Судьянинг онгида - адолат, тилида - ҳақиқат,
дилида - поклик бўлиши шарт.
Шавкат МИРЗИЁЕВ
3/2021 ISSN 2181-8991
ОДИЛ СУДЛОВ
Ҳуқуқий, илмий-амалий нашр
Муассис: Бош муҳаррир
Ўзбекистон Республикаси Камол УБАЙДИЛЛОЕВ
Олий суди Масъул котиб
Муталиф СОДИҚОВ
ТАҲРИР ҲАЙЪАТИ:
Козимджан КАМИЛОВ Журнал 2015 йилда «Жамият ва мен» рес
Робахон МАХМУДОВА публика танловида «Энг яхши ёритилган
Ҳалилилло ТУРАХУЖАЕВ ҳуқуқий мавзулар» йўналиши бўйича ғолиб
Икрам МУСЛИМОВ деб топилган.
Бахтиёр ИСАКОВ
Холмўмин ЁДГОРОВ ТАҲРИРИЯТ МАНЗИЛИ:
Мирзоулуғбек АБДУСАЛОМОВ 100097, Tошкент шаҳри, Чилонзор тумани,
Ибрагим АЛИМОВ
Олим ХАЛМИРЗАЕВ Чўпонота кўчаси, 6-уй
Замира ЭСАНОВА Ҳ/р 20210000300101763001
Омонбой ОҚЮЛОВ ХАБ «Tрастбанк» Tошкент филиали
Музаффаржон МАМАСИДДИҚОВ МФО 00850, СТИР 201403038
ТЕЛЕФОН: 278-96-54, 278-91-96,
278-25-96, ФАКС: 273-96-60
K Реклама нашри ва тижорий йўл билан Email: [email protected]
босилган матнлар. Веб-сайт: www: odilsudlov.sud.uz
Таҳририят фикри муаллиф фикридан ўзгача Босишга 2021 йил 25 мартда рухсат этил-
бўлиши мумкин. ди. Қоғоз бичими 60Х84 1/8. 10 босма
табоқ. Офсет усулида чоп этилди. Журнал
Қўлёзмалар, суратлар тақриз қилинмайди ва таҳририят компьютерида терилди ва саҳи-
қайтарилмайди. фаланди. Буюртма ‒ 05.
Нашр адади 4780 нусха.
Кўчириб босилганда «Одил судлов» ‒
«Правосудие» нашри кўрсатилиши шарт. Навбатчи муҳаррир
Машҳура ВОРИСОВА
Журнал Ўзбекистон Республикаси Ва-
зирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Олий аттес НАШР ИНДЕКСИ ‒ 909.
тация комиссияси Раёсатининг 2013 йил
30 декабрдаги 201/3-сонли қарори билан Сотувда келишилган нархда
докторлик диссертациялари бўйича илмий
мақолалар чоп этиладиган нашрлар рўйха- «HAKIMA NASHR GROUP» МЧЖ
тига киритилган. босмахонасида чоп этилди.
Босмахона манзили: 100 057,
2017 йил 29 ноябрда Ўзбекистон матбу-
от ва ахборот агентлигида 0026-рақам би- Тошкент шаҳри, Юнусобод тумани,
лан рўйхатга олинган. 1996 йилдан чиқа Ифтихор кўчаси, 117-уй
бошлаг ан.
C «Одил судлов»
2 МУНДАРИЖА
ЖИНОЯТ ИШЛАРИ БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ..................................................3
МАЪМУРИЙ ИШЛАР БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ.............................................13
МУРОЖААТЛАР
И. Муслимов. «Шикоятбозлик синдроми»...............................................................................22
КОРПОРАТИВ ҲУҚУҚ
Б. Сайфуллаев. Корпоратив низоларнинг айрим турларига доир ишларни кўриш........................24
САЙЛОВ ВА ҲУҚУҚ
Х. Маматов. Миллий сайлов қонунчилиги ривожининг янги босқичи...................................28
НУҚТАИ НАЗАР
Б. Очилов. Ахборот-коммуникация технологиялари очиқлик ва шаффофликни таъмин-
лашнинг муҳим воситаси.......................................................................................................32
КАДРЛАР ТАЙЁРЛАШ ВА СУД ЭТИКАСИ
У. Сайдахмедов, У. Аллабердиев. Суд аппарати ходимларининг касбий этикасига қўйи-
ладиган талаблар....................................................................................................................38
СУД ҲОКИМИЯТИ ВА ЖАМОАТЧИЛИК НАЗОРАТИ
И. Сабиров. Суд ҳокимияти фаолияти устидан жамоатчилик назоратини кучайтириш
масалалари...........................................................................................................................................41
НУҚТАИ НАЗАР
Ш. Убайдуллаев. Ёшларни экстремистик ғоялар таъсиридан асрашнинг айрим
жиҳатлари................................................................................................................................47
ПЕНСИЯ ҲУҚУҚИ
М. Зиядуллаев. Фуқароларнинг ёшга доир пенсия олишга бўлган конституциявий
ҳуқуқлари....................................................................................................................50
ЮРИСТ КАРТОТЕКАСИ/КАРТОТЕКА ЮРИСТA..........................................................79
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 3 / 2021
3
ЖИНОЯТ ИШЛАРИ БЎЙИЧА
СУД АМАЛИЁТИ
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ СУДИНИНГ
ЖИНОЯТ ИШЛАРИ БЎЙИЧА СУДЛОВ ҲАЙЪАТИ
ТОМОНИДАН 2020 ЙИЛНИНГ ТЎРТИНЧИ ЧОРАГИДА
НАЗОРАТ ТАРТИБИДА КЎРИЛГАН ИШЛАР БЎЙИЧА
СУД АМАЛИЁТИ ОБЗОРИ
1. Айбдорда гиёҳвандлик воситалари, лоф равишда экиб, парваришлаб етишти-
психотроп моддаларни қонунга хилоф риб келаётганлиги аниқланган ва жами 11
равишда ўтказишга қасд мавжудлиги туп «каннабис» гиёҳвандлик ўсимлиги хо-
тўғрисидаги масалани ҳал этишда, суд- лислар иштирокида ҳужжатлаштирилиб,
лар бундай восита ёки моддалар ҳақиқат- далилий ашё сифатида олинган. Натижа-
дан ўтказиш мақсадида тайёрлаб қў- да, 3.С. ўзига боғлиқ бўлмаган ҳолда кўп
йилганлигига оид далиллар мажмуидан миқдордаги қуруқ ҳолдаги умумий вазни
келиб чиқишлари лозим. 24 243 грамм бўлган «каннабис» гиёҳванд-
лик ўсимлигини ўтказа олмасдан, сотишга
Жиноят ишлари бўйича Пайариқ тума- суиқасд қилганликда айбланган.
ни судининг 2016 йил 7 декабрдаги ҳукми-
га кўра, З.С. Жиноят кодексининг (бундан ЖПКнинг 22-моддасида суд жиноят юз
буён матнда ЖК деб юритилади) 270-мод- берганлиги, унинг содир этилишида ким
даси биринчи қисми, 25, 273-моддаси бе- айбдорлиги, шунингдек, у билан боғлиқ
шинчи қисми билан ЖКнинг 59-моддаси барча ҳолатларни аниқлаши шартлиги, иш
тартибида 10 йил 6 ой озодликдан маҳрум бўйича исботланиши лозим бўлган барча
қилиш жазосига судланган. ҳолатлар синчковлик билан, ҳар томонла-
ма, тўла ва холисона текшириб чиқилиши;
Жиноят ишлари бўйича Самарқанд ви-
лояти суди кассация инстанциясининг 2018 23-моддасида айбдорликка оид барча
йил 26 июлдаги ажрими билан суд ҳукми шубҳалар, башарти уларни бартараф этиш
ўзгаришсиз қолдирилган. имкониятлари тугаган бўлса, судланувчи-
нинг фойдасига ҳал қилиниши лозимлиги;
Суднинг ҳукмига кўра, 2016 йил 24 ав-
густ куни Пайариқ тумани ИИБ ходимлари 463-моддасида айблов ҳукми тахминлар-
томонидан ўтказилган «Қорадори-2016» ва га асосланган бўлиши мумкин эмаслиги ва
«Комплекс» профилактик тадбирлари да- фақат судланувчининг жиноят содир этишда
вомида З.С. 2016 йил март ойининг охир- айбли эканлиги суд муҳокамаси давомида
ларида таркибида гиёҳвандлик воситалари исбот қилинган тақдирдагина чиқарилиши,
бўлган экинларни қонунга хилоф равишда айблов ҳукмига жиноят содир этилишининг
экиш ва етиштириш мақсадини кўзлаб, оғ- иш бўйича барча мумкин бўлган ҳолатлари-
заки шартномага асосан Пайариқ тумани, ни текшириш, иш материалларида маълум
«Оқтош» МФЙ, Оқтош қишлоғи ҳудудида бўлиб қолган барча кам-кўстни тўлдириш,
жойлашган «С.Х.О» фермер хўжалигига юзага келган ҳамма шубҳа ва қарама-қар-
тегишли маккажўхори экилган 5 сотих ер шиликларга барҳам бериш натижасида
майдонининг 4 x 9 қисмига 11 туп «канна- йиғилган ишончли далилларгина асос қи-
бис» гиёҳвандлик ўсимлигини қонунга хи- либ олиниши лозимлиги белгиланган.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№3 / 2021
4 ЖИНОЯТ ИШЛАРИ БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ
ЖКнинг 273-моддаси бешинчи қисми- чиқиб, унинг гиёҳвандлик воситасини
да гиёҳвандлик воситалари ёки пси- ўтказишга суиқасд қилганликдаги айби
хотроп моддаларни кўп миқдорда қонун- исботлангани ҳақида асосли хулосага
га хилоф равишда сотиш учун жиноий келган бўлса-да, бироқ унинг гиёҳванд-
жавобгарлик белгиланган. лик воситаларини айнан ҳақ эвазига ўт-
казишга суиқасд қилганлиги ҳақидаги
Олий суд Пленумининг 2014 йил хулосасига асос бўлган бирон-бир далил-
23 майдаги «Суд ҳукми тўғрисида»ги ни келтирмасдан тахминий қарор қабул
07-сонли қарори 24-бандида жиноятни қилган.
жиноят қонунининг у ёки бу моддаси,
унинг қисми ёки банди билан тавсифлаш Гиёҳвандлик воситалари фақат ис-
бўйича суднинг асослантирилган хуло- теъмол қилинишини истисно этадиган
саси айблов ҳукмининг тавсиф қисми- миқдорда топилганининг ўзи айбдор-
нинг муҳим белгиси ҳисобланиши, бунда ни гиёҳвандлик воситаларини айнан
судланувчининг ҳаракатлари нима учун ҳақ эвазига ўтказишга суиқасд қил-
айнан шу модда, қисм, банд билан тав- ганликда айблаш учун етарли далил
сифланаётганлиги аниқ кўрсатилиши ҳисобланмайди.
белгиланган.
Чунки иш бўйича З.С.нинг ушбу ги-
Ишни кўриш вақтида амалда бўлган ёҳвандлик воситасини сотиш ҳақида би-
Олий суд Пленумининг 1995 йил 27 ок- рон-бир шахс билан келишгани ёки унинг
тябрдаги «Гиёҳвандлик воситалари ва шунга қаратилган ҳаракатлари ўзига боғ-
психотроп моддалар билан қонунга хи- лиқ бўлмаган ҳолатда тўхтатилгани ёхуд
лоф равишда муомала қилишга оид жино- унда ушбу воситани айнан сотиш йўли
ят ишлари бўйича суд амалиёти тўғриси- билан ўтказиш мақсади бўлгани аниқлан-
да»ги 21-сонли қарори 4-бандида тергов маган ва бундай далилни бугунги кунда
органлари ва судлар гиёҳвандлик восита- судда тўплаш ва мавжуд шубҳани барта-
лари ёки психотроп моддаларни қонунга раф этиш имкониятлари тугаган.
хилоф равишда эгаллашдан мақсад нима
эканлигини аниқлашлари зарурлиги, Шу сабабли жиноят ишлари бўйича
эгаллаш келгусида ўтказиш ёки сотиш судлов ҳайъатининг 2020 йил 17 декабр-
учун амалга оширилганлиги аниқланган даги ажрими билан жиноят ишлари бў-
тақдирда айбдорнинг ҳаракатлари қайд йича Пайариқ туман судининг 2016 йил 7
этилган жиноятларга тайёргарлик кўриш декабрдаги З. С.га нисбатан ҳукми ҳамда
деб квалификация қилиниши кераклиги жиноят ишлари бўйича Самарқанд вило-
ҳақида тушунтириш берилган. ят суди кассация инстанциясининг 2018
йил 26 июлдаги ажрими ўзгартирилиб,
Иш бўйича қайд этилган қонун талаби унинг ҳаракати ЖКнинг 25, 273-моддаси
ва Пленум қарорлари тушунтиришларига бешинчи қисмидан 273-моддаси иккинчи
риоя қилинмаган. қисмига қайта квалификация қилинган
ҳамда тайинланган жазо ЖКнинг 59-мод-
Хусусан, дастлабки тергов органи ва даси тартибида узил-кесил 9 йил озод-
суд З.С.нинг «С.Х.О» фермер хўжалиги- ликдан маҳрум қилишга келтирилган.
га тегишли ер майдонининг маккажўхори
экилган 5 сотих ернинг 4 x 9 қисмига 11 1-360-2016-сонли иш
туп «каннабис» гиёҳвандлик ўсимлигини
экиб, парваришлаб келаётганлиги аниқла- ***
ниб, топилган гиёҳвандлик воситалари 2. Шахснинг гиёҳвандлик воситала-
фақат истеъмол қилинишини истисно ри, уларнинг аналоглари ёки психотроп
этадиган миқдорда эканлигидан келиб моддаларни чет эл валютаси эвазига
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 3 / 2021
ЖИНОЯТ ИШЛАРИ БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ 5
ўтказиши валюта қимматликларини Ў.Д.нинг яшаш уйидан 3,576 грамм, А.У.
қонунга хилоф равишда олиш ёки ўтка- нинг яшаш уйидан 68,779 грамм «опий»
зиш билан қўшимча квалификация қи- гиёҳвандлик воситаси топилган.
лишни талаб этмайди.
Суд С.П.нинг контрабанда йўли билан
Жиноят ишлари бўйича Ангор туман олиб келинган кўп миқдордаги «опий» ги-
судининг 2013 йил 27 майдаги ҳукмига ёҳвандлик воситасини сотишдан иборат
кўра, С.П. ЖКнинг 177-моддаси иккинчи жиноятни содир этишдаги айби исботлан-
қисми «в» банди, 246-моддаси иккинчи ганлиги ҳақида асосли хулосага келиб,
қисми, 273-моддаси бешинчи қисми би- унинг ҳаракатлари тўғри квалификация
лан ЖКнинг 59, 61-моддалари тартибида қилинган.
узил-кесил 16 йил озодликдан маҳрум қи-
лиш жазосига судланиб, ЖКнинг 34-мод- Бироқ С.П.нинг ҳаракатлари ЖКнинг
дасига асосан ўта хавфли рецидивист деб 177-моддаси иккинчи қисми «в» банди би-
топилган. лан нотўғри квалификация қилинган.
Жиноят ишлари бўйича Сурхондарё ви- Олий суд Пленумининг 2017 йил 28
лоят суди апелляция инстанциясининг 2013 апрелдаги «Гиёҳвандлик воситалари, улар-
йил 4 июлдаги ажрими билан ҳукм ўзга- нинг аналоги ва психотроп моддалар билан
ришсиз қолдирилган. қонунга хилоф равишда муомала қилишга
оид жиноят ишлари бўйича суд амалиёти
Суднинг ҳукмига кўра, С.П. Афғонис- тўғрисида»ги 12-сонли қарори 22-бандида
тондан 2002 йил январь ойида «К» исмли шахснинг гиёҳвандлик воситалари, улар-
шахс томонидан контрабанда йўли билан нинг аналоглари ёки психотроп моддаларни
етказиб берилган 5 кило «опий» гиёҳванд- анча, кўп, жуда кўп миқдордаги чет эл валю-
лик воситасини сақлаб келиб, ушбу ги- таси эвазига ўтказишга қаратилган ҳаракат-
ёҳвандлик воситасини сотиш мақсадида лари ЖКнинг 177-моддаси тегишли қисми
Р.Х. билан бир гуруҳ бўлиб, тил бирик- билан қўшимча квалификация қилишни та-
тирган. Шундан сўнг Р.Х. 2012 йил август лаб этмаслиги, чунки мазкур модда валюта
ойида Тошкент шаҳрида яшовчи «А.» ва қимматликларини тўлов воситаси сифатида
«Р.» исмли шахсларга, 2013 йил февраль эмас, балки ушбу қимматликларнинг ўзини
ойида Ў.Д., А.У.га «опий» гиёҳвандлик қонунга хилоф равишда олиш ёки ўтказиш
воситасини ўтказган. 2013 йил 11 март учун жавобгарликни назарда тутиши ҳақи-
куни С.П.га сотилган «опий» гиёҳвандлик да тушунтириш берилган.
воситаси эвазига 1000 АҚШ доллари ва
1 500 000 сўм берган. Шу сабабли жиноят ишлари бўйича суд-
лов ҳайъатининг 2020 йил 22 декабрдаги
2013 йил 14 март куни Р.Х. тошкентлик ажрими билан жиноят ишлари бўйича Ан-
«А.» исмли шахсга яна 150 грамм «опий» гор туман судининг 2013 йил 27 майдаги
гиёҳвандлик воситасини сотиш учун олиб С.П.га нисбатан чиқарилган ҳукми ҳамда
кетаётганида «Дарбанд» ЙПХ масканида жиноят ишлари бўйича Сурхондарё вилоят
МХХ Сурхондарё вилоят бошқармаси ва суди апелляция инстанциясининг 2013 йил
Сурхондарё вилоят божхона бошқармаси хо- 4 июлдаги ажрими ўзгартирилиб, С.П.нинг
димлари томонидан шахсий кўрикдан ўтка- зиммасидан ЖКнинг 177-моддаси иккинчи
зилганида, Р.Х.нинг турмуш ўртоғи Г.С.дан қисмининг «в» банди чиқарилган ҳамда шу
целлофан пакетга солинган вазни 151 грамм модда билан тайинланган жазо бекор қили-
«опий» гиёҳвандлик воситаси топилган. ниб, тайинланган жазо ЖКнинг 59-моддаси
тартибида 15 йил 6 ой озодликдан маҳрум
Шундан сўнг Р.Х.нинг яшаш уйида ўт- қилишга келтирилган.
казилган тинтувда ҳовлисига кўмиб қўйил-
ган бир дона полиэтилен қопда 1266 грамм, 1-92-13-сонли иш
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№3 / 2021
6 ЖИНОЯТ ИШЛАРИ БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ
*** лан музокара олиб бориб, у томонидан ги-
3. Жиноят иши бўйича айблаш фикри ёҳвандлик воситаларини бевосита ҳамда
ва суд ҳукмида жиноий гуруҳнинг уюш- М.Б. орқали Ю.И.га сотиши, Ю.И. ушбу
ганлигини тасдиқловчи айнан қандай гиёҳвандлик воситаларини К.А.га сотиши,
асослар мавжудлиги аниқланиши ҳамда К.А. эса, гиёҳвандлик воситаларини А.К.га
кўрсатилиши лозим. сотиши лозим бўлган.
Жиноят ишлари бўйича Тошкент шаҳар
Юнусобод туман судининг 2016 йил 9 2015 йил сентябрь ойида К.Д. телефон
августдаги ҳукмига кўра, А.К. ЖКнинг орқали бошқа шахсга қўнғироқ қилиб, 3-4
273-моддаси бешинчи қисми билан 12 йил грамм «опий» гиёҳвандлик воситасини
ҳамда М.Б ЖКнинг 273-моддаси бешинчи етказишга буюртма берган. Бошқа шахс
қисми билан 12 йил муддатга озодликдан номаълум манбадан кўп миқдордаги 3-4
маҳрум қилиш жазосига судланишган. грамм «опий» гиёҳвандлик воситасини
Жиноят ишлари бўйича Тошкент шаҳар олиб, уни Тошкент Тиббиёт Академияси-
суди апелляция инстанциясининг 2016 йил нинг 1-сонли клиникасини ёнидан ўтган
29 сентябрдаги ажрими билан ҳукмнинг Тошкент халқа йўли ёқасига қонунга хилоф
А.К.га оид қисми ўзгаришсиз қолдирилган. равишда ташиб келтириб, уюшган жиноий
Жиноят ишлари бўйича Тошкент шаҳар гуруҳ раҳбари К.Д.га 100 АҚШ доллари-
суди кассация инстанциясининг 2017 йил га нархлаб сотиб, ўзи жиноят содир этган
22 августдаги ажрими билан ҳукмнинг жойдан яширинган. К.Д. ушбу гиёҳванд-
М.Б.га оид қисми ўзгаришсиз қолдирилган. лик воситасини ўзининг Тошкент вило-
Суднинг ҳукмига кўра, А.К. ва М.Б. яти, Зангиота тумани, «Кўксарой» ҚФЙ,
шу иш бўйича судланган К.Д., Ю.И., К.А. «Коҳинур» МФЙда жойлашган хонадонига
ҳамда дастлабки тергов давомида шахсини қонунга хилоф равишда олиб келиб, ўзини
аниқлашнинг имкони бўлмаган самарқан- кийиб юрадиган кийимларини чўнтагида
длик «Алишер» исмли ва бошқа номаъ- келгусида харидорларга сотиш мақсадида
лум шахслар билан олдиндан тил бирик- яшириб қўйган. Кейин эса, ушбу гиёҳванд-
тириб, уюшган гуруҳга бирлашиб, илгари лик воситаларининг бир қисмини, яъни
гиёҳвандлик воситалари билан қонунга 0,03 граммини яшаш хонадони дарвозаси
хилоф равишда муомала қилишдан ибо- олдида ўзи истеъмол қилган, 0,03 грамми-
рат жиноятни содир этган шахс томонидан ни эса, жиноий шериги М.Б.га истеъмол
кўп миқдордаги гиёҳвандлик воситалари- қилиш учун берган.
ни ўтказиш мақсадини кўзлаб, қонунга хи-
лоф равишда олиш, сақлаш, ташиш, сотиш 2015 йил 17 декабрь куни К.Д.нинг ёни-
жиноятини содир қилганликда айбли деб дан 0,61 грамм «опий», яшаш хонадонидан
топилган. 3,16 грамм «опий» гиёҳвандлик воситалари
2015 йил сентябрь ойида К.Д. жино- топилиб, тегишли тартибда расмийлашти-
ий шериклари М.Б., Ю.И., К.А. ва А.К. рилиб олинган.
ҳамда дастлабки тергов давомида шахсини
аниқлашнинг имкони бўлмаган «Алишер» Шунингдек, 2015 йил 12 ноябрь куни
исмли ва бошқа номаълум шахслар мақсад- соат 18:00 да А.К. «опий» гиёҳвандлик
ларини амалга ошириш учун ўзаро вазифа- воситасини сотиб олиш мақсадида 700
ларни тақсимлаб олишган. АҚШ долларини жиноий шериги К.А.га
Жиноий режага кўра, К.Д., уюшган гу- берган, К.А. эса, 200 АҚШ долларни ўзига
руҳга раҳбарлик қилиш, бошқа шахс би- олиб қолган.
500 АҚШ долларини 2015 йил 13 но-
ябрь куни жиноий шериги Ю.И.га «опий»
гиёҳвандлик воситасини топиб бериши
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 3 / 2021
ЖИНОЯТ ИШЛАРИ БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ 7
учун берган. Ю.И. мазкур 500 АҚШ долла- нархлаб, 500 АҚШ долларини олиб, қолган
рини олиб жиноий шериги М.Б.га «опий» 1000 АҚШ долларини кейинчалик олишга
гиёҳвандлик воситасини сотиб олиш мақ- келишиб, қонунга хилоф равишда сотиб,
садида берган. М.Б. эса, К.Д.нинг яшаш ўзи жиноят содир этган жойидан яширин-
хонадонига бориб, 500 грамм «опий» ги- ган. Ю.И. эса, мазкур «опий» гиёҳвандлик
ёҳвандлик воситасини топиб беришга бу- воситасини ўзи яшаётган Тошкент вилояти,
юртма бериб, 100 грамм «опий» ни 1500 Зангиота тумани, Муқимий кўчаси, 10-уйга
АҚШ долларидан сотиб олишга ўзаро ке- ташиб келтириб, келгусида харидорларга
лишган. Шундан сўнг К.Д. телефон орқали сотиш мақсадида ертўласига яширган.
бошқа шахсга қўнғироқ қилиб, 500 грамм
«опий» гиёҳвандлик воситасини унга етка- Шундан сўнг 2015 йил 14 ноябрь куни
зишга буюртма берган. соат 12:00 да Ю.И. ўзининг Зангиота тума-
ни, Муқимий кўчаси, 10-уйида жиноий ше-
2015 йил 13 ноябрь куни соат 12:00 да риги К.А.га 96,1467 грамм «опий» гиёҳванд-
бошқа шахс номаълум манбадан олган беш- лик воситасини 1500 АҚШ долларига сот-
та ўрамдаги 407,1 грамм «опий» гиёҳванд- ган ҳамда пулнинг 500 АҚШ долларини
лик воситасини Тошкент шаҳри, Олмазор олиб, 1000 АҚШ долларини кейинчалик
туманида жойлашган Тошкент Тиббиёт олишга ўзаро келишган.
Академиясининг 1-сонли клиникасини ёни-
дан ўтган Тошкент халқа йўли ёқасида қо- 2015 йил 14 ноябрда К.А. жиноий шери-
нунга хилоф равишда олиб келиб, жиноий ги Ю.И.дан олган гиёҳвандлик воситаси-
гуруҳ раҳбари К.Д.га 6000 АҚШ долларга нинг 1 граммини яшаш хонадонида истеъ-
нархлаб насияга сотиб, шундан 500 АҚШ мол қилиб, соат 16:15 да А.К.дан олган 500
долларини ундан олиб, жиноят жойидан АҚШ доллари эвазига, шунингдек, ундан
яширинган. К.Д. ушбу гиёҳвандлик воси- кейинчалик 800 АҚШ доллар олиш шарти
тасини яшаш хонадонига қонунга хилоф билан «опий» гиёҳвандлик воситасининг
равишда олиб келиб, сотиш мақсадида қолган 95,10 граммини А.К.га етказиб бе-
яшириб қўйган. Кейин эса, бешта ўрамдаги риш мақсадида, вояга етмаган фарзанди,
407,1 грамм «опий» гиёҳвандлик моддаси- 2011 йилда туғилган Ш.Я.нинг эгнидаги
дан бир ўрамдаги 96,1467 граммини соат курткаси ўнг ён чўнтагига жойлаштириб,
20:00 атрофида К.Д. ўзининг хонадонида ўғлини бошқарувидаги «ВАЗ-21011» ру-
бўла туриб, жиноий шериги М.Б.га 96,1467 сумли, 01 R 789 ЕА давлат рақамли автома-
грамм «опий» гиёҳвандлик воситасини шинаси орқа ўриндиғига ўтказиб, Тошкент
1.500 АҚШ долларига нархлаб, 500 АҚШ шаҳри, Юнусобод туманида жойлашган
долларини олиб, 1000 АҚШ долларини Тошкент шаҳар ИИББ «Уч Қаҳрамон» ЙПХ
кейинчалик олиш шарти билан сотган. М.Б. масканидан ўтиб кетаётганида, Ўзбекистон
мазкур гиёҳвандлик воситасини эгнида- Республикаси ИИВ ЖҚ ва ТҚКББ ҳамда
ги кўйлагининг олди чап чўнтагида солиб МХХ ходимлари томонидан ҳамкорликда
яшириб, бошқарувидаги «Ваз-2102» русум- ўтказилган тезкор тадбирда вояга етмаган
ли, 10 L 082 FА давлат рақамли автомаши- Я.Ш.нинг эгнидаги курткаси ўнг ён чўн-
насида ўзининг Тошкент вилояти, Зангиота тагида 95,10 грамм «опий» гиёҳвандлик
тумани, Ҳасанбой қўрғонида жойлашган воситаси борлиги аниқланган.
хонадонига қонунга хилоф равишда ташиб
келтирган. Шу куни соат 22:00 да жиноий 2015 йил 17 ноябрь куни соат 13:30 да
шериги Ю.И.га 96,1467 грамм «опий» ги- ўтказилган тинтув жараёнида К.А.нинг
ёҳвандлик воситасини 1500 АҚШ долларга Тошкент вилояти, Зангиота тумани, Ойдин
ҳаёт маҳалласи, 15-уйидан 0,0467 грамм
«опий» гиёҳвандлик воситаси топилган.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№3 / 2021
8 ЖИНОЯТ ИШЛАРИ БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ
2016 йил 7 январь куни К.Д.нинг Тош- ябрь куни ошхонада овқатланиб ўтирган
кент вилояти, Зангиота тумани, «Кўкса- вақтида олдига ички ишлар ходимлари ке-
рой» ҚФЙ, «Коҳинур» МФЙда жойлашган либ, К.А. унга гиёҳвандлик воситаси олиб
яшаш хонадонидан тўрт ўрамда бўлган келаётган вақтда қўлга олинганлигини ай-
312,0 грамм «опий» гиёҳвандлик восита- тиб уни ҳам қўлга олишгани, судланувчи-
лари аниқланиб, тегишли тартибда ашёвий лардан К.Д., М.Б. ва Ю.И.ни илгари тани-
далил сифатида расмийлаштириб олинган. магани, дастлабки терговда биринчи марта
кўрганлигини баён қилган.
М.Б. 2015 йил август ойида дастлабки
тергов жараёнида шахсини аниқлашнинг Шу иш бўйича судланган Ю.И. судда
имкони бўлмаган «Қурбон» исмли номаъ- К.А. ундан гиёҳванд воситаси топиб бе-
лум шахс, номаълум манбадан 1,63 грамм ришини илтимос қилгач, М.Б.га 500 АҚШ
«марихуана», 2,437 грамм «кўкнори бо- доллари бериб гиёҳванд воситаси топиб
шоғи» ва 0,1704 грамм «гашиш» гиёҳванд- беришни сўраб мурожаат қилгани, М.Б.
лик воситасини олиб, уни Тошкент вилоя- 100 грамм «опий»ни 1500 АҚШ долларига
ти, Қибрай тумани, Ўнқўрғон маҳалласига баҳолаб, пулни қолган қисмини кейин оли-
қонунга хилоф равишда ташиб келтириб, шини айтиб, бериб кетгани, шу гиёҳванд
уюшган гуруҳ аъзоси М.Б.га ўтказиб, ўзи воситасини К.А.га бергани, кейинчалик
жиноят содир этган жойидан яширинган. К.А.дан қолган пулни олишга келганда
ИИВ ходимлари ушлашгани, А.К. ва К.Д.
2015 йил 14 ноябрь куни М.Б.нинг ёни- ни умуман танимаслиги, уюшган гуруҳга
дан тинтув жараёнида харидорларга сотиш бирлашмаганини билдирган.
мақсадида қонунга хилоф равишда сақлаб
қўйилган бир ўрамдаги 1,63 грамм «мариху- Жиноят ишлари бўйича Тошкент шаҳар
ана» гиёҳвандлик воситаси ҳамда шу куни кассация инстанцияси судида 2018 йил
унинг Тошкент вилояти, Зангиота тумани, 19 декабрь куни сўроқ қилинган К.Д. бирга
«Гулистон» ҚФЙ, Х.Ниёзий кўчаси, 42-уй- судланган маҳкумлардан М.Б.ни таниши-
ида оқ рангли қоғоз бўлагига ўралган 2,437 ни, қолганларини умуман танимаслигини
грамм «кўкнори бошоғи», 0,1704 грамм баён қилган.
«гашиш» гиёҳвандлик воситалари борлиги
аниқланиб, тегишли тартибда олинган. Жиноят ишлари бўйича Тошкент шаҳар
кассация инстанцияси судида 2018 йил
Суд А.К. ҳамда М.Б. томонидан со- 26 декабрь куни сўроқ қилинган М.Б. бир-
дир этилган жиноят тафсилотини тўғри га судланган маҳкумлардан К.Д.ни тани-
аниқлаб, уларнинг айби исботланганлиги ши, қолганларини умуман танимаслиги,
ҳақида асосли хулосага келиб, ҳаракатла- К.Д.дан гиёҳванд воситасини олиб бир
рини тўғри квалификация қилган бўлса-да, қисмини ўзига олиб қолиб, қолган қисмини
қонун талаби ҳамда Олий суд Пленуми қа- маҳалласида яшовчи Ю.И. исмли таниши-
рори тушунтиришларига лозим даражада га берганлиги, А.К. ва Қ.А.ни умуман та-
риоя қилмай, уларни жиноятни уюшган гу- нимаслиги, ҳеч ким билан уюшган гуруҳга
руҳда содир этганликлари ҳақида нотўғри бирлашмаганлиги ҳақида кўрсатув берган.
хулосага келган. Жумладан, А.К. судда
ҳамкасби сифатида К.А.ни танишини, унга ЖКнинг 29-моддаси тўртинчи қисми-
К.А. «опий» гиёҳвандлик воситасини ҳар да икки ёки ундан ортиқ шахснинг бирга-
бир граммини 150 000 сўмдан олиб келиб ликда жиноий фаолият олиб бориш учун
бериши мумкинлигини айтгани, шунда олдиндан бир гуруҳга бирлашиши уюшган
К.А.га 10 грамм опий учун 1 500 000 сўм гуруҳ деб топилиши кўрсатилган.
пул бергани, шундан сўнг 2016 йил 14 но-
Олий суд Пленумининг 1996 йил 20 де-
кабрдаги «Транспорт воситаларини олиб
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 3 / 2021
ЖИНОЯТ ИШЛАРИ БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ 9
қочиш ишлари бўйича суд амалиёти ҳақи- бешинчи қисми билан 11 йил озодликдан
да»ги 37-сонли қарори 5-бандида уюшган маҳрум қилиш жазоси;
гуруҳ деганда транспорт воситаларини
олиб қочиш ёки бошқа жиноятларни со- жиноят ишлари бўйича Тошкент шаҳар
дир этиш мақсадида икки ёки ундан кўп Юнусобод туман судининг 2016 йил 29
шахсларнинг барқарор бирлашмаси ту- сентябрдаги М.Б.га нисбатан ҳукми ҳамда
шунилиши кераклиги, жиноий фаолият- жиноят ишлари бўйича Тошкент шаҳар
нинг олдиндан режалаштирилганлиги, суди апелляция инстанциясининг 2017
жиноий қасдни амалга ошириш учун за- йил 22 августдаги ажрими ўзгартирилиб,
рур бўлган воситаларнинг тайёрланиши, М.Б.нинг айбидан «уюшган гуруҳ» белги-
иштирокчиларни танлаш, ёллаш ва улар си чиқарилган ҳамда ЖКнинг 273-моддаси
ўртасида вазифаларнинг тақсимланиши, бешинчи қисми билан 11 йил озодликдан
жиноятни яшириш чораларини таъмин- маҳрум қилиш жазоси тайинланган.
лаш, гуруҳда ўрнатилган интизомга ва
ташкилотчининг кўрсатмаларига бўйсу- 1-10009/17-сонли иш
нишлик жиноий гуруҳнинг уюшганлиги-
дан далолат бериши, айблаш фикрида ва ***
суд ҳукмида айнан қандай асосларга кўра 4. Қилмишда жиноят таркиби бўл-
жиноий гуруҳ уюшган деб топилганли- маганлиги муносабати билан шахс айб-
ги кўрсатилган бўлиши шартлиги ҳақида сиз деб топилиб, реабилитация этилди
тушунтиришлар берилган. ва жиноят иши ЖПКнинг 83-моддаси
2-бандига асосан тугатилди.
Аниқланган ҳолатга кўра эса, А.К., Жиноят ишлари бўйича Зафаробод ту-
М.Б. ва бошқа судланганлар ўзаро ман судининг 2019 йил 4 февралдаги ҳук-
бир-биридан гиёҳванд воситасини сотиб мига кўра, И.Қ., Х.У. ва Б.Ў.га ЖКнинг
олиб, сотишган. 228-моддаси иккинчи қисми «б» банди
билан ЖКнинг 45-моддаси қўлланилиб, 1
ЖПКнинг 23-моддасига мувофиқ, айб- йил муддатга барча корхона, ташкилот ва
дорликка оид барча шубҳалар, башарти муассасаларда мансабдорлик ва моддий
уларни бартараф этиш имкониятлари ту- жавобгарлик вазифаларида ишлаш ҳуқуқи-
гаган бўлса, гумон қилинувчи, айбланувчи дан маҳрум қилиниб, 2 йил ахлоқ тузатиш
ёки судланувчининг фойдасига ҳал қилини- ишлари жазоси тайинланган.
ши лозим. Қонун қўлланилаётганда келиб Жиноят ишлари бўйича Жиззах вилоят
чиқадиган шубҳалар ҳам гумон қилинув- суди апелляция инстанциясининг 2019 йил
чининг, айбланувчининг, судланувчининг 5 мартдаги ажрими билан ҳукм ўзгаришсиз
фойдасига ҳал қилиниши керак. қолдирилган.
Суднинг ҳукмига кўра, И.Қ., Х.У. ва Б.Ў.
Шу сабабли жиноят ишлари бўйича суд- қуйидаги ҳолатларда бир гуруҳ шахслар
лов ҳайъатининг 2020 йил 14 декабрдаги томонидан олдиндан тил бириктириб, сох-
ажрими билан: талаштирувчининг ўзи ёки бошқа шахс
фойдаланиши мақсадида муайян ҳуқуқ
жиноят ишлари бўйича Тошкент шаҳар берадиган ёки муайян мажбуриятдан озод
Юнусобод туман судининг 2016 йил 29 сен- этадиган расмий ҳужжатларни қалбаки-
тябрдаги А.К.га нисбатан ҳукми ҳамда жи- лаштиришда айбли деб топилганлар.
ноят ишлари бўйича Тошкент шаҳар суди И.Қ. Жиззах вилоят ИИБ УЯ 64/78-сон-
апелляция инстанциясининг 2016 йил 29 ли жазони ижро этиш колониясида канцел-
сентябрдаги ажрими ўзгартирилиб, унинг ярия бошлиғи лавозимида ишлаб келиб,
айбидан «уюшган гуруҳ» белгиси чиқа-
рилган ҳамда А.К.га ЖКнинг 273-моддаси
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№3 / 2021
10 ЖИНОЯТ ИШЛАРИ БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ
муассаса тартибот бўлими тезкор вакили рилганлигини била туриб, мазкур сохта
Х.У. ва соғлиқни сақлаш пункти бошлиғи буйруқ асосида 2017 йил май ойидан 2018
шифокор Б.Ў. билан бир гуруҳ шахс бўлиб, июнь ойига қадар ойлик маошига қўшимча
олдиндан жиноий тил бириктириб, 2017 2 005 098 сўм тўланишига эришган.
йил 14 сентябрь куни 64/78-сонли ЖИЭКга
келган Жиззах вилоят ИИБ бошлиғининг ЖКнинг 9-моддасида шахс қонунда бел-
«Вилоят ички ишлар органлари шахсий гиланган тартибда айби исботланган ижти-
таркибига 1-2-3-тоифа малакасини бериш моий хавфли қилмишлари учунгина жавоб-
тўғрисида» 2017 йил 4 августдаги 132-сон- гар бўлиши белгиланган.
ли буйруғини сохталаштиришиб, ушбу буй-
руқнинг қирқ еттинчи бетидаги «Тиббиёт ЖПКнинг 23-моддасида айбдорлик-
бўлими бўйича: - сафдор Д.Ж. бошқарма ка оид барча шубҳалар, башарти улар-
тиббиёт бўлими ҳайдовчи ходими;» ёзу- ни бартараф этиш имкониятлари тугаган
ви ўрнига «64/78-ЖИЭК бўйича: - катта бўлса, гумон қилинувчи, айбланувчи ёки
лейтенант Х.У. 78-ЖИЭК тартибот гуруҳи судланувчининг фойдасига ҳал қилини-
тезкор вакили; - катта лейтенант Б.Ў. 78- ши лозимлиги, қонун қўлланилаётганда
ЖИЭК соғлиқни сақлаш пункти бошлиғи келиб чиқадиган шубҳалар ҳам гумон қи-
шифокор;» ёзувларини киритиб, натижада линувчининг, айбланувчининг, судланувчи-
64/78-сонли ЖИЭК тартибот гуруҳи тез- нинг фойдасига ҳал қилиниши кераклиги
кор вакили Х.У. ва соғлиқни сақлаш пунк- назарда тутилган.
ти шифокори Б.Ў.га 3-малака тоифаси бе-
риш тўғрисида сохталаштириб, ноқону- Шунингдек, ҳукм чиқарилган вақтда
ний тарзда ушбу ходимларга ҳар ойда 145 амалда бўлган Олий суд Пленумининг 2014
276 сўмдан ойлик маошига қўшимча пул йил 23 майдаги «Суд ҳукми тўғрисида»ги
олишларига эришган. 07-сонли қарори 10-бандида судлар айблов
ҳукми чиқараётганларида жиноий ҳодиса
Шунингдек, Х.У. ва Б.Ў. 2016-2017 ўқув юз берганлиги, шахснинг қилмишида жи-
йиллари якуни бўйича синов имтиҳонлари- ноят таркибининг борлиги, унинг ушбу жи-
ни топширган бўлса-да, ИИВнинг 2014 йил ноятни содир этилишида айбдорлиги каби
7 апрелдаги «Ички ишлар идораларининг ва ЖПКнинг 457-моддасида кўрсатилган
малака комиссияларининг фаолияти ҳамда бошқа масалаларни ҳал қилишлари лозим-
сафдор, сержант ва офицерлар таркибига лиги, шу билан бирга айблов ҳукмининг
малака тоифасини бериш тартибини тако- тавсиф қисми мазмуни тартибга солинган
миллаштириш тўғрисида»ги 55-сонли буй- ЖПКнинг 467-моддаси талабига кўра, агар
руғининг талабига кўра, ички ишлар хо- жиноят бир гуруҳ шахслар томонидан ол-
димларига ички ишлар органларида уч йил, диндан тил бириктириб ёки уюшган гуруҳ
хизмат йўналиши бўйича икки йил ишла- томонидан содир этилган бўлса, ҳукмда
ганидан сўнг синовлардан муваффақиятли жиноятнинг ҳар бир иштирокчиси томони-
ўтган тақдирда малака тоифаси берилиши- дан айнан қандай жиноий ҳаракатлар содир
ни билиб, хизмат йўналиши бўйича икки этилганлиги аниқ кўрсатилиши кераклиги,
йиллик меҳнат стажига эга эмаслигини, айблов ҳукмининг тавсиф қисмида судла-
шу сабабли унга малака тоифаси берил- нувчининг эълон қилинган айбловга му-
маслигини англаган ҳолда, Жиззах вилоят носабати ёритилиши, ўзини ҳимоя қилиш
ИИБ бошлиғининг «Вилоят ички ишлар учун келтирган важларига баҳо берилиши
органлари шахсий таркибига 1-2-3-тоифа кераклиги, 11-бандида жиноятни ЖКнинг
малакасини бериш тўғрисида» 2017 йил 4 у ёки бу моддаси, унинг қисми ёки банди
августдаги 132-сонли буйруғи сохталашти- билан тавсифлаш бўйича суднинг асослан-
тирилган хулосаси айблов ҳукмининг тав-
сиф қисмининг муҳим белгиси ҳисоблани-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 3 / 2021
ЖИНОЯТ ИШЛАРИ БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ 11
ши, бунда айбдорнинг ҳаракатлари нима Шунингдек, ЖКнинг 209-моддаси дис-
учун айнан шу модда, қисм, банд билан позициясига кўра, мансабга сохтакорлиги,
тавсифланаётганлиги аниқ кўрсатилиши яъни давлат органи, давлат иштирокидаги
кераклиги ҳақида тушунтириш берилган. ташкилот ёки фуқароларнинг ўзини ўзи
бошқариш органи мансабдор шахсининг
Бироқ судлар юқорида қайд этилган қо- ғаразгўйлик ёки бошқа манфаатларни кўз-
нун талаблари ва Олий суд Пленуми қарори лаб расмий ҳужжатларга била туриб сохта
тушунтиришларига риоя этмаган. маълумотлар ва ёзувлар киритиши, ҳуж-
жатларни қалбакилаштириши ёки била ту-
Жиноят иши ҳужжатларига кўра, И.Қ. риб сохта ҳужжатлар тузиши ва тақдим эти-
Жиззах вилоят ИИБ УЯ 64/78-сонли жа- ши фуқароларнинг ҳуқуқларига ёки қонун
зони ижро этиш колониясида канцелярия билан қўриқланадиган манфаатларига ёхуд
бошлиғи лавозимида, Х.У. муассаса тарти- давлат ёки жамоат манфаатларига жиддий
бот бўлими тезкор вакили, Б.Ў. соғлиқни зарар етказилишига сабабчи бўлганда, жи-
сақлаш пункти бошлиғи, шифокор бўлиб ноий жавобгарлик белгиланган.
ишлаган вақтида Жиззах вилоят ИИБ бош-
лиғининг 2017 йил 4 августдаги 132-сон- Олий суд Пленумининг 2000 йил 15
ли буйруғидаги малака тоифасига Х.У. ва сентябрдаги «Ҳарбий хизматни ўташ тар-
Б.Ў.нинг исмларини киритиб, ўзгартириш тибига қарши жиноятларга оид ишларни
киритиб қўйишган, натижада Х.У. ва Б.Ў. кўриш бўйича суд амалиёти тўғрисида»-
ҳар ойда 145 276 сўмдан ойлик маошига ги 23-сонли қарори 4.5-бандида мансаб-
қўшимча пул олишган. дорлик жиноятига хос жиноий оқибат
— жиддий зиён бўлиб, у ўз хусусияти
Олий суд Пленумининг 2004 йил 21 май- ва кўламига кўра, кўп миқдорни таш-
даги «Жазоларни либераллаштириш тўғри- кил этиши, жиддий зиён сифатида, жум-
сидаги қонунни иқтисодиёт соҳасидаги ладан, содир этилган жиноят туфайли
жиноятларга нисбатан қўллашнинг айрим бўлинмада (қисмда) ҳарбий интизомга
масалалари ҳақида»ги 4-сонли қарори 8-бан- путур етиши, жанговар топшириқнинг,
дида, агар мансабдор шахс ўзи содир этган ўқ отиш машғулотларининг, ишларнинг
талон-торож жиноятини енгиллаштириш барбод бўлиши ҳарбий мулкка зиён ет-
ёки яшириш мақсадида расмий ҳужжатлар- казиш ёки уни йўқ қилиш, жиддий мод-
га била туриб ёлғон маълумотлар ва ёзувлар дий зиён етказиш, ҳарбий хизматчилар ва
киритган бўлса, унинг қилмиши тегишин- бошқа шахсларнинг шахсий ёки мулкий
ча ЖКнинг 167 ва 209-моддаларида ёки ҳуқуқларининг бузилиши кабилар тан
ЖКнинг 167 ва 228-моддаларида назарда олиниши белгилаб қўйилган.
тутилган жиноятлар мажмуи бўйича квали-
фикация қилинмоғи кераклиги, агар мансаб Шунингдек, Олий суд Пленумининг
сохтакорлиги мансабдорлик жиноятининг 1998 йил 17 апрелдаги «Иқтисодиёт
субъекти бўлмаган бошқа шахслар билан соҳасидаги жиноий ишлар бўйича суд
иштирокчиликда содир этилган бўлса, бун- амалиётида юзага келган айрим маса-
дай иштирокчиларнинг ҳаракатлари, башар- лалар тўғрисида»ги 11-сонли қарори
ти улар талон-торож жинояти иштирокчиси 27-бандида фуқароларнинг ҳуқуқлари
бўлмаса, ЖКнинг 228-моддаси билан эмас, ёки қонун билан қўриқланадиган ман-
балки мазкур Кодекснинг 28, 209-моддалари фаатларига ёхуд давлат ёки жамоат ман-
билан квалификация қилинмоғи кераклиги фаатларига жиддий зиён етказиш мод-
ҳақида тушунтириш берилган. дий зарар тарзида ҳам, бой берилган
фойда тарзида ҳам, шунингдек ҳоки-
Судлар И.Қ., Х.У. ва Б.Ў. ички ишлар мият органларининг обрўсига путур ет-
органи ходимлари эканлигини эътибордан
четда қолдирган.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№3 / 2021
12 ЖИНОЯТ ИШЛАРИ БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ
казишда ифодаланган бўлиши мумкин- 2016-2017 ўқув йиллари якуни бўйича
лиги кўрсатилган. синов имтиҳонларини топширган бўл-
са-да, Жиззах вилоят ИИБ бошлиғининг
Жиноят ишида ички ишлар органи- «Вилоят ички ишлар органлари шахсий
нинг обрўсига путур етказилганлик ҳолати таркибига 1-2-3-тоифа малакасини бе-
аниқланмаган. риш тўғрисида» 2017 йил 4 августдаги
132-сонли буйруғига ўзгартириш кири-
Бундан ташқари Олий суд Пленумининг тишганлиги натижасида 2017 йил май
2004 йил 21 майдаги «Жазоларни либе- ойидан 2018 июнь ойига қадар ойлик ма-
раллаштириш тўғрисидаги қонунни иқти- ошига қўшимча 2 005 098 сўм тўланиши-
содиёт соҳасидаги жиноятларга нисбатан га эришган.
қўллашнинг айрим масалалари ҳақида»ги
4-сонли қарори 3-бандида корхона, муасса- Юқоридаги Олий суд Пленуми қарори
са, ташкилот мулкини ўзлаштириш, растра- ва қонун мазмунига кўра, Х.У. ва Б.Ў.нинг
та қилиш, мансаб мавқеини суиистеъмол жиноят иши бўйича етказган зарар сум-
қилиш, фирибгарлик ва ўғирлик йўли би- маси 4 411 638 сўмни ташкил қилган бў-
лан талон-торож қилиш (ЖКнинг 167, 168, либ, ЖКнинг 167-моддаси билан жиноий
169-моддалари) учун жиноий жавобгар- жавобгарлик фақат талон-торож суммаси
лик фақат талон-торож суммаси Маъму- жиноят таркибини бермаганлиги сабаб-
рий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг ли, уларга нисбатан ЖКнинг 167-моддаси
61-моддаси учинчи қисмида кўрсатилган билан жиноят иши қўзғатилмаган.
миқдордан ошган тақдирда келиб чиқади.
Алоҳида квалификация белгилари мавжуд Лекин дастлабки тергов ва суд ўзлашти-
бўлган ҳоллар ҳам бундан мустасно эмас- риш ёки растрата йўли билан талон-то-
лиги белгилаб қўйилган. рож қилиш мақсадида ҳужжатларни со-
хталаштирган ёки қалбакилаштирган
Қонун мазмунига кўра, айбдор ўз- бўлса (ҳатто жиноятни енгиллаштириш
лаштириш ёки растрата йўли билан мақсадида бўлса ҳам), айбдорнинг ҳара-
талон-торож қилиш мақсадида ҳуж- катлари фақат ЖКнинг 167-моддаси би-
жатларни сохталаштирган ёки қалба- лан квалификация қилиниши кераклиги
килаштирган бўлса (ҳатто жиноятни ҳақидаги талабига зид равишда, уларнинг
енгиллаштириш мақсадида бўлса ҳам), ҳаракатларини ЖКнинг 228-моддаси би-
айбдорнинг ҳаракатлари фақат ЖКнинг лан квалификация қилган.
167-моддаси билан квалификация қили-
ниши кераклиги, агар мулк ўзлаштириш Шу сабабли жиноят ишлари бўйича
ёки растрата йўли билан талон-торож судлов ҳайъатининг 2020 йил 17 август-
қилингандан, сўнг жиноятни яшириш, даги ажрими билан жиноят ишлари бў-
пайдо бўлган камомадни беркитиш мақ- йича Зафаробод туман судининг 2019
садида ҳужжатларни сохталаштирган йил 4 февралдаги ҳукми ҳамда Жиззах
ёки қалбакилаштирган бўлса, мансабдор вилоят суди апелляция инстанциясининг
бўлмаган шахснинг ҳаракатлари ЖК- 2019 йил 5 мартдаги ажрими бекор қи-
нинг 167 ва 228-моддалари билан жино- линиб, И.Қ., Х.У., Б.Ў.нинг қилмишида
ятлар жами тариқасида, агар мансабдор жиноят таркиби бўлмаганлиги муносаба-
шахс бўлса, унинг ҳаракатлари ЖКнинг ти билан улар ЖК 228-моддаси иккинчи
167-моддаси иккинчи қисми «г» банди қисмининг «б» банди билан айбсиз деб
ва 209-моддаси (мансаб сохтакорлиги) топилиб, реабилитация этилган ва жино-
билан жиноятлар жами тариқасида ква- ят иши ЖПКнинг 83-моддаси 2-бандига
лификация қилиниши керак бўлади. асосан тугатилган.
Жиноят иши бўйича Х.У. ва Б.Ў. 1-1309-1801/94-сонли иш
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 3 / 2021
МАЪМУРИЙ ИШЛАР БЎЙИЧА 13
СУД АМАЛИЁТИ
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ СУДИНИНГ
МАЪМУРИЙ ИШЛАР БЎЙИЧА СУДЛОВ ҲАЙЪАТИ
ТОМОНИДАН 2020 ЙИЛНИНГ ТЎРТИНЧИ ЧОРАГИДА
НАЗОРАТ ТАРТИБИДА КЎРИЛГАН ИШЛАР БЎЙИЧА
СУД АМАЛИЁТИ ОБЗОРИ
I. МАЪМУРИЙ ҲУҚУҚБУЗАРЛИК «Р» адвокатлик фирмаси адвокати Н.М.
ТЎҒРИСИДАГИ ИШЛАР БЎЙИЧА суддан туман прокурори Д.Д.ни МЖтК-
СУД АМАЛИЁТИ ОБЗОРИ нинг 1971-моддасига асосан маъмурий жа-
вобгарликка тортишни сўраган.
1. Адвокатнинг уни ҳимояси остидаги
шахс манфаатлари билан боғлиқ қонун Биринчи инстанция судининг ажрими
ҳужжатларига мувофиқ сўровига асо- билан Д.Д.га оид маъмурий ҳуқуқбузарлик
сан прокуратура органлари унга тегиш- тўғрисидаги иш «Р» адвокатлик фирмаси
ли ахборот (ҳужжатлар)ни тақдим адвокати Н.М.га қайтарилган.
этиши керак. Акс ҳолда, бундай ҳаракат
адвокатнинг профессионал фаолияти- Кассация инстанцияси судининг қарори
га тўсқинлик қилиш деб баҳоланиши ва билан биринчи инстанция судининг ажри-
МЖтКнинг 1971-моддасига асосан жа- ми ўзгаришсиз қолдирилган.
вобгарликка сабаб бўлиши мумкин.
Судлов ҳайъати биринчи ва кассация ин-
«Р» адвокатлик фирмаси адвокати Н.М. станцияси судларининг қарорларини бекор
туман прокурорига адвокатлик ордерини қилиб, ишни мазмунан кўриш учун бирин-
илова қилган ҳолда 2020 йил 23 майдаги чи инстанция судига юборган.
111-сонли ариза билан мурожаат қилиб,
фуқаро С.С. юзасидан тўпланган материал Судлов ҳайъати бундай хулосага ке-
билан танишиб, нусхалар олишга рухсат лишда қуйидагиларга асосланган.
беришни сўраган.
Ўзбекистон Республикаси Конституция-
Туман прокурори Д.Д.нинг 2020 йил 7 сининг 44-моддасига мувофиқ, ҳар бир
июндаги 222-сонли жавоб хати билан ад- шахсга ўз ҳуқуқ ва эркинликларини суд
вокат Н.М.га ва мижози С.Т.га терговга орқали ҳимоя қилиш, давлат органлари,
қадар текшириш ҳужжатлари билан тани- жамоат бирлашмаларининг ғайриқонуний
шиб чиқишга ва ушбу ҳужжатлардан нусха хатти-ҳаракатлари устидан судга шикоят
олишга рухсат этилмаслиги маълум қилин- қилиш ҳуқуқи кафолатланади.
ган ҳамда ушбу жавоб хатидан норози бўл-
ганда, юқори турувчи прокурорга шикоят «Адвокатура тўғрисида»ги Қонуннинг
қилишга ҳақли эканлиги тушунтирилган. 10-моддаси биринчи қисмига мувофиқ, ад-
вокатнинг касбга оид ҳуқуқлари, шаъни ва
Шундан сўнг «Р» адвокатлик фир- қадр-қиммати қонун билан қўриқланади.
маси адвокати Н.М. 2020 йил 18 июл- Адвокатларнинг касбий фаолиятига у ёки
да вилоят прокурорига ва 2020 йил 28 бу тарзда, бевосита ёки билвосита арала-
июлда Ғаллаорол тумани маъмурий су- шиш, улар ўз касбий вазифаларини бажа-
дига мурожаат қилган. раётганда олган муайян маълумотларни
ошкор этишни талаб қилиш, шунингдек,
адвокатлар бирлашмаларининг мансабдор
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№3 / 2021
14 МАЪМУРИЙ ИШЛАР БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ
шахсларидан ва техник ходимларидан худ- қўзғатиш ва маъмурий жавобгарлиги маса-
ди шундай маълумотларни талаб қилиш ласи прокурор томонидан ҳал этилиши на-
тақиқланади. Адвокат ўз касбий вазифа- зарда тутилмаган.
ларини бажараётганида унга бирор-бир
шаклда таъсир ўтказишга йўл қўйилмайди. Шу сабабли, судлов ҳайъати биринчи
инстанция суди қайд этилган қонун нор-
МЖтКнинг 1971-моддасида адвокат маларига риоя қилмасдан, ишни мазму-
сўровига ахборотни (ҳужжатларни) тақдим нан кўрмаган ва маъмурий ҳуқуқбузарлик
этмасликда, ўз вақтида тақдим этмасликда тўғрисидаги иш материалини «Р» адво-
ёхуд била туриб ёлғон ёки нотўғри ахборот катлик фирмаси адвокати Н.М.га асоссиз
(ҳужжатлар) тақдим этишда ифодаланган равишда қайтарган, кассация инс-
тарзда адвокатнинг профессионал фаоли- танцияси суди эса биринчи инстанция
ятига тўсқинлик қилиш, шунингдек, адво- суди томонидан йўл қўйилган хатолик-
катнинг ишда иштирок этишига тўсқинлик ларга эътибор бермасдан, биринчи инс-
қилиш ёки унинг ишонч билдирувчи шахс танция судининг ажримини ўзгаришсиз
(ҳимоя остидаги шахс) манфаатларига зид қолдирган деб ҳисоблаган.
бўлган вазиятни мажбуран эгаллашига эри-
шиш мақсадида адвокатга қандай шаклда Судлов ҳайъатининг қарори Олий суд
бўлмасин таъсир ўтказиш базавий ҳисо- Раёсатининг қарори билан ўзгаришсиз
блаш миқдорининг икки бараваридан беш қолдирилган.
бараваригача миқдорда жарима солишга
сабаб бўлиши белгиланган. 5-908-20-сонли иш
МЖтКнинг 283-моддаси олтинчи қисми- ***
га мувофиқ, ушбу Кодекснинг 1971-мод- 2. Шахснинг МЖтКнинг 2412-модда-
дасида назарда тутилган адвокатнинг про- сида назарда тутилган ҳуқуқбузарлик-
фессионал фаолиятига тўсқинлик қилинган ни содир этганлиги ўз тасдиғини топ-
тақдирда, адвокат маъмурий ҳуқуқбузар- маса, унга оид юритилган маъму-
лик тўғрисида баённома тузмасдан ўз ари- рий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги иш
засида ҳуқуқбузарнинг шахси тўғрисидаги МЖтКнинг 271-моддаси 1-бандига асо-
маълумотларни, маъмурий ҳуқуқбузарлик сан тугатилади.
содир этилган жойни, вақтни ва бу ҳуқуқ- Ўзбекистон Республикаси Монополия-
бузарликнинг моҳиятини, шунингдек, га қарши курашиш қўмитасининг ҳудудий
ишни ҳал этиш учун зарур бўлган бошқа бошқармасида Ўзбекистон Республика-
маълумотларни кўрсатган ҳолда судга му- си Президенти ҳузуридаги Тадбиркорлик
рожаат қилиш ҳуқуқига эга. субъектларининг ҳуқуқлари ва қонуний
манфаатларини ҳимоя қилиш бўйича вакил-
«Прокуратура тўғрисида»ги Ўзбекистон нинг буйруғига асосан ўрганиш ўтказилган.
Республикаси қонунининг 49-моддаси- Унда Ўзбекистон Республикаси Монополи-
да прокурор, терговчи ва суриштирувчига яга қарши курашиш қўмитасининг ҳудудий
нисбатан жиноят иши қўзғатиш ва даст- бошқармаси бошлиғи ўринбосари, Истеъ-
лабки тергов ўтказиш прокуратура орган- молчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва
ларининг мутлақ ваколати ҳисобланиши, реклама фаолиятини тартибга солиш бош-
прокуратура органлари ходимларининг ин- қармаси бошлиғи лавозимида ишлаган А.А.
тизомий ножўя хатти-ҳаракат учун жавоб- «В» АЖнинг мурожаати бўйича 2019 йил
гарлиги масаласи юқори турувчи прокурор 23 октябрда «Д» МЧЖдан 222-сонли сўров
томонидан ҳал этилиши назарда тутилган. хати билан жамиятнинг «ДС» шаклидаги
Бунда прокурорга нисбатан маъмурий иш товар ва хизмат кўрсатиш белгисига олган
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 3 / 2021
МАЪМУРИЙ ИШЛАР БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ 15
гувоҳномаси ёки Ўзбекистон Республикаси имзоланганлигига ва ушбу сўров хатлари-
Интеллектуал мулк агентлигига ариза би- да ижрочи сифатида З.З. ва Э.Э. кўрсатил-
лан мурожаат этилганлигини тасдиқловчи ганлигига, корхона, ташкилот, муассасадан
ва бошқа тегишли ҳужжатларни сўраб тек- чиққан хат-хабарлар учун уни имзолаган
ширув ўтказганлиги ҳамда натижаси бўйи- мансабдор шахс жавобгар эканлигига эъти-
ча ариза муаллифига «Д» МЧЖ томонидан бор бермаган;
қонун ҳужжатлари бузилмаганлиги ҳақи-
да жавоб берганлиги, шунингдек, у «К» иккинчидан, «Рақобат тўғрисида»ги,
МЧЖнинг мурожаати бўйича 2019 йил «Истеъмолчиларнинг ҳуқуқларини ҳимоя
22 декабрда «A» МЧЖ ва «Л» МЧЖдан қилиш тўғрисида»ги, «Табиий монопо-
333-сонли сўров хати билан жамиятнинг лиялар тўғрисида»ги қонунларга мувофиқ
патент гувоҳномаси, таъсис ҳужжатлари, монополияга қарши органнинг мансабдор
буйруқ, корхона гувоҳномаси ва бошқа шахслари рақобат, истеъмолчиларнинг
ишга алоқадор ҳужжатларни сўраб олиб, ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисидаги
текширув ўтказганлиги ҳамда текширув қонун ҳужжатларига риоя этилиши усти-
натижаси бўйича жавоб хати берилганли- дан назоратни амалга оширишда хўжалик
ги аниқланган ҳамда А.А. текширув ўтка- юритувчи субъектларнинг ҳужжатларини,
зишда амалдаги қонун талабларини бузган ахборотларини олиш ҳуқуқига эга.
деб ҳисобланиб, 2020 йил 24 апрелда маъ-
мурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги баён- «Жисмоний ва юридик шахсларнинг
нома расмийлаштирилган. мурожаатлари тўғрисида»ги Қонуннинг
24-моддасида мурожаатни тўлиқ, холисона
Биринчи инстанция судининг қарори би- ва ўз вақтида кўриб чиқиш учун қўшимча
лан ҳуқуқбузар А.А. МЖтКнинг 2412-мод- маълумотлар, маълумотномалар ва мате-
даси билан айбли деб топилиб, ушбу ко- риалларга зарурат пайдо бўлган тақдирда,
декснинг 33-моддаси қўлланилиб, унга мазкур мурожаатни кўриб чиқаётган давлат
нисбатан базавий ҳисоблаш миқдорининг 5 органи, ташкилот ёки уларнинг мансабдор
баравари миқдорида 1 115 000 сўм жарима шахслари ўз ваколатлари доирасида бошқа
солинган. давлат органларидан, бошқа ташкилот-
лардан ва мансабдор шахслардан қўшим-
Кассация инстанцияси судининг қарори ча ахборотни сўраб олиши мумкинлиги
билан биринчи инстанция судининг қарори белгиланган.
ўзгаришсиз қолдирилган.
3-1002-2003/1216-сонли иш
Судлов ҳайъати биринчи ва кассация
инстанцияси судлари қарорларини бекор ***
қилиб, А.А.га оид юритилган маъмурий 3. Биринчи ва кассация инстанцияси
ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишни МЖтК- судлари ишни кўришда ва шахсни маъ-
нинг 271-моддаси 1-бандига асосан туга- мурий ҳуқуқбузарликни содир этганликда
тишни лозим топган. айбли деб топишда маъмурий ҳуқуқбузар-
лик содир этилган ёки этилмаганлигини,
Судлов ҳайъати бундай хулосага ке- ҳуқуқбузарликни содир этганликда гумон
лишда қуйидагиларга асосланган: қилинаётган шахс уни содир этишда айб-
дор ёки айбдор эмаслигини, мулкий зарар
биринчидан, биринчи ва кассация инс- айнан ушбу шахс томонидан етказил-
танцияси судлари қайд этилган сўров хат- ган ёки етказилмаганлигини, шунингдек,
лари А.А. томонидан эмас, балки Ўзбекис- ишни тўғри ҳал этишда аҳамиятга мо-
тон Республикаси Монополияга қарши лик бошқа ҳолатларни аниқлаши шарт.
курашиш қўмитаси ҳудудий бошқармаси
бошлиғининг ўринбосари Р.Р. томонидан
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№3 / 2021
16 МАЪМУРИЙ ИШЛАР БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ
Фуқаро К.Н. 2020 йил 15 февраль куни сабдор шахс): маъмурий ҳуқуқбузарлик
соат 11:30 ларда бошқарувидаги «Нексия содир этилган-этилмаганлигини, ҳуқуқбу-
3» русумли, давлат рақами 10 К 222 РА бўл- зарлик содир этилган вақт ва жойни, маз-
ган автомашинани Алишер Навоий кўчаси- кур шахс уни содир этишда айбдор-айбдор
да йўл четидан орқага ҳаракатлантираётиб, эмаслигини, унинг маъмурий жавобгарлик-
ҳаракатсиз ҳолда тўхтаб турган фуқаро ка тортилиш-тортилмаслигини, жавобгар-
Д.Д.га тегишли «Матиз» русумли, давлат ликни енгиллаштирувчи ёки оғирлашти-
рақами 01 Л 333 АA автомашинанинг орқа рувчи ҳолатлар бор-йўқлигини, мулкий
қисмига тўқнашган ва воқеа жойидан кетиб зарар етказилган-етказилмаганлигини, шу-
қолган. нингдек, ишни тўғри ҳал этишда аҳамиятга
молик бошқа ҳолатларни аниқлаши шарт.
Биринчи инстанция судининг қарори
билан ҳуқуқбузар К.Н. МЖтКнинг 134 Шу сабабли, судлов ҳайъати экспертиза
ва 137-моддалари билан айбли деб топи- хулосасидан келиб чиқиб, ҳуқуқбузар ва
либ, унга ушбу Кодекснинг 34-моддаси жабрланувчига тегишли бўлган автомаши-
тартибида узил-кесил базавий ҳисоблаш налар бир-бири билан тўқнашмаган, деган
миқдорининг ўттиз баравари миқдорида хулосага келган ҳамда К.Н.нинг ҳаракатла-
6 690 000 сўм жарима солинган. рида МЖтКнинг 134 ва 137-моддаларида
назарда тутилган ҳуқуқбузарлик аломат-
Кассация инстанцияси судининг қарори лари мавжуд эмас деб ҳисоблаб, маъмурий
билан биринчи инстанция судининг қарори иш юритишни МЖтКнинг 271-моддаси
ўзгаришсиз қолдирилган. 1-бандига асосан тугатишни лозим топган.
Судлов ҳайъати биринчи ва кассация 3-1001-2003/1164-сонли иш
инстанцияси судлари қарорларини бекор
қилиб, К.Н.га оид юритилган маъмурий ***
ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишни МЖтК- 4. Қонун ҳужжатларида ва ташки-
нинг 271-моддаси 1-бандига асосан туга- лотларнинг ички меъёрий ҳужжатлари-
тишни лозим топган. да бажарилиши мажбурий қилиб белги-
ланмаган талабларга асосланиб шахсни
Судлов ҳайъати бундай хулосага келишда МЖтКнинг 54-моддасида назарда ту-
экспертиза ташкилотининг 2020 йил 12 март- тилган ҳуқуқбузарлик бўйича жавобгар-
даги 123-сонли хулосасига асосланган. Маз- ликка тортиб бўлмайди.
кур ҳолатда биринчи ва кассация инстанция- Давлат санитария-эпидемиология назо-
си судлари экспертиза ташкилоти томонидан рати бошқармаси шаҳар филиали ходимла-
берилган хулосага эътиборини қаратмаган ри томонидан 2020 йил 28 июнда тузилган
ва К.Н.ни МЖтКнинг 134 ва 137-моддала- 111-сонли маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғри-
ри билан айбли деб топган. Аммо экспертиза сидаги баённомада якка тартибдаги тадбир-
хулосасида «Матиз» русумли, давлат рақами кор С.С.нинг озиқ-овқат дўконига кириш
01 Л 333 АA автомашинанинг орқа томонда- жойида дезинфекцияловчи тўшама йўқли-
ги бамперида бошқа транспорт воситасига ги, эшик тутқичларида дезинфекцияловчи
тегишли бўлган лак-бўёқ излари ҳамда «Нек- дока йўқлиги аниқланганлиги кўрсатилган.
сия 3» русумли, давлат рақами 10 К 222 РА ав- Биринчи инстанция судининг қарори билан
томашинани олди томондаги бамперида бошқа С.С. МЖтКнинг 54-моддаси иккинчи қисми би-
транспорт воситасига тегишли бўлган лак-бўёқ лан айбли деб топилиб, унга нисбатан базавий
излари мавжуд эмаслиги баён этилган. ҳисоблаш миқдорининг йигирма баравари миқ-
дорида 4 460 000 сўм жарима солинган.
МЖтКнинг 307-моддасига кўра, маъ-
мурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишни
кўриб чиқиш вақтида тегишли орган (ман-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 3 / 2021
МАЪМУРИЙ ИШЛАР БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ 17
Кассация инстанцияси судининг қарори Шу сабабли судлов ҳайъати С.С.нинг ҳа-
билан биринчи инстанция судининг қарори ракатларида МЖтКнинг 54-моддаси иккин-
ўзгаришсиз қолдирилган. чи қисмида назарда тутилган ҳуқуқбузар-
лик аломатлари мавжуд эмас деб ҳисоблаб,
Судлов ҳайъати биринчи ва кассация С.С.га оид юритилган маъмурий ишни
инстанцияси судлари қарорларини бекор МЖтКнинг 271-моддаси 1-бандига асосан
қилиб, С.С.га оид юритилган маъмурий тугатишни лозим топган.
ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишни МЖтК-
нинг 271-моддаси 1-бандига асосан туга- 3-2301-2001/1477-сонли иш
тишни лозим топган.
***
Судлов ҳайъати бундай хулосага ке- II. МАЪМУРИЙ ВА БОШҚА ОММА-
лишда қуйидагиларга асосланган. ВИЙ ҲУҚУҚИЙ МУНОСАБАТЛАР-
ДАН КЕЛИБ ЧИҚҚАН НИЗОЛАРГА
Вазирлар Маҳкамасининг «Корона- ОИД ИШЛАР БЎЙИЧА СУД АМАЛИ-
вирус инфекцияси тарқалишига қар- ЁТИ ОБЗОРИ
ши қўшимча чора-тадбирлар тўғри- 1. Қонун ҳужжатларига мувофиқ ер
сида» 2020 йил 23 матдаги 176-сонли участкасини ижарага олиш ҳуқуқи ер
қарори 2-бандида биринчи босқичда участкаси берилган муддат тугаганда
Тошкент шаҳрида, кейинчалик босқич- бекор қилинади.
ма-босқич Нукус шаҳри, вилоят ва ту- Туман ҳокимининг 2007 йил 11 июндаги
ман марказларида жойлашган барча 111-сонли қарори билан туманнинг «Нав-
йирик деҳқон бозорлари ва савдо маж- рўз» ҚФЙдаги 122-контурдан 1,2 гектар ер
муалари (супермаркет, гипермаркет ва участкаси фуқаро С.Т.га боғ барпо этиш
бошқалар) кириш-чиқиш жойларини те- учун 11 йил муддатга ажратилган. Шундан
гишли мутахассислар билан таъминлаган сўнг С.Т. томонидан «Ш» фермер хўжалиги
ҳолда тепловизорлар ва антисептик воси- ташкил этилиб, фермер хўжалиги ва туман
талар билан жиҳозланиши белгиланган. ҳокимлиги ўртасида ижара шартномаси ту-
зилган. Ажратилган ер участкасининг муд-
Ўзбекистон Республикаси Бош Дав- дати 2018 йилда тугаган ва тарафлар ўрта-
лат санитария врачи томонидан 2020 йил сида тузилган ижара шартномасининг амал
23 апрелда тасдиқланган 0372-20-сонли қилиш муддати узайтирилмаган.
«COVID-19 пандемияси даврида чеклаш Кейинчалик туман ҳокимининг 2019 йил
тадбирларини қўлланилиши шароитида 16 февралдаги 666-сонли қарори билан фуқа-
давлат идоралари ва бошқа ташкилотлар, ро В.В.га боғдорчилик йўналишидаги фер-
шунингдек, тадбиркорлик субъектларининг мер хўжалигини ташкил этиш учун туман
фаолиятини ташкил қилиш тўғрисидаги захира ерларидан «Наврўз» ҚФЙдаги 122 ва
вақтинчалик санитария қоида ва меъёрла- 126-контурлардан жами 9,85 га ер участкаси
ри» белгиланган. 49 йил муддатга ижарага берилган.
Шу сабабли аризачи С.Т. судга ариза
Бироқ Давлат санитария-эпидемиология билан мурожаат қилиб, туман ҳокимининг
назорати бошқармаси шаҳар филиали хо- 2019 йил 16 февралдаги 666-сонли қарори-
димлари томонидан 2020 йил 28 июнда ту- ни ҳақиқий эмас, деб топишни сўраган.
зилган 111-сонли маъмурий ҳуқуқбузарлик Биринчи инстанция суди аризачининг
тўғрисидаги баённомада якка тартибдаги аризасини қаноатлантирган. Суд бундай
тадбиркор С.С.га нисбатан билдирилган хулосага келишда туман ҳокимининг 2007
эътирозлар юқорида қайд этилган ва бошқа
қонун ҳужжатларида тадбиркорлик субъект-
лари томонидан бажарилиши мажбурий
қилиб кўрсатилмаган.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№3 / 2021
18 МАЪМУРИЙ ИШЛАР БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ
йил 11 июндаги 111-сонли қарори билан Бироқ туман ҳокимининг 2019 йил 16
аризачи С.Т.га ижарага берилган ер участ- февралдаги 666-сонли қарори аризачининг
каси туман ер захирасига қайтариб олин- ҳуқуқларини ва қонун билан қўриқланади-
масдан туриб, туман ҳокимининг 2019 йил ган манфаатларини бузмаган. Чунки ушбу
16 февралдаги 666-сонли қарори қабул қи- қарор билан В.В.га жами 9,85 гектар ер
линганлигига ва ушбу қарор билан низоли участкаси туман захирасидаги ерлардан
ер участкаси учинчи шахсга ижарага бе- ажратилган.
рилганлигига асосланган.
3-1111-1901/1335-сонли иш
Апелляция инстанцияси судининг қаро-
ри билан биринчи инстанция судининг ҳал ***
қилув қарори ўзгаришсиз қолдирилган. 2. Маъмурий орган мансабдор шахс-
ларининг қарори устидан судга ариза
Судлов ҳайъати биринчи ва апелляция (шикоят) манфаатдор шахсга ўзининг
инстанцияси судлари қарорларини бекор ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний ман-
қилиб, аризани қаноатлантиришни рад фаатлари бузилганлиги тўғрисида маъ-
этишни лозим топган. лум бўлган пайтдан эътиборан уч ой ичи-
да берилиши мумкин. Агар бундай ариза
Судлов ҳайъати суд қарорларини бе- (шикоят)ни бериш муддати узрли бўлма-
кор қилиб, аризани қаноатлантиришни ган сабабларга кўра, ўтказиб юборилган
рад этишда қуйидагиларга асосланган: Ер бўлса, уни қаноатлантириш рад этилади.
кодексининг 36-моддаси биринчи қисми Туман ҳокимининг 2014 йил 13 мартдаги
2-бандига кўра, бутун ер участкасига ёки 333-сонли қарори билан Д.Ж.га Марказий ўр-
унинг бир қисмига эгалик қилиш ҳуқуқи мон хўжалиги ер харитасининг 23-контурида
ёхуд ундан доимий ёки муддатли фойда- Хитой технологияси асосида муқобил ёқилғи-
ланиш ҳуқуқи, шунингдек, ер участкасини лардан фойдаланадиган иссиқхона қуриш учун
ижарага олиш ҳуқуқи ер участкаси берил- жами 1,1 гектар ер майдони ажратилган.
ган муддат тугаганда бекор қилинади. Туман ҳокимининг 2016 йил 26 сентябр-
даги 444-сонли қарори билан Марказий
Туман ҳокимининг 2007 йил 11 июн- ўрмон хўжалиги ерларида Д.Ж. томонидан
даги 111-сонли қарори билан аризачи қурилган биноларга эгалик қилиш ҳамда
С.Т.га боғ барпо этиш учун ер участка- 1,3 га ер майдонидан доимий фойдаланиш
си 11 йил муддатга берилган бўлиб, 2018 ҳуқуқи берилган.
йилда ушбу муддат тугаган. Бироқ маз- Вилоят прокуратурасининг 2017 йил
кур муддат тарафлар томонидан ёки суд 14 сентябрдаги протестига асосан туман ҳо-
тартибида узайтирилмаган. Мазкур ҳо- кимининг 2017 йил 25 октябрдаги 555-сонли
латда аризачининг ерга бўлган ҳуқуқи қарори билан туман ҳокимининг 2014 йил 13
2018 йилда тугаганлиги сабабли, низо- мартдаги 333-сонли қарори бекор қилинган.
ли ер участкаси туман захирасидаги ер Шу сабабли Давлат ўрмон хўжалиги
ҳисобланади. судга ариза билан мурожаат қилиб, ту-
ман ҳокимининг 2016 йил 26 сентябрдаги
Фуқаролик кодексининг 12-моддаси би- 444-сонли қарорини ҳақиқий эмас, деб то-
ринчи қисмида давлат органи ёки фуқаро- пишни сўраган.
ларнинг ўзини ўзи бошқариш органининг Биринчи инстанция судининг ҳал қи-
қонун ҳужжатларига мувофиқ бўлмаган лув қарори билан аризачининг аризаси
ҳамда фуқаронинг ёки юридик шахснинг қаноатлантирилган.
фуқаролик ҳуқуқлари ва қонун билан
қўриқланадиган манфаатларини бузадиган
ҳужжати суд томонидан ҳақиқий эмас деб
топилиши мумкинлиги белгиланган.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 3 / 2021
МАЪМУРИЙ ИШЛАР БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ 19
Апелляция инстанцияси судининг қаро- да берган тушунтиришларида низоли ер
ри билан биринчи инстанция судининг ҳал майдонида у Хитой технологияси асоси-
қилув қарори ўзгаришсиз қолдирилган. да иссиқхона қурганлиги, унинг иссиқ-
хонасига туман ҳокимининг 2016 йил
Судлов ҳайъати биринчи ва апелляция 26 сентябрдаги 444-сонли қарори билан
инстанцияси судлари қарорларини бекор эгалик ҳуқуқи берилганлиги маълум
қилиб, аризани қаноатлантиришни рад қилинган.
этган.
Шундай бўлса-да, Давлат ўрмон хўжали-
Судлов ҳайъати суд қарорларини бекор ги 2019 йил 2 ноябрда, яъни МСИЮтКнинг
қилиб, аризани қаноатлантиришни рад 186-моддаси биринчи қисмида кўрсатил-
этишда қуйидагиларга асосланган. ган муддатни ўтказган ҳолда туман ҳоки-
мининг 2016 йил 26 сентябрдаги 444-сон-
Биринчи ва апелляция инстанцияси суд- ли қарорини ҳақиқий эмас, деб топишни
лари низоли ер участкаси вилоят давлат сўраб, маъмурий судга мурожаат қилган.
ўрмон хўжалигига тегишли ер участкаси
эканлигига асосланиб, аризани қаноатлан- Олий суд Пленумининг «Маъмурий ор-
тириш ҳақида хулосага келган бўлса-да, ганлар ва улар мансабдор шахсларининг
ушбу ер участкаси ҳақиқатдан ҳам, вило- қарорлари, ҳаракатлари (ҳаракатсизли-
ят давлат ўрмон хўжалигига тегишли ёки ги) устидан шикоят қилиш тўғрисидаги
тегишли эмаслигига аниқлик киритмаган. ишларни кўриб чиқиш бўйича суд ама-
Чунки туман ҳокимининг 2019 йил 16 но- лиёти ҳақида» 2019 йил 24 декабрдаги
ябрдаги 666-сонли қарори билан низоли ер 24-сонли қарори 19-бандида, агар судга
участкаси давлат ўрмон хўжалигининг ҳи- мурожаат қилиш муддати ўтказиб юбо-
собидан туман захира ерлари ҳисобига қай- рилган ёки ўтказиб юборилган муддатни
тарилган бўлган. тиклаш суд томонидан рад этилган бўлса,
аризани қаноатлантириш рад қилиниши
МСИЮтКнинг 186-моддаси биринчи ҳақида тушунтириш берилган.
қисмига кўра, агар ушбу кодексда ёки ўзга
қонунларда бошқа муддатлар белгиланма- Шу сабабли судлов ҳайъати МСИЮтК-
ган бўлса, маъмурий органнинг, фуқаро- нинг 186-моддаси биринчи қисми ва Олий
лар ўзини ўзи бошқариш органининг, улар суд Пленумининг «Маъмурий органлар ва
мансабдор шахсларининг қарори, ҳаракати улар мансабдор шахсларининг қарорлари,
(ҳаракатсизлиги) устидан ариза (шикоят) ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) устидан ши-
манфаатдор шахсга ўзининг ҳуқуқлари, коят қилиш тўғрисидаги ишларни кўриб
эркинликлари ва қонуний манфаатлари бу- чиқиш бўйича суд амалиёти ҳақида»
зилганлиги тўғрисида маълум бўлган пайт- 2019 йил 24 декабрдаги 24-сонли қарори
дан эътиборан уч ой ичида судга берилиши 19-бандига асосланиб, суд қарорларини
мумкин. бекор қилган ва аризани қаноатлантириш-
ни рад этган.
Аниқланишича, туман маъмурий су-
дининг 2019 йил 21 июндаги ҳал қилув 3-1408-1901/1360-сонли иш
қарори билан аризачи Д.Ж. ва бошқа-
ларнинг туман ҳокимининг 2017 йил 25 ***
октябрдаги 555-сонли қарорини ҳақиқий 3. Кассация шикояти (протести) бе-
эмас, деб топиш ҳақидаги талаби рад қи- ришнинг ўтказиб юборилган муддати
линган. Ушбу ҳал қилув қарорида учинчи шикоят (протест) берган шахснинг ил-
шахс сифатида Давлат ўрмон хўжалиги тимосномаси бўйича кассация инстан-
вакили Ш.Ш. судда иштирок этганлиги, цияси суди томонидан, агар илтимосно-
аризачи Д.Ж. ўзининг аризаси ва суд-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№3 / 2021
20 МАЪМУРИЙ ИШЛАР БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ
ма ҳал қилув қарори қонуний кучга кирган қилув қарори қабул қилинган кундан бош-
кундан эътиборан олти ой ичида берил- лаб ҳисоблаганлигига асосланган.
ган ва кассация шикоятини (протести-
ни) бериш муддати ўтказиб юборилиши- МСИЮтКнинг 227-моддаси иккинчи
нинг сабаблари суд томонидан узрли деб қисмига кўра, кассация шикояти (протести)
топилган бўлса, тикланиши мумкин. беришнинг ўтказиб юборилган муддати
шикоят (протест) берган шахснинг илти-
Аризачи «Б» фермер хўжалиги судга мосномаси бўйича кассация инстанцияси
ариза билан мурожаат қилиб, туман ҳо- суди томонидан, агар илтимоснома ҳал қи-
кимининг 2019 йил 18 июндаги 222-сон- лув қарори қонуний кучга кирган кундан
ли қарорини ҳақиқий эмас, деб топишни эътиборан олти ой ичида берилган ва кас-
сўраган. сация шикоятини (протестини) бериш муд-
дати ўтказиб юборилишининг сабаблари
Биринчи инстанция судининг 2019 йил суд томонидан узрли деб топилган бўлса,
28 декабрдаги ҳал қилув қарори билан ари- тикланиши мумкин.
за қаноатлантирилган.
Ваҳоланки, кассация инстанцияси суди
Учинчи шахс фуқаро Д.Д. 2020 йил 16 МСИЮтКнинг 227-моддаси иккинчи қисми-
июлда биринчи инстанция судининг ҳал да белгиланган муддатга эътибор берма-
қилув қарори устидан кассация шикояти ган. Ушбу кодекснинг 227-моддаси иккинчи
билан мурожаат қилган. қисмида кассация шикояти беришнинг ўтка-
зиб юборилган муддатини тиклаш тўғрисида-
Кассация шикоятига шикоят беришнинг ги илтимоснома ҳал қилув қарори қабул қи-
ўтказиб юборилган муддатини тиклаш линган кундан эътиборан олти ой ичида эмас,
ҳақида илтимоснома ҳам илова қилинган. балки ҳал қилув қарори қонуний кучга кирган
кундан эътиборан олти ой ичида берилиши
Кассация инстанцияси судининг 2020 мумкинлиги белгиланган.
йил 30 июлдаги ажрими билан фуқаро Д.Д.
нинг кассация шикояти бериш муддатини Мазкур ҳолатда, кассация инстанцияси
тиклаш тўғрисидаги илтимосномасини қа- суди кассация шикояти беришнинг ўтказиб
ноатлантириш рад этилиб, кассация шикоя- юборилган муддатини тиклаш тўғрисидаги
тини эса уни бериш муддати ўтганлиги асо- илтимосномани у ҳал қилув қарори қабул
си билан қабул қилиш рад этилган. Фуқаро қилинган кундан эътиборан 6 ой 18 кун ўт-
Д.Д. кассация инстанцияси судининг ажри- гач, яъни 2020 йил 16 июлда берилганлиги
мидан норози бўлиб, назорат шикояти би- асоси билан қаноатлантиришни рад этиб
лан мурожаат қилган. хатоликка йўл қўйган. Бунда МСИЮтК-
нинг 227-моддаси иккинчи қисмида бел-
Судлов ҳайъати кассация инстанцияси гиланган муддат бўйича ҳисобланганда,
судининг ажримини бекор қилиб, фуқаро фуқаро Д.Д. томонидан кассация шикоя-
Д.Д.нинг кассация шикоятини беришнинг ти ва уни беришнинг ўтказиб юборилган
ўтказиб юборилган муддатини тиклаш муддатини тиклаш тўғрисидаги илти-
тўғрисидаги илтимосномасини қаноатлан- моснома ҳал қилув қарори қонуний куч-
тириб, кассация шикоятини кўриб чиқиш га кирган кундан эътиборан 5 ой 18 кун
учун ишни кассация инстанцияси судига ичида берилган ва кодексда белгиланган
юборган. илтимоснома бериш муддати ўтказиб
юборилмаган.
Судлов ҳайъати бундай хулосага ке-
лишда кассация инстанцияси суди асоссиз 3-1802-1901/2054-сонли иш
равишда кассация шикоятини беришнинг
ўтказиб юборилган муддатини тиклашни
рад этишда шикоят бериш муддатини ҳал
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 3 / 2021
МАЪМУРИЙ ИШЛАР БЎЙИЧА СУД АМАЛИЁТИ 21
*** қилув қарори ўзгаришсиз қолдирилган.
4. Ҳокимликнинг қонун ҳужжатлари- Судлов ҳайъати биринчи ва апелляция
га мувофиқ бўлмаган қарори суд томони-
дан ҳақиқий эмас, деб топилади. инстанцияси судлари қарорларини бекор
Туман давлат нотариал идорасида 2008 қилиб, аризани қаноатлантиришни лозим
йил 14 ноябрда тасдиқланган 333-сонли топган.
олди-сотди шартномасига асосан «Мус-
тақиллик» ҚФЙ ҳудудида жойлашган Судлов ҳайъати суд қарорларини бекор
«Ишлаб чиқариш базаси» бино-иншоот- қилиб, аризани қаноатлантиришни рад
лари фуқаро Л.М.га сотилган. этишда қуйидагиларга асосланган.
Вилоят Ер тузиш ва кўчмас мулк ка-
дастри давлат корхонасининг 2018 йил Шаҳар ҳокимининг 2019 йил 26 ноябр-
25 октябрдаги маълумотномасида 2009 даги 222-сонли қарори билан ер участка-
йил 15 апрелда «Мустақиллик» ҚФЙ ҳу- си захирага олинган ва Л.М.нинг «Ишлаб
дудида жойлашган «Ишлаб чиқариш ба- чиқариш базаси»га тегишли ҳудудда ер
заси»нинг умумий ер майдони 3900 кв.м, участкасига нисбатан ҳуқуқи қолмаган.
қурилиш ости майдони 480,50 кв.м би-
но-иншоотларига объект эгаси сифатида Аммо туман давлат нотариал идора-
Л.М.нинг номига кадастр ҳужжатлари сида 2008 йил 14 ноябрда тасдиқланган
тайёрланиб, давлат рўйхатидан ўтказил- 333-сонли олди-сотди шартномасига асо-
ганлиги кўрсатилган. Л.М.нинг ер участ- сан, Л.М. «Мустақиллик» ҚФЙ ҳудудида
касига бўлган ҳуқуқи давлат рўйхатидан жойлашган ишлаб чиқариш базасининг
ўтказилмаган. бино-иншоотларини сотиб олган ва ушбу
Шаҳар ҳокимининг 2019 йил 26 но- шартнома 2009 йил 12 январда шаҳар Ер
ябрда «Фуқаро Л.М. тасарруфидаги ер тузиш ва кўчмас мулк кадастри хизма-
майдонига нисбатан доимий фойдала- ти давлат корхонасида рўйхатдан ўтка-
ниш ҳуқуқини бекор қилиш ҳамда ер зилиб, Л.М. номига 274-сонли кадастр
майдонини шаҳар ҳокимлиги захирасига иши расмийлаштирилган. Олди-сотди
қайтариб олиш тўғрисида»ги 222-сонли шартномасига асосан Л.М. сотиб олган
қарори қабул қилинган. Ушбу қарорнинг бино-иншоотларнинг қурилиш ости май-
2-бандида фуқаро Л.М. тасарруфидаги дони 138,50 метр квадратни ташкил эт-
3900 кв.м ер майдонига нисбатан доимий ган. Ушбу шартнома ҳозирги кунга қадар
фойдаланиш ҳуқуқи бекор қилинган ва қонуний кучда бўлиб, ҳақиқий эмас, деб
1400 кв.м ер майдони шаҳар ҳокимлиги- топилмаган ёки бекор қилинмаган.
нинг захирасига қайтариб олинган.
Шу сабабли аризачи Л.М. судга ариза Мазкур ҳолатда Л.М.нинг ишлаб чиқа-
билан мурожаат қилиб, шаҳар ҳокимининг риш базаси бино-иншоотлари жойлашган
2019 йил 26 ноябрдаги 222-сонли қарорини ер участкаси аниқланмасдан, шаҳар ҳоки-
ҳақиқий эмас, деб топишни сўраган. ми томонидан 3900 кв.м ер майдони, шу
Биринчи инстанция судининг ҳал қилув жумладан, қонуний асосларга кўра, Л.М.
қарори билан аризачининг аризасини қано- га тегишли бўлган майдон ҳам захирага
атлантириш рад этилган. олиниб, аризачининг ҳуқуқ ва қонун би-
Апелляция инстанцияси судининг қаро- лан қўриқланадиган манфаатларига путур
ри билан биринчи инстанция судининг ҳал етказилган.
Шу сабабли судлов ҳайъати суд қа-
рорларини бекор қилиш ва аризачи-
нинг аризасини қаноатлантиришни ло-
зим топган.
3-1603-2001/255-сонли иш
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№3 / 2021
22 ТАДҚИҚОТ,
ТАҲЛИЛ, ТАКЛИФ
«ШИКОЯТБОЗЛИК СИНДРОМИ»
Ҳар қандай жамиятда одамлар турли низо- Бундай ижобий натижага эришишда тарғи-
ларга дуч келиши мумкин. Ўзаро келишувга бот-ташвиқот ишлари ва сайёр суд мажлисла-
эришилмаган тақдирда низолар судда қонуний ри муҳим аҳамиятга эга бўлди. Хусусан, ўтган
ечимини топади. Яъни, судда ким ҳақ, ким йилда 188 349 та иш сайёр суд мажлисларида
ноҳақ экани маълум бўлади. кўрилган бўлса, аниқланган қонун бузилиши
ҳолатлари юзасидан 41 292 та хусусий ажрим
Суд ҳукми ёки қарор чиқаргандан сўнг бун- (тақдимнома) чиқарилган. Судья ва ходимлар
дан норози бўлган томон юқори инстанциялар томонидан оммавий ахборот воситалари орқали
ва бошқа давлат идораларига мурожаат этиш 16 260 та тарғибот ишлари амалга оширилган
ҳуқуқига эга. Бу Конституциямиз ва қонунлар- бўлса, маҳаллаларда 20 668 маротаба тушунти-
да кафолатланган. Мазкур ҳуқуқдан фойдала- риш ишлари ўтказилган. Бундан ташқари, суд-
нишни чеклашнинг ўзи бир жиноят ҳисобла- лар раҳбариятининг маҳаллаларда 15 357 та сай-
нади. ёр қабул ташкил қилиниб, жисмоний ва юридик
шахслар вакилларининг мурожаатлари кўриб
Аслида гап шундаки, бугунги кунда «фуқа- чиқилган. Бу жараён келгусида ҳам изчил давом
роларимиз суддан норози, судлар уларни рози эттирилади, албатта.
қила олмаяпти», деган қарашлар, ижтимоий
тармоқларда суддан норозилик баён қилинган Олий судга келиб тушаётган шикоятлар-
чиқишлар тез-тез учраб тургани баҳсталаб. нинг 2019 йилга нисбатан 2020 йилда 36,9
фоизга камайганини судлар томонидан амалга
Бу фикр ёки чиқишларга асос борми? Ўрга- оширилаётган тушунтириш ва тарғибот ишла-
нишлар бундай фикр тарқатаётган манба муал- рининг натижаси деб баҳолаш мумкин. Бироқ,
лифлари, ишнинг хақиқий ҳолатини ўрганишга кейинги пайтларда амалиётда шундай ҳолат-
уринмай, фақат бир тараф, яъни, судда масала- лар кузатилаяптики, айримлар ноҳақ бўлса-да,
си унинг фойдасига ижобий ҳал бўлмаган та- йиллар мобайнида шикоят ёзишдан тўхтама-
рафнинг фикрларига асосланаётганини кўрсат- япти. Хўш, бунинг сабаби нима? Очиқ-ойдин
моқда. Бундай ёндашувни тўғри деб бўладими? кўриниб турган ҳақиқатни тан олмасдан «ши-
коятбозлик хасталиги»га йўлиққанларнинг
Чунки айни пайтда судлар қарор қабул қилгач, мақсад-муддаоси не?!
тарафларга қабул қилинган қарорнинг моҳият-маз-
муни қандай қонун ҳужжатларига асослантирилга- Фикримизни мисоллар ёрдамида давом
нини батафсил тушунтирмоқда. эттирсак.
Бу эса ўзининг ижобий натижасини бераётир. Маълумки, суд қарорларига нисбатан ши-
Хусусан, 2020 йилда республика судлари томо- коят келтиришнинг ўзига яраша тартиби ва
нидан кўрилган ишлар юзасидан чиқарилган суд қоидалари мавжуд. Хусусан, Жиноят-процес-
қарорларининг бор-йўғи 3,5 фоизи бўйича юқо- суал кодексининг 498 ва 510-моддаларига му-
ри инстанция судларига шикоятлар келтирил- вофиқ, маҳкум, унинг ҳимоячиси, қонуний ва-
гани, қолган 96,5 фоиз ишлар бўйича «мағлуб» кили, шунингдек, жарбланувчи, унинг вакили
бўлган тарафлар қонун талаби улар томонида суд қарорларига нисбатан шикоят келтириш
эмаслигини тушуниб етганлигини кўрсатади. ҳуқуқига эга. Яъни, қонун билан суд қарор-
Қолаверса, юқори инстанция судига келтирил- ларига нисбатан шикоят келтириш ваколатига
ган шикоятларнинг 65 фоизи ҳам асоссиз деб то-
пилиб, суд қарорлари ўзгаришсиз қолдирилган.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 3 / 2021
МУРОЖААТЛАР 23
эга бўлган шахслар доираси қатъий белгилаб моддий зарарни айбдордан ундириш масала-
қўйилганки, жиноят ишига алоқаси бўлмаган сида Мажбурий ижро бюросининг тегишли
шахслар суд қарорлари қонунийлиги масала- ҳудудий бўлимига мурожаат қилиш ўрнига
сини муҳокама қилиш ва бу борада шикоят турли важлар билан судга мурожаат қилиш-
келтириш ҳуқуқига эга эмас. дан тўхтамаётгани ажабланарли, холос.
Худди шундай чекловлар фуқаролик, маъ- Унинг важларини текшириш мақсадида
мурий, иқтисодий ишлар бўйича ҳам ўрна- жиноят иши Олий суднинг жиноят ишлари
тилганки, иш бўйича манфаатдор тараф, яъни, бўйича судлов ҳайъатида, ҳатто Олий суднинг
судланган, жабрланувчи, даъвогар ёки жавоб- Раёсатида қайта-қайта кўрилгани, келтирил-
гар суд қароридан рози бўлган бир вазиятда ган важларини текшириш учун жиноят иши
бошқаларнинг, улар судда тараф бўлиб ўтган бир неча маротаба янгидан апелляция тарти-
шахснинг яқин қариндошлари бўладими ёки бида кўриш учун юборилгани, бироқ, унинг
танишлари бўладими, ишга аралашмаслигини важлари ўзининг тасдиғини топмаётгани ҳам
таъминлаш мақсади назарда тутилган. фуқаро И.ни шикоят ёзишдан тўхтатмаяпти.
Афсуски, айрим фуқароларга қонун талаби- Бу ҳолатда фуқаро И.ни инсонийлик юзаси-
ни қайта-қайта тушунтирсанг ҳам ўзининг бил- дан тушуниш мумкин, чунки у алданган ва фи-
ганидан қолмай, бошқаларни ишдан қолдириб, рибгарлар томонидан талон-торож қилинган
Олий суд, Олий Мажлис палаталари, Вазирлар мулкини қайтариб ололмаган. Бироқ, фуқаро И.
Маҳкамаси ва бошқа нуфузли идораларга ши- Олий суд раиси ва раис ўринбосари томонидан
коят қилишдан тўхташмайди. 8 марта қабул қилинган ва унга қонун талаб-
лари, хусусан, зарарни ундириш масаласида
Масалан, турмуш ўртоғи О.ни (исм-ша- Мажбурий ижро бюросига, унга нисбатан фи-
рифлар ўзгартирилган) яқин қариндошлари рибгарлик жиноятини фуқаро А. билан бирга
кўз ўнгида ўта шафқатсизларча қасддан ўл- фуқаро М. ҳам содир этгани ҳолати юзасидан
дирган С. озодликдан маҳрум этиш жазосига эса ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идораларга му-
судланиб, охирги икки йилда жазо ўтаётган рожаат қилиши лозимлиги тушунтирилган.
муассаса орқали бирон марта ҳам суд қарор-
ларига нисбатан шикоят ёзмаган бўлса-да, Кўриниб турганидек, фуқаро И.нинг суд
унинг таниши бўлган фуқаро К.га юқорида ҳукми ва ажримларидан норози бўлишига ҳеч
қайд этилган қонун талаби бир неча марота- қандай қонуний асос мавжуд эмас. Етказил-
ба тушунтирилгани, бу ҳақда унга кўплаб ёзма ган зарарни ундириш масаласи эса Мажбурий
равишда жавоблар берилгани, уни Олий суд ижро бюроси ваколатига киради.
раиси ва раис ўринбосарлари ҳам бир неча
марта шахсан қабул қилиб, тегишли тушунти- Хулоса ўрнида айтадиган бўлсак, карра
ришлар беришганига қарамай, 2019 йилда 18 жадвали каби ошкора кўриниб турган, ҳал
маротаба, 2020 йилнинг ўзида эса, фақат Олий бўлган муаммо бўйича қайта-қайта шикоят
суднинг ўзига 13 маротаба шикоятлар билан қилишдан фойда йўқлиги, аксинча, бу каби
мурожаат қилиб, С.нинг қамоқдан озод этили- шикоятчиларнинг асоссиз равишда шикоятлар
шини талаб қилмоқда. ёзиши суд қарорлари устидан келиб тушаётган
шикоятлар сонининг сунъий равишда ошиши-
Яна бир мисол: фуқаро А. фуқаро И.ни га сабаб бўлаётгани кундек равшан. Бундан
алдаб, фирибгарлик йўли билан унинг кўп ташқари, шикоятбозлик қилиш давлат идора-
миқдордаги пул маблағини қўлга киритиб, та- лари масъуллари, судьяларни сарсон қилиб,
лон-торож қилган. уларнинг вақтини ўғирлайди. Шу боис, жами-
ятда ҳуқуқий онг ва ҳуқуқий маданиятни юк-
Иш судда кўрилиб, айбдор шахс жиноий салтиришга алоҳида эътибор қаратиш зарур.
жавобгарликка тортилган ва келтирилган за-
рарни айбдордан И.нинг фойдасига ундириш И. МУСЛИМОВ,
белгиланиб, суд қарори ижрога қаратилган. Ўзбекистон Республикаси
Олий суди раисининг ўринбосари
Бир қараганда, оддий ва содда ечим. Би-
роқ, фуқаро И. жиноят оқибатида етказилган
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№3 / 2021
24 КОРПОРАТИВ ҲУҚУҚ
КОРПОРАТИВ НИЗОЛАРНИНГ
АЙРИМ ТУРЛАРИГА ДОИР
ИШЛАРНИ КЎРИШ
Мамлакатимизда иқтисодиёт соҳасида бо- Судлар мазкур тоифадаги низоларни асо-
зор механизмларини кенг жорий этиш, қулай сан Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик
ишбилармонлик муҳитини шакллантириш, кодекси (ФК), «Акциядорлик жамиятлари ва
тадбиркорликни ривожлантириш борасида акциядорларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш
муҳим ишлар амалга оширилмоқда. Хусусан, тўғрисида»ги, «Масъулияти чекланган ҳамда
тадбиркорлик билан шуғулланишни истаган қўшимча масъулиятли жамиятлар тўғрисида»-
ҳар бир шахсга ўз бизнесини ортиқча овора- ги қонунлари асосида ҳал этмоқда.
гарчиликсиз юридик шахс тузиш орқали юри-
тишнинг соддалаштирилган механизмлари Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси
яратилмоқда. Тадбиркорлик субъектларининг Олий хўжалик суди Пленумининг 2014 йил
сони кўпайиб бориши билан улар ўртасида, 20 июндаги «Иқтисодий судлар томонидан
шунингдек тадбиркорлик субъектларини бош- корпоратив низоларни ҳал этишнинг айрим
қариш соҳасида уларнинг иштирокчилари масалалари тўғрисида»ги 262-сонли қарорида
ўртасида низолар келиб чиқиши ҳам табиий берилган тушунтиришлар ҳам мазкур тоифа-
жараёндир. даги ишларни кўришда муҳим аҳамият касб
этмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Иқтисодий про-
цессуал кодексининг 25-моддасига кўра, ушбу Шу билан бирга бундай тоифадаги ишлар-
Кодекснинг 30-моддасида кўрсатилган корпо- нинг судга тааллуқлилиги, айрим даъво талаб-
ратив низолар бўйича ишлар иқтисодий судга лари бўйича даъво муддатларини қўллаш ва
тааллуқлидир, бундан меҳнатга оид низолар бошқа масалалар бўйича турли фикрлар ҳам
мустасно. мавжуд.
Иқтисодий судлар томонидан 2020 йилда Хусусан, «Масъулияти чекланган ҳамда қў-
корпоратив низолар юзасидан 415 та иш кўрил- шимча масъулиятли жамиятлар тўғрисида»ги
ган. Мазкур низоларнинг аксарияти ишти- Ўзбекистон Республикаси Қонуни 41-мод-
рокчиларни жамият иштирокчилари сафидан дасининг биринчи қисмига кўра, жамият
чиқариш, юридик шахс бошқарув органлари иштирокчилари умумий йиғилишининг ушбу
қарорлари устидан шикоятлар, дивиденд ун- Қонун ва бошқа қонун ҳужжатлари, жамият-
дириш, хўжалик жамиятлари устав фондида нинг устави талаблари бузилган ҳолда қабул
(устав капиталида) улушнинг тегишлилиги, қилинган ҳамда жамият иштирокчиларининг
юридик шахс томонидан тузилган битимларни ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини буза-
ҳақиқий эмас деб топиш ва уларнинг ҳақиқий диган қарори овоз беришда иштирок этмаган
эмаслиги оқибатларини қўллаш, юридик шахс ёки баҳсли қарорга қарши овоз берган жамият
иштирокчиларининг умумий йиғилишини иштирокчисининг аризасига кўра суд томо-
чақириш билан боғлиқдир. нидан ҳақиқий эмас деб топилиши мумкин.
Бундай ариза жамият иштирокчиси қабул қи-
Иқтисодий судлар томонидан корпоратив линган қарор тўғрисида билган ёки билиши
низолар бўйича ишлар Иқтисодий процессуал лозим бўлган кундан эътиборан икки ой ичида
кодексда назарда тутилган даъво ишини юри- берилиши мумкин. Агар жамият иштирокчиси
тишнинг умумий қоидалари бўйича, тегиш- шикоятга сабаб бўлган қарорни қабул қилган
ли бобда белгиланган хусусиятлар инобатга жамият иштирокчиларининг умумий йиғили-
олинган ҳолда кўриб чиқилади. шида иштирок этган бўлса, мазкур ариза шун-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 3 / 2021
КОРПОРАТИВ ҲУҚУҚ 25
дай қарор қабул қилинган кундан эътиборан бўлиш ҳуқуқига эга эканлигидан келиб чиқиб,
икки ой ичида берилиши мумкин. муддат узрсиз сабаб билан ўтказиб юборил-
ганлиги ҳақида хулосага келадилар. Айрим
Юқорида қайд этилган Пленум қарори судьялар ўтказиб юборилган муддатни тиклаш
20.2-бандининг иккинчи хатбошисида ушбу ҳақидаги илтимосномани муҳокама қилишда
Қонуннинг 41-моддасида белгиланган икки иштирокчи умумий йиғилишда иштирок этиш
ойлик муддат махсус даъво муддати ҳисоб- ҳуқуқига эга эканлиги, йиғилишда иштирок
ланиши ва у суд томонидан фақат низодаги этиш унинг мажбурияти ҳисобланмаслигидан
тарафнинг суднинг ҳал қилув қарори қабул келиб чиқиб, муҳокама қилиш лозим деб ҳи-
қилингунга қадар берган аризасига мувофиқ соблайдилар. Фикримизча, бундай илтимос-
қўлланилиши, ушбу муддатнинг ўтказиб номани ҳақиқий эмас деб топиш сўралаётган
юборилганлиги сабаблари даъвогарнинг ил- умумий йиғилиш қарори қандай тартибда қа-
тимосномасига асосан суд томонидан узрли бул қилинганлиги, яъни, ушбу йиғилиш ҳақи-
деб топилиб, ФК 159-моддасига мувофиқ да иштирокчилар қонунда белгиланган тар-
тикланиши мумкинлиги ҳақида тушунти- тибда хабардор қилинганлигидан келиб чиқиб
риш берилган. муҳокама қилиш лозим бўлади.
Умумий қоидага кўра, даъво муддати шахс Бундан ташқари, амалиётда йиғилиш қа-
ўзининг ҳуқуқи бузилганлигини билган ёки рорини имзолаган шахслар (аксарият ҳоллар-
билиши лозим бўлган кундан ўта бошлайди. да йиғилиш раиси ва котиби)нинг имзолари
Бу қоидадан истиснолар ФК ва бошқа қонун қалбакилаштирилганлиги ҳақидаги асос би-
ҳужжатлари билан белгиланади (ФК 154-мод- лан қарорни ҳақиқий эмас деб топиш тўғри-
дасининг биринчи қисми). сида талаб билдирилган ишлар ҳам мавжуд.
Фикримизча, бундай талаб билдирилган иш
Амалиётда «Масъулияти чекланган ҳамда бўйича ўтказиб юборилган муддатни тиклаш
қўшимча масъулиятли жамиятлар тўғриси- ҳақидаги илтимосномани муҳокама қилишда
да»ги Қонуннинг 41-моддасида кўрсатилган даъво муддатининг бошланиш пайтини даъ-
даъво муддатини қўллаш, аниқроғи, ушбу вогарнинг умумий йиғилиш қароридаги имзо
муддатнинг бошланиш санасини аниқлаш қалбакилаштирилганлигини билган ёки били-
бўйича турли фикрлар мавжуд. Хусусан, кўп- ши лозим бўлган пайтдан бошлаб ҳисоблаш
чилик ҳолларда даъвогарлар, яъни умумий мақсадга мувофиқ бўлади.
йиғилишда иштирок этмаган МЧЖ иштирок-
чилари бошқа иштирокчилар томонидан қабул Шу ўринда умумий йиғилиш қарорида
қилинган қарор ҳақида билмаганликларини, кўрсатилган шахсларнинг имзолари қалба-
ушбу қарор ҳақида анча вақт ўтганидан кейин килаштирилганлиги сабабли бундай йиғи-
билганликларини важ қилиб келтирадилар. лиш қарорни мавжуд эмас деб ҳисоблаб,
ушбу қарорни ҳақиқий эмас деб топиш
Айрим ҳолларда судлар иштирокчининг тўғрисидаги талабни қаноатлантириш рад
МЧЖ иштирокчиларининг умумий йиғилиши этилиши лозимлиги тўғрисида ҳам фикр-
қарорини ҳақиқий эмас деб топиш тўғрисида- лар мавжудлигини айтиб ўтиш лозим.
ги талаб билдирилиб, ушбу йиғилишдан ха- Фикримизча, бундай хулоса ҳам нотўғри
бардор бўлмаганлиги учун ўтказиб юборилган ҳисобланмайди. Бироқ, бундай ҳолда даъ-
икки ойлик даъво муддатини тиклаш ҳақидаги вогарнинг бузилган ҳуқуқини тиклаш би-
илтимосномасини муҳокама қилишда, «Масъ- роз мураккаброқ кечади. Чунки, рўйхат-
улияти чекланган ҳамда қўшимча масъулиятли га олувчи орган томонидан МЧЖ таъсис
жамиятлар тўғрисида»ги Қонуннинг 31-мод- ҳужжатларига ўзгартириш киритиш учун
дасида жамият иштирокчиларининг нав- иштирокчилар умумий йиғилиши қарори
батдаги умумий йиғилиши жамиятнинг уста- талаб этилади. Яъни, даъвогар суд қарори-
вида белгиланган муддатларда, лекин йилига сиз қалбакилаштирилган умумий йиғилиш
камида бир марта ўтказилиши белгиланганли- қарори асосида МЧЖ таъсис ҳужжатлари-
ги, иштирокчи тараф Қонуннинг 8-моддасида га киритилган ўзгартиришларнинг нотўғри
белгиланган ҳуқуқлардан фойдаланган ҳолда
ўтказилган умумий йиғилиш ҳақида хабардор
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№3 / 2021
26 КОРПОРАТИВ ҲУҚУҚ
рўйхатга олинганлигини исботлаши жуда чилар сафидан чиқариб, унинг жамият
қийин бўлади. устав жамғармасидаги улушини жамият-
да қолган иштирокчи фойдасига воз ке-
Бизнингча, ушбу масаланинг ечими сифа- чиш, марҳум таъсисчининг вафоти муно-
тида «Масъулияти чекланган ҳамда қўшимча сабати билан уни иштирокчилар сафидан
масъулиятли жамиятлар тўғрисида»ги Қонун- чиқариш, унинг устав жамғармасидаги
га МЧЖ иштирокчиларининг ҳуқуқлари ва қо- 10 000 000 сўм улушининг номинал қийма-
нун билан қўриқланадиган манфаатларини бу- тини меросхўр ҳисобига ўтказиш орқали
задиган қарорлар ўз-ўзидан ҳақиқий эмаслиги тўлаб бериш, жамиятнинг устав жамғарма-
ва улар бирор бир ҳуқуқий оқибат келтириб сини 5 010 000 сўмга камайтириш ҳақида
чиқармаслиги тўғрисида норма киритилиши қарор қабул қилинган.
лозим. Қонунга бундай норманинг киритили-
ши бошқа муаммоларни ҳам ечишда ёрдам 2020 йил август ойида даъвогар (меросхўр)
бериши мумкин. Юзага келиши мумкин бўл- МЧЖ ва қолган иккита иштирокчига нисбатан
ган бундай муаммолардан бирини иқтисодий судга мурожаат қилиб, МЧЖ таъсисчилари
судда кўрилган низо мисолида таҳлил этишга йиғилишининг 2019 йил 20 ноябрдаги ва 2020
ҳаракат қиламиз. йил 23 майдаги қарорларини ҳақиқий эмас деб
топишни сўраган.
МЧЖнинг учта таъсисчиларидан бири, жа-
мият устав капиталининг 60 фоизидан ортиғи- Ишни судда кўриш жараёнида жавобгар то-
га эга фуқаро 2019 йил 23 январда вафот этган. монидан даъвогар билдирган талаб бўйича қо-
Қонун бўйича меросга бўлган ҳуқуқ ҳақидаги нунда белгиланган икки ойлик даъво муддати
гувоҳнома 2019 йил 25 сентябрда марҳумнинг ўтказиб юборилганлиги учун даъвони қаноат-
турмуш ўртоғи (хотини)га берилган. лантиришни рад этиш сўралган.
Марҳум таъсисчининг турмуш ўртоғи маз- Қайд этиш лозимки, ҳақиқатан ҳам даъво-
кур гувоҳномани олгач, МЧЖга хат билан му- гар МЧЖ иштирокчиларининг 2019 йил 20
рожаат қилиб, ўзини МЧЖнинг таъсисчилари ноябрдаги қарорини ҳақиқий эмас деб топиш
сафига киритиш учун таъсисчилар мажлисини тўғрисидаги талабни икки ойлик муддатдан
ўтказишни ва янги иштирокчини таъсисчилар сўнг яна саккиз ойдан ортиқ муддатга, 2020
сафига киритиб, таъсис ҳужжатларини тегиш- йил 23 майдаги қарорини ҳақиқий эмас деб
ли органлардан қайта рўйхатдан ўтказиш топиш тўғрисидаги талабни икки ойлик муд-
чораларини кўришни сўраган. дат ўтганидан сўнг бир ой муддатга ўтказиб
юборган. Суд томонидан 2019 йил 20 ноябрда-
Таъсисчиларнинг 2019 йил 20 ноябрдаги ги қарорни ҳақиқий эмас деб топиш тўғриси-
умумий йиғилишида мерос эгаси сифатида даги талабни қаноатлантириш даъво муддати
марҳум таъсисчининг турмуш ўртоғини МЧЖ ўтказиб юборилганлиги сабабли рад этилган.
таъсисчилари сафига киритишни рад этиш МЧЖ иштирокчиларининг 2020 йил 23 майда-
тўғрисида қарор қабул қилинган. ги қарорини ҳақиқий эмас деб топиш тўғриси-
даги талаб бўйича эса даъво муддатининг ўт-
Шу боис, меросхўр иқтисодий судга даъво казиб юборилиши узрли деб топилган ва ушбу
аризаси билан мурожаат қилиб, МЧЖ собиқ қарор даъвогарнинг ҳуқуқ ва манфаатларини
(марҳум) таъсисчисининг ўрнига қонун бў- бузган ҳолда қабул қилинганлиги сабабли
йича меросга бўлган ҳуқуқ ҳақидаги гувоҳно- ҳақиқий эмас деб топилган.
мага асосан ўзини МЧЖ таъсисчилари сафига
киритишни сўраган. «Масъулияти чекланган ҳамда қўшимча
масъулиятли жамиятлар тўғрисида»ги Қонун
Суднинг ҳал қилув қарори билан даъво ари- 20-моддасининг ўн тўртинчи қисмида жами-
засини қаноатлантириш рад этилган. Апелля- ятнинг устав фондидаги (устав капиталидаги)
ция инстанцияси судининг 2020 йил 12 майда- улушлар жисмоний шахсларнинг меросхўр-
ги қарори билан ҳал қилув қарори ўзгаришсиз ларига ва жамиятнинг иштирокчилари бўлган
қолдирилган. юридик шахсларнинг ҳуқуқий ворисларига
ўтиши белгилаб қўйилган.
МЧЖ иштирокчиларининг 2020 йил 23
майдаги умумий йиғилишида 10 000 сўм
улушга эга бўлган таъсисчини иштирок-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 3 / 2021
КОРПОРАТИВ ҲУҚУҚ 27
Шунингдек, «Масъулияти чекланган ҳамда жамият уставининг қоидалари ҳам ўз-ўзидан
қўшимча масъулиятли жамиятлар тўғрисида»- ҳақиқий эмас ҳисобланади.
ги Қонун 20-моддасининг ўн олтинчи қисми-
да жамиятнинг уставида ушбу модданинг ўн Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик
тўртинчи ва ўн бешинчи қисмларида белги- суди Пленумининг 2014 йил 20 июндаги «Иқти-
ланган улушнинг (улушнинг бир қисмининг) содий судлар томонидан корпоратив низоларни
ўтиши ва тақсимланишига фақат жамиятнинг ҳал этишнинг айрим масалалари тўғрисида»ги
қолган иштирокчилари розилиги билан йўл 262-сонли қарорининг 9-бандида хўжалик жа-
қўйилиши назарда тутилиши мумкинлиги мияти ва ширкати зиммасига унинг бошқарув
белгиланган. органлари ваколатига кирадиган мажбурият
(масалан, устав фондини (устав капиталини)
Суд томонидан МЧЖ иштирокчиларининг кўпайтириш ёки камайтириш)ни юклаш ҳақи-
2019 йил 20 ноябрдаги қарорини муҳокама даги даъво талаби, ушбу мажбурият қонун ҳуж-
қилиш жараёнида ушбу қарор «Масъулияти жатлари билан жамият ёки ширкат бошқарув
чекланган ҳамда қўшимча масъулиятли жами- органининг ваколатига киритилганлиги сабаб-
ятлар тўғрисида»ги Қонуннинг юқорида қайд ли, рад этилиши лозимлиги ҳақида тушунтириш
этилган нормалари инобатга олинмасдан қабул берилган. Юқорида қайд этилган иқтисодий
қилинганлиги, яъни, МЧЖ уставида жисмо- низо судда кўрилгунига қадар меросхўр иқтисо-
ний шахсларнинг меросхўрларига ўтиши учун дий судга даъво аризаси билан мурожаат қилиб,
қолган иштирокчиларнинг розилигини олиш МЧЖ собиқ (марҳум) таъсисчисининг ўрнига
назарда тутилмаган бўлса-да, вафот этган қонун бўйича меросга бўлган ҳуқуқ ҳақидаги
иштирокчининг меросхўрини МЧЖга улуш- гувоҳномага асосан ўзини МЧЖ таъсисчилари
дор сифатида қабул қилиш рад этилганлиги сафига киритишни сўраган. Худди шунингдек,
аниқланди. Бироқ, умумий йиғилиш қарорини бошқа бир ҳолатда МЧЖ таъсисчилари уму-
ҳақиқий эмас деб топиш тўғрисидаги талаб мий йиғилиш қарорига асосан жамият устав
бўйича қонунда белгиланган муддат узрсиз капиталига қўшимча улушлар киритганидан
сабаб билан ўтказиб юборилганлиги боис суд кейин, МЧЖ ўз уставига киритилган қўшимча
даъвонинг ушбу қисмини қаноатлантиришни улушлар доирасида ўзгартириш киритмаган.
рад этиш ҳақида қарор қабул қилган. Фикри- Натижада қўшимча улуш киритган иштирокчи
мизча, мазкур ҳолатда, меросхўр қонун бўйи- судга мурожаат қилиб, МЧЖ зиммасига жами-
ча МЧЖнинг улушдори ҳисобланади. Шунинг ят уставига ўзгартириш киритиш мажбурияти-
учун «Масъулияти чекланган ҳамда қўшимча ни юклашни сўраган. Ҳар иккала ҳолатда ҳам
масъулиятли жамиятлар тўғрисида»ги Қонун- суд томонидан қайд этилган масалалар жамият
га МЧЖ иштирокчиларининг ҳуқуқлари ва иштирокчиларининг умумий йиғилиши вакола-
қонун билан қўриқланадиган манфаатлари- тига кириши сабабли даъвони қаноатлантириш
ни бузадиган қарорлар ўз-ўзидан ҳақиқий рад этилган. Судлар томонидан Пленумнинг
эмаслиги ва улар бирор-бир ҳуқуқий оқибат амалдаги тушунтиришига риоя этилган ҳол-
келтириб чиқармаслиги тўғрисида норма ки- да қарор қабул қилинган бўлса-да, фикримиз-
ритилиши амалиётда келиб чиқиши мумкин ча, даъвогарларнинг ўз ҳуқуқларини бошқача
бўлган юқорида қайд этилган муаммоли ҳо- усулда ҳимоя қилишлари жуда қийин кечади.
латларни ҳам бартараф этишга хизмат қилиши Шунинг учун қайд этилган Пленум қарорининг
мумкин. Қолаверса, шунга ўхшаш норма ай- 9-бандида берилган тушунтиришни мутахас-
рим хорижий давлатларнинг қонунларида ҳам сислар иштирокида қайта кўриб чиқиш мақсад-
мавжуд. Бунда Россия Федерацияси «Масъ- га мувофиқдир.
улияти чекланган жамият тўғрисида»ги Феде-
рал Қонунининг 32-моддасини мисол қилиб Б. САЙФУЛЛАЕВ,
келтириш мумкин. Ушбу нормага кўра, ишти- Ўзбекистон Республикаси
рокчиларнинг ҳуқуқларини чекловчи нафақат
МЧЖ бошқарув органларининг қарори, балки Олий суди судьяси
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№3 / 2021
28 САЙЛОВ ВА ҲУҚУҚ
МИЛЛИЙ САЙЛОВ ҚОНУНЧИЛИГИ
РИВОЖИНИНГ ЯНГИ БОСҚИЧИ
Ўзбекистон Республикасини ривожлан- этиш ҳуқуқига эгадирлар. Бундай иштирок
тиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича этиш ўзини ўзи бошқариш, референдумлар
Ҳаракатлар стратегиясига мувофиқ мамла- ўтказиш ва давлат органларини демократик
кат ижтимоий хаётининг турли соҳаларида тарзда ташкил этиш орқали таъминланади.
адолатли, инсонпарвар ислоҳотлар изчил Давлат органларини демократик тарзда таш-
амалга оширилмоқда. Энг аввало, ушбу кил этишнинг муҳим шартларидан бири қо-
ислоҳотларнинг ҳуқуқий заминини пухта нунийлик, тенглик, адолатлилик, ошкоралик,
ишлаб чиқишга ҳамда уни давлат ва жамият даврийлик принциплари асосида ўтказилади-
ҳаётида татбиқ этишга алоҳида эътибор қа- ган сайловлар ҳамда ушбу сайловларда ишти-
ратилмоқда. Зеро, пойдевори пишиқ бўлган рок этадиган сайловчиларнинг ўз хоҳиш-иро-
иморат асрлар оша бўй чўзиб турганидек, дасини эркин ифода этиш ҳуқуқидир.
пухта ҳуқуқий заминга эга ислоҳотлар ҳам
юз йиллаб жамият хаётида, инсонлар хаёти- 2021 йил 8 февралда қабул қилинган
да ижобий ўзгаришларга, фаровонлик ва та- «Сайлов қонунчилиги такомиллаштири-
раққиётга хизмат қилади. лиши муносабати билан Ўзбекистон Рес-
публикасининг айрим қонун ҳужжатла-
Хусусан, мамлакатимиз миллий сайлов рига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш
тизими ва унинг ҳуқуқий асосларини янада тўғрисида»ги Қонун фуқароларимиз сай-
такомиллаштириш, сайлов қонунчилигига лов ҳуқуқларининг кафолатини янада мус-
халқимизнинг миллий қадриятларимизга таҳкамлаш, шунингдек миллий сайлов
ва умуминсоний принципларга мос бўлган қонунчилигини халқаро сайлов стандарт-
хоҳиш-иродасини янада кенгроқ сингди- ларига янада яқинлаштириш, илғор хори-
риш, ўтган сайловларда халқаро кузатув- жий давлатлар сайлов амалиётига уйғун-
чилар томонидан берилган мақбул тавси- лаштириш, ўтган сайловларда кузатилган
яларни миллий қонунчилик ва амалиётга айрим камчиликларни бартараф этиш,
татбиқ этиш каби долзарб масалалар соҳа мамлакатимизнинг сиёсий нуфузини яна-
мутасаддиларининг доимий диққат марка- да юксалтириш ҳамда халқаро рейтинг ва
зидадир. Зеро, демократиянинг муҳим ва индекслардаги ўрнини янада яхшилашга
зарур шартларидан бири сайлов жараёнини қаратилганлиги билан аҳамиятлидир.
халқаро сайлов стандартларига тўла жавоб
берадиган миллий сайлов қонунчилигига Ушбу Қонунга мувофиқ, Ўзбекистон Рес-
мувофиқ очиқ-ошкора, шаффоф, адолатли публикасининг Конституцияси, «Рефе-
ташкил этиш ва ўтказиш ҳисобланади. рендум якунлари ҳамда давлат ҳокимияти
ташкил этилишининг асосий принциплари
Ўзбекистон Республикасининг Конститу- тўғрисида»ги Конституциявий Қонун, «Си-
циясига мувофиқ жамият ва давлат ишлари- ёсий партияларни молиялаштириш тўғриси-
ни бошқаришда мамлакатимиз фуқаролари да»ги Қонун ҳамда Сайлов кодексига ўзгар-
бевосита ҳамда ўз вакиллари орқали иштирок тиш ва қўшимчалар киритилди.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 3 / 2021
САЙЛОВ ВА ҲУҚУҚ 29
Маълумки, Конституциямизнинг117-мод- жараёнида 20 га яқин хорижий давлатлар-
дасига мувофиқ, Президент сайлови, Олий нинг қонунчилиги ва бу борадаги тажриба-
Мажлис Қонунчилик палатасига ҳамда си ўрганилди. Таҳлиллар шуни кўрсатдики,
Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи асосан иқлими иссиқ бўлган жанубий ярим
Кенгеси ва маҳаллий вакиллик органларига шар давлатлари, масалан, Гана, Миср, Ни-
сайловлар тегишинча уларнинг конститу- герия, ЖАР, Жазоир, Венесуэла, Доминика,
циявий ваколат муддати тугайдиган йилда Сан Маринода сайловлар декабрь ойида ўт-
– декабрь ойи учинчи ўн кунлигининг би- казилар экан, АҚШ, Швейцария, Испания,
ринчи якшанбасида ўтказилар эди. Қонунга Уругвай, Чили, Босния, Россия, Беларусь,
киритилган ўзгартиришга мувофиқ мамла- Иордания, Молдова каби давлатларда эса
катимизда сайловларни ўтказиш муддати сайловлар сентябрь-ноябрь ойларида бўлиб
октябрь ойи учинчи ўн кунлигининг бирин- ўтади. Бундан кўриш мумкинки, сайлов-
чи якшанбасига кўчирилмоқда. Бунинг бир ларни ўтказиш муддатининг куз фаслига
қатор сабаблари бор. (октябрь ойига) кўчирилиши хорижий дав-
латлар тажрибасида ўзини ҳар жиҳатдан
Биринчидан, узоқ йиллардан буён сай- оқлаган ва синовдан ўтган ижобий тажриба
ловларни йилнинг бошқа мавсумига, илиқ ҳисобланади.
кунларга ўтказиш масаласи муҳокамалар
марказида бўлган. Қолаверса, Марказий Учинчидан, маълумки, парламент ва
сайлов комиссияси томонидан 2020 йил маҳаллий Кенгашлар сайловидан кейин
февраль ойида Қорақалпоғистон Рес- мамлакатимизда Олий Мажлис Сенатига
публикаси, вилоятлар ҳамда Тошкент сайловлар ўтказилади, ижро ҳокимияти,
шаҳрининг марказларида сайловларга яъни, Вазирлар Маҳкамаси янгидан шакл-
тайёргарлик кўриш ва уни ўтказишга ма- лантирилади, ҳудудларда ҳокимлар ном-
съул бўлган давлат ва нодавлат ташкилот- зоди халқ депутатлари Кенгашларининг
лари, сиёсий партиялар, фуқаролик жами- сессияларида муҳокама қилиниб, янгидан
яти институтлари, сайлов комиссиялари тасдиқланади. Мамлакат Президентининг
ҳамда оммавий ахборот воситалари ишти- Олий Мажлисга ҳамда Ўзбекистон халқи-
рокида ўтказилган давра суҳбатларининг га Мурожаатномаси тақдим этилади.
иштирокчилари томонидан ушбу масала- Халқимиз янги йил байрамлари оғушида
да билдирилган энг кўп таклиф сайлов- бўлади. Демак, сайловлардан кейин олий
лар муддатини айнан октябрь ойига ўт- ва маҳаллий давлат ҳокимияти органла-
казиш ҳақида таклиф бўлди. Шунингдек, рини ўз вақтида шакллантириш, тўлақон-
комиссияга оммавий ахборот воситалари ли шаклда ишларини режалаштириши
орқали, хусусан ижтимоий тармоқлар ва ва муҳим сиёсий-ҳуқуқий қарорларни
ижтимоий сўровлар орқали фуқаролари- қабул қилиш учун тегишли замин ярати-
миз томонидан билдирилган таклифлар- лади. Шунингдек, ноқулай об-ҳаво шаро-
нинг етмиш фоизидан ортиғида ҳам айнан итларида фуқароларнинг сайловлардаги
ушбу таклиф қўллаб-қувватланди. Демак, иштироки камайиб кетиши каби салбий
сайловларни декабрь ойидан октябрь ойи- ҳолатларнинг олди олинади. Шу тариқа
га кўчиришнинг ташаббускори биринчи сайловчилар ва кузатувчилар учун қулай
навбатда Ўзбекистон фуқаролари, сайлов- шароит вужудга келади.
чиларимиз десак, айни ҳақиқат бўлади.
Тўртинчидан, барчамизга маълумки, сай-
Иккинчидан, қонун лойиҳаси Парламент лов жараёни машаққатли меҳнатни талаб
палаталари томонидан кўриб чиқилиши этади. Декабрь ойида ҳавонинг совуқ бў-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№3 / 2021
30 САЙЛОВ ВА ҲУҚУҚ
лиши ушбу вазифаларни бажаришга масъ- ган сайлов участкаларидаги сайловчилар
ул бўлган шахсларнинг фаолиятида мурак- рўйхатига киритиш тартиби, шунингдек,
каблик туғдиради. Сайловларнинг анча мўъ- сайлов участкасидан ташқарида, чет дав-
тадил бўлган куз ойларида ўтказилиши эса латларда гавжум ҳолда яшаётган ёки ишла-
барча фуқаролар, сайлов ташкилотчилари ётган фуқароларимиз турган жойларда
ва иштирокчилари ҳамда маҳаллий ва хори- овоз беришни кўчма сайлов қутилари орқа-
жий кузатувчилар учун қулайлик туғдиради. ли сайёр ўтказишнинг ҳуқуқий асоси яра-
тилмоқда. Мазкур амалиёт Марказий сай-
Сайлов кодексига киритилаётган ўзга- лов комиссиясининг Қарорига асосан 2019
ришга мувофиқ халқ депутатлари туман йилда ўтказилган Парламент сайловларида
(шаҳар) Кенгашларига сайлов ўтказувчи илк бор тажрибадан ўтказилди. Хусусан,
округ сайлов комиссиялари институти Россия, Жанубий Корея ва Қозоғистонда
тугатилиб, уларнинг ваколатлари туман бўлиб турган 90 мингдан ортиқ Ўзбекистон
(шаҳар) сайлов комиссиялари зимма- фуқаролари шу тариқа овоз берди. Бу таж-
сига юкланмоқда. Ўтган сайловларда- риба амалиётда ўзининг ижобий натижа-
ги таҳлиллар шуни кўрсатдики, халқ сини кўрсатганлиги сабабли ушбу тартиб
депутатлари туман (шаҳар) Кенгашла- Сайлов кодексига киритилди.
рига сайлов ўтказувчи ҳар бир округ
сайлов комиссияси кўпи билан учта Округ ва участка сайлов комиссияла-
(айрим ҳолларда битта) сайлов участ- рининг номзодлар ва сайловчилар учра-
каси доирасида фаолият юритиб, бир шувларини ташкил этишга кўмаклашиш,
неча йиллардан бери самарасиз фаоли- сайловчиларни учрашув ташкил этилади-
ят юритиб келган. Натижада, тегишли ган жой ва вақт ҳақида огоҳлантиришга
туман (шаҳар) ва округ сайлов комис- оид вазифаси бекор қилинди. Чунки, Сай-
сиялари бир-бирининг вазифаларини лов кодексига мувофиқ номзод кўрсатиш
такрорлашига тўғри келган. Шунинг- ваколатига фақат сиёсий партиялар эга.
дек, бу сайлов тузилмаси учун Давлат Сайловчилар билан учрашувлар, ташвиқот
бюджетидан қўшимча харажатлар қилин- тадбирларини ўтказиш орқали ўз дастур-
ган. Ушбу институтнинг тугатилиши на- ларини таништириш ҳамда номзодлари
тижасида 54 мингдан зиёд аъзодан иборат учун кўпроқ сайловчиларнинг овозларига
5 минг 750 га яқин округ сайлов комис- эришишдан сиёсий партиялар ва уларнинг
сиясини ташкил этишга ҳожат қолмайди, номзодлари манфаатдор. Бу жараёнга сай-
уларни жойлаштириш учун ажратилган лов комиссияларининг алоқаси йўқ, лекин
шунча бинога эҳтиёж туғилмайди, ин- шундай бўлса-да, амалда сайлов комиссия-
сон ресурслари тежалади, сайлов кампа- лари зиммасига ўзларига хос бўлмаган ва-
ниясини ташкил этишга жалб этил- зифа юклатилиб келинган. Эндиликда сай-
ган инсонлар орасида оворагарчиликка лов қонунчилигидаги ушбу камчилик ҳам
чек қўйилади ҳамда 33 миллиард сўм- бартараф этилди.
дан ортиқ давлат бюджети маблағлари
тежалади. Қонундаги янгиликлардан яна бири
сиёсий партияларнинг сайловда ишти-
Яна бир муҳим ўзгариш хорижда ис- рок этиши ва молиявий таъминланиши
тиқомат қилаётган Ўзбекистон фуқарола- юзасидан шаффофликни таъминлашга
рини улар дипломатик ваколатхоналарнинг қаратилган. Унга кўра, сиёсий партия-
консуллик ҳисобида туриш-турмаслиги- нинг сайловда иштирок этишини молия-
дан қатъи назар, ўша жойда ташкил этил- лаштириш учун ажратилган давлат маб-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 3 / 2021
САЙЛОВ ВА ҲУҚУҚ 31
лағлари юзасидан сайлов кунига қадар га сайловолди ташвиқотини олиб бориш
оралиқ ҳисоботини ва сайлов натижала- тақиқланди.
ри эълон қилинганидан кейин якуний ҳи-
соботини Марказий сайлов комиссиясига Қамоқда сақлаш ва озодликдан маҳрум
тақдим этиши ҳамда Ўзбекистон Респуб- этиш жойларида, ҳарбий қисмларда таш-
ликаси Ҳисоб палатаси томонидан си- кил этилган сайлов участкаларини ку-
ёсий партияларнинг молиявий фаоли- затувчилар ўз ташрифи ҳақида камида
ятини текшириш натижалари оммавий 3 кун олдин хабардор қилиши тартиби
ахборот воситаларида эълон қилиниши- белгиланди.
белгиланди.
«Сиёсий партияларни молиялаштириш
Сайлов кодекси янги 271-модда билан тўғрисида»ги Қонун Сайлов кодекси би-
тўлдирилди. Унга кўра, чет давлатларда бў- лан мувофиқлаштирилиб, парламент ва
либ турган фуқаролар Ўзбекистон Респуб- маҳаллий вакиллик органларига сайловлар
ликасининг чет давлатлардаги диплома- билан тенг равишда Президент сайловини
тик ва бошқа ваколатхоналари ҳузурида ҳам давлат томонидан молиялаштириш
тузилган участка сайлов комиссиясига тартиби белгиланди.
ёзма шаклда ёхуд Ўзбекистон Республи-
каси Ташқи ишлар вазирлигининг расмий Сайлов натижаларини эълон қилиш
веб-сайти орқали электрон шаклда ўз- муддатлари асоссиз чўзилишининг олди-
ларини сайловчилар рўйхатига киритиш ни олиш мақсадида сайлов комиссиялари
тўғрисида сайловга ўн беш кун қолгунга қарорлари устидан шикоят қилиш муддати
қадар мурожаат қилиши мумкинлиги бел- 10 кундан 5 кунга қисқартирилди.
гиланди. Илгари бундай амалиёт бўлма-
ган. Чет давлатларда бўлиб турган фуқа- Сайлов қонунчилигини демократлашти-
ролар Ўзбекистон Республикасининг чет ришга қаратилган ушбу янгиликлар миллий
давлатлардаги дипломатик ва бошқа вако- сайлов қонунчилигимизни умумэътироф
латхоналарида консуллик ҳисобида тур- этилган халқаро сайлов стандартларига
ган бўлсагина, сайлов участкасига шахсан янада мувофиқлаштиради, сайлов жараён-
келиб, у жойда тузилган сайлов участка- лари очиқ ва ошкора ўтишини таъминлаш-
лари сайловчилари рўйхатига киритил- га хизмат қилади, фуқароларнинг сайлов-
ган. 2019 йилда Марказий сайлов комис- лардаги иштироки камайиб кетиши каби
сиясининг қарорига асосан бу амалиёт салбий ҳолатларнинг олди олинади ҳамда
ҳам тажриба тариқасида синовдан ўтди. кузатувчилар ва сайловчилар учун қулай
Хорижда истиқомат қилаётган фуқаро- шароит яратилади, сайловлардан кейин
ларимизнинг эътирофига сазовор бўлди. давлат ҳокимияти органларини ўз мудда-
Шу боис, ушбу норма Сайлов кодексида тида шакллантириш ва муҳим сиёсий қа-
мустаҳкамланди. рорларни қабул қилиш учун етарлича им-
коният бўлади, қолаверса Ўзбекистоннинг
Сайловолди ташвиқоти даврида давлат жаҳон мамлакатлари демократия индекси-
ресурсларидан фойдаланиш тақиқлан- даги ўрни яхшиланиши таъминланади.
моқда. Масалан, давлат хизматчиларига,
агар улар ишончли вакил бўлмаса, шу- Х. МАМАТОВ
нингдек, ҳарбий хизматчиларга, диний Ўзбекистон Республикаси
ташкилотлар хизматчиларига, судьялар- Марказий сайлов комиссияси
котиби, юридик фанлар доктори,
профессор
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№3 / 2021
32 НУҚТАИ НАЗАР
АХБОРОТ-КОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ОЧИҚЛИК ВА
ШАФФОФЛИКНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ
МУҲИМ ВОСИТАСИ
Мамлакатимизда судлар фаолиятига за- иккинчидан – судларда ишларнинг ўз
монавий ахборот-коммуникация техноло- вақтида кўрилишини назорат қилишнинг
гияларини изчил жорий этишнинг асосий самарали тизимини яратиш, судлов ишла-
вазифаларидан бири судлар фаолиятининг рини юргизишдаги муаммолар ва кам-
очиқлиги, шаффофлиги ва тезкорлигини чиликларни аниқлаш ҳамда уларни ҳал
таъминлашдан иборат. Бу, ўз навбатида, этиш чораларини кўриш мақсадида суд-
судларда иш юритиш сифатини ва аҳоли- лар ишларини автоматлаштириш ва улар-
нинг одил судловга эришиш даражасини нинг фаолияти тўғрисидаги ахборотларни
оширишда муҳим омил бўлади. тизимлаштириш;
Судлар фаолиятига замонавий ахбо- учинчидан – одил судловни амалга оши-
рот-коммуникация технологияларини жо- риш ҳамда судлар қарорларининг ижро-
рий этиш ва улардан самарали фойдаланиш- сини таъминлашда судларнинг суришти-
га қаратилган бир қатор норматив-ҳуқуқий рув, дастлабки тергов ва мажбурий ижро
ҳужжатлар қабул қилинган. органлари билан самарали ҳамкорлигини
таъминлаш;
Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Пре-
зидентининг 2017 йил 30 августдаги «Суд- тўртинчидан – судларда иш юритиш
лар фаолиятига замонавий ахборот-комму- самарадорлиги оширилишини, судлар фа-
никация технологияларини жорий этишни олияти тўғрисидаги ахборот очиқлиги-
янада такомиллаштириш чора-тадбирлари ни, шунингдек, аҳолига ва тадбиркорлик
тўғрисида»ги қарори билан 2017-2020 йил- субъектларига кўрсатиладиган интерак-
ларда судлар фаолиятига замонавий ахбо- тив хизматлар рўйхати кенгайтирилиши
рот-коммуникация технологияларини жо- ҳамда сифати яхшиланишини таъминлай-
рий этиш Дастури тасдиқланган. диган ахборот тизимлари ва ресурсларини
такомиллаштириш;
Мазкур Қарор билан судлар фаолиятига
замонавий ахборот-коммуникация техно- бешинчидан – судьялар ва судлар хо-
логияларини янада кенг жорий этишнинг димларининг ишда замонавий компьютер
асосий вазифалари этиб белгиланган: техникаси ва ахборот-коммуникация тех-
нологияларидан фойдаланишда уларнинг
биринчидан – судлар фаолиятининг компьютер саводхонлиги, амалий кўникма-
очиқлиги, шаффофлиги ва тезкорлигини таъ- лари даражасини ошириш;
минлаш, судлов ишларини юргизиш сифати
ва аҳолининг одил судловдан хабардорлик олтинчидан – судлар тизимида ахборот
даражасини ошириш, суд ходимлари томо- хавфсизлигини ва электрон ҳужжатларнинг
нидан сансалорлик, бюрократизм ва суи- хавфсиз айланишини таъминлаш.
истеъмолчилик фактларига барҳам бериш;
Мазкур вазифалар ижросини таъминлаш
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 3 / 2021
НУҚТАИ НАЗАР 33
мақсадида Олий суд томонидан бир қатор жатларни фақат электрон шаклда сақлаш ва
ишлар амалга оширилди. ишларнинг электрон архивини яратиш мақ-
садида иқтисодий судларда ишларни элек-
2018 йилнинг 1 январидан бошлаб, трон кўринишда шакллантириш амалиёти
судлар фаолиятига жорий этилган ягона йўлга қўйилди.
марказлаштирилган электрон маълумот-
лар базаси судларда ишларнинг ўз вақти- 2020 йил 1 июндан судларда электрон
да кўрилишини мониторинг қилишнинг шакллантирилган ишларни алоҳида элек-
самарали тизимини яратишда, судлов трон архивини яратиш мақсадида электрон
ишларини юритишдаги муаммолар ва шаклда кўрилган ишларнинг ахборот тизи-
камчиликларни аниқлашда ҳамда уларни мида электрон архиви яратилди.
ҳал этиш чораларини кўришда, шунин-
гдек судлар ишларини автоматлашти- 2014 йил сентябрдан бошлаб судларда
ришда ва уларнинг фаолияти тўғриси- видеоконференцалоқа тизимида фойдалан-
даги ахборотларни тизимлаштиришда ган ҳолда суд мажлисларини ўтказиш тар-
муҳим омил бўлиб хизмат қилди. тиби жорий этилди.
Шунингдек, судлар фаолиятига жорий Мазкур тизимнинг афзалликлари қуйи-
этилган марказлаштирилган электрон дагилардан иборат:
маълумотлар базаси орқали судларнинг
қуйидаги асосий соҳалари ҳам тўлиқ ав- - суд мажлисида иштирок этувчи шахс-
томатлаштирилди: лар ўз ҳудудини тарк этмаган ҳолда суд
мажлисларида иштирок этиш;
2018 йил октябрдан бошлаб, биринчи
инстанция судларида ишларни судьялар - фуқароларнинг суд мажлисида ишти-
ўртасида инсон омилисиз, адолатлилик ва рок этишлари учун сарфланадиган вақти ва
холислик тамойиллари асосида автоматик маблағини тежаш;
тарзда тенг тақсимлаш имкониятини бе-
рувчи дастурий таъминот фаолиятга тўлиқ - тарафларнинг суд мажлисидаги ишти-
жорий этилди. рокини тўлиқ таъминлаш.
Жиноят ишлари бўйича судларда Бугунги кунда 207 та суд мажлиси
75 506 та, фуқаролик ишлари бўйича судлар- зали мазкур тизим билан тўлиқ таъмин-
да 363 034 та, маъмурий судларда 979 300 ланиб, 24 875 та суд мажлислари ушбу
та ва иқтисодий судларда 444 236 та, жами режимда ўтказилган, натижада 57 999
1 862 076 та иш судьялар ўртасида автома- нафар иштирокчиларнинг 17,7 млрд. сўм
тик тарзда тақсимланган; маблағи тежаб қолинган;
2018 йил апрелдан бошлаб, Олий суд ва 2019 йилнинг 1 февралидан бошлаб,
Мажбурий ижро бюросининг ахборот ти- маъмурий органлар томонидан маъмурий
зимларини ўзаро интеграция қилиш орқа- ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги ишлар юзаси-
ли судлар томонидан чиқарилган ижро дан тўпланган ҳужжатларга доир маълу-
ҳужжатларини мажбурий ижро бюролари- мотларни судларга юбориш ва ишни кўриб
га судьяларнинг электрон рақамли имзоси чиқиш билан боғлиқ ахборотларни олиш
билан тасдиқланган ҳолда электрон шакл- фақат интеграция қилинган ахборот тизими
да юбориш ҳамда уларнинг ижросига доир орқали электрон шаклда амалга ошириш
маълумотларни онлайн тарзда олиш амали- тартиби жорий этилди ва 639 та маъмурий
ёти жорий этилди. иш ҳақидаги маълумотлар айнан шу тизим
орқали келиб тушган;
Мисол учун, бугунга қадар жами 1 442
820 та ижро ҳужжатлари ахборот тизими 2020 йилнинг 1 февралидан бошлаб,
орқали электрон шаклда юборилган; тергов органлари томонидан жиноят ишлар
юзасидан тўпланган ҳужжатларга доир
2019 йил январь ойидан ишга доир ҳуж- маълумотларни судларга юбориш ва ишни
кўриб чиқиш билан боғлиқ ахборотларни
олиш фақат интеграция қилинган ахборот
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№3 / 2021
34 НУҚТАИ НАЗАР
тизими орқали электрон шаклда амалга - амалга оширилган тўловлар учун
ошириш йўлга қўйилди. 26 748 та жиноят банклар томонидан тўлов амалга оширил-
иши ҳақидаги маълумотлар айнан шу ти- ганлиги ҳақида алоҳида тасдиқ талаб этил-
зим орқали келиб тушган. майди;
Қайд этилган Қарорда белгиланган энг - тўловлар исталган усулда (жумладан
муҳим вазифалардан яна бири судларда «CLICK», «Payme» ва «Upay» электрон мо-
иш юритиш самарадорлиги оширилиши- бил тўлов тизимлари орқали) амалга оши-
ни, судлар фаолияти тўғрисидаги ахборот рилиши мумкин;
очиқлигини, шунингдек, аҳолига ва тад-
биркорлик субъектларига кўрсатиладиган - суд қарорига асосан ундирилиши
интерактив хизматлар рўйхати кенгайти- белгиланган тўловлар ҳам мазкур тизим
рилиши ҳамда сифати яхшиланишини таъ- орқали амалга оширилади ва буни тас-
минлайдиган ахборот тизимлари ва ресур- диқловчи маълумотни судга тақдим этиш
сларини такомиллаштиришдан иборат. шарт бўлмайди.
Ушбу йўналишда ҳам Олий суд томони- Мазкур тизим фуқаролар ҳамда тадбир-
дан муайян ишлар амалга оширилган. корларга судга мурожаат қилишда амалга
оширилиши лозим бўлган тўловларни тез-
Хусусан, судлар томонидан жисмоний корлиги ва аниқлигини таъминлашга хиз-
ва юридик шахсларга кўрсатиладиган ин- мат қилади.
терактив хизмат турларидан бир манзил
асосида фойдаланиш, аҳолини судлар 2018 йил декабрь ойида «Қарорлар тўп-
томонидан кўрсатиладиган интерактив лами» (public.sud.uz) рукни орқали қону-
хизмат турлари билан ягона манзил асо- ний кучга кирган суд қарорларини тизим-
сида хабардор қилиб бориш, судлар то- ли равишда эълон қилиш амалиёти жорий
монидан жисмоний ва юридик шахсларга қилинди.
кўрсатиладиган интерактив хизмат тур-
ларидан фойдаланиш тартибини содда- 2018 йил январь ойида «Намуналар»
лаштириш мақсадларида Олий суднинг (template.sud.uz) рукнига фуқаролик ишла-
Интерактив хизматлар портали (my.sud. ри бўйича ва иқтисодий судларга мурожаат
uz) жорий этилди. қилиш учун даъво ариза ва аризалар наму-
налари жойлаштирилган.
Портал орқали аҳолига ва тадбиркорлик
субъектларига қуйидаги интерактив хиз- 2018 йил январь ойида «Калькулятор»
матлар кўрсатилади: (calculate.sud.uz) рукнига фуқаролик ишла-
ри бўйича ва иқтисодий судларга мурожаат
2018 йил январь ойида «Мурожаат» учун тўланиши лозим бўлган давлат божи-
(exsud.sud.uz) рукни асосида судларга му- ни автоматик равишда ҳисоблайдиган элек-
рожаатларни электрон шаклда юбориш, трон калькулятор жойлаштирилган.
уларни кўриб чиқиш жараёнини онлайн ку-
затиб бориш ва суд қарорларини электрон 2018 йил сентябрь ойида «Мажлислар
шаклда олиш имконияти яратилди; жадвали» (jadval.sud.uz) рукни орқали би-
ринчи, апелляция ва кассация инстанция-
2019 йил апрель ойида «Электрон тўлов ларида суд мажлисига тайинланган ишлар
тизими» (billing.sud.uz) рукни орқали қуйи- рўйхати билан онлайн равишда танишиш
даги қулайликларни яратиш мақсадида дав- имконияти яратилди.
лат божлари ва судга мурожаат қилишдаги
йиғимлар суммаси ҳисобини юритиш учун 2020 йилнинг февраль ойида «Электрон
ягона электрон тўлов тизими жорий этилди: қабул» (qabul.sud.uz) рукни орқали масо-
фадан туриб Олий суд раҳбариятининг
- судга мурожаат қилганлик учун тўловлар- шахсий қабулига онлайн тарзда рўйхатдан
ни амалга оширишда банк ҳисоб рақамлари ўтиш тизими жорий этилди.
ва бошқа реквизитлар қўлда тўлдирилмайди;
2020 йил июнь ойида «Онлайн кузатув»
(my.sud.uz/# monitorning) рукнига муро-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 3 / 2021
НУҚТАИ НАЗАР 35
жаатларни судларга тақдим этиш шаклидан мотларини комплекс ҳимоя қилиш бўйича
қатъий назар уларни кўриб чиқиш жараёни- чораларни кучайтириш.
ни онлайн тарзда кузатиб бориш имконини
берувчи ахборот тизими синов тариқасида Қайд этилган вазифаларни амалга
жойлаштирилган. ошириш мақсадида мазкур Қарор билан
қуйидагиларни назарда тутувчи 2020-
Суд ҳокимияти органлари фаолиятини 2023 йилларда суд ҳокимияти органла-
рақамлаштириш, судлар ва бошқа идоралар ри фаолиятини рақамлаштириш дастури
ўртасида маълумот алмашинувини яхши- тасдиқланди:
лашга қаратилган чора-тадбирларни белги-
лаш, мазкур соҳани кейинги босқичга кўта- 2021 йил 1 январдан бошлаб барча суд-
риш мақсадида Президентимиз томонидан ларда суд мажлисларини иш бўйича та-
2020 йил 3 сентябрда «Суд ҳокимияти ор- рафларнинг илтимосномаси ва раислик
ганлари фаолиятини рақамлаштириш чо- қилувчининг розилиги билан аудиоёзувдан
ра-тадбирлари тўғрисида» ПҚ–4818-сонли фойдаланган ҳолда қайд этиб бориш ҳамда
Қарор қабул қилинди. суд мажлислари баённомаларини ушбу ти-
зимдан фойдаланган ҳолда шакллантириш;
Ушбу Қарор билан қуйидагилар суд ҳо-
кимияти органлари фаолиятини рақам- 2021 йил 1 июлдан бошлаб апелляция ва
лаштиришнинг кейинги босқичдаги вази- кассация инстанцияси судларида ишлар-
фалари этиб белгиланди: ни судьялар ўртасида автоматик равишда
тақсимлаш;
фуқаролар ва тадбиркорлик субъектла-
рига кўрсатиладиган интерактив электрон 2021 йил 1 октябрдан бошлаб барча
хизматлар турларини кенгайтириш, ҳар бир иштирокчиларни суд мажлисларининг
мурожаатни кўриб чиқиш жараёнининг он- вақти ва жойи ҳақида «SMS» хабар орқали
лайн кузатиб борилишини таъминлаш, суд бепул хабардор қилиш;
биноларида интерактив хизматлардан эр-
кин фойдаланиш имкониятини яратиш; 2022 йил 1 январдан бошлаб суд қарорла-
рини иш бўйича тарафларга онлайн тарзда,
судларда одил судловни амалга ошириш уларнинг илтимосномаси бўйича эса қоғоз
учун зарур бўлган маълумотларнинг тез- шаклида тақдим этиш;
корлик билан олинишини таъминлаш учун
вазирликлар, идоралар ва бошқа ташкилот- 2022 йил 1 июлга қадар суд ҳокимияти
лар билан электрон маълумотлар алмаши- органлари фаолиятида, шу жумладан фуқа-
нувини янада кенгайтириш; ролар ва тадбиркорлик субъектларига одил
судловга эришишда қулайлик яратиш мақ-
махсус ахборот дастурларини жорий садида 10 га яқин интерактив хизматлар
этиш орқали судьялар ҳамжамияти орган- кўрсатишни йўлга қўйиш.
лари фаолиятининг очиқлиги ва шаффоф-
лигини таъминлаш; Шунингдек, қарор билан қуйидагилар-
ни назарда тутувчи Судларнинг ахборот
суд мажлисларида масофадан туриб, тизимларини давлат органлари ва ташки-
жумладан мобил қурилмалар ва электрон лотларининг ахборот тизимлари билан ин-
ҳамкорликнинг бошқа шакллари орқали теграция қилиш бўйича «Йўл харитаси»
иштирок этиш имкониятини кенгайтириш, тасдиқланди:
шунингдек иш бўйича тарафлар учун суд
қарорларини онлайн тарзда олиш имкони- 28 та давлат органлари ва ташкилотла-
ятини яратиш; ри, шу жумладан Ўзбекистон Республика-
си Президентининг Виртуал қабулхонаси,
суднинг ахборот тизимлари, маълумот- Бош вазирининг Тадбиркорлар мурожаат-
лар базалари ва бошқа дастурий маҳсу- ларини кўриб чиқиш қабулхоналари ахбо-
лотлари ахборот ва киберхавфсизлигини рот тизимларини Олий суднинг ахборот ти-
таъминлаш, хизмат ахборотлари ва маълу- зимига босқичма-босқич улаш;
судлар томонидан давлат органлари ва
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№3 / 2021
36 НУҚТАИ НАЗАР
ташкилотларига тақдим этиладиган маълу- режими орқали жазони ижро этиш муас-
мотларни электрон шаклда юбориш; сасаларида жойлашган шахсларни бево-
сита улар жойлашган жойдан туриб суд
муайян ишни кўриш жараёнида зарур мажлисларида, шунингдек суд раҳбария-
бўлган маълумотлар ва ҳужжатларни фуқа- тининг шахсий қабулларида иштирокини
роларни овора қилмаган ҳолда судлар то- таъминлаш тизимини яратишдир.
монидан бевосита давлат органлари ва
ташкилотларидан электрон шаклда олиш; Президентимиз томонидан судлар фао-
лиятини рақамлаштириш соҳасини кейин-
судлар томонидан жарималарни камай- ги босқичга кўтариш юзасидан белгилаб
тириш ёки уларни қўлламаслик масалала- берилган вазифалари ижросини таъмин-
рини кўриб чиқишда «Ижтимоий ҳимоя лаш мақсадида Олий суд томонидан қуйи-
ягона реестри» ва бошқа ахборот тизимла- даги ишлар амалга оширилди:
рининг интеграцияси орқали фуқаронинг
мулкий ҳолати ва ижтимоий аҳволи ҳақида- 2020 йил октябрь ойида «Видеокон-
ги ишончли маълумотлар билан танишиш; ференцалоқа» (vka.sud.uz) рукни орқа-
ли замонавий воситалар (гаджетлар)дан
судлар томонидан алимент миқдорини фойдаланган ҳолда дунёнинг исталган
белгилашда туманлар кесимида ўртача ой- нуқтасидан туриб суд мажлисларида
лик иш ҳақлари тўғрисида маълумотларни иштирок этиш имконини берувчи мобил
ахборот тизими орқали электрон шаклда видеоконференцалоқа синов тариқасида
олиш. жорий этилди.
Булардан ташқари, қарорда 2022 йил 1 2020 йилнинг октябрь ойидан бошлаб,
январдан бошлаб судлар фаолиятига қуйи- судлар ва Жазони ижро этиш муассасала-
даги имкониятларни берувчи «Адолат» ах- ри ўртасида видеоконференцалоқа тизими
борот тизимлари комплексини жорий этиш ўрнатилди.
белгиланди:
Мазкур тизимнинг жорий этилиши суд-
давлат ҳокимияти ва бошқаруви орган- ланувчи ва маҳкумлар ҳамда ишда иштирок
лари, маҳаллий давлат ҳокимияти органла- этувчи бошқа шахсларнинг суд мажлислари-
ри, хўжалик бошқаруви органлари, адво- да иштирокини таъминлаш мақсадида таш-
катлар томонидан судларга даъво, ариза ва кил этиладиган этап масаласига чек қўйилди.
шикоятларни фақат электрон шаклда тақ-
дим этиш; 2021 йил январь ойидан бошлаб, бар-
ча судларда суд мажлисларини иш бўйича
манфаатдор шахслар томонидан даъво, тарафларнинг илтимосномаси ва раислик
ариза ва шикоятларни кўриб чиқиш жараё- қилувчининг розилиги билан аудиоёзувдан
нини онлайн тарзда кузатиб бориш; фойдаланган ҳолда қайд этиб бориш ҳамда
суд мажлислари баённомаларини ушбу ти-
суд мажлиси иштирокчилари томонидан зимдан фойдаланган ҳолда шакллантириш
маълумотлар ва ҳужжатларни электрон ша- тизими жорий этилди.
клда юбориш;
2021 йилнинг январь ойи ҳолатига 17
суд ҳужжатларини судлар фаолиятига та давлат органлари ва ташкилотлари ах-
жорий этилган ахборот тизимидан фойда- борот тизимларини Олий суднинг ахборот
ланган ҳолда автоматлаштирилган равишда тизими билан интеграция қилиш орқали
шакллантириш. муайян ишни кўриш жараёнида зарур бўл-
ган маълумотлар ва ҳужжатларни фуқа-
Судлар фаолиятини рақамлаштириш- роларни овора қилмаган ҳолда судлар
нинг кейинги босқичидаги муҳим ва- томонидан бевосита давлат органлари ва
зифаларидан суд мажлисларида виде- ташкилотларидан электрон шаклда олиш
оконференцалоқа режимида иштирок тартиби жорий этилди.
этиш имконини берувчи мобил дастурни
ишлаб чиқиш ва уни амалиётга жорий
этиш, шунингдек видеоконференцалоқа
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 3 / 2021
НУҚТАИ НАЗАР 37
Президентимиз 2020 йил 29 декабрдаги оширилиши лозим бўлган тўловларни тез-
Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси- корлиги ва аниқлигини таъминлаш орқали
га ва халқимизга қилган Мурожаатнома- фуқароларга бу йўналишда қулайлик яра-
сида шундай таъкидлайди: «Суд тизими- тиш;
да рақамлаштириш янада кенгайтирилиб,
фуқароларимизга суд биносига келиб юр- судлар фаолиятининг очиқлиги ва шаф-
масдан, «онлайн» тартибда мурожаат қи- фофлигини таъминлаш;
лиш имконияти яратилади. Шунингдек,
фуқаролар ўз аризаларини кўриб чиқиш судларда иш юритишнинг амалдаги
жараёнини масофадан туриб кузатиб бори- тартибнинг қоғоз шаклидан тўлиқ воз ке-
ши мумкин бўлади». чиш орқали иш юритиш тартибини содда-
лаштириш, шунингдек иш самарадорлиги-
Мазкур йўналишда Олий суд томони- ни ошириш;
дан муайян ишлар амалга оширилмоқда.
Хусусан, судларга электрон шаклда му- судларда иш юритиш тартибидаги мав-
рожаат қилиш тизими барча суд йўна- жуд бўлган инсон омилларини максимал
лишларини ўзида қамраб олган ҳолда даражада қисқартириш орқали соҳада адо-
тубдан қайта кўриб чиқилмоқда. Шунинг- лат ва холисликни таъминлаш;
дек, фуқаролар ўз аризаларини кўриб
чиқиш жараёнини масофадан туриб куза- судларда ишларни кўриш жараёни-
тиб бориш тизими бугунги кунда иқтисо- да амалдаги процессуал тартиб ва муд-
дий судлар фаолиятига синов тариқасида датларнинг бузилиш ҳолатларини инсон
жорий этилиб, қолган суд йўналишлари омилисиз мониторинг қилиб бориш орқа-
бўйича ишлар давом эттирилмоқда. ли ишларни ўз вақтида мазмунан кўриб
чиқилишини таъминлаш;
Давлатимиз раҳбари белгилаб берган
ушбу вазифалар бевосита фуқаролари- судлар фаолиятига доир статистик
миз ва тадбиркорларимизга янада қулай- маълумотларни инсон омилисиз алоҳида
ликлар яратишга, яъни судларга мурожа- ҳудуд ва марказлашган ҳолда автоматик
атларни юбориш ва уларни кўриб чиқиш равишда шакллантириш;
жараёнини масофадан туриб амалга оши-
риш амалиётини жорий этиш орқали суд- суднинг ахборот тизимини бошқа вазир-
ларнинг очиқлиги ва шаффофлигини яна- лик ва идораларнинг ахборот тизимлари
да таъминлашга қаратилган. билан интеграция қилиш орқали муайян
ишни кўриш жараёнида зарур бўлган маъ-
Хулоса қилиб айтганда, судлар фаолия- лумотлар ва ҳужжатларни фуқароларни
тини рақамлаштиришдан кўзланган асосий овора қилмаган ҳолда судлар томонидан
мақсадлар: бевосита давлат органлари ва ташкилотла-
ридан электрон шаклда олиш;
фуқаролар ва тадбиркорлар ўз низолари-
ни суд биносига бирон марта ҳам ташриф суд қарорларининг ижроси билан боғлиқ
буюрмасдан туриб ҳал этиш имкониятини барча жараёнларни тўлиқ электрон шаклга
яратиш; ўтказиш орқали уларнинг ижросини мудда-
тида амалга оширилишини таъминлаш;
судларга мурожаат қилишнинг амалда-
ги қоғоз шаклидаги тартибнинг муқобил ишларнинг электрон архивини шакл-
шакли яъни электрон шаклини жорий этиш лантириш орқали уларни сақлаш ва давлат
орқали мурожаатларни судларга тақдим архивига топшириш харажатларини кескин
этиш жараёнини қулайлаштириш; қисқартиришдан иборат.
судларга мурожаат қилишда амалга Б. ОЧИЛОВ,
Ўзбекистон Республикаси
Олий суди бошқарма бошлиғи
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№3 / 2021
38 КАДРЛАР ТАЙЁРЛАШ ВА СУД ЭТИКАСИ
СУД АППАРАТИ ХОДИМЛАРИНИНГ
КАСБИЙ ЭТИКАСИГА
ҚЎЙИЛАДИГАН ТАЛАБЛАР
2017-2021 йилларда Ўзбекистон Рес- мазмун-моҳиятини етказиш, уларнинг
публикасини ривожлантиришнинг беш- касбий, жумладан, ҳуқуқ нормаларини
та устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар шарҳлаш ҳамда қўллаш масалаларига
стратегиясида фуқароларнинг ҳуқуқ ва доир кўникма ва қобилиятларини тако-
эркинликларини ишончли ҳимоя қилиш миллаштириш белгиланди. Бугунги кун-
кафолатларини кенгайтириш, уларнинг да мамлакатимизда суд тизимида фаоли-
одил судловга эришиш даражасини, суд ят олиб бораётган мингдан ортиқ судлар
иш юритувининг самарадорлиги ва си- аппарати ходимларининг касбий этикаси,
фатини ошириш, номзодларни танлаш ва унга қўйиладиган талаблар ҳамда улар-
судьялик лавозимига тайинлаш тизимини нинг бу борадаги билим ва кўникмала-
янада такомиллаштириш суд-ҳуқуқ соҳа- рини ошириб бориш аҳолининг суд ҳо-
сида амалга оширилаётган ислоҳотлар- кимияти органларига бўлган ишончини
нинг энг муҳим йўналишлари сифатида оширишга хизмат қилади. Ҳар бир суд
мустаҳкамланди. аппарати ходими доимий равишда касбий
этикасига, ўрнатилган одоб-ахлоқ қоида-
Ўзбекистон Республикаси Президенти- ларига қатъий риоя этиши талаб этилади.
нинг 2019 йил 6 январдаги «Судьялик лаво-
зимларига номзодларни тайёрлаш, судья- Касбий этика ўзи нима? Унга қўйилади-
лар ва судлар аппарати ходимларини қайта ган талаблар нималардан иборат?
тайёрлаш, уларнинг малакасини ошириш
тизимини тубдан такомиллаштириш чо- «Этика» сўзи юнонча «этос» сўзидан
ра-тадбирлари тўғрисида»ги қарори мам- келиб чиққан бўлиб, «жойлашган жой»,
лакатимизда судлар аппарати ходимлари- «биргаликда яшайдиган макон» маъноси-
нинг билим ва кўникмаларини ошириш ни билдиради. Этика одоб-ахлоқ ҳақидаги
тизимини тубдан янгилашда муҳим қадам фандир. Одоб-ахлоқ ижтимоий онг шакли
бўлди. Қарорга асосан юртимизда илк бор бўлиб, унда жамиятда яшаётган кишилар-
судлар аппарати ходимларини қайта тай- нинг ғоялари, тасаввурлари, тамойиллари
ёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш ҳамда юриш-туриш қоидалари ўз аксини
учун масъул бўлган давлат таълим ва ил- топади.
мий-тадқиқот муассасаси – Судьялар олий
мактаби ташкил этилди. Касбий этика ҳар бир касб-ҳунарга хос
ахлоқий норма, принцип ва сифатларни
Мазкур Қарор билан судьялик лавозим- ўрганади ва ҳаётга татбиқ этади. Ахлоқ
ларига номзодларни тайёрлаш, судьялар ва нормалари ахлоқий муносабатларнинг
судлар аппарати ходимларини қайта тай- таркибий қисми ва ахлоқий онг шакл-
ёрлаш, уларнинг малакасини оширишнинг ларида мавжуд бўлади. Суд аппарати
янги тизими жорий этилди ҳамда маз- ходимларининг касбий этикаси, ахлоқ
кур тизимининг асосий вазифаларидан нормаларига қуйидагилар киради: хуш-
бири сифатида судлар аппарати ходим- муомалалик ва одоблилик, оддийлик ва
ларига қонунчиликдаги янгиликларнинг камтарлик, ҳалоллик ва ростгўйлик, со-
битқадамлик, очиқ кўнгиллик, сахийлик
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 3 / 2021
КАДРЛАР ТАЙЁРЛАШ ВА СУД ЭТИКАСИ 39
ва мурувватлилик, ўзаро ҳурмат, дўсто- ларини бажармасдан амалга ошира ол-
на муносабат, самимийлик, катталарни майди, чунки ушбу фаолият асосини
ҳурмат қилиш ва бошқалар. Хушмуома- жамиятда тарихан шаклланган маъна-
лалик – кўнгилдаги ардоқли фикрлар- вий ва ҳуқуқий талаблар ташкил этади.
ни, энг ноёб ҳис-туйғуларни, энг эзгу
ниятларни одамлар билан баҳам кўриш, Махсус адабиётларда келтирилганидек,
осойишталик, вазминлик, хотиржамлик касбий этика инсоннинг касбий бурчига ва
билан иш тутишдир. Одоблилик яхши у орқали ўз касбининг табиати билан боғ-
тарбия кўрганликнинг намоён бўлиши, лиқ жамиятда юриш-туриш қоидаларини
хатти-ҳаракатларда, сўзлашувда меъёр- белгиловчи ахлоқий меъёрлар йиғинди-
ни, чегарани, мувофиқлилик ва номуво- сидир. Ўзбекистон Республикаси суд ти-
фиқликни билишдир. Ҳалоллик ҳар бир зимида фаолият олиб бораётган ҳар бир
инсонинг ўз кучи билан меҳнат қили- суд аппарати ходими давлат хизматчиси
ши, шунинг эвазига топган мол-мулки, бўлиб, у давлат, жамият, фуқаролар олди-
обрўси, жамиятда тутган ўрни, хулқи- даги масъулиятини тушуниши ҳамда халқ
нинг тўғрилиги, сўзида қатъийлик ва ишончини оқлашга интилиши керак. Ҳар
садоқатининг мажмуасидир. Давлати- бир ходим суд органларига бўлган аҳоли-
миз раҳбари 2020 йил 24 январда Олий нинг ишончини мустаҳкамлашга ва бу ти-
Мажлисга йўллаган Мурожаатномасида зимнинг обрўсини кўтаришга ўз ҳиссаси-
коррупцияга қарши курашишда аҳоли- ни қўшиши лозим.
нинг барча қатламлари, энг яхши му-
тахассислар жалб қилинмас экан, жа- 2018 йилнинг 29 январида Ўзбекистон
миятимизнинг барча аъзолари, таъбир Республикаси Судьялар олий кенгаши-
жоиз бўлса, «ҳалоллик вакцинаси» би- нинг 490-сонли қарори билан «Ўзбеки-
лан эмланмас экан, ўз олдимизга қўйган стон Республикаси судьяларининг одоб-
юксак марраларга эриша олмаймиз, биз ахлоқ кодекси» қабул қилинди. Мазкур
коррупциянинг оқибатлари билан кура- Кодекс фақат судьяларнинг одоб-ахлоқ
шишдан унинг барвақт олдини олишга қоидаларига амал қилишлари каби нор-
ўтишимиз керак, деб таъкидлаган эди. маларни тартибга соладиган идоравий
Демак, ҳалоллик ҳар бир суд аппарати норматив-ҳужжат ҳисобланади. Мамла-
ходимининг энг яхши хислатларидан катимизда суд тизимда фаолият олиб бо-
бири бўлиши лозимдир. Ростгўйлик раётган барча суд аппарати ходимлари
ҳалолликнинг бир кўриниши бўлиб, учун ҳам «Суд аппарати ходимларининг
ҳақиқатни гапириш, ўзининг ҳам, ўз- одоб-ахлоқ қоидалари»ни ишлаб чиқиш
галарнинг ҳам қадр-қимматини тўғри мақсадга мувофиқдир. Бу борада Россия
баҳолаш, яхшини яхши, ёмонни ёмон Федерацияси тажрибаси муҳим аҳамият-
деб очиқчасига айтишдир. Покизалик га эга бўлиши мумкин.
тозалик ва софлик деганидир.
Россия Федерацияси Судьялар кенга-
Суд аппарати ходимларининг касбий шининг 2006 йил 27 апрелдаги 156-сонли
одоб-ахлоқи юридик одоб-ахлоқнинг қарори билан «Суд аппарати ходимлари-
бир қисми бўлиб, у ходимнинг иш нинг одоб-ахлоқ қоидалари» тасдиқлан-
жараёнида ва ишдан ташқари вақт- ган бўлиб, ушбу қоидалар Россия Фе-
лардаги маънавий-ахлоқий, касбий дерацияси суд тизимидаги барча судлар
муносабатларига доир масалалар- ходимлари учун мажбурий бўлган идора-
ни ўрганиш ва ривожлантириш би- вий ҳужжат ҳисобланади.
лан шуғулланади. Суд аппарати
ходими ўз фаолиятини одоб-ахлоқ талаб- Мазкур қоидаларда суд аппарати хо-
димларининг хатти-ҳаракатларига қў-
йиладиган талаблар одоб-ахлоқ норма-
лари аниқ ва содда тилда тушунтириб
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№3 / 2021
40 КАДРЛАР ТАЙЁРЛАШ ВА СУД ЭТИКАСИ
берилган. Қоидалар давлат хизматчи- Қоидаларга кўра, суд аппарати ходими
ларининг давлат-фуқаролик хизматини ўз хизмат вазифаларини ҳалол ва виждо-
ўташ тўғрисидаги хизмат шартномасини нан, хизмат қоидаларига мувофиқ, ўта
тузган пайтдан бошлаб меҳнат қилиш масъулият билан ҳамда профессионал
шартларининг ажралмас қисми сифатида даражада бажариши зарур. Суд аппара-
баҳоланади. ти ходими ўз ишига садоқати, интизоми,
меҳнатсеварлиги билан ажралиб туриши
Ушбу қоидалар суд аппарати ходим- лозим. Суд аппаратининг ҳар бир ходими
ларига қонун ҳужжатларида кўрсатил- суднинг ички тартиб-қоидаларига риоя
маган хизматга оид хатти-ҳаракатларда қилиши ва иш вақтидан унумли фойда-
ҳуқуқий ва ахлоқий меъёрларга риоя қи- ланиши керак.
лиш бўйича мажбуриятлар юклайди.
Суд аппарати ходими ишни олиб бо-
Мисол учун, суд аппарати ходими раётган судьяга у ёки бу усулда таъсир
одоб-ахлоқ нормаларини бузишга ундай- ўтказмаслиги ёки ўзининг хатти-ҳаракат-
диган ҳар қандай уринишлар тўғрисида лари билан тарафлар, адвокатларга ва бо-
дарҳол суд раҳбариятини хабардор қили- шқа суд процесси иштирокчиларида ўзига
ши, шунингдек ходимнинг шахсий, оила- нисбатан бу борада манфаатдор шахс си-
вий, ижтимоий ёки бошқа муносабатлар- фатида таассурот уйғотмаслиги керак.
даги ҳолатлар унинг хизмат фаолиятини
амалга ошириш билан боғлиқ одоб-ахлоқ Фуқаролар, суд процесси иштирокчила-
қоидаларида белгиланган тартиботларга ри, ҳамкасблар, судьялар ва суд аппарати-
ҳамда қарорлар қабул қилишига ўзининг нинг бошқа ходимлари билан мулоқот қи-
салбий таъсирини ўтказмаслиги ҳамда лишда суд аппарати ходими уларда ўзига
ўз лавозимидан ўзининг ёки бошқа шах- нисбатан юқори даражада ижобий таассу-
сларнинг манфаатлари учун фойдалан- рот қолдиришга интилиши лозим.
маслиги лозим.
Хизматдан ташқари ишларда суд аппа-
Қоидаларда суд аппарати ходими учун рати ходими ҳар қандай турдаги фаолият
энг асосий устувор вазифа сифатида ўз билан шуғулланиш, бошқа ҳақ тўланади-
хизматини, яъни давлат-фуқаролик хиз- ган ишларни бажариш ҳуқуқига эга, лекин
матини виждонан ҳамда масъулият би- ушбу ишлар суд процесси иштирокчилари
лан бажариш белгиланган. Суд аппарати билан манфаатлар тўқнашувига олиб кел-
ходими ўз хизмат вазифаларини бажа- маслиги, Россия Федерациясининг «Дав-
ришда жисмоний ва юридик шахслар- лат фуқаролик хизмати тўғрисида»ги Қо-
нинг ҳуқуқлари ҳамда эркинликларини нуни талабларига зид бўлмаслиги лозим.
ҳимоя қилиши, суд ҳокимияти фаоли-
ятининг мазмуни ва моҳиятидан келиб Демакки, суд аппарати ходимларнинг
чиқиши керак. Ҳар қандай ҳолатда ҳам ўз касбий этикалари ҳамда одоб-ахлоқ
суд аппарати ходими шахсий қадр-қим- нормаларига қатъий риоя қилишлари жуда
матни сақлаб қолиши, унинг шаъни суд муҳимдир.
ҳокимиятининг мавқеини туширишга,
суднинг обрўсига путур етказиши мум- У. САЙДАХМЕДОВ,
кин бўлган ҳар қандай ҳолатдан йироқ Ўзбекистон Республикаси
туриши, хизмат вазифаларини бажа- Судьялар олий кенгаши ҳузуридаги
ришда холис ва мустақил бўлиши ло- Судьялар олий мактаби «Иқтисодий
зим. Суд аппарати ходими ўз шаъни, ҳуқуқ» кафедраси доценти,
қадр-қимматини туширадиган ва суд ҳо-
кимияти обрўига путур етказадиган хат- С. АЛЛАБЕРДИЕВ,
ти-ҳаракатлар қилмаслиги шарт. Қумқўрғон туманлараро
иқтисодий суди раиси
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 3 / 2021
СУД ҲОКИМИЯТИ ВА ЖАМОАТЧИЛИК НАЗОРАТИ 41
СУД ҲОКИМИЯТИ ФАОЛИЯТИ
УСТИДАН ЖАМОАТЧИЛИК
НАЗОРАТИНИ КУЧАЙТИРИШ
МАСАЛАЛАРИ
Давлатимиз раҳбари Шавкат Мирзи- ланади. Одил судловни амалга оширишга
ёев Олий Мажлис палаталарининг қўшма фуқароларнинг – халқ вакилларининг жалб
мажлисидаги нутқида жамоатчилик назо- этилиши демократик давлатнинг муҳим
рати ва уни амалга оширишда фуқаролик белгиси сифатида эътироф этиб келинган.
жамияти институтларининг ўрни ва аҳа- Бундай иштирок суд томонидан адолатли
миятига тўхталиб, халқ ҳокимиятининг энг ва ҳаққоний қарорлар қабул қилинишига
муҳим пойдевори сифатида жамоатчилик ҳам имкон яратади.
назорати институтини кучайтириш бўйича
мамлакатимиз Конституциясининг 32-мод- Суд ишларини юритишда жамоатчилик-
дасида, шунингдек, «Давлат ҳокимияти ва нинг иштирок этиши одил судловни амалга
бошқаруви органлари фаолиятининг очиқ- оширишнинг таркибий принципларидан
лиги тўғрисида»ги, «Ижтимоий шериклик бири бўлмиш коллегиаллик, яъни ишлар-
тўғрисида»ги қонунлар ва бошқа ҳужжат- нинг ҳайъатда кўрилиши тамойилларига
ларда муҳрлаб қўйилган талабларнинг ҳам мос келади.
ижросини таъминлашга алоҳида эътибор
қаратилишига урғу берган эди1. Суд фаолияти устидан жамоатчилик
назоратини амалга ошириш бошқа давлат
Конституциямизнинг 32-моддасида бел- ҳокимияти органлари фаолияти устидан
гиланган фуқароларнинг жамият ва давлат жамоатчилик назоратини амалга оши-
ишларини бошқаришда бевосита ҳамда ўз ришга қараганда ўзига хос хусусиятлари
вакиллари орқали иштирок этиш ҳуқуқи, билан ажралиб туради. Зеро, суд ҳокими-
бундай иштирок этиш ўзини ўзи бошқа- ятининг мустақиллигини таъминлаш, про-
риш, референдумлар ўтказиш ва давлат цесс иштирокчиларининг ҳуқуқларини
органларини демократик тарзда ташкил ҳимоя қилиш, давлат сири, фарзандликка
этиш, шунингдек давлат органларининг олиш сири, тижорат сири ёки қонун билан
фаолияти устидан жамоатчилик назорати- қўриқланадиган бошқа сирларни сақлаш
ни ривожлантириш ва такомиллаштириш зарурати мавжудки, жамоатчилик назора-
йўли билан амалга оширилишига оид нор- тини амалга ошириш жараёнида ушбу ҳо-
ма мамлакатимизда жамоатчилик назора- латлар эътиборга олинади. «Жамоатчилик
тини амалга оширишнинг устувор ҳуқуқий назорати тўғрисида»ги Ўзбекистон Рес-
асосидир. публикаси Қонунининг 2-моддасида суд
ишларини юритиш соҳасида жамоатчилик
Одил судлов жараёнида жамоатчилик назоратини амалга ошириш алоҳида қонун
вакилларининг иштироки суд ҳокимияти ҳужжатлари билан тартибга солиниши на-
фаолияти устидан жамоат, яъни халқ назо- зарда тутилган. Алоҳида қонун ҳужжатла-
ратининг муҳим шаклларидан бири ҳисоб- ри сифатида эса Фуқаролик процессуал,
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№3 / 2021
42 СУД ҲОКИМИЯТИ ВА ЖАМОАТЧИЛИК НАЗОРАТИ
Иқтисодий процессуал, Жиноят-процес- фаол бажаришни англатади5. И.A.Огнева-
суал ва Маъмурий суд ишларини юритиш нинг фикрича, фуқаролар иштироки судда
тўғрисидаги кодексларига суд фаолияти иш юритишни тартибга солувчи қонун-
устидан жамоатчилик назоратини амалга ларни жамоатчилик томонидан муҳокама
оширишга қаратилган нормаларни кири- қилиш ва тушуниш, суд жараёнини амалга
тиш талаб этилади. оширишда фаол ёрдам бериш, унинг усти-
дан жамоатчилик назоратини амалга оши-
Суд ҳокимияти очиқлигини таъмин- риш, процесснинг бошқа иштирокчиларига
лашда жамоатчилик иштирокининг тари- уларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари таъминла-
хига назар ташласак, биринчи марта аҳоли- нишида ёрдам беришдан иборат6.
ни одил судловни амалга оширишга жалб
қилиш ғояси XVIII асрда пайдо бўлган. Одил судловнинг очиқлиги ҳақида гап
Ўша даврнинг машҳур мутаффакирлари- кетганда, фуқароларнинг ҳеч қандай тў-
дан бўлган Ш.Л.Монтескьенинг фикрича, сиқларсиз суд биносига кириш, суд муҳо-
агар суд ҳокимияти суд идораларига эмас, камаларида бемалол иштирок этиш, иш
балки маълум вақт давомида одил судлов- материаллари билан танишиш эркинлиги
ни амалга ошириш учун таклиф қилинган каби таркибий қисмларга ҳам эътибор қа-
халқ орасидан танланган шахсларга ишо- ратиш лозим.
ниб топширилса, самарали бўлади. Шун-
дай қилиб, одамлар учун жуда қўрқинчли Юридик адабиётларда қайд этилгани-
бўлган суд тизими на таниқли касбга, на дек, суд фаолияти устидан жамоатчилик
таниқли мавқега боғлиқ бўлмай қолади, у назоратини амалга оширишнинг яна қуйи-
кўринмас ва мавжуд эмасдек туюлади2. даги шакллари ҳам мавжуд:
Aлбатта, бу фикр ўзига хос фалсафа ва судлар фаолиятига замонавий ахбо-
аҳамиятга эга. Бироқ, замонавий шароитда рот-коммуникация технологияларини тў-
муайян ҳуқуқий ишни қонуний, асосли ва лиқ жорий этиш, яъни суд мажлислари-
адолатли кўриш ва ҳал этиш учун судьялар- ни видео-конференцалоқа тизими орқали
га профессионал билим ва амалий кўник- олиб боришни кучайтириш, ҳар бир ви-
малар зарурлиги туфайли юқоридаги ғояни лоят ва унга тенглаштирилган судларнинг
амалга ошириш қийин. Айни пайтда, суд веб-сайтларини ташкил этиш, шахсий ҳаёт
жараёнларида халқ маслаҳатчиларининг дахлсизлигини таъминлаган ҳолда ва суд
иштирок этиши, айрим хорижий давлат- иштирокчиларининг розилиги билан ёпиқ
лар тажрибасида суд маслаҳатчилари (суд суд жараёнида кўриб чиқилганларидан
присяжных)3 институти кенг жорий этил- ташқари барча суд қарорларини судлар-
ганлиги4 Ш.Л.Монтескье томонидан бил- нинг веб-сайтларида эълон қилиб бориш,
дирилган ғояларнинг қайсидир жиҳатлари чоп этиш тартибини жорий қилиш;
амалда эканлигини кўрсатади.
суд ишларини юритиш жараёнидаги
Одил судловни амалга оширишда жа- процессуал ҳаракатларни видео, аудио қайд
моатчиликнинг иштироки масалалари ҳо- этиш, суд-тергов жараёнларини тўлиқ сте-
зирги кунда кўплаб юридик адабиётларда нограмма қилиш;
қатор муаллифлар томонидан ҳам кўриб
чиқилган. Хусусан, В.И.Бадашхановнинг суд ишларини сайёр суд мажлисларида
ёзишича, одамларнинг одил судловда кўриб чиқиш амалиётини кенгайтириш;
иштирок этиши суд ва ҳуқуқни муҳофаза
қилиш идоралари фаолиятини назорат қи- судда фуқароларнинг ҳуқуқлари ҳамда
лишда кўрсатиладиган фуқаролик бурчини қонун билан қўриқланадиган манфаатлари-
ни ҳимоя қилувчи жамоат ташкилотлари,
фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш орган-
лари вакиллари иштирокини кенгайтириш;
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 3 / 2021
СУД ҲОКИМИЯТИ ВА ЖАМОАТЧИЛИК НАЗОРАТИ 43
Ўзбекистон Республикаси Олий суди сусан, 10 йил озодликдан маҳрум қилиш
Пленуми ҳузуридаги илмий-маслаҳат кен- (жисмоний шахслар учун) ёки 75000 € миқ-
гашининг фаолият юритиши7. дорида жарима солиш (юридик шахслар
учун) тўғрисидаги жиноят ишларининг
Суд ҳокимияти очиқлигини таъмин- кўрилишида иштирок этади. Францияда
лашда жамоатчилик назорати ва жамоат- 16-18 ёшли вояга етмаганлар томонидан
чилик вакиллари иштирокига оид хори- содир этилган оғир жиноятлар уч нафар ма-
жий давлатлар қонунчилик тажрибаси ҳам лакали судья ва тўққиз нафар суд маслаҳат-
муҳим. Хусусан, Aвстрия Конституцияси- чиси иштирокида кўрилади. Англияда суд
да (91-моддаси) «одамлар одил судловни маслаҳатчилари қотиллик жиноятларини,
амалга оширишда қатнашадилар» деган табиий бўлмаган ёки гумонли ўлим ёки
норма мавжуд8. ўлимнинг сабаби аниқланмаган ҳолатларни
текширишда иштирок этади.
Канада, Франция, Греция, Италия, Янги
Зеландия, Россия, Германия, Англия, АҚШ Айрим Европа давлатларида ишларнинг
каби давлатларда суд процессида жамоат- оғир-енгиллигига қараб иш судда якка судья
чилик назоратининг муҳим кўринишлари- ёки ҳайъат тартибида кўрилиши амалиёти
дан бири сифатида суд маслаҳатчилари (суд мавжуд. Хусусан, Австрия, Дания ва Нор-
присяжных) институти кенг жорий этилган. вегияда оғир жиноят ишлари суд маслаҳат-
чилари томонидан кўрилади. Ўртача оғир
Францияда жиноят ишлари судда про- жиноят ишлари эса судья ва суд маслаҳатчи-
фессионал судьялар ва суд маслаҳатчила- лари иштирокидаги ҳайъат тартибида, унча
ридан иборат ҳайъат таркибида кўрилади9.
Суд маслаҳатчилари айрим тоифадаги, ху-
АННОТАЦИЯ
Мақолада суд ҳокимияти очиқлигини таъминлашда жамоатчилик назорати ва жамо-
атчилик вакиллари иштирокини кучайтириш масалалари таҳлил этилган. Шунингдек,
миллий амалиёт ва хорижий тажриба асосида судларда жамоатчилик назорати ва жамо-
атчилик вакиллари иштирокини кучайтириш бўйича хулосалар илгари сурилган.
Калит сўзлар: Суд ҳокимияти, жамоатчилик назорати, ҳуқуқий асослар, судлар
фаолиятининг очиқлиги, шаффофлик, халқ маслаҳатчилари, коллегиаллик, тако-
миллаштириш.
***
В статье анализируются вопросы общественного контроля и развития общественного
участия в обеспечении прозрачности судебной системы. В нем также делаются выводы
о развитии общественного надзора и участия представителей общественности в судах
на основе национальной практики и зарубежного опыта.
Ключевые слова: Судебная власть, общественный контроль, правовая база, от-
крытость судов, прозрачность, общественные советники, коллегиальность, совер-
шенствование.
***
The article analyzes the issues of public control and development of public participation
in ensuring the transparency of the judicial system. It also draws conclusions on the
development of public oversight and public participation in courts, based on national practice
and foreign experience.
Key words: Judicial power, public control, legal framework, openness of courts,
transparency, public advisers, collegiality, improvement.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№3 / 2021
44 СУД ҲОКИМИЯТИ ВА ЖАМОАТЧИЛИК НАЗОРАТИ
оғир бўлмаган жиноят ишлари якка судья бўлади. Масалан, АҚШда айрим Европа
томонидан кўрилиши белгиланган. Мам- давлатлари тажрибасидан фарқли равишда
лакатимизда бунинг аксини кўриш мум- олти йилдан ортиқ озодликдан маҳрум қи-
кин. Масалан, Ўзбекистон Республикаси лиш жазоси қўлланиладиган жиноят ишла-
Жиноят-процессуал кодексининг 13-мод- рининг судларда кўрилишида фуқаролар-
дасига киритилган ўзгартиш ва қўшимча- га суд маслаҳатчилари иштирокида ишни
ларга мувофиқ, Жиноят кодекси 15-мод- кўриш ҳуқуқи берилади. Бироқ, махсус суд
дасининг иккинчи-тўртинчи қисмларида томонидан ҳарбий хизматчилар иштироки-
назарда тутилган жиноятлар тўғрисида- да кўриладиган ҳарбий хизматчилар иши
ги ишлар судья томонидан якка тартибда билан боғлиқ бўлган ишлар бундан мус-
кўрилиши белгиланди11. Унга кўра, 2018 тасно. Ҳар бир штат судда иштирок этади-
йилнинг 1 апрелидан бошлаб оғир жино- ган суд маслаҳатчиларининг сонини мус-
ятлар биринчи инстанция судида судья тақил белгилайди12.
томонидан якка тартибда кўрилади. Халқ
маслаҳатчилари фақат ўта оғир жиноятлар Японияда халқ судьялари оғир жиноят
тўғрисидаги ишларни кўриб чиқишга жалб ишларининг муҳокамасида судья сифати-
этилади10. Яъни, мамлакатимизда жиноят да иштирок этиш ҳуқуқига эга бўлиб, халқ
процессида якка судья томонидан кўрила- судьяларининг судлов ҳайъати таркиби
диган ишлар доираси кенгайиб бормоқда. олти нафар халқ судьяси ва уч нафар про-
Бу эса ҳозирги давр талабларига, хусусан, фессионал судьядан иборат бўлади. Айбла-
суд ҳокимияти очиқлигини таъминлашда нувчи халқ судьясидан воз кечиш ҳуқуқига
жамоатчилик назорати ва жамоатчилик эга бўлмайди.
вакиллари иштирокини ривожлантириш
анъаналарига мувофиқ эмас. Юридик адабиётлардаги фикрлар ҳамда
хорижий давлатлар қонунчилиги таҳлили
Европанинг аксарият давлатларида асосида шуни таъкидлаш керакки, фуқаро-
халқ судьяси, суд маслаҳатчилари профес- ларнинг одил судловни амалга оширишда
сионал судья билан шахснинг айбдор ёки иштирок этишининг асосий йўналишлари-
айбдор эмаслиги, шунингдек судланув- дан бири суд ишларини юритишнинг турли
чига жазо чорасини белгилаш билан боғ- даражаларида халқ маслаҳатчиларининг
лиқ масалани биргаликда ҳал этади. Буюк иштирокини кенгайтиришдир.
Британияда фуқаролик ишларининг кўри-
лишида суд маслаҳатчилари нафақат у Мамлакатимиз қонунчилигида ҳам одил
ёки бу тарафлар учун фуқаролик-ҳуқуқий судловни амалга оширишда халқ маслаҳат-
оқибатни вужудга келтирувчи қарор қабул чиларининг иштирокига доир нормалар
қилишади, балки зарарни ундириш тўғри- мавжуд. Хусусан, «Судлар тўғрисида»ги
сидаги ҳал қилув қарорини ҳам қабул қи- Қонунда Қорақалпоғистон Республикаси
лиш ваколатига эга. Бошқача айтганда, жиноят ишлари бўйича суди, жиноят ишла-
агар профессионал судья зарарни унди- ри бўйича вилоят, Тошкент шаҳар судлари
риш лозимлиги ҳақида тўхтамга келса, суд жиноят ишлари бўйича туман (шаҳар) суди,
маслаҳатчилари бу зарар миқдорини бел- Ҳарбий суд ҳамда ҳудудий ҳарбий судлар
гилашлари мумкин11. таркибида халқ маслаҳатчилари иштирок
этиши назарда тутилган.
Аҳолининг одил судлов жараёнларидаги
иштирокининг тури, шакли ва воситалари Мазкур Қонуннинг 62-моддасига кўра,
муайян давлатнинг сиёсий режими, мада- ўттиз ёшдан кичик бўлмаган, фуқаролар-
нияти ва амалдаги сиёсий тизимига боғлиқ нинг яшаш ёки иш жойидаги йиғилишла-
рида очиқ овоз бериш йўли билан икки
ярим йил муддатга сайланган Ўзбекистон
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 3 / 2021
СУД ҲОКИМИЯТИ ВА ЖАМОАТЧИЛИК НАЗОРАТИ 45
Республикаси фуқароси халқ маслаҳат- бларга кўра, жиноят ишлари бўйича суд-
чиси бўлиши мумкин. Ҳар бир суд учун ларга жами 10 минг нафардан ортиқ халқ
халқ маслаҳатчилари сони судьяларнинг маслаҳатчиси сайланган14.
тегишли малака ҳайъатлари томонидан
белгиланади. Халқ маслаҳатчилари суд- Халқ маслаҳатчиларининг жиноят
лардаги вазифаларини бажариш учун ишлари бўйича судлардаги иштироки
йилига кўпи билан икки ҳафтага навбат- шахс, жамият ва суд ҳокимияти ўртасида-
ма-навбат чақирилиши, уларнинг ишти- ги ижтимоий алоқаларни мустаҳкамлаши
рокида бошланган суд ишини кўришни баробарида қонун устуворлиги ва ижти-
тугаллаш зарурати бу муддатни узайти- моий адолатни таъминлашнинг муҳим
ришни тақозо этган ҳоллар бундан му- омили ҳамдир. Шунинг учун суд ҳукм
стасно, шу даврда уларнинг иш жойидаги ва қарорлари камдан-кам ҳолатлардаги-
ўртача иш ҳақи сақланиб қолинади. на ўзгараётганида халқ маслаҳатчилари-
нинг салмоқли ҳиссаси борлигини соҳа
Жиноят-процессуал кодекси 13-модда- мутахассислари ҳам алоҳида таъкид-
сида иш биринчи инстанция суди томо- лаб келадилар15.
нидан ҳайъатда кўрилганда суд таркибига
судья ва икки нафар халқ маслаҳатчиси Мамлакатимизда халқ маслаҳатчилари
кириши, одил судловни амалга оширишда институтининг ўзига хос жиҳатлари ҳақи-
халқ маслаҳатчилари судьянинг барча да мутахассислар томонидан билдирилган
ҳуқуқларидан фойдаланиши, улар суд фикрларга кўра, халқ маслаҳатчиларининг
мажлисида ишни кўриш жараёнида ке- суддаги иштироки адолатни қарор топ-
либ чиқадиган ҳамма масалаларни ҳал тириш, айбдорга қонун доирасида жазо
қилишда ва ҳукм чиқаришда раислик қи- тайинлашга хизмат қилади. Зеро, халқ
лувчи билан тенг ҳуқуққа эга эканликлари маслаҳатчилари иш натижаларидан ман-
мустаҳкамлаб қўйилган. фаатдор бўлмаган шахс сифатида судла-
нувчига қандай жазо тайинлаш кўпроқ са-
Халқ маслаҳатчилари сайловини таш- мара бериши ҳақида фикр билдиради ва бу
кил этиш «Судьяларнинг малака ҳайъатла- суд томонидан инобатга олинади. Аҳами-
ри тўғрисида»ги низом билан тартибга со- ятли жиҳати шундаки, халқ маслаҳатчила-
линади. Унга кўра, халқ маслаҳатчилигига ри судьяларнинг мустақиллигига мутлақо
номзодлар кўрсатиш меҳнат жамоалари, дахл қилмаган ҳолда фаолият кўрсатади
фуқароларнинг яшаш жойидаги сайловчи- ва бу суд ҳокимияти фаолиятининг очиқ
лар томонидан, шунингдек ҳарбий қисм- ва ошкоралигини таъминлашнинг муҳим
лардаги ҳарбий хизматчиларнинг йиғили- омилларидан бири ҳисобланади16.
шлари томонидан амалга оширилади.
Кўпчилик мутахассислар халқ маслаҳатчи-
Судьяларнинг малака ҳайъатлари эса, ларининг жиноят ишларини кўришдаги ишти-
халқ маслаҳатчиларининг сайлови ҳаққо- рокини янада кенгайтириш, халқ маслаҳатчи-
ний ва шаффоф ўтишини назорат қилиб лари институтини такомиллаштириш лозим
боради. деган фикрни илгари суради17.
Маълумотларга қараганда, жиноят Профессор М.Мамасиддиқовнинг фик-
ишлари бўйича судлар ва ҳарбий судлар рича, суд процессида суд маслаҳатчилари-
судьяларининг тегишли малака ҳайъатла- нинг иштирок этиши судьянинг ўз устида
рида 2014 йилнинг июль ойигача 15 744 ишлашига, ўз билим ва малакасини мунта-
нафар халқ маслаҳатчилари фаолият кўр- зам равишда ошириб боришига, ҳар қандай
сатиб келган13. 2016 йилдаги ҳисоб-кито- ишни суд муҳокамасига киритишдан аввал
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№3 / 2021
46 СУД ҲОКИМИЯТИ ВА ЖАМОАТЧИЛИК НАЗОРАТИ
пухта тайёргарлик кўришга замин яратади18. принциплари, фуқароларнинг одил суд-
Шундай экан, халқ маслаҳатчиларининг ловни амалга ошириш жараёнида ишти-
рок этиш ҳуқуқи, халқ маслаҳатчиларига
судда ишларни қонуний, асосли ва адолат- нисбатан қўйилган талаблар, уларнинг
ли кўрилишини таъминлашдаги аҳамияти- ҳуқуқ ва мажбуриятлари, ваколатлари каби
ни эътиборга олган ҳолда мамлакатимиз- муҳим масалалар билан боғлиқ нормалар
да халқ маслаҳатчилари институтининг ўз ифодасини топиши лозим.
ҳуқуқий асосларини такомиллаштириш
тақозо этилади. Э. САБИРОВ,
Ўзбекистон Республикаси
Жумладан, «Ўзбекистон Республика- Бош прокуратураси Академияси
сининг суд маслаҳатчилари тўғрисида»ги
қонун лойиҳасини ишлаб чиқиш ва қабул мустақил изланувчиси
қилиш вақти келди. Мазкур лойиҳада халқ
маслаҳатчилари фаолиятининг асосий
1Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини мард ва олижаноб халқимиз би-
лан бирга қурамиз // Шавкат Мирзиёевнинг Ўзбекистон Республикаси Президенти лавозимига киришиш
тантанали маросимига бағишланган Олий Мажлис палаталарининг қўшма мажлисидаги нутқи, 14.12.2016
// http://uza.uz/oz/politics/erkin-va-farovon-demokratik-zbekiston-davlatini-mard-va-olizh-14-12-2016
2Монтескье Ш. О духе законов // Электронный ресурс URL: http://www.civisbook.ru/files/File/
Monteskye.O dukhe.pdf
3Юридик адабиётларда присяжний, инглизчада juror - қасамёд қилганлар тарзида баён этилади. Қа-
ранг: Миразов Д.М. Англия ва АҚШда судга қадар иш юритуви органларининг фаолияти устидан кон-
троль ва назоратни амалга оширишнинг тажрибаси // Ҳуқуқий тадқиқотлар журнали www.tadqiqot.uz.
2017. №6. -50 б.
4Қаранг: Общественный контроль в судебной системе: проблемы и тенденции // HTTPS://SIBAC.
INFO/CONF/ JURISPRUDENCE/IV/88769
5Қаранг: pravo.news › iii-uchastie-institutov-grajdanskogo-94729
6Қаранг: pravo.news › iii-uchastie-institutov-grajdanskogo-94729
7Мамасиддиқов М.М. Фуқаролик суд ишларини юритишда ошкоралик тамойили ва жамоатчилик на-
зоратини таъминлашнинг долзарб масалалари / Монография. Масъул муҳаррир ю.ф.д., проф. Б.Х.Пўла-
тов. –Тошкент. «Инновацион ривожланиш нашриёт-матбаа уйи». 2019. – 92 б.
8Федеральный конституционный закон Австрии // https://legalns.com/download/books/cons/ austria.pdf
9Иноғомжонова З.Ф. Жиноят процессида суд назорати. Ўқув қўлланма. –Т.: ТДЮИ. 2007. – 25 б.
101 апрелдан бошлаб судья оғир жиноятларни якка тартибда кўради https://www.norma.uz/
11Мамасиддиқов М.М. Фуқаролик суд ишларини юритишда ошкоралик тамойили ва жамоатчилик на-
зоратини таъминлашнинг долзарб масалалари / Монография. Масъул муҳаррир ю.ф.д., проф. Б.Х.Пўла-
тов. –Тошкент. «Инновацион ривожланиш нашриёт-матбаа уйи». 2019. – 36 б.
12Яровая М.В. Особенности англо-американской и континентальной моделей суда присяжных и про-
блемы его реставрации в России // Российская юстиция. 2006.- № 1.
13Халқ маслаҳатчилари судлар фаолияти очиқлиги ва одиллигини таъминлашга хизмат қилади
https:// www.norma.uz/uz/bizning_sharhlar/halq_maslahatchilari_sudlar_ faoliyati_ochiqligi_va_odilligini_
taminlashga_hizmat_qiladi
14Ўсаров О. Халқ маслаҳатчилари институти судлар фаолияти очиқлигини таъмин-лашга хизмат қила-
ди //http://uzbekistonovozi.uz/articles/index.php?ELEMENT_ID=41057
15Қаранг: Дўсманов С. Халқ маслаҳатчиси ҳаққоний ишласа, адолат ўрнатилишида муҳим ўрин ту-
тади // http://www.uza.uz/oz/society/khal-masla-atchisi-a-oniy-ishlasa-adolat-rnatilishida-mu-im--19-04-2019
16Қаранг: Ўсаров О. Ўша жойда.
17Хакимов М. Халқ маслаҳатчилари институти ва одил судлов // http://old.xs.uz/ index.php/homepage/
sijosat/item/628-xalq-maslahatchilari; Рустамов Л.Р. Одил судлов-нинг демократик асослари // Ҳуқуқ маги-
стирлигини олиш учун диссертация. –Т.: 2007. – 74 б.
18Мамасиддиқов М.М. Фуқаролик суд ишларини юритишда ошкоралик тамойили ва жамоатчилик на-
зоратини таъминлашнинг долзарб масалалари / Монография. Масъул муҳаррир ю.ф.д., проф. Б.Х.Пўла-
тов. –Тошкент. «Инновацион ривожланиш нашриёт-матбаа уйи». 2019. – 37 б.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 3 / 2021
НУҚТАИ НАЗАР 47
ЁШЛАРНИ ЭКСТРЕМИСТИК ҒОЯЛАР
ТАЪСИРИДАН АСРАШНИНГ
АЙРИМ ЖИҲАТЛАРИ
Тинчлик буюк неъмат, инсон ҳаёти- нинг 72-сессиясида шундай таъкидлай-
нинг бирламчи шарти ҳисобланади. ди: «Дунёда экстремизм ва терроризм
Чунки, осуда ҳаёт, яратувчанлик ва фа- таҳдидлари айниқса, сўнгги йилларда
ровонлик, умуман, барча эзгу мақсад- кучайиб бораётгани уларга қарши асо-
ларнинг рўёби, энг аввало, шу неъмат- сан куч ишлатиш йўли билан курашиш
га боғлиқ. Шунинг учун ҳам қадимдан усули ўзини оқламаётганидан далолат
барча халқлар тинчликни асраш учун беради. Бу борада кўп ҳолларда таҳдид-
қаттиқ курашиб келган. ларни келтириб чиқараётган асосий
сабаблар билан эмас, балки уларнинг
Маълумки, тинчлик ва инсоният хавф- оқибатларига қарши курашиш билан-
сизлигига қарши қаратилган экстремизм, гина чекланиб қолинмоқда. Халқаро
одам савдоси, ноқонуний миграция каби терроризм ва экстремизмнинг илдизи-
жиноятлар ўзининг мудҳиш оқибатлари, ни бошқа омиллар билан бирга, жаҳо-
давлат ва жамият манфаатларига зарар ет- лат ва муросасизлик ташкил этади»1.
казиши билан ажралиб туради.
Террористик ва экстремистик ҳара-
Дунёда тараққиёт ва хавфсизлик- катларнинг 2001-2018 йилларда дунё
ка раҳна солаётган хатар ва таҳдид- давлатларида содир этилишига оид
лар, аввало, трансмиллий жиноятлар, статистика ушбу жиноятларнинг энг
экстремизм, терроризм ва ёт ғоялар кўп қурбони бўлган ва моддий зарар
таъсирининг тобора кучайиб бораёт- кўрган давлатлар қаторига Ироқ, По-
ганлиги уларга барҳам бериш бўйича кистон, Афғонистон, Нигерия, Сурия,
замонавий, самарали тизимни йўлга Россия, Франция, Бельгия, Буюк Бри-
қўйишни тақозо этмоқда. Айни вақт- тания, АҚШ, Германия мамлакатлари-
да халқаро терроризм ва экстремизм ни киритиш мумкинлиги экстремис-
хавфининг тобора ортиб бораётгани, тик ва террористик гуруҳларнинг хавфли
дунёнинг айрим мамлакатларида қу- қилмишлари оқибатида охирги ўн йилда
ролли тўқнашувлар давом этаётгани, Яқин Шарқ мамлакатларидан мажбурий
таҳликали вазият сақланиб қолаётга- миграция кучайиб кетди. Ташқаридан
ни Ўзбекистоннинг ҳам барқарор ри- бошқарилаётган ҳаракатлар оқибатида
вожланишига таҳдид солмасдан қол- одамлар ўз уйларини ташлаб, Европа
майди, албатта. Буларнинг барчаси Иттифоқи мамлакатларига кўчиб кет-
таҳдид ва хатарларга муносиб зарба моқда. Ўз навбатида айрим муҳожирлар
беришга доимо тайёр бўлишни талаб турли диний гуруҳлар ва конфессиялар
этади. Экстремизм ва терроризмнинг вакиллари ҳамда туб аҳоли ўртасида
нақадар хавфли эканлиги ва оғир оқи- қарама-қаршилик, низолар юзага кел-
батларга олиб келиши ҳақида Ўзбе- моқда, ҳатто террористик ҳаракатлар
кистон Республикасининг Президенти содир этилмоқда2.
Ш.М.Мирзиёев БМТ Бош Ассамблеяси-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№3 / 2021
48 НУҚТАИ НАЗАР
Таъкидлаш жоизки, мазкур давлат- барқарорликни таъминлаш, муқаддас
ларда содир этилган экстремистик ва динимизнинг софлигини асраш – давр
террористик ҳаракатлар умумий содир талаби» мавзусида ўтказилган анжуман-
этилган жиноятларнинг аксарият қис- даги нутқида қуйидагиларни алоҳида
мини ташкил қилиши бугунги кунда қайд этади: «Кейинги йилларда халқи-
умумэътироф этилган ҳақиқатдир. миз ўртасида кенг тарқалган «Ўз уйинг-
ни ўзинг асра!» деган даъватга бугун
Афсуски, ҳозирда дунёнинг кўплаб «Ўз болангни ўзинг асра!» деб қўшим-
мамлакатлари терроризм ва диний экс- ча киритиш вақти келди, деб ўйлайман.
тремизм балосидан азият чекмоқда. Адашган ёшларни тарбиялашимиз, ке-
Бугунги кунга қадар содир этилган тер- рак бўлса, жазони ўташ жойларига ҳам
рорчилик хуружлари оқибатида қанча- бориб, улар билан гаплашишимиз ло-
дан-қанча бегуноҳ инсонлар ҳаётдан зим. Чин дилдан тавба қилиб, ота-она-
эрта кўз юмди. Диний экстремизм ва си, оиласи бағрига, тўғри йўлга қайтиш-
терроризм бутун дунё ҳамжамияти- ни ният қилиб одамларга амалий ёрдам
ни ларзага солаётган энг даҳшатли беришга мен давлат раҳбари сифатида
ва чегара билмас жиноятдир. Дунёда доим тайёрман».
экстремизм, терроризм, одам савдоси
соҳасидаги жиноятлар кўрсаткичи жа- Ёшлар ва вояга етмаганлар жиноят-
дал суръатларда ошиб бормоқда. Маъ- чилиги ўтмишда ҳам, ҳозирда ҳам дол-
лумотларга қараганда, сўнгги йиллар- зарб муаммолардан бири бўлиб келган.
да содир этилган 1787 экстремистик Келажакда ҳам шундай бўлиб қолади,
ва террорчилик ҳаракатлари оқибатида чунки ёшлар ва вояга етмаганлар мил-
13759 нафар инсон вафот этган, 16683 латнинг, халқнинг, давлатнинг келажа-
нафари жароҳатланган3. гини белгилаб берувчи кучдир. Ёшлар
ва вояга етмаганлар жиноятчилигининг
Мазкур жиноятларни содир этаётган яна бир жиҳати шундаки, у барвақт про-
ёки жиноятни содир этишга ундаётган филактиканинг асосий объектларидан
шахслар ислом динида йўқ амал ва таъли- бири ҳисобланади5.
мотларни рўкач қилиб, инсонларни йўл-
дан адаштирмоқда. Дарҳақиқат, бугунги кунда юртимизда
инсон манфаатлари, унинг фаровон тур-
Экстремизм ва терроризм, одам сав- муш кечириши йўлида улкан ислоҳотлар
доси, ноқонуний миграция каби жино- амалга ошириб келинмоқда. Айниқса,
ятлар кўлами, унинг халқаро хусуси- ёшларга катта эътибор қаратилиб, улар-
ят касб этиб бораётгани ва янги тури, нинг ўз олдиларига қўйган мақсадлари-
шакли ҳамда содир этиш усулларининг га эришишлари ва баркамол инсон бў-
пайдо бўлаётганлиги унга қарши кура- либ етишлари учун кенг қамровли ишлар
шишнинг халқаро тизимини янада ри- амалга оширилмоқда.
вожлантириш ва халқаро ҳамкорликни
кенгайтириш, уларнинг аниқ тизимли Улар орасидан айрим хатога йўл қўйиб,
фаолиятини шакллантириш заруратини жиноий жавобгарликка тортилганларга
келтирмоқда4. ҳам ўз ҳаётларини изга тушириб олишла-
ри учун имкон берилмоқда. Аммо, уларни
Ўзбекистон Республикаси Президен- тўғри йўлдан адаштирган, онгини заҳар-
ти Ш.М.Мирзиёев 2017 йил 15 июнь лаб, жамиятга, давлатга қарши қилиб, қўй-
куни Тошкент шаҳрида «Ижтимоий
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 3 / 2021
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
«Одил судлов» – «Правосудие» журнали 2021 йил 3-сони
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search