КОРРУПЦИЯ ВА ЖАВОБГАРЛИК 99
лигини англашни юзага кeлтириш орқали учун жиноий жавобгарликни белгиловчи
ишонтириш мумкин. Иккинчи усул эса ҳу- аниқ модда йўқ.
қуқий нормалар қоидаларини бузган шаxс-
ларга нисбатан фуқаролар ҳуқуқ ва эркин- 2001 йилда чоп этилган Юридик эн-
ликлари, жамият ва давлат манфаатларини циклопедияда «Коррупция бу ўзи алоҳида
муҳофазалаш мақсадида мажбурлов чора- жиноят қонунида мустақил жиноят тар-
ларини қўллаш орқали ваколатли ҳуқуқ- киби бўлмай, балки бир қатор мансабдор-
тартибот органлари томонидан амалга лик жиноятларини ўз ичига қамраб олувчи
оширилади. Шундай қилиб, ишонтириш- умумлашган тушунчадир» деб таъриф бе-
дан иборат мажбурлов усули билан ҳуқу- рилган.
қий тартибга солиш инсонлар xулқ-атвори-
га ҳуқуқий нормалар ёрдамида мақсадли Бинобарин, коррупцияга оид жиноят-
таъсир кўрсатишни мужассамлаштирган ларнинг хусусиятидан келиб чиқиб, мазкур
бўлиб, у ижтимоий муносабатлар доираси- қилмишлар фақатгина махсус субъект ҳи-
да амалга оширилади. Бинобарин, жавоб- собланган мансабдор шахс томонидан со-
гарликнинг ўзи, умуман олганда, ҳуқуқий дир этилиши билан тавсифланади.
муносабатни ташкил қилади.
Шу сабабли, коррупция билан боғлиқ
Ўзбекистон қонунчилигида жавобгар- жиноятларни ўрганиш учун қуйидаги ман-
ликнинг қуйидаги турлари мавжуд: сабдорлик жиноятларини таҳлил қилиш
лозим бўлади.
– жиноий жавобгарлик;
– маъмурий жавобгарлик; Коррупция билан боғлиқ жиноятларни
– фуқаровий жавобгарлик; назарда тутувчи Жиноят кодекси моддала-
– интизомий жавобгарлик; ри:
– молиявий жавобгарлик.
Жиноий жавобгарлик фақат унинг ўзи- ҳокимият ёки мансаб ваколатини
гагина хос бўлган белгиларга эга бўлиб, бу суиистеъмол қилиш (205-модда);
белгилари орқали маъмурий, интизомий,
фуқаровий жавобгарликлардан фарқ қила- ҳокимият ёки мансаб ваколати доира-
ди: сидан четга чиқиш (206-модда);
1. Қўлланиш асослари бўйича (фақат
ЖКдаги мавжуд модда бўйича); мансабга совуққонлик билан қараш
2. Қўллашнинг мазмуни бўйича (жиноят (207-модда);
учун жазони суд давлат номидан тайинлай-
ди, бошқа жавобгарликда эса ундай эмас); ҳокимият ҳаракатсизлиги (208-мод-
3. Жавобгарликнинг қўлланиш субъекти да);
бўйича фарқи (жиноятга жазони суд бера-
ди); мансаб сохтакорлиги (209-модда);
4. Қўлланиш тартиби бўйича фарқи (жи- пора олиш (210-модда);
ноий жазо фақат ЖПКда белгиланган тар- жиноий фаолиятдан олинган даро-
тибда тайинланади); мадларни ошкорлаштириш (243-модда) ва
5. Жавобгарликка тортиладиган субъект- бошқалар.
ларнинг доираси бўйича фарқи (жиноятда Коррупцияни келтирувчи бошқарув тар-
фақат жисмоний шахс жавобгар бўлади, тибига қарши жиноятлар, мансабдор шахс
фуқароликда юридик шахс ҳам). томонидан қуйидагича содир этилиши
Жиноят кодексида айнан коррупция мумкин:
ваколатидан қасддан ноқонуний фой-
даланишда (ЖК 205-модда);
ваколатлар доирасига кирмайдиган
ҳаракатларни содир этишда (ЖК 206-мод-
да);
ўз вазифаларига лоқайдлик ёки виж-
донсизларча муносабатда бўлиш оқибати-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 10 / 2022
100 КОРРУПЦИЯ ВА ЖАВОБГАРЛИК
да уларни бажармаслик ёки лозим даража- ва улардан фойдаланиш мақсадида, улар
да бажармасликда (ЖК 207-модда); томонидан бундай даромадларни легал-
лаштириш ҳаракатлари содир этилади.
ўз хизмат вазифаси юзасидан бажари-
ши лозим ёки мумкин бўлган ҳаракатларни 2015 йил 20 август куни «Ўзбекистон
қасддан бажармаслиги ёки жиноятга йўл Республикасининг айрим қонун ҳужжат-
қўйишида (ЖК 208-модда) намоён бўлади. ларига хусусий мулкни, тадбиркорлик
субъектларини ишончли ҳимоя қилишни
Коррупциянинг энг тарқалган кўрини- янада кучайтиришга, уларни жадал ривож-
ши бу – порахўрликдир. лантириш йўлидаги тўсиқларни бартараф
этишга қаратилган ўзгартиш ва қўшим-
Ўзбекистон Республикаси Жиноят ко- чалар киритиш тўғрисида»ги Ўзбекистон
дексида пораҳўрлик тушунчаси қуйидаги 3 Республикасининг ЎРҚ-391-сонли Қонуни
турдаги жиноят билан таърифланади: қабул қилинди. Унга кўра, 33 қонун, 10 та
кодексга ўзгартиш ва қўшимчалар кири-
– пора олиш; тилди.
– пора бериш;
– пора олиш-беришда воситачилик қи- Жумладан, Жиноят кодекси қуйидаги
лиш. мазмундаги XIII1-боб билан тўлдирилди:
Порахўрликнинг энг хавфлиси, бу – Жи-
ноят кодексининг 210-моддасида назарда «XIII1-боб. Тадбиркорлик фаолиятига
тутилган пора олиш жиноятидир. Мансаб- тўсқинлик қилиш, қонунга хилоф равишда
дор шахс томонидан пора олиш жинояти- аралашиш билан боғлиқ жиноятлар ҳамда
нинг ижтимоий хавфлилигининг юқорили- хўжалик юритувчи субъектларнинг ҳуқуқ-
ги: лари ва қонуний манфаатларига тажовуз
– давлат органи нормал фаолиятининг қиладиган бошқа жиноятлар».
бузилиши;
– давлат органи обрўси тушиши; Ушбу Қонун билан Жиноят кодексига
– фуқароларнинг ижтимоий адолатга коррупцияга оид янги моддалар киритил-
бўлган ишончининг сўниши; ди:
– фуқароларнинг ҳуқуқ ва манфаатлари
бузилишига олиб келиши билан белгила- 1929-модда. Тижоратда пора эвазига
нади. оғдириб олиш;
Мансабдор шахслар томонидан содир
этиладиган жиноятлар орасида пора олиш 19210-модда. Нодавлат тижорат таш-
энг хавфли эканлиги сабабли, уни содир килотининг ёки бошқа нодавлат ташкило-
этиш учун 15 йилгача озодликдан маҳрум тининг хизматчисини пора эвазига оғди-
қилиш жазоси белгиланган. риб олиш;
Коррупцияга оид жиноятларни содир
этиш натижасида, шахслар катта миқдор- 19211-модда. Нодавлат тижорат таш-
даги ноқонуний моддий бойликларга эга килотида ёки бошқа нодавлат ташкилотида
бўлаётганлиги ҳаммамизга маълум. мансабдор шахслар томонидан ўз ваколат-
Чунки коррупция иллатининг асосий ларини суиистеъмол қилиш.
сабабларидан бири, мансаб ваколатини
суиистеъмол қилиш ёки фойдаланиш орқа- Ушбу қонунда БМТнинг Коррупцияга
ли ноқонуний тарзда моддий қимматлик- қарши Конвенция талабларидан келиб чи-
ларга эга бўлиш ёхуд мулкий манфаатдор қиб «Мансабдор шахс» атамасининг ҳуқу-
бўлишдир. қий маъноси қуйидаги таҳрирда баён этил-
Ушбу даромадларга қонуний тус бериш ди:
«ОДИЛ СУДЛОВ» «Мансабдор шахс – доимий, вақтинча
№ 10 / 2022 ёки махсус ваколат бўйича тайинланади-
ган ёки сайланадиган, ҳокимият вакили
вазифаларини бажарадиган ёхуд давлат
КОРРУПЦИЯ ВА ЖАВОБГАРЛИК 101
органларида, фуқароларнинг ўзини ўзи ларига қаратилиши, шунингдек жиноий-
бошқариш органларида, мулк шаклидан ҳуқуқий чоралар мажмуига ҳам эътибор
қатъи назар, корхоналарда, муассасалар- берилиши лозим. Кейинги йилларда қабул
да, ташкилотларда ташкилий-бошқарув, қилинган қонунлар миллий қонунчилиги-
маъмурий-хўжалик вазифаларини амалга мизнинг коррупцияга қарши курашувчи
оширадиган ва юридик аҳамиятга эга ҳа- жиҳатлари жиддий кучайишига олиб кел-
ракатларни содир этишга ваколат берилган ди. Айниқса – 2014 йилда қабул қилинган
шахс, худди шунингдек халқаро ташкилот- «Давлат бошқаруви органлари фаолияти-
да ёхуд чет давлатнинг қонун чиқарувчи, нинг очиқлиги тўғрисида»ги, «Ижтимоий
ижро этувчи, маъмурий ёки суд органи- шерикчилик тўғрисида»ги қонунлар шулар
да мазкур вазифаларни амалга оширувчи жумласига киради. Лекин, бу йўналишда
шахс». амалга оширилиши лозим бўлган тадбир-
лар кўлами янада кенг.
«Масъул мансабдор шахс» тушунчаси
кодексдан чиқариб ташланди. Бу эса ўз Коррупцион жиноятларни махсус про-
навбатида, ЖКнинг 243-моддасида назарда филактика қилиш бу борадаги махсус қо-
тутилган жиноий фаолиятдан олинган да- нунчиликни такомиллаштириш ва ҳуқуқни
ромадларни легаллаштириш учун жиноий қўллаш амалиёти самарадорлигини оши-
жавобгарликни келтириб чиқаради. риш, мансабдор шахсларнинг ҳуқуқ ва
мажбуриятларини аниқ белгилаб бериш,
Амалиётда мазкур жиноятга нисбатан шунингдек бошқарув фаолиятини услубий
«пулларни ювиш» деб ном берилган. жиҳатдан таъминлашни талаб этади. Бун-
дай шароитда, коррупцияга оид қонунчи-
Мазкур жиноятнинг хавфлилиги шун- ликдаги салбий кўринишларни бартараф
даки, уни содир этиш натижасида қонуний этиш, янада кенг кўринишдаги ижтимоий-
тус берилган даромадлар янги жиноятлар- ҳуқуқий назоратни кучайтириш зарурияти
ни содир этишга, керак бўлса, уюшган жи- туғилади.
ноятчиликнинг вужудга келишига, унинг
фаолият кўрсатиши учун зарур шарт-ша- Шунингдек, коррупцион иллатларга
роит яратилишига олиб келади ва шу ту- қарши курашда мансабдор шахслар томо-
файли миллий хавфсизликка жиддий таҳ- нидан хизмат ваколатини суиистеъмол қи-
дид солинади. лишнинг олдини олувчи, ҳуқуқни чекловчи
махсус профилактик комплекс тадбирлар
Ушбу жиноятнинг хавфлилиги юқори ишлаб чиқиш мақсадга мувофиқ.
даражада эканлиги сабабли, уни содир эт-
ганлик учун 5 йилдан 10 йилгача озодлик- А. ҚАҲРАМОНОВ,
дан маҳрум қилиш жазоси белгиланган. жиноят ишлари бўйича Наманган
Хулоса ўрнида шуни таъкидлаш жоиз- шаҳар суди судьяси,
ки, коррупцияга қарши кураш мунтазам ва Ф. ШУКУРОВ,
комплекс тарзда олиб борилиб, ижтимоий
ҳаётнинг барча соҳаларини, айниқса, дав- жиноят ишлари бўйича Тошкент
лат бошқаруви ва иқтисодиётни қамраб шаҳар Сирғали туман суди судьяси
олмоғи даркор. Бу борада катта эътибор
коррупциянинг олдини олиш чора-тадбир-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 10 / 2022
102 ФУҚАРОЛИК ҲУҚУҚИНИНГ АЙРИМ МАСАЛАЛАРИ
ГАРОВ ВА УНИНГ ҲУҚУҚИЙ
ТАРТИБГА СОЛИНИШИ
Маълумки, мажбуриятларнинг бажа- ҳуқуқни, мажбуриятларни таъминлаш
рилиши турли усуллар билан таъминла- учун бериши ҳисобланади.
нади. Фуқаролик қонунчилигида маж-
буриятнинг бажарилишини таъминлаш Унинг ижро механизми эса, қарздор
неустойка, гаров, қарздорнинг мол-мул- мажбуриятини бажармаган ёки лозим
кини ушлаб қолиш, кафиллик, кафолат, даражада бажармаган тақдирда унга би-
закалат ҳамда қонун ҳужжатлари ёки рор бир нарсани қарз сифатида берган
шартномада назарда тутилган бошқа шахсга бундан энг кам миқдорда моддий
усуллар билан таъминланиши мумкин. зиён кўриш ва ҳатто, баъзан фойда кў-
риш имконини ҳам берган.
Ушбу усуллардан ҳеч қайсиси ўзича
мустақил равишда қўлланилмайди. Бу- Гаров институти узоқ давом этган ри-
ларнинг ҳаммаси бирон-бир мажбурият- вожланиш тарихига эга. Бунда, гаров-
нинг мавжуд бўлишини кўрсатиб, мазкур нинг моҳияти ҳар доим бир хил бўлган,
мажбуриятнинг бажариш мақсадларини яъни у мажбуриятларни таъминлашга
кўзлаб белгиланади. Бунда шартнома қаратилган, лекин унинг асосий эле-
бўйича белгиланган мажбурият асосий ментлари ўзгариб турган.
мажбурият бўлиб, унинг бажарилишини
таъминлаш усули қўшимча мажбурият Қарздор томонидан мажбуриятлар-
ҳисобланади. нинг бажарилишини таъминлаш учун
гаров Қадимги Бобилда, Қадимги Юно-
Баъзи мажбуриятларнинг бажарили- нистонда ва Қадимги Римда фойдала-
шини таъминлаш махсус қонунларда нилган. Гаров кредиторлар ҳуқуқларини
назарда тутилмаган бўлса, бундай маж- ҳимоя қилиш учун қўлланилган. Гаров
бурият муносабатларини таъминлаш институти кредиторга шуниси билан
Фуқаролик кодексида берилган умумий афзалки, унда қарздор томонидан гаров
қоидалар билан тартибга солинади. Шу нарсасида ифодаланган, мажбурият ба-
билан бирга, муайян мажбуриятнинг, ма- жарилишининг ҳақиқий кафолати бери-
салан, неустойка ва гаровнинг бажари- лади.
лишини таъминлаш усуллари бир вақт-
нинг ўзида қонун билан ҳам, шартнома «Гаров тўғрисида»ги Қонун бўйича
билан ҳам белгиланиши мумкин. ҳақиқий бўлган ҳар қандай мажбурият-
нинг банк кредити, ижара, олди-сотди,
Ўзбекистон Республикасида гаров му- юкларни ташиш ва ҳуқуқнинг ҳар қан-
носабатлари Ўзбекистон Республикаси дай субъектлари ўртасидаги бошқа маж-
Фуқаролик кодекси, «Гаров тўғрисида»- буриятларнинг бажарилиши гаров билан
ги Қонун ва бошқа бир қатор ҳуқуқий таъминланиши мумкин.
ҳужжатлар билан тартибга солинади.
«Гаров тўғрисида»ги Қонуннинг
Гаров мажбурият бажарилишини таъ- 4-моддасида белгиланганидек, гаров
минлашнинг энг ишончли усулларидан турлари гаров, закалат, ипотека, шу-
биридир. Гаров бир шахснинг бошқа нингдек ҳуқуқ гарови тарзида амал қи-
шахсга мол-мулкни ёки унга бўлган лиши мумкин. Гаров мулкларига кўчмас
мулклар (уй-жойлар, савдо дўконлари,
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 10 / 2022
ФУҚАРОЛИК ҲУҚУҚИНИНГ АЙРИМ МАСАЛАЛАРИ 103
бино-иншоотлар) ва кўчар мулклар (ав- гишли мол-мулк ҳақида тузиладиган
тотранспорт воситалари, ускуналар) ки- битимларни рўйхатдан ўтказиш учун
ради. белгиланган тартибда рўйхатдан ўтка-
зилиши керак. Ушбу қоидаларга риоя
Гаров ҳуқуқи гаров тўғрисида шарт- қилмаслик гаров тўғрисидаги шартнома-
нома тузилган пайтдан ёхуд, башарти нинг ҳақиқий эмаслигини келтириб чи-
шартнома нотариал тасдиқланиши шарт қаради.
бўлса, нотариал тасдиқланган пайтдан,
шартнома рўйхатдан ўтказилиши шарт Кредит муносабатларида асосий таъ-
бўлганда эса, у рўйхатдан ўтказилган минловчи воситалардан бири бўлмиш
пайтдан бошлаб вужудга келади. гаров аҳоли ва юридик шахсларнинг
молиявий маблағлари кредитга муҳтож
«Гаров тўғрисида»ги Қонуннинг хўжалик юритувчи субъектлар ва фуқа-
10-моддасида белгиланганидек, гаров роларга эркин, фаол йўналтирилишини
тўғрисидаги шартномада томонларнинг таъминлашда ҳал қилувчи ўринда ту-
номи, жойлашган манзили (яшаш жойи), ради, шунингдек молия-кредит тизими-
гаров тури, гаров нарсаси ва унинг ба- нинг ривожланиши ҳамда муваффақият-
ҳоси, моҳияти, миқдори ва гаров би- ли фаолият юритишига хизмат қилади.
лан таъминланадиган мажбуриятнинг
бажарилиш муддати, гаровга қўйилган Гаров гаровга қўювчи ўз мажбурият-
мол-мулкнинг рўйхати, шунингдек то- ларини бажармаган ҳолларда гаровга
монларнинг келишувига кўра, бошқа олувчининг талабларини қондириш мақ-
маълумотлар кўрсатилган бўлиши зарур. садида белгиланади ва гаровга олувчига
Унда гаровга қўйилган мол-мулк томон- гаровга қўйилган мол-мулкнинг қийма-
ларнинг қайси бирида эканлиги ҳам кўр- тидан унинг талаби бошқа кредиторлар-
сатилиши шарт. га қараганда имтиёзли равишда қаноат-
лантирилиш ҳуқуқини беради.
Шунингдек, гаров тўғрисидаги шарт-
номалар ёзма шаклда тузилиб, ипоте- Бу восита гаровга олувчига ўз маблағ-
ка тўғрисидаги шартнома, шунингдек ларини бошқа кредиторлардан олдин ун-
нотариал тасдиқланиши керак бўлган дириш борасида имтиёз ҳуқуқини бера-
шартномага мувофиқ олинадиган маж- ди. Бундан келиб чиқадики, гаров мавжуд
буриятларни таъминлаш юзасидан кў- бўлган мажбурият муносабатларида, ав-
чар мол-мулкни ёки мол-мулкка бўлган вало, гаровга олувчининг талаблари, ун-
ҳуқуқларни гаровга қўйиш тўғрисидаги дан кейин эса бошқа кредиторларнинг та-
шартнома нотариал тасдиқланиши шарт. лаблари қондирилиши лозим. Гаровнинг
афзаллиги яна шундаки, агар гаров билан
Шу ўринда эслатиб ўтмоқчимизки, таъминланган мажбуриятни қоплаш учун
предмети ер билан боғлиқ кўчмас мулк гаров суммаси етмаса, қолган суммани
бўлган гаров ипотека дейилади. Кўч- қарздорнинг бошқа мулклари ҳисобидан
мас мулк эса турли бинолар, иморатлар, ундириш учун имкониятлар яратилади.
хусусий уйлар, жисмоний ва юридик
шахсларнинг хусусийлаштирилган кўп У. БАЗАРОВ,
қаватли уйлардаги хонадонлари ва бош- Жиззах туманлараро
қалардан иборат. иқтисодий суди судьяси
Ипотека тўғрисидаги шартнома те-
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 10 / 2022
104 КОРПОРАТИВ БОШҚАРУВ ВА ҲУҚУҚ
АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТЛАРИ
КОРПОРАТИВ БОШҚАРУВИДА
ИНСОФЛИЛИК ТАМОЙИЛИНИ ҚЎЛЛАШ
Тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш этика кодексларини қабул қилишади3. Мазкур
ва корхона бизнесини тўғри ташкил этишда корпоратив бошқарув кодекслари АЖлар фао-
корпоратив бошқарув масаласи жуда муҳим- лияти самарадорлигини ошириш ва корпора-
дир. Чунки, корпоратив бошқарувнинг ҳар тив бошқарув тизимини такомиллаштириш,
қандай давлат иқтисодиётида йирик бизнесни ҳалол ва ошкора бизнес юритиш мақсадида
ташкил этиш, стратегик аҳамиятга эга корхо- ишлаб чиқилади.
наларни бошқариш, катта капитални бир жой-
га тўплаш ва бу капиталдан самарали фойда- Акциядорлик-ҳуқуқий муносабатларда
ланиш ҳамда акциядорлар манфаатини бир қўлланиладиган аксарият императив норма-
нуқтага бирлаштиришдаги аҳамияти катта. лар акциядорларнинг умумманфаатларини
Шу билан биргаликда самарали ва профес- ҳимоя қилиш, қонун, жамият устави, корпо-
сионал корпоратив бошқарув нафақат ушбу ратив бошқарув ва этика кодексларига амал
корхона, балки мамлакат иқтисодиёти учун қилиш, ҳалоллик, оқиллик, инсоф ва адолатни
ҳам ўз долзарблигига эга ҳисобланади. таъминлаш мақсадларига хизмат қилади.
Акциядорлик жамиятлари корпоратив Дастлаб, мамлакатимизда хусусийлаш-
бошқаруви билан боғлиқ ҳуқуқий тамойиллар тириш иқтисодиётнинг барча жабҳаларида
бошқарувнинг моҳиятини ифодаловчи асосий амалга оширилган вақтда профессионал кор-
механизмдир. Чунки, корпоратив бошқарув поратив бошқарув масаласи ўз долзарблигига
давлат томонидан қабул қилинган қонун ҳуж- эга эмас эди. Бу даврда давлат тасарруфидан
жатлари, шунингдек жамиятнинг ички ҳуж- чиқарилган ва хусусийлаштирилган ҳар учта
жатлари билан ташкил этилар экан, албатта, корхонанинг иккитаси АЖ ташкилий ҳуқуқий
халқаро тажриба ва ички бошқарувдаги асо- шаклида ташкил этилган, улар ўз билганла-
сий ғояларни ўзида мужассам этади. рича корпоратив бошқаруви элементларини
ўзида мужассамлаштирган бошқарувни йўлга
Бу борада Ҳ. Раҳмонқулов ва С. Гулямов- қўйган эдилар. Натижада, замонавий корпора-
лар корпоратив ҳуқуқ тамойиллари сифатида тив бошқарув тамойилларига деярли эътибор
акциядорларнинг ҳуқуқлари, акциядорлар- қаратилмаган.
га нисбатан тенг муносабат, корпорацияни
бошқаришда манфаатдор шахсларнинг роли, Бундан ташқари, аксарият АЖларда давлат
маълумотни ошкор қилиш ва ошкоралик, ди- улушлари юқори бўлиб, майда акциядорлар
ректорлар кенгашининг мажбуриятларини ҳуқуқларининг камситилиши ва уларнинг му-
кўрсатадилар1. рожаатларини эътиборсиз қолдириш табиий
ҳолга айланганди. Шу билан бирга, кўплаб
Айрим муаллифлар корпоратив бошқарув АЖларнинг ходимлари ўз маошлари ҳисобига
тушунчасини ҳам корпоратив тамойиллар би- сунъий акциядорга айлантирилган, улар учун
лан боғлайдилар2. корпоратив бошқарув ва жамиятнинг дарома-
дидан кўра, иш ҳақини ўз вақтида олиш му-
Одатда бу тамойиллар акциядорлар ман- ҳим саналарди.
фаатидан келиб чиқиб шакллантирилган ва бу
табиий. Сабаби, АЖлар асосан акциядорлар Натижада корпоратив бошқурувдаги акса-
манфаатлари ва капиталларининг бирлашти- рият инсофсиз ҳаракатлар акциядорларнинг
рилишидан шакллантирилади, уни самарали ҳуқуқлари поймол бўлишига сабаб бўлган.
бошқариш мақсадида корпоратив бошқарув Бу эса, ўз даврида, аҳолининг аксарият қат-
субъектларига мурожаат қилинади. ламида АЖ ва корпоратив бошқарув, ўз капи-
талини қимматли қоғозлар бозорига тикишга
Айрим компаниялар умумтамойиллар асо- ишончсизликни келтириб чиқарганди.
сида ўз корпоратив бошқарув кодексларини,
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 10 / 2022
КОРПОРАТИВ БОШҚАРУВ ВА ҲУҚУҚ 105
Босқичма-босқич акциядорлик ва корпора- Акциядорлик жамиятлари мураккаб тар-
тив бошқарув қонунчилигининг такомилла- кибли, иштирокчилар сонининг чекланма-
шиши бу йўналишга профессионалларча ён- ганлиги, катта миқдордаги мулкни бошқариш
дашувни талаб қилди. Натижада корпоратив заруратининг мавжудлиги боис жаҳон таж-
бошқарувда инсоф, капитални бошқаришда рибасида, бошқарув тизимининг икки ва уч
оқилоналик, ўзаро ишонч, масъулият каби ме- звеноли кўринишларига эга. Е. Богатыхнинг
зонлар асосий ўринга чиқди. фикрича, акциядорлик жамиятларини инг-
лиз-америка ҳуқуқ тизимида икки звеноли
Корпорация бошқарувчиларига корпоратив (умумий йиғилиш, бошқарув), роман-герман
ҳуқуқларни амалга оширишда акциядорлар, ҳуқуқ тизимида уч звеноли (умумий йиғили-
айниқса, миноритар акциядорларнинг ҳуқуқ ши, кузатув кенгаши ва бошқарув) бошқарув
ва қонуний манфаатларини бузмаслик шарт- кўринишлари мавжуд8. Т. Кашанина АЖлар-
лиги ҳақидаги талаб қўйила бошланди. нинг бошқарув органлари ҳатто тўрт звеноли
(акциядорларнинг умумий йиғилиши, дирек-
Т. Кашанина акциядорлик жамиятининг торлар кенгаши, бош директор раҳбарлигида-
моҳиятини жамият иштирокчи (акциядор) ги бошқарув, раҳбарий тузилма-бошқарувчи
лари қўшган ҳиссалари қимматли қоғоз – ак- ваколатли шахс) бўлиши мумкинлигини таъ-
цияларда ифодаланиши, устав фонди акция- кидлайди9.
ларга бўлинганлиги, иштирокчилар жавоб-
гарлигининг чекланганлиги, йирик капиталга Дарҳақиқат, акциядорлик корпоратив бош-
ихтисослашган бошқарувнинг мавжудлиги, қаруви турли субъектлар (мулкдорлар, акция-
фаолиятнинг назорат қилиниши билан боғ- дорлар, малакали бошқарувчилар) иштироки
лайди4. Е. Богатых эса АЖнинг моҳиятини ка- мажмуи бўлиб, ҳар бир субъект ўз манфаати-
питал бирлашмаси эканлиги, капитални аниқ ни илгари суради. Шу сабаб ҳам, бу манфаат-
ҳиссалар – акцияларга тақсимланиши, акция- лар ўртасидаги оқилона мувозанатни танлаш
лар ҳар қандай шахсларга эркин сотилиши, корпоратив бошқарув санъати сифатида баҳо-
акциядорлар жамият мажбуриятлари бўйича ланади ва халқаро корпоратив бошқарув бо-
жавоб бермаслиги, акция миқдорида жавоб- зорида бу каби менежерлар фаолияти юқори
гарликнинг мавжудлиги, уставли савдо шир- баҳоланади.
кати эканлигида деб ҳисоблайди5. Кўпгина
олимлар АЖ моҳиятини капитални бирлаш- Корпоратив бошқарув соҳасида низо келиб
тириш билан боғлайдилар6. чиққанда уни судга қадар ҳал қилишда айнан
«инсофли бошқарув»нинг мавжудлиги муҳим
Демакки, акциядорлик жамиятининг мо- аҳамият касб этади. Бошқарувчилар томони-
ҳияти капитални бирлаштириш ва малакали дан ўз манфаатлари йўлида қонунни четлаб
бошқарувчилар ёрдамида фойда олиш учун ўтиш ёки корпорация таъсис ҳужжатлари ва
бизнесга йўналтириш экан, бу ерда энг асо- ички бошқарув ҳужжатларига лобизм асосида
сий муаммо жамият ижро органи ва кузатув қоидалар киритиш ҳолатлари кўп учрайди.
кенгашининг инсофли ҳаракат қилишини та-
лаб қилиш билан боғлиқ бўлади. Шу боис ҳам Амалдаги акциядорлик қонунчилиги ак-
корпоратив бошқарувда «инсофлилик тамо- циядорларга нисбатан инсофсизларча ҳара-
йили»нинг ўрни беқиёс. катдан тийилиш бўйича муайян нормаларни
белгилаган, акциядорларнинг хоҳиш-иродаси
«Инсоф» атамаси адолат, одиллик, беғараз- эркин амалга оширилишини кафолатлайди,
лик ва виждон билан иш тутиш, ишда киши- муҳофаза қилади ва албатта, норматив-ҳуқу-
ларга нисбатан муносабатда ҳалоллик, тўғри- қий ҳужжатлар акциядорларни инсофсизлик,
лик7 маъноларини англатади. суиистеъмолликлардан муҳофаза этиш, заиф
тарафни ҳимоя қилишни амалга оширади. Би-
Инсоф инсоний туйғу, унинг аниқ мезон- роқ, давлатнинг хусусий манфаатлар соҳасига
лари қонунчиликда мавжуд эмас. Шу сабабли аралашувида ҳам чегара бўлиши лозим. Хусу-
ҳам уни турлича талқин қилиш мумкин. Ушбу сий манфаат эгаси ўз манфаати учун ўзи ҳара-
тамойилни ҳар ким ўз дунёқараши билан анг- кат қилмоғи ҳам керак.
лаши, унинг мезонларини ўз қаричи билан ўл-
чаши мумкин. «ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 10 / 2022
106 КОРПОРАТИВ БОШҚАРУВ ВА ҲУҚУҚ
Бу борада юзага келган низони ҳал қилиш- йўллар билан жавобгарликни айланиб ўтиш
да айнан инсоф тамойили юқоридаги омиллар ёки жавобгарликдан қочиш кабиларда кўри-
билан тўқнаш келади. Агар суд адолатли қарор ниши мумкин.
қабул қилишни мақсад қилиб олса, у ҳолда
акциядорлик жамиятлари корпоратив бошқа- АЖ корпоратив бошқарувида инсофлилик
рув субъектлари ва бошқарувга жалб қилин- тамойили билан боғлиқ низоларни ҳал қи-
ган шахсларнинг манфаатлари ўртасидаги лишда судларнинг ўрни беқиёслигини ино-
мувозанатни аниқ кўра билишлари лозим. Бу батга олиб, корпоратив бошқарув бўйича яго-
судьянинг ички ишончи ва бой тажрибасига на суд амалиётини шакллантириш юзасидан
боғлиқ бўлиб, барқарор мувозанатни англаш, Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди
зарур бўлганда қарорни қонунийлик ва адолат Пленумининг «Иқтисодий судлар томонидан
ўртасидаги мувозанатни тенг билган ҳолда корпоратив низоларни ҳал этишнинг айрим
қабул қилиш ҳамда уни етарлича асосланти- масалалари тўғрисида»ги 2014 йил 20 июнда-
риш муҳим аҳамият касб этади. ги қарорини янги таҳрирда қабул қилиш мақ-
садга мувофиқ деб ҳисоблаймиз. Ушбу қарор
Корпоратив бошқарувда инсофсизлик ай- лойиҳасини тайёрлашда инсофлилик тамойи-
нан нималарда кўриниши мумкин? лига алоҳида эътибор қаратиш ва судьяларга
тегишлича кўрсатмалар бериш муҳим аҳа-
Бу акциядорларга, айниқса, майда акция- мият касб этади.
дорларга жамият бизнес ва бошқарув фао-
лияти ҳақида батафсил маълумот бермаслик, Ж. ЮЛДАШЕВ,
имкон қадар жамият даромадини ўз манфаати юридик фанлар бўйича фалсафа
йўлида ўзлаштириш (иш ҳақи ва мукофотлар
миқдорини юқори белгилаш орқали), турли доктори (PhD), профессор в.б.
1 Ҳ.Раҳмонқулов, С.Гулямов. Корпоратив ҳуқуқ. -Т.:, ТДЮИ, 2007. -25-б.
2 «Корпоратив бошқарув – корпоратив мулк шаклига кирувчи субъектларнинг ҳуқуқлари-
ни ҳимоя қилувчи амалдаги меъёрлар ҳамда бошқарувнинг маълум бир тамойиллари асоси-
да корхона мақсадига эришиш учун амалга ошириладиган ҳаракатлар мажмуидир». Д. Сую-
нов Корпоратив бошқарув механизми: муаммо ва ечимлар. – Т.: Академия, 2006. – 116-б.
3 Масалан, «Ohangaronsеmеnt» АЖ Корпоратив бошқарув кодекси, «Бекободцемент»
АЖ Корпоратив бошқарув кодекси, Узагросервис АЖ Корпоратив бошқарув кодекси,
«Farg‘onaazot» Корпоратив бошқарув кодекси, «IMKON FINANS mikrokredit» АЖ Корпо-
ратив этика кодекси, «Biokimyo» АЖ Корпоратив этика кодекси в.ҳ.к.
4 Кашанина Т.В. Корпоративное право Учебник. -М.: НОРМА-ИНФРА-М, 1999. -185-187 с.
5 Богатых Е. Гражданское и торговое право. -М.: Контракт, 2000. -76 с.
6 Гулямов С.С. Правовые проблемы корпоративного управления: теория и практика. –Т:
ТГЮИ, 2004. -3 с.; Суханов Е.А. О состоянии и перспективах развития законодательства об
акционерных обществах в России (тезисы доклада) // Доклады участников международно-
го семинара «Акционерное общество. Ценные бумаги». –Ташкент: 2001.; Лаптев В.В. Ак-
ционерное право. - М.: Контракт, 1999. Туманов В.А. Вступительная статья. Акционерное
общество и товарищество с ограниченной ответственностью. Сборник зарубежного зако-
нодательства. -М.: БЕК, 1995. -VII с.; Ахмедшин А.Н. Акционерное право. –Тюмен: ТГУ,
2001. -12-13 с.
7 Ўзбек тилининг изоҳли луғати. А.Мадвалиев таҳрири остида (2006-2008)//https://n.
ziyouz.com.
8 Богатых Е. Гражданское и торговое право. -М.: Контракт, 2000. -83 с.
9 Кашанина Т.В. Корпоративное право. Учебник. -М.: НОРМА-ИНФРА-М, 1999. -458 с.
«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 10 / 2022
БОЛА САВДОСИ 107
ОНА-Ю ҚИЗ
ЧАҚАЛОҚФУРУШЛАР
2019 йилда оилавий можаролар ту- Шарифанинг дили ёришгандек бўл-
файли Фикриянинг турмуши дарз кет- ди. «Хайрият», деди юраги бироз тинч-
ди. Ота уйига сиғмаслигини билган қиз лангандек бўлиб. Вақтни бой бермасдан
остона ҳатлаб кўчага чиқди. Унга кўча Наргиза билан телефон рақамларни ал-
ҳаёти маъқулдек туюлди. Тартибсиз ҳаё- маштириб олишди.
тидаги гуноҳлари эвазига ҳомиладор бў-
либ қолди. 11 апрель куни Наргиза қўнғироқ қи-
либ, қизалоқни олмоқчи эканликларини
2021 йил 8 апрелда Пешку туманида- билдирди. Воқеалардан қизи Фикрияни
ги Кўпанак қишлоғида яшовчи Фикрия хабардор қилаётган Шарифа уни кўнди-
Жўраева (исм ва фамилиялар шартли ришга жон-жаҳди билан уринди.
равишда ўзгартирилди) исталмаган ҳам-
да никоҳсиз туғилган болани дунёга – Мен уларга 8 миллион сўм берасиз-
келтиргунча дунё азобларини чекади. лар, 4 миллион қизимга, 4 миллион мен-
Тўлғоқ оғриқларидан-да оғирроқ дард га дедим.
унинг ич-этини кемираётгандек бўлди.
Чақалоқнинг юмшоқ атласдек нафис – Онааа, қандай бўларкааан..?
бармоқчаларини ушлаган эди, қизалоқ – Қандай бўларди? Ҳаммаси яхши бў-
уни қўйиб юборгиси йўқдек онасининг лади...
бармоқларига ёпишди... Энди нима қи- Аёлга тасниф берилганда, аввало, у
ламиз?... она эканлиги, фарзанди учун жонидан
кечишга-да тайёр буюк зот эканлигига
Шарифа Рўзиева қизи Ғиждувон ту- урғу берилади. Аммо, ҳамма оналарнинг
манидаги туғруқхонада эканлигини эши- ҳам қалби шундай меҳрга тўла деб бў-
тиб йўлга чиқди. Кўнглига чироқ ёқса ладими? Йўқ! Бағритош буви, юраги муз
ёришмайди. Қизининг қишлоққа қайти- она чақалоқни уялмай-нетмай сотишга
ши шармандалик! ҳозирлик кўришарди.
Гўё катталарнинг бу қилмишидан
Туғруқхонага ўз юмуши билан келган азият чекаётгандек тинмай йиғлаётган
Наргиза исмли аёл билан танишиб қол- чақалоқнинг овози бутун туғруқхонани
ган Шарифа тўлиб турган кўнглини тў- ларзага келтиргандек бўлди...
киб солди. Чақалоқ харидори Наргиза анча чақ-
қон экан, дарров қизалоққа гувоҳнома
– Бу болани кўтариб қишлоққа борол- ҳам олиб келишди. Қизалоққа Ҳаётхон
майди. Одамлар гап қилишади. деб исм қўйишди.
Ҳозиргина ўз қизи бағридан юлқиб
– Бу ножоиз йўлдан қайтара олмабсиз- олиб, бировга сотиб юборган неварасини
да, афсус! Кимлардир тирноққа зор... эмас, қўлга киритилган 8 миллион сўм
Ҳа, айтганча, бир жиянимнинг фарзанди пулларни ўйлаган буви сочларини қаер-
йўқ. Маслаҳатлашиб кўрайлик. Кейин
гаплашармиз. «ПРАВОСУДИЕ»
№ 10 / 2022
108 БОЛА САВДОСИ
да оқартирди экан?.. Нега, бу хатти-ҳа- содир этганликда айбли деб топилган Ш .
ракати учун қонун олдида ҳам, Парвар- Рўзиевага нисбатан шу модда билан ЖК-
дигор олдида ҳам жавоб бериши ҳақида нинг 57-моддасини қўллаб, 5 (беш) йил
ўйламади экан? Аслида инсон қинғир муддатга озодликдан маҳрум қилиш жа-
ишларини, нопок ҳаёти гуноҳларини шу зоси тайинланди.
тақлид яшириб, бу ёғига ҳеч нима бўлма-
гандек, бирови буви, бошқаси она номи Худди шунингдек, ўз фарзандини со-
билан яшаши қанчалар оғир! тишга ҳаракат қилган Ф. Жўраева Ўз-
бекистон Республикаси Жиноят кодек-
2021 йил 12 апрель куни Бухоро ви- си 135-моддаси учунчи қисмининг «а»
лоят ИИБ ТЭҚКБ ва Ғиждувон туман бандида назарда тутилган жиноятни
ИИО ФМБ ЖҚБ ходимлари томонидан содир этганликда айбли деб топилиб,
ўтказилган тадбир давомида она-ю қиз унга нисбатан шу модда билан ЖКнинг
Шарифа Рўзиева ҳамда Фикрия Жўрае- 57-моддасини қўллаб, 5 (беш) йил муд-
валар жиноят устида қўлга олиндилар. датга озодликдан маҳрум қилиш жазоси
Улар қилмишлари учун қонун олдида тайинланди.
жавоб беришади. Бироқ, виждон олди-
даги жавобгарлик-чи?! Б. УМАРОВ,
жиноят ишлари бўйича
Ўзбекистон Республикаси Жиноят ко- Ғиждувон туман суди раиси
декси 135-моддаси учунчи қисмининг
«а» бандида назарда тутилган жиноятни
«ПРАВОСУДИЕ»
№ 10 / 2022
ЭЛЕКТРОННЫЙ ЖУРНАЛ
10/2022 ISSN 2181-8991
ПРАВОСУДИЕ
Правовое, научно-практическое издание
Учредитель: Главный редактор
Верховный суд Kамол УБАЙДИЛЛОЕВ
Республики Узбекистан
РЕДАКЦИОННЫЙ СОВЕТ: Отв. секретарь
Бахтияр ИСЛАМОВ Муталиф СОДИКОВ
Робахон МАХМУДОВА
Халилилло ТУРАХУЖАЕВ АДРЕС УЧРЕЖДЕНИЯ:
Икрам МУСЛИМОВ 100097, г. Ташкент,
Мирзоулугбек АБДУСАЛОМОВ
Холмумин ЁДГОРОВ Чиланзар, ул. Чупонота, 6
Ибрагим АЛИМОВ Р/с 20210000300101763001
Олим ХАЛМИРЗАЕВ
Замира ЭСАНОВА Филиал Ташкент
Омонбой ОКЮЛОВ ЧАБ «Трастбанк»
Музаффаржон МАМАСИДДИКОВ МФО 00850, ИНН 201403038
ТЕЛЕФОНЫ: 278-96-54, 278-91-96,
278-25-96; ФАКС: 273-96-60
K Реклама и материалы, размещенные E-mail: [email protected]
на коммерческой основе. Веб-сайт: www.odilsudlov.sud.uz
Telegram: https://t.me/ODsud
Мнение редакции может не совпадать с мнением
ИНДЕКС ИЗДАНИЯ ‒ 909
авторов публикуемых статей.
Зарегистрировано в Агентстве ин-
Рукописи, фотографии, рисунки не рецензируют- формации и массовых коммуни-
каций при Администрации Пре-
ся и не возвращаются. зидента Республики Узбекистан
от 27.07.2021 г. Регистрационный №
При перепечатке ссылка на издание «Одил суд- 0026. Издается с 1996 года.
лов» ‒ «Правосудие» обязательна.
Постановлением Президиума Высшей ат-
тестационной комиссии при Кабинете Ми-
нистров Республики Узбекистан от 30 ап-
реля 2022 г. электронная версия журнала
включена в список по представлению публика-
ций научных статей на соискание ученой степени
доктора философии (PhD) и доктора наук (DSc)
в области права.
C «Правосудие»
110 ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ
СРАВНИТЕЛЬНЫЙ АНАЛИЗ АППАРАТОВ
ПАРЛАМЕНТОВ НЕКОТОРЫХ ЗАРУБЕЖНЫХ
СТРАН СО СТРУКТУРОЙ И ПОЛНОМОЧИЯМИ
АППАРАТОВ ПАЛАТ ОЛИЙ МАЖЛИСА
РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН
Проводимое нами научное исследование В обновленном Положении об Аппарате
деятельности аппаратов палат Олий Мажли- Законодательной палаты Узбекистана 2021
са путем сравнительного анализа с аналогич- года в структуре Аппарата предусматривает-
ными структурами парламентов некоторых ся создание на базе ранее уже имевшегося
зарубежных стран позволяет выявить перс- Отдела по работе с комитетами Секретариа-
пективные направления дальнейшего совер- та при комитетах палаты4.
шенствования данного направления.
Таким образом, национальный парламент
В ходе исследования нам предоставилась имеет схожую в этом отношении практику,
возможность ознакомления с внутренней ст- когда в структуре парламента, наряду с ап-
руктурой вспомогательного аппарата таких паратом всего парламента, функционирует
развитых зарубежных стран, как Великобри- структура, выделенная под обслуживание
тания, Канада, США, Франция и др., а также соответствующих комитетов, профиль дея-
стран ближнего зарубежья, ранее входивших тельности которых связан с законотворчес-
в состав бывшего СССР (Грузия, Казахстан, ким процессом в различных сферах.
Кыргызстан, Украина).
Особенностью аппаратов парламентов,
В грузинском парламенте функционирует изученных в ходе нашего исследования за-
так называемый Аппарат комитета Парла- рубежных стран является, на наш взгляд,
мента, являющийся постоянно действующей наделение сотрудников аппаратов статусом
структурной единицей аппарата Парламента, государственных служащих.
подведомственной комитету, созданной для
обеспечения деятельности комитета1. По- Анализ норм Регламента Парламента Гру-
добная структура в форме Отдела обслужи- зии о назначении на должности и освобож-
вания комитетов, согласно Акта (Закона) «Об дении от нее ответственных работников Ап-
организации работы Палаты общин» от 20 парата Парламента, таких как, начальники
июля 1978 года2, предоставляющего услуги департаментов, службы мандатури и кабине-
по решению процедурных и организацион- та Председателя Парламента, устанавливаю-
ных вопросов, а также оказывающего кон- щих регулирование этих вопросов Законом
сультации по отдельным темам специальным Грузии «О публичной службе», позволяет
комитетам Палаты, контролирующим рабо- сделать вывод, что основная часть работни-
ту правительства, имеется в Палате Общин ков Аппарата грузинского Парламента вхо-
британского Парламента. В данном Отделе дят в категорию государственных служащих.
работает почти половина сотрудников всего
Управления делами аппарата Палаты общин. Одной из особенностей Аппарата Мажи-
лиса Парламента Казахстана также является
Согласно Положению об Аппарате Зако- то, что работники Аппарата являются го-
нодательной палаты Узбекистана в редакции сударственными служащими, о чем свиде-
2005 г., в Аппарат Законодательной палаты, тельствует раздел Положения об Аппарате
наряду с другими структурными подразделе- Мажилиса, в котором работники Аппарата
ниями, также входил отдел по работе с коми- именуются никем иным, как государствен-
тетами3. ными служащими, чьи права и обязанности
регламентируются наряду с другими норма-
«ПРАВОСУДИЕ»
№ 10 / 2022
ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ 111
тивными актами, также и Законом Республи- соответствовали, в общем и целом, нормам,
ки Казахстан «О государственной службе»5. принятым на внутренней государственной
Более того, по уровню заработной платы, гражданской службе;
иным условиям материального, финансового
и социально-бытового обеспечения они при- – следит также за тем, чтобы пенсии и
равниваются к соответствующим работникам другие аналогичные пособия сотрудникам,
Канцелярии Премьер-Министра Республики работающим или работавшим в управле-
Казахстан6. Главой Аппарата Мажилиса яв- ниях Палаты, начислялись в соответствии с
ляется Руководитель Аппарата, назначаемый условиями основного Положения о пенсиях
на должность и освобождаемый от должнос- государственным служащим (в части, в нас-
ти в соответствии с Регламентом Мажилиса, тоящее время применимой к внутренней го-
подотчетный Бюро Мажилиса. сударственной гражданской службе), кроме
тех случаев, когда такие пособия были назна-
О том, что по своему статусу работни- чены кому-либо из сотрудников до поступле-
ки Аппарата Жогорку Кенеша (Парламент ния на службу в управления Палаты согласно
Кыргызстана) являются государственными иному положению и продолжают начислять-
служащими свидетельствует также нали- ся таким же образом во время пребывания на
чие в Положении об Аппарате нормы, ука- данной службе.
зывающей, что условия труда работников
Аппарата определяются законодательством Комиссия по внутриэкономическим воп-
о государственной службе. А по условиям росам Палаты общин канадского парламента
оплаты труда, материального, материально- также, как и Комиссия Палаты общин бри-
технического и социально-бытового, в том танского парламента занимается бюджетом,
числе медицинского и культурного обеспе- льготами, ассигнованиями, услугами и про-
чения, работники Аппарата приравниваются цедурными правилами, принимает решения
к уровню обеспечения работников Аппарата о порядке использования депутатами Пала-
Президента Кыргызской Республики7. ты общин предоставляемых им фондов, то-
варов, услуг и помещений.
Комиссия Палаты общин британского
Парламента, состоящая из шести членов: Аппарат нижней палаты британского пар-
спикера, лидера правящей партии в Палате ламента, условно, можно разделить на аппарат
общин, выдвигаемого лидером оппозиции всей палаты, обслуживающий всю Палату об-
члена Палаты общин, трех других членов Па- щин, в целом, так и на аппарат, обслуживаю-
латы общин, назначаемых Палатой общин, щий комитеты Палаты общин, но при этом,
ни один из которых не является министром, входящий в структуру аппарата всей палаты.
в чьи полномочия входит учреждение Аппа-
рата Палаты общин8: Аппарат Сената национального парламен-
та Узбекистана (Олий Мажлис), в соответст-
– назначает всех сотрудников управлений вии с Положением, регламентировавшим его
Палаты общин, определяет общее количест- деятельность, начиная с 2005 г., включал,
во штатных единиц, размер оплаты труда и аналогичные Аппарату Законодательной
другие условия найма; палаты структурные подразделения, только
иногда имеющие отличие в наименовании,
– следит за тем, чтобы набор, присвоение такие, как Отдел печати и переводов, Бухгал-
тарифных разрядов и оплата персонала в уп- терия, Пресс-секретарь (в Законодательной
равлениях Палаты соответствовали, в общем палате соответственно – Отдел печати и ре-
и целом, нормам, принятым на внутренней дактирования, Отдел финансов, учета и от-
государственной гражданской службе, и за четности и Информационная служба).
тем, чтобы другие условия найма персона-
ла в управлениях Палаты, при условии вы- В составе отделов Аппарата Сената также
полнения требований Палаты общин, также могли быть образованы секторы, группы и
иные структурные подразделения.
«ПРАВОСУДИЕ»
№ 10 / 2022
112 ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ
В обновленном Положении об Аппарате ческие и другие материалы к рассмотрению
Сената 2015 года структура Аппарата поме- руководством Законодательной палаты;
нялась незначительно, преобразования кос-
нулись лишь пресс-секретаря, вместо кото- осуществляет контроль за выполнением
рого учреждена Информационная служба; поручений руководства Законодательной па-
Отдела печати и переводов – Отдел печати латы;
и редактирования; Бухгалтерии – Отдел фи-
нансов, учета и отчетности. осуществляет аналитическую и информа-
ционно-справочную работу с поступающи-
Новым структурным подразделением в ми документами;
Аппарате Сената является Отдел материаль-
но-технического обеспечения. вносит предложения по распределению
входящих и исходящих документов;
Исследование предыдущей и действую-
щей редакции Положения об Аппарате Зако- организует работу по приему граждан ру-
нодательной палаты, наряду с различиями, ководством Законодательной палаты.
связанными со структурными подразделе-
ниями, функционировавшими в ранний пе- Схожие функции осуществляет Секрета-
риод становления двухпалатного парламента, риат при руководстве Сената, в частности, в
и существующими на сегодня подразделения- отношении его комитетов (комиссий), сена-
ми, также позволяет выявить особенность в торов.
механизме назначения на должности сотруд-
ников Аппарата, увидев разницу. Секретариат при комитетах имеется в Ап-
парате Законодательной палаты Олий Маж-
Так, если, раньше назначение на долж- лиса и отсутствует в структуре Аппарата Се-
ность и освобождение от нее возглавляюще- ната, и осуществляет следующие функции:
го Аппарат руководителя было исключитель-
ной прерогативой спикера Законодательной осуществляет организационное, методи-
палаты9, согласно действующему порядку, ческое, информационное и научно-консуль-
данная компетенция спикера обусловлена тативное обеспечение законотворческой
получением согласования от Кенгаша Па- деятельности комитетов, оказывает им пов-
латы, чем выведена из его самостоятельной седневную помощь, содействует комитетам
компетенции10. в проводимых мероприятиях;
Интерес в ходе нашего исследования содействует комитетам в формировании
представляют такие моменты, как, какие рабочих групп для подготовки законопроек-
функции возложены на каждое из перечис- тов, участвует в работе над законопроекта-
ленных структурных подразделений аппара- ми, а также в подготовке передачи текстов
тов палат Олий Мажлиса и какими полномо- законов, принятых Законодательной пала-
чиями в этой связи они обладают. той, в Сенат;
Секретариат при руководстве Законода- по поручению руководства Законодатель-
тельной палаты обеспечивает взаимодейст- ной палаты и руководителя Аппарата Зако-
вие руководства Законодательной палаты с нодательной палаты (его заместителя) под-
депутатскими объединениями и комитетами готавливает проекты решений по вопросам,
Законодательной палаты; вносимым на обсуждение Законодательной
палаты и ее органов, осуществляет подбор
оказывает помощь руководству Законода- необходимых справочных материалов;
тельной палаты в подготовке к заседаниям
Законодательной палаты, ее Кенгаша и сов- осуществляет организационно-техничес-
местным заседаниям палат Олий Мажлиса кую подготовку заседаний комитетов, участ-
Республики Узбекистан; вует в составлении необходимых материалов
для заседаний, в рассылке принятых коми-
подготавливает информационно-аналити- тетами документов исполнителям и другим
организациям, подготовке для опубликова-
ния сообщений о состоявшихся заседаниях и
других мероприятиях в комитетах;
«ПРАВОСУДИЕ»
№ 10 / 2022
ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ 113
участвует в формировании и поддержании по поручениям Спикера Законодатель-
в контрольном состоянии законодательных ной палаты, заместителей Спикера Законо-
актов Республики Узбекистан на бумажном дательной палаты и Руководителя Аппарата
и электронном носителях; Законодательной палаты (его заместителя)
готовит заключения по правовым вопросам,
оказывает содействие комитетам Законо- отнесенным к компетенции отдела;
дательной палаты в налаживании их связей и
взаимодействия с государственными органа- по обращениям комитетов Законодатель-
ми и негосударственными некоммерческими ной палаты, ответственных за подготовку
организациями; законопроектов, осуществляет анализ зако-
нопроектов, их соответствия требованиям
оказывает комитетам Законодательной па- юридической техники, подготавливает пред-
латы помощь в организации работы с доку- ложения по улучшению качества указанных
ментами, их унификации на основе единой документов;
номенклатуры дел, учете корреспонденции,
осуществлении контроля за прохождением осуществляет учет и систематизацию за-
документов и своевременным исполнением конов, указов, постановлений и распоряже-
поручений руководства Законодательной па- ний Президента Республики Узбекистан,
латы. постановлений, распоряжений Правительст-
ва Республики Узбекистан;
Юридическое управление Законодатель-
ной палаты: формирует и поддерживает в контроль-
ном состоянии фонд законодательных ак-
по поручениям Кенгаша или комитетов тов Республики Узбекистан на бумажном и
Законодательной палаты, ответственных за электронном носителях;
подготовку законопроектов, осуществляет
правовую экспертизу внесенных в Законо- осуществляет по запросу депутатов и
дательную палату законопроектов, а также работников Аппарата Законодательной па-
проектов постановлений, заявлений, обра- латы на основе информационных ресурсов
щений, парламентских запросов Законода- информационно-справочную работу по за-
тельной палаты, готовит заключения по ним, конодательству Республики Узбекистан и
участвует в юридико-технической доработке в установленном порядке представляет им
указанных документов; соответствующие материалы на электрон-
ном и (или) бумажном носителях;
участвует в подготовке к передаче на расс-
мотрение Сената Олий Мажлиса Республики участвует в формировании законодатель-
Узбекистан принятых Законодательной пала- ной базы Законодательной палаты на инфор-
той законов; мационном сайте Олий Мажлиса в Интернете;
оказывает правовое содействие депута- обеспечивает единообразный подход к
там, депутатским объединениям и комите- юридико-техническому оформлению прини-
там Законодательной палаты в вопросах под- маемых Законодательной палатой законов,
готовки законопроектов и сопроводительных постановлений, заявлений, обращений, пар-
документов к ним перед внесением законоп- ламентских запросов, оказывает депутатам,
роектов в Законодательную палату; депутатским объединениям Законодатель-
ной палаты консультативную и методичес-
участвует в правовом обеспечении засе- кую помощь по данному вопросу;
даний Законодательной палаты и ее Кенгаша;
участвует в повышении уровня правовых
готовит предложения и разъяснения знаний депутатов Законодательной палаты и
по вопросам работы с законопроектами и работников Аппарата Законодательной палаты.
проектами других документов, принимае-
мых Законодательной палатой, на всех эта- Юридический отдел Сената:
пах их рассмотрения, предусмотренных Рег- оказывает содействие в подготовке мате-
ламентом Законодательной палаты; риалов и предложений по вопросам, вноси-
«ПРАВОСУДИЕ»
№ 10 / 2022
114 ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ
мым на рассмотрение Сената, его Кенгаша и Отдел международных связей и протокола:
комитетов (комиссий); участвует в разработке законопроектов
и других актов Законодательной палаты по
оказывает содействие комитетам Сена- вопросам международных отношений, а
та в подготовке заключений по внесенным также ратификации или денонсации между-
Законодательной палатой законам, а также народных договоров и соглашений;
готовит предложения по проектам постанов- организует приемы зарубежных делега-
лений, заявлений, обращений и участвует в ций, отдельных государственных и полити-
юридико-технической доработке указанных ческих деятелей, дипломатических предс-
документов; тавителей иностранных государств, а также
представителей международных организа-
принимает участие в обсуждении внесен- ций в Законодательной палате;
ных Законодательной палатой законов; решает вопросы протокольного обеспече-
ния пребывания парламентских делегаций,
участвует в правовом обеспечении заседа- международных парламентских мероприя-
ний Сената, его Кенгаша; тий (конференций, семинаров, симпозиумов
и т. д.), проводимых при участии Законода-
по поручению руководства Сената и ру- тельной палаты;
ководителя Аппарата Сената готовит заклю- обеспечивает информационными, спра-
чения по правовым вопросам, отнесенным к вочными и другими материалами по вопро-
компетенции отдела; сам международных отношений депутатов
Законодательной палаты;
по поручению комитетов Сената, ответст- поддерживает связь с соответствующими
венных за рассмотрение внесенных Законо- подразделениями аппаратов Президента Рес-
дательной палатой законов, проводит анализ публики Узбекистан, Сената Олий Мажлиса
соответствия законов Конституции Респуб- Республики Узбекистан, Кабинета Минист-
лики Узбекистан и иным законодательным ров Республики Узбекистан, министерст-
актам, а также требованиям юридической вами и ведомствами, дипломатическими
техники, готовит предложения по повыше- представительствами и представительства-
нию качества указанных документов; ми международных организаций, аккредито-
ванными в Республике Узбекистан;
осуществляет учет и систематизацию за- обобщает материалы по вопросам меж-
конов Республики Узбекистан, постановле- парламентских связей Законодательной па-
ний Сената и его Кенгаша, постановлений латы, поддерживает контакты с международ-
Законодательной палаты, указов, постанов- ными парламентскими институтами;
лений и распоряжений Президента Респуб- принимает участие в организационном,
лики Узбекистан, постановлений и распо- методическом и информационном обеспече-
ряжений Кабинета Министров Республики нии деятельности комитетов Законодатель-
Узбекистан; ной палаты при проведении ими мероприя-
тий международного характера;
формирует и поддерживает в контрольном оказывает организационно-техническое,
состоянии законодательную базу Сената; методическое и иное содействие депутатам
Законодательной палаты, выезжающим в за-
по письменному запросу комитетов Се- рубежные страны;
ната на основе базы законодательных актов организует перевод иностранной коррес-
готовит информационные справки по право- понденции, поступающей в адрес руководст-
вым вопросам; ва Законодательной палаты.
обеспечивает единообразный подход к
юридико-техническому оформлению одоб-
ренных Сенатом законов, постановлений,
заявлений, обращений, парламентских зап-
росов, оказывает членам Сената консульта-
тивную и методическую помощь;
оказывает содействие в осуществлении
Сенатом контрольных полномочий.
«ПРАВОСУДИЕ»
№ 10 / 2022
ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ 115
Аналогичные функции выполняет Отдел бюджета Аппарата Законодательной палаты,
международных связей Сената. При этом, заведующий Отделом контроля и монито-
оказывает содействие соответствующим ко- ринга, а также начальник Управления эксп-
митетам Сената при подготовке заключений луатации здания Законодательной палаты
по внесенным Законодательной палатой за- назначается на должность и освобождается
конам, регулирующим международные от- от нее распоряжением Спикера с согласия
ношения; принимает участие в обсуждении Кенгаша Законодательной палаты.
вносимых Законодательной палатой законов;
поддерживает связь с соответствующими Сотрудники Секретариата при руководст-
структурными подразделениями аппаратов ве, Управления Государственного бюджета, а
Законодательной палаты и Кабинета Ми- также Отдела контроля и мониторинга наз-
нистров Республики Узбекистан, минис- начаются на должность и освобождается от
терствами, государственными комитетами и нее распоряжением Спикера.
ведомствами, дипломатическими и иными
представительствами, представительствами Сотрудники иных структурных подраз-
международных организаций, аккредитован- делений Аппарата Законодательной палаты
ными в Республике Узбекистан. назначаются на должность и освобождаются
от нее распоряжением Руководителя Аппара-
Отдел финансов, учета и отчетности в та Законодательной палаты по согласованию
палатах Олий Мажлиса выполняет, по сути, со Спикером11.
одинаковые функции, в частности:
В отличие от механизма приема на работу
ведет бухгалтерский учет; и увольнения с нее, характерного для Аппа-
составляет и представляет в установлен- рата Законодательной палаты, приведенного
ные сроки бухгалтерскую отчетность; выше, в Сенате существует более упрощен-
осуществляет проверку финансовых до- ный механизм. Так, Руководитель Аппарата
кументов, своевременность и правильность Сената и сотрудники Аппарата Сената наз-
их оформления, законность совершаемых начаются на должность и освобождаются от
операций; нее Председателем Сената12.
осуществляет контроль за расходованием
средств, а также за сохранностью материаль- Как известно, успех и плодотворность тру-
ных ценностей; да во многом зависят от условий материаль-
организует финансирование зоны отдыха ного и социального обеспечения. В этой свя-
(Законодательной палаты), а также контро- зи, примечательным является, на наш взгляд,
лирует исполнение ее сметы расходов; прогресс, достигнутый в этом направлении в
начисляет и выплачивает в срок заработ- деятельности Аппарата Законодательной па-
ную плату депутатам (сенаторам), работникам латы, закрепленный в ее новом Положении13.
Аппарата Законодательной палаты (Сената);
участвует в проведении инвентаризации Так, для сотрудников Аппарата Законода-
денежных средств, расчетов и материальных тельной палаты, за продолжительную трудо-
ценностей; вую деятельность полагаются дополнитель-
проводит инструктаж материально-от- ные к заработной плате выплаты с учетом
ветственных лиц по вопросам учета и сох- занимаемой должности и трудового стажа в
ранности ценностей, находящихся на их хра- порядке, предусмотренном Положением, ут-
нении; верждаемым Спикером Законодательной па-
составляет и согласовывает с руководст- латы.
вом Законодательной палаты (Сената) сметы
расходов и расчетов к ним. Стаж работы сотрудников Аппарата За-
Начальник Управления Государственного конодательной палаты в Аппарате Законо-
дательной палаты засчитывается к выслуге
лет в других государственных органах, в том
числе правоохранительных и контролирую-
щих структурах, для получения очередных
«ПРАВОСУДИЕ»
№ 10 / 2022
116 ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ
воинских и специальных званий (классных в соответствии с занимаемой должностью
чинов) и для начисления надбавок за выслу- и стажем работы, а также осуществляются
гу лет, а также надбавки уплачиваются за су- надбавки и доплаты за многолетнюю дея-
ществующие у них воинские и специальные тельность и классные чины.
звания (классные чины).
Порядок присвоения специальных званий
Сотрудники Аппарата Законодательной работникам Аппарата Законодательной па-
палаты пользуются всеми льготами, мате- латы утверждается совместным решением
риальными мерами и мерами социальной Руководителя Аппарата Законодательной
защиты, с сохранением заработной платы и палаты и министра юстиции Республики Уз-
других выплат, установленными для работ- бекистан. Положение о порядке присвоения
ников по прежнему месту работы, с учетом специальных званий работникам Юридичес-
действующих в Аппарате Законодательной кого управления Аппарата Законодательной
палаты условий труда. палаты утверждается Кенгашем Законода-
тельной палаты.
Сотрудникам Аппарата Законодательной
палаты за ученые звания и ученые степени Д. АБДУКАДЫРОВ,
в установленном порядке выплачивается до- к.ю.н., самостоятельный соискатель
полнительная оплата. кафедры «Конституционное право»
Всем ответственным работникам Ап- Ташкентского государственного
парата Законодательной палаты с высшим юридического университета
образованием присваиваются специальные
звания – классные чины, предусмотренные
для сотрудников органов и учреждений Ми-
нистерства юстиции Республики Узбекистан
1 См.: ст. 215 Регламента Парламента Грузии. текст по состоянию на 28.06.2021 №709
Там же ст. 216.
2 http://council.gov.ru/activity/analytics/analytical_bulletins/25640/
3 См. п. 5 Положения об аппарате Законодательной палаты Олий Мажлиса Республики Узбекис-
тан от 2005
4 См. п. 13 Положения об аппарате Законодательной палаты Олий Мажлиса Республики Узбекис-
тан от 2021
5 См.: гл. 2 Положения об Аппарате Сената Парламента Республики Казахстан. Утверждено Пос-
тановлением Бюро Сената Парламента Республики Казахстан от 19 декабря 2002 года № 204-ПБС.
6 См.: раздел IV Положения об Аппарате Мажилиса Парламента Республики Казахстан. Прило-
жение к постановлению Бюро Мажилиса Парламента Республики Казахстан от 26 декабря 2012
года № 188-V БМ.
7 См.: Раздел IX Положения об Аппарате Жогоргу Кенеша Кыргызской Республики. Утверждено
распоряжением Торага Жогоргу Кенеша Кыргызской Республики от 10 февраля 2011 года № 23-ОД.
8 См.: Акт (Закон) Об организации работы Палаты общин» от 20 июля 1978 года.
9 См. п. 18 Положения об аппарате Законодательной палаты Олий Мажлиса Республики Узбекис-
тан от 2005
10 См. п. 14 Положения об аппарате Законодательной палаты Олий Мажлиса Республики Узбе-
кистан от 2021
11 См. п.п. 14 и 15 Положения об Аппарате Законодательной палаты Олий Мажлиса Республики
Узбекистан от 2021 г.
12 См. п. 20 Положения об Аппарате Сената Олий Мажлиса Республики Узбекистан от 2015 г.
13 См. п.п. 22 и 23 Положения об Аппарате Законодательной палаты Олий Мажлиса Республики
Узбекистан от 2021 г.
«ПРАВОСУДИЕ»
№ 10 / 2022
ELECTRONIC JOURNAL
10/2022 ISSN 2181-8991
A FAIR TRIAL
Legal, scientific and practical publication
Founder: Editor-in-Chief
Supreme Court of the Kamol Ubaydilloyev
Republic of Uzbekistan
Executive secretary
EDITORIAL BOARD: Mutalif Sodiqov
Bakhtiyar ISLAMOV
Robaxon MAXMUDOVA EDITORIAL ADDRESS:
Xalilillo TURAXUJAYEV 100097, Tashkent city,
Ikram MUSLIMOV
Mirzoulugbek ABDUSALOMOV Chilanzar district, Choponota street, 6
Xolmumin YODGOROV Account number:
Ibragim ALIMOV
Olim XALMIRZAYEV 20210000300101763001
Zamira ESANOVA Trustbank
Omonboy OKYULOV
Muzaffarjon MAMASIDDIKOV Tashkent branch
MFI 00850, TIN 201403038
K The opinion of the editors may differ
from the opinion of the author. PHONES: 278-96-54, 278-91-96,
278-25-96; FAKS: 273-96-60
Manuscripts and photographs will not be
reviewed or returned. E-mail: [email protected]
web-site: www.odilsudlov.sud.uz
The copy must be accompanied by a copy of Telegram: https://t.me/ODsud
"A fair trial".
Duty editor
The journal is joined to the list for publication Mashhura VORISOVA
of scientific articles on the degree of Doctor of
Philosophy (PhD) and Doctor of Science (PSC) PUBLICATION INDEX ‒ 909
in law by decision of the Presidium of the Higher
Attestation Commission under the Cabinet of Registered with the Agency for Information
Ministers of the Republic of Uzbekistan dated April and Mass Communications under the
30, 2022 Administration of the President of the Republic
of Uzbekistan dated July 27, 2021 Registration
No. 0026. Published since 1996.
C «A fair trial»
118 UNFAIR COMPETITION AND LAW
SPECIAL LIABILITY MEASURES AGAINST
UNFAIR COMPETITION
(Insofsiz raqobatga qarshi maxsus javobgarlik
choralari)
Taking into account the civil law methods of bringing to responsibility of persons guilty of
protection against unfair competition used in the non-compliance with requirements of fair (hon-
world practice, four approaches can be distin- est) and free competition set forth by regulatory
guished: legal acts. When establishing the fact of violation
of legislation on unfair competition, the follow-
1. Prohibition of unfair competition is ex- ing set of features must be proved:
pressed in special legal norms regulating general
offence with separately enumerated characteris- - existence of competitive relations between
tics and forms of offences and a list of applicable business entities on the commodity market;
remedies (Germany, Austria, Switzerland) or in
legal norms containing individual offence (Japan, - actions aimed at gaining advantages (profit)
Canada). in entrepreneurial activity;
2. Regulation of means of protection against - actions could cause harm or losses to oth-
unfair competition is carried out on the basis of er competitors or damage or harm their business
both special legal norms and general norms of reputation;
civil law on tort liability (Belgium).
- actions are contrary to the requirements of
3. Legislative prohibition of unfair competi- competition law.
tion is based on general civil prohibition of in-
fliction of harm; regulation of ways of protection According to the current legislation, a mea-
from unfair competition is based only on civil law sure of influence on unfair competition is to apply
rules on tort liability (Italy, Netherlands, France). a liability measure to a person who has violated
Article 13 of the Competition Law due to unlaw-
4. Regulation of activity on elimination of ful actions related to limitation and termination
unfair competition is carried out by law enforce- of free competition in the market.
ment bodies on the basis of judicial practice
(Great Britain, the USA, Australia). The Law establishes the following criteria for
liability for unfair competition in trade relations:
The Republic of Uzbekistan is just entering the
process of creating modern legislation regulating 1. making false comparisons capable of harm-
unfair competition. The competition legislation ing another business entity or damaging its busi-
of Uzbekistan reflects the norms of public law ness reputation;
determining the legal prohibition of monopolistic
activity and the norms of private law determining 2. blocking another business entity from en-
the legal prohibition of unfair competition. Apart tering the commodity or financial market.
from the Law of the Republic of Uzbekistan «On
Competition», the issue of creation of other spe- Our national legislation provides for three
cial legal documents was not considered. forms of legal liability for the offence of unfair
competition, such as civil, administrative and
However, the current legislation applies le- criminal liability.
gal measures to protect the rights and interests
of business entities and consumers, to prevent Civil liability. The act of unfair competition
the inclusion of a person in the legislation and includes the objects of intellectual property,
business practice for unfair competition - various which are exclusive rights, and unfair trade prac-
ways of bringing to responsibility before the law. tices, which are the subject of competition law.
If we analyze the issues of legal responsibility
Liability for unfair competition means for unfair competition in respect of these two ob-
jects, it is known that the ownership of exclusive
rights is a civil law relationship, which gives the
right holder the opportunity to apply civil law
A FAIR TRIAL
№ 10 / 2022
UNFAIR COMPETITION AND LAW 119
protection measures. On the other hand, protec- Applying these concepts to the definition of
tion against unfair competition, which is the ob- unfair competition, we can say that actions of un-
ject of competition law, is of public nature and fair competition committed by an entrepreneur
does not protect the interests of individual mar- contrary to the legislation on competition, vio-
ket participants aimed at ensuring the fairness of lating subjective rights of other competitors and
competition. consumers as participants of civil legal relations,
are civil law offenses.
Nevertheless, civil liability can be effectively
used as a means of legal protection against unfair The difference between unfair competition
competition in commercial relations. First of all, and other anticompetitive actions is that an entre-
to qualify unfair competition as a civil law of- preneur commits unfair actions knowing that they
fence it is necessary to determine the presence or will entail a certain social risk for his competitor.
absence of liability conditions that allow it. At that, the purpose of a person who commits an
unfair competition is to have an advantage on the
Legal scholar O. Okyulov defined a civil of- market and oust a competitor from the market.
fence as a violation of rights and legitimate in-
terests of civil law subjects as a result of illegal Proceeding from the need to clarify the legal
actions, causing material and moral harm to sub- essence of unfair competition, the civil remedies
jects. That is, it is specified that the action or inac- to be applied to a person who has violated the
tion of subjects, which violates the rights of other prohibition of unfair competition established by
participants of civil relations and causes them law should be clearly defined.
harm, is a civil tort.
Despite the presence of sufficient grounds for
ANNOTATION
Unfair competition is one of the most common types of anti-competitive behavior in most countries
of the world. In practice, forms of unfair competition are very diverse. Therefore, in order to combat
such violations, it is first necessary to identify the forms which are widespread in practice. In this article
the author puts forward the idea of revising the issues of civil, administrative and criminal responsibil-
ity in order to combat unfair competition. Furthermore, The best options for special measures against
unfair competition are envisaged.
Keywords: unfair competition, civil, administrative and criminal responsibility
***
Недобросовестная конкуренция является одной из наиболее распространенных видов
антиконкурентного поведения в большинстве стран мира. На практике формы недобросовестной
конкуренции очень разнообразны. Поэтому для борьбы с такими нарушениями в первую очередь
необходимо определить формы, которые широко распространены на практике. В данной статье
автор выдвигает идею пересмотра вопросов гражданской, административной и уголовной
ответственности в борьбе с недобросовестной конкуренцией. Кроме того, предлагаются
оптимальные варианты специальных мер по борьбе с недобросовестной конкуренцией.
Ключевые слова: недобросовестная конкуренция, гражданско-правовая, административная
и уголовная ответственность
***
Insofsiz raqobat dunyoning aksariyat mamlakatlarida raqobatga qarshi xatti-harakatlarning eng
keng tarqalgan turlaridan biridir. Amalda insofsiz raqobat shakllari juda xilma-xildir. Shuning uchun
bunday huquqbuzarliklarga qarshi kurashish uchun birinchi navbatda amaliyotda keng tarqalgan shakl
larni aniqlash kerak. Ushbu maqolada muallif insofsiz raqobatga qarshi kurashish uchun fuqarolik,
ma’muriy va jinoiy javobgarlik masalalarini qayta ko’rib chiqish g’oyasini ilgari suradi. Bundan tash-
qari, insofsiz raqobatga qarshi kurashish uchun maxsus choralar ko’rishning eng yaxshi variantlari
ko’zda tutilgan.
Kalit so’zlar: insofsiz raqobat, fuqarolik, ma’muriy va jinoiy javobgarlik
A FAIR TRIAL
№ 10 / 2022
120 UNFAIR COMPETITION AND LAW
civil liability for an act of unfair competition, the receive under normal conditions of civil behav-
Civil Code of the Republic of Uzbekistan does ior, if his right is not violated).
not provide for a separate provision regulating
unfair competition in trade relations. Absence of In accordance with the current Civil Law, com-
such norm limits the possibility to clearly and un- pensation for material damage caused by unfair
ambiguously indicate the civil law nature of pro- competition is made in accordance with Article 14
hibition of unfair competition in trade relations. of the Civil Code of the Republic of Uzbekistan.
Due to the fact that this norm provides a general
An act of unfair competition is characterized means of compensation for damages, this norm is
as an offence with all the elements and attributes applied in practice to the person to whom damage
of a civil offence. For this reason non-contractual was caused by unfair competition. Accordingly, a
liability measures are applied as a measure of civ- person whose rights were violated by unfair com-
il-law action against a person who has committed petition has the right to claim full compensation
an act of unfair competition, in particular, due to for the damage caused to him (costs incurred or
infliction of harm. to be incurred to restore the violated right, loss or
damage to his property (actual damage), as well
The right to a civil law action against a per- as lost profits). If a person who has committed un-
son (group of persons) who has committed unfair fair competition has received income as a result
competition is expressed in monetary compensa- of it, the person whose right has been violated has
tion of harm caused to the person who has com- the right to demand payment of lost profits in the
mitted the violation. amount not less than such income as well as other
compensation of losses.
At the same time, the conduct of a business
entity which is contrary to the customs of busi- However, the recovery of losses from an eco-
ness conduct established by the Civil Code of the nomic entity which allowed unfair competition in
Republic of Uzbekistan, in particular, discred- this way cannot seriously influence the activity of
iting it due to dissemination of knowingly false a person who allowed unfair competition, the ab-
information, also entails civil liability. sence of a «hard» rule preventing him from com-
mitting anticompetitive actions in the future may
One of the main signs of unfair competition open the way for him to repeat this action.
is violation of rights, freedoms and legitimate
interests of competitors and consumers, unlaw- Here we felt it necessary to draw attention to
ful actions of a person associated with causing the following methodology of the U.S. Institute
damage; degree of guilt of a person who caused of Losses with respect to unfair competition. In
damage, proof of damage caused by the person the United States, a consumer can sue for damag-
who violated the right, etc. es if he or she is subjected to unfair trade practices
in the purchase of personal, family or household
In this case, in bringing a person who has goods and services and suffers property dam-
committed unfair competition to civil liability, age as a result. The U.S. Unfair Trade Practices
the offender must prove that this person has acted and Consumer Protection Act provides for treble
unfairly in competitive relations or has not acted, damages, up to three times the actual damages
and if the victim of unfair competition is a com- suffered by the injured consumer, as well as attor-
petitor or consumer, the fact that he has suffered. ney’s fees at the discretion of the court. Holding
the business entity civilly liable in this way set
In the context of unfair competition, damages the stage for it to resolve the problem in court
should be considered as follows: by compensating the consumer for damages at a
reasonable cost. This plurality view of damag-
- consequences - real damage (costs associ- es in the United States poses a serious threat to
ated with loss or damage to the property of the the business of anyone who plans to commit un-
person whose rights are violated; fair competition in their business by providing a
strong remedy under the Act.
- possible consequences (possible damage or
losses - costs which the person whose right has
been violated must make to restore the violated
right)
- lost profits (income, which a person cannot
A FAIR TRIAL
№ 10 / 2022
UNFAIR COMPETITION AND LAW 121
The implementation of multiple damages can information about goods (works, services) to
play a significant role in deterring other market consumers or provision of knowingly false infor-
participants from committing the same violation. mation and misleading consumers about consum-
er properties or quality of goods are regulated by
In addition, as another way to recover dam- Article 178 of the Code of Administrative Re-
ages for unfair competition, it is appropriate to sponsibility. However, we can say that a form of
recognize that the experience of the U.S. Feder- unfair competition that prevents another business
al Trade Commission in suing all consumers or entity to enter the commodity or financial mar-
competitors who have been harmed by unfair ket is exempt from administrative and legal mea-
competition has had a good effect. sures. The main reason for this is that the norm is
general and unclear, it does not occur in practice.
In addition, the German Law on Unfair Com- Because of this, we can say that no measure of
petition establishes that a person who has suffered responsibility is established in relation to it.
damage as a result of unfair competition may ap-
propriate the profits made by the offender as a As a result of the ongoing reforms on liability
result of unfair competition or pay compensation measures for unfair competition, the Decree of the
to the person who suffered losses at the rate of President of the Republic of Uzbekistan «On fur-
4% of the annual turnover of the offender who ther reforms to improve the business environment
committed unfair competition. and create conditions for sustainable economic
growth through the development of the private
Based on the above, we propose to introduce sector» from 1 September 2022 established an-
the following new provision into the Law of the ti-competitive actions, in particular the applica-
Republic of Uzbekistan «On Competition» «Lia- tion of financial penalties to economic entities for
bility for damage caused by unfair competition». unreasonable overpricing of products and unfair
competition. Now the antimonopoly committee
«Legal entities and individuals engaged in en- can impose financial penalties on a person who
trepreneurial activities shall be obliged to com- has committed an act of unfair competition.
pensate for losses caused as a result of unfair
competition. However, application of the financial penalty
for unfair competition together with the method
Administrative liability. As a civil offence, of administrative liability is a violation of the
causing harm or threatening to cause harm to a principle «Non bis in idem» (Non bis in idem)
subject of competitive relations through unfair with the addition of the rule prohibiting bringing
competition, the requirement to compensate the a person to administrative liability in the event of
harm caused in the manner prescribed by law is execution of the instruction of the Antimonopo-
civil law liability, and the requirement to stop ac- ly Committee will be an effective solution to the
tions of unfair competition is a measure of ad- problem.
ministrative responsibility.
Based on the above, we propose to add the
Usually the application of administrative and following paragraphs to the above proposed rule
legal measures for unfair competition is based on «Liability for damage caused by unfair competi-
the fact that a competitor or a consumer whose tion» in the Law of the Republic of Uzbekistan
rights have been violated applies to the Antimo- «On Competition».
nopoly Committee. At that, at the initiative of the
Antimonopoly Committee, it is indicated that ap- «Legal entities and individuals engaged in en-
propriate administrative and legal measures may trepreneurial activities shall be obliged to ensure
be applied to the competitor due to the deficien- that profits obtained as a result of unfair competi-
cy revealed by the investigation related to unfair tion are credited to the state budget.
competition. It can be said that such legal mea-
sures are applied to the unfair competition rules Reimbursement of the amount, transfer of the
mainly in relation to the intellectual property and profit received to the state budget and payment
partially apply to the rules which are the subject of a monetary fine shall exempt the person from
of the Competition Law. At that, cases of causing administrative liability».
harm to consumers as well as failure to provide
A FAIR TRIAL
№ 10 / 2022
122 UNFAIR COMPETITION AND LAW
Criminal liability. The prerequisite for crimi- ing management bodies or officials of a non-state
nal liability as a legal measure of unfair competi- commercial organization (Article 192) or an em-
tion is very large material damage to the victim. ployee of a non-state commercial organization
(Article 192) to abuse their authority in exchange
In countries with developed market econo- for a bribe initiated by a competitor.
mies it is considered that competitive relations
should be strictly protected by the state, since in- Furthermore, in practice there are also cases
fringement on such relations undermines the es- of unfair competition by causing damage to a
sence of the market economy. For example, in the debtor-competitor through premeditated bank-
USA, Germany, France, Great Britain and even ruptcy and causing material damage to a com-
China, competition offences are criminally pun- peting creditor through fictitious bankruptcy or
ishable. It should be noted that in many countries concealment of bankruptcy. Although this is not
where government intervention in the economy considered unfair competition, Article 180 of the
is minimal, there is liability for anti-competitive Criminal Code provides for criminal liability of
actions. This shows the importance of competi- persons who have committed a false bankruptcy.
tive relations. In foreign countries, criminal lia-
bility is provided as a special measure to combat In connection with presence of specific fea-
many types of unfair competition. In particular, tures of unfair competition in each of the above
such types of unfair competition in trade relations mentioned crimes we propose to introduce to the
as boycott, bringing to bankruptcy through unfair Criminal Code of the Republic of Uzbekistan a
competition, discrediting, bribery of employees special provision «Crimes related to unfair com-
of a competitor, bribery of partners of a competi- petition» summarizing them under a single norm.
tor are considered crimes.
Another important issue in the criminal-legal
In our country, the Criminal Code of the Re- regulation of unfair competition is the absence of
public of Uzbekistan does not contain a separate a norm on the occurrence of liability under the
special provision on criminal liability in the field Criminal Code for repeated commission of an
of unfair competition, except for the illegal use offence specified in the Code on Administrative
of intellectual property rights. The reason for this Responsibility. The norm on criminal liability
is that types of unfair competition are narrow- should be reflected in the Criminal Law, if a per-
ly defined in the Law on Competition, and very son brought to administrative responsibility for
common in practice violations containing signs an act of unfair competition continues to cause
of unfair competition are not considered as unfair harm to competitors and consumers by re-com-
competition by the law. mitting a socially dangerous act.
The Criminal Code has types of crimes that In conclusion, we can say that the reduction of
are regulated without calling them unfair compe- cases of unfair competition is connected not only
tition. In particular, Article 192 of the Criminal with the appearance of norms of professional eth-
Code establishes criminal liability for discred- ics in competitive struggle in separate spheres of
iting a competitor, and this crime objectively production, development of practices of business
represents the act of spreading false, unclear turnover which promote fair competition among
or distorted information in order to damage the entrepreneurs, but also with the application of le-
business reputation of a business entity through gal, administrative and criminal law. Therefore, it
printed or otherwise reproduced texts. or mass is necessary to emphasize the need to strengthen
media. Such anti-competitive defamation should specific legal means of combating unfair compe-
be considered unfair competition in all its param- tition, norms determining administrative respon-
eters. sibility, as well as the need to introduce criminal
liability for criminal actions in the field of unfair
Also, Article 192 of the Criminal Code of the competition.
Russian Federation provides for criminal acts in
the form of bribery extortion. Such crimes are М. TADJIBAYEVA,
inherently unfair competition, and in most cases Senior Lecturer,
unfair competition can be committed by induc-
«Business Law» department,
A FAIR TRIAL Tashkent State University of Law
№ 10 / 2022
ДИҚҚАТ!
ОБУНА – 2023
Журналга обуна click электрон тўлов тизими орқали
ҳам қабул қилинади. Бунинг учун обуначи CLICK
иловасига кириб интернет хизматлар бўлимидан
“Одил судлов” – “Правосудие” журнали логотипини
танлаши ҳамда у ерда сўралган маълумотлар бўйича
бўш катакчаларни тўлдириши зарур. Тўлов амалга
оширилгандан сўнг ушбу тўлов таҳририят бух-
галтериясида кўринади ва таҳририят томонидан
обуначи телеграмм рақамига обуна бўлганлигини
тасдиқловчи электрон чек юборилади.