Судьянинг онгида - адолат, тилида - ҳақиқат,
дилида - поклик бўлиши шарт.
Шавкат МИРЗИЁЕВ
8/2021 ISSN 2181-8991
ОДИЛ СУДЛОВ
Ҳуқуқий, илмий-амалий нашр
Муассис: Бош муҳаррир
Ўзбекистон Республикаси Камол УБАЙДИЛЛОЕВ
Олий суди Масъул котиб
Муталиф СОДИҚОВ
ТАҲРИР ҲАЙЪАТИ:
Козимджан КАМИЛОВ Журнал 2015 йилда «Жамият ва мен» рес
Робахон МАХМУДОВА публика танловида «Энг яхши ёритилган
Ҳалилилло ТУРАХУЖАЕВ ҳуқуқий мавзулар» йўналиши бўйича ғолиб
Икрам МУСЛИМОВ деб топилган.
Бахтиёр ИСАКОВ
Холмўмин ЁДГОРОВ ТАҲРИРИЯТ МАНЗИЛИ:
Мирзоулуғбек АБДУСАЛОМОВ 100097, Tошкент шаҳри, Чилонзор тумани,
Ибрагим АЛИМОВ
Олим ХАЛМИРЗАЕВ Чўпонота кўчаси, 6-уй
Замира ЭСАНОВА Ҳ/р 20210000300101763001
Омонбой ОҚЮЛОВ ХАБ «Tрастбанк» Tошкент филиали
Музаффаржон МАМАСИДДИҚОВ МФО 00850, СТИР 201403038
K Реклама нашри ва тижорий йўл билан ТЕЛЕФОН: 278-96-54, 278-91-96,
босилган матнлар. 278-25-96, ФАКС: 273-96-60
Таҳририят фикри муаллиф фикридан ўзгача Email: [email protected]
бўлиши мумкин. Веб-сайт: www: odilsudlov.sud.uz
Қўлёзмалар, суратлар тақриз қилинмайди ва Босишга 2021 йил 13 августда рухсат
қайтарилмайди. этилди. Қоғоз бичими 60Х84 1/8. 10 босма
табоқ. Офсет усулида чоп этилди. Журнал
Кўчириб босилганда «Одил судлов» ‒ таҳририят компьютерида терилди ва саҳи-
«Правосудие» нашри кўрсатилиши шарт. фаланди. Буюртма ‒12.
Нашр адади 4090 нусха.
Журнал Ўзбекистон Республикаси Ва-
зирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Олий аттес Навбатчи муҳаррир
тация комиссияси Раёсатининг 2013 йил Муталиф СОДИҚОВ
30 декабрдаги 201/3-сонли қарори билан
докторлик диссертациялари бўйича илмий НАШР ИНДЕКСИ ‒ 909
мақолалар чоп этиладиган нашрлар рўйха-
тига киритилган. Сотувда келишилган нархда
2021 йил 27 июлда Ўзбекистон Респуб- «HAKIMA NASHR GROUP» МЧЖ
ликаси Президенти Администрацияси босмахонасида чоп этилди.
ҳузуридаги Ахборот ва оммавий комму- Босмахона манзили: 100 057,
никациялар агентлигида 0026-рақам би-
лан рўйхатга олинган. 1996 йилдан чиқа Тошкент шаҳри, Юнусобод тумани
б ошлаг ан. Ифтихор кўчаси, 117-уй
C «Одил судлов»
2 МУНДАРИЖА
ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг «Ўзбекистон Республикасининг Маъ-
мурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодексига ўзгартиш ва қўшимчалар киритилганлиги
муносабати билан Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг айрим қарорларига ўз-
гартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида»ги қарори................................................................3
Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг «Ўзбекистон Республикаси Олий
суди Пленумининг айрим қарорларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида»ги
қарори....................................................................................................................................................5
ДОЛЗАРБ МАВЗУ
А. Саидов. Мустақиллик ва янги Ўзбекистоннинг ташқи сиёсати: ютуқлар ва ис-
тиқболлар................................................................................................................................11
КОНСТИТУЦИЯВИЙ ҲУҚУҚ
А. Раҳимов. Конституциявий одил судлов – ҳуқуқ ва эркинликларнинг муҳим кафолати.....19
ЭЛЕКТРОН ҲУКУМАТ
Б. Иззатуллаев. Ўзбекистонда электрон ҳукумат............................................................21
ХАЛҚАРО ҲАМКОРЛИК
Т. Умаров. Инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича халқаро ҳамкорлик..............................25
МАЪМУРИЙ ҲУҚУҚ ВА ЖАРАЁН
Б. Юлдашев. Маъмурий тартиб-таомиллар амалда қўлланилмоқдами?.................................29
ЭКОЛОГИЯ ВА ҲУҚУҚ
Ж. Холмўминов. Табиий ресурслардан оқилона фойдаланишнинг айрим масалалари.................31
ДАВЛАТ БОЖИНИНГ АЙРИМ МАСАЛАЛАРИ
С. Рахмонов. Иқтисодий судларда давлат божи ундиришнинг ўзига хосликлари.................38
ТАРИХ САҲИФАЛАРИДАН
И. Маманов. Ҳазрат Умар ибн Ҳаттоб адолати..........................................................................40
СУД ОЧЕРКИ
И. Дониёров, Хонбиби Ҳиммат қизи. Ўғри ўз қизи бўлиб чиқди..........................................44
ТАБРИКЛАЙМИЗ!...................................................................................................................46
ЮРИСТ КАРТОТЕКАСИ/КАРТОТЕКА ЮРИСТA..........................................................79
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
ОЛИЙ СУД 3
ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг
ҚАРОРИ
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ
МАЪМУРИЙ СУД ИШЛАРИНИ ЮРИТИШ
ТЎҒРИСИДАГИ КОДЕКСИГА ЎЗГАРТИШ ВА
ҚЎШИМЧАЛАР КИРИТИЛГАНЛИГИ МУНОСАБАТИ
БИЛАН ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ
СУДИ ПЛЕНУМИНИНГ АЙРИМ ҚАРОРЛАРИГА
ЎЗГАРТИРИШ ВА ҚЎШИМЧАЛАР
КИРИТИШ ТЎҒРИСИДА
2021 йил 20 апрель 19-сонли Тошкент шаҳри
Қонунчиликка ўзгартириш ва қў- 21, 22-бандларидаги «, назорат»
шимчалар киритилганлиги, шунинг- сўзи чиқариб ташлансин.
дек, суд амалиётида масалалар келиб
чиққанлиги муносабати билан, «Суд- 2. Ўзбекистон Республикаси Олий
лар тўғрисида»ги Қонуннинг 17-мод- суди Пленумининг «Маъмурий орган-
дасига асосан, Ўзбекистон Республи- лар ва улар мансабдор шахсларининг
каси Олий суди Пленуми қарорлари, ҳаракатлари (ҳаракатсиз-
лиги) устидан шикоят қилиш тўғри-
Қ А Р О Р Қ И Л А Д И: сидаги ишларни кўриб чиқиш бўйича
суд амалиёти ҳақида» 2019 йил 24 де-
Ўзбекистон Республикаси Олий кабрдаги 24-сонли қарори:
суди Пленумининг қуйидаги қарор-
ларига ўзгартириш ва қўшимчалар 13-банди:
киритилсин: биринчи хатбошисидаги «туман
(шаҳар)» деган сўзлар «туманлараро»
1. Ўзбекистон Республикаси Олий деган сўз билан алмаштирилсин;
суди Пленумининг «Маъмурий ишлар қуйидаги мазмундаги тўртинчи ва
бўйича суд харажатларини ундириш бешинчи хатбошилар билан тўлди-
амалиёти ҳақида» 2019 йил 25 ок- рилсин:
тябрдаги 20-сонли қарори: «Йирик инвестор бўлмаган инвес-
торнинг инвестиция фаолияти билан
3-банди 2-кичик бандининг би- боғлиқ даъво аризалари (шикоятлари)
ринчи хатбошиси қуйидаги таҳрирда жавобгар жойлашган ердаги туман-
баён қилинсин: лараро маъмурий судга ёки Қорақал-
поғистон Республикаси маъмурий
«бериладиган апелляция ва касса- судига, вилоятлар ва Тошкент шаҳар
ция шикоятларидан:»;
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
4 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
маъмурий судларига тақдим этилиши зим бўлган масалалар келиб чиқа-
мумкин. ётганлиги муносабати билан, Ўз-
бекистон Республикаси Олий суди
Йирик инвесторнинг инвестиция Пленуми
фаолияти билан боғлиқ даъво ари-
залари (шикоятлари), шунингдек, Қ А Р О Р Қ И Л А Д И:»;
товар ва молия бозорларидаги рақо-
бат соҳасидаги муносабатлардан 1-бандининг биринчи хатбошиси
келиб чиқадиган даъво аризалари қуйидаги таҳрирда баён этилсин:
туманлараро маъмурий судга ёки
Ўзбекистон Республикаси Олий су- «1. Тушунтирилсинки, судлар
дига тақдим этилиши мумкин»; фуқаролик ҳолати далолатномалари
ёзувларидаги хатоликларни белги-
тўртинчи хатбошиси тегишинча лаш тўғрисидаги аризаларни, агар
олтинчи хатбоши деб ҳисоблансин. дастлабки ёзувлар сақланган ёки
тикланган бўлса, шунингдек, уларга
3. Ўзбекистон Республикаси Олий фарзандликка олиш, оталикни бел-
суди Пленумининг «Судлар томони- гилаш, фамилияси, исми, отасининг
дан маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғри- исмини ўзгартириш, вояга етмаган
сидаги ишларни кўришни тартибга боланинг фамилиясини ўзгартириш
солувчи қонунларни қўллашнинг ай- муносабати билан ушбу ёзувлар-
рим масалалари тўғрисида» 2018 йил га фуқаролик ҳолати далолатнома-
30 ноябрдаги 35-сонли қарори: ларини ёзиш органлари томонидан
ўзгартиришлар киритилган ёхуд
2-бандининг биринчи хатбошиси- фуқаролик ҳолати далолатномалари
даги «Маъмурий судга» деган сўзлар ёзувларида жиддий тафовутлар бўл-
«Жиноят ишлари бўйича судга» деган са, Ўзбекистон Республикаси Фуқа-
сўзлар билан алмаштирилсин; ролик кодексининг 38-моддаси,
Ўзбекистон Республикаси Оила ко-
30-бандидаги «маъмурий ишлар дексининг 228-моддасига мувофиқ,
бўйича судлов ҳайъати» деган сўзлар шунингдек, Ўзбекистон Республи-
«жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъ- каси Вазирлар Маҳкамасининг 2016
ати» деган сўзлар билан, «маъмурий йил 14 ноябрдаги 387-сонли қарори
судлар» деган сўзлар «судлар» деган билан тасдиқланган Фуқаролик ҳо-
сўз билан алмаштирилсин. лати далолатномаларини қайд этиш
қоидаларига биноан кўради»;
4. Ўзбекистон Республикаси Олий
суди Пленумининг «Фуқаролик ҳо- 4-банди чиқариб ташлансин.
лати далолатномалари ёзувларида-
ги хатоликларни белгилашни тар- Ўзбекистон Республикаси
тибга солувчи қонунчиликнинг Олий суди раиси
судлар томонидан қўлланиши ҳақида» К.КАМИЛОВ
1992 йил 13 ноябрдаги 5-сонли
қарори:
Пленум котиби,
муқаддимаси қуйидаги таҳрирда
баён этилсин: Олий суд судьяси
И.АЛИМОВ
«Ўзбекистон Республикасининг
процессуал қонунларига ўзгарти-
ришлар киритилганлиги, шунингдек,
судларда тушунтириш берилиши ло-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 5
Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг
ҚАРОРИ
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ
ОЛИЙ СУДИ ПЛЕНУМИНИНГ АЙРИМ
ҚАРОРЛАРИГА ЎЗГАРТИРИШ ВА
ҚЎШИМЧАЛАР КИРИТИШ ТЎҒРИСИДА
2021 йил 10 июнь 23-сонли Тошкент шаҳри
Қонунчиликка ўзгартириш ва қўшим- дир этилган ижтимоий-хавфли қилмиш
чалар киритилганлиги, шунингдек, суд (бундан буён матнда асосий жиноят деб
амалиётида масалалар келиб чиққанли- юритилади) орқали топилади.
ги муносабати билан, «Судлар тўғриси-
да»ги Қонуннинг 17-моддасига асосан, Асосий жиноятларга, жумладан, қу-
Ўзбекистон Республикаси Олий суди йидагилар киради:
Пленуми
шахсга қарши ҳақ эвазига содир эти-
Қ А Р О Р Қ И Л А Д И: ладиган жиноятлар (масалан, ғараз ни-
ятларда одам ўлдириш, фоҳишахоналар
Ўзбекистон Республикаси Олий суди сақлаш, одам савдоси);
Пленумининг қуйидаги қарорларига ўз-
гартириш ва қўшимчалар киритилсин: иқтисодиёт соҳасидаги жиноятлар
(масалан, ўғирлик, босқинчилик, тов-
1. Ўзбекистон Республикаси Олий ламачилик, талончилик, фирибгарлик,
суди Пленумининг «Жиноий фаолият- ўзлаштириш ёки растрата қилиш йўли
дан олинган даромадларни легаллашти- билан талон-торож қилиш, солиқлар ёки
ришга оид ишлар бўйича суд амалиёти- бошқа мажбурий тўловларни тўлашдан
нинг айрим масалалари тўғрисида» 2011 бўйин товлаш);
йил 11 февралдаги 1-сонли қарори:
ҳокимият, бошқарув ва жамоат бир-
1-бандининг рус тили матнидаги лашмалари органлари фаолият тарти-
«национальным интересам» деган сўз- бига қарши жиноятлар (масалан, пора
лар «национальной безопасности» де- олиш, қонунга хилоф равишда мулкий
ган сўзлар билан алмаштирилсин; манфаатдор бўлиш);
2-банди қуйидаги таҳрирда баён қи- жамоат хавфсизлиги ва жамоат тар-
линсин: тибига қарши жиноятлар (масалан, кон-
трабанда, ўқотар қурол ёки кучли таъ-
«2. Судларга тушунтирилсинки, ЖК сир қилувчи моддаларни, гиёҳвандлик
243-моддасида назарда тутилган даро- воситалари билан қонунга хилоф ра-
мадларни легаллаштириш тариқаси- вишда муомала қилиш ва ҳ.к.).
даги жиноятнинг предмети бу жиноий
фаолият натижасида топилган пул маб- Бунда бир ёки бир неча асосий жино-
лағлари ёки бошқа мол-мулк ҳисобла- ят содир этилганлиги, улар алоҳида бир
нади. Қонун мазмунига кўра, ушбу пул шахс, уюшган гуруҳ ёки жиноий уюш-
маблағлари ёки бошқа мол-мулк уларни ма томонидан, Ўзбекистон Республика-
легаллаштиришдан олдин қасддан со- си ёхуд бошқа мамлакат ҳудудида со-
дир этилганлиги, легаллаштирилаётган
мулк содир этилган жиноят натижасида
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
6 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
бевосита ёки билвосита қўлга киритил- Шуни назарда тутиш лозимки, Жино-
ганлиги аҳамият касб этмайди»; ий даромадларни легаллаштиришга қар-
ши молиявий чораларни ишлаб чиқиш
қуйидаги мазмундаги 2.1-банд билан гуруҳининг (ФАТФ) 15-Тавсиясига кўра,
тўлдирилсин: жиноий фаолиятдан олинган даромад-
ларга крипто-активлар (крипто-валюта)
«2.1. «Жиноий фаолиятдан олинган ҳам киритилиши мумкин”;
даромадлар» атамаси Ўзбекистон Рес-
публикасининг «Жиноий фаолиятдан 3-банди қуйидаги таҳрирда баён қи-
олинган даромадларни легаллаштириш- линсин:
га, терроризмни молиялаштиришга ва
оммавий қирғин қуролини тарқатиш- «3. ЖК 243-моддаси мазмунига кўра,
ни молиялаштиришга қарши курашиш даромадларни легаллаштириш деганда,
тўғрисида»ги Қонунининг 3-моддасига айбдор томонидан жиноий фаолият-
мувофиқ, жумладан, қуйидагиларни ўз дан олинган пул маблағлари ёки бошқа
ичига олади: мол-мулкнинг келиб чиқишига уларни
ўтказиш, мулкка айлантириш ёки ал-
жиноий йўл билан топилган пул маб- маштириш, шунингдек, уларнинг асл
лағлари ёки бошқа мол-мулкдан фойда- хусусиятини, манбаини, турган жойини,
ланиш натижасида олинган даромад ёки тасарруф этиш, кўчириш усулини, пул
фойда (даромаддан даромад); маблағларига ёки бошқа мулкка нисба-
тан ҳақиқий эгалик ҳуқуқларини ёки
жиноий йўл билан топилган пул маб- унинг кимга қарашлилигини яшириш
лағлари ёки мол-мулк бошқа мулкка ай- ёхуд сир сақлаш йўли билан қонуний
лантирилган ёки ўзгартирилган (маса- тус берилиши тушунилиши лозим.
лан, кўчмас мулкни жиноий йўл билан
топилган қурилиш материалларидан Жиноий фаолиятдан олинган пул маб-
барпо этиш); лағлари ёки бошқа мол-мулкнинг ке-
либ чиқишига қонуний тус берили-
жиноий йўл билан орттирилган пул ши, одатда, бундай пул маблағлари ёки
маблағлари ёки бошқа мол-мулкни қо- мулкка нисбатан молиявий операция-
нуний манбалар ҳисобидан топилган ларни амалга ошириш ва/ёки битимлар
мол-мулкка қўшиш йўли билан олинган тузишда ифодаланади.
мол-мулк. Бундай ҳолларда мол-мулк-
нинг фақат қўшилган пул суммаси ёки Молиявий операцияларга пул маб-
қўшилган мол-мулк қийматига тегишли лағлари билан амалга ошириладиган
қисмигина жиноий йўл билан топилган ҳар қандай операциялар (нақд ва нақд
деб эътироф этилади. пулсиз ҳисоб-китоблар, касса операци-
ялари, шу жумладан, пул маблағларини
Пул маблағларига миллий ёки чет эл ҳисобварағига киритиш, уларни турли
валютаси тариқасидаги нақд пуллар, шу- банклардаги омонатларга бўлиб жой-
нингдек, нақд бўлмаган пул маблағлари, лаштириш, бошқа валютага ўтказиш,
шу жумладан, электрон пуллар киради. қимматли қоғозлар сотиб олиш, пул
маблағларини чегарадан ташқарига ўт-
Бошқа мол-мулк деганда, кўчар ва казиш ва кейинчалик уларни банкдаги
кўчмас мулк тушунилиши лозим бўлиб, омонатга қайта тушириш ва ҳ.к.).
у мулкий ҳуқуқлар, нарсалар, қимматли
қоғозлар, хизматлар, интеллектуал фао- Легаллаштириш амалга оширилиши
лият натижаларини, шу жумладан, улар- мумкин бўлган битимларга, фуқаролик
га бўлган мутлақ ҳуқуқларни (интеллек-
туал мулк) ўз ичига олади.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 7
ҳуқуқ ва мажбуриятларини вужудга кел- тиш (ишларни бажариш) назарда тутил-
тириш, ўзгартириш ёки тугатишга, шу- маган бўлса, ЖК 243-моддасида назарда
нингдек, фуқаролик ҳуқуқ ва мажбурият- тутилган жиноят айбдор ва бошқа шахс
ларининг пайдо бўлганлиги ёки ўтганлиги ўртасида шартнома расмийлаштирил-
тасаввурини шакллантиришга қаратилган ган пайтдан (масалан, пул маблағла-
(масалан, олди-сотди, қарз, ҳадя, гаров, ри жиноий йўл билан топилганлигини
ижара, айирбошлаш ва ҳ.к. шартномалар- яшириш учун тузилган хизматларга ҳақ
ни тузиш) ҳаракатлар киради. тўлаш тўғрисидаги шартнома имзо-
ланган пайтдан) бошлаб тугалланган
Қонун мазмунига кўра, жиноий йўл ҳисобланади»;
билан орттирилган пул маблағлари ёки
бошқа мол-мулк билан ҳатто битта опе- қуйидаги мазмундаги 3.2-банд билан
рация ёки битим амалга оширилган ҳол- тўлдирилсин:
ларда ҳам даромадларни легаллашти-
риш учун жавобгарлик келиб чиқади»; «3.2. Шуни назарда тутиш лозимки,
жиноий йўл билан топилган даромад-
қуйидаги мазмундаги 3.1-банд билан ларни легаллаштириш фактини исбот-
тўлдирилсин: лашда гумон қилинувчи, айбланувчи ёки
бундай пул маблағлари ёки бошқа мол-
«3.1. Молиявий операциялар ўтказиш мулк номига расмийлаштирилган учин-
орқали содир этилган даромадларни ле- чи шахсларда даромадларнинг қонуний
галлаштириш шахс жиноий йўл билан манбалари мавжуд эмаслигидан далолат
топилган пул маблағларидан товарлар берувчи ҳолатлар шахс томонидан ЖК
учун ҳисоб-китоб қилишда ёки майда- 243-моддасида назарда тутилган жино-
лашда фойдаланган ёхуд пул маблағла- ятнинг объектив томонини ташкил этув-
рини ўтказиш ва ҳ.к. ҳақида банкка фар- чи ҳаракатлар содир этилганлигини тас-
мойиш тақдим этган (берган) вақтдан диқловчи далиллар мажмуи билан бирга
бошлаб тугалланган ҳисобланади. инобатга олиниши лозим»;
Даромадларни легаллаштириш би- 4-банди қуйидаги таҳрирда баён қи-
тим тузиш орқали амалга оширилган линсин:
ҳолларда, жиноят айбдор шахс томони-
дан битим натижасида вужудга келган «4. Суднинг пул маблағлари ёки бош-
мажбуриятларнинг ҳеч бўлмаганда бир қа мол-мулк келиб чиқишининг жиноий-
қисми бажарилган ёки ҳуқуқларнинг лиги ҳақидаги хулосаси, жиноят ишида-
ҳеч бўлмаганда бир қисмидан фойда- ги бошқа материаллар билан бир қатор-
ланган пайтдан (масалан, айбдор томо- да, қуйидагиларга асосланиши мумкин:
нидан шартнома бўйича бошқа тарафга
легаллаштирилаётган пул маблағлари асосий жиноят бўйича чиқарилган
ёки бошқа мол-мулкни, битим бўйича айблов ҳукмига;
мажбуриятни бошқа тараф бажарганли-
гидан қатъи назар, топширилган пайт- ЖПК 84-моддасида назарда тутилган
дан) бошлаб тугалланган ҳисобланади. асосларга кўра, ишнинг асосий жиноят
бўйича тугатиш тўғрисидаги дастлабки
Агар жиноий йўл билан топилган пул тергов органи қарори ёки суднинг ажри-
маблағлари ёки бошқа мол-мулкнинг ке- мига, башарти жиноят иши материалла-
либ чиқишига қонуний тус бериш мақ- рида асосий жиноят ҳодисаси ва жиноят
садида, мулк билан фақат номигагина таркиби борлиги тўғрисида далиллар
битим тузилган бўлиб, амалда у бўйича мавжуд бўлса»;
мулкни ўтказиш ёки хизматлар кўрса-
7-бандининг биринчи хатбошиси
«шахсга» деган сўздан кейин «асосий»
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
8 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
деган сўз билан тўлдирилсин; 4-моддаси, Трансмиллий уюшган жи-
10-бандидаги «Қорақалпоғистон Рес- ноятчиликка қарши конвенциясининг
15-моддаси ва бошқа шартномаларда
публикаси жиноят ишлари бўйича суди, назарда тутилган»;
жиноят ишлари бўйича вилоят ва унга
тенглаштирилган судлар» деган сўзлар 5-банди:
«Қорақалпоғистон Республикаси суди, иккинчи хатбошиси «ҳамда» деган
вилоятлар, Тошкент шаҳар судлари, Ўз- сўздан кейин «суд,» деган сўзлар билан
бекистон Республикаси Ҳарбий суди» тўлдирилсин;
деган сўзлар билан алмаштирилсин. ўнинчи хатбошиси «суд қарорла-
рини,» деган сўзлардан кейин «ижро
2. Ўзбекистон Республикаси Олий ёзувларини,» деган сўзлар билан тўл-
суди Пленумининг «Фуқаролик ва жи- дирилсин;
ноят ишлари бўйича суд ишларини юри- 9-бандининг биринчи хатбошиси
тиш соҳасида халқаро ҳамкорликнинг қуйидаги таҳрирда баён қилинсин:
айрим масалалари тўғрисида» 2012 йил «Қидирувда бўлган шахс хорижий
25 майдаги 06-сонли қарори: давлат ҳудудида аниқланганда, уни уш-
лаш, ҳибсга олиш, ушлаб бериш ва этап
қуйидаги мазмундаги 3.1-банд билан қилиш масаласи унга нисбатан қиди-
тўлдирилсин: рув эълон қилган суд томонидан ажрим
чиқариш ва тегишли ҳужжатларни, шу
«3.1. ЖК 12-моддасининг учинчи жумладан, шахсни жиноят ишида айбла-
қисмига мувофиқ шахснинг Ўзбекис- нувчи тариқасида иштирок этишга жалб
тон Республикаси юрисдикциясида қилиш ҳақидаги қарор, суднинг эҳтиёт
бўлиши-бўла олмаслиги масаласини чорасини қўллаш тўғрисидаги ажрими,
аниқлашда, жиноятчиликка қарши ку- қонуний кучга кирган суднинг ҳукми,
раш ва жиноий суд ишларини юритиш шунингдек, ўталмаган жазо муддати
соҳасидаги Ўзбекистон Республикаси ҳақидаги маълумотномани тасдиқлан-
халқаро шартномаларининг юрисдик- ган нусхаларни расмийлаштириш йўли
цияга оид қоидаларидан келиб чиқиш билан ҳал қилинади»;
лозим. 10-банди:
иккинчи хатбошисидаги «ЖПК 418
Хусусан, Терроризмни молиялашти- ва 481-моддалари» деган сўзлар «ЖПК
ришга қарши кураш тўғрисидаги 418-моддаси» деган сўзлар билан ал-
халқаро конвенциясининг 7-моддаси маштирилсин;
қоидаларига кўра, чет эл фуқароси ёки учинчи хатбошиси «қайта квалифи-
Ўзбекистонда доимий яшамайдиган кация қилиш» деган сўзлардан кейин
фуқаролиги бўлмаган шахс республи- «, шунингдек айбловдан ЖКнинг би-
ка ҳудуди ташқарисида содир этган рор-бир моддасини чиқариш» деган сўз-
жинояти учун, агарда, масалан, Ўзбе- лар билан тўлдирилсин;
кистонда бўлиб, бошқа давлат-Конвен- 12-банди «ўта хавфли рецидивист деб
ция иштирокчисига ушлаб берилиши топиш» деган сўзлардан кейин «, жавоб-
мумкин бўлмаса Ўзбекистон ЖК бўйи- гарликни ёки жазони оғирлаштирадиган
ча жавобгарликка тортилиши мумкин. ҳолатлар, шу билан бирга жазони ижро
Ўхшаш нормалар БМТ Гиёҳвандлик этиш колония турини белгилашда ино-
воситалари ва психотроп моддаларни
ғайриқонуний равишда муомалага ки-
ритишга қарши кураш тўғрисида 1988
йил 20 декабрдаги конвенциясининг
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 9
батга олиш» деган сўзлар билан тўлди- «Судларнинг эътибори шунга қара-
рилсин. тилсинки, ФК 163-моддасига мувофиқ,
жиноят натижасида етказилган мулкий
3. Ўзбекистон Республикаси Олий зиённи талаб қилишда даъво муддати
суди Пленумининг «Жиноят натижасида қўлланилмайди»;
етказилган мулкий зиённи қоплашга оид
қонунчиликни қўллаш бўйича суд ама- 11-банди:
лиёти тўғрисида» 2016 йил 27 декабр- иккинчи хатбошисидаги «Ўзбекис-
даги 26-сонли қарори: тон Республикаси давлат мулк қўмита-
сининг 2006 йил 14 июндаги 01/19-19,
5-банди: 01/19-20, 01/19-21 сонли қарори» де-
қуйидаги мазмундаги иккинчи хат- ган сўзлар «Ўзбекистон Республикаси
боши билан тўлдирилсин: Адлия вазирлиги томонидан 2020 йил
«ЖПК 290-моддаси мазмунига кўра, 4 июль куни 3239-сон билан рўйхатдан
гумонланувчи ва айбланувчига тегишли, ўтказилган, Ўзбекистон Республикаси
учинчи шахсларда бўлган мол-мулкка Давлат активларини бошқариш Агент-
ҳам, башарти иш бўйича иш юритиш да- лиги директорининг 2020 йил 1 майдаги
вомида ушбу мулк амалда гумонланув- 01/11-15/62-сон буйруғи» деган сўзлар
чи ёки айбланувчига тегишли деб ҳи- билан алмаштирилсин;
соблашга етарли асослар бўлса, тақиқ учинчи хатбошиси «бартараф этиш-
солиниши мумкин»; лари» деган сўзлардан кейин «, шунинг-
иккинчи ва учинчи хатбошилари дек, қўшимча ва қайта суд экспертиза-
тегишинча учинчи ва тўртинчи хатбо- сини тайинлашлари» деган сўзлар би-
шилар деб ҳисоблансин; лан тўлдирилсин;
6-бандининг биринчи хатбошиси 18-бандининг биринчи хатбошиси-
қуйидаги таҳрирда баён қилинсин: даги «ёки назорат» деган сўзлар чиқа-
«Жиноят ишини кўриш учун тайин- риб ташлансин;
лашда суд жиноят натижасида етказил- 19-банди:
ган зарарни қоплаш чоралари кўрилган- биринчи хатбошисидаги «ФПК
лиги, фуқаровий даъво киритилганлиги- 60-моддаси учинчи қисми» деган сўзлар
ни аниқлаши лозим. Агарда суриштирув, «ФПК 75-моддаси тўртинчи қисми» де-
дастлабки тергов органи, прокурор то- ган сўзлар билан алмаштирилсин;
монидан бундай чоралар кўрилмаган иккинчи хатбошиси чиқариб таш-
бўлса, судья ЖПК 290, 396-моддаларига лансин;
асосан, ўз ташаббуси билан бундай чо- 20-банди:
раларни кўради, бироқ суд бундай чора- биринчи хатбошисидаги «ФПК
ларни бевосита кўриш имкониятига эга 377-моддасида» деган сўзлар «ФПК
бўлмаса, суриштирувчи ёки терговчига 451-моддасида» деган сўзлар билан ал-
зарур чораларни кўриш мажбуриятини маштирилсин;
юклаш бўйича ажрим чиқаради (ЖПК иккинчи хатбошисидаги «ФПК
398-моддаси)»; 379-моддасида» деган сўзлар «ФПК
8-банди: 453-моддасида» деган сўзлар билан ал-
учинчи хатбошидаги «ёки назорат» маштирилсин;
деган сўзлар чиқариб ташлансин; 21-бандидаги «жиноят ва фуқаро-
қуйидаги мазмундаги тўртинчи хат- лик ишлари бўйича Қорақалпоғистон
боши билан тўлдирилсин:
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
10 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
Республикаси судлари, жиноят ва фуқа- жумладан, МЖтК 54-моддаси иккинчи
ролик ишлари бўйича вилоят ва унга қисми, 99, 131-моддалари, 135-моддаси
тенглаштирилган судлар» деган сўзлар иккинчи ва учинчи қисмлари, 136-мод-
«Қорақалпоғистон Республикаси суди, дасида назарда тутилган ҳуқуқбузар-
вилоятлар, Тошкент шаҳар судлари, Ўз- ликлар киради»;
бекистон Республикаси Ҳарбий суди»
деган сўзлар билан алмаштирилсин. учинчи хатбошиси тегишинча тўр-
тинчи хатбоши деб ҳисоблансин;
4. Ўзбекистон Республикаси Олий
суди Пленумининг «Судлар томонидан 20-бандининг иккинчи хатбошиси
маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисида- «сабаблари» деган сўздан кейин «(ма-
ги ишларни кўришни тартибга солувчи салан, маъмурий жавобгарликни ен-
қонунларни қўллашнинг айрим масала- гиллаштирувчи, шунингдек, ҳуқуқбу-
лари тўғрисида» 2018 йил 30 ноябрдаги зарнинг оғир моддий аҳволдалигидан
35-сонли қарори: далолат берувчи ҳолатлар)» деган сўз-
лар билан тўлдирилсин;
16-банди:
биринчи хатбошиси «озод қилини- 30-банди қуйидаги таҳрирда баён
ши» деган сўзлардан кейин «(МЖтК этилсин:
21-моддаси)» деган сўзлар билан
тўлдирилсин; «30. Ўзбекистон Республикаси Олий
иккинчи хатбошиси қуйидаги таҳ- судининг жиноят ишлари бўйича суд-
рирда баён қилинсин: лов ҳайъати, вилоятлар ва уларга тенг-
«МЖтКда кам аҳамиятли ҳуқуқбузар- лаштирилган судлар:
лик тушунчаси очиб берилмаганлиги ту-
файли, содир этилган ҳуқуқбузарликни маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғриси-
бундай деб топиш масаласи суд томони- даги ишларнинг тўғри ва муддатида
дан ишнинг муайян ҳолатлари, ҳуқуқ- кўриб чиқилиши устидан назоратни
бузарликнинг хусусияти, шу жумладан, кучайтирсин;
МЖтК билан қўриқланадиган ижтимо-
ий муносабатлар жиддий тарзда бузил- маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисида-
ган-бузилмаганлигидан, айбдорнинг ги ишларни кўришда судлар томонидан
шахси, ҳуқуқбузарлик оқибатида етка- маъмурий жазо чораларини тайинлашга
зилган моддий ёки қопланган маънавий доир қонун нормаларининг тўғри қўлла-
зарар миқдоридан келиб чиққан ҳолда нилишини таъминласин;
ҳал этилиши лозим»;
қуйидаги мазмундаги учинчи хатбо- қуйи судларга амалий ёрдам кўр-
ши билан тўлдирилсин: сатиб, мазкур тоифага оид ишлар, шу
«Айрим маъмурий ҳуқуқбузарлик- жумладан, маъмурий жазо чораларини
ларнинг объектив томонини таш- тайинлаш бўйича суд амалиётини мун-
кил этувчи ҳаракатлар МЖтК билан тазам умумлаштириб борсин ва йўл қў-
қўриқланадиган жамоат муносабатла- йилган хатоларни бартараф этиш юзаси-
рини жиддий бузишини инобатга олиб, дан чоралар кўрсин».
бундай ҳуқуқбузарликлар ҳеч бир ҳолда
ҳам кам аҳамиятли деб топилиши мум- Ўзбекистон Республикаси
кин эмас. Бундай ҳуқуқбузарликларга, Олий суди раиси
К.КАМИЛОВ
Пленум котиби,
Олий суд судьяси
И.АЛИМОВ
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
ТАДҚИҚОТ, 11
ТАҲЛИЛ, ТАКЛИФ
МУСТАҚИЛЛИК ВА ЯНГИ
ЎЗБЕКИСТОННИНГ ТАШҚИ СИЁСАТИ:
ЮТУҚЛАР ВА ИСТИҚБОЛЛАР
Акмал САИДОВ, жиз эмас. Чунки, давлатнинг мустақиллиги
Инсон ҳуқуқлари бўйича ва суверенитетини, минтақамизда хавфсиз-
Ўзбекистон Республикаси лик, барқарорлик ҳамда аҳил қўшничилик
муҳитини мустаҳкамлаш, жаҳон ҳамжами-
Миллий маркази ятида юртимизнинг нуфузини ошириш йў-
директори, академик лида диний бағрикенглик ва миллатлараро
тотувликни янада кучайтириш, мамлакат
Президентимизнинг ташаббуси билан атрофида хавфсизлик, барқарорлик ва яқин
ишлаб чиқилган ва 2017 йил 7 февралда тас- қўшничилик муҳитини яратишга қаратил-
диқланган «2017–2021 йилларда Ўзбекистон ган ўзаро манфаатли ва амалий сиёсат юри-
Республикасини ривожлантиришнинг беш- тиш давр талабидир.
та устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар
стратегияси»1ни шиддатли ва изчил амалга Бу ўринда, авваламбор, Президент Шав-
оширишнинг бешинчи йили ҳам якунига ет- кат Мирзиёев саъй-ҳаракатлари билан мам-
моқда. Ҳаракатлар стратегияси ўтган қисқа лакатимиз ҳаётида, хусусан, унинг ташқи
даврда давлат ва жамиятни ривожлантириш- сиёсатида жуда катта ўзгаришлар амалга
нинг мутлақо янги босқичига асос солди. оширилганини алоҳида таъкидлаш лозим.
Ўзбекистон Марказий Осиё минтақаси дав-
Янги Ўзбекистонни бунёд этишнинг мус- латлари – Қозоғистон, Қирғизистон, Турк-
тақил ҳуқуқий пойдевори эканини амалда манистон, Тожикистон ва Афғонистон билан
намоён этиб улгурган ушбу дастуриламал аҳил қўшничилик, ҳамкорлик, ҳамдўстлик
ҳужжатнинг бешинчи устувор йўналиши алоқаларини ўрнатди. Бу ишларни амалга
«Хавфсизлик, миллатлараро тотувлик ва ди- оширишда етакчилик қилди, ҳамкорликлар
ний бағрикенгликни таъминлаш, чуқур ўй- ташаббускорига айланди.
ланган, ўзаро манфаатли ва амалий руҳдаги
ташқи сиёсат юритиш»2 деб номлангани бе- Натижада ҳудудлараро ҳамкорлик бўйича
манфаатли ечимлар топилди, дўстона ва сав-
до алоқалари кучайди, транспорт қатновлари
йўлга қўйилди, давлат чегараларини демарка-
ция ва демилитация қилиш бўйича мулоқот-
лар фаоллашди. Марказий Осиёда тинчлик ва
хавфсизликни мустаҳкамлаш борасида янги-
дан ўзаро муштараклик юзага келди.
Шу маънода, мамлакатимиз пойтахти –
Тошкент шаҳрида 2021 йил 15-16 июль кун-
лари «Марказий ва Жанубий Осиё: мин-
тақавий ўзаро боғлиқлик. Таҳдидлар ва
имкониятлар» мавзусидаги халқаро конфе-
ренция ўтказилгани ғоят муҳим аҳамиятга
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
12 ДОЛЗАРБ МАВЗУ
эга. Бу конференцияни ўтказиш ташаббуси бир неча бор таъкидлади. Бу муаммони ҳал
тўсатдан хаёлга келиб қолган шунчаки бир этишда тинч музокаралар ўтказишдан бош-
тасодифий ва омонат ғоя эмас, балки Ўзбе- қа муқобил йўл йўқ эканини эътиборга
кистон кейинги йилларда изчиллик билан олиб, Ўзбекистон ва Афғонистон ташаббу-
илгари сураётган ва жаҳон ҳамжамияти кенг си билан 2018 йилнинг 26-27 март кунлари
қўллаб-қувватлаётган, янада муҳими, ташқи Тошкентда Афғонистон бўйича юқори дара-
сиёсий амалиётга теран татбиқ этилаётган жадаги халқаро конференция ўтказилди.
бир қатор халқаро ҳамда минтақавий ташаб-
бусларнинг узвий давомидир. Конференция Афғонистон ичидаги тинч-
лик жараёнининг сезиларли ривожланиши-
Бу ўринда изчиллик сўзига бекорга га ҳисса қўшди. БМТ Бош Ассамблеяси то-
урғу бермаяпмиз. Негаки, БМТ Бош Ас- монидан қабул қилинган резолюцияда ушбу
самблеясининг 72-сессиясида Ўзбекистон конференцияга алоҳида эътибор берилган.
Президенти илгари сурган ташаббуслар Шунингдек, конференция якунида қабул
асосида кейинги 5 йилда БМТ Бош Ас- қилинган ва афғонлараро тинчлик музока-
самблеясининг 4 та резолюцияси қабул раларини бошлаш бўйича ўзига хос «йўл
қилинди. БМТнинг 75 йиллик бутун тари- харитаси»га айланган Афғонистон бўйича
хи давомида муайян бир шахснинг ташаб- Тошкент декларацияси 2018 йил апрель ойи-
буси билан шунча резолюция қабул қили- да Бош Ассамблеянинг 72-сессияси ва БМТ
ниши тажрибаси кузатилмаган. Хавфсизлик Кенгашининг расмий ҳужжати
сифатида тарқатилди.
Ана шу муҳим ҳаётий воқеликнинг олам-
шумул аҳамиятини ҳисобга олган ҳолда, Иккинчиси. Давлатимиз раҳбарининг
Ўзбекистон Президенти ташаббуси билан 2017 йил сентябрда БМТ Бош Ассамбле-
қабул қилинган БМТ Бош Ассамблеяси ре- ясининг 72-сессиясида сўзлаган нутқида
золюцияларининг ҳар бири ҳақида мухта- илгари сурилган ғоя асосида 2018 йил 12
сар тўхталамиз. декабрда Бош Ассамблеянинг ялпи сессия-
сида «Маърифат ва диний бағрикенглик»
Биринчиси. Президентимиз ташаббуси резолюцияси қабул қилинди.
билан 2017 йил ноябрь ойида Самарқандда
«Марказий Осиё: ягона тарих ва умумий ке- Резолюциянинг асосий мақсади барча-
лажак, барқарор ривожланиш ва тараққи- нинг таълим олиш ҳуқуқини таъминлашга,
ёт йўлидаги ҳамкорлик» мавзусида халқаро саводсизлик ва жаҳолатга барҳам беришга
анжуман ўтказилди. Анжуман ҳужжатлари кўмаклашишдан иборат. Унда бағрикенглик
натижасида БМТ Бош Ассамблеясининг 2018 ва ўзаро ҳурмат ўрнатиш, диний эркинликни
йил 22 июндаги ялпи мажлисида «Марказий таъминлаш, диндорлар ҳуқуқларини ҳимоя
Осиё минтақасида тинчлик, барқарорлик қилиш ва уларнинг камситилишига йўл қўй-
ва изчил тараққиётни таъминлаш бўйича маслик, таълим, тинчлик, инсон ҳуқуқлари
минтақавий ва халқаро ҳамкорликни мус- масалаларига алоҳида эътибор қаратилгани
таҳкамлаш» резолюцияси қабул қилинди. Бу диққатга сазовор.
Марказий Осиё минтақасида ўзаро ҳамкор-
ликни мустаҳкамлаш борасида Ўзбекистон Таҳлиллар шуни кўрсатдики, халқаро
бошлаб берган улуғвор ишларнинг халқаро терроризм ва экстремизм илдизини бош-
миқёсдаги эътирофи бўлди. қа омиллар билан бирга жаҳолат ва му-
росасизлик ташкил этади. Шу муносабат
Ўзбекистон Президенти афғон муаммо- билан одамлар, биринчи навбатда, ёшлар-
сига таҳдид сифатида эмас, балки минтақа- нинг онгу тафаккурини маърифат асо-
вий ҳамкорликни янги бир босқичга олиб сида шакллантириш ҳамда бутун жаҳон
чиқиш имконини берувчи стратегик имко- жамоатчилигига ислом динининг асл
ният сифатида қараш кераклигини халқаро инсонпарварлик моҳиятини етказиш энг
ташкилотларнинг юқори минбарларидан муҳим вазифалардан биридир.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
ДОЛЗАРБ МАВЗУ 13
Учинчиси. 2019 йил 19 декабрь куни БМТ ҳудуди деб эълон қилиш тўғрисида»ги
Бош Ассамблеяси ялпи мажлисида «Марка- резолюция бир овоздан қабул қилинди.
зий Осиёда барқарор туризм ва барқарор Маълумки, Оролбўйи минтақасини эко-
ривожланиш» махсус резолюцияси қабул логик инновация ва технологиялар ҳудуди
қилинди. Ўзбекистон Республикаси томони- деб эълон қилиш ташаббуси 2018 йил ав-
дан ишлаб чиқилган мазкур ҳужжат БМТга густ ойида Туркманбоши шаҳрида бўлиб
аъзо барча давлатлар томонидан бир овоздан ўтган Оролни қутқариш халқаро жамғар-
қўллаб-қувватланди. Бу резолюцияни қабул маси таъсисчи-давлатлари раҳбарлари-
қилиш ташаббуси илк бор Ўзбекистон Рес- нинг йиғилишида Ўзбекистон Респуб-
публикаси Президенти Шавкат Мирзиёев ликаси Президенти Шавкат Мирзиёев то-
томонидан 2019 йил апрель ойида Пекинда монидан илк бор илгари сурилган эди.
БМТ Бош котиби Антониу Гутерриш билан
«Бир макон, бир йўл» халқаро форуми дои- Шуни алоҳида қайд этиш лозимки,
расидаги учрашувда илгари сурилганди. Оролбўйи минтақаси Бош Ассамблея то-
монидан Экологик инновация ва техно-
Ҳужжатда белгиланишича, Буюк ипак логиялар ҳудуди деган муҳим мақомга
йўлининг Марказий Осиё ҳудуди орқали эга бўлган биринчи минтақага айланди.
ўтгани, минтақа мамлакатларининг жаҳон Президентимизнинг мана шундай ҳудуд-
бозорларида туризмни тарғиб қилиш бо- ни яратиш бўйича ташаббуси 2030 йилга-
расидаги саъй-ҳаракатлари хорижлик сай- ча бўлган даврда Барқарор ривожланиш
ёҳларнинг Марказий Осиёга бўлган қизиқи- мақсадларига эришиш йўлидаги умумий
шининг янада ортишига хизмат қилмоқда. саъй-ҳаракатлар доирасида дунёнинг тур-
Бундан ташқари, БМТга аъзо давлатлар ли минтақаларида ҳам татбиқ этилади, де-
резолюцияда Марказий Осиё давлатлари- сак муболаға бўлмайди. Бунга қадар, 2018
нинг минтақавий барқарорлик ва изчил та- йил 27 ноябрда Оролбўйи минтақаси учун
раққиётни мустаҳкамлашга қўшган салмоқ- Инсон хавфсизлиги бўйича кўпшериклик
ли ҳиссасини юксак баҳолаган, минтақада Траст жамғармасига асос солинганди.
иқтисодий ҳамкорликни мустаҳкамлашга
қаратилган саъй-ҳаракат ва ташаббусларни Бундан ташқари, БМТ Бош Ассамблея-
тўлиқ қўллаб-қувватлашини қайд этган. сининг 72-сессиясида Президент Шавкат
Мирзиёев ёшларнинг ўз салоҳиятини намо-
БМТ Бош Ассамблеяси ташкилотга аъзо ён қилиши учун зарур шароитлар яратиш,
давлатлар, манфаатдор томонлар ва Жаҳон зўравонлик ғояси «вируси» тарқалишининг
сайёҳлик ташкилотига Марказий Осиё олдини олиш аҳамиятини таъкидлади. Шу
давлатлари томонидан минтақада барқа- муносабат билан Ўзбекистон глобаллашув
рор туризмни тарғиб қилиш бўйича амал- ва ахборот-коммуникация технологиялари
га оширилаётган чора-тадбирларни қўл- жадал ривожланиб бораётган бугунги ша-
лаб-қувватлашни таклиф этган. роитда ёшларга оид сиёсатни шаклланти-
риш ва амалга оширишга қаратилган умум-
Ҳужжат БМТга аъзо давлатларни Марка- лаштирилган халқаро ҳуқуқий ҳужжат
зий Осиёда барқарор туризмни ривожланти- – БМТнинг Ёшлар ҳуқуқлари тўғрисида-
ришга қаратилган йирик тадбирларда фаол ги халқаро конвенциясини ишлаб чиқиш-
иштирок этишга чақиради. Бу эса, минтақада ни таклиф этди.
сайёҳлик тармоғи ривожига хизмат қилади.
Бугунги кунда БМТнинг Ёшлар ҳуқуқла-
Тўртинчиси. 2021 йил 18 май куни ри бўйича конвенцияси лойиҳасини тайёр-
БМТ Бош Ассамблеясининг 75-сессияси лаш ишлари изчил олиб борилмоқда. Жум-
ялпи мажлисида Ўзбекистон Республика- ладан, ушбу конвенциянинг долзарблиги
си Президенти Шавкат Мирзиёев такли- 2020 йили август ойида ўтган «Ёшлар 2020:
фига биноан «Оролбўйи минтақасини глобал миқёсдаги бирдамлик, барқарор та-
экологик инновация ва технологиялар
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
14 ДОЛЗАРБ МАВЗУ
раққиёт ва инсон ҳуқуқлари» Самарқанд нафақат Марказий ва Жанубий Осиё мин-
форумининг халқаро иштирокчилари томо- тақалари, балки бутун Евроосиё маконида
нидан яна бир бор қайд этилди. доимий ва барқарор ривожланишга эришиш
йўлида қўйилган ғоят муҳим тарихий қадам
Шунинг учун ҳам Тошкентда 2021 йил бўлди. Бундай қатъий фикр билдираётгани-
15-16 июль кунлари «Марказий ва Жанубий миз бежиз эмас.
Осиё: минтақавий ўзаро боғлиқлик. Таҳдид-
лар ва имкониятлар» мавзусида халқаро Зеро, Юртбошимиз таъбири билан айт-
конференция ўтказиш ташаббуси ташқи си- ганда, «Марказий ва Жанубий Осиёнинг
ёсат соҳасидаги тизимли ишларнинг бево- тарихий ва цивилизациявий муштаракли-
сита давомидир. Бу ташаббус – Марказий ги, халқларимиз ва мамлакатларимизнинг
ва Жанубий Осиё, умуман, Евроосиё мин- умумий манфаатлари биргаликда фаровон
тақасини барқарор, иқтисодий ривожланган келажакни бунёд этишимиз учун мустаҳкам
фаровон ҳудудга айлантиришга қаратилган замин яратади»3.
тарихий ва маърифий, илмий ва амалий, из-
чил ва мантиқий, истиқболли ва самарали, Президент Шавкат Мирзиёев минтақа-
содда қилиб айтганда, ҳар томонлама мағзи мизнинг жадал ривожланиш истиқболлари ва
тўқ дастуриламал ҳисобланади. жаҳон иқтисодиётига интеграциялашувини
стратегик жиҳатдан теран кўра билгани ту-
Мураккаб пандемия шароитига қара- файли Марказий ва Жанубий Осиё ўртасидаги
масдан, ушбу анжуманда Афғонистон Ис- кўп асрлик тарихий алоқаларни тиклаш таша-
лом Республикаси Президенти Ашраф Ғани, ббусини илгари сурди. Шу нуқтаи назардан,
Покистон Ислом Республикаси Бош вазири ушбу геосиёсий ёндашув ташқи алоқаларнинг
Имрон Хон, Марказий Осиё мамлакатла- истиқболли йўналишларини ривожлантириш
ри ташқи ишлар вазирлари, Жанубий Осиё орқали минтақамизнинг улкан савдо-иқти-
давлатлари ҳамда Россия, Хитой, Саудия содий, инвестициявий, транспорт-транзит,
Арабистони, Қувайт, Туркия ва Бангладеш илмий ва интеллектуал салоҳиятини рўёбга
– жами 44 та мамлакатнинг юқори марта- чиқариш учун вужудга келаётган янги имко-
бали вакиллари иштирок этди. ниятларни тушунишга асослангани билан
алоҳида эътиборни тортади.
Халқаро конференцияда, шунингдек
БМТ, Европа Иттифоқи, МДҲ, ШҲТ, Тур- Халқаро конференцияда бу ҳақда атроф-
кий тилли давлатлар ҳамкорлик кенгаши, лича гапирилди, турли фикр-мулоҳазалар ва
Осиёда ҳамкорлик ва ишонч чоралари бў- таклифлар билдирилди. Мазкур анжуман-
йича кенгаш каби 30 га яқин халқаро таш- нинг айрим ўзига хос хусусиятларини санаб
килот, шу жумладан, БМТнинг 10 та ихти- ўтамиз.
сослашган муассасаси ва минтақавий таш-
килотлар делегациялари, жаҳоннинг етакчи Биринчи хусусияти: Тошкент халқаро
молия институтлари, нуфузли хорижий ил- конференцияси умумжаҳон миқёсидаги му-
мий-тадқиқот ва таҳлил марказлари раҳбар- аммоларни дадил кўтариб чиқишга ҳамиша
лари, дунё экспертлар ҳамжамиятининг та- энг етук давлат раҳбарлари қодирлигини
ниқли экспертлари қатнашди. янада яққол кўрсатди. Зеро, Жон Хопкинс
университети қошидаги Марказий Осиё ва
Иштирокчиларнинг сони қарийб 600 Кавказ институти асосчиси ва раиси Фреде-
нафарга етди. Давлатимиз бошлиғининг рик Старрнинг эътироф этишича, Шавкат
Тошкент анжуманининг мўътабар меҳмон- Мирзиёев шундай салоҳиятга эга давлат
лари билан юзма-юз мулоқоти учун 14 та раҳбарларидандир.
расмий қабул маросими ташкил этилди.
Иккинчи хусусияти: конференция ўз
Ўзбекистон Республикаси Президенти вақтида ўтказилди. Натижада жаҳон аҳ-
Шавкат Мирзиёевнинг бевосита ташаббу- лини, миллий, минтақавий ва глобал да-
си асосида ташкил этилган ушбу анжуман ражадаги асосий иштирокчиларни ўй-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
ДОЛЗАРБ МАВЗУ 15
лантираётган долзарб муаммолар чуқур юз бераётган воқеалар нуқтаи назаридан,
муҳокама қилинди, ўзаро атрофлича фикр ушбу анжуманнинг аҳамияти ниҳоятда дол-
алмашилди. Туркия ташқи ишлар вазири зарб эканини таъкидлади.
Мевлут Чавуш ўғли қайд этганидек, «Мин-
тақавий ўзаро боғлиқлик, таҳдидлар ва им- Бешинчи хусусияти: анжуман мавзуси
кониятлар борасидаги ушбу конференция юзасидан уч даражада: миллий, минтақавий
айни муддао ва ўз вақтида ташкил этилган ва глобал миқёсларда фикрлар билдирилди.
тадбир бўлди». Бу фикрни кўплаб бошқа Ф.Старр таъкидлаганидек, «биз янги бирон
иштирокчилар ҳам таъкидлади. нарса бошлаётганимиз йўқ, бу қадимий ва
ҳақиқий минтақанинг қайта кашф қилини-
Учинчи хусусияти: анжуманда юқори ши, Жанубга йўлнинг қайта қурилишидир».
мартабали меҳмонлар иштирок этгани, бир
томондан, Президент Шавкат Мирзиёев- Олтинчи хусусияти: Янги Ўзбекистон
нинг халқаро обрў-эътибори юксаклигидан ва унинг Президентининг ташаббускор,
далолат бўлса, иккинчи томондан, жаҳон тинчликсевар, инсонпарвар ташқи сиёсати
ҳамжамияти Ўзбекистонга катта ишонч би- дунё афкор оммаси диққат марказида турга-
лан қараши ва давлатимиз раҳбари ташаб- ни яна бир бор ёрқин намоён бўлди.
бусларини кенг қўллаб-қувватлашининг
амалий мисолидир. Жанубий Кореядаги етакчи нашрлардан
бири – «The Korea Post» журнали асосчиси ва
Европа комиссияси вице-президенти, Ев- президенти Ли Кён Шик ўз интервьюсида қайд
ропа Иттифоқининг ташқи ишлар ва хавф- этганидек, «бугун инсоният турли муаммолар
сизлик сиёсати бўйича Олий вакили Жо- гирдобида қолмоқда. Ана шундай бир шаро-
зеп Боррелнинг «Ўзбекистон етакчисининг итда минтақалар ўртасидаги савдо-иқтисодий
Марказий ва Жанубий Осиё боғлиқлигини ҳамкорликни фаоллаштириш, мавжуд муаммо
мустаҳкамлаш борасидаги глобал ташаб- ва таҳдидларни биргаликда бартараф этиш,
буси муҳим аҳамиятга эга ва ўз вақтида илгари ўзаро ҳамжиҳатлик ва аҳилликда умумбаша-
сурилаётган» ташаббус дея берган юксак баҳо- рий қадриятларни мустаҳкамлаш келажакда
си ҳам буни яққол тасдиқлайди. У ўз ташри- Марказий ва Жанубий Осиё халқларининг кўп
фининг сабаблари: биринчидан, Ўзбекистон асрлик ўзаро алоқаларини янада ривожланти-
Президентининг таклифига ҳурмат-эҳтиром ришга ёрдам беради».
кўрсатиш, иккинчидан, Тошкент конференци-
яси мавзуси Европа Иттифоқини қизиқтири- Еттинчи хусусияти: Озарбайжоннинг
ши билан боғлиқ эканини таъкидлади. Ўзбекистондаги элчиси Гусейн Гулиев эъти-
роф этганидек, Ўзбекистон Марказий Осиё
Тўртинчи хусусияти: Ўзбекистон Рес- минтақасида ҳам, халқаро майдонда ҳам
публикаси Президентининг нутқида кўта- катта обрў-эътиборга эга. Бугунги кунда
рилган барча ташаббуслар тўла қўллаб-қув- мамлакатнинг фикри инобатга олинмоқда, у
ватланди. Нима учун? муҳим ташаббусларни фаол илгари сурувчи
ва глобал кун тартибини амалга оширишда
Чунки, аввало, айни ташаббуслар ҳозир- фаол иштирок этувчи муҳим давлат сифати-
ги замон жаҳон сиёсатининг кун тартиби- да танилди. Замонамизда буларнинг барча-
да турган ва Тошкент халқаро анжуманида си жуда муҳим, чунки бундай глобал масъ-
атрофлича муҳокама қилинган долзарб ма- улиятли ишларни ҳамма давлатлар ҳам ўз
салалар, жумладан, Афғонистон мавзуси би- зиммасига ололмайди. Ўзбекистон ташаб-
лан чамбарчас боғлиқдир. АҚШ Атлантика буслари тинчликни таъминлаш, барқарор ва
кенгашининг Евроосиё тадқиқотлари марка- адолатли ижтимоий-иқтисодий тараққиёт
зи директори Жон Хербст шундай кўламдор учун асос бўлиб хизмат қилмоқда.
конференцияни ташкил этгани учун Пре-
зидентимизга миннатдорчилик билдирар Конференция Янги Ўзбекистон ташқи сиё-
экан, айниқса, айни вақтда Афғонистонда сатининг яна бир улкан ютуғи сифатида тан
олинди. Ф.Старр таъбири билан айтганда, бу
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
16 ДОЛЗАРБ МАВЗУ
конференция Ўзбекистон Президенти олиб бо- – геоиқтисодий;
раётган ташқи сиёсатнинг беқиёс ғалабасидир». – геоцивилизациявий асосларидан иборат.
Ҳолбуки, шу вақтга қадар, одатда, бундай
Юртбошимизнинг халқаро конференция- боғлиқликнинг фақат геосиёсий ўлчами
даги тарихий нутқи нуфузли анжуман аҳли, ҳақида сўз юритиб келинарди, холос.
мамлакатимиз ва бутун дунё жамоатчилиги Тўртинчи аҳамияти: нутқда Марказий
ҳамда экспертларда катта қизиқиш уйғотди. ва Жанубий Осиё маконида тарихий ягона
Бу бежиз эмас. савдо-иқтисодий, илмий-маърифий, мада-
ний-маънавий, диний-цивилизациявий боғ-
Биринчи аҳамияти: матни ўзбек, инг- лиқликни янги тарихий шароитда тиклаш
лиз ва рус тилларида кенг тарқатилган ушбу ғояси ана шу йўналишлар бўйича чуқур асос-
нутқда нима учун бундай анжуман ташкил лаб берилди. Яъни:
этилганининг сабаблари аниқ кўрсатилди. Энг биринчиси: геосиёсий йўналиш – асосан,
асосийси, Марказий ва Жанубий Осиёнинг Афғонистон муаммоси билан боғлиқ;
тарихий ва цивилизациявий муштараклиги, иккинчиси: геоиқтисодий йўналиш –
халқларимиз ва мамлакатларимизнинг уму- транспорт ва савдо-сотиқ, инновация ва ин-
мий манфаатлари биргаликда фаровон кела- вестициялар маконини яратиш;
жакни бунёд этишимиз учун мустаҳкам замин учинчиси: геоцивилизациявий йўналиш
яратиши ҳар томонлама асослаб берилди. Ўз- – маданият, маънавият, сайёҳлик, илмий из-
бекистон Президентининг нутқи, япониялик ланишлар учун ягона макон яратишни кўзда
экспертнинг фикрича, оддий нутқ эмас, балки тутади.
айни йўналишдаги Ҳаракат дастуридир. Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, Пре-
зидентимизнинг минтақалараро ўзаро боғ-
Иккинчи аҳамияти: Марказий ва Жа- лиқлик концепцияси нафақат Марказий ва
нубий Осиё ўзаро боғлиқлигининг та- Жанубий Осиё учун, балки дунёнинг бошқа
рихий-назарий омиллари чуқур таҳлил минтақалари учун ҳам қўлланиши мумкин
қилинди. Ўзбекистон Президентининг бўлган ёндашувдир.
фикрича, бугунги кунда дунё турли таҳ- Италиянинг Ўзбекистондаги элчиси
дидлар, шу билан бирга, янги имконият- Агостино Пинна таърифлаганидек, «Тош-
ларни ўзида мужассам этган глобал гео- кент форуми Ўзбекистоннинг Европа ва
сиёсий ўзгаришлар даврига қадам қўйди. Осиёни ўзаро боғлайдиган бўғин сифатида-
Шундай мураккаб шароитда қарийб икки ги тарихий ўрнини намоён этмоқда. Чунки,
миллиард аҳоли яшайдиган Марказий ва анъанавий тарзда кўп асрлар давомида бу
Жанубий Осиё ўртасидаги ўзаро алоқа- замин Европа ва Осиё ўзаро боғлиқлик, сав-
ларни қайта тиклаш муҳим ҳаётий зару- до алоқалари ва маданиятлар чорраҳаси бў-
рат ва табиий жараёнга айланмоқда. либ келган. Бугун ўз вақтида илғор бўлган
минтақавий ўзаро боғлиқликни ХХI аср-
Учинчи аҳамияти: Президентимиз мин- даги фаровонлик ва тараққиёт учун қайта
тақавий ўзаро боғлиқликнинг тарихий, илмий, тиклаш имконияти юзага келмоқда».
адабий, диний, цивилизациявий мезонлари Бешинчи аҳамияти: методология
бўйича ўзига хос концепциясини илгари сур- нуқтаи назаридан, Президент нутқи: тари-
ди. Концепция Марказий ва Жанубий Осиё ўр- хийлик, илмийлик, тизимлилик (синергетик
тасидаги ўзаро алоқаларнинг янги геосиёсий, ёндашув), прагматик ёндашув ва амалий
геоиқтисодий ва геоцивилизациявий ёндашу- натижаларга эришишга йўналтирилгани би-
ви – квинтэссенциясини ўзида мужассам этди. лан алоҳида эътиборга моликдир.
Олтинчи аҳамияти: нутқнинг кўргазма-
Бу ўринда минтақавий ўзаро боғлиқ- лилик жиҳати ҳам диққатни тортади. Яъни,
ликнинг мутлақо янги концепцияси, на- давлатимиз раҳбари ўз фикрларини харита,
зарияси ҳақида сўз бормоқда. Давлатимиз
раҳбарининг ушбу Концепцияси шартли
равишда уч қисмдан, яъни минтақавий
ўзаро боғлиқликнинг:
– геосиёсий;
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
ДОЛЗАРБ МАВЗУ 17
турли чизмалар ва расмлар орқали кенг ом- орқали истиқболли ягона бозор яратиш, Мар-
мага шоён етказиб беришга муваффақ бўлди. казий ва Жанубий Осиё мамлакатлари ялпи
ҳудудини инвестиция, технология ва иннова-
Еттинчи аҳамияти: Президентимиз нут- циялар, фаол гуманитар ва туристик алмаши-
қида минтақавий ўзаро боғлиқликни амалга нувлар маконига айлантириш керак.
ошириш бўйича 10 та устувор йўналишда:
сиёсий, иқтисодий, маданий, илмий, туристик Малайзиянинг Ўзбекистондаги элчиси
соҳалар бўйича таклифлар билдирилди. Хенди Ассана бу ҳақда тўхталар экан, жумла-
дан, шундай деди: «Конференция минтақанинг
Энг муҳими, Ўзбекистон Президенти темир йўл, автомобиль йўли, ҳаво, қуруқлик
Тошкент конференцияси якунлари бўйи- ва денгиз орқали алоқалари инфратузилмаси-
ча Марказий ва Жанубий Осиё ўртасида, ни ривожлантириш воситасида минтақавий
умуман, Евроосиё маконида доимий ва боғлиқликнинг аҳамиятини намоён этди, деб
барқарор ривожланишнинг муҳим омили ҳисоблайман. Ишончим комилки, бугунги гло-
сифатида ўзаро алоқаларни мустаҳкам- баллашув даврида ҳеч бир мамлакат ўз иқтисо-
лаш тўғрисида БМТ Бош Ассамблеяси- диётини бутун дунё билан интеграциялаштир-
нинг махсус резолюцияси лойиҳасини масдан ривожлантира олмайди».
ишлаб чиқиш ташаббусини илгари сурди.
Иккинчи натижа. Анжуман қатнаш-
Аксарият экспертлар қайд этганларидек, чилари томонидан ягона ялпи иннавацион
совуқ уруш тугаганидан сўнг кўпчилик энди муҳит яратиш муҳимлигига ҳам эътибор
дунё давлатлари қайси йўлдан кетади, деган қаратилди. Бунда, айниқса, транспорт-ком-
оддий, айни чоғда тақдируламал саволга жа- муникация инфратузилмалари билан боғлиқ
воб излаб келарди. Шу маънода, Тошкент ан- кўп томонлама лойиҳаларни амалда татбиқ
жумани даврни белгиловчи кўламдаги тадбир этиш жуда муҳимдир.
бўлган бўлса, Ўзбекистон Президентининг
нутқи энг етакчи сиёсатчилар ҳам орзу-ҳавас Покистоннинг Денгиз ишлари бўйича
қилиб юрган юксак инсоний ғоялар ҳамда ама- федерал вазири Али Ҳайдер Заидий Мар-
лий таклифларни ўзида баралла акс эттирди. казий ва Жанубий Осиё ўртасидаги ўзаро
боғлиқлик бўйича Ўзбекистоннинг саъй-ҳа-
Лойиҳада Марказий ва Жанубий Осиё ракатларига юқори баҳо бериб, ўз мамлака-
мамлакатлари минтақавий боғлиқлиги бў- ти бундай ҳамкорликка тайёрлиги ва тегиш-
йича юқори даражадаги доимий форумлар- ли инфратузилма лойиҳаларини амалга
ни анъанавий мулоқот майдонига айланти- оширишга ҳар жиҳатдан кўмаклашишини
риш таклифи акс этиши мақсадга мувофиқ- маълум қилди. Покистон вазири, жумладан,
лиги таъкидланди. Шу тариқа конференция мазкур лойиҳалар нафақат Ўзбекистон ва
яна бир бор Тошкент руҳини тиклади. Марказий Осиё мамлакатлари учун, балки
Покистоннинг ўзи учун ҳам муҳимдир, чун-
Халқаро конференция иштирокчилари ки биз Ўзбекистон ва бутун Марказий Осиё
анжуман мавзуси доирасида кўтарилган минтақасининг бозорларига чиқиш имкони-
барча масалаларни ўзларининг мамлакат- ятини қўлга киритамиз, деди.
лари, минтақавий ва глобал миқёсдаги
манфаатлари нуқтаи назаридан таҳлил Учинчи натижа. Конференцияда минтақа-
қилган ҳолда, фикр-мулоҳазаларини очиқ лараро узвий боғлиқлик концепциясини амал-
баён этдилар. Муҳокамалар якунида эри- га ошириш зарурлиги алоҳида таъкидланди.
шилган бир қатор дастлабки натижаларни Бу борада Ўзбекистон Президенти илгари сур-
кўрсатиш мумкин. ган улкан бирдамлик ғоясига узоқни кўра би-
лиш ва тўғри прогноз қилиш қобилиятининг
Биринчи натижа. Иштирокчиларнинг фи- ҳосиласи сифатида юксак баҳо берилди.
крича, ҳар икки минтақанинг инсон ва иқти-
содий салоҳиятини тўлиқ ишга солиш лозим. Индонезиянинг Ўзбекистондаги элчиси
Мавжуд транспорт-транзит имкониятларидан Сунарио Картадината айни мавзуда сўз юри-
самарали фойдаланган ҳолда, қадимий Буюк тар экан, бу жуда оқилона ва мақбул қадам
ипак йўли, Буюк Ҳинд савдо йўлини тиклаш
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
18 ДОЛЗАРБ МАВЗУ
бўлиб, Ўзбекистоннинг савдо-иқтисодий, ва илм ўрганиш мақсадини кўнглига тук-
сиёсий ва ижтимоий келажагини ижобий кан ҳар бир инсоннинг ана шу улкан макон-
томонга ўзгартиришига ҳамда мамлакатни да эмин-эркин ҳаракатланишига кенг йўл
янада йирик тортиш кучининг марказига очилади. Хитой Халқ Республикасининг
айлантирган ҳолда ҳукумат ва халқни ҳай- Ўзбекистондаги элчиси Цзянь Янь сўзлари
ратлантиришига шубҳа йўқ. Бу Марказий ва билан айтганда, Ўзбекистон Президенти то-
Жанубий Осиёнинг кенг миқёсли геосиёсий монидан илгари сурилган минтақавий ўзаро
маконида аниқ-равшан рўй беришига амин- боғлиқликни мустаҳкамлаш бўйича ташаб-
ман, деб таъкидлади. бус Хитойнинг «Бир макон, бир йўл» ташаб-
буси билан ҳамоҳанг.
Тўртинчи натижа. Тошкент конферен-
цияси халқаро майдонда қўллаб-қувват- Шундай қилиб, конференция икки мин-
ланди ва хорижий экспертларнинг юқори тақа ўртасида икки томонлама ва минтақа-
баҳоларига сазовор бўлди. Энг асосийси, лараро ҳамкорликни ривожлантириш бора-
Ўзбекистон «локомотив», яъни етакчи дав- сида янги даврни бошлаб берди.
лат мақомига кўтарилди.
Икки минтақа тез ривожланаётган макон
Бешинчи натижа. Халқаро анжуман ҳисобланади. Шу маънода, Ўзбекистон Пре-
Янги Ўзбекистонда амалга оширилаётган зидентининг ташаббуси икки минтақа ўрта-
янгича ташқи сиёсатнинг улкан ютуғи ва сидаги ўзаро алоқадорликни кенгайтириш ва
мантиқий давоми деб эътироф этилди. ривожлантириш бўйича стратегик лойиҳадир.
Мухтасар қилиб айтганда, Тошкент Конференция Марказий ва Жанубий
халқаро конференцияси натижалари шу Осиё минтақалари мамлакатлари ўртаси-
икки минтақа ҳудудида яшайдиган оддий даги ўзаро ҳамкорлик бўйича янги формат
одамларга нима беради? бўлиб хизмат қилади. Зеро, минтақалараро
боғлиқлик доирасидаги ўзаро ҳамкорликдан
Авваламбор, Буюк ипак йўли каби аза- барча мамлакатлар манфаатдор.
лий халқаро савдо йўлларининг тиклани-
ши бозорларимиздаги тўкинликни таъ- Минтақавий ҳамкорлик – регионализм – ўза-
минлайди. Бу эса, маҳсулотларнинг тури ро манфаатли ҳамкорлик натижасида хавф-ха-
тубдан ортиши, турфа товарлар сифати тар камаяди, хавфсизлик даражаси ортади.
янада яхшиланиши ва нарх-наво арзонла-
шишига олиб келади. Ўзбекистон Президенти минтақада стра-
тегик мувозанатни таъминлашга интил-
Шунингдек, маданиятлараро ранг-ба- моқда. Бинобарин, халқаро муносабатларга
ранглик кучаяди. Бу, ўз навбатида, ҳар хил янги руҳ, янгича иқлим бахш этилди. Регио-
маданият, тил ва динга мансуб неча милли- нализмнинг янги руҳи яратилди.
онлаб инсонлар ўртасида ўзаро ишонч ва
самимий мулоқот, бағрикенглик ва бирдам- Албатта, биз баён этган фикр-мулоҳа-
лик, дўстлик ва ҳамкорлик муносабатлари- заларнинг барчаси халқаро конференция
ни тубдан мустаҳкамлайди. ҳақидаги дастлабки таассуротларимиздан
иборатдир. Тошкент анжумани якунлари-
Қолаверса, олис тарихда – Биринчи Шарқ ни миллий, хорижий ва халқаро экспертлар
Уйғониши ва Иккинчи Темурийлар Ренес- ҳали кенг таҳлил ва талқин этиб, холис баҳо
санси даврларида бўлганидек, тижорат ва беришларига ишонамиз.
савдо-сотиқ, саёҳат ва зиёрат, билим олиш
1 Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2017 й., 6-сон, 70-модда, 20-сон,
354-модда, 23-сон, 448-модда, 37-сон, 982-модда.
2 Ўша жойда.
3 Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг «Марказий ва Жанубий Осиё:
минтақавий боғлиқлик. Таҳдидлар ва имкониятлар» мавзусидаги халқаро конференцияда сўзлаган
нутқидан // «Янги Ўзбекистон» газетаси, 2021 йил 17 июль.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
КОНСТИТУЦИЯВИЙ ҲУҚУҚ 19
КОНСТИТУЦИЯВИЙ ОДИЛ СУДЛОВ – ҲУҚУҚ
ВА ЭРКИНЛИКЛАРНИНГ МУҲИМ КАФОЛАТИ
Янги Ўзбекистонда Президентимиз та- йўлида ташланган илк қадам, деб эътироф
шаббуслари билан фуқароларнинг одил этилади. Айни пайтда фаолият юритаётган
судловга эришиш даражасини ошириш, суд мамлакатимиз Конституциявий судини ҳақ-
ҳокимиятининг чинакам мустақиллигини ли равишда мустақиллик меваси ёки тенгдо-
таъминлаш, инсон ҳуқуқ ва эркинликлари- ши деб атасак, тўғри бўлади.
ни ишончли ҳимоя қилиш кафолатларини
кучайтириш борасида ислоҳотларнинг янги «Ўзбекистон Республикасининг Консти-
даврига асос солинди. Ушбу ислоҳотларга туциявий суди тўғрисида»ги Қонун дастлаб
2017–2021 йилларда Ўзбекистон Республи- 1993 йил 6 майда қабул қилинган. Бироқ,
касини ривожлантиришнинг бешта устувор ўша пайтда Ўзбекистон Республикаси Олий
йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегияси Кенгаши қарори билан Конституциявий суд
муҳим пойдевор бўлиб хизмат қилаётганли- ваколати вақтинчалик Конституциявий на-
гини алоҳида эътироф этиш ўринлидир. зорат қўмитаси зиммасига юклатилган.
Маълумки, қонун устувор бўлган жами- Айни пайтда фаолият юритаётган Ўзбе-
ятда адолат қарор топади, одамлар давлат- кистон Республикаси Конституциявий суди
дан рози бўлади. Шу боис, мамлакатимиз 1995 йил 30 августда қабул қилинган «Ўзбе-
Конституцияси 16-моддасининг иккинчи кистон Республикасининг Конституциявий
қисмида бирорта ҳам қонун ёки бошқа нор- суди тўғрисида»ги Қонунга мувофиқ таш-
матив-ҳуқуқий ҳужжат Конституция нор- кил этилган.
малари ва қоидаларига зид келиши мумкин
эмаслиги қатъий белгиланган. Ушбу меъёр- Айтиш жоизки, Ҳаракатлар стратегияси-
га риоя этилиши Конституциявий суд томо- га мувофиқ Конституциявий суд фаолияти
нидан назорат қилинади. самарадорлигини ошириш, унинг ҳуқуқий
асосларини такомиллаштириш масаласи
Конституциявий суд юрисдикцияси кўп янги давр талаби ва эҳтиёжларига мос ра-
йиллик тарихга эга. Манбаларда 1803 йил- вишда қайта кўриб чиқилди. Айнан шу зару-
да АҚШда Мерберининг Медисонга қарши рат туфайли 2017 йил 31 майда «Ўзбекистон
кўрилган иши конститутциявий юрисдик- Республикасининг Конституциявий суди
ция, яъни қонунлар устидан конститутция- тўғрисида»ги Конституциявий қонун қабул
вий назоратнинг бошланиши, деб эътироф қилинди. Ушбу Қонун асосида Конституция-
этилади. Ўшанда АҚШ Олий суди биринчи вий суд ваколати доираси кенгайди, судья
бор агар Конгресс қабул қилган қонунлар ваколати муддати, судья лавозимига номзод-
мамлакат Конституциясига зид бўлса, ижро га қўйиладиган талаблар, уларнинг ваколат
этилмаслиги мумкин, деб тан олган. муддати билан боғлиқ қатор янги меъёрлар
жорий қилинди.
Ўзбекистонда конституциявий назорат
институти мустақилликнинг илк даври, 2019 йил 13 декабрда қабул қилинган
яъни ўтган асрнинг 90-йилларида пайдо «Конституция ва қонун устуворлигини
бўлди. Юридик адабиётларда Конституция- таъминлаш, бу борада жамоатчилик на-
вий назорат комитети ташкил этилиши Ўз- зоратини кучайтириш ҳамда жамиятда
бекистонда Конституциявий мустақиллик ҳуқуқий маданиятни юксалтириш бўйи-
ча қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
20 КОНСТИТУЦИЯВИЙ ҲУҚУҚ
ги Президент қарорида Конституциявий даги Тадбиркорлик субъектларининг ҳуқуқла-
судга масалалар киритиш ҳуқуқига эга ри ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш
бўлган субъектларга Инсон ҳуқуқлари бўйича вакил ҳисобига кенгайди.
бўйича Ўзбекистон Республикаси Мил-
лий маркази, Ўзбекистон Республи- Янги таҳрирдаги Қонунга биноан, агар
каси Президенти ҳузуридаги Тадбир- қонун фуқаролар ва юридик шахсларнинг
корлик субъектларининг ҳуқуқлари ва конституциявий ҳуқуқлари ва эркинликла-
қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш бў- рини бузаётган ҳамда судда кўрилиши ту-
йича вакил, шунингдек фуқаролар ва юри- галланган муайян ишда қўлланилган бўлса,
дик шахсларни ҳам киритиш, Конститу- фуқаролар ва юридик шахслар қонуннинг
циявий судда иш юритишнинг процессуал Конституцияга мувофиқлигини текшириш
хусусиятлари (судга масала киритиш тар- тўғрисидаги шикоят билан Конституциявий
тиби, суд муҳокамаси, муддатлари, суд қа- судга мурожаат этишга ҳақли бўлди.
рорлари ижроси ва бошқалар)ни тартибга
солувчи меъёрларни жорий этиш вазифаси Алоҳида таъкидлаш жоизки, фуқароларга
белгиланди. Ушбу янги меъёрлар жорий олдин бундай ҳуқуқ ёки ваколат берилмаган.
йил 12 март куни Олий Мажлис Сенати Уларнинг шикояти Конституциявий суднинг
томонидан маъқулланган «Ўзбекистон учта судьяси томонидан ўрганиб чиқилган-
Республикасининг Конституциявий суди дан сўнг Конституциявий суд муҳокамасига
тўғрисида»ги Конституциявий қонундан киритилган. Агар улар лозим топмаса, му-
ўрин олди. Мазкур Қонун шу йилнинг 27 рожаат қилган фуқарога фақат тушунтириш
апрель куни Ўзбекистон Республикаси берилган, холос. Бундай тартиб, табиийки,
Президенти томонидан имзоланди ва мат- фуқароларни ўз ҳуқуқ ва эркинликларини
буотда эълон қилинди. суд орқали ҳимоя қилиш ҳуқуқидан маълум
маънода маҳрум қилган. Янги Қонунда айни
Янги таҳрирдаги Қонуннинг афзал шу ҳолатга чек қўйилди.
жиҳатларидан бири шундаки, унда Консти-
туциявий судда иш юритишнинг барча про- Мухтасар айтганда, «Ўзбекистон Рес-
цессуал босқичлари, яъни мурожаатларни публикасининг Конституциявий суди тўғри-
дастлабки тарзда кўриб чиқиш ва ўрганиш, сида»ги Қонуннинг янги таҳрирда қабул қи-
ишни кўриш учун қабул қилиш, суд ишлари- линиши Президентимиз таъкидлаганидек,
ни юритиш иштирокчилари ҳамда уларнинг мамлакатимизда демократик ҳуқуқий дав-
ҳуқуқ ва мажбуриятлари, суд муҳокамаси, лат ва эркин фуқаролик жамиятини барпо
суд қарорлари, суд мажлиси баённомаси ва этиш учун ҳаётимизнинг барча жабҳалари-
бошқа ҳаракатлар конституциявий қонун да конституциявий назоратни кучайишига,
даражасида белгиланди. бу эса пировард натижада инсон ҳуқуқ ва
эркинликларини, унинг шаъни, қадр-қимма-
Конституциявий судга мурожаат қилиш ти, мол-мулкининг дахлсизлигини сақлаш,
ҳуқуқига эга бўлган субъектлар доираси мам- фуқароларнинг меҳнат қилиш, таълим
лакатимизда инсон ҳуқуқ ва эркинликлари ҳи- олиш, тиббий ёрдамдан фойдаланиш каби
моячилари – Ўзбекистон Республикаси Олий энг асосий ҳуқуқларини тўла таъминлаш
Мажлисининг Инсон ҳуқуқлари бўйича ваки- имконини беради.
ли (омбудсман) ўринбосари – Бола ҳуқуқлари
бўйича вакил, Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбе- А. РАҲИМОВ,
кистон Республикаси Миллий маркази ҳамда Ўзбекистон Республикаси
Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузури- Конституциявий суди девони раҳбари,
юридик фанлар номзоди
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
ЭЛЕКТРОН ҲУКУМАТ 21
ЎЗБЕКИСТОНДА ЭЛЕКТРОН ҲУКУМАТ
Ривожланиб бораётган ахборот-коммуни- бида Ўзбекистон Республикасида телекомму-
кация технологиялари, интернет ва дунё ахбо- никация технологиялари, алоқа тармоқлари
рот алмашинувининг жадаллашуви жамият- ва инфратузилмасини ривожлантириш дас-
нинг барча соҳаларига, шу жумладан, давлат тури, «Электрон ҳукумат» тизимининг ах-
хизмат кўрсатиш ва идоралар ўртасида рақам- борот тизимлари комплекси ва маълумотлар
ли ҳамкорлик йўналишларига ҳам ўз таъси- базаларини яратиш бўйича лойиҳалар ва чо-
рини ўтказди. Ушбу соҳанинг рақамлашуви ра-тадбирлар рўйхати тасдиқланган. Алоқа,
натижасида «Электрон ҳукумат» тушунчаси ахборотлаштириш ва телекоммуникация тех-
вужудга келди. нологиялари давлат қўмитаси қошида ушбу
тизимларни жорий этиш бўйича умумий тех-
Электрон ҳукумат кенг маънода замона- ник сиёсатни олиб бориш учун «Электрон ҳу-
вий ахборот-коммуникация технологияларини кумат» тизимини ривожлантириш ҳамда Ах-
қўллаш орқали давлат хизматларини кўрса- борот хавфсизлигини таъминлаш марказлари
тишни ташкил этиш бўйича давлат идоралари ишга туширилган.
ва бошқа ташкилотлар фаолиятини таъмин-
лаш чора-тадбирларидир. Бундан ташқари, Аҳолининг интерактив давлат хизматлари-
электрон ҳукуматни давлат идоралари хизмат дан фойдаланиш имкониятини яратиш учун
кўрсатиш тизимининг тезкорлиги, самарадор- 2013 йил 1 июлда Ягона давлат интерактив
лиги, очиқлиги ҳамда шаффофлигини таъмин- хизматлари портали (www.my.gov.uz) ишга
лаш мақсадида рақамли воситалардан фойда- туширилди. 2015 йил 17 мартдан эса, Ўзбекис-
ланиш усули деб ҳам ҳисоблаш мумкин. тон Республикаси очиқ маълумотлар порта-
ли (data.gov.uz) фойдаланишга топширилди.
Бутун дунёда замонавий ахборот-коммуни- Мазкур ишларнинг мантиқий давоми қонун
кация технологияларининг кенг имкониятла- ҳужжатлари таъсирини баҳолаш тизимини
ридан фойдаланиш жараёнлари Ўзбекистонни алоҳида портал кўринишида ишга тушириш
ҳам четлаб ўтмади. Aлоқа, ахборотлаштириш эди. Мазкур тизим 2015 йил 1 январдан ишга
ва телекоммуникация технологияларининг туширилиб, Ягона давлат интерактив хизмат-
ривожланиши халқимиз фаровонлигини лари порталининг алоҳида бўлимида аҳоли
ошириш ва мамлакат иқтисодий ўсишининг эътиборига ҳавола этилди1.
муҳим омили сифатида давлат сиёсатининг
асосий устувор йўналишларидан биридир. 2016 йил 10 июнь куни «Электрон ҳукумат
Соҳадаги жадал ўзгаришлар натижасида янги тўғрисида»ги Қонуннинг кучга кириши жа-
қонун лойиҳалари ишлаб чиқилиб, ўзига хос миятимизда идоралараро, идоралар ва фуқа-
институционал тизим шаклланиб борди. ролар, тадбиркорлар ўртасидаги электрон
муносабатларнинг ривожланиши, фуқаро
«Ахборотлаштириш тўғрисида» ва «Элек- манфаатларининг мустаҳкам ҳимояланиши,
трон ҳукумат тўғрисида»ги қонунлар ҳамда Интернет тармоғида таълим-тарбиявий, фой-
«Ўзбекистон Республикаси Миллий ахбо- дали контентнинг яратилиши, ахборотлашти-
рот-коммуникация тизимини янада ривож- риш соҳасида катта ўзгаришларнинг кенг
лантириш чоралари тўғрисида» 2013 йил қамровли янги босқичини бошлаб берди.
27 июндаги 1989-сонли қарорнинг қабул қили-
ниши мамлакатда ахборот технологияларини Электрон ҳукуматни шакллантириш ва
ривожлантириш, «Электрон ҳукумат» тизи- унинг фаолиятини йўлга қўйиш бўйича Ўзбе-
мини жорий қилишда алоҳида муҳим аҳамият- кистонда тегишли ҳуқуқий база ишлаб чиқи-
га эга бўлди. Мазкур қарор билан Ўзбекистон либ, институционал тизим шакллантирилиб
Республикаси Миллий ахборот-коммуника- борилган бўлса-да, унинг амалда самарали
ция тизимини янада ривожлантириш бўйича ишлашида баъзи муаммолар мавжуд эди.
Комплекс дастур тасдиқланган. Унинг тарки-
Биринчидан, маъмурий тартиб-таомил-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
22 ЭЛЕКТРОН ҲУКУМАТ
ларни такомиллаштириш, давлат хизматла- 2017–2021 йилларда Ўзбекистон Респуб-
ри кўрсатиш тизимини соддалаштириш ва ликасини ривожлантиришнинг бешта усту-
давлат органларининг барча даражаларида вор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратеги-
мурожаат этувчилар билан ўзаро ҳамкорлик ясида «Электрон ҳукумат» тизимини янада
жараёнларини ортиқча бюрократлаштириш- ривожлантириш масаласига алоҳида эъти-
ни тубдан қисқартириш бўйича таъсирчан чо- бор қаратилди. Хусусан, унда «Электрон ҳу-
ралар кўрилмади. кумат» тизимини такомиллаштириш, давлат
хизматлари кўрсатишнинг самараси, сифати-
Иккинчидан, давлат хизматлари кўрса- ни юксалтириш ва бу хизматдан аҳоли ҳамда
тишда «ягона дарча» тамойилини кенг жорий тадбиркорлик субъектлари томонидан фой-
этиш бўйича кўрилаётган чора-тадбирларга даланиш имкониятини ошириш вазифалари
қарамасдан, давлат органларида фуқароларга белгилаб қўйилди.
хизмат кўрсатиш сифати қониқарсиз қолган.
Ўзбекистонда электрон ҳукумат бўйича
Учинчидан, давлат органлари фаолияти- меъёрий-ҳуқуқий базани шакллантириш би-
нинг очиқлиги ва шаффофлигини таъмин- лан бирга соҳадаги дастур ва лойиҳаларни
лашда тизимли ёндашув мавжуд эмас эди. Ай- ишлаб чиқиш ва амалга ошириш институци-
рим давлат органларида аҳоли билан расмий онал тизими ҳам ташкил этилди. Жумладан,
мулоқот маданияти қониқарсиз бўлган. Ўзбекистон Республикаси Президентининг
2020 йил 28 апрелдаги ПҚ-4699-сонли Қа-
Тўртинчидан, давлат органларининг ахбо- рори ҳамда Вазирлар Маҳкамасининг 2020
рот тизимлари ва маълумотлар базаларида фуқа- йил 25 июндаги 409-сонли қарори асосида
ролар ва ташкилотлар фаолияти тўғрисидаги «Электрон ҳукумат лойиҳаларини бошқариш
рақамли маълумотлар ҳажми тартибга солинма- маркази» давлат муассасаси ташкил этилиб,
ган. Улардан фойдаланишни назорат қилиш ва унинг вазифаси «Электрон ҳукумат» тизи-
ҳимоя қилишнинг самарали механизмлари мав- ми доирасида лойиҳаларни ишлаб чиқиш ва
жуд бўлмагани ахборот хавфсизлигига ва инсон амалга оширишнинг самарали ва шаффоф
ҳуқуқларига жиддий таҳдид солган. механизмларини яратувчи, шунингдек ушбу
соҳадаги лойиҳалар, лойиҳа ва техник ҳуж-
Бешинчидан, мамлакатнинг шаҳар ва жатларни сифатли экспертизадан ўтказишни
қишлоқ аҳолиси ўртасида замонавий ахборот таъминлаш этиб белгиланди. 2020 йил 5 ок-
технологияларидан, компьютер ва мобиль тех- тябрда Ўзбекистон Республикаси Президенти
нологиялардан фойдаланиш кўникмаларини қарори билан «Рақамли Ўзбекистон – 2030»
кенгайтиришда рақамли тафовут кучли эди. стратегияси қабул қилиниб, мазкур Страте-
гия доирасида ҳудудларни ва тармоқларни
Ўзбекистон Республикаси Президенти- рақамли трансформация қилиш дастурлари
нинг 2016 йил 28 декабрда қабул қилинган белгиланди. Бугунги кунда ахборот тизимла-
«Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожа- ри ва ресурсларини ривожлантириш борасида
атлари билан ишлаш тизимини тубдан тако- «Электрон ҳукумат» тизими фойдаланувчи-
миллаштиришга доир чора-тадбирлар тўғри- ларини идентификациялаш ягона ахборот ти-
сида»ги Фармонига мувофиқ мурожаатлар зимининг янги талқини ишлаб чиқилиб, ишга
билан ишлашнинг сифат жиҳатидан янги ва туширилди. Эски тизимда рўйхатдан ўтган
самарали тизими яратилди. фаол фойдаланувчилар маълумотлари янги
тизимга автоматик миграция қилинди3.
Мазкур тизимнинг асоси бўлган Ўзбекис-
тон Республикаси Президентининг виртуал Умуман олганда, бугунги кунгача «Элек-
қабулхонаси ва Халқ қабулхоналари бевосита трон ҳукумат» тизими соҳасида қатор муҳим
Давлат раҳбарига мурожаат қилиш, халқ би- ишлар амалга оширилди.
лан доимий мулоқот олиб бориш, одамларни
қийнаб келаётган муаммоларни ҳал этишнинг Жумладан, фуқаролар ва тадбиркорлик
таъсирчан механизмига айланди. Ўзбекистон субъектлари электрон ҳукумат хизматларидан
Республикаси Президентининг виртуал қа- масофадан туриб қулай ва осон фойдаланиш-
булхонасига ўтган қисқа даврда 5 миллион
100 мингдан ортиқ мурожаат келиб тушгани
ҳам бунинг яққол тасдиғидир2.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
ЭЛЕКТРОН ҲУКУМАТ 23
лари учун 2020 йил декабрь ойида Ягона лумотларни ўз вақтида янгилашни монито-
интерактив давлат хизматлари порталининг ринг қилишни таъминлайди. Бугунги кунга
янгиланган талқини ишга туширилди. Бунда қадар порталга 149 та давлат идоралари томо-
порталга бир қанча янгиликлар ва ўзгарти- нидан 11 мингдан ортиқ маълумотлар тўпла-
ришлар киритилди, хусусан биргина олис ва ми жойлаштирилган бўлиб, улардан фойдала-
чекка ҳудудлардаги 500 дан ортиқ почта алоқа нишлар сони 7,5 миллиондан ортган.
объектларида 17 турдаги электрон давлат хиз-
матларини кўрсатиш йўлга қўйилди. Давлат органларида ахборот-коммуника-
ция технологияларини жорий этиш ҳамда ҳу-
Давлат статистика қўмитаси билан ҳамкор- дудларнинг рақамли ривожланиши ҳолатлари
ликда Ўзбекистон Республикаси Очиқ маъ- «диагностикаси»ни ўтказиш, муаммоли маса-
лумотлар порталининг янги талқини ишлаб лаларни аниқлаш, лозим топилса, уларни ҳал
чиқилиб, маълумотлар тўлдириш жараёни қилиш йўлларини топиш мақсадида махсус
давом этмоқда. Портал давлат органларининг баҳолаш методикалари ишлаб чиқилди.
ахборот тизимлари интеграцияси ҳамда маъ-
Бугунги кунда «Электрон ҳукумат лойи-
АННОТАЦИЯ
Ушбу мақолада Ўзбекистонда электрон ҳукуматни шакллантириш бўйича қабул қилин-
ган қарор ва қонунлар, шунингдек институционал ўзгаришлар ёритилган. Бундан ташқари,
Ўзбекистонда «Электрон ҳукумат» тизими соҳасида амалга оширилган ишларнинг ютуқ ва
камчиликлари билан бир қаторда 2017–2021 йилларда амалга оширилган кенг ислоҳотлар
натижасида соҳадаги муаммоларнинг бартараф этилганлиги, мустаҳкам қонунчилик базаси
ҳамда ўзига хос институционал тизим яратилганлиги алоҳида таъкидланган. Мақола сўнг-
гида «Электрон ҳукумат» тизимини янада такомиллаштириш соҳасида олиб борилаётган
ишларни давоми сифатида таклиф ва тавсиялар ҳам келтириб ўтилган.
Калит сўзлар: электрон ҳукумат, интернет, замонавий ахборот-коммуникация техноло-
гиялари, ахборотлаштириш, давлат хизматлари, масофавий хизматлар, рақамлашув.
***
В данной статье рассматриваются принятые решения, законы и институциональные из-
менения по формированию электронного правительства в Узбекистане. Отмечаются дости-
жения и проблемы в области системы электронного правительства. Особое внимание уделя-
ется описанию устранения проблем и созданию прочной законодательной базы в результате
масштабных реформ, проведенных в 2017–2021 годах. Обсуждены также предложения и
рекомендации по дальнейшему продолжению работы, проводимой в области совершенство-
вания системы электронного правительства.
Ключевые слова: электронное правительство, интернет, современные информацион-
но-коммуникационные технологии, информатизация, государственные услуги, дистанцион-
ное обслуживание, цифровизация.
***
This article discusses decisions and laws adopted on the formation of e-government in Uzbekistan,
as well as institutional changes. In addition, it was noted achievements and shortcomings carried
out in the field of e-government in Uzbekistan. Special attention is paid to the elimination of
problems and the creation of a solid legislative framework and specific institutional system as a
result of the large-scale reforms in 2017-2021.
At the end of the article, suggestions and recommendations are also discussed as a continuation
of reforms carried out in the field of further improvement of the e-government system.
Key words: E-government, Internet, modern information and communication technologies,
informatization, public services, remote service, digitalization.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
24 ЭЛЕКТРОН ҲУКУМАТ
ҳаларини бошқариш маркази» томонидан тайёрлигини юқори баҳолади.
ахборот тизимлари ва ресурсларини ривож- Хулоса ўрнида Ўзбекистонда «Электрон
лантириш борасида Ягона идентификация ти-
зимининг янги талқини ишлаб чиқилиб, ишга ҳукумат» тизимини янада такомиллаштириш
туширилди (www.id.egov.uz). Аввалги тизимда соҳасида олиб борилаётган ишларнинг даво-
рўйхатдан ўтган фаол фойдаланувчилар маълу- ми сифатида қуйидаги таклифларни илгари
моти янги тизимга автоматик тарзда ўтказилди. суриш мумкин:
Тизимнинг ишга тушганига қисқа вақт бўл-
ганига қарамай, фойдаланувчилари сони 220 биринчидан, «Электрон ҳукумат» тизими
мингтага ортиб, 820 минг нафарга етди (аввалги соҳасидаги ҳуқуқий ва меъёрий базани янада
тизимда 600 мингта эди). Ҳозирги кунда ушбу такомиллаштириш, инновацион тадқиқотлар-
тизимга давлат идоралари ва ташкилотларининг ни қўллаб-қувватлаш ва дунё талаблари бў-
60 дан ортиқ ахборот тизимлари ва ресурслари йича, айниқса, БМТ услубларига кўра «Элек-
интеграция қилинган. трон ҳукумат» тизимини ривожлантириш
мақсадга мувофиқдир;
Давлат органларида электрон ҳукуматнинг
жорий этилган ва этилаётган ахборот тизим- иккинчидан, тегишли маълумотларни
лари ҳисобини юритиш ва мониторингини барча учун очиқ эълон қилиш орқали давлат
олиб бориш, шунингдек лойиҳа-техник ҳуж- органлари ва ташкилотлари фаолиятининг
жатларини кўриб чиқиш жараёнини электрон шаффофлигини таъминлаш соҳадаги муҳим
шаклга ўтказиш имкониятини яратиш мақса- ишлардан биридир;
дида Электрон ҳукуматнинг ахборот тизимла-
ри ва ресурсларининг ягона реестри ахборот учинчидан, «Рақамли Ўзбекистон – 2030»
тизими яратилиб, ишга туширилди. лойиҳасига кўра замонавий ахборот техноло-
гиялари соҳасида инсон капитали, кадрлар
Ўзбекистон «Электрон ҳукумат» тизими тайёрлаш тизимини янада такомиллаштириш
соҳасида қисқа даврда амалга оширилган ҳамда давлат идоралари ва ташкилотлари
ишлар ва унинг бугунги кундаги самара- хизмат кўрсатишини электрон шаклга транс-
ли фаолияти хорижий эксперт ва халқаро формация қилиш соҳада олиб борилаётган
ташкилотлар томонидан ҳам эътироф этил- ишларда ўз самарасини бериши мумкин;
моқда. Жумладан, электрон ҳукуматнинг
ривожланиш даражаси бўйича дунё давлат- тўртинчидан, ахборот ресурслари соҳа-
лари рейтингида 2016 йилда эълон қилин- сида электрон ҳукуматнинг марказий маъ-
ган «Электрон ҳукуматнинг ривожланиш лумотлар базалари ҳамда рақамли хизмат
даражаси бўйича БМТ таҳлили» (United кўрсатувчи давлат идора ва ташкилотлари ўр-
Nations E-Government Survey)да Ўзбекис- тасида ўзаро ҳамкорликни йўлга қўйиш ушбу
тон 20 поғона илгарилаб, 193 та давлат ичида соҳани тизимли ривожлантиришнинг муҳим
80-ўринни эгаллаган4. 2020 йилда эса, ушбу босқичларидан ҳисобланади;
ташкилотнинг Электрон иштирок этиш ин-
дексига кўра (E-Participation Index, EPI), Ўз- бешинчидан, давлат идоралари ва бошқа
бекистон 59-ўриндан 46-ўринга кўтарилиб, ташкилотларнинг электрон хизмат кўрсатиш
ўз поғонасини 13 та пунктга яхшилаган. фаолиятини ташкил этишда ахборот хавфсиз-
лиги ва маълумотлар ҳимоя қилинишини таъ-
БМТ тараққиёт дастурининг рақамли ин- минлаш чораларини кўриш зарур.
новациялар ва ижро этувчи офисини баҳолаш
бўйича вакиллари Ўзбекистоннинг жамият- Б. ИЗЗАТУЛЛАЕВ,
ни қамраб олувчи рақамли трансформацияга Ўзбекистон Республикаси
Адлия вазирлиги ҳузуридаги
Ҳуқуқий сиёсат тадқиқот институти
масъул ходими
1 http://old.my.gov.uz/uz/news/smi.
2 https://pm.gov.uz/uz/#/appeal_app_root.
3 https://www.uza.uz/uz/posts/elektron-hukumat-amaliy-ishlar-muammolar-muhokama-qilindi_264001.
4 https://publicadministration.un.org/egovkb/en-us/Data-Center.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
ХАЛҚАРО ҲАМКОРЛИК 25
ИНСОН ҲУҚУҚЛАРИНИ ҲИМОЯ
ҚИЛИШ БЎЙИЧА ХАЛҚАРО ҲАМКОРЛИК
Инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликларини монидан қатор муҳим вазифалар амалга
таъминлаш Ўзбекистондаги ислоҳотлар- оширилмоқда.
нинг энг муҳим йўналишидир. Бу йўлда
давлатимиз барча куч ҳамда воситалар- Республикамизда 2020 йил якуни
ни сафарбар қилмоқда. бўйича 28 мингдан ортиқ лўли болала-
ри қайд этилган. Уларнинг 15 минги уй,
Дунё ҳамжамияти билан муносабат- 428 нафари мактабгача таълим, 12 минги
ларимиз миллати ва мавқеи, эътиқоди ва мактаб, 98 нафари ўрта махсус касб-ҳу-
қарашларидан қатъи назар, ҳар бир фуқа- нар таълими билан қамраб олинган. 2018
ронинг ҳуқуқ ҳамда манфаатлари нуқтаи йилда 1 200 дан, 2019 йилда 1 400 дан
назаридан йўлга қўйилмоқда. ва 2020 йилда 1 800 дан ортиқ лўли бола-
ларига ижтимоий ёрдам берилган.
Президент Шавкат Мирзиёев БМТ-
нинг Инсон ҳуқуқлари бўйича Кенга- Қайд этилган этник гуруҳлар ва апа-
шининг 46-сессиясидаги маърузасида тридлар учун ҳуқуқий ҳимоя масалалари
Ўзбекистон сўнгги йилларда Кенгаш- бўйича Бош прокуратура Академияси то-
га аъзо бўлиш учун бутун масъулият- монидан Ички ишлар вазирлиги Акаде-
ни англаган ҳолда интилиб келганини мияси билан ҳамкорликда семинар-тре-
таъкидлаб, янги Ўзбекистонни бунёд нинглар ўтказилган.
этишга қаратилган демократик ис-
лоҳотлар ортга қайтмайдиган даража- БМТнинг инсон ҳуқуқларини ҳимоя
да тус олганини алоҳида таъкидлади. қилиш тузилмалари билан ҳам самара-
ли ҳамкорлик йўлга қўйилмоқда. Жорий
Давлатимиз раҳбари таъбири билан йил давомида БМТнинг Инсон ҳуқуқла-
айтганда, биз БМТнинг «Инсон ҳуқуқла- ри бўйича қўмитасининг давлатимизда-
ри йўлида ҳаракатга даъват» ташаббуси- ги алоҳида шахслар бўйича 10 дан зиёд
ни илгари суриш учун Кенгаш аъзолари, қарорлари бажариш учун келиб тушди.
барча шерикларимиз билан яқин ҳамкор-
ликни давом эттирамиз. Бинобарин, Ўзбекистонда инсон
ҳуқуқлари билан боғлиқ зарар етказиш
Таҳлиллар инсон ҳуқуқлари бўйи- бўйича жавобгарлик асослари (деликт ва
ча халқаро ҳамкорлик уфқлари кенгай- қатъий жавобгарлик), турлари ва исбот-
ган сари халқаро илғор ҳуқуқий стан- лаш стандартлари, шунингдек рақамли
дартлар миллий ҳуқуқни қўллаш ама- далилларни олиш, кўриб чиқиш ва баҳо-
лиётида кўпроқ акс эта бошлаганини лаш тартибига оид фундаментал қоида-
кўрсатмоқда. ларни киритиш тақозо қилинмоқда.
Жумладан, БМТнинг Ирқий камси- Бундай тавсифдаги қоидалар инсон
тишни тугатиш бўйича қўмитасининг ҳуқуқларининг ҳимоя қилинишини қу-
якуний мулоҳазаларини ва тавсияларини лайлаштиради, бузилган ҳуқуқларнинг
бажариш юзасидан Миллий ҳаракатлар тикланиши тезлиги ва сифатини оши-
режаси доирасида Бош прокуратура то- ришга хизмат қилади, зарар етказиш
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
26 ХАЛҚАРО ҲАМКОРЛИК
бўйича жавобгарлик юкини тўғри тақ- га жиддий киришган.
симлаш ва жавобгар шахслар доирасини Жумладан, Европа Кенгаши доираси-
аниқлашда асосий ўрин тутади.
да 7 йилдан буён фаолият юритаётган
Шуниси муҳимки, янги Ўзбекистон- HELP (HELP – Hum an rights Education
ни барпо этиш жараёнида мамлакат етук- for Legal Рrofessionals) дастури аъзо-мам-
лигининг энг асосий белгиси бўлган лакатларда инсон ҳуқуқлари ва асосий
инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, бу эркинликларини ҳимоя қилиш бўйича
борада жавобгарлик институтини тако- таълим натижаларини яхшилаш ҳамда
миллаштиришга, шу билан бирга, ет- HELP тармоғи аъзолари ва шериклари
казилган зарарни қоплашнинг адолатли билан икки томонлама ва ҳудудий ҳам-
тартибини таъминлашга алоҳида аҳами- корлик йўналишларини белгилаб олишга
ят берилмоқда. хизмат қилади.
Мисол учун, ўтган йилда фақат сай- HELP лойиҳаси юридик касб эгалари-
ёр қабулларнинг ўзида у ёки бу жиҳат- га миллий даражада инсон ҳуқуқларини
дан ҳуқуқлари бузилган 52 мингдан зиёд таъминлаш ва Инсон ҳуқуқлари бўйи-
фуқаронинг муаммолари, 187 мингга ча Европа суди стандартлари тўғрисида
яқин фуқаронинг мурожаатлари бево- маълумотларга эга бўлишга ҳам ёрдам
сита прокуратура органларида ўрганиб беради.
чиқилиб, ҳал этилди.
Маълумки, энг катта халқаро суд ҳи-
Қонунлар ижроси устидан назорат фа- собланган Инсон ҳуқуқлари бўйича Ев-
олияти доирасида қарийб 122 минг нафар ропа судида 57 нафар судья ва 650 нафар-
фуқаронинг бузилган ҳуқуқи тикланиб, дан зиёд хизматчи фаолият юритади. Ҳар
29 мингта ноқонуний ҳужжат қонунга йили келиб тушаётган 50 мингдан зиёд
мувофиқлаштирилди, судларга 241 млрд. мурожаатни кўриб чиқиш натижалари
сўм зарарни ундириш тўғрисида 8 минг бўйича Европа суди томонидан миллий
200 дан зиёд ариза киритилди. судларнинг қарорлари бекор қилинмай-
ди, балки миллий ҳуқуқ тизимидаги ин-
Ушбу масаланинг муҳимлиги Ўз- сон ҳуқуқларини бузилиши ҳолатлари
бекистоннинг тегишли давлат орган- қайд этилади.
лари ва манфаатдор томонларини ин-
сон ҳуқуқларини ҳимоя қилишга оид Масалан, «Акмалов Россияга қарши»
халқаро ҳуқуқий инструментларнинг иши бўйича Инсон ҳуқуқлари ва асосий
асосий тамойиллари ва қоидалари тўғри- эркинликларини ҳимоя қилиш бўйича
сида хабардор қилиш, уларнинг давлати- Европа конвенциясининг 8-моддаси та-
миз учун долзарблиги, уларни Ўзбекис- лаблари бузилганлиги эътироф этилган.
тонда қўллаш имкониятлари ва халқаро Яъни, ушбу давлатда магистратурани та-
илғор тажрибалардан қандай фойдала- момлаган Акмалов мазкур олий таълим
ниш мумкинлигини муҳокама этишни маскани аспирантура босқичида ўқишни
тақозо қилмоқда. давом эттириш учун Россияга келганида
миграция хизматидаги чалкашликлар не-
Масалан, инсон ҳуқуқ ва манфаат- гизида депортация қилингани, аспиран-
ларини самарали ҳимоя қилишнинг турада ўқиш ҳуқуқи тасдиқланганидан
ҳуқуқий воситалари шаклланиб бораёт- сўнг ҳам чегарадан иккинчи маротаба
ган бир вақтда Европа кенгаши инсон асоссиз ўтказилмагани сабабли унга ет-
ҳуқуқлари бўйича ҳуқуқий касб эгалари- казилган 5 минг евродан зиёд моддий ва
га энг илғор билимларни етказиб бериш-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
ХАЛҚАРО ҲАМКОРЛИК 27
маънавий зарарни ундириш ҳақида суд га ошган HELP дастури бўйича инсон
қарори қабул қилинган. ҳуқуқларини яхшилаш юзасидан европа-
ча таълим бериш, HELP дастури бўйича
HELP дастури доирасида юқорида- ҳамкорлик уфқлари, инсон ҳуқуқларини
ги каби суд-ҳуқуқ амалиёти шарҳла- ҳимоялашнинг минтақавий дастаклари,
ри ҳуқуқий касб эгаларига етказилиб, сунъий интеллект, давлат хизматининг
ижтимоий-сиёсий ҳаётда одил судловга асосий тамойиллари мавзуларида муно-
эришиш, самарали ҳуқуқий ёрдам олиш заралар ўтказилди.
ҳуқуқини таъминлаш, камситмаслик
ва тенглик тамойилларига риоя қилиш Мунозараларда коронавирус панде-
аҳволи яхшиланади. миясигача бўлган даврдаги ижтимоий,
маданий, маънавий-маърифий муноса-
Шу тарзда бугунга келиб, HELP плат- батларни тўлиғича тикланмаслиги, иқти-
формасида қамоқда ушлаб туришнинг содий ва ҳуқуқий мулоқот тавсифи сези-
муқобил чоралари, биотиббиётда инсон ларли ўзгариши, пандемия муносабати
ҳуқуқларининг устувор тамойиллари, билан дунёда қўлланилган чеклашлар
болага дўст бўлган одил судлов ва инсон бирин кетин ечилиши билан ижтимоий
ҳуқуқлари, бизнес ва инсон ҳуқуқлари, ҳаёт, иқтисодий алоқалар ва ҳаётнинг
шахсий маълумотлар ва шахсий ҳаёт, бошқа жабҳаларига, хусусан шахсий
оила ҳуқуқи, спортда инсон ҳуқуқлари, муносабатлар тавсифига унинг етказган
одам савдоси ва замонавий қулчилик оқибатлари тўлароқ англаниши ҳақида
шаклларига қарши курашиш, имконият- ишончли маълумотлар тақдим этилди.
лари чекланган шахсларнинг ҳуқуқла-
ри, инсон ҳуқуқлари қаторида меҳнат Энг муҳими, пандемия таъсирида
ҳуқуқлари, мулк ҳуқуқи ҳамда Инсон бизнес майдони ва хизматлар кўрсатиш
ҳуқуқлари ва асосий эркинликларини соҳасига энг илғор рақамли технологи-
ҳимоя қилиш бўйича Европа конвенци- ялар, сунъий интеллект жадал суръат-
яси, жиноят ишлари бўйича суд ҳукмла- ларда кириб келиб, онлайн ишни ташкил
рининг асослилиги, жисмоний дахлсиз- этишга мақбул шароитлар ярата олган
лик ҳуқуқи (Биоэтика), аёлларнинг одил давлатлар тез суръатлар билан ривожла-
судловга эришиши, атроф-муҳит ва ин- нишда устунликлар ва молиявий жозиба-
сон ҳуқуқлари, фармацевтика жиноятчи- дорликка эга бўлади.
лиги каби туркум курслар яратилган.
Мазкур тадбирда чиқиш қилган Евро-
Жорий йилнинг 1-2 июль кунлари па Кенгаши, Европа Кенгаши Парламент
Франциянинг Страсбург шаҳрида Ев- ассамблеяси, Инсон ҳуқуқлари бўйича
ропа Кенгаши томонидан ташкил этил- Европа суди, Европа Кенгаши Инсон
ган «Human Rights Pesponses to Global ҳуқуқлари директорати, вакиллари:
Challenges» HELP Network йиллик кон-
ференциясида миллий озчиликлар ман- – Марказий Осиёнинг Европа Кен-
фаатларига амал қилиш, атроф-муҳитни гаши билан ягона ҳуқуқий майдонини
муҳофаза қилиш, рақамли майдонда ёш шакллантириш, инсон ҳуқуқларини
авлод ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, юқо- ҳимоя қилиш бўйича ҳамкорлик, де-
ри технологик муаммолар масалаларига мократия ва суд ҳокимиятини мустаҳ-
устувор аҳамият қаратилди. камлаш;
Конференцияда ўтган йил давомида – Марказий Осиёни HELP дастури
иштирокчиларининг сони икки баравар- Европага «яқинлаштириш»га имкон бе-
риши;
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
28 ХАЛҚАРО ҲАМКОРЛИК
– қонун устуворлиги давлатнинг му- қилиш институтлари билан конструктив
ваффақиятли ривожланишини ажралмас мулоқот муҳимлиги таъкидланди.
шарти эканлиги, инсон ҳуқуқлари бў-
йича қонунчиликни такомиллаштириш, Фикримизча, Европа Кенгашининг
ҳуқуқий маданият ва ҳуқуқий сиёсат- илғор тажрибасини инобатга олган ҳол-
ни ривожлантиришга Европа Кенгаши- да, биринчидан, HELP дастурининг Ев-
нинг инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ропа ва Марказий Осиё ўртасида умумий
инструментлари самарали ёрдам бери- ҳуқуқий макон яратишни тарғиб қилиш
ши (223 та конвенция, хартия, битим ва ва инсон ҳуқуқлари ҳимоясини мус-
бошқалар); таҳкамлаш мақсадларини қўллаб-қувват-
лаш лозим.
– инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш-
ни эълон қилиш билан бирга бу борадаги Иккинчидан, Ўзбекистонда HELP
халқаро стандартларни имплементация дастурини ишга тушириш Европа Итти-
жараёнини чуқурлаштириш, ҳуқуқий би- фоқига аъзо давлатлар ва Европа Кен-
лимларни оммалаштиришнинг муҳимли- гаши билан Ўзбекистоннинг бир-бири-
гини таъкидладилар. ни тушунишини яхшилашга ва ҳуқуқий
ривожланиш манфаатлари йўлида му-
Конференция майдонида европа- возанатли ва ўзаро манфаатли муноса-
ликлар томонидан Ўзбекистонда инсон батларни ривожлантиришга имконият
ҳуқуқларини тўла ва самарали рўёбга яратишини назарда тутиш ҳам муҳим
чиқаришга қаратилган ислоҳотлар жа- аҳамиятга эга.
раёни қизиқиш билан кузатиб борила-
ётгани, HELP дастури бўйича илк да- Учинчидан, короновирус инфекци-
дил қадамлар ташлангани ва бу ўринда ясининг тарқалиши ва у билан боғлиқ
Ўзбекистон прокуратурасининг сама- муаммолар ҳуқуқий билимларни омма-
рали фаолияти ҳақида маълумотлар лаштиришнинг барча кўрсаткичларига
берилди. салбий таъсир кўрсатаётган бир шароит-
да илғор рақамли технологияларга асос-
Миллий экспертларни жалб қилган ланган, сиёсатдан холи бўлган ва сама-
ҳолда HELP дастурини давлат тили- рали ҳуқуқий инструментлар ҳақидаги
га таржима қилиш ва Ўзбекистоннинг маълумотларни ўзида мужассам қилган
ГСП+ га қўшилганини инобатга олиб HELP дастурини Ўзбекистонда маҳал-
HELP дастуридаги бизнес ва мулк лийлаштириш фойдалидир.
ҳуқуқи курсларини мамлакат эҳтиёжла-
рига адаптация қилишни тезлаштириш Тўртинчидан, инсон ҳуқуқлари соҳа-
зарурлигига эътибор қаратилди. сида малакали мутахассисларга бўлган
юқори эҳтиёждан келиб чиқиб, HELP
Шунингдек, конференция майдонидаги дастури иштирокида бизнес ва инсон
учрашувларда Ўзбекистон мамлакат та- ҳуқуқлари, спортда инсон ҳуқуқлари, ин-
рихида биринчи марта БМТнинг Инсон сон ҳуқуқлари қаторида меҳнат ҳуқуқла-
ҳуқуқлари бўйича Кенгашига 2021–2023 ри, атроф-муҳит ва инсон ҳуқуқлари
йилларга сайлангани, ушбу мақомдан ин- курсларини давлат тилига таржима қи-
сон ҳуқуқларини фаол қўллаб-қувватлаш лиш ва миллий эҳтиёжларга адаптация
ва бу ҳуқуқларни ҳурмат қилмаганларни қилишни бошлаш мақсадга мувофиқдир.
жавобгарликка тортишга чақириш учун
фойдаланиш зарурлиги ҳамда Европа Т. УМАРОВ,
Кенгашининг инсон ҳуқуқларини ҳимоя юридик фанлар доктори
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
МАЪМУРИЙ ҲУҚУҚ ВА ЖАРАЁН 29
МАЪМУРИЙ ТАРТИБ-ТАОМИЛЛАР
АМАЛДА ҚЎЛЛАНИЛМОҚДАМИ?
Маълумки, Ўзбекистон Республикаси- монидан муқаддам қабул қилинган ҳоким
нинг «Маъмурий тартиб-таомиллар тўғри- қарорларини бекор қилиш жараёнида амал
сида»ги Қонуни 2019 йил 8 январдан кучга қилинмаяпти. Ҳоким қарорига ишониб,
кирди. турли сарф-харажатлар қилган тадбиркор-
лик субъекти ёки фуқароларнинг манфаат-
Ушбу Қонун маъмурий органларнинг лари қарорларни бекор қилишда инобатга
манфаатдор шахсларга нисбатан маъму- олинмаяпти.
рий-ҳуқуқий фаолиятига, шу жумладан, ли-
цензия, рухсат бериш, рўйхатдан ўтказиш Шунингдек, Қонуннинг 18-моддасига
тартиб-таомилларига, давлат хизматларини кўра, маъмурий орган маъмурий ишни тўғри
кўрсатиш билан боғлиқ бошқа тартиб-тао- ҳал қилиш учун аҳамиятга эга бўлган барча
милларга, шунингдек қонун ҳужжатларига ҳақиқий ҳолатларни ҳар томонлама, тўлиқ
мувофиқ бошқа маъмурий-ҳуқуқий фаоли- ва холисона текшириши шарт. Лекин, ушбу
ятга нисбатан татбиқ этилади. принцип ҳам амалиётда қўлланилмаяпти.
Бироқ, судлар томонидан кўриб чиқила- Жумладан, Фарғона шаҳар ҳокимлиги
ётган маъмурий ишлар таҳлили маъмурий томонидан «АБ» МЧЖга нисбатан Ер ре-
органлар томонидан ушбу Қонун талабла- сурслари ва давлат кадастри бўлими ки-
рига амал қилмаслик ҳолатлари мавжудли- ритган маълумотнома юзасидан огоҳлан-
гини кўрсатмоқда. тириш хати 2019 йилнинг 25 июль куни
берилганлиги инобатга олинмасдан, 2019
Жумладан, Қонуннинг 9-моддасига асо- йил 31 июль куни 850-сонли қарор чиқа-
сан маъмурий орган манфаатдор шахсга рилган. Бу ўринда ҳокимлик томонидан Ер
маъмурий ҳужжатни қабул қилиш учун кодексининг 38-моддаси талабига кўра 1
аҳамиятга эга бўлган барча ҳолатлар юза- ой ичида тегишли қарор қабул қилиниши
сидан ўз фикрини билдириш имкониятини белгиланган бўлса ҳам, орадан 6 кун ўтиб
бериши шарт. Маъмурий органлар томони- «АБ» МЧЖдан ер майдонини олиб қўйиш
дан қарор қабул қилиш жараёнида эса, маз- тўғрисида қарор чиқарилган. Ҳокимлик
кур қарордан манфаатдор бўлган шахслар- томонидан манфаатдор шахсларнинг ишда
нинг иштироки таъминланмаяпти. иштироки таъминланмасдан, иш ҳолатлари
тўлиқ ўрганилмасдан қарор қабул қилин-
Бундан ташқари, Қонуннинг 16-модда- ган. Шу сабабли, Фарғона шаҳар ҳокими-
сига мувофиқ, виждонан ҳаракат қилув- нинг мазкур қарори суд томонидан ҳақиқий
чи манфаатдор шахсларнинг маъмурий эмас деб топилган.
ҳужжатга бўлган ишончи қонун билан
қўриқланади. Қонуннинг 47-моддасига мувофиқ, қо-
нун ҳужжатларида назарда тутилган ҳол-
Маъмурий органлар манфаатдор шахс- ларда маъмурий иш маъмурий орган маж-
ларнинг юзага келган маъмурий амалиёт лисида кўриб чиқилиши лозим.
билан боғлиқ қонуний кутилган натижала-
рини ҳурмат қилиши шарт. Юзага келган Маъмурий иш маъмурий органнинг та-
маъмурий амалиётнинг ўзгартирилиши жа- шаббуси билан ёки манфаатдор шахснинг
моат манфаатлари билан оқланган бўлиши, илтимосномаси бўйича ҳам мажлисда
умумий хусусиятга эга ва барқарор бўлиши кўриб чиқилиши мумкин. Бироқ, маъму-
керак. рий органлар томонидан маъмурий ҳуж-
жатларни қабул қилишда белгиланган тар-
Мазкур принципга кўп ҳолларда маҳал-
лий ҳокимлик идоралари вакиллари то-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
30 МАЪМУРИЙ ҲУҚУҚ ВА ЖАРАЁН
тибда мажлис ўтказилганлик ва баённома ўйнаш ва гимнастика билан шуғулланиш
расмийлаштирганлик ҳолатлари мавжуд учун замонавий спорт майдончалари, шу-
эмас. Бундай тартибда қабул қилинган меъ- нингдек кичик ёшдаги болалар учун ўйин
ёрий ҳужжатлар қонун талабларига зид ра- майдончаси қурилиши мақсадга мувофиқ
вишда қабул қилинган деб ҳисобланади. деб топилган» деб кўрсатилган бўлса ҳам,
орган томонидан М.Ш.га ер майдони ажра-
Бундан ташқари, Қонуннинг 54-модда- тиш тўғрисидаги Қўқон шаҳар ҳокими-
сига мувофиқ, маъмурий ҳужжатнинг асос- нинг 2011 йил 7 июлдаги 743-сонли қаро-
лантирувчи қисмида қабул қилинган маъ- ри бекор қилинганлиги ва ҳозирда мазкур
мурий ҳужжатнинг барча ҳақиқий ва юри- ер майдони М.Ш.га тегишли эмаслигига
дик асослари келтирилиши керак. эътибор қаратилмаган. Натижада, маъму-
рий орган қарори суд томонидан ҳақиқий
Маъмурий ҳужжатни асослантириш эмас деб топилган.
чоғида маъмурий орган текширилмаган
ёки маъмурий иш юритиш жараёнида Шунингдек, Қонуннинг 60-моддасига
маъмурий ишга қўшиб қўйилмаган ёхуд мувофиқ, маъмурий ҳужжатни манфаатдор
маъмурий иш юритиш иштирокчиларига шахс фойдасига бекор қилиш мажлис ўт-
танишиш имконияти берилмаган далил- казмасдан амалга оширилиши мумкин.
ларга таянишга ҳақли эмас. Агар маъму-
рий ҳужжатни қабул қилишда маъмурий Маъмурий ҳужжатни манфаатдор шахс
органга маъмурий ихтиёрийлик (дискре- манфаатларига зид равишда бекор қилиш,
цион ваколат) берилган бўлса, маъмурий агар қонунда бошқача қоида назарда ту-
ҳужжатнинг асослантирувчи қисмида у тилмаган бўлса, уни мажлисда қайта кўриб
ёки бу маъмурий ихтиёрийликка (дискре- чиқиш орқали амалга оширилади.
цион ваколатга) ёхуд ундан воз кечишга
сабаб бўлган барча баҳолар, важлар ва Агар маъмурий ҳужжатни бекор қилиш
мулоҳазалар баён этилади. Бунда маъ- бир манфаатдор шахс фойдасига, аммо
мурий орган ўзи қабул қилган маъмурий бошқа манфаатдор шахснинг манфаатла-
ҳужжатнинг маъмурий тартиб-таомиллар рига зид равишда амалга оширилаётган
принципларига мувофиқлигини асослаб бўлса, ушбу модданинг иккинчи қисми-
бериши керак. да назарда тутилган қоидалар қўллани-
лади, деб кўрсатилган. Бироқ, маҳаллий
Судларда кўриб чиқилаётган маъмурий ҳокимликлар томонидан, кўп ҳолларда,
ҳужжатларнинг асосий қисми мазкур мод- ер майдонини давлат захирасига олиш
да талабига жавоб бермайди. Яъни, қарор- тўғрисидаги қарорларни бекор қилишда
лар асослантирилмасдан, фақатгина ки- манфаатдор шахслар иштирокида мажлис
риш ва хулоса қисмларидан иборат тарзда ўтказилмаяпти. Қарорнинг бекор қилин-
расмийлаштирилмоқда. Қарорларда маъ- ганлик ҳолатидан манфаатдор шахслар
мурий ҳужжатнинг қабул қилинишига асос хабардор эмас.
бўлган далиллар келтирилмаяпти.
Қонун 19-моддасининг иккинчи қисми-
Масалан, маъмурий органнинг 2020 йил да белгиланган қоидага мувофиқ, маъ-
11 мартдаги қарорида «Фуқаро М.Ш.нинг мурий тартиб-таомиллар принципларига
қилган мурожаатини кўриб чиқиб, фуқа- номувофиқлик маъмурий ҳужжатларнинг
рога шаҳарсозлик ва тадбиркорлик фаоли- ва маъмурий ҳаракатларнинг бекор қили-
ятини амалга ошириш учун рухсат берил- нишига ёки қайта кўриб чиқилишига олиб
ган ва ўзининг фойдаланувида бўлган ер келади.
майдонининг 700 кв.метр қисмида фақат
бир дона турар-жой биноси қурилиши, Б. ЮЛДАШЕВ,
қолган умумий фойдаланишдаги ер майдо- Фарғона туманлараро
нига футбол, баскетбол, волейбол, теннис маъмурий суди судьяси
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
ЭКОЛОГИЯ ВА ҲУҚУҚ 31
ТАБИИЙ РЕСУРСЛАРДАН ОҚИЛОНА
ФОЙДАЛАНИШНИНГ АЙРИМ МАСАЛАЛАРИ
Инсоният олдидаги долзарб вазифалар- ниш экологик муҳитга зарар етказмаслиги,
дан бири атроф-муҳитни муҳофаза қилиш, фуқаролар, юридик шахслар ва давлатнинг
табиатга оқилона муносабатда бўлиш, фло- ҳуқуқларини ҳамда қонун билан қўриқлана-
ра ва фауна оламини асраб-авайлаш, глобал диган манфаатларини бузмаслиги шартлиги
экологик инқирозга йўл қўймасликдир. Шу қатъий таъкидланган.
боис, 2017–2021 йилларда Ўзбекистон Рес-
публикасини ривожлантиришнинг бешта Шунингдек, Конституциянинг 55-мод-
устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стра- дасида ер, ер ости бойликлари, сув, ўсим-
тегияси1да ҳам экология ва атроф-муҳитни лик ва ҳайвонот дунёси ҳамда бошқа
муҳофаза қилиш масаласига алоҳида эъти- табиий захиралар умуммиллий бойлик
бор берилди. эканлиги, улардан оқилона фойдаланиш
зарурлиги ва улар давлат муҳофазасида
Давлатимиз раҳбари Бирлашган Мил- эканлиги кўрсатилган.
латлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг
75-сессиясидаги нутқида шундай таъкид- Асосий Қонунимизнинг 100-моддасига
лайди: «Давримизнинг ўткир муаммолари- кўра, маҳаллий давлат ҳокимияти орган-
дан яна бири – глобал иқлим ўзгаришла- лари ваколатларидан бири атроф-муҳитни
ридир. Бугунги кунда ҳар бир мамлакат бу муҳофаза қилишдир. Ушбу қоида вилоят,
жараённинг салбий таъсирини ҳис этмоқда. туман, шаҳарларда маҳаллий вакиллик ва
Минг афсуски, бундай ўзгаришлар Мар- бошқарув органлари зиммасига табиат ре-
казий Осиё тараққиётига ҳам катта хавф сурсларини муҳофаза қилиш ва улардан
туғдирмоқда. Эътиборингизни яна бир бор оқилона фойдаланиш вазифасини юклайди.
Орол денгизи қуришининг ҳалокатли оқи-
батларига қаратмоқчиман. Оролбўйи ҳуду- Мазкур конституциявий норма билан
ди экологик фожианинг марказига айланди. экологик фаолиятнинг қуйидаги асосий
Биз мавжуд аҳволни яхшилаш учун бу ерда принциплари ифодаланган:
икки миллион гектар янги ўсимлик майдон-
лари ва дарахтзорлар яратиш, тупроқ қатла- биринчидан, табиий ресурслар умум-
мини шакллантириш бўйича улкан ишларни миллий бойлик ҳисобланади, яъни юридик
амалга оширмоқдамиз2». маънода улар халқ мулкини ташкил этади
ҳамда улар номидан давлат ҳокимияти ва
Конституциямизнинг бир неча моддалари бошқаруви органлари қонунда белгиланган
инсоннинг яшаш учун қулай табиий муҳит- ваколатлари доирасида иш юритади;
га эга бўлиш ҳуқуқи, табиатни муҳофаза қи-
лиш ва экологик хавфсизликни таъминлаш- иккинчидан, табиий ресурслардан оқи-
га қаратилган. Хусусан, унинг 50-моддасида лона фойдаланиш зарур. Экология ҳуқуқи-
фуқаролар атроф табиий муҳитга эҳтиётко- да оқилона деганда, табиий ресурслардан
рона муносабатда бўлишга мажбур эканли- экологик норматив ва стандартларга қатъий
ги белгилаб қўйилган. риоя этган ҳолда фойдаланиш тушунилади;
54-моддасида мулкдор мулкига ўз хоҳи- учинчидан, табиат объектлари ва ре-
шича эгалик қилиши, ундан фойдаланиши сурслари давлат томонидан қўриқланади.
ва уни тасарруф этиши, мулкдан фойдала- Бу давлат табиий ресурслардан оқилона
фойдаланиш ва муҳофаза қилишни таъмин-
лашини ҳамда жисмоний ва юридик шахс-
ларнинг экологик ҳуқуқ ва манфаатларига,
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
32 ЭКОЛОГИЯ ВА ҲУҚУҚ
шунингдек экологик ҳуқуқ-тартиботга риоя БМТнинг Иқлим ўзгариши тўғрисидаги
этилишини кафолатлашини англатади. доиравий конвенцияси ва Киото протоко-
ли ҳамда Париж битими, Озон қатламини
Бетакрор табиатимиз ва ундаги биохил- муҳофаза қилиш тўғрисидаги конвенция
ма-хилликни тўлиқ муҳофаза этиш, уларни ва Монреаль протоколи, Чиқиндиларни
қайта тиклаш ва кўпайтириш ишлари муҳо- трансчегаравий ташишни тартибга со-
фаза этиладиган табиий ҳудудларда сама- лувчи Базель конвенцияси, Турғун орга-
рали амалга оширилмоқда. Республикамиз- ник ифлослантирувчи моддалар ҳақидаги
да 8 та давлат қўриқхонаси (Чотқол, Зомин, Стокгольм конвенцияси, Ўсимликлар ка-
Нурота, Ҳисор, Китоб, Сурхон, Зарафшон, рантини ва ҳимояси бўйича халқаро кон-
Қизилқум), 2 та миллий табиат боғи (Угом- венция шулар жумласидандир.
Чотқол миллий табиат боғи, Зомин миллий
табиат боғи), 1 та давлат биосфера резер- Кўриниб турибдики, ушбу соҳага қа-
вати (Қуйи Амударё давлат биосфера ре- ратилаётган юксак эътибор самаралари
зервати), 13 та давлат буюртмахоналари, 7 экологик фаровонликни таъминлаш, жа-
та давлат табиат ёдгорлиги ва ҳайвонларни миятда соғлом турмуш тарзини қарор топ-
кўпайтиришга мўлжалланган 3 та табиий тириш, аҳоли саломатлиги ва атроф-муҳит
питомник («Жайрон» экомаркази ҳамда Бу- муҳофазаси, келажак авлодларнинг мусаф-
хоро ва Навоий вилоятларида жойлашган 2 фо муҳитда яшаш ҳуқуқини кафолатлашга
та йўрға-тувалоқ парваришлаш питомниги) хизмат қилмоқда. Шунга қарамасдан, бу-
фаолият кўрсатмоқда. Шунингдек, 83 та гунги кунда табиат ресурсларидан оқило-
маҳаллий аҳамиятга эга муҳофаза этилади- на фойдаланиш ва уларни муҳофаза қилиш
ган табиий ҳудудлар мавжуд. Бу ҳудудларда талаб даражасида эмас.
миллий ҳамда халқаро «Қизил китоб»ларга
киритилган 181 турдаги ҳайвон, 400 турда- Ўзбекистон Республикасининг Бош про-
ги ўсимлик давлат муҳофазасига олинган. курори Н. Йўлдошевнинг таъкидлашича,
жойларга чиқиб ўрганишлар шуни кўрсат-
Ҳозирги кунда Ўзбекистон Республика- дики, биргина Тошкент вилоятидаги кор-
си халқаро ҳуқуқнинг тенг ҳуқуқли субъек- хоналардан ҳозирги кунда атмосферага
ти сифатида мамлакат экологик хавфсизли- 270 минг тоннага яқин заҳарли моддалар
ги ва барқарор ривожланишини таъминлаш чиқади. Бундан ташқари, қирғоқ зоналари,
мақсадида атроф-муҳит ва аҳоли саломат- сув бўйи, дарёбўйи ҳудудларидан ҳоким-
лигини муҳофаза қилишга, табиий ресурс- ларимиз кўплаб ерлар ажратиб бергани
лардан оқилона фойдаланишга қаратилган аниқланган. 3 мингта субъектга муҳофаза
ижтимоий-иқтисодий ва экологик сиёсатни зоналари ва қирғоқбўйи ҳудудлардан ер
изчил амалга ошириб келмоқда. ажратилган. Ҳозирги кунда биз бунга ўз
муносабатимизни билдириб, бу ерларни
Бугунги кунга қадар Ўзбекистон Рес- қайтариб олиш, сувларни, қирғоқларнинг
публикаси атроф-муҳитни муҳофаза қи- табиий ҳолатини сақлаб қолиш бўйича
лиш соҳасидаги 15 та халқаро конвенция, иш олиб боряпмиз. Яна бир аянчли ҳолат
битим ва улар доирасидаги 7 та кўп то- – қирғоқбўйи ёки сув ўзанларидан қум,
монлама халқаро шартномага қўшилди. тош-шағалларни олиб чиқиб кетиш ҳолат-
Биохилма-хилликни муҳофаза қилиш ма- лари ҳам кескин авж олган. Бу ҳам табиатга
салалари бўйича 4 та конвенция ва Био- зарар етказиш билан баробар. Бунга ҳам ўз
логик хилма-хиллик ҳақидаги Конвенци- муносабатимизни билдираяпмиз3.
янинг биохавфсизлик бўйича Картахена
протоколи, трансчегаравий сув ресурсла- Жумладан, Давлат хавфсизлик хизмати
рини муҳофаза қилиш ва улардан оқилона Андижон вилояти бошқармаси ходимла-
фойдаланиш тўғрисидаги 2 та конвенция, ри Бош прокуратура ҳузуридаги иқтисо-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
ЭКОЛОГИЯ ВА ҲУҚУҚ 33
дий жиноятларга қарши курашиш депар- Вилоят марказида фаолият юритувчи
таментининг ҳудудий бошқармаси билан МЧЖ ишчиси маҳаллий фуқарога Анди-
ҳамкорликда ер сотиш билан боғлиқ бир жон шаҳар Шимолий кичик саноат зона-
нечта фирибгарлик ҳолатларига чек қўй- сидан 4 сотих ер майдонини 7500 АҚШ
ди. Хусусан, вилоят ҳокимлиги ҳузури- долларига олиб беришини айтиб, олдин-
даги кичик саноат зоналарини бошқариш дан 3400 АҚШ доллари олади. Кейинроқ
дирекцияси ходими 2 нафар шериги билан эса, Андижон шаҳар Ер тузиш ва кўчмас
ўзаро тил бириктириб, маҳаллий фуқаро- мулк кадастр бўлимида ишловчи танишла-
га фермер хўжалиги ташкил қилиши учун ри орқали ушбу ер майдони бўйича шаҳар
Хўжаобод тумани ҳокимиятидаги ман- ҳокимининг тегишли қарорини чиқарти-
сабдор танишлари орқали 100 гектар ер риб беришини айтиб, қолган 4100 АҚШ
ажратиб, тегишли ҳужжатларни тайёрла- долларини олган вақтида ушланади. Ушбу
тиб бериш эвазига ундан 128 минг АҚШ шахсларга нисбатан Жиноят кодексининг
доллари олган вақтида ашёвий далиллар тегишли моддалари билан жиноят ишлари
билан ушланган. Терговолди суришти- қўзғатилган4.
рув ҳаракатлари давомида мазкур шахс-
лар ўзларининг бу ёрдамлари учун аванс Аянчли томони шундаки, Қашқадарё ви-
сифатида 7 минг АҚШ доллари олгани лояти Қарши шаҳар ҳокимлиги томонидан
аниқланган. Шунингдек, олган пуллари- 47 туп дарахт ноқонуний кесиб ташланган.
нинг 70 минг АҚШ долларини Андижон Бу ҳақда Қашқадарё вилояти Экология бош-
вилоят Иқтисодий тараққиёт ва камбағал- қармаси Ахборот хизмати хабар беради.
ликни қисқартириш бош бошқармасида Маълум қилинишича, Қашқадарё вилоя-
ишловчи танишига беришлари кераклиги ти Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза
маълум бўлади ва тезкор тадбир давом қилиш бошқармаси Биохилма-хиллик ва
эттирилиб, у ҳам пул олган вақтида уш- муҳофаза этиладиган табиий ҳудудлар ма-
ланади. Муқаддам Андижон шаҳар ҳо- салалари бўлими ходимлари томонидан жо-
кимлигида котибият мудири лавозимида рий йилнинг 12 апрель куни Қарши шаҳар
ишлаган, бир неча бор судланган шахс «Хонтепа» МФЙ Лойиҳачилар кўчасидаги
маҳаллий фуқарога мансабдор танишла- эски озиқ-овқат омбори ҳудудида ҳар хил
ри орқали вилоят марказидаги Шимолий турдаги кўп йиллик дарахтлар қурилиш
кичик саноат зонасидан 80 сотих ер май- ишлари олиб бориш учун таг қисмидан ке-
дони олиб бериш ва бу борада шаҳар ҳо- сиб кетилгани аниқланган.
кимининг тегишли қарорини чиқартириб
бериш эвазига 50 минг АҚШ доллари та- Ушбу ҳолатга аниқлик киритилганда,
лаб қилиб, олдиндан 20 минг АҚШ долла- кесишлар Ўзбекистон Республикаси Ва-
ри олган вақтида ушланди. зирлар Маҳкамасининг 2018 йил 31 март-
даги «Табиатдан фойдаланиш соҳасида
Яна бир ҳолатда эса, Улуғнор тумани- давлат хизматлари кўрсатишнинг айрим
да яшовчи шахс ўзи раҳбарлик қилаётган маъмурий регламентларини тасдиқлаш
фермер хўжалигининг сабзавотчиликка тўғрисида»ги қарори5нинг 1-иловаси бўл-
ихтисослашган ер майдонидан 6 гектарини ган Давлат ўрмон фондига кирмайдиган
туман ҳокимлигида ишловчи танишлари дарахтлар ва буталарни кесишга рухсат-
орқали маҳаллий фуқаро номига ўтказиб нома бериш бўйича давлат хизматлари
бериш эвазига ундан 18 минг АҚШ долла- кўрсатишнинг маъмурий регламенти та-
ри талаб қилиб, сўралган пулни 189 млн. лабларига зид равишда кесилгани маъ-
сўм эквивалентида олган вақтида ашёвий лум бўлган. Вилоят Экология бошқарма-
далиллар билан ушланди. си ижобий хулосаси олинмасдан, Қарши
шаҳар ҳокимлиги жорий йилнинг 25 ян-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
34 ЭКОЛОГИЯ ВА ҲУҚУҚ
вардаги 05/01-25-сонли дарахтларни ке- 63,5 млрд. сўм қарздорлик фуқаролик ва
сиш учун берилган рухсатномаси асосида иқтисодий судларга тақдим қилинган7.
жами 47 туп ҳар хил турдаги, хусусан, 26
туп виргин арчаси, 8 туп шумтол, 2 туп од- Алоҳида таъкидлаш жоизки, Давлат эко-
дий ўрик, 3 туп чинор, 1 туп қароли, 6 туп логия қўмитаси ахборот хизмати таъкиди-
оқ тут дарахтлари таг қисмидан, 1 туп қай- га кўра, ҳукумат қарори билан Ўзбекистон
рағоч дарахти эса илдизи билан қўпориб ҳудудида атроф-муҳит ифлослантирилга-
ташланган. Энг ачинарлиси, бу дарахт- ни ва чиқиндилар жойлаштирилгани учун
лар Республика ҳудудида давлат ўрмон компенсация тўловларини қўллаш тарти-
фондига кирмайдиган дарахт ва буталар- би тўғрисида низом тасдиқланди. Низомга
нинг қимматбаҳо навларини кесилишига кўра, компенсация миқдори кўпайтирилган
жорий этилган мораторий амал қилиб ту- ва имтиёзли турларга бўлинади. Яъни, сано-
рилган бир пайтда кесилган, дейилади ха- ат корхоналарига атмосферага чиқарилаёт-
барда. Ноқонуний кесиб кетилган дарахт- ган чанг ва газларни ушлаб қолувчи ускуна-
лар учун ўрнатилган тартибда ҳужжатлар лар жойлаштирилган бўлса, тўлов миқдори
расмийлаштирилди. Табиатга, ўсимлик камайтирилади. Акс ҳолда оширилади.
дунёсига етказилган зарар 253 млн. 575
минг сўм деб белгиланиб, ҳужжатлар те- Олдин белгиланган базавий тарифга
гишли органларга тақдим қилинмоқда6. асосан, тоғ-металлургия соҳасидаги йирик
комбинатлардан бирининг йиллик ком-
«Ўзсувтаъминот» АЖ департаменти пенсация тўлови ўртача 313 млн. сўмни
бошлиғининг маълум қилишича, бугунги ташкил қилган бўлса, янги ставкалар бўй-
кунда 3,9 млн. аҳоли ва 89,7 минг юридик ича ҳисобланганда бу кўрсаткич 1 млрд.
истеъмолчилар мавжуд бўлиб, шундан 53 75 млн. сўмга етиши кутилмоқда. Сув
фоиз (2,1 млн.) аҳоли истеъмолчилари объектлари, жой рельефи, канализация
сув ҳисоблагичлари билан таъминланган тармоқларидаги ифлослантирувчи мод-
бўлса, юридик истеъмолчиларда ушбу даларни ташлаганлик, чиқиндиларни жой-
кўрсаткич 94,6 фоизни ташкил этади. Бу- лаштирганлик учун белгиланган компен-
гунги кунда республика бўйича қарздор- сацияларнинг базавий ставкалари аввалги
лик 674,1 млрд. сўм, шундан аҳоли 555,8 кўрсаткичлардан деярли ўзгартиришсиз
млрд. сўм ва юридик истеъмолчилар 118,2 қолдирилди. Саноат корхоналаридаги
млрд. сўмни ташкил этади. Қайд этиш чанг-газларни тозалаш ускуналари эскир-
керакки, ўз вақтида сув ҳақини тўлаб ке- ган. Ҳозирда фаолият кўрсатаётган саноат
лаётганлар ҳам бор. Масалан, электрон корхоналарида мавжуд ана шундай уску-
тўлов тизимлари (click, paynet, payme, наларнинг самарадорлиги атиги 86 фоизни
upay) орқали I чоракда 39,3 млрд. сўм ке- ташкил этмоқда. Қонунда самарадорлиги
либ тушди, ушбу кўрсаткич ўтган йилнинг 99 фоиздан кам бўлмаган қурилмалар ўр-
мос даврига (22,8 млрд сўм) нисбатан 72 натишни таъминлаш белгиланган8.
фоизга ошган. Бугунги кунда 2 444 на-
фар назоратчи ишга қабул қилиниб, улар Бироқ, атроф-муҳитга чиқарилган зарар-
2 368 та (97 фоиз) терминал ва 2 587 та ли моддаларнинг компенсацияси миқдори
(106 фоиз) термопринтер билан таъмин- юқори бўлмагани сабабли корхоналарнинг
ланган. Жорий йил I чорагида пул унди- аксарияти экология ва атроф-муҳитни ҳи-
руви 349 млрд. сўмни ташкил этиб, ўт- моя қилиш мақсадида замонавий тозалаш
ган йилнинг мос даврига (226 млрд. сўм) ускуналари ўрнатиш ўрнига бундай зарар
нисбатан 122 млрд. сўм ёки 54 фоизга келтирганлик учун компенсация тўловла-
ошди. Ҳудудий корхоналар томонидан рини тўлашни афзал кўраётган эди. Энди
ишлаб чиқарувчилар учун корхонадан
чиқаётган чанг ва газларни ушлаб қолувчи
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
ЭКОЛОГИЯ ВА ҲУҚУҚ 35
ускуналар ўрнатиш компенсация тўлашдан атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва эколо-
кўра арзонга тушади ва атроф-муҳит учун гик назорат соҳасида жисмоний шахслар-
ҳам фойдали бўлади». Маълум қилиниши- нинг иштирокига доир «Эконазорат» ах-
ча, мазкур Низом талаблари 2021 йил 15 боротлаштириш тизими ишлаб чиқилгани
июлдан бошлаб кучга киради. Ҳужжатда маълумот ўрнида келтириб ўтилган.
белгиланган чора-тадбирлар бажарилса,
2030 йилгача атмосферага зарарли мод- Мазкур ахборот тизими 2021 йил 1
далар чиқарилиши 10 фоизга камайишига апрелдан бошлаб Тошкент шаҳри ва Тош-
эришилади. кент вилоятида эксперимент тариқасида
жорий этилади. Давлат экология қўмитаси
Аянчли томони шундаки, экология ва ахборот тизимининг самарали ишлашини
атроф-муҳитни муҳофаза қилиш соҳасида таъминлаш бўйича масъул орган ҳисобла-
ўтган йили 37 543 та қонунбузарлик ҳолат- нади. Ахборот тизимидаги мобил илова ва
лари аниқланган. Давлат экология қўмита- Telegram-бот қуйидаги имкониятларни тақ-
си ахборот хизмати хабарига кўра, ҳуқуқ- дим этади:
бузарларга нисбатан белгиланган жарима
16 млрд. 800 млн. сўмни ташкил этди. Та- давлат экологик назорати объектлари,
биатга етказилган зарар – 15 млрд. 133 млн. шу жумладан, ҳайвонот ва ўсимлик дунё-
сўм. 1457 та ҳолат бўйича 11 млрд. 788 млн. си объектлари, шунингдек муҳофаза этила-
сўм жарима ва табиатга етказилган зарарни диган табиий ҳудудлар ҳамда чиқиндилар
ундириш мақсадида тўпланган ҳужжатлар билан боғлиқ ишларни амалга ошириш
тегишли органларга киритилди. 60 мингдан соҳаси устидан жамоатчилик экологик на-
ортиқ корхона ва фуқароларга соҳага оид зоратини амалга ошириш;
профилактика тадбирлари ўтказилди. 22 та
ҳолат бўйича 8 млрд. 810 млн. сўмлик даъ- жисмоний шахслар томонидан экология
во ишлари юзасидан қонунбузарлик содир ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш соҳаси-
этган шахсларни жиноий жавобгарликка даги ҳуқуқбузарлик ҳолатлари тўғрисидаги
тортиш бўйича иш қўзғатилган. маълумотлар (фото ва видео материаллар)-
ни Давлат экология қўмитасига манзил (ло-
Ҳуқуқбузарлардан 337 дона ҳайвон ва кация) белгилари бўйича юбориш;
парранда, 1380,4 кг балиқ, 49 009 кг до-
ривор ва озиқ-овқатбоп ўсимликлар, 884,7 ҳуқуқбузарликлар ҳақида хабар берган
куб метр ўтин, 91 та ов қуроллари, 95 та жисмоний шахсларга пул мукофотларини
аслаҳа, 1290 та тўр, 46 та электр қармоқ, тўлаш;
141 та электр арра, болта ва бошқа инвен-
тарлар олиб қўйилган, шундан 70 та ов қу- экология ва атроф-муҳитни муҳофа-
роли ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларига за қилиш соҳасидаги ҳуқуқбузарликлар,
топширилган, 34 та ов қуроли ва аслаҳалар, норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар, шунингдек
23 та инвентар мусодара қилинган, 17 та ов ушбу соҳадаги бошқа статистик маълумот-
қуроли қайтариб берилган9. лар базаси билан танишиш;
Эндиликда Ҳукуматнинг жаҳон андоза- содир этилган маъмурий ҳуқуқбузар-
сига мос бўлган экология ва атроф-муҳит- ликлар юзасидан маъмурий ҳуқуқбузар-
ни муҳофаза қилиш соҳасида назоратнинг лик ҳужжатлари (баённома ва қарорлар)-
замонавий механизмларини жорий этишга ни электрон шаклда тузиш орқали ушбу
оид қарори лойиҳаси10 муҳокамага қўйил- ҳуқуқбузарликлар ҳақидаги маълумотлар-
ди. Лойиҳада Экология ва атроф-муҳитни ни Ички ишлар вазирлигининг ягона маъ-
муҳофаза қилиш давлат қўмитаси томо- лумотлар базасига киритиш;
нидан Бош прокуратура билан биргаликда
2021 йил декабрь ойидан бошлаб ҳай-
вонот ва ўсимлик дунёси объектлари ва
муҳофаза этиладиган табиий ҳудудларнинг
жойлашуви бўйича давлат кадастри ва
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
36 ЭКОЛОГИЯ ВА ҲУҚУҚ
уларнинг мониторинги тўғрисида маълу- дан бошлаб Ўзбекистон Республикасининг
мотлардан очиқ фойдаланиш; бутун ҳудудида узлуксиз равишда ишлаши
таъминланади11.
онлайн мониторинг олиб бориш, шу-
нингдек экология ва атроф-муҳитни муҳо- Юқоридаги амалиёт материаллари таҳ-
фаза қилиш соҳасидаги қонун ҳужжатлари лили шуни кўрсатмоқдаки, табиий ресурс-
ижросини таъминлаш юзасидан аввал бе- лардан оқилона фойдаланиш ва муҳофаза
рилган мажбурий кўрсатмалар ва талабно- қилиш соҳасида бир қатор муаммолар бор.
малар бўйича амалга оширилган бошқа за- Уларни ҳал қилишда қуйидагиларга эъти-
рур чора-тадбирлардан хабардор бўлиш; бор бериш лозим:
ҳудудлар ва туманлар кесимида аниқ- судлар табиатни муҳофаза қилиш тўғри-
ланган ҳуқуқбузарликлар тўғрисида гео- сидаги қонунларни бузиш билан боғлиқ жи-
ахборот маълумотларини жорий этиш ноятларни содир этган шахсларга нисбатан
ҳамда юритиш. жазо тайинлашда қонуннинг алоҳида талаб-
ларига оғишмай риоя этишлари керак. Кўп
Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Давлат миқдордаги қимматбаҳо ёки ноёб ҳайвон-
персоналлаштириш маркази Ички ишлар лар, парранда ва балиқларни қириб ташлаш,
вазирлиги билан биргаликда 2021 йил ўрмонларга шикаст етказиш ёки уларни йўқ
1 апрелга қадар юборилган фото ва видео- қилиш, қишлоқ хўжалиги мулкларини иш-
материаллар бўйича ҳуқуқбузарликни содир дан чиқариш ва ҳоказо йўллар билан давлат-
этган фуқароларнинг шахсини аниқлаш- га катта зарар етказган шахсларга нисбатан
нинг автоматлаштирилган тизимини яратиш қаттиқ жазо чоралари қўлланилмоғи зарур;
бўйича зарур чораларни кўради. Давлат
экология қўмитаси Давлат солиқ қўмитаси, экология ва атроф-муҳитни муҳофаза
Молия вазирлиги билан биргаликда ҳуқуқ- қилиш қўмитаси ходимларининг, бу хизмат
бузарликлар ҳақида хабар берган жисмоний жамоатчи назоратчиларининг, шунингдек
шахсларга тўланадиган пул мукофотлари- ўғринча ов қилиш ва қонун билан қўриқла-
дан даромад солиғини тўлашдан озод қи- надиган табиат объектларига бошқача тажо-
лиш бўйича механизмни ишлаб чиқади. вуз қилувчиларнинг ҳаракатларига барҳам
бериш юзасидан ўзининг жамоатчилик бур-
Давлат экология қўмитаси ва унинг тар- чини бажараётган фуқароларнинг ҳаёти ва
кибий бўлинмаларига фуқаро авиацияси- соғлиғига тажовуз қилган шахслар қаттиқ
нинг учувчисиз қурилмаларини, шунинг- жазога тортилмоқлари шарт;
дек уларнинг бутловчи қисмларини олиб
кириш, сотиб олиш, сақлаш ҳамда ушбу давлат экология қўмитаси ва унинг тар-
соҳани тартибга солувчи қонун ҳужжатлари кибий бўлинмалари ходимларининг ўзлари
нормаларига риоя этилган ҳолда Ўзбекис- хизмат мавқеидан фойдаланиб табиат объ-
тон Республикаси ҳудудида фойдаланишга ектларига жиноий тажовузлар содир этган
рухсат берилади. Давлат экология қўмитаси, тақдирда, судлар уларни муайян лавозимни
Ички ишлар вазирлиги ва Адлия вазирлиги эгаллаш ёки тегишли фаолият билан шуғул-
ҳамкорлигида экология ва атроф-муҳит- ланиш ҳуқуқидан маҳрум этиш тўғрисидаги
ни муҳофаза қилиш соҳасидаги маъмурий масалани муҳокама қилишлари лозим;
ҳуқуқбузарлик ишларини кўриб чиқиш тар-
тиби ишлаб чиқилади ва рўйхатдан ўткази- экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қи-
лади. Бош прокуратура билан биргаликда лиш тўғрисидаги қонунларни бузиш билан
ўтказилган эксперимент якунлари бўйича боғлиқ ишлар бўйича суд жараёнларининг
илованинг функционал қисмига ўзгартиш таъсирини кучайтириш мақсадида судлар
ва қўшимчалар киритиш зарурияти кўриб ташкилотлар ва мансабдор шахслар фаолия-
чиқилади ҳамда унинг 2021 йил 1 сентябр- тидаги камчиликларни аниқлашлари ва бун-
дай ҳуқуқбузарликларнинг олдини олишга
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
ЭКОЛОГИЯ ВА ҲУҚУҚ 37
қаратилган хусусий ажримлар чиқаришлари лойиҳаларнинг экологик экспертизасини
фойдалидир; кучайтириш, унинг очиқ ва ошкоралигини
таъминлаш, бу ишга ННТ, илмий жамоатчи-
давлатга кўп миқдорда зарар етказган- лик, депутатлик корпусини кенг жалб этиш
лик, қимматбаҳо ёки ноёб ҳайвонларни қи- ҳам мақсадга мувофиқдир.
риб ташлаганлик тўғрисидаги, шунингдек
портловчи моддалар, кимёвий воситалар Ж. ХОЛМЎМИНОВ,
ва ҳоказоларни қўллаб, гуруҳ бўлиб содир Термиз давлат университети
этилган жиноятлар тўғрисидаги ишлар бў- юридик факультети декани,
йича суд процесслари тафсилотларини кенг
оммага етказиши керак; юридик фанлар доктори,
профессор
барча экологик дастурларда иқтисодий
1 Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017–2021 йилларда Ўзбекистон Респуб-
ликасини янада ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар страте-
гияси http://strat egy.regulation.gov.uz/uz/document/2.
2 Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Бирлашган Мил-
латлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг 75-сессиясидаги нутқи. //https://review.uz/
oz/post/ozbekiston-prezidenti-shavkat-mirziyoyevning-birlashgan-millatlar-tashkiloti-bosh-
assambleyasining-75-sessiyasidagi-nutqi.3.09.2020.
3 Йўлдошев Н.Т. 3 мингта субъектга муҳофаза зоналари ва қирғоқбўйи ҳудудлар-
дан ер ажратилган. Бош прокурор бу ерлар қайтариб олинишини айтди.// https://kun.uz/
news/2021/04/24/3-mingta-subyektga-muhofaza-zonalari-va-qirgoqboyi-hududlardan-yer-
ajratilgan-bosh-prokuror-bu-yerlar-qaytarib-olinishini-aytdi.
4 ДХХ матбуот хизмати. Андижонда 100 гектар ер ажратиб бериш эвазига 128 минг
доллар олган мансабдор шахслар қўлга олинди.// https://kun.uz/news/2021/04/16/andijonda-
100-gektar-yer-ajratib-berish-evaziga-128-ming-dollar-olgan-mansabdor-shaxslar-qolga-olindi
5 Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2018 йил 31 мартдаги «Табиат-
дан фойдаланиш соҳасида давлат хизматлари кўрсатишнинг айрим маъмурий регламент-
ларини тасдиқлаш тўғрисида»ги қарори Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий база-
си, 01.04.2018 й., 09/18/255/1034-сон.
6 Нозимжонов У. «Чўллаштириш сиёсати»: Қарши шаҳар ҳокимлиги 47 туп дарахт-
ни кесиб ташлади. //https://qalampir.uz/news/chullashtirish-siyesati-k-arshi-sha%D2%B3ar-
%D2%B3 okimligi -47-tup-darakhtni-kesib-tashladi-36943.
7 Зайниддинов З. Республика бўйича ичимлик суви учун қарздорлик 674 млрд. сўмдан
ортди.// https://kun.uz/news/2021/05/21/ respublika-boyicha-ichimlik-suvi-uchun-qarzdorlik-
674-mlrd-somdan-ortdi.
8 Ражабов О. Атроф-муҳитни ифлослантирувчи тоғ-металлургия комбинатлари қа-
рийб 1 млрд. сўм компенсация тўлайди. https://kun.uz/news/2021/04/20/atrof-muhitni-
ifloslantiruvchi-tog-metallurgiya-kombinatlari -qariyb-1 -mlrd-som-kompensatsiya-tolaydi.
9https://www.kun.uz/news/2020/10/09/ekologiya-va-atrof-muhitni-muhofaza-qilish-sohasida-
37-543ta-qonunbuzarlik-holatlari-aniqlandi.
10 «Эконазорат» иловаси ва Telegram-боти ишга тушади: хабар бериб пул олишингиз
мумкин!https://www.terabayt.uz/post/ekonazorat-ilovasi-va-telegram-boti-ishga-tushadi-
xabar-berib-pul-olishingiz-mumkin.
11 Энди экология ва атроф-муҳит муҳофазасига оид ҳуқуқбузарликлар ҳақида ха-
бар берганларга ҳам пул тўланади. https://xs.uz/uzkr/post/endi-ekologiya-va-atrof-muhit-
muhofazasiga-oid-huquqbuzarliklar-haqida-khabar-berganlarga-ham-pul-tolanadi.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
38 ДАВЛАТ БОЖИНИНГ АЙРИМ МАСАЛАЛАРИ
ИҚТИСОДИЙ СУДЛАРДА ДАВЛАТ БОЖИ
УНДИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОСЛИКЛАРИ
Маълумки, 2020 йил 19 декабрда Ўзбе- гартириш ва бекор қилиш тўғрисида,
кистон Республикаси Олий суди Пленуми- шартномани (битимни) ҳақиқий эмас
нинг «Иқтисодий ишлар бўйича суд хара- деб топиш тўғрисида, шунингдек би-
жатларини ундириш амалиёти тўғрисида»ги нони бўшатиш (кўчириш), мажбурият
36-сонли қарори қабул қилинди. юклаш, ерни ноқонуний эгаликдан та-
лаб қилиб олиб бериш, ноқонуний қу-
Бироқ, қарорда иқтисодий судларда рилган бино-иншоотларни бузиш ҳақи-
давлат божини ундириш билан боғлиқ даги ҳамда айрим турдаги корпоратив
амалиётдан келиб чиқаётган айрим ма- низолар тўғрисидаги (иштирокчини
салалар юзасидан тегишли тушунтириш- мажбурий тартибда чиқариш каби) даъ-
лар мавжуд эмас. Шу боис, улар бўйича волар баҳоланмаслиги ҳамда бундай
айрим фикр-мулоҳазаларни баён этиш даъволар бўйича давлат божи номул-
ўринлидир. кий хусусиятдаги даъво аризалари учун
белгиланган миқдорларда тўланиши
Жумладан, иқтисодий судлар томо- мақсадга мувофиқдир.
нидан давлат божини ҳисоблашда шуни
назарда тутиш лозимки, тўланиши керак Амалиётда мол-мулкни талаб қилиб
бўлган давлат божи миқдори аризачи олиш тўғрисидаги даъволар бўйича даъво
талабининг турига қараб қонун ҳужжат- баҳоси мол-мулкнинг қийматидан келиб
ларида белгиланган ставкалар бўйича чиққан ҳолда аниқланиши лозим. Талаб қи-
аниқланиши зарур. либ олинаётган мол-мулкнинг баҳоси тўғри-
сидаги маълумотлар тахминий характерга
Бир нечта мустақил талаблардан ибо- эга бўлиши мумкинлиги сабабли, суднинг
рат бўлган аризалардан давлат божи талаб қилинаётган мол-мулк баҳосининг
ҳар бир талаб бўйича, ушбу талаб учун камайтириб кўрсатилганлиги давлат божи
белгиланган тегишли ставкалар асосида кам миқдорда тўланган деган важ билан
тўланиши (ундирилиши) лозим. даъво аризасини қайтариш учун асос бўл-
маслиги, иқтисодий суд талаб қилинаётган
Фикримизча, пул маблағларини ун- мол-мулкнинг баҳоси камайтирилган деб
дириш тўғрисидаги ишлар бўйича даъ- топган ҳолларда ва ишни кўриш давомида
вонинг баҳоси талаб қилинаётган сум- мол-мулкнинг ҳақиқий баҳосини аниқла-
мадан келиб чиққан ҳолда аниқланиши, ганда, давлат божининг етишмаётган қисми
мулк ҳуқуқини тан олиш тўғрисидаги ишни кўриш натижалари бўйича ундирили-
даъволар бўйича эса, (масалан, мулк- ши керак, деб ҳисоблаймиз.
ка эгалик ҳуқуқи тўғрисида, мулкдаги
улушга бўлган ҳуқуқни тан олиш тўғри- Мулкий хусусиятдаги даъво ариза-
сида, умумий мулкдан улушни ажратиш лари (аризалар) билан мурожаат қи-
тўғрисида) давлат божи ушбу мулк ёки линганда давлат божи миқдори ун-
унинг улуши баҳосидан келиб чиққан дириладиган суммадан келиб чиқиб
ҳолда тўланиши керак. аниқланиши, номулкий хусусиятда-
Шартномаларни тузишдан олдин ке-
либ чиққан низолар шартномаларни ўз-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
ДАВЛАТ БОЖИНИНГ АЙРИМ МАСАЛАЛАРИ 39
ги даъво аризаларидан (аризалардан), қисми юзасидан ушбу иккита шартнома-
банкротлик тўғрисида иш қўзғатиш ларни умумий суммасидан, яъни 30 млн.
ҳақидаги аризалардан, шартномани ту- (10 млн. + 20 млн.) сўмнинг 2 фоизи
зиш, ўзгартириш ёки бекор қилишдан миқдорида 600 000 сўм миқдорида дав-
келиб чиқадиган низо бўйича эса давлат лат божи тўланиши лозим. Бунда шуни
божи базавий ҳисоблаш миқдоридан ке- ҳисобга олиш керакки, шартномаларни
либ чиққан ҳолда тўланиши керак. ҳақиқий эмаслик оқибатларини қўллаш
талаби бўйича давлат божи суммаси
Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, шартномага асосан қайтарилиши лозим
айрим ҳолларда бир нечта мустақил та- бўлган мол-мулк ёки шартнома бўйича
лаблардан иборат бўлган аризалардан қайтарилиши лозим бўлган пул сумма-
ҳар бир талаб бўйича алоҳида давлат сининг 2 фоизи миқдорида ҳисобланиши
божи миқдорини ҳисоблашда хатоликка (тўланиши) керак.
йўл қўйилмоқда.
Фикримизча, иқтисодий судга мурожа-
Мисол учун, даъво талабида «А» МЧЖ ат этилгандан кейин жавобгар томонидан
ва «Б» МЧЖ ўртасида 2020 йил 1 сен- даъвогарнинг талаби ихтиёрий қаноатлан-
тябрда 10 млн. сўмга тузилган 1-сонли тирилганда давлат божи жавобгарга юкла-
ва 2020 йил 1 октябрда 20 млн. сўмга ту- ниши, бунда давлат божи агар даъво тала-
зилган 2-сонли шартномаларни ҳақиқий бининг бартараф этилиши даъво аризаси
эмас деб топиш ҳамда ушбу шартнома- судга юборилган (почта алоқа бўлимига
ларнинг ҳақиқий эмаслиги оқибатларини топширилган) кунга қадар амалга оширил-
қўллаш сўралган. Жуда кўп ҳолатларда ган бўлса, давлат божи жавобгардан унди-
шартноманинг ҳақиқий эмаслиги оқи- рилмаслиги лозим.
батларини қўллаш ҳақидаги талаб учун
давлат божи ҳақиқий эмаслиги оқибатла- Давлат божини ундиришда судлар
рини қўллаш сўралаётган шартнома сум- Ўзбекистон Республикасининг «Дав-
масидан келиб чиққан ҳолда ҳисобланиб лат божи тўғрисида»ги Қонуни, ушбу
тўланиши лозимлиги даъвогарларнинг Қонунга илова қилинган «Давлат божи
эътиборидан четда қолмоқда. ставкалари», Ўзбекистон Республикаси
Президентининг қарорлари, фармонла-
Ушбу ҳолатда иккита шартномани ри ҳамда Вазирлар Маҳкамасининг қа-
ҳақиқий эмас деб топиш талаби баҳолан- рорларида белгиланган талаблар ҳамда
майдиган талаб ҳисобланиши сабабли имтиёзларга асосланиши лозим.
ҳар бир шартнома учун базавий ҳисоб-
лаш миқдорининг (БҲМ) 10 баравари С. РАХМОНОВ,
миқдорида, жами БҲМнинг 20 барава- Ўзбекистон Республикаси
ри миқдорида, шунингдек даъво тала-
бининг иккита шартноманинг ҳақиқий Олий суди судьяси
эмаслик оқибатларини қўллаш ҳақидаги
ЭЪЛОН
Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Давлат иштирокидаги корхоналарни ислоҳ қилишни жа-
даллаштириш ҳамда давлат активларини хусусийлаштиришга оид чора-тадбирлар тўғрисида» 2020 йил
27 октябрдаги ПФ-6096-сонли Фармони, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2021 йил
3 июндаги 350-сонли қарори ва Ўзбекистон Республикаси Олий суди Раёсатининг 2021 йил 24 июндаги
РС-40-21-сонли қарорига асосан O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi «Odil sudlov–Pravosudiye» davlat unitar
korxonasi O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi «Odil sudlov–Pravosudiye» davlat muassasasi деб қайта рўйхат-
дан ўтказилди.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
40 ТАРИХ САҲИФАЛАРИДАН
ҲАЗРАТ УМАР ИБН ҲАТТОБ АДОЛАТИ
Мен учун энг маҳбуб инсон адолатга лан бевосита боғлиқ айрим жиҳатлари мух-
зид иш таклиф қилинганида, манфаат- тасар баён қилинади. Чунки, бу адолатнинг
ли бўлишга қарамасдан, рад эта олган батафсил баёни бир неча ўнлаб китобларнинг
инсондир. саҳифаларига ҳам сиғмаслиги аниқ.
Умар ибн Ҳаттоб Ривоят қилишларича, Ҳазрат Умар билан
Ҳазрат Убай ибн Каъб орасида келишмовчи-
Халифа Ҳазрат Умар ибн Ҳаттоб адола- лик рўй берган. Ҳазрат Умар:
тини улкан уммонга менгзаш мумкин. У
яшаб ўтган давр билан одамзод яшаётган Бу масалани ҳал этиш учун бир кишини
бугунги кун оралиғидаги масофа анчайин ҳакам қилайлик, деб, Ҳазрат Зайд ибн Со-
олис – 14 аср бўлишига қарамасдан баша- битни танлашади. Даъво қилиб, унинг ёнига
рият бу уммондан ҳали-ҳануз ўз чанқоғини боришади. Ҳазрат Умар:
қондиришда давом этмоқда.
– Орамизда ҳукм бериш учун сенинг
Халифа Абу Бакрдан кейин 52 ёшида ёнингга келдик, - дейди.
мўминлар Амири этиб сайланган Умар ибн
Ҳаттоб (р.а.) Фил йили1дан ўн уч йил ўтиб Ўша замонларда, даъво суди учун ҳакам-
таваллуд топган. У 10 йилу 6 ой 4 кун амир нинг уйига борилган. Икки тараф Зайднинг
бўлиб, 62 ёшида вафот этган. Фил йили- ёнига киришганда Зайд ўтирган кўрпачаси-
нинг келиб чиқиш тарихига оид манбаларда нинг бош тарафидан жой бўшатиб:
қайд этилишича, Пайғамбаримиз Муҳаммад
(с.а.в.) ҳижрий йил учинчи ойининг тўққи- – Эй мўминлар Амири, мана бу ерга ўтир,
зинчи санаси душанба куни таваллуд топ- - дейди.
ганликлари ва бу ҳодиса милодий 571 йил
тўртинчи ойнинг йигирма биринчи кунига, Ҳазрат Умар:
яъни «фил воқеаси»нинг биринчи йилига – Бу ноҳақликдир! Мен рақибимнинг
тўғри келиши аниқланган2. ёнида ўтираман, - дейди ва ҳар иккиси Зайд-
нинг қаршисида ўтиришади.
Расулуллоҳ (с.а.в.) Умар ибн Ҳаттобнинг Ҳазрат Убай ибн Каъб даъвосини айтади.
фитратига юксак баҳо бериб, унга: «Сен Ҳазрат Умар эса инкор этади. Исломга кўра
Форуқсан, яъни Аллоҳ сен орқали ҳақ би- инкор қилган қасам ичарди. Зайд:
лан ботилнинг орасини ажратади», дея – Мўминларнинг Амирини қасамдан
марҳамат қилганлар. Яна у зот ҳақларида: озод қилайлик, - деса ҳам Ҳазрат Умар қа-
«Аллоҳ таоло ҳақиқат ва рост гапни Умар- сам ичади ва шундай дейди: «Зайднинг ол-
нинг тилига ёпиштириб қўйган», «Умар бир дида, Умар билан ҳар қайси мусулмон тенг
йўлдан юрса, шайтон бошқа йўлдан юра- бўлмагунча Зайд ҳеч кимнинг даъвосини
ди»3 деганлар. Амирлик фаолияти давоми- ҳал қила олмайди5».
да мўмин-мусулмонлар томонидан «Ҳақ ва Бошқа бир ривоятда айтилишича, Миср
адолат қуёши»4 дея эътироф этилган халифа халқидан бир ёш йигит Ҳазрат Умарнинг
ҳам айнан Умар ибн Ҳаттоб бўлган. ҳузурига келади ва:
– Эй, мўминларнинг Амири, мен зулмдан
Ушбу мақолада Умар ибн Ҳаттоб адолати- шикоят қилиб ёнингга келдим, - дейди.
нинг бугунги судьялар ҳаёти ва фаолияти би- Ҳазрат Умар:
– Сен адолат қарор топадиган жойга кел-
динг, - дейди.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
ТАРИХ САҲИФАЛАРИДАН 41
Ёш йигит: Ҳазрат Умарнинг ўғли отасига:
– Амр ибн Оснинг ўғли билан мусобақа- – Отажон, уст-бошим жуда тўзиб кетди.
да мен уни енгдим. Амр ибн Оснинг ўғли:
«Мен аслзода ота-онанинг аслзода ўғли- Дўстларим устимдан кулишяпти. Байрамга
ман!», деб мени урди, - дея арз қилади. кийим олиб беринг, - дейди.
Ҳазрат Умар Амр ибн Осга ўғлини ёнига
олиб, дарров Мадинага келишини буюриб, Халифа Умар:
мактуб жўнатади. Амр ўғли билан етиб ке- – Бўлмайди, ўғлим, янги кийим олгани
лади. Ҳазрат Умар Мисрлик йигитга: пулимиз йўқ, - дея жавоб беради.
– Сен ҳам уни ур, - дейди. Ўғил:
Йигит Амрнинг ўғлини уради. Кейин – Отажон, келаётган ойнинг маоши усти-
Ҳазрат Умар Амрга қараб: дан пул олиб туринг. Ўша пулга янги кийим
– Оналаридан ҳур ҳолда туғилган инсон- оламиз, - деб айтади.
ларни нақадар тез қуллаштирибсиз, - дея Халифа Байтул молнинг хазинабонига
танбеҳ беради. Амр ибн Ос (р.а.): бир мактуб ёзади. Унда «Келажак ойнинг
– Эй, мўминлар Амири! Вазиятдан хаба- маошидан бир оз пул бериб тур, ўғлимга
рим йўқ эди6, - дейди. байрамлик либос олиб бермоқчиман»
Ҳазрат Умар ҳудудлардаги вазиятни дои- дейди ва мактубни ўғлидан бериб юбора-
мо назоратда ушлаб туриш ва одамларнинг ди. Ўғил мактубни молия нозирига олиб
кайфиятини билиш мақсадида ҳузурига кел- боради. Нозир мактубни ўқиб, сўнг Хали-
ган одамлардан: «Бошлиғингиз касалларни фанинг ўғлига:
зиёрат қиладими, хизматчиларнинг такли- – Бўлмайди, бермайман, - дейди.
фини рад этмайдими? Сизга нисбатан муно- Ўғил:
сабати қандай? Эшиги олдида одамлар ку- – Нега бермайсиз. Бу мактубга ишонмай-
тиб қолмайдими?»7 деб, сўраб-суриштирар сизми? - дейди.
экан. Талабга жавоб бермаган бошлиқларни Хазинабон:
дарҳол вазифасидан озод қиларкан. – Биламан, мактуб Халифадан. Аммо,
Айтиш жоизки, яшаш учун мол-мулк, бир камчилиги бор. Халифа янаги ойга қа-
турар-жой, кийим-кечак, озиқ-овқат таъ- дар яшаши ҳақида бир васиқа бермабди, -
миноти ва тақсимоти борасида ҳам Ҳаз- деб айтади.
рат Умар адолатнинг ёрқин намунаси бўл- Халифанинг ўғли бу сўзларни эшитиб,
ган. Унинг ва оиласининг оддий халқдан югуриб отаси олдига келади.
афзаллиги ёки устунлик жиҳатлари бўл- Халифа ўғлидан сўрайди:
маган. Халқ оч бўлса, унинг оиласи ҳам – Ўғлим, нима бўлди, пулни олдингми?
оч бўлган. Халқнинг кийишга кийими – Йўқ, отажон, олмадим, олишни хоҳла-
бўлмаса, бу етишмовчилик унинг оила- майман. Сиз шу қадар ҳалол миллатнинг
сида ҳам сезилган. Ўзини мусулмонлар- Халифаси бўлганингизга қанчалар ифтихор
дан юқори қўйиб, ёки уларнинг ҳисоби- қилсангиз арзийди. Сиз билан фахрланаман,
дан умргузаронлик қилишга виждони йўл отажон, - дея жавоб беради ўғил.
қўймаган. Унинг учун тақво, тавозеъ, Ал- Шунда Ҳазрат Умар:
лоҳ адолатидан қўрқиш бирламчи мезон – Хазинабон мени билади. Агар пул бер-
ҳисобланган. ганида, дунёга келганига пушаймон қилди-
Тарихий китобларда Ҳазрат Умар замо- рардим, - деган экан.
нида бир минг тўрт юз шаҳар фатҳ этилгани Ёки бир куни отасининг хонадонига зи-
келтирилади. Эроннинг бутун хазиналари ёрат қилгани келган Ҳазрат Умарнинг қизи
ва ғанимат моллари сув каби Мадинаи му- Ҳафса отасига:
навварага оқарди, дейилади. Аммо, Халифа – Отажон, ҳирқангизда ўн иккита ямоқ
Ҳазрат Умарнинг байрамда ўғлига либос санадим. Бу эски кийимни бирор фақирга
олиб бериш учун пули бўлмаган. Бир куни бериб, янгисини олиб кийсангиз бўлмай-
дими? Ахир, Сиз Халифасиз, ҳузурингиз-
га турли меҳмонлар келишади, - дейди.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
42 ТАРИХ САҲИФАЛАРИДАН
Ҳазрат Умар: бар қилиб тайинлайман ва шуни амалга
– Эй, менинг севикли қизим! Сен Расули ошираман. Шунинг учун ақлу ҳушингиз-
Акрам (с.а.в.)нинг оиласи бўлишга мушар- ни тўплаб олинглар»11, дер эканлар.
раф бўлдинг. Унга биздан анча яқин эдинг.
Расули Акрамнинг ўткинчи дунёга қанча- Бир кун Ҳазрат Умар даврада:
лик қиймат берганини, бу фоний дунёни – Ўғлим Абдураҳмондан ичкилик ҳиди
қай даражада хор-ҳақир кўрганлигини би- келяпти. Ўзидан сўраб-суриштирай, ростдан
ласан. Расулуллоҳ вафотига яқин кунларда ичаётган бўлса, жазосини олади, - дейди.
менга: «Ё Умар! Маҳшар куни мен ва Абу Бу гапларни эшитган Саид ибн Язидни
Бакр билан бўлишни истасанг, йўлимиздан ҳаяжон босади. Шу пайтгача бир неча бор
айрилма!», деб буюрганини тушунасанми? адолатнинг юксак даражасини кўрсатган
Охиратда Яратганга ҳисоб бериш кераклиги инсон бу сафар қандай йўл тутаркин?
учун ушбу ямоқли кийимни кийганим маъ- Чунки, Ҳазрат Умар ўз ўғли ҳақида гапи-
қул8, - деб жавоб беради. раётган эди... Абдураҳмон отаси ҳузури-
Дарҳақиқат, ривоятга кўра, Расулул- га келтирилади ва Ҳазрат Умар унга жазо
лоҳ (с.а.в.): «Тушимда мен тарозининг бир тайинлайди.
палласига, умматим эса иккинчи палласи- Абдураҳмон амирнинг ўғли бўлса-да,
га қўйилди. Мен оғир келдим. Сўнгра Абу жазодан қутулиб қололмайди, у барчага
Бакр бир паллага, уммат иккинчи паллага тенг ва муқаррар бўлган жазога тортила-
қўйилди. Абу Бакр оғир келди. Кейин Умар ди. Боз устига жазони отанинг ўзи шахсан
бир паллага ва уммат иккинчи паллага қў- тайинлайди. Савол пайдо бўлади, ўғилнинг
йилганди, Умар оғир келди9» дея марҳамат ичимлик ичаётгани маълум бўлганида, уни
қиладилар. «бости-бости» қилиб юборса бўлмасмиди?
Ҳазрат Умар амир этиб сайланган даст- Ёхуд ота хабар етказганларга: «Сизларга оз-
лабки кунларданоқ мамлакат ҳудудларида гина одобдан дарс бермоқ лозимга ўхшайди.
адолат ўрнатишга, қонуннинг барча учун Халифанинг ўғли ҳақида бундай дейишга
тенглиги ва жазонинг муқаррарлигини таъ- қандай ҳадларинг сиғди?» дейиши мумкин
минлашга эришади. эди-ку!12 Йўқ, бўлмасди, ҳеч нарса деёлмас-
У «Масжидун-набавия»да амир сифа- ди ҳам. Акс ҳолда у ўзи ўрнатган, эътиқод
тида илк бор қилган маърузасида: «Хали- қўйган ва бутун халқни ишонтирган Адо-
фаликка яқин юрганингиз биздан паноҳ латга путур етарди.
сўрашингизга мажбур қилмасин. Чунки, Шу ўринда, юқоридаги воқеага ўхшаш
мен ҳеч ким билан бундай нарсага ке- ҳолат, яъни мунтазам шароб ичиб, маст бў-
лишмаганман. Ҳақсизликка йўл қўйган либ юрган Умайя ибн Халафнинг ўғли Раби-
ёки мусулмонларнинг қонларига, жон- ага Умар ибн Ҳаттоб томонидан тайинлан-
ларига тажовуз қилган инсон ҳузуримга ган жазо турига судьяларнинг эътиборини
олиб келинганда, гарчи у менинг яқиним қаратмоқчимиз.
бўлса-да, устидан шаръий ҳукм чиқара- Рабиага белгиланган ҳад урилгач, ҳазрат
ман10», дейди. Дарвоқе, у фармон чиқар- Умар унга юзланиб:
са ёки бирон нарсани тақиқласа, аввал – Сени жазо сифатида сургун қиламиз. Бир
масжидда эълон қилган. Кейин оила аъзо- йил давомида Ҳайбарда яшайсан, - дейди.
лари ва қариндошларини бир жойга тўп- Рабиа товушини чиқармайди. У тадо-
лаб: «Одамларга мана бу ва мана булар- ригини кўриб, Мадинани тарк этади. Ора-
ни тақиқладим. Йиртқич қуш ўлжасига дан бир оз муддат ўтгач, ҳазрат Умар у ёқ-
қандай қараса, одамлар ҳам сизга шундай дан келган хабардан қаттиқ хафа бўлади.
диққат ва эътиборда бўлишини яхши би- Рабиа Ҳайбарда қолмасдан, Румга кетиб,
ласиз. Аллоҳ номига қасам ичиб айтаман- ўша ерда насронийликни қабул қилади.
ки, агар сизлар шу тақиқни бузсаларинг, Ҳазрат Умар уни сургун қилганидан аф-
бошқаларга берадиган жазони икки баро- сусланади. Бу воқеа жазо беришда чега-
радан чиқилганини, гарчи ислоҳ қилиш
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
ТАРИХ САҲИФАЛАРИДАН 43
мақсадида бўлса-да, жазо тайинлашда да яшашни мақсад қилган ҳар бир фуқаро,
меъёрдан чиқилса, у фойда эмас, фақат мансабдор шахс, айниқса, фаолияти бевоси-
зарар келтиришини кўрсатади. Зотан, ҳаз- та адолатга дахлдор бўлган судья учун жуда
рат Умарнинг мақсади уни уриш ё сур- муҳимдир.
гун қилиш эмас, тартибга чақириб қўйиш
бўлган13. Хусусан, Судьялар олий мактабининг
судьялар, суд ходимлари ва судьяликка
Таъкидлаш жоизки, Умар ибн Ҳаттоб номзодлар учун мўлжалланган ўқув дас-
инсоният тарихида илк бор қамоқхона турлари юкламасига; магистратура босқи-
барпо этиб, уни «жазо ва тавфиқ уйи»14га чини тугатиш олди диплом иши мавзулари
айлантирган, шунингдек қозиларга пора рўйхатига; касб этикаси бўйича ҳудудлар-
олишга муҳтож бўлмайдиган даражада да ўтказилаётган ўқув курслари режасига
маош тайинланган15. «Умар ибн Ҳаттоб адолати» алоҳида мавзу
қилиб киритилса, таклиф этилаётган эзгу
Хулоса ўрнида айтиш жоизки, башари- ишларни амалга ошириш йўлида яна бир
ят тарихида «Адолат қуёши», дея эътироф қадам қўйилган бўларди.
этилган ва ўн тўрт асрдирки, курраи заминда
адолат истовчи барча халқларга куч-қудрат
манбаи бўлиб келаётган Умар ибн Ҳаттоб И. МАМАНОВ,
ҳаёти ва фаолиятини юртимизда тадқиқот,
тарғибот ва ташвиқот этиш эҳтиёжи аллақа- Ўзбекистон Республикаси
чон вужудга келган. Судьялар олий кенгаши ҳузуридаги
Судьялар олий мактаби докторанти,
Бугун Умар ибн Ҳаттоб адолати ва унинг
маънавиятига бағишлаб яратилган тарихий юридик фанлар номзоди
адабиётларни ўрганиш адолатли жамият-
1 Маккада юз берган машҳур Фил воқеасини араблар тарих боши қилиб олишган. Қуръон-
нинг «Фил» сурасида ҳам бу воқеа зикр этилган. Унда айтилишича, Яманга ҳукмронлик қил-
ган ҳабаш подшоларидан бири Маккага ҳужум қилиб, Каъбани бузмоқчи бўлади. У баҳайбат
бир филни олиб келади. Аллоҳ таоло тумшуғида тош тишлаган қушларни юбориб, ғанимлар-
ни ер билан яксон қилади ва Каъба сақлаб қолинади. Муҳаммад Ҳузарий. Нур-ул яқин. – Тош-
кент: Чўлпон, Камалак. 1992 йил. 7-бет.
2 Ўша жойда. 7-бет.
3 Аҳмад Лутфий Қозончи. Ҳазрат Умар ибн Ҳаттоб (розияллоҳу анҳу). «Шарқ» нашри-
ёт-матбаа акциядорлик компанияси Бош таҳририяти. Тошкент – 2020 йил. 208-бет.
4 Юсуф Товаслий. Ҳикматлар хазинаси. 1-китоб. О.Урфон. – Тошкент.: «Adabiyot uchqunlari»
нашриёти. 2015 йил. 461-бет.
5 Юсуф Товаслий. Ҳикматлар хазинаси. 1-китоб. О.Урфон. – Тошкент.: «Adabiyot uchqunlari»
нашриёти. 2015 йил. 205-206-бетлар.
6 Ўша жойда. 207-208-бетлар.
7 Ўша жойда. 204-бет.
8 Ўша жойда. 57-58-бетлар.
9 «Ҳидоят» журнали.
10 Аҳмад Лутфий Қозончи. Ҳазрат Умар ибн Ҳаттоб (розияллоҳу анҳу). «Шарқ» нашри-
ёт-матбаа акциядорлик компанияси Бош таҳририяти. Тошкент – 2020 йил. 48-бет.
11 Ўша жойда. 418-бет.
12 Ўша жойда. 66-бет.
13 Ўша жойда. 194-бет.
14 Ўша жойда. 220-бет.
15 Ўша жойда. 219-бет.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
44 СУД ОЧЕРКИ
ЎҒРИ ЎЗ ҚИЗИ БЎЛИБ ЧИҚДИ
Ҳар қандай ота-она ўз фарзандига яхши тар- Уйига чиққанида дарвозаси олдида сариқ
бия беради. Ҳалол билан ҳаромни фарқлашни рангли такси турганлигини кўрди. Турмуш
ўргатади. Аммо, Муҳтарам (исм-шарифлар ўз- ўртоғи унга машинанинг юкхонасида турган
гартирилган) онасининг ўгитларини унутди. яшил рангли сейфни туширишни ва уйга ки-
Уларнинг юзига оёқ қўйди... ритишни айтди.
Муҳтарам эрталаб уйидан чиқиб, Оқдарё У ажабланганича машинани юкхонасидан
туманида жойлашган 38-мактабга ота-оналар сейфни олиб, ҳовлига киритди.
йиғилишига борди. Йиғилишдан чиқиб, ўзининг
ота-онасини кўриб келиш мақсадида уларнинг Муҳтарам ҳайдовчига келишилган 20 000 сўм
уйига ўтди. У ота-онасининг уйида улар билан пулни берди.
гаплашиб ўтирди.
– Бу нима? Қаердан олдинг? – дея Жамол те-
Шундан сўнг онаси билан отаси неваралари- мир сейфни турмуш ўртоғига кўрсатиб сўради.
ни олиб, бошқа туманга – келинлари Умсиной-
нинг ота-онасининг уйига меҳмондорчиликка – Темир сейфни уйга киритинг! – деди унга
боришларини айтишди. Муҳтарам, – Бегоналарнинг кўзи тушмасин!
Ота-онаси «юр, меҳмон бўлиб келасан», дея Турмуш ўртоғи Муҳтарамдан сейфни яна қа-
уни ҳам боришга ундашди. ердан олганини сўради.
Аммо, Муҳтарам уларга «бормайман» дея ўз – Онамнинг сейфини ўғирлаб, олиб келдим.
уйига қайтишни маъқул кўрди. Сейфни очиб беринг, ичидаги пулларни оламиз!
– деди Муҳтарам.
Отаси Муҳтарамни ва унинг мактабдаги
икки нафар фарзандларини ўзининг машинасига – Нимага бу ишни қилдинг? Нимага онанг-
ўтқизиб, уйига ташлаб қўйди. нинг уйида ўғирлик қилдинг? – дея хуноб бўлди
Жамол.
У уйда ўз ишлари билан овора бўлди. Шу
пайт турмуш ўртоғи Жамолнинг қарзларини – Сизнинг қарзларингизни тўлаш учун ўғир-
ўйлавериб, унга онасининг уйидан пул ўғирлаб лик қилиб, онамнинг сейфини олиб келдим! –
олиб бериш фикри пайдо бўлди. Пиёда ота- деди Муҳтарам ҳам тоқати тоқ бўлиб.
онасининг уйига борди. Бу пайтда улар бошқа
туманда меҳмондорчиликда эди. Муҳтарам Шундан сўнг Жамолнинг чакаги ўчиб, уйи-
ота-онасининг уйида ҳеч ким йўқлигидан фой- дан болтани олиб чиқиб, хотини ўғирлаб келган
даланиб, дарвозани аста очиб, уй ичига кирди. сейфни болта билан амаллаб очди.
Ота-онаси ўтирадиган хонага кириб, шкаф Муҳтарам сейфнинг ичидан онасига тегиш-
ичидаги яшил рангли сейфни кўтариб, ҳовли- ли бўлган тилла тақинчоқлар солинган идишни,
га олиб чиқди. Дарвозани ёпиб, темир сейфни пуллар солинган ҳамёнларни, ароқни, шоколад-
дарвоза олдига қўйди. Ўзи кўчадан такси олиб ни, 10 000 сўмлик купюрадаги уч ўрам ва ҳар
келиш учун кетаётган вақтида йўлда бир сариқ хил бошқа купюрадаги пулларни олиб қўйди.
рангли машина келиб қолди.
Битта ҳамён ичини очиб кўрганида бир нечта
У дарҳол машинани тўхтатиб, ҳайдовчига бо- 100 купюрали АҚШ доллари борлигини кўриб,
радиган манзилини тушунтирди. Ҳайдовчи бе- санамасдан бир қисмини олди. Иккинчи ҳамённи
радиган пулидан рози бўлгач, машинага ўтирди. очганида бир нечта Россия рубли чиқди. Кейин
Ота-онасининг уйи ёнидан темир сейфни олиб у сейф ичидаги икки дона ҳамённи олиб, онаси-
машина юкхонасига ортди. га тегишли бўлган тилла тақинчоқлар солинган
идишни сейф ичидан чиққан пакетга солди.
Жамол қўшниси Учқуннинг уйида ўртоқлари
билан биргаликда балиқ пишириб ўтиришганди. Жамол эса дарҳол ароқни олди. Муҳтарам
Тўсатдан хотини уни чақириб қолди. У жўрала- сейф ичидаги 3 500 000 сўм пуллар билан 14
рига «Ҳозир қайтаман», дея ўрнидан турди. дона 100 купюралик, 2 дона 5 купюралик АҚШ
долларини олиб уйига қўйди.
– Сейфни ва ичида бўлган қимматбаҳо тақин-
чоқларни, пулларни қайтариб, онангнинг уйига
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
СУД ОЧЕРКИ 45
олиб бориб, бериб кел! – деди Жамол хотинига. ларни ишлатмади.
Ўзи ароқни олиб, уйига кириб, уни ичиб, дам Турмуш ўртоғи Жамол у ўғирлаб олиб келган
олиш учун ётди.
темир сейфни қаерга яшириб қўйганига қизиқ-
Эртаси куни уйқудан туриб, ҳовлига қараса, мади ҳам.
сейф турганлигини кўрди.
Сабоҳат турмуш ўртоғи Абдулла ва набира-
– Сейфни ва пулларни онангнинг уйига қў- лари билан биргаликда келинининг туғилган ку-
йиб келмадингми? нига бориб, уларникида 4-5 соат ўтириб, туғил-
ган кунни нишонлаб, уйларига қайтиб келишди.
– Сейфнинг ичидаги тилла тақинчоқларни ва Сабоҳат набирасини олиб, у билан ўзи ётадиган
пулларни онамнинг уйига билдирмасдан қўйиб хонага кириб ётиб ухлади.
келдим. Ундан кўра сиз сейфни бирор-бир жойга
яшириб қўйинг! Эрталаб ошхонада нонуштага тайёргарлик
кўраётган вақтида набираси келиб, унга «Она,
Жамол хотинининг ишидан энсаси қотиб, мана бу хатни ва сизнинг тақинчоқ ва пулларин-
уйига кириб, шкафни очганида пуллар турган- гизни кимдир ташлаб кетибди», деб қўлига сала-
лигини кўрди. Бу пуллардан 400 000 сўм олиб, фан пакетни тутқазди.
Учқун қўшнисига қарзини берди. Кеч бўлгач,
у турмуш ўртоғи онасининг уйига ўғирлик қи- У набирасининг қўлидаги хатни олиб, ўқиб,
либди, деган гаплар чиқмаслиги учун ҳовлидаги ажабланди. Пакет ичидан тақинчоқлар солинган
сейфни яшаш уйининг орқа томонидаги қўшни- идишни очиб қараган вақтида, барча тиллала-
си Учқуннинг ҳовузига ташлаб юборди. ри турганлигини, пулларини олиб санаса, 2 410
АҚШ долларидан 1 000 АҚШ доллари ва 4 000
Эртаси куни эрталаб Муҳтарам фарзандла- Россия рублини қайтариб олиб келиб ташлаб ке-
рининг дафтари варағидан йиртиб олиб, босма тишганлигини билди.
ҳарфлар билан лотин алифбосида «Опажон ке-
чиринг, эрим кайфда сейфингизни олибди. Пул Шундан сўнг у югуриб бориб турмуш ўртоғи
ва тиллаларингизни қайтариб олиб келдим. Ке- ётган хонадаги шкаф ичидаги сейфга қаради.
чиринг, фақат қарғаманг! Биз ҳалол одамлармиз. Аммо, сейф жойида йўқ эди. У дарҳол ИИБга
Эримнинг бошига ташвиш тушиб қолди. Ах- ариза билан мурожаат қилди.
моқлик қилибди. Пул сўраган экан, «йўқ» деб-
сиз. Банкдан пул олганингизни кўрган экан. Пул- Онаизор бу дардини қизи Муҳтарамга ҳам
ларингизнинг қолганини ҳам қайтартираман. айтди. Қизи жимгина эшитди. Бироқ, у онасига
Фақат ҳеч кимга айтманг! Эрим қилган ишидан бу ўғирликни ўзи қилганлигини айтолмади.
пушаймон. Бир ожиза синглингиз», деб ёзиб
сейфнинг ичидан чиққан тақинчоқлар солин- Шундан сўнг ИИБ ходимлари онасининг уйи-
ган идишчани, қолган пулларни пакетга солиб, да ўғирлик ҳолати бўйича суриштирув ишлари-
ота-онасининг уйига келиб, ҳеч кимга билдир- ни олиб бораётган вақтида Муҳтарамнинг виж-
масдан, отасига тегишли бўлган машинанинг дони қийналиб, ИИБ ходимларига ўз ихтиёри
устига қўйиб кетди. билан ўғирлаган пулларини холислар иштиро-
кида топширди. Яшил рангли темир сейфни ҳам
Сўнгра уйига бориб пул қўйган жойига қара- ҳовуздан олишиб, топширишди.
ди. 3 500 000 сўм пулдан бироз кам бўлиб қол-
ганлигини сезди. Онаизор ўғирлик жиноятини унинг ўзини
қизи Муҳтарам содир қилганлигини билгач,
– Пулларга тегинмадингизми? – деб сўради унга нисбатан даъвоси йўқлигини билдирди.
ажабланиб Муҳтарам эридан.
Суд Муҳтарамга тегишли жазо тайинлади.
– Пулларнинг бир қисмини қарзларимга бер- Аммо, энди қиз онаизорининг кўзига қандай
дим. Қолган қисмини қишлоғимиздаги дўкондан қараркин? Бир умр виждон азоби уни қийна-
фарзандларимизга оёқ кийим ва бошқа нарсалар масмикин?
олиб қарз бўлиб қолганлигимиз учун дўкончига
бердим. И. ДОНИЁРОВ,
жиноят ишлари бўйича
Муҳтарам қолган пулларни оиласига рўзғор Оқдарё туман суди раиси,
учун нарса олиб сарфлаб юборди. Аммо, 14 дона
100 купюралик ва 2 дона 5 купюралик доллар- Хонбиби ҲИММАТ қизи,
журналист
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
46 ТАБРИКЛАЙМИЗ!
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 8 / 2021
8/2021 ISSN 2181-8991
ПРАВОСУДИЕ
Правовое, научно-практическое издание
Учредитель: Главный редактор
Верховный суд Kамол УБАЙДИЛЛОЕВ
Республики Узбекистан
Отв. секретарь
РЕДАКЦИОННЫЙ СОВЕТ: Муталиф СОДИКОВ
Козимджан КАМИЛОВ
Робахон МАХМУДОВА АДРЕС УЧРЕЖДЕНИЯ:
Халилилло ТУРАХУЖАЕВ 100097, г. Ташкент,
Икрам МУСЛИМОВ
Бахтиёр ИСАКОВ Чиланзар, ул. Чупонота, 6
Холмумин ЁДГОРОВ Р/с 20210000300101763001
Мирзоулугбек АБДУСАЛОМОВ
Ибрагим АЛИМОВ Филиал Ташкент
Олим ХАЛМИРЗАЕВ ЧАБ «Трастбанк»
Замира ЭСАНОВА МФО 00850, ИНН 201403038
Омонбой ОКЮЛОВ
Музаффаржон МАМАСИДДИКОВ ТЕЛЕФОН: 278-96-54, 278-91-96,
278-25-96, ФАКС: 273-96-60
K Реклама и материалы, размещенные
на коммерческой основе. Email: [email protected]
Мнение редакции может не совпадать с мне- Веб-сайт: www: Odilsudlov.sud.uz
нием авторов публикуемых статей.
Рукописи, фотографии, рисунки не рецензи- Подписано в печать 13 августа 2021 г.
руются и не возвращаются. Формат бумаги 60х84 1/8. Офсетная
При перепечатке ссылка на издание «Одил печать. Журнал набран и сверстан на
судлов» ‒ «Правосудие» обязательна. компьют ере редакции. Усл. печ. л. 10.
Заказ ‒ 12. Тираж ‒ 4090.
Постановлением Президиума Высшей атте-
стационной комиссии при Кабинете Мини- Деж. редактор
стров Республики Узбекистан от 30.12.2013 г. Муталиф СОДИКОВ
за № 201/3 журнал включен в перечень из-
даний, публикующих статьи по докторским ИНДЕКС ИЗДАНИЯ ‒ 909
диссертациям.
Цена договорная
Зарегистрировано в Агентстве Отпечатано в типографии
информации и массовых коммуни- ООО «HAKIMA NASHR GROUP»,
каций при Администрации Пре-
зидента Республики Узбекистан Адрес: 100 057, г. Ташкент,
от 27.07.2021 г. Регистрационный Юнусабадский район,
№ 0026. Издается с 1996 года. ул. Ифтихор, дом 117.
12/2019 ПРАВОСУДИЕ 47
C «Правосудие»
48 МАТЕРИАЛЫ ПЛЕНУМА
ВЕРХОВНОГО СУДА
ПОСТАНОВЛЕНИЕ
Пленума Верховного суда Республики Узбекистан
О ВНЕСЕНИИ ИЗМЕНЕНИЙ И ДОПОЛНЕНИЙ
В НЕКОТОРЫЕ ПОСТАНОВЛЕНИЯ ПЛЕНУМА
ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН
В СВЯЗИ С ВНЕСЕННЫМИ ИЗМЕНЕНИЯМИ
И ДОПОЛНЕНИЯМИ
В КОДЕКС РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН
ОБ АДМИНИСТРАТИВНОМ
СУДОПРОИЗВОДСТВЕ
20 апреля 2021 года № 19 г. Ташкент
В связи с изменениями и дополнениями, ний, действия (бездействия) административ-
внесенными в законодательство, а также ных органов и их должностных лиц»:
вопросами, возникшими в судебной прак-
тике, на основании статьи 17 Закона «О су- в пункте 13:
дах» Пленум Верховного суда Республики в абзаце первом слова «районный (город-
Узбекистан ской)» заменить словом «межрайонный»;
дополнить абзацами четвертым и пя-
П О С Т А Н О В Л Я Е Т: тым следующего содержания:
«Иски (жалобы), связанные с инвести-
Внести изменения и дополнения в сле- ционной деятельностью инвестора, не яв-
дующие постановления Пленума Верховно- ляющегося крупным инвестором, могут
го суда Республики Узбекистан: быть предъявлены в межрайонный адми-
нистративный суд или Административный
1. Постановление Пленума Верховного суд Республики Каракалпакстан, админи-
суда Республики Узбекистан от 25 октября стративные суды областей и города Таш-
2019 года № 20 «О практике взыскания су- кента по месту нахождения ответчика.
дебных расходов по административным де- Иски (жалобы), связанные с инвестици-
лам»: онной деятельностью крупного инвесто-
ра, а также иски, вытекающие из отноше-
абзац первый подпункта 2 пункта 3 из- ний в области конкуренции на товарных
ложить в следующей редакции: и финансовых рынках, могут быть предъ-
явлены в межрайонный административ-
«с апелляционных и кассационных жа- ный суд или Верховный суд Республики
лоб:»; Узбекистан»;
абзац четвертый считать соответствен-
в пунктах 21, 22 слова «, надзорной», но абзацем шестым.
«, надзорном» исключить. 3. Постановление Пленума Верховного
суда Республики Узбекистан от 30 ноября
2. Постановление Пленума Верховного
суда Республики Узбекистан от 24 декабря
2019 года № 24 «О судебной практике по
рассмотрению дел об обжаловании реше-
«ПРАВОСУДИЕ»
№ 8 / 2021
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
«Одил судлов» – «Правосудие» журнали 2021 йил 8-сони
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search