муд- бекор қилиниб, иш мазмунан кўрилса, ишда
датни тиклаш ҳақидаги илтимоснома рад иштирок этувчи шахслар битта инстанция
этилиши, муддати ўтказиб берилган апел- судига мурожаат қилиш ҳуқуқидан маҳрум
ляция, кассация шикоятини (протестини) бўлади.
қабул қилиш эса, ИПКнинг 268, 291-мод-
даларига асосан рад этилиши лозимлиги Б. САЙФУЛЛАЕВ,
алоҳида белгиланган. Лекин, амалиётда Ўзбекистон Республикаси
ишда иштирок этувчи шахслар айрим са-
бабларга кўра (масалан, манзили ўзгарган Олий суди судьяси
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
ИСЛОҲОТЛАР ЙЎЛИДА 43
ХАВФСИЗЛИКНИ ТАЪМИНЛАШ –
ТУРИЗМНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ГАРОВИ
Халқаро тажриба шуни кўрсатмоқда- рот-техник қўллаб-қувватлаш, улар ўртаси-
ки, ҳар қандай давлатда, ҳудудда туризмни да мувофиқлаштирилган ўзаро ҳамкорликни
ривожлантириш, энг аввало, сайёҳлик на- йўлга қўйиш ва қатъий назорат қилиш;
мойиши объектлари ва инфратузилмаси ҳу-
дудларида хавфсизликнинг таъминланган- сайёҳлик намойиши объектлари ва инфра-
лик даражасига боғлиқдир. Шунинг учун тузилмаси ҳудудларида юзага келадиган тез-
ҳам ички ишлар органлари тизимида туб кор ва жиноий ҳолатларни тизимли таҳлил
ислоҳотларни амалга оширишнинг асосий қилиш, сайёҳларга нисбатан содир этилади-
йўналишларидан бири – туризм хавфсиз- ган ҳуқуқбузарликлар сабаблари ва шароит-
лигини таъминлаш бўлинмаларини ташкил ларини аниқлаш ҳамда уларни бартараф этиш
этиш ва уни ривожланган давлатлар туризм юзасидан манзилли чора-тадбирлар кўриш.
полицияси даражасида фаолият олиб бори-
шига эришишдир. 2018 йилдан бошлаб Ўзбекистон Респуб
ликаси Ички ишлар вазирлигининг Хавфсиз
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳ туризмни таъминлашни мувофиқлаштириш
камасининг 2017 йил 23 ноябрдаги «Бухоро, бошқармаси ва унинг Бухоро, Самарқанд,
Самарқанд, Хива ва Шаҳрисабз шаҳарларида Хоразм ва Қашқадарё вилоятларида ҳудудий
хавфсиз туризмни таъминлаш чора-тадбирла- бўлинмалари ташкил этилиб, лавозимлар
ри тўғрисида»ги қарорининг қабул қилиниши танлов асосида бир нечта хорижий тилларда
ушбу йўналишдаги илк қадам бўлди. Мазкур эркин сўзлаша оладиган, касбий жиҳатдан
қарорга асосан Бухоро, Самарқанд, Хива ва юксак муомала маданиятига эга ходимлар би-
Шаҳрисабз шаҳарларида хавфсиз туризмни лан тўлдирилди, моддий-техник базаси мус
таъминлаш концепцияси тасдиқланди. таҳкамланди.
Концепцияга мувофиқ Бухоро, Самарқанд, Ўзбекистон Республикаси Президентининг
Хоразм ва Қашқадарё вилоятлари ички ишлар 2019 йил 5 январдаги «Ўзбекистон Республи-
бошқармалари тузилмаларида бошлиқлари касида туризмни жадал ривожлантиришга оид
бир вақтнинг ўзида вилоят ички ишлар бош қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида» ПФ-5611-
қармалари бошлиқларининг ўринбосарлари сонли Фармони1 билан 2019 – 2025 йилл арда
ҳисобланадиган хавфсиз туризмни таъмин- Ўзбекистон Республикасида туризм соҳаси-
лаш бошқармалари ташкил этилди. ни ривожл антириш Концепцияси тасдиқлан-
ди. Унда мамлакатнинг саёҳат ва дам олиш
Қуйидагилар улар фаолиятининг асосий учун хавфсиз мамлакат сифатидаги обрўсини
йўналишлари этиб белгиланди: мустаҳкамлаш мақсадида юқори туристик
салоҳиятга эга бўлган ҳудудларда хавфсиз
бевосита сайёҳлик намойиши объектлари туризмни таъминлаш бўйича ички ишлар ор-
ва инфратузилмаси ҳудудларида жамоат тар- ганларининг махсус бўлинмаларини ташкил
тибини сақлаш, ҳуқуқбузарликларнинг бар- қилиш, уларни замонавий техника ва транспорт
вақт олдини олиш ва жиноятчиликка қарши воситалари билан таъминлаш белгиланди.
кураш борасида ички ишлар органлари фао-
лиятини ташкил қилиш; Мазкур талаблардан келиб чиққан ҳолда
туризм объектларида жамоат хавфсизлигини
хавфсиз туризмни таъминлаш соҳасида самарали таъминлашнинг сифат жиҳатидан
ички ишлар органлари фаолиятини ахбо-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
44 ИСЛОҲОТЛАР ЙЎЛИДА
янги босқичига ўтиш мақсадида Ўзбекистон олдини олиш ва жиноятчиликка қарши кура-
Республикаси Президентининг 2019 йил 6 шиш соҳасида ички ишлар органлари хизма-
мартдаги «Транспорт ва туризм объектларида тини самарали ташкил қилиш;
жамоат хавфсизлигини таъминлашнинг сама-
рали тизимини жорий этишга оид қўшимча ички ишлар органларининг хавфсиз ту-
чора-тадбирлар тўғрисида»ги ПҚ-4229-сон- ризмни таъминлаш борасидаги фаолиятига
ли қарорига2 мувофиқ 2018 йилдан Бухоро, ахборот-техник жиҳатдан кўмаклашиш, улар
Самарқанд, Хива ва Шаҳрисабз шаҳарларида ўртасидаги ўзаро мувофиқлаштирилган ҳам-
жорий этиб келинаётган Хавфсиз туризмни корлик устидан қатъий назорат ўрнатиш;
таъминлаш концепцияси Тошкент шаҳри,
Тошкент ва Сурхондарё вилоятларига ҳам тат туризм намойиши объектлари ва инфрату-
биқ этилиб, унда белгиланган чора-тадбир- зилмаси ҳудудларида криминоген вазиятни
лар босқичма-босқич амалга оширилмоқда. тизимли таҳлил қилиш, туристларга нисбатан
Концепцияда белгиланган вазифаларни амал- содир этиладиган ҳуқуқбузарликлар сабабла-
га ошириш учун Тошкент шаҳар ва Тошкент ри ва шароитларини аниқлаш ҳамда уларни
вилоят ички ишлар бош бошқармалари ҳамда бартараф этиш юзасидан манзилли чора-тад-
Сурхондарё вилоят ички ишлар бошқармаси бирларни амалга ошириш.
таркибида ҳам хавфсиз туризмни таъминлаш
бошқармалари ташкил этилди. Бундан ташқари, ушбу қарор билан мамла-
катда хавфсиз туризмни таъминлаш соҳасида
Қарорга мувофиқ янгидан ташкил этилган 2019 йил 1 апрелдан бошлаб қуйидаги янги
бошқармалар фаолиятининг асосий йўналиш тартиблар жорий этилди:
лари қуйидагилар ҳисобланади:
биринчидан, Ўзбекистон Республикаси Ич
бевосита туризм намойиши объектлари ва ки ишлар вазирлигининг Хавфсиз туризмн и
инфратузилмаси ҳудудларида жамоат тарти- таъминлашни мувофиқлаштириш бошқарма-
бини сақлаш, ҳуқуқбузарликларнинг барвақт си ва унинг ҳудудий бўлинмалари шартнома
асосида туристлар ва туристик гуруҳларни,
шу жумладан, автотранспортда ҳаракатланиш
АННОТАЦИЯ
Мақолада ички ишлар органлари хавфсиз туризмни таъминлаш бўлинмаларининг
ташкил этилиши, уларнинг асосий фаолият йўналишлари, шунингдек транспорт ва ту-
ризм объектларида жамоат хавфсизлигини таъминлашнинг самарали тизимини жорий
этиш бўйича амалга оширилаётган чора-тадбирларнинг мазмун-моҳияти, бу борадаги
янги тартиб ва механизмлар юзасидан мулоҳаза юритилган.
***
В статье рассматривается процесс создания подразделений органов внутренних дел
по обепечению безопасного туризма, основные направления их деятельности, а также
сущность и содержание осуществляемых мер по обеспечению безопасности на объек-
тах транспорта и туризма, в частности внедряемые в практику указанных структурных
подразделений новые порядки и механизмы.
***
The article considers the content and essence of the measures taken to ensure safe tourism
in the internal affairs bodies, their main areas of activity, as well as the introduction of an
effective system of ensuring public safety in transport and tourism facilities, in particular,
new procedures and measures introduced to the practice of these structural structures were
discussed.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
ИСЛОҲОТЛАР ЙЎЛИДА 45
вақтида кузатиб бориш ҳамда моддий мада- ризмни таъминлаш концепциясининг амалга
ний мерос объектларида жамоат тартибини оширилиши учун масъул бўлган ишчи орган
сақлаш бўйича пулли хизматлар кўрсатиш сифатида фаолият олиб бормоқда.
ҳуқуқига эга бўлдилар;
Шунингдек, мазкур қарорда ички ишлар
иккинчидан, транспорт объектларида, би- органлари, хусусан унинг хавфсиз туризмни
ринчи навбатда туризм йўналишидаги поезд- таъминлаш ҳамда транспортда хавфсизликни
ларда хавфсиз туризмни таъминлаш бўйи таъминлаш бўлинмаларининг фаолиятига оид
ча вазифалар транспортда хавфсизликни қуйидаги қоидалар ҳам белгиланди:
таъминлаш бўлинмалари томонидан амалга
оширилмоқда; хавфсиз туризмни таъминлаш бўлинмала-
ри ўз хизмат фаолиятида Ўзбекистон Респуб
учинчидан, транспорт объектларида содир ликаси ички ишлар вазири томонидан тас-
этилган жиноят ва ҳодисалар ҳақидаги хабар диқланадиган алоҳида фарқловчи белгилар,
ва аризаларни ҳисобга олиш ва қайд этиш мар- автотранспорт воситаларида ягона светогра-
казлашган тартибда транспортда хавфсизлик- фик схемалар ҳамда эмблемадан фойдаланиш
ни таъминлаш бўлинмаларининг навбатчилик лари мумкин;
қисмлари томонидан амалга оширилмоқда;
бошқарма бошлиқлари бир вақтнинг ўзида
тўртинчидан, транспорт объектлари ва тегишлича Тошкент шаҳар ички ишлар бош
уларга туташ ҳудудларда содир этилган жи- бошқармаси, Тошкент ва Сурхондарё вилоят-
ноятлар билан боғлиқ баҳсли материалларни лари ички ишлар бошқармалари бошлиқлари-
кўриб чиқишга доир қарор қабул қилиш Ўзбе- нинг ўринбосарлари ҳисобланади;
кистон Республикаси ички ишлар вазирининг
транспорт ва туризм объектларида хавфсиз- Тошкент шаҳар, Тошкент ва Сурхондарё
ликни таъминлаш бўйича ўринбосари томо- вилоятлари ҳокимлари тегишли вазирлик ва
нидан Ўзбекистон Республикаси Транспорт идоралар ҳудудий бўлинмаларининг Хавфсиз
прокуратураси билан келишилган ҳолда амал- туризмни таъминлаш концепциясини амалга
га оширилмоқда; ошириш бўйича фаолияти устидан тизимли
назоратни таъминлайдилар ҳамда уларнинг
бешинчидан, туризм йўналишидаги те- яқин ва самарали ҳамкорлигини ташкил этиш
мир йўл транспортида ҳаракатланиш даво- бўйича шахсан жавобгар ҳисобланадилар;
мида содир этилган, тегишлилиги бўйича
ички ишлар органларига тааллуқли бўлган ички ишлар органлари республикада хавф-
маъмурий ҳуқуқбузарликларни кўриб чиқиш сиз туризмни таъминлаш аҳволини тизимли
ва қарор қабул қилиш уларда жамоат тарти- мониторинг қилади ҳамда туристлар оқими ва
бини самарали таъминлаш учун кузатувчи юзага келаётган тезкор вазият таҳлили асоси-
профилактика инспекторлари лавозимларини да мазкур йўналишдаги иш самарадорлигини
босқичма-босқич жорий этиш орқали бевоси- ошириш бўйича Ўзбекистон Республикаси
та поездларнинг ўзида амалга оширилмоқда; Вазирлар Маҳкамасига вақти-вақти билан
таклифлар киритиб боради ва ҳоказо.
олтинчидан, темир йўл вокзаллари ва аэро
портлар атрофида йўл ҳаракати хавфсизлиги Бундан ташқари, мазкур қарорга мувофиқ
қоидалари бузилишининг олдини олиш ва Ўзбекистон Республикаси ички ишлар вази-
уларга чек қўйиш ҳудудий ички ишлар орган- рига шартнома асосида «Ўзбекистон темир
лари билан биргаликда транспортда хавфсиз- йўллари» АЖ маблағлари ҳисобидан туристик
ликни таъминлаш бўлинмалари томонидан йўналишлар бўйича темир йўл поездларида
амалга оширилмоқда. профилактика инспекторларининг қўшимча
штат бирликларини жорий этиш, шунингдек
Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар ва- транспорт объектларида ҳуқуқбузарликлар-
зирлигининг Хавфсиз туризмни таъминлашни ни аниқлаш ва ўз вақтида чек қўйиш ҳамда
мувофиқлаштириш бошқармаси Хавфсиз ту- фавқулодда ҳолатларда ҳаракатланиш мақса-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
46 ИСЛОҲОТЛАР ЙЎЛИДА
дида идоравий вертолёт техникаси имкони- хавфсиз туризмни таъминлаш бўлинмала-
ятларидан фойдаланиш тартибини белгилаш ри ходимларининг қўшимча жорий этилган ва
ҳуқуқи берилди. бюджет маблағлари ҳисобидан молиялашти-
рилмайдиган штат бирликларини ҳамда шарт-
Шуни алоҳида қайд этиш жоизки, Хавфсиз нома асосида жалб қилинган фуқароларни мо-
туризмни таъминлаш концепциясини тўлақон- лиялаштириш;
ли амалга оширишнинг самарали механизми
сифатида 2019 йил 1 апрелдан бошлаб юри- хавфсиз туризмни таъминлаш соҳасида
дик шахс ташкил этмаган ҳолда Ўзбекистон кўргазма ва ярмаркаларни ўтказиш, лойиҳа,
Республикаси Ички ишлар вазирлиги ҳузу- дастур ва бошқа тадбирларни амалга ошириш.
рида Хавфсиз туризмни таъминлаш жамғар-
маси ташкил этилиши ҳамда уни шакл Хавфсиз туризмни таъминлаш концепция-
лантиришнинг аниқ манбалари белгиланди. си талабларидан келиб чиққан ҳолда мазкур
қарорга мувофиқ Ўзбекистон Республика-
Мазкур қарорга мувофиқ Ўзбекистон Рес сида хавфсиз туризмни таъминлаш самара-
публикаси ички ишлар вазирига Хавфсиз ту- дорлигини ошириш бўйича «Йўл харитаси»
ризмни таъминлаш жамғармаси маблағлари тасдиқланиб, бугунги кунда унда белгилан-
ҳисобидан хавфсиз туризмни таъминлаш бў- ган чора-тадбирлар тизимли равишда амалга
линмалари ходимларининг қўшимча штат бир- оширилиб келинмоқда.
ликларини жорий қилиш ҳамда туризм намо
йиши ва инфратузилмаси объектларининг сони Мамлакатимизда Хавфсиз туризмни таъ-
ҳамда ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олган минлаш концепциясининг самарали амалга
ҳолда ушбу соҳага фуқароларни шартнома асо- оширилаётганлигининг натижаси сифатида
сида жалб қилиш, шунингдек хавфсиз туризм 2018 йилда Ўзбекистон Американинг Gall up
ни таъминлаш бўлинмалари ходимлари учун, институти ўтказган сўровномага биноан дунё-
қонунчиликда белгиланган бошқа қўшимча нинг энг хавфсиз 5 мамлакати рўйхатига кир-
ҳақлардан қатъи назар, лавозим маошининг ганлигини кўрсатишимиз мумкин3.
100 фоизигача бўлган миқдорда рағбатланти-
рувчи устамалар жорий этиш ҳуқуқи берилди. «Туризм тўғрисида»ги Ўзбекистон Рес
публ икаси Қонунининг4 қабул қилиниши
Хавфсиз туризмни таъминлаш жамғармаси мамлакатимиз туризм салоҳиятининг юқори
маблағлари қандай мақсадларда сарфланиши даражага кўтарилиши, шунингдек барча ҳу-
мазкур қарорда қатъий белгилаб қўйилди. дудларда, айниқса, туризм намойиши объект
Унга мувофиқ жамғарма маблағлари фақат лари ва инфратузилмаси ҳудудларида сама-
қуйидагилар учун сарфланади: рали хавфсизлик тизимини жорий этиш учун
янги имкониятларни яратмоқда.
хавфсиз туризмни таъминлаш бўлинмала-
рининг ходимларини рағбатлантириш ва мод- И. ИСМАИЛОВ,
дий-техник базасини мустаҳкамлаш; Ўзбекистон Республикаси
ИИВ Академияси «Жамоат тартиби
хавфсиз туризмни таъминлаш бўлинма- ва хавфсизликни таъминлаш»
лари ходимларининг касбий тайёргарлигини
ошириш, улар томонидан илғор хорижий таж кафедраси бошлиғи,
рибани, шу жумладан хорижий мамлакатлар- юридик фанлар
га чиқиш орқали ўрганиш билан боғлиқ тад-
бирларни ташкил этиш; доктори, профессор
1 http://lex.uz/docs/4143188
2 http://lex.uz/docs/4229310
3 http://namnews.uz/content/uzbekiston_dunyoning_eng_havfsiz_beshta_davlati_atorida
4 http://lex.uz/docs/4428097
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
НИКОҲ ВА ОИЛА 47
ОИЛА – ҚОНУН ҲИМОЯСИДА
Никоҳ – оилавий муносабатлардан келиб чи шунингдек эр-хотиндан бирининг ёхуд икка-
қадиган ишларни кўришда судлар зиммасига ласининг жиддий асослар келтирмаган ҳолда
алоҳида масъулият юклатилади. никоҳ муносабатини давом эттиришни хоҳла-
маслиги никоҳдан ажратиш учун етарли асос
Шу боис, фуқаролик ишлари бўйича судлар бўла олмайди.
томонидан никоҳ ва оилавий низолар билан
боғлиқ ишларни кўришда, аввало, оилаларни Суд юқоридагиларга асосан даъвогарнинг
сақлаб қолиш, эр-хотин ва уларнинг болалари никоҳдан ажратиш ҳақидаги даъво талабини
ҳуқуқлари ҳамда қонун билан қўриқланадиган рад қилди.
манфаатларини ҳимоя қилишга устувор вазифа
сифатида қаралмоқда. Даъвогар М. Салимова жавобгар И. Норовга
нисбатан никоҳдан ажратиш тўғрисидаги даъ-
Суд амалиётидан олинган айрим мисоллар во аризаси билан судга мурожаат қилиб, у жа-
ҳам бунинг исботидир. вобгар билан 2017 йилда никоҳдан ўтганлиги,
биргаликдаги турмушлари давомида бир нафар
Даъвогар У. Достонов судга мурожаат қилиб, фарзандли бўлганликлари, бироқ турмуши бо-
жавобгар М. Шавкатов билан никоҳлари 2009 шиданоқ ёлғон билан бошл анганлиги, турмуш
йилда қайд этилганлиги, биргаликдаги турмуш- ўртоғи ҳар гапида алдаб келиши, ҳақоратлаши,
лари давомида бир нафар фарзандли бўлганли- уришини, ҳозирда ота-онас нинг қарамоғида
ги, бироқ жавобгар билан 2011 йил май ойидан вояг а етмаган қизи билан биргаликда яшаб ке-
буён бирга яшамасликлари, жавобгар «Учқудуқ лишини айтиб, ярашиш учун муддат бермасдан
шаҳридан менинг номимга квартира олсангиз, никоҳдан ажратишни сўраган.
сиз билан яшайман» деб, унга шарт қўйганлиги
учун ҳамда яна бошқа қатор сабаблар туфайли Бироқ, ишни судда кўриш жараёнида та-
никоҳдан ажратишни сўраган. рафларга берилган зарур тушунтиришлар нати-
жасида даъвогар ўз даъвосидан воз кечди.
Суд мажлисида жавобгар даъвони тан олма-
ди ва фарзандининг келажагини ўйлаган ҳолда Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик про-
даъвогар билан ажрашишга қарши эканлигини цессуал кодекси 124-моддасининг 3-бандига
айтиб, суддан даъвони рад қилишни сўради. кўра, даъвогар арз қилган талабларидан воз кеч-
ган ва суд бу воз кечишни қабул қилган бўлса,
Ўзбекистон Республикаси Оила кодексининг суд иш юритишни тугатади.
41-моддасига асосан, агар суд эр ва хотиннинг
бундан буён биргаликда яшашига ва оилани Шу боис, суд даъвогар М. Салимованинг
сақлаб қолишга имконият йўқ деб топса, уларни даъводан воз кечишини қабул қилиб, ушбу воз
никоҳдан ажратади. кечиш бошқа шахсларнинг ҳуқуқ ва манфаат
ларига таъсир этмаслигини эътиборга олиб,
Суд томонидан тарафларга ярашиш учун мазкур фуқаролик ишини тугатишни лозим деб
тегишли муддат берилди. Учқудуқ туман хо- ҳисоблади.
тин-қизлар қўмитаси ва «Дўстлик» МФЙ ва-
киллари томонидан тарафлар билан суҳбатлар Бундай мисолларни кўплаб келтириш мум-
ўтказилиб, уларни яраштириш имкони борлиги кин. 2019 йил давомида биргина фуқаролик
ҳақида хулоса қилинган. ишлари бўйича Учқудуқ туман суди томо-
нидан никоҳдан ажратиш тўғрисидаги 12 та
Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пле- фуқаролик иши юзасидан ярашиш учун муддат
нумининг «Судлар томонидан никоҳдан ажра- бериш ҳақида ажрим, шунингдек масъул ият
тиш ҳақидаги ишларни кўришда қонунларни сизликка йўл қўйган яраштириш комиссияла-
қўллаш амалиёти тўғрисида» 2011 йил 20 рига нисбатан хусусий ажримлар чиқарилган.
июлдаги қарорининг 16-бандига кўра, ни-
коҳдан ажратиш тўғрисидаги талаб фақат Б. ШЕРМАТОВ,
эр-хотин бундан буён бирга ҳаёт кечиришла- фуқаролик ишлари бўйича
рининг ва оила батамом бузилганлиги са- Учқудуқ туман суди раиси,
бабли уни сақлаб қолишнинг иложи йўқлиги
аниқланган ҳолатдагина қаноатлантирилиши Р. ЖЎРАЕВ,
лозим. Турмушда кечадиган вақтинчалик ке- суд масъул ходими
лишмовчиликлар, тасодифий сабабларга кўра
эр-хотин ўртасида келиб чиққан ихтилофлар,
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
48 МУНОСАБАТ
ОММАВИЙ ТАДБИРЛАР ЎТКАЗИШ ЖАРАЁНИДА
ЖАМОАТ ТАРТИБИНИ САҚЛАШНИ
ТАШКИЛИЙ-ҲУҚУҚИЙ ТАЪМИНЛАШ
Жамоат тартибини таъминлаш соҳасидаги жамоат хавфсизлиги объектларига нисбатан
давлат сиёсатининг энг муҳим тамойиллари хавфга тенг равишда жавоб беришни, таъсир
Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, қо- чорасини тўғри қўллашни ўз вақтида таъмин-
нунлари ва қонуности ҳужжатларида ўз ифо- лашни талаб қилади, токи жамоат хавфсизли-
дасини топган. Мазкур тамойиллар у ёки бу ги соҳасида қонунбузарликни содир этган ҳар
ҳолатда ўзаро бир-бири билан боғлиқ тизимни бир шахс адолатли жавобгарликка тортилсин,
ташкил қилади. Айни пайтда, тизимдан у ёки бу унга ғайриқонуний қилмишга яраша адолатли
тамойилни ажратиб олиш ҳар бир тамойилнинг жазо берилсин, айбсиз жавобгарликка жалб
ролини аниқ белгилаб олишга имкон беради ва қилиниб, жазога ёки жаримага тортилмасин.
уларни амалиётда қўллашни осонлаштиради.
Қонунларни билиш жамоат тартибини таъ-
Давлатимиз раҳбари таъбири билан айтган- минлаш масалаларини илмий ҳал қилишнинг
да ўтган давр мобайнида ички ишлар орган- зарурий шарти сифатида намоён бўлади. Объ-
лари тизимини такомиллаштириш борасида ективлик тамойили ҳодисаларнинг ижтимоий
кенг кўламли ишлар амалга оширилди. Ай- муҳитдаги мавжуд қийинчиликлар ва қара-
ниқса, ички ишлар органларининг маҳалла- ма-қаршиликларнинг ҳақиқий ҳолатини ҳи-
ларда жамоат тартибини сақлаш, фуқаролар собга олиш ва таҳлил қилишни тақозо қилади.
хавфсизлигини таъминлаш, ҳуқуқбузарликлар
профилактикаси ва жиноятчиликка қарши ку- Фикримизча, жамият қонунларидан фой-
рашиш учун ташкил этилган қуйи бўғинини даланишда объектив қонуниятлар билан
ривожлантириш ва мустаҳкамлаш бўйича сал- одамларнинг субъектив фаолияти ўртасидаги
моқли ишлар қилинди1. боғлиқлик мавжуд. Ҳуқуқшунос олимларни
фикрича, илмийлик асосида маълумотларни
Ташкилий-ҳуқуқий тамойиллар сирасига чуқур таҳлил қилиш, долзарб муаммоларни
шундай тамойиллар кирадики, улар асосида аниқлаш, режалаштириш, хавфсизликни таъ-
жамоат тартиби ва хавфсизлигини таъмин- минлаш бўйича истиқболдаги чораларни ре-
лаш амалда ташкил қилинади, яъни уларнинг жалаштириш, муаммоларни ҳал қилишнинг
барча турлари ягоналиги ва ўзаро боғлиқли- оптимал вариантларини ишлаб чиқиш, белги-
ги, улар устидан тегишли давлат органлари лаб олинган режаларни амалга оширишнинг
ва жамоат институтларининг назорати каби энг самарали йўллари, воситалари ва услубла-
омилларга амал қилинади. Жамоат тартиби- рини танлашни тақозо қилади2.
ни муҳофаза қилиш шуни англатадики, унда
ҳар қандай одам ўз ҳаёти, соғлиғига қарши Амалиётда қўлланиладиган самарадорлик
ҳар қандай тажовуздан муҳофаза қилиниш, мезонларига, одатда, вазифани бажариш хара-
фуқароларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва жати миқдори, муддати, уни қопланиш мудда-
қонуний манфаатларига тажовуз қиладиган ти ва бошқа кўрсаткичлар киради.
ғайриқонуний хатти-ҳаракатлардан ҳимояла-
ниш учун хавфсизлик субъектларига мурожа- Жамоат тартибини муҳофаза қилувчи субъ-
ат қилиш борасида тенг ҳуқуққа эга. Мазкур ектининг вазифасини масаланинг ечим вари-
ҳуқуққа жамоат тартибини муҳофаза қилади- антларини иложи борича юқори эҳтимоллик
ган субъектларнинг фуқаронинг мурожаатини даражаси билан аниқлаш ва ўрганиш, башарти
кўриб чиқиш ва у бўйича зарур чоралар кўриш хавфсизлик субъекти ихтиёрида барча ресурс
мажбуриятлари мос келади. Мазкур тамойил лар етарли бўлса, хавфсизлик мақсадларига
эришишни енгиллаштиради. Бундан ташқари,
мазкур вариантлар хавфсизлик муҳитига таъ-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 4 / 2020
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
«Одил судлов» – «Правосудие» журнали 2020 йил 4-сони
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search