The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.

«Одил_судлов»_–_«Правосудие»_журнали_2022_йил_2_сони

Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Published by Ilhombek Boltayev, 2022-03-15 05:59:52

«Одил_судлов»_–_«Правосудие»_журнали_2022_йил_2_сони

«Одил_судлов»_–_«Правосудие»_журнали_2022_йил_2_сони

Судьянинг онгида - адолат, тилида - ҳақиқат,
дилида - поклик бўлиши шарт.

Шавкат МИРЗИЁЕВ

2/2022 ISSN 2181-8991

ОДИЛ СУДЛОВ

Ҳуқуқий, илмий-амалий нашр

Муассис: Бош муҳаррир
Ўзбекистон Республикаси Камол УБАЙДИЛЛОЕВ

Олий суди Масъул котиб
Муталиф СОДИҚОВ
ТАҲРИР ҲАЙЪАТИ:
Козимджан КАМИЛОВ Журнал 2015 йилда «Жамият ва мен» рес­
Робахон МАХМУДОВА публика танловида «Энг яхши ёритилган
Ҳалилилло ТУРАХУЖАЕВ ҳуқуқий мавзулар» йўналиши бўйича ғолиб
Икрам МУСЛИМОВ деб топилган.
Бахтиёр ИСАКОВ
Холмўмин ЁДГОРОВ ТАҲРИРИЯТ МАНЗИЛИ:
Мирзоулуғбек АБДУСАЛОМОВ 100097, Tошкент шаҳри, Чилонзор тумани,
Ибрагим АЛИМОВ
Олим ХАЛМИРЗАЕВ Чўпонота кўчаси, 6-уй
Замира ЭСАНОВА Ҳ/р 20210000300101763001
Омонбой ОҚЮЛОВ ХАБ «Tрастбанк» Tошкент филиали
Музаффаржон МАМАСИДДИҚОВ МФО 00850, СТИР 201403038

K Реклама нашри ва тижорий йўл билан ТЕЛЕФОН: 278-96-54, 278-91-96,
босилган матнлар. 278-25-96, ФАКС: 273-96-60

Таҳририят фикри муаллиф фикридан ўзгача E-mail: [email protected]
бўлиши мумкин. Веб-сайт: www.odilsudlov.sud.uz

Қўлёзмалар, суратлар тақриз қилинмайди ва Босишга 2022 йил 17 февралда рухсат
қайтарилмайди. этилди.­ Қоғоз бичими 60Х84 1/8. 10 босма
табоқ. Офсет усулида чоп этилди. Журнал
Кўчириб босилганда «Одил судлов» ‒ таҳририят компьютерида терилди ва саҳи-
«Правосудие» нашри кўрсатилиши шарт. фаланди. Буюртма ‒ 2.
Нашр адади 5210 нусха.
Журнал Ўзбекистон Республикаси Ва-
зирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Олий аттес­ Навбатчи муҳаррир
тация комиссияси Раёсатининг 2013 йил Муталиф СОДИҚОВ
30 декабрдаги 201/3-сонли қарори билан
докторлик диссертациялари бўйи­ча илмий НАШР ИНДЕКСИ ‒ 909
мақолалар чоп этиладиган нашрлар рўйха-
тига киритилган. Сотувда келишилган нархда

2021 йил 27 июлда Ўзбекистон Респуб- «HAKIMA NASHR GROUP» МЧЖ
ликаси Президенти Администрацияси босмахонасида чоп этилди.
ҳузуридаги Ахборот ва оммавий комму- Босмахона манзили: 100 057,
никациялар агентлигида 0026-рақам би-
лан рўйхатга олинган. 1996 йилдан чиқа Тошкент шаҳри, Юнусобод тумани
б­ ош­лаг­ ан. Ифтихор кўчаси, 117-уй

C «Одил судлов»

2 МУНДАРИЖА

ҚОНУНЧИЛИК ВА РАСМИЙ ҲУЖЖАТЛАР
Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Давлат органлари билан муносабат-
ларда фуқаролар ва тадбиркорлик субъектлари ҳуқуқларининг самарали ҳимоя эти-
лишини таъминлаш ҳамда аҳолининг судларга бўлган ишончини янада ошириш чо-
ра-тадбирлари тўғрисида»ги Қарори...............................................................................3
ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ
Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг «Иқтисодий ишларни касса-
ция тартибида кўриш бўйича суд амалиёти тўғрисида»ги қарори................................6
Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг «Жиноят ишларини касса-
ция тартибида кўриш бўйича суд амалиёти тўғрисида»ги қарори........................16
ТАРАҚҚИЁТ СТРАТЕГИЯСИ
Р. Махмудова. Адолат ҳамда қонун устуворлиги – тараққиётнинг энг асосий
ва зарур шарти.................................................................................................................24
СУД-ҲУҚУҚ ИСЛОҲОТЛАРИ
А. Муродов. Маъмурий судларда иш юритишдаги янгиликларнинг ўзига
хосликлари.......................................................................................................................28
КОНСТИТУЦИЯ ВА МУЛК ҲУҚУҚИ
О. Оқюлов. Конституциявий ислоҳотлар жараёнида мулк ҳуқуқи доктринаси-
ни ва бозор тизими ҳуқуқий асосларини ривожлантириш масалалари...................30
ДАВЛАТ ХАРИДЛАРИ
Х. Сафаров. Давлат харидлари билан боғлиқ жиноятларга қарши курашишнинг
криминалистик жиҳатлари..............................................................................................35
ТАБРИКЛАЙМИЗ!
Илми ҳам, амалиёти ҳам юксак инсон.........................................................40
ЮРИСТ КАРТОТЕКАСИ/КАРТОТЕКА ЮРИСТA........................................................79

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

ҚОНУНЧИЛИК ВА 3
РАСМИЙ ҲУЖЖАТЛАР

Ўзбекистон Республикаси Президентининг
ҚАРОРИ

ДАВЛАТ ОРГАНЛАРИ БИЛАН МУНОСАБАТЛАРДА
ФУҚАРОЛАР ВА ТАДБИРКОРЛИК СУБЪЕКТЛАРИ
ҲУҚУҚЛАРИНИНГ САМАРАЛИ ҲИМОЯ ЭТИЛИШИНИ
ТАЪМИНЛАШ ҲАМДА АҲОЛИНИНГ СУДЛАРГА

БЎЛГАН ИШОНЧИНИ ЯНАДА ОШИРИШ
ЧОРА-ТАДБИРЛАРИ ТЎҒРИСИДА

Мамлакатда суд тизимини демократ- таъсирчан механизмларини жорий этиш
лаштириш, судлар фаолияти шаффоф- талаб этилади.
лигини таъминлаш, аҳоли билан му-
лоқотни кенгайтириш ва одил судловни Давлат органлари билан муносабат-
амалга оширишда жамоатчилик роли- ларда фуқаролар ва тадбиркорлик субъ-
ни кучайтиришга қаратилган салмоқли ектлари ҳуқуқлари ва қонуний манфа-
ишлар бажарилди. атларининг самарали ҳимоя этилишини
таъминлаш ҳамда маъмурий суд ишла-
Олий суднинг расмий веб-сайтида рини юритишни халқаро стандартлар-
барча суд қарорлари доимий равишда дан келиб чиққан ҳолда такомиллашти-
эълон қилинмоқда, судлар ўз қарор- риш мақсадида:
ларининг мазмун-моҳиятини суд про-
цесси иштирокчиларига тушунтириб 1. Маъмурий судларнинг биринчи
келмоқда, суд раислари ҳар чоракда ом- навбатдаги вазифаси фуқаролар ва
мавий ахборот воситалари билан бри- тадбиркорлик субъектларининг давлат
финглар ўтказмоқда. органлари билан муносабатларида қо-
нун устуворлигини таъминлаш билан
Шу билан бирга, фуқаролар ва тад- бир қаторда улар ҳуқуқлари ва қону-
биркорлик субъектларининг бузилган ний манфаатларини самарали ҳимоя
ҳуқуқларини ҳимоя қилишда судлар- қилиш ҳисобланиши маълумот учун қа-
нинг, айниқса, маъмурий судларнинг бул қилинсин.
ролини кучайтириш, уларни фуқаро ва
тадбиркорларнинг ҳақиқий ҳимоячисига 2. Олий суд Судьялар олий кенгаши
айлантириш зарур бўлиб ҳисобланади. ҳамда манфаатдор вазирлик ва идоралар
билан биргаликда давлат органлари
Жамиятда маъмурий судларга бўлган қарорлари устидан берилган шикоят-
ишончни янада ошириш мақсадида дав- ларни кўриб чиқишда маъмурий суд-
лат органлари томонидан суд қарорла- ларнинг ролини кучайтириш, уларни
ри ижро этилиши устидан назоратнинг фуқаролар ва тадбиркорлик субъект-

Ушбу Қарор «Халқ сўзи» газетасида 2022 йил 31 январда эълон қилинган.

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

4 ҚОНУНЧИЛИК ВА РАСМИЙ ҲУЖЖАТЛАР

ларининг ҳақиқий ҳимоячисига айлан- гиланган ҳолларда, оммавий-ҳуқуқий
муносабатлардан келиб чиқадиган
тиришга қаратилган қуйидаги тартиб- ишлар бўйича келишув битимини ту-
зиш ҳуқуқини бериш;
ларни процессуал қонун ҳужжатларида
давлат органлари ёки ташкилотлари
белгиланишини таъминласин: оммавий-ҳуқуқий муносабатлардан ке-
либ чиқадиган иш бўйича ҳал қилув қа-
маъмурий суд ишларини юритишни рорини у қонуний кучга кирган кундан
бошлаб бир ой давомида ижро қилиш
«суднинг фаол иштироки» тамойили ҳамда бу ҳақда маъмурий судга хабар
бериш;
асосида амалга ошириш, бунда маъму-
давлат органлари ёки ташкилотлари
рий судларга ишнинг ҳақиқий ҳолатла- томонидан оммавий-ҳуқуқий муноса-
батлардан келиб чиқадиган иш бўйи-
рини аниқлаш учун ўз ташаббуси би- ча суд ҳужжати ижро қилинмаганлиги
учун давлат органлари ёки ташкилотла-
лан далилларни йиғиш мажбуриятини рининг мансабдор шахсларига нисбатан
суд жаримасини қўллаш;
юклаш, ҳуқуқи бузилган фуқаро ёки тад-
давлат органлари ёки ташкилотлари
биркорлик субъектига эса далилларни томонидан оммавий-ҳуқуқий муноса-
батлардан келиб чиқадиган иш бўйича
йиғишда фақат ўз имконияти доираси- ҳал қилув қарорининг такроран ижро
қилинмаганлиги учун давлат органлари
да иштирок этишга шароит яратиш; ёки ташкилотларининг мансабдор шахс-
ларига нисбатан дастлаб қўлланилган
ҳуқуқи бузилган фуқаро ёки тадбир- суд жаримасини оширилган миқдорда
қўллаш.
корлик субъектига оммавий-ҳуқуқий
4. Олий суд ва Судьялар олий кенга-
муносабатдан келиб чиқадиган низо би- шининг қуйидагиларни назарда тутувчи
таклифлари маъқуллансин:
лан бирга унга сабабий боғланишда бўл-
судлар томонидан даъво аризаси, ари-
ган зарарни ундириш талабини ҳам за ҳамда шикоятни судга тааллуқли бўл-
маганлиги сабабли қабул қилишни рад
маъмурий судга билдириш ҳуқуқини этиш ёки иш бўйича иш юритишни туга-
тишни тақиқлаш, бунда даъво аризаси,
тақдим этиш ҳамда бундай талабларни ариза, шикоят ёки ишни уларни кўриб
чиқишга ваколатли судга ўтказиш;
кўриб чиқишни маъмурий судлар вако-
маъмурий суднинг қонуний кучга
латига ўтказиш; кирган ҳал қилув қарорида аниқланган
ҳолатлар бошқа ишни кўраётган фуқа-
маъмурий судларнинг омма- ролик ишлари бўйича суд учун мажбу-
рий ҳисобланишини белгилаш;
вий-ҳуқуқий муносабатлардан келиб
бир суд иши доирасида баъзилари
чиқадиган ишлар бўйича ҳал қилув қа- маъмурий судга, бошқалари эса фуқа-

рорлари давлат органлари ёки ташкилот-

лари томонидан ижро қилинмаган тақ-

дирда, уларнинг мансабдор шахсларига

нисбатан суд жарималарини қўллаш;

оммавий-ҳуқуқий муносабатлар-

дан келиб чиқадиган ишлар бўйича та-

рафлар ўртасида ярашувга эришиш

механизмларини жорий қилиш.

3. Жамиятда маъмурий судлар-

нинг ролини кучайтириш, уларни

фуқаролар ва тадбиркорлик субъект-

ларининг ҳақиқий ҳимоячисига ай-

лантириш мақсадида мазкур қарорнинг

2-бандига асосан процессуал қонун

ҳужжатларида белгиланаётган тарти-

блар доирасида қуйидагилар назарда

тутилсин:

тарафларга, қонун ҳужжатларида бел-

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

ҚОНУНЧИЛИК ВА РАСМИЙ ҲУЖЖАТЛАР 5

ролик ишлари бўйича судга тааллуқли 6. Олий суд манфаатдор вазирлик ва
бўлган бир нечта талабни бирлашти- идоралар билан биргаликда:
ришни тақиқлаш.
икки ой муддатда судлар томонидан
5. Олий суд, Судьялар олий кенгаши: даъво аризаси, ариза, шикоят ёки ишни
манфаатдор вазирлик ва идоралар би- уни кўриб чиқишга ваколатли судга ўт-
лан биргаликда бир ой муддатда фуқа- казиш бўйича «Ўзбекистон Республи-
ролар ва тадбиркорлик субъектларини, касининг айрим қонун ҳужжатлари-
шунингдек, давлат ҳокимияти ва бошқа- га ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш
руви органлари, маҳаллий ижро ҳокими- тўғрисида»ги қонун лойиҳасини;
яти органлари ходимларини маъмурий
судлар фаолияти ва уларнинг жами- уч ой муддатда оммавий-ҳуқуқий ни-
ятда қонунийликни таъминлашдаги золарни ҳал этиш бўйича ижобий халқ-
роли билан батафсил таништириш бў- аро тажрибани инобатга олган ҳолда
йича чора-тадбирларни назарда тутувчи «Ўзбекистон Республикасининг Маъму-
«Йўл харитаси» тасдиқланиши ва из- рий суд ишларини юритиш тўғрисидаги
чил амалга оширилишини; кодексига ўзгартиш ва қўшимчалар ки-
Қорақалпоғистон Республикаси Ва- ритиш ҳақида»ги қонун лойиҳасини;
зирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент
шаҳар ҳокимликлари билан биргаликда бир ой муддатда қонунчилик ҳужжат-
бир ой муддатда маҳаллий ижро ҳоки- ларига ушбу қарордан келиб чиқадиган
мияти органлари биноларининг фуқаро- ўзгартириш ва қўшимчалар тўғрисида
лар қабули учун ажратилган махсус жой- таклифларнинг киритилишини таъмин-
ларида маъмурий судларнинг ижро ласин.
органлари фаолиятида қонунийлик-
ни таъминлашдаги ўрни ва улар то- 7. Олий суд Адлия вазирлиги билан
монидан кўриладиган ишлар ҳақида биргаликда икки ой муддатда ҳозирда
тушунтириш берадиган баннерларнинг фуқаролик ишлари бўйича ҳамда иқти-
кўринарли қилиб жойлаштирилишини содий судлар томонидан кўрилаётган ом-
ҳамда ижтимоий роликларнинг доимий мавий-ҳуқуқий муносабатлардан келиб
асосда намойиш этилишини; чиқадиган барча ишларни, шу жумладан,
Ахборот ва оммавий коммуника- акцептсиз тартибда ундириладиган ижро
циялар агентлиги, Ўзбекистон Мил- ҳужжати устидан шикоят қилиш билан
лий телерадиокомпанияси, Ўзбекистон боғлиқ ишларни маъмурий судлар таал-
Миллий ахборот агентлиги билан бир- луқлилигига ўтказиш бўйича таклифлар-
галикда оммавий ахборот воситала- ни Ўзбекистон Республикаси Президенти
ри ва ижтимоий тармоқларда маъму- Администрациясига киритсин.
рий юстиция, унинг аҳамияти ҳамда
фуқаролар ва тадбиркорлик субъект- 8. Мазкур қарорнинг ижросини на-
лари ҳуқуқларини ҳимоя қилишда зорат қилиш Ўзбекистон Республикаси
самарали ҳуқуқий механизм ҳисоб- Президенти Администрацияси раҳбари
ланиши бўйича тематик кўрсатувлар З. Ш. Низомиддинов зиммасига юклансин.
ҳамда ижтимоий роликларнинг доимий
равишда намойиш этилишини таъмин- Ўзбекистон Республикаси
ласин. Президенти

Ш. МИРЗИЁЕВ

Тошкент шаҳри,
2022 йил 29 январь

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

6
ОЛИЙ СУД

ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ

Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг
ҚАРОРИ

ИҚТИСОДИЙ ИШЛАРНИ
КАССАЦИЯ ТАРТИБИДА КЎРИШ БЎЙИЧА

СУД АМАЛИЁТИ ТЎҒРИСИДА

2021 йил 27 ноябрь 36-сонли Тошкент шаҳри

Ўзбекистон Республикасининг Иқтисо- Ўзбекистон Республикаси Президенти
дий процессуал кодексига ўзгартириш ва ҳузуридаги Тадбиркорлик субъектларининг
қўшимчалар киритилганлиги, суд амалиёти- ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳи-
да масалалар келиб чиқаётганлиги муноса- моя қилиш бўйича вакилига, тадбиркор-
бати билан ҳамда қонун нормаларининг бир лик субъектлари ўртасида юзага келадиган
хилда ва тўғри қўлланилишини таъминлаш иқтисодий низолар, шунингдек, тадбиркор-
мақсадида, Ўзбекистон Республикасининг лик фаолияти билан боғлиқ бўлмаган низо-
«Судлар тўғрисида»ги Қонунининг 22-мод- лар бундан мустасно;
дасига асосланиб, Ўзбекистон Республика-
си Олий суди Пленуми фуқаролар ва юридик шахсларнинг
ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган
Қ А Р О Р Қ И Л А Д И: манфаатларининг ҳимоясида даъво аризаси
(ариза) берган давлат органлари ва бошқа
1. Тушунтирилсинки, иқтисодий ишлар- шахсларга (ИПК 50-моддасининг биринчи
нинг кассация тартибида қайта кўрилиши қисми);
биринчи ва апелляция инстанцияси судлари
ҳужжатларининг қонунийлиги ва асослили- ишда иштирок этишга жалб қилинмаган,
ги, улар томонидан моддий ҳуқуқ нормалари аммо ҳуқуқ ва мажбуриятлари ҳақида суд
тўғри қўлланилишини ва процессуал қонун қарор қабул қилган шахсга;
талабларига риоя этилишини таъминловчи
муҳим ҳуқуқий институт ҳисобланади. прокурорга.
Ишда иштирок этувчи шахснинг вакили,
2. Ўзбекистон Республикасининг Иқти- шу жумладан, адвокат суд ҳужжати устидан
содий процессуал кодекси (бундан буён кассация тартибида шикоят қилишга, башар-
матнда ИПК деб юритилади) 282-моддаси- ти бундай ҳуқуқ ваколат берувчи томонидан
га мувофиқ, биринчи инстанция судининг берилган ишончномада махсус кўрсатилган
апелляция тартибида кўрилган ҳал қилув бўлгандагина ҳақли (ИПК 63-моддасининг
қарори ва апелляция инстанцияси судининг иккинчи қисми).
қарори устидан кассация тартибида шикоят Ишда иштирок этувчи шахснинг ҳуқуқий
қилиш (протест келтириш) ҳуқуқи қуйида- вориси томонидан берилган кассация шико-
гиларга тегишли: ятига ҳуқуқ ўтганлиги фактини тасдиқлов-
чи ҳужжатлар илова қилиниши керак.
даъвогар, аризачи, жавобгар, учинчи Прокурор ўзининг иштирокида кўрилган
шахс, уларнинг вакилларига; иш бўйича кассация протести келтиришга,
прокурор иштирокисиз кўрилган иш бўйича
тарафлар ва учинчи шахсларнинг эса, тарафларнинг мурожаати мавжуд бўл-
ҳуқуқий ворисларига; ганда кассация протести келтиришга ҳақли.

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 7

3. Судларга тушунтирилсинки, ИПК бериш муддати ўтган кундан эътиборан
50-моддасининг биринчи қисмига муво- уч ойдан кечиктирмай берилган ва муддат
фиқ, давлат органлари ва бошқа шахслар ўтказиб юборилиши сабаблари узрли деб
(масалан, Савдо-саноат палатаси, фермер, топилган бўлса, тикланиши мумкин (ИПК
деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгала- 285-моддасининг иккинчи қисми).
ри кенгашлари ва ҳ.к.) даъво улар томо-
нидан тақдим этилган ҳолдагина суд ҳуж- Кассация шикояти (протести) бериш-
жати устидан кассация тартибида шикоят нинг ўтказиб юборилган муддатини тиклаш
бериши мумкин, Ўзбекистон Республика- ҳақидаги илтимоснома кассация шикояти
си Президенти ҳузуридаги Тадбиркорлик (протести) билан бирга берилади. Ушбу
субъектларининг ҳуқуқлари ва қонуний процессуал муддатни тиклаш ҳақидаги ил-
манфаатларини ҳимоя қилиш бўйича вакил тимоснома бевосита кассация шикоятида
бундан мустасно. (протестида) кўрсатилиши мумкин.

4. Қонунга мувофиқ, кассация шикояти 7. Шуни назарда тутиш лозимки, процес-
(протести) апелляция инстанцияси суди- суал ҳаракатларни амалга оширишга объ-
нинг қарори қабул қилинган кундан эъти- ектив тўсқинлик қилувчи ҳолатлар узрли
боран бир йил ичида Ўзбекистон Респуб- сабабларга киритилиши мумкин (масалан,
ликаси Олий судининг Иқтисодий ишлар фавқулодда ҳолатлар, сув тошқинлари, эпи-
бўйича судлов ҳайъатига берилади (ИПК демиялар, пандемия, карантин, ишда ишти-
284, 285-моддалари). рок этишга жалб қилинмаган, аммо ҳуқуқ ва
мажбуриятлари ҳақида суд қарор қабул қил-
5. ИПК 119-моддасининг тўртинчи ган шахснинг суд ҳужжатидан бехабарлиги).
қисмига кўра, кассация шикояти (протести)
бериш муддати апелляция инстанцияси суди Юридик шахс вакилининг хизмат сафа-
қарори қабул қилинган куннинг эртаси- рида, меҳнат таътилида бўлиши, ҳуқуқшу-
дан бошлаб ҳисобланади ва мазкур муддат носнинг бўлмаслиги, вакилнинг ёрдами ёки
охирги ойининг тегишли санасида тугайди. давлат божини тўлаш учун пул маблағла-
Бунда апелляция инстанцияси суди қарори- рининг мавжуд эмаслиги юридик шахс то-
нинг фақат хулоса қисми эълон қилиниши монидан кассация шикояти бериш муддати
кассация шикояти (протести) бериш мудда- ўтказилганлигининг узрли сабаблари сифа-
тини ҳисоблашга таъсир кўрсатмайди, би- тида кўрилиши мумкин эмас.
роқ муддатни тиклаш ҳақидаги илтимосно-
мани ҳал қилишда инобатга олинади. 8. Ўтказиб юборилган кассация шикояти
(протести) бериш муддатини тиклаш ҳақи-
Агар кассация шикояти (протести) поч- да ИПК 285-моддасининг иккинчи қисми-
та орқали процессуал муддатнинг охирги да белгиланган уч ойлик муддат ўтказиб
куни соат йигирма тўртга қадар жўнатил- юборилганидан кейин берилган илтимос-
ган бўлса, муддат ўтмаган ҳисобланади. номани қаноатлантириш рад этилади. Агар
Бундай ҳолда кассация шикояти (протес- кассация шикояти (протести) беришнинг
ти) бериш санаси алоқа хати қабул қи- бир йиллик муддатини тиклаш рад этилган
линганлигини тасдиқловчи конвертдаги бўлса, кассация шикоятини (протестини)
штамп, буюртма хат қабул қилинганлиги иш юритишга қабул қилиш рад этилиши ло-
ҳақидаги квитанция ёхуд бошқа ҳужжат зим (ИПК 291-моддаси биринчи қисмининг
бўйича белгиланади. 4-банди).

6. Кассация шикояти (протести) бериш- 9. Кассация шикояти (протести) бе-
нинг ўтказиб юборилган муддати касса- ришнинг ўтказиб юборилган муддатини
ция инстанцияси суди судьяси томонидан тиклаш ҳақидаги масала кассация шико-
манфаатдор шахс илтимосномаси бўйича, ятини (протестини) иш юритишга қабул
башарти у кассация шикояти (протести) қилиш масаласи кўриб чиқилаётганда
муҳокама қилинади.

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

8 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ

Муддат ўтказиб юборилганлиги муно- тариш ва апелляция шикоятини (протести-
сабати билан кассация шикоятини (протес- ни) қабул қилишни рад этиш тўғрисидаги
тини) қабул қилишни рад этиш ҳақидаги ажрим устидан берилган кассация шико-
ажрим устидан ИПК 306-моддасида назар- ятига (протестига) қайтарилган шикоят
да тутилган тартибда шикоят (протест) бе- (протест) ва уни судга тақдим этишда унга
рилиши мумкин. илова қилинган ҳужжатлар ҳам илова қили-
ниши керак.
10. ИПК 286-моддасида кассация шико-
ятининг (протестининг) шакли ва мазмуни- Кассация шикоятига давлат божи ва
га доир талаблар белгиланганлиги сабабли, почта харажатлари тўланганлигини тас-
судья ҳар бир ҳолда кассация шикояти (про- диқловчи ҳужжатларнинг асли илова қили-
тести) берган шахс томонидан қонунда кўр- ниши керак, тўлов электрон тарзда амалга
сатилган талабларга риоя қилинганлигини оширилган ҳоллар бундан мустасно.
текшириши лозим.
Қайд этилган талабларга риоя этмаслик
Шуни инобатга олиш керакки, қонунга шикоятни ИПК 292-моддаси биринчи қис-
кўра, кассация шикояти (протести) ва унга мининг 2-4-бандларига, протестни эса ИПК
илова қилинган ҳужжатлар нусхаларини 292-моддаси биринчи қисмининг 2-3-банд-
ишда иштирок этувчи шахсларга юбориш ларига асосан қайтариш учун асос бўлади.
ёки топшириш кассация шикояти (протес-
ти) берган шахс зиммасига киритилган бў- 12. Шикоятни имзолашда факсимиле-
либ, бу буюртма хат юборилганлиги ҳақи- дан фойдаланишга йўл қўйилмайди, қо-
даги квитанция, улар қабул қилинганлиги нун ҳужжатларида белгиланган ҳоллар
ҳақидаги тилхат ва бошқалар билан тас- бундан мустасно.
диқланиши лозим.
Агар шикоятни қабул қилишда судьяда
11. Қонунга кўра (ИПК 288-моддаси), шикоятни имзолаган шахсда таъсис ҳуж-
кассация шикоятига қуйидагилар илова жатларига мувофиқ уни имзолаш ҳуқуқи
қилинади: мавжудлиги борасида шубҳа туғилса, судья
кассация шикоятини иш юритишга қабул
давлат божи ва почта харажатлари тўлан- қилади ва аризачига унинг шикоятни имзо-
ганлигини тасдиқловчи ҳужжатлар; лашга ваколатини тасдиқловчи далилларни
тақдим этишни таклиф қилади. Бундай да-
ишда иштирок этувчи бошқа шахсларга лил тақдим этилмаганда кассация инстан-
кассация шикоятининг ва унга илова қи- цияси суди шикоятни ИПК 295-моддаси-
линган, ушбу шахсларда мавжуд бўлмаган нинг биринчи қисмига асосан кўрмасдан
ҳужжатларнинг кўчирма нусхалари юбо- қолдиради.
рилганлигини ёки топширилганлигини тас-
диқловчи ҳужжат; 13. Кассация шикояти берган шахс томо-
нидан давлат божи тўлашнинг қонун билан
кассация шикояти вакил томонидан им- белгиланган тартиби ва миқдорларига риоя
золанган тақдирда, унинг имзолаш вакола- қилинганлиги ҳақидаги масалани ҳал қи-
тини тасдиқловчи ҳужжат. лишда судья «Давлат божи тўғрисида»ги
Ўзбекистон Республикаси Қонуни 5-модда-
Кассация протестига ишда иштирок сининг 2-банди, 9-моддаси ва қайд этилган
этувчи бошқа шахсларга кассация протести Қонунга илова «Давлат божи ставкалари-
ва унга илова қилинган, ушбу шахсларда нинг миқдорлари»га амал қилиши лозим.
мавжуд бўлмаган ҳужжатларнинг кўчирма
нусхалари юборилганлигини ёки топши- Давлат божи тўлашни кечиктириш, бў-
рилганлигини тасдиқловчи ҳужжат, проку- либ-бўлиб тўлаш ҳақидаги илтимоснома
рор иштирокисиз кўрилган иш бўйича та- судья томонидан кассация шикоятини қабул
рафнинг мурожаати кўчирма нусхаси илова қилишда ҳал қилиниши лозим.
қилинади.
14. Тушунтирилсинки, кассация инстан-
Апелляция шикоятини (протестини) қай-

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 9

цияси суди судьяси кассация шикояти (про- ши (протест келтирилиши) мумкин бўлма-
тести) бўйича ишни суддан талаб қилиб ган суд ҳужжати устидан берилган кассация
олишга ҳақли. шикоятини (протестини) иш юритишга қа-
бул қилиш ИПК 291-моддаси биринчи қис-
Ишни талаб қилиб олиш ҳақидаги ма- мининг 2-бандига асосан, рад этилади.
сала судья томонидан кассация шикоятини
(протестини) иш юритишга қабул қилиш Қонунга кўра, биринчи ва апелляция инс-
тўғрисидаги ажримда ҳал қилинади. танцияси судларининг қуйидаги:

15. Келиб тушган кассация шикояти ишни ёпиқ суд мажлисида муҳокама қи-
(протести) кассация инстанцияси судининг лиш (ИПК 11-моддаси);
судьяси томонидан ўрганиб чиқилади ва у
беш кунлик муддатда ИПК 289-моддаси- ўзини ўзи рад қилиш ёки судья, проку-
нинг иккинчи қисмида назарда тутилган рор, эксперт, мутахассис, суд мажлиси ко-
қуйидаги ажримлардан бирини чиқаради: тиби, таржимонни рад қилиш тўғрисидаги
масалани кўриш натижалари (ИПК 23-мод-
кассация шикоятини (протестини) иш даси);
юритишга қабул қилиш ва ишни талаб қи-
либ олиш тўғрисида; ишни бошқа иқтисодий судга тегишли-
лиги бўйича ўтказиш (ИПК 39-моддаси);
кассация шикоятини (протестини) қабул
қилишни рад этиш тўғрисида; бошқа жавобгарни ишда иштирок этиш-
га жалб этиш ёки жалб этишни рад қилиш
кассация шикоятини (протестини) қайта- (ИПК 44-моддаси);
риш тўғрисида.
ишга дахлдор бўлмаган жавобгарни ал-
Кассация шикоятини (протестини) ўр- маштириш (ИПК 45-моддаси);
ганиш натижалари бўйича чиқарилган
ажримнинг кўчирма нусхаси ишда иштирок ишда иштирок этишга учинчи шахслар-
этувчи шахсларга ажрим чиқарилган кун- ни жалб қилиш (ИПК 47, 48-моддалари);
нинг эртасидан кечиктирмай юборилади.
мутахассисни суд мажлисида иштирок
16. Тушунтирилсинки, давлат органлари этиш учун жалб қилиш (ИПК 57-моддаси);
ва бошқа шахсларнинг кассация шикоятини
иш юритишга қабул қилиш, агар иш улар- далилларни талаб қилиб олиш ва уларни
нинг даъво аризаси асосида қўзғатилган турган жойида кўздан кечириш (ИПК 69,
бўлмаса, ИПК 291-моддаси биринчи қис- 70-моддалари);
мининг 1-бандига асосан, рад этилиши ке-
рак, Ўзбекистон Республикаси Президенти ашёвий далилларни қайтариш (ИПК
ҳузуридаги Тадбиркорлик субъектларининг 79-моддаси);
ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳи-
моя қилиш бўйича вакил бундан мустасно. экспертиза тайинлаш ёки экспертиза та-
йинлаш ҳақидаги илтимосномани қаноат-
Ўзбекистон Республикаси Президенти лантиришни рад этиш (ИПК 80-моддаси);
ҳузуридаги Тадбиркорлик субъектларининг
ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳи- суд топшириғи (ИПК 91-моддаси);
моя қилиш бўйича вакил томонидан тадбир- суд топшириғининг ижроси (ИПК
корлик субъектлари ўртасида юзага келган 92-моддаси);
низо юзасидан, шунингдек, тадбиркорлик иш юритишни тиклаш (ИПК 106-модда-
фаолияти билан боғлиқ бўлмаган низо юза- си);
сидан қабул қилинган суд ҳужжати устидан процессуал муддатларни тиклаш (ИПК
берилган кассация шикоятини иш юритиш- 123-моддаси);
га қабул қилиш ҳам шу асослар бўйича рад процессуал муддатни узайтириш ёки
этилиши лозим. узайтиришни рад этиш (ИПК 124-моддаси);
келишув битимини тасдиқлашни рад
17. Кассация тартибида шикоят қилини- этиш (ИПК 134-моддаси);
суд буйруғини бекор қилиш (ИПК
147-моддаси);
даъво аризасини иш юритишга қабул қи-

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

10 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ

лиш ва иш қўзғатиш (ИПК 153-моддаси); қўйилмайди.
даъвонинг асосини ёки предметини ўз- Кассация шикоятини (протестини) иш

гартиришни, даъво талаблари миқдорини юритишга қабул қилишни рад этиш ёки
кўпайтиришни ёки камайтиришни, даъво- қайтариш тўғрисидаги ажрим бекор қилин-
гарнинг даъводан тўлиқ ёки қисман воз ке- ган ҳолда, у судга дастлаб тақдим этилган
чишини қабул қилиш ёхуд қабул қилишни кунда берилган ҳисобланади.
рад этиш (ИПК 157-моддаси);
19. Тушунтирилсинки, кассация шикоя-
ишларни бирлаштириш (ИПК 158-мод- тида (протестида) уни имзолаган шахснинг
даси); фамилияси кўрсатилиб, исми ёки исми ва
отасининг исми кўрсатилмаганлиги шико-
талабларнинг бир қисмини алоҳида иш ятни (протестни) ИПК 292-моддаси бирин-
юритишга ажратиш (ИПК 159-моддаси); чи қисмининг 1-бандига асосан қайтариш
учун асос бўлмайди.
қарши даъвони қабул қилиш (ИПК
161-моддаси); Кассация шикояти (протести) электрон
рақамли имзо билан тасдиқланиши мумкин.
ишни суд муҳокамасига тайёрлаш (ИПК Бунда судлар шуни эътиборга олиши керак-
162-моддаси); ки, электрон рақамли имзонинг ҳақиқий-
лиги Ўзбекистон Республикаси Олий су-
ишда иштирок этувчи шахсларнинг ари- дининг ахборот тизимида тасдиқланган
залари ва илтимосномаларини ҳал этиш бўлиши лозим, акс ҳолда у имзоланмаган
(ИПК 169-моддаси); ҳисобланади.

суд муҳокамасини кейинга қолдириш 20. Қонунга кўра (ИПК 2941-модда-
(ИПК 171-моддаси); си), кассация шикоятини (протестини) суд
муҳокамасида кўриб чиқиш учун тайинлаш
апелляция шикоятини (протестини) иш тўғрисидаги масала иш кассация инстанци-
юритишга қабул қилиш (ИПК 267-модда- яси судига келиб тушган кундан эътиборан
си); беш кундан кечиктирмай ҳал қилинади.

қонуний кучга кирган суд ҳужжатини Кассация шикоятини (протестини) суд
янги очилган ҳолатлар бўйича қайта кўриш муҳокамасида кўриб чиқиш учун тайинлаш
тўғрисидаги аризани иш юритишга қабул тўғрисидаги ажримда суд мажлисини ўтка-
қилиш (ИПК 330-моддаси); зиш вақти ва жойи кўрсатилади.

ижро ишини юритишни тиклаш (ИПК Агар суд мажлиси видеоконференц-
346-моддаси) ҳақидаги ажримлари усти- алоқа режимида ўтказиладиган бўлса, бу
дан кассация тартибида шикоят қилиниши ҳақда кассация шикоятини (протестини)
(протест келтирилиши) мумкин эмас. суд муҳокамасида кўриб чиқиш учун тайин-
лаш тўғрисидаги ажримда кўрсатилади ва у
Қонунга кўра, биринчи ва апелляция ишда иштирок этувчи шахсларга ҳамда ви-
инстанцияси судларининг ижро варақаси деоконференцалоқа ўтказилишига кўмакла-
(ИПК 336-моддаси) устидан ҳам кассация шадиган тегишли судга юборилади (ИПК
тартибида шикоят қилиниши (протест кел- 166-моддасининг иккинчи қисми).
тирилиши) мумкин эмас.
21. ИПК 294-моддасининг биринчи
18. Кассация шикоятини (протестини) қисмига мувофиқ, судья ишда иштирок
иш юритишга қабул қилишни рад этиш ва этувчи шахслар илтимосномасига кўра, суд
кассация шикоятини (протестини) қайта- ҳужжатлари ижросини иш бўйича кассация
риш ҳақидаги ажримда тегишлича ИПК инстанцияси судида иш юритиш тамомлан-
291-моддасининг биринчи қисмида ҳамда гунига қадар тўхтатиб туришга ҳақли.
292-моддасининг биринчи қисмида назарда
тутилган аниқ асослар кўрсатилиши керак. Суд ҳужжати ижросини тўхтатиб туриш

ИПК 291 ва 292-моддаларида назарда
тутилмаган асослар бўйича кассация ши-
коятини (протестини) иш юритишга қабул
қилишни рад этиш ёки қайтаришга йўл

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 11

ёки унинг ижросини тўхтатиб туришни риш (ИПК 45-моддаси), учинчи шахсларни
рад этиш ҳақида судья кассация шикояти- ишда иштирок этишга жалб қилиш (ИПК
ни (протестини) иш юритишга қабул қи- 47, 48-моддалари), даъвонинг предмети ёки
лиш тўғрисидаги ажримда ёхуд алоҳида асосини ўзгартириш, даъво талаблари миқ-
ажримда кўрсатиши мумкин. дорини ўзгартириш (ИПК 157-моддаси),
ишларни битта иш юритишга бирлаштириш
Суд ҳужжатлари ижросини тўхтатиб ту- (ИПК 158-моддаси), талабларнинг бир қис-
ришни бекор қилиш тўғрисида ишни маз- мини алоҳида иш юритишга ажратиш (ИПК
мунан кўриш натижалари бўйича кассация 159-моддаси), қарши даъво тақдим этиш
инстанцияси суди қарорининг хулоса қисми- (ИПК 161-моддаси), шунингдек, қонунда
да ёхуд кассация инстанцияси судининг фақат биринчи инстанция суди учун белги-
алоҳида ажримида кўрсатилиши лозим. ланган бошқа қоидалар қўлланилмайди.

Зарур ҳолларда судья (суд) ишда ишти- Қонунда кассация инстанцияси суди то-
рок этувчи шахс илтимосномасига кўра, монидан ишни кассация тартибида кўриш
кассация инстанцияси судида иш юритиш вақти ва жойи ҳақида ишда иштирок этув-
тамомлангунига қадар ИПК 94-моддасида чи шахслар хабардор қилиниши шартлиги
назарда тутилган даъвони таъминлаш чора- белгиланганлиги сабабли, ушбу талабнинг
ларини кўришга ҳақли. бажарилмаганлиги суд муҳокамаси кейинга
қолдирилишига олиб келади.
22. Шуни назарда тутиш лозимки, қо-
нунда кассация шикоятини (протестини) Суд муҳокамасини ўтказиш вақти ва
кўрмасдан қолдириш ва кассация шикояти жойи ҳақида тегишли тарзда хабардор қи-
(протести) бўйича иш юритишни тугатиш линган, шикоят (протест) берган шахснинг
учун турлича асослар назарда тутилган ва ишда иштирок этувчи бошқа шахслар-
бўлиб, уларнинг ҳуқуқий оқибатлари ҳам нинг кассация инстанцияси судининг маж-
жиддий фарқ қилади. лисига келмаганлиги ишни уларнинг ишти-
рокисиз кўришга тўсқинлик қилмайди.
Кассация шикояти (протести) ИПК
295-моддасида назарда тутилган асослар 24. ИПК 298-моддасига мувофиқ, кас-
бўйича кўрмасдан қолдирилганда, уни кўр- сация шикояти берган шахс суд ҳужжати
масдан қолдириш учун асос бўлган ҳолат- чиқарилгунига қадар шикоятдан воз кечиш-
лар бартараф қилингандан сўнг, шикоят га, протест келтирган прокурор, шунингдек
(протест) янгидан берилиши мумкин. ИПК юқори турувчи прокурор, протестни чақи-
296-моддасининг биринчи қисмида назарда риб олишга ҳақли.
тутилган асослар бўйича иш юритиш туга-
тилганда, айнан бир шахс томонидан ва ай- Шикоятдан воз кечилганлиги (протест
нан шу асослар бўйича такроран берилган чақириб олинганлиги) муносабати билан
кассация шикояти (протести) кўрмасдан шикоят (протест) бўйича иш юритишни ту-
қайтарилади. гатиш масаласи кассация инстанцияси суди
томонидан шикоятни (протестни) кўриш
Кассация шикоятини (протестини) кўр- учун тайинланган суд мажлисида ҳал қи-
масдан қолдириш тўғрисида, кассация ши- линади ва бунда шахснинг шикоятдан воз
кояти (протести) бўйича иш юритишни ту- кечиш (протестни чақириб олиш) ваколати
гатиш тўғрисида суд ажрим чиқаради. текширилиши зарур. ИПК 63-моддаси маз-
мунига кўра, ишда иштирок этувчи шахс-
23. Кассация инстанцияси суди томони- нинг вакили, агар ишончномада бундай
дан иш ИПК 297-моддасида назарда тутил- ҳуқуқ махсус кўрсатилмаган бўлса, касса-
ган тартибда кўриб чиқилади. ция шикоятидан воз кечишга ҳақли эмас.

Кассация инстанцияси судида, жумла- Тушунтирилсинки, кассация шикоятидан
дан, бошқа жавобгарни ишда иштирок этиш воз кечилганда (протест чақириб олинган-
учун жалб қилиш (ИПК 44-моддаси), ишга
дахлдор бўлмаган жавобгарни алмашти-

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

12 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ

да) кассация шикояти (протести) бўйича иш нилганлиги ва (ёки) процессуал қонун та-
юритиш тугатилади, бошқа кассация шико- лабларига амал қилинганлиги;
яти (протести) мавжуд бўлган ҳоллар бун-
дан мустасно. биринчи ва апелляция инстанцияси
судлари томонидан қабул қилинган суд
25. Тушунтирилсинки, ишни кассация ҳужжатларининг мазмун ва шакл жиҳати-
тартибида кўришда суд янги далилларни дан қонунда кўрсатилган талабларга му-
текшириш ва янги фактларни аниқлашга вофиқлиги.
ҳақли бўлмасдан, биринчи ва апелляция
инстанцияси судлари томонидан моддий 28. Кассация инстанцияси суди томони-
ҳуқуқ нормалари тўғри қўлланилганли- дан иш юритишни тўхтатиб туриш ИПК
ги ва процессуал қонун талабларига риоя 9-бобида назарда тутилган асослар ва тар-
қилинганлигини иш материаллари бўйича тибда амалга оширилади.
текширади.
ИПК 101-моддаси биринчи қисмининг
Биринчи инстанция судида кўриб чиқиш 1-бандида белгиланган нормани қўллашда
предмети бўлмаган янги талаблар кассация шуни назарда тутиш керакки, агар кўрса-
инстанцияси суди томонидан кўриб чиқил- тилган ҳолатлар ишни кўришга тўсқинлик
майди. қилмаса, кассация тартибида иш юритишни
тўхтатиб туриш мумкин эмас.
ИПК 296-моддасининг иккинчи қисмига
мувофиқ, агар кассация шикоятида (про- Иш юритиш тикланганлиги тўғрисида
тестида) биринчи инстанция суди томони- кассация инстанцияси суди ажрим чиқара-
дан кўриб чиқиш предмети бўлмаган янги ди ва иш кўриладиган куни ва вақти тўғри-
талаблар билдирилган бўлса, кассация сида ишда иштирок этувчи шахсларни ха-
инстанцияси суди шикоятнинг (протестнинг) бардор қилади.
бу талабларга тааллуқли қисми бўйича иш
юритишни тугатади. Бунда янги талаблар 29. Кассация шикоятини (протестини)
деганда, моддий-ҳуқуқий талаблар, шу- мазмунан кўриш натижалари бўйича касса-
нингдек, биринчи инстанция судида ишни ция инстанцияси суди қарор қабул қилади.
кўришда иштирок этмаган шахсга нисбатан
билдирилган талаблар тушунилади. Кассация инстанцияси суди қарори ишни
кўриш тугаши биланоқ дарҳол қабул қили-
26. ИПК 300-моддасига мувофиқ, кас- нади. Айрим ҳолларда асослантирилган
сация шикояти (протести) бўйича иш кас- қарорни тайёрлаш беш кунгача бўлган муд-
сация инстанцияси суди томонидан ишни датга кечиктирилиши мумкин, бироқ унинг
муҳокамага тайинлаш тўғрисида ажрим қарор қисмини суд кассация шикояти (про-
чиқарилган кундан эътиборан бир ойдан тести) муҳокамаси тамомланган мажлис-
ортиқ бўлмаган муддатда кўрилади. нинг ўзида эълон қилиши керак.

Алоҳида ҳолларда кассация шикояти- Кассация инстанцияси суди қарори қабул
ни (протестини) кўриб чиқиш муддати суд қилинган кундан эътиборан қонуний кучга
томонидан кўпи билан бир ойга узайтири- киради.
лиши мумкин. Кассация шикоятини (про-
тестини) кўриш муддати узайтирилганлиги 30. Кассация инстанцияси суди ўз қаро-
тўғрисидаги ажрим чиқарилади. рида кассация шикоятидаги (протестидаги)
ҳар бир важни, унинг асосли ёхуд асоссиз-
27. Қонунга кўра, ишни кассация тартиби- лиги ҳақидаги хулосани баён этган ҳолда
да кўришда қуйидагилар аниқланиши лозим: муҳокама қилишга мажбур.

суднинг ҳал қилув қарори, ажрими, қаро- Кассация инстанцияси суди қарорининг
рида баён қилинган хулосаларнинг иш ҳо- хулоса қисмида ишни шикоят (протест)
латларига мувофиқлиги; бўйича кўриш натижалари тўғрисидаги ху-
лосалар, шунингдек, суд харажатлари тақ-
моддий ҳуқуқ нормалари тўғри қўлла- симланиши кўрсатилиши керак.

Суд қарори ўқиб эшиттирилганидан

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 13

сўнг, ишда иштирок этувчи шахсларга қа- қилиш учун асос бўлмайди.
бул қилинган қарорнинг мазмун-моҳияти, 33. ИПК 301-моддасига мувофиқ, касса-
ишни кассация тартибида такроран кўриш
ҳақида протест киритиш тўғрисидаги ариза ция инстанцияси суди қуйидагиларга ҳақли:
билан мурожаат қилиш ҳуқуқи, шунингдек, ҳал қилув қарори, қарорни ўзгаришсиз,
суд мажлиси баённомаси билан танишиш
муддати тушунтирилади. кассация шикоятини (протестини) эса қано-
атлантирмасдан қолдиришга;
31. ИПК 302-моддасига мувофиқ, суд
ҳужжатларини кассация инстанциясида ўз- ҳал қилув қарори, қарорни тўлиқ ёки
гартириш ёки бекор қилишга қуйидагилар қисман бекор қилишга ва ишни янгидан
асос бўлади: кўриш учун юбормасдан янги қарор қабул
қилишга;
иш учун аҳамиятга эга бўлган ҳолатлар
тўлиқ аниқланмаганлиги; ИПК 302-моддаси биринчи қисмининг
1-бандида ва тўртинчи қисмининг 4 ва
суд аниқланган деб ҳисоблаган, иш учун 7-бандларида назарда тутилган асослар
аҳамиятга эга бўлган ҳолатларнинг исбот- мавжуд бўлганда, ҳал қилув қарорини, қа-
ланмаганлиги; рорни бекор қилишга ва ишни янгидан
кўриш учун суд ҳужжати бекор қилинган
ҳал қилув қарорида баён этилган хулоса- суд инстанциясига юборишга;
ларнинг иш ҳолатларига мувофиқ келмас-
лиги; ҳал қилув қарорини, қарорни ўзгарти-
ришга;
моддий ва (ёки) процессуал ҳуқуқ норма-
ларининг бузилганлиги ёхуд нотўғри қўлла- ҳал қилув қарорини, қарорни тўлиқ ёки
нилганлиги. қисман бекор қилишга ва иш юритишни ту-
гатишга ёхуд аризани (шикоятни) тўлиқ ёки
32. Моддий ҳуқуқ нормаларини бузиш қисман кўрмасдан қолдиришга;
ёки нотўғри қўллаш деганда, биринчи ва
апелляция инстанцияси судлари томонидан суд ҳужжатларининг баъзиларини бекор
қўлланилиши лозим бўлган қонун ёки бош- қилишга ва иш бўйича илгари қабул қилин-
қа қонунчилик ҳужжатини қўлламаслик ган суд ҳужжатларидан бирини ўз кучида
ёхуд қўлланилиши лозим бўлмаган қонун қолдиришга.
ёки бошқа қонунчилик ҳужжатини қўллаш
ёхуд қонунни ёки бошқа қонунчилик ҳуж- 34. Кассация инстанцияси суди, агар би-
жати нотўғри талқин қилинганлиги тушу- ринчи ва апелляция инстанцияси судлари
нилиши керак. томонидан суд ҳужжатлари қонунга муво-
фиқ чиқарилган деган хулосага келса, кас-
Процессуал ҳуқуқ нормаларининг бу- сация шикоятини (протестини) қаноатлан-
зилиши ёки нотўғри қўлланилиши, агар бу тирмасдан қолдиришга, ҳал қилув қарори,
ишнинг нотўғри ҳал этилишига олиб келган ажрим, қарорни эса, ўзгаришсиз қолдириш-
бўлса, шунингдек, ИПК 302-моддасининг га ҳақли.
тўртинчи қисмида назарда тутилган ҳол-
ларда суд ҳужжатларини бекор қилиш учун 35. ИПК 301-моддасининг 3-бандини
асос бўлади. қўллашда шуни инобатга олиш лозимки,
ушбу асос бўйича ишни янгидан кўриш
Шуни назарда тутиш лозимки, агар қо- учун биринчи ёки апелляция инстанция-
нун ҳуқуқий муносабатлар вужудга келган си судига юборишга, иш учун аҳамиятли
пайтда амалда бўлган қонунчилик ҳужжа- бўлган ҳолатлар тўлиқ аниқланмаган, ишда
ти қўлланилишига йўл қўйса, биринчи ва иштирок этишга жалб қилинмаган шахс-
апелляция инстанцияси судлари томонидан ларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятлари тўғриси-
ўз кучини йўқотган қонунчилик ҳужжати да суд томонидан ҳал қилув қарори қабул
қўлланилганлиги суд қарорларини бекор қилинган, шунингдек, арз қилинган талаб
бўйича ҳал қилув қарори қабул қилинмаган

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

14 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ

ҳолда, йўл қўйилади. тибида шикоят қилиниши (протест келти-
Биринчи инстанция суди томонидан рилиши) мумкин.

даъво предмети ёки асосини ўзгартириш, Апелляция инстанцияси судида кўрилган
даъво талаблари миқдорини ўзгартириш биринчи инстанция судининг ажрими усти-
тўғрисидаги аризани (ИПК 157-моддаси), дан кассация тартибида шикоят (протест)
шунингдек, қарши даъво аризасини (ИПК бериш ва уни кўриш, суднинг ҳал қилув қа-
160-моддаси) иш юритишга қабул қилишни рори устидан кассация шикояти (протести)
асоссиз рад этилиши ҳал қилув қарори ва бериш ва кўриш учун назарда тутилган қои-
апелляция инстанцияси суди қарорини бе- далар бўйича амалга оширилади.
кор қилиш учун асос бўлади.
39. ИПК 305-моддасининг учинчи қисми-
Ижро этилмаган суд ҳужжати бекор қи- га кўра, кассация инстанцияси суди апелля-
линиб ёки ўзгартирилиб, даъвони тўлиқ ёки ция инстанцияси судида кўрилган ажрим,
қисман рад этиш тўғрисида янги суд ҳуж- қарор, апелляция инстанцияси судининг
жати қабул қилинса ёхуд иш юритиш туга- ажрими устидан берилган шикоятни (про-
тилса ёки даъво кўрмасдан қолдирилса, кас- тестни) кўриб чиқиш натижалари бўйича
сация инстанцияси суди қарорининг хулоса қуйидагиларга ҳақли:
қисмида суд ҳужжатининг тегишлича бекор
қилинган ёки ўзгартирилган қисми бўйича биринчи инстанция судининг ажримини,
ундирув тўлиқ ёки қисман бекор қилиниши қарорини, апелляция инстанцияси судининг
кўрсатилади. қарорини ўзгаришсиз, кассация шикоятини
(протестини) эса қаноатлантирмасдан қол-
36. Кассация инстанцияси суди ИПК 107 диришга;
ва 110-моддаларида кўрсатилган асослар
бўйича, агар шундай қарор қабул қилини- биринчи инстанция судининг ажримини,
шига сабаб бўлувчи ҳолатлар аниқланган қарорини, апелляция инстанцияси судининг
бўлса, ҳал қилув қарори, қарорни бутунлай қарорини ўзгартиришга ёки бекор қилишга
ёки қисман бекор қилишга, аризани кўр- ёхуд илгари қабул қилинган суд ҳужжатла-
масдан қолдиришга ёхуд иш юритишни ту- ридан бирини ўз кучида қолдиришга;
гатишга ҳақли.
даъво аризасини қабул қилишни рад
37. Кассация инстанцияси суди ИПК 190 этиш тўғрисидаги, даъво аризасини қай-
ва 191-моддаларида назарда тутилган ҳол- тариш, даъво аризасини кўрмасдан қолди-
ларда: риш, иш юритишни тугатиш, иш юритишни
тўхтатиб туриш ҳақидаги ажримни, уларни
қарорни тушунтиришга; ўз кучида қолдириш тўғрисидаги апелляция
қарор матнида йўл қўйилган хатоларни инстанцияси суди қарорини бекор қилишга
ва арифметик хатоларни тузатишга ҳақли. ва даъво аризасини, ишни кўриш учун би-
Ушбу масалалар суд мажлисида ишда ринчи инстанция судига юборишга;
иштирок этувчи шахсларни суд мажлиси
ўтказилиши вақти ва жойи ҳақида хабардор апелляция инстанцияси судининг апелля-
қилган ҳолда кўрилади. Бироқ, мазкур шахс- ция шикоятини (протестини) иш юритишга
ларнинг келмаслиги бу масалаларни ҳал қабул қилишни рад этиш тўғрисидаги, апел-
этиш учун тўсқинлик қилмайди. ляция шикоятини (протестини) қайтариш
38. ИПК 199 ва 305-моддаларига муво- тўғрисидаги, апелляция шикоятини (про-
фиқ, апелляция инстанцияси судида кўрил- тестини) кўрмасдан қолдириш, апелляция
ган биринчи инстанция судининг ажрими шикояти (протести) бўйича иш юритишни
устидан, агар бу қонунда назарда тутилган тугатиш, апелляция инстанцияси судида
ёки ишнинг келгусидаги ҳаракатланишига иш юритишни тўхтатиб туриш ҳақидаги
тўсқинлик қиладиган бўлса, кассация тар- ажримни бекор қилишга ва апелляция ши-
коятини (протестини), ишни кўриш учун

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 15

апелляция инстанцияси судига юборишга. риш муддати давомида, ушбу муддат туга-
40. Қонунга кўра, кассация инстанция- ган тақдирда, қарор қабул қилинган кундан
эътиборан бир ой муддат ичида берилиши
си суди судьясининг кассация шикоятини мумкин. Ушбу муддатлар ўтгандан сўнг бе-
(протестини) қабул қилишни рад этиш, кас- рилган аризалар кўриб чиқилмайди ва ўтка-
сация шикоятини (протестини) қайтариш зиб юборилган муддатлар тикланмайди.
тўғрисидаги ажрими кассация шикоятини
берган (протестини келтирган) шахснинг Ишни кассация тартибида такроран
аризаси бўйича Ўзбекистон Республикаси кўриш умумий асосларда беш нафар судья-
Олий суди раиси ёки унинг ўринбосарининг дан иборат таркибда амалга оширилади.
ажрими билан бекор қилиниши мумкин.
42. Кассация инстанцияси суди давлат
Кассация шикоятини (протестини) кўр- органи ёки бошқа орган, ташкилот, мансаб-
масдан қолдириш, кассация шикояти (про- дор шахс ёки фуқаронинг фаолиятида қонун
тести) бўйича иш юритишни тугатиш тўғри- ҳужжатлари бузилиши факти аниқланган-
сидаги кассация инстанцияси судининг да, уларнинг суд процессида иштирокидан
ажрими Ўзбекистон Республикаси Олий қатъи назар, хусусий ажрим чиқаришга ҳақ-
суди раиси ёки унинг ўринбосарининг про- ли. Агар суд уларнинг ҳаракатларида жино-
тести бўйича бекор қилиниши ва иш касса- ят аломатларини аниқласа, бу ҳақда жиноят
ция тартибида мазмунан кўриб чиқилиши иши қўзғатиш масаласини ҳал қилиш учун
мумкин. тегишли материалларни илова қилган ҳолда
прокурорга хабар беради.
Кассация шикоятини (протестини) қабул
қилишни рад этиш, кассация шикоятини Хусусий ажрим чиқарилганлиги ҳақида
(протестини) қайтариш, кассация шикояти- суд мажлисида эълон қилинади ва бу ҳақда
ни (протестини) кўрмасдан қолдириш, кас- суд мажлиси баённомасида кўрсатилади.
сация шикояти (протести) бўйича иш юри-
тишни тугатиш тўғрисидаги ажримни бекор 43. Кассация шикояти иш кассация
қилиш ҳақидаги ариза суд ҳужжати устидан инстанцияси судида кўрилгандан сўнг келиб
кассация шикояти бериш муддати давоми- тушганда, уни берган шахсга ишни кассация
да, ушбу муддат тугаган ҳолда эса, ажрим тартибида такроран кўриш тўғрисида про-
чиқарилган кундан эътиборан бир ой муд- тест киритиш ҳақидаги ариза билан Ўзбе-
дат ичида берилиши мумкин. кистон Республикаси Олий суди раиси, Бош
прокурори ёки уларнинг ўринбосарларига
41. ИПК 282-моддасида кўрсатилган мурожаат қилиш ҳуқуқи тушунтирилади.
шахслар ишни кассация тартибида такро-
ран кўриш тўғрисида протест келтириш 44. Иқтисодий ишларни ўз вақтида ва
ҳақидаги ариза билан Ўзбекистон Респуб- тўғри ҳал этилишини таъминлаш мақсади-
ликаси Олий суди раиси, Бош прокурори да Ўзбекистон Республикаси Олий суди-
ёки уларнинг ўринбосарларига мурожаат нинг Иқтисодий ишлар бўйича судлов ҳайъ-
қилишга ҳақли. атига ишларни кассация тартибида кўриш
бўйича суд амалиётини ҳар чоракда умум-
Ўзбекистон Республикаси Олий суди лаштириш тавсия этилсин.
раиси, Бош прокурори ёки уларнинг ўрин-
босарлари ИПК 302-моддаси биринчи қис- Ўзбекистон Республикаси
мининг 4-бандида назарда тутилган асослар Олий суди раиси
мавжуд бўлганда, ишни кассация тартибида К. КАМИЛОВ
такроран кўриш тўғрисида протест келти-
ришга ҳақли. Пленум котиби,
Олий суд судьяси
Ишни кассация тартибида такроран
кўриш тўғрисида протест киритиш ҳақида- И. АЛИМОВ
ги ариза кассация шикояти (протести) бе-

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

16 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ

Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг
ҚАРОРИ

ЖИНОЯТ ИШЛАРИНИ КАССАЦИЯ
ТАРТИБИДА КЎРИШ БЎЙИЧА
СУД АМАЛИЁТИ ТЎҒРИСИДА

2021 йил 27 ноябрь 37-сонли Тошкент шаҳри

Ўзбекистон Республикасининг Жино- рувчи, мулки хатланган шахс ва бошқалар)
ят-процессуал кодексига ўзгартиришлар киради.
киритилганлиги, суд амалиётида масала-
лар келиб чиқаётганлиги муносабати билан Шу муносабат билан кассация инстан-
ҳамда қонун нормалари бир хилда ва тўғри цияси суди шикоятни (протестни) қабул қи-
қўлланилишини таъминлаш мақсадида, Ўз- лиш пайтида кассация шикояти (протести)
бекистон Республикасининг «Судлар тўғри- берган шахснинг бундай ҳуқуққа эгалигини
сида»ги Қонунининг 22-моддасига асосла- текшириши шарт.
ниб, Ўзбекистон Республикаси Олий суди
Пленуми 3. Кассация шикояти (протести) бевоси-
та кассация инстанцияси судига – Ўзбекис-
Қ А Р О Р Қ И Л А Д И: тон Республикаси Олий судининг Жиноят
ишлари бўйича судлов ҳайъатига берилади.
1. Тушунтирилсинки, биринчи инстан-
ция судининг апелляция тартибида кўриб Ҳар бир кассация шикояти (протести)
чиқилган ҳукмлари, ажримлари, шунинг- келиб тушган санаси кўрсатилган ҳолда
дек, апелляция инстанцияси суди ҳукмлари, рўйхатга олиниши шарт.
ажримлари кассация тартибида қайта кўриб
чиқилиши мумкин. 4. Тушунтирилсинки, қонун кассация
шикояти (протести) беришга бўлган ҳуқуқ-
2. Биринчи ва апелляция инстанцияси ни бирон-бир муддат билан чекламайди
суди ҳукми, ажрими устидан кассация тар- (ЖПК 500-моддаси).
тибида шикоят беришга (протест келти-
ришга) бўлган ҳуқуқ Ўзбекистон Респуб- Шу билан бирга, агар шикоятда (про-
ликасининг Жиноят-процессуал кодекси тестда) қуйидаги масалалар қўйилган бўл-
(бундан буён матнда ЖПК деб юритилади) са, ишни кассация тартибида қайта кўришга
499-моддасида назарда тутилган шахсларга устидан шикоят берилаётган ҳукм, ажрим
тегишлидир. қонуний кучга кирганидан сўнг фақат бир
йил ичида йўл қўйилади:
ЖПК 499-моддасининг бешинчи қисми-
га мувофиқ, биринчи ва апелляция инстан- оғирроқ жиноят тўғрисидаги қонунни
цияси суди ҳукми, ажрими устидан бошқа қўллаш зарурлиги тўғрисида;
шахслар томонидан ҳам ўз ҳуқуқлари ва
қонун билан қўриқланадиган манфаатла- жазони кучайтириш тўғрисида ёки
рига дахлдор қисми юзасидан кассация маҳкумнинг аҳволи ёмонлашишига олиб
тартибида шикоят берилиши мумкин. Улар келадиган бошқа ўзгартиришлар ҳақида;
жумласига иш бўйича тараф бўлмаган, би-
роқ ўзининг ҳақиқий ҳолатига кўра суд ҳи- оқлов ҳукмини ёки жиноят ишини ту-
моясига муҳтож бўлган шахслар (гаров бе- гатиш ҳақидаги ажримни бекор қилиш
тўғрисида.

ЖПК 500-моддасининг иккинчи қисми
мазмунига кўра, агар иш кассация инстан-
цияси суди томонидан кўрилаётган кунда
бир йиллик муддат ўтиб кетган бўлса, кас-
сация шикояти (протести) белгиланган муд-

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 17

датда берилганидан қатъий назар, кассация цессуал қонуни нормаларига риоя этилган-
тартибида иш юритиш тугатилади. лиги текширилади.

5. Шуни назарда тутиш лозимки, қонун- 8. Кассация шикояти (протести) касса-
да кассация тартибида иш юритиш предме- ция инстанцияси судига келиб тушган кун-
ти бўйича муайян истиснолар белгиланган. дан эътиборан икки ойгача бўлган муддат
ичида кўриб чиқилиши лозим.
Жумладан, биринчи ва апелляция инс-
танцияси судлари суд муҳокамаси чоғида Кассация инстанцияси судининг ажрими
чиқарган ва далилларни текшириш тарти- билан бу муддат ишнинг мураккаблиги ёки
бига, процесс иштирокчилари илтимос- ҳажми катталиги, шунингдек, бошқа узрли
номаларига, эҳтиёт чорасини танлаш, ўз- сабаблар инобатга олинган ҳолда, кўпи би-
гартириш ёки бекор қилишга, шунингдек, лан бир ойга узайтирилиши мумкин.
суд мажлиси залида тартиб сақлашга оид
ажримлар устидан кассация тартибида 9. Кассация инстанцияси суди эътибори
шикоят (протест) берилиши мумкин эмас. шунга қаратилсинки, қонунда кассация ши-
Ушбу ажримлар бўйича эътирозлар касса- кояти (протести) важларини синчиклаб ўр-
ция шикоятига (протестига) киритилиши ганиш учун ўн кунлик муддат белгиланган
мумкин. бўлиб, бу ЖПК 507-моддасининг биринчи
қисмида назарда тутилган масалаларни
6. ЖПК 501-моддасида кассация шикоя- тўғри ҳал қилишда муҳим аҳамиятга эга.
ти (протести) мазмуни юзасидан муайян та-
лаблар белгиланганлиги туфайли, кассация Агар кассация шикоятини (протестини)
инстанцияси суди шикоят (протест) берув- ўрганиш натижалари бўйича ЖПК 502-мод-
чи шахс томонидан ушбу талабга риоя этил- дасига мувофиқ, шикоятни (протестни) қай-
ганлигини текшириши шарт. тариш учун асослар бўлмаса, судья жиноят
ишини талаб қилиб олиш тўғрисида ажрим
Судья кассация шикояти (протестини) чиқаради ва бу ҳақда уч кунлик муддат
қуйидаги ҳолларда ажрим билан уни берган ичида кассация шикояти (протести) берган
шахсга қайтаради, агар: шахсга хабар берилади.

шикоят (протест) ЖПК 501-моддасида 10. Жиноят процесси иштирокчиси-
назарда тутилган талабларга жавоб бер- нинг ўз шикояти (протести)га ўзгартириш
маса; ва қўшимча киритиш ҳуқуқи кассация
инстанцияси суди мажлиси бошлангунга
иш кассация тартибида кўриб чиқилиши қадар амалга оширилиши мумкин. Бироқ,
мумкин бўлмаса; ЖПК 5092-моддасининг иккинчи қисмига
мувофиқ, кассация протестига ўзгарти-
шикоятни (протестни) қайтариб олиш риш ёки қўшимча киритиш, жабрланув-
тўғрисида ариза (хат) келиб тушган бўлса. чининг ёхуд унинг вакилининг касса-
ция шикоятига ўзгартириш ёки қўшимча
Шикоят (протест) берган шахс ЖПК киритиш чоғида маҳкумнинг аҳволини
501-моддасининг биринчи қисмида кўр- оғирлаштириш тўғрисидаги масала, агар
сатилган ҳолатлар бартараф этилганидан бундай талаб дастлабки кассация шикоя-
кейин умумий тартибда қайта мурожаат қи- тида (протестида) кўрсатилмаган бўлса,
лишга ҳақли. қўйилиши мумкин эмас.

7. Кассация инстанцияси суди шуни на- Кассация шикояти берилганидан кейин
зарда тутиши лозимки, кассация шикояти ишга киришган ҳимоячи шикоятни ўзгар-
(протести) бўйича ишдаги мавжуд матери- тириши ёки янги важлар билан тўлдириши,
алларга кўра биринчи ва апелляция инс- илгари ишда иштирок этган ҳимоячи томо-
танцияси судлари томонидан Ўзбекистон нидан берилган шикоят важларига қўшим-
Республикасининг Жиноят кодекси (бундан
буён матнда ЖК деб юритилади) нормалари
тўғри қўлланилганлиги ҳамда жиноят-про-

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

18 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ

ча асослар тақдим этиши мумкин. тестни) иш билан бирга кассация инстанци-
ЖПК 500-моддасининг иккинчи қисми- яси судига кўриб чиқиш учун киритиш ёхуд
шикоятни (протестни) кассация инстанци-
да белгиланган муддатлар ўтгандан сўнг яси судига кўриб чиқиш учун киритишни
берилган, маҳкумнинг аҳволини оғир- рад этиш ҳақида ажрим чиқаради.
лаштиришга қаратилган талаблар кассация
инстанцияси суди томонидан кўриб чиқил- Судьянинг ажрими ҳар қандай ҳолда
майди. ЖПК 508 ёки 509-моддалари талаблари-
га жавоб бериши, шу жумладан, шикоятни
11. ЖПК 5093-моддасига мувофиқ, кас- (протестни) иш билан бирга кассация инс-
сация шикояти (протести) берган шахс ўз танцияси судига кўриб чиқиш учун кири-
шикоятини (протестини), маҳкум, жабрла- тиш ёхуд киритишни рад этиш тўғрисида
нувчи, фуқаровий даъвогар ва фуқаровий қарор қабул қилиш учун сабаб бўлган асос-
жавобгар эса, тегишлича ўз ҳимоячиси ларни батафсил ўзида акс эттириши керак.
ва вакили берган шикоятни ҳам қайтариб
олиш ҳуқуқига эга. Протестни қайтариб Шикоятни (протестни) кассация инстан-
олиш ҳуқуқи юқори турувчи прокурорга цияси судига кўриб чиқиш учун киритишни
ҳам тегишли. рад этиш ҳақидаги ажримда унинг устидан
ЖПК 509-моддасининг иккинчи қисмига
Маҳкумнинг ҳимоячиси, қонуний ваки- мувофиқ, Ўзбекистон Республикаси Олий
ли ўз шикоятини фақат маҳкумнинг розили- суди раисига ёки унинг ўринбосарига ши-
ги билан қайтариб олишга ҳақли. коят бериш ҳуқуқи тушунтирилиши шарт
бўлиб, шу сабабли уч кунлик муддат ичида
Кассация шикоятини (протестини) ажрим нусхаси аризачига юборилади.
қайтариб олишга кассация инстанцияси
суди маслаҳатхонага киргунига қадар йўл 13. Тушунтирилсинки, ЖПК 5091-мод-
қўйилади. дасининг биринчи қисмида назарда ту-
тилган шахслар иш кассация инстанцияси
Кассация шикоятининг (протестининг) судига кўриб чиқиш учун киритилганлиги
қайтариб олиниши, агар иш бўйича бошқа тўғрисида ажрим чиқарилган кундан бош-
процесс иштирокчилари томонидан берил- лаб уч кунлик муддат ичида хабардор қи-
ган кассация шикояти (протести) бўлмаса, линишлари шарт. Бунда уларга шикоят-
кассация тартибида иш юритиш тугатили- нинг (протестнинг) кўчирма нусхаси юбо-
шига олиб келади. Бундай ҳолда суд ши- рилади ёхуд уларнинг электрон нусхалари
коятни (протестни) қайтариб олган шахсга билан кассация инстанцияси судининг ин-
нисбатан кассация тартибида иш юритиш- тернет-ресурси орқали танишиш мумкин-
ни тугатади ва бошқа шахсларга нисбатан лиги тўғрисидаги хабарнома юборилади ва
давом эттиради. шикоятга (протестга) доир ўз эътирозлари-
ни ёзма шаклда ёхуд электрон ҳужжат тар-
Шуни инобатга олиш лозимки, касса- зида беришга бўлган ҳуқуқи, эътирозлар-
ция тартибида иш юритишнинг тугатили- ни тақдим этилиш муддати кўрсатилган
ши кассация шикояти (протести) билан ҳолда тушунтирилади. Шикоят (протест)
такроран мурожаат қилишга тўсқинлик устидан келиб тушган эътирозлар ишга қў-
қилмайди. шиб қўйилади.

12. Кассация инстанцияси суди судьяси 14. Шуни назарда тутиш лозимки, ЖПК
келиб тушган кассация шикоятини (протес- 506-моддасида назарда тутилган кассация
тини) ўрганади ва кўпи билан ўн суткалик шикоятини (протестини) кўриб чиқиш муд-
муддат ичида ЖПК 507-моддасининг би- датлари шикоятни (протестни) ўрганиш,
ринчи қисмида назарда тутилган масала- жиноят ишини талаб қилиб олиш ва ўрга-
ларни ҳал қилади.

Келиб тушган жиноят ишини ўрганиш
натижаларига кўра, судья шикоятни (про-

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 19

ниш, шунингдек, ЖПК 507-моддасининг жойи, санаси ва вақти тўғрисида олдиндан
иккинчи қисмига мувофиқ, ажрим чиқариш хабардор этиш чораларини кўриши керак.
учун ажратилган вақтни ўз ичига олади.
Жазони ижро этиш муассасасида бўлган
Кассация инстанцияси судида ишни ёки озодликни чеклаш тариқасидаги жазо-
кўриш муддатлари ЖПК 5094-моддасида ни ўтаётган маҳкумнинг кассация инстан-
белгиланган бўлиб, шикоятни (протестни) цияси суди мажлисида иштирок этишини
иш билан бирга кассация инстанцияси су- таъминлаш суд томонидан ҳал этилади.
дига кўриб чиқиш учун киритиш тўғрисида Агар кассация инстанцияси суди маҳкум-
ажрим чиқарилган кундан эътиборан ҳи- нинг суд мажлисида иштирокини зарур деб
собланади. топса, уни суд мажлисига олиб келиш бў-
йича чоралар кўриши ёхуд унинг суд маж-
15. Кассация инстанцияси судининг эъти- лисида видеоконференцалоқа тизимидан
бори шунга қаратилсинки, ЖПК 5095-мод- фойдаланган ҳолда иштирок этишини таъ-
даси талабларининг бажарилиши процесс минлаши лозим.
иштирокчилари ҳуқуқларини таъминлашда
муҳим аҳамиятга эга. Шу муносабат билан Кассация инстанцияси суди мажлиси
судья шикоят (протест) кассация инстанци- жойи, санаси ва вақти тўғрисида тегишли
яси судига кўриб чиқиш учун киритилган равишда хабардор этилган шахсларнинг
кундан эътиборан етти суткадан кечиктир- суд мажлисига келмаслиги жиноят ишини
май жиноят ишини суд мажлисида кўриб кўриш учун тўсиқ бўлмайди, суд мажли-
чиқиш учун тайинлаш тўғрисида ажрим сида иштирок этиши шарт бўлган шахслар
чиқариб, унда қуйидаги масалаларни ҳал бундан мустасно.
қилиши керак:
17. Кассация инстанцияси суди холислик
жиноят ишини кўриш бошланадиган ва беғаразликни сақлаган ҳолда тарафларга
жой, сана ва вақт тўғрисидаги; ўз процессуал ҳуқуқ ва мажбуриятларини
амалга оширишлари учун зарур шароитлар
суд мажлисига тарафларни ва жиноят яратиб бериши шарт.
процессининг бошқа иштирокчиларини
чақириш тўғрисидаги; Кассация инстанцияси судида жиноят
иши ЖПК 5097-моддасида назарда тутилган
ЖПК 19-моддасида назарда тутилган тартибда кўрилади.
ҳолларда, жиноят ишини ёпиқ суд мажли-
сида кўриш тўғрисидаги; Кассация инстанцияси судида тарафлар
музокаралари ЖПК 449-моддаси қоидала-
озодликдан маҳрум қилиш ёки озодлик- рига мувофиқ ўтказилади, бироқ бунда ши-
ни чеклаш тариқасидаги жазони ўтаётган коят (протест) берган шахс биринчи бўлиб
маҳкумнинг суд мажлисида иштирок этиши сўзга чиқади.
тўғрисидаги.
Иш бўйича бир неча кассация шикоя-
Қабул қилинган қарор тўғрисида ЖПК ти (протести) мавжуд бўлганда, биринчи
499-моддасининг биринчи қисмида кўрса- бўлиб айблов тарафига тегишли процесс
тилган шахсларга, шунингдек, прокурорга иштирокчиси сўзга чиқади.
уч сутка ичида хабар қилинади.
18. Тушунтирилсинки, апелляция тар-
16. Шуни назарда тутиш керакки, ЖПК тибида иш юритишдан фарқли равишда,
5096-моддасининг биринчи қисмида касса- кассация инстанцияси суди айблов исбот-
ция инстанцияси суди мажлисида иштирок ланганлиги масаласи муҳокамасига кириш-
этиши шарт бўлган тарафлар, шунингдек, май, фақат биринчи ва апелляция инстанци-
унда иштирок этиш ҳуқуқига эга бўлган яси судлари томонидан жиноят қонунлари
процесс иштирокчилари доираси кўрсатиб тўғри қўлланилганлиги ва жиноят-процес-
ўтилган. Шу сабабли кассация инстанцияси суал қонунига риоя этилганлиги масалала-
суди ҳар бир иш бўйича уларни суд мажлиси

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

20 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ

рини текширишга ваколатлидир. ишни кўраётганда улар апелляция инс-
Суд жиноят ишини кассация тартибида танцияси суди ҳукмининг, ажримининг ёки
кассация инстанцияси суди ажримининг қо-
кўришда кассация шикояти (протести) важ- нунийлигига таъсир кўрсатган ёки таъсир
лари билан чегараланмайди ва ишни барча кўрсатиши мумкин бўлган қонун бузили-
маҳкумларга, шу жумладан, кассация шико- шига йўл қўйган бўлса.
яти бермаган шахсларга ёки уларга нисбатан
шикоят (протест) берилмаган маҳкумларга 20. Агар биринчи, апелляция инстан-
нисбатан ҳам тўла ҳажмда текширади. цияси судлари ҳукми, ажрими моддий ва
процессуал қонун талабларига мувофиқ
ЖПК 5098-моддасининг иккинчи қисми чиқарилганлиги аниқланса, кассация инс-
мазмунига кўра, жиноят иши бўйича бир танцияси суди уларни ўзгаришсиз қолдира-
неча шахс ҳукм қилинган ёки оқланган тақ- ди (ЖПК 455-моддаси).
дирда, кассация инстанцияси суди кассация
шикояти (протести) берилмаган маҳкумлар Суд ҳукмини ўзгаришсиз қолдирганда
ёки оқланган шахсларга нисбатан ҳукмни, кассация инстанцияси суди қуйидагиларга
ажримни бекор қилишга ва ишни апелляция ҳақли:
тартибида янгидан кўриб чиқиш учун юбо-
ришга, башарти ҳукм, ажримнинг бекор ЖПК 533-моддасининг биринчи қисми-
қилиниши уларнинг аҳволи оғирлашишига да кўрсатилган асослар мавжуд бўлганда,
олиб келса, ҳақли эмас. ҳукмнинг ижросини кечиктиришга;

19. ЖПК 5099-моддасига мувофиқ, кас- амнистия актини қўллашга.
сация инстанцияси суди жиноят ишини Кассация инстанцияси суди томонидан
кўриб чиқиш натижалари бўйича қуйидаги биринчи, апелляция инстанцияси суди ҳук-
ажримлардан бирини қабул қилади: ми, ажримининг тавсиф қисмига ўзгарти-
риш киритилганда ҳам, башарти бу айблов
биринчи, апелляция инстанцияси судла- ҳажми, қилмишнинг квалификацияси, та-
ри ҳукмларини, ажримларини ўзгаришсиз йинланган жазо тури ва миқдори ўзгариши-
қолдириш, кассация шикоятини (протес- га олиб келмаса, суд қарорлари ўзгаришсиз
тини) эса қаноатлантирмасдан қолдириш қолдирилади.
тўғрисида; 21. Биринчи инстанция судининг қону-
ний, асослантирилган, адолатли ҳукмини
апелляция инстанцияси суди ҳукмини, ёки қонуний, асослантирилган ажрими
ажримини бекор қилиш ва биринчи инстан- апелляция инстанцияси суди томонидан
ция суди ҳукмини, ажримини ўзгаришсиз етарли асосларсиз бекор қилинган ёки ўз-
қолдириш тўғрисида ёки ишни апелляция гартирилган ҳолларда, кассация инстанци-
тартибида янгидан кўриб чиқиш учун юбо- яси суди апелляция инстанцияси суди ҳук-
риш тўғрисида; мини, ажримини бекор қилади ва биринчи
инстанция суди ҳукмини, ажримини ўзга-
иш бўйича қабул қилинган барча суд қа- ришсиз қолдиради.
рорларини бекор қилиш ва ишни тугатиш 22. Тушунтирилсинки, апелляция инс-
тўғрисида; танцияси суди ҳукми, ажримини бекор қи-
лиш тўғрисидаги масалани ҳал қилишда
биринчи, апелляция инстанцияси суди кассация инстанцияси суди ЖПК 49719-мод-
ҳукмини, ажримини ўзгартириш тўғрисида. дасида назарда тутилган асослардан келиб
чиқиши лозим.
Апелляция инстанцияси суди ҳукми, Кассация инстанцияси суди, агар бирин-
ажрими қуйидаги ҳолларда бекор қилини- чи, апелляция инстанцияси судлари томо-
ши ёки ўзгартирилиши лозим, агар: нидан суд терговининг тўлиқ эмаслигига

кассация инстанцияси суди ушбу қарор-
лар билан аввалги ҳукмлар ёки ажримлар
асоссиз равишда бекор қилинган ёки ўзгар-
тирилган деб топса;

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 21

ёки бир ёқламалигига ёхуд процессуал бу- айбдор деб топиш учун етарли бўлмаса ва
зилишларга йўл қўйилганлиги аниқланса ва қўшимча далилларни тўплаш имконияти
бу ҳукм, ажримнинг қонунийлигига таъсир қолмаган бўлса.
қилган ёки таъсир қилиши мумкин бўлган
бўлса, апелляция инстанцияси суди ҳукми, 26. Қонун мазмунига (ЖПК 49730,
ажримини бекор қилади ва ишни апелляция 5099-моддалари) кўра, кассация инстанци-
тартибида янгидан кўриб чиқиш учун юбо- яси суди биринчи, апелляция инстанцияси
ради. судлари ҳукмини ўзгартирганда қуйидаги-
ларга ҳақли:
23. Агар иш кўриб чиқилаётганда ЖПК
416, 417-моддаларида назарда тутилган ҳо- қилмишни ЖК бошқа моддасига (бир
латлар аниқланса, жабрланувчи, унинг ва- неча моддаларига) қайта квалификация
кили ёки маҳкум, унинг ҳимоячиси, қону- қилишга;
ний вакили шикояти ёки прокурор протести
мавжуд бўлганда, кассация инстанцияси ҳукмдан айбловнинг бир қисмини (ай-
суди ҳукмни, апелляция инстанцияси суди рим эпизодларини) ёхуд маҳкумнинг жа-
ажримини бекор қилишга ва ишни апелля- вобгарлигини оғирлаштирувчи белгиларни
ция тартибида янгидан кўриб чиқиш учун чиқаришга;
юборишга ҳақли.
ҳукмдан жиноятлар идеал мажмуи та-
24. Кассация инстанцияси суди фақат риқасида қилмишни нотўғри баҳолаш ту-
прокурор протестига ёки жабрланувчининг, файли ортиқча эълон қилинган ЖК модда-
унинг вакилининг шикоятига кўра, апелля- сини чиқаришга;
ция инстанцияси судининг ҳукми, ажрими-
ни маҳкумга тайинланган жазо енгиллиги ЖК 70-72, 76-моддаларида назарда ту-
ёки унга эълон қилинган айблов доирасида тилган асослар мавжуд бўлганда маҳкумни
оғирроқ жиноятга оид қонунни қўллаш за- жазодан озод қилишга;
рурлиги туфайли бекор қилиб, ишни апел-
ляция тартибида янгидан кўриб чиқиш учун жазо миқдорини ўзгартиришга ва ЖК
юборишга ҳақли. Махсус қисми моддаси санкцияси доираси-
да бошқа енгилроқ жазо тайинлашга ёхуд
Апелляция инстанцияси судининг оқлов ЖК 57-моддасини қўллашга;
ҳукми ҳам кассация инстанцияси суди то-
монидан фақат прокурорнинг протестига маҳкумнинг аҳволини оғирлаштирма-
ёки жабрланувчининг, унинг вакилининг ган ҳолда ЖК 59 ёки 60-моддасини қўллаб,
судланувчининг оқланиши қонунга хилоф- жазо миқдорини ўзгартиришга;
лиги ва асоссизлиги борасида берилган ши-
кояти бўйича бекор қилиниб, иш апелляция жиноят натижасида етказилган зарар,
тартибида янгидан кўриб чиқиш учун юбо- шунингдек, маънавий зиённинг компен-
рилиши мумкин. сацияси миқдорини кўпайтириш ёки ка-
майтиришга, шунингдек, ушбу масала
25. Кассация инстанцияси суди қуйи- суд томонидан ҳал этилмаган ҳолларда,
даги ҳолларда иш бўйича барча суд қа- бундай зарарни қоплаш тўғрисида қарор
рорларини бекор қилади ва жиноят иши- қабул қилишга;
ни тугатади, агар:
маҳкумни ўта хавфли рецидивист деб
иш бўйича ЖПК 83-моддасида ҳамда топишга ёки ҳукмдан уни ўта хавфли ре-
84-моддасининг биринчи ва бешинчи цидивист деб топиш ҳақидаги қарорни
қисмларида назарда тутилган асослар чиқаришга;
аниқланса;
маҳкумга нисбатан жазони ижро этиш
иш бўйича тўпланган далиллар шахсни колониясининг бошқа, шу жумладан, қат-
тиқроқ турини белгилашга;

ашёвий далиллар, процессуал чиқим-
лар тўғрисидаги масалаларни ва бошқа
масалаларни ҳал этишга.

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

22 ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ

27. Бошқа эпизодлар билан умумий ква- ни жазодан озод этишни назарда тутувчи
лификация қилинган бир ёки бир неча эпи- ёки жазо қўлланилишини истисно этувчи
зод (масалан, бир неча марта пора олганлик) амнистия акти таъсири доирасига тушса,
бўйича иш ҳолатлари тўлиқ текширилмаган биринчи, апелляция инстанцияси суди қа-
деб топилганда, агар уларни суд қарорлари- бул қилиши шарт бўлган қарор чиқариши
дан чиқариш учун етарли асослар ёки йўл керак. Маҳкумнинг ҳаракатлари ЖК бошқа
қўйилган камчиликларни тўлдириш учун моддасига қайта квалификация қилиниб,
имконият бўлмаса, кассация инстанцияси бу модда бўйича шахс ЖПК 463-моддаси
апелляция инстанцияси суди ҳукми, ажри- иккинчи қисмининг 2-банди ҳамда учин-
мини бекор қилиб, ишни апелляция тарти- чи қисмининг 2 ва 5-бандларига мувофиқ,
бида янгидан тўлиқ ҳажмда кўриш учун жазодан озод қилиниши лозим бўлган ёки
юбориши керак. унга нисбатан жазо тайинланиши истисно
этилган ҳолларда ҳам шундай қарор қабул
Агар маҳкум ЖК турли моддалари бўйи- қилиниши лозим.
ча квалификация қилинган бир неча жино-
ятни содир этганликда айбдор деб топилган 29. Агар амнистия акти биринчи, апелля-
бўлиб, улардан ҳар бирини алоҳида кўриш ция инстанцияси суди томонидан қўллани-
имконияти бўлса, кассация инстанцияси лиши мумкин бўлмаган маҳкумга нисбатан
суди апелляция инстанцияси судининг ҳук- қўлланилган бўлса, кассация инстанцияси
ми, ажримининг бир ёки бир неча жиноятга суди жабрланувчи ёки унинг вакилининг
оид қисмини бекор қилиб, ишнинг шу қис- шикояти ёки прокурор протести бўлган тақ-
мини апелляция тартибида янгидан кўриш дирда, ҳукмни, ажримни бекор қилади ва
учун юборишга, айни пайтда, ўша маҳкумга ишни янгидан апелляция тартибида кўриб
нисбатан суд ҳукми, ажримининг қолган чиқиш учун юборади.
қисмини ўзгаришсиз қолдиришга ҳақли.
Бироқ, агар кассация инстанцияси суди
Агар кассация инстанцияси суди апелля- амнистия акти қўлланилган ҳолда ҳукмда,
ция инстанцияси судининг ҳукми, ажрими- апелляция инстанцияси суди ажримида
нинг маҳкумлардан бирига доир қисмини тайинланган жазо амнистия акти қўлланил-
бекор қилиб, ишнинг шу қисмини апелля- маган ҳолда ҳам маҳкум учун етарли деб
ция тартибида янгидан кўриш учун юбо- топса, у суд қарорларидан амнистия актини
риш тўғрисида хулосага келса ва ишнинг қўллаш ҳақидаги хулоса ва қарорни чиқа-
шу қисмини ЖПК 332, 416, 417-моддалари риб, ҳукмда, апелляция инстанцияси суди
мазмунидан келиб чиқиб ажратишнинг им- ажримида амнистия акти қўлланилган ҳол-
кони бўлмаса, ҳукм, ажрим тўла ҳажмда бе- да тайинланган жазони қолдиришга ҳақли.
кор қилиниши керак.
30. Агар иш кассация тартибида кўрил-
28. Шахсни жиноий жавобгарликдан ганда суд қарорлари бекор қилиниб, иш
озод этишни назарда тутувчи амнистия ак- маҳкумнинг жиноят содир этилишига дахл-
тига зид равишда ёки жиноий жавобгарлик- дор эмаслиги туфайли тугатилиб, бироқ бу
ка тортиш муддати ўтгандан сўнг жиноят жиноятни содир этган шахс аниқланмай
иши қўзғатилган ҳолларда, суд қарорлари, қолса, суд ишни ЖПК 464-моддаси талаб-
гарчи унда маҳкум жазодан озод қилинган ларидан келиб чиқиб, жиноятни содир эт-
бўлса-да, бекор қилиниб, иш тугатилиши ган шахсни аниқлаш юзасидан чора кўриш
керак. учун прокурорга юбориши лозим.

Агар кассация инстанцияси суди маҳкум- 31. Агар маҳкум ўзи ёки процесснинг
нинг ҳаракатларини ЖК бошқа моддаси- бошқа иштирокчилари томонидан касса-
га қайта квалификация қилиш кераклиги ция шикояти (протести) берилгандан сўнг,
тўғрисида хулосага келса ва бу модда шахс- бироқ иш кассация инстанцияси судида

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

ОЛИЙ СУД ПЛЕНУМИ ҚАРОРЛАРИ 23

кўрилгунга қадар вафот этса, иш юритиш Кассация инстанцияси судининг ажри-
умумий асосларда давом эттирилади. ми ЖПК 49731-моддасининг саккизинчи ва
тўққизинчи қисмларида белгиланган тар-
Марҳумни реабилитация қилиш учун тибда ижро этилади.
асослар бўлган тақдирда, кассация инстан-
цияси суди айблов ҳукмини, ажримни бекор 33. Кассация инстанцияси судида
қилади ва ушбу шахсга нисбатан жиноят ишни қўшимча ва такроран кўриб чиқиш,
ишини тугатади. тегишлича ЖПК 50911 ва 50912-моддала-
рида белгиланган қоидаларга кўра амалга
Иш тугатилганда ашёвий далиллар тақ- оширилади.
дири ҳақидаги масала ЖПК 211-моддасига
мувофиқ, уларнинг тегишлилиги тўғри- 34. ЖПК 298-моддасида назарда тутил-
сида низо келиб чиққанда эса, фуқаролик ган асослар мавжуд бўлганда, шунинг-
иш юритуви тартибида кўрилиши мумкин. дек, суриштирув, дастлабки тергов юри-
Марҳумнинг ҳаракатлари билан етказилган тилган ёки суд муҳокамаси вақтида қонун
зарарни ундириш масаласи ҳам жабрланув- бузилишига йўл қўйилганлиги аниқлан-
чи ёки прокурор томонидан марҳумнинг ган тақдирда, кассация инстанцияси
ворисларига ёки унинг мулкини бошқа- суди хусусий ажрим чиқариш йўли би-
риш ҳуқуқини ўзига олган шахсга нисбатан лан тегишли орган ёки мансабдор шахс-
қўзғатилган даъво бўйича фуқаролик иш нинг эътиборини бунга жалб этиши
юритуви тартибида кўрилади. мумкин.

32. Кассация инстанцияси судининг Суд қарори ўзгаришсиз қолдирилганда,
ажрими ЖПК 50910-моддаси талабларига кассация инстанцияси суди унинг қонуний-
мувофиқ бўлиши шарт. лиги ва асослилигини шубҳа остига олувчи
хусусий ажрим чиқаришга ҳақли эмас.
Шикоят, протест қаноатлантирилмай
қолдирилганда кассация инстанцияси су- 35. Одил судлов сифатини ошириш мақ-
дининг ажримида ҳукм қонуний, асосли ва садида Ўзбекистон Республикаси Олий су-
адолатли деб, биринчи, апелляция инстан- дининг Жиноят ишлари бўйича судлов ҳай-
цияси судининг ажрими қонуний ва асосли ъатига ишларнинг кассация инстанциясида
деб топилганлигининг, шикоят ёки протест синчковлик билан, ҳар томонлама, тўла ва
эса қаноатлантирилмасдан қолдирилганли- холисона кўриб чиқилиши учун қонунда
гининг асослари кўрсатилиши керак. берилган барча имкониятлардан фойдала-
ниш тавсия этилсин.
Ҳукм, ажрим бекор қилинган ёки ўзгар-
тирилган тақдирда, кассация инстанцияси 36. Мазкур қарор қабул қилиниши му-
судининг ажримида қонуннинг қайси нор- носабати билан Ўзбекистон Республи-
малари талаблари бузилганлиги ва бекор каси Олий суди Пленумининг «Жиноят
қилинаётган ёки ўзгартирилаётган қарор- ишларини назорат тартибида кўриш бў-
нинг асоссизлиги нимадан иборат эканлиги йича суд амалиёти тўғрисида» 2019 йил
кўрсатилиши керак. 24 майдаги 11-сонли қарори ўз кучини
йўқотган деб ҳисоблансин.
Кассация инстанцияси судининг ажри-
ми суднинг тўлиқ таркиби томонидан им- Ўзбекистон Республикаси
золанади. Овоз беришда озчилик томонда Олий суди раиси
бўлган судья ажримга имзо қўйиб, ўзининг К. КАМИЛОВ
алоҳида фикрини ёзма равишда баён қи-
лишга ҳақлидир. Пленум котиби,
Олий суд судьяси
Кассация инстанцияси судининг ажрими
суд мажлиси залида ўқиб эшиттирилади ва И. АЛИМОВ
дарҳол қонуний кучга киради.

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

24
ТАДҚИҚОТ,

ТАҲЛИЛ, ТАКЛИФ

АДОЛАТ ҲАМДА ҚОНУН УСТУВОРЛИГИ –
ТАРАҚҚИЁТНИНГ ЭНГ АСОСИЙ ВА ЗАРУР ШАРТИ

Президентимиз Шавкат Мирзиёев 28 январь куни «2022-2026 йилларга мўлжаллан-
ган Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегияси тўғрисида»ги Фармонни имзолади.

Фармон билан тасдиқланган Тараққиёт стратегияси «Инсон қадри учун» ва «Дав-
лат инсонлар учун» («Халқпарвар давлат») каби юксак тамойилларга асосланган ҳолда
яқин ва ўрта муддатли даврда мамлакатимизни ривожлантириш бўйича 7 та усту-
вор йўналиш ҳамда 100 та мақсадни қамраб олган. Иккинчи йўналиш мамлакатимизда
адолат ва қонун устуворлиги тамойилларини тараққиётнинг энг асосий ва зарур шар-
тига айлантиришга қаратилган.

Робахон МАХМУДОВА, дик ёрдам кўрсатиш тартиби жорий этилади.
Ўзбекистон Республикаси Олий суди Ушбу амалиёт авваллари фақатгина жиноят
ишлари бўйича судларда қўлланилар эди.
раисининг биринчи ўринбосари
Шунингдек, суд-ҳуқуқ ислоҳотларининг
Давлатимиз раҳбари Ўзбекистонни изчил давоми сифатида маъмурий судларда
«ҳуқуқ устуворлиги индекси» юқори бўл- мансабдор шахсларнинг қарорлари устидан
ган давлатлар қаторига киритиш асосий берилган шикоятларни кўриб чиқиш ти-
вазифалардан бири эканини таъкидлаган. зимини такомиллаштириш, шу жумладан,
Ушбу мақсадда мулкни ҳимоя қилиш ва «суднинг фаол иштироки» тамойили асоси-
маъмурий судларнинг ваколатларини кен- да қарорнинг (ҳаракатнинг) қонунийлиги-
гайтириш орқали фуқаролар ҳамда тад- ни исботлаш мажбурияти уни қабул қилган
биркорлар ҳуқуқини кафолатлашнинг янги мансабдор шахс зиммасига юклайдиган тар-
тизими яратилади. тибни белгилаш орқали самарали суд назо-
ратини ўрнатиш назарда тутилган.
2022 йилда фуқаролик ва маъмурий
ишлар бўйича ижтимоий ҳимояга муҳтож «Инсон қадрини улуғлаш ва фаол
фуқароларга давлат ҳисобидан бепул юри- маҳалла йили»да суд тизимида «ягона дар-
ча» тамойилини кенг жорий этиш мақсадида
«Янги Ўзбекистон» газетаси, 2022 йил 6 февраль, 27-сон қуйидаги тартиб ўрнатилади.

Биринчидан, иш фуқаролик, иқтисодий
ёки маъмурий судга тааллуқли бўлишидан
қатъи назар, у ушбу судлар томонидан қабул
қилинади ва судга тааллуқлигига кўра, тегиш-
ли судга юборилади. Яъни судга киритилган
даъво аризаси (ариза) ва шикоятларни улар
мазкур судга тегишли эмаслиги бўйича қа-
бул қилишни рад этиш каби суд амалиётига
йўл қўйилмайди.

Иккинчидан, давлат идоралари томони-
дан етказилган зарарни қоплаш ва бошқа
ҳуқуқий оқибатларга оид масалаларни ҳал
қилиш бўйича маъмурий судлар ваколати
аниқ белгиланади.

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

ТАРАҚҚИЁТ СТРАТЕГИЯСИ 25

Ҳозирда маъмурий судлар томонидан назорати кучайтирилади;
маъмурий органларнинг қарорлари, улар – суд процессида томонларнинг ҳақиқий
мансабдор шахсларининг ҳаракатлари (ҳара-
катсизлиги) қонунга хилоф деб топилганда, тенглик ва тортишув тамойиллари рўёбга
унинг оқибатида келиб чиққан зарарларни чиқарилади;
ундириш фуқаролик ва иқтисодий судларда
ҳал этилади. Эндиликда оммавий ҳуқуқий – суд тизимини босқичма-босқич рақам-
муносабатлардан келиб чиқадиган низо юза- лаштириш, бюрократик ғов ва тўсиқларни
сидан иш тўлиқ маъмурий судлар томонидан бартараф этиш орқали фуқаролар ва тадбир-
кўриб, ҳал этилади. корлик субъектларининг одил судловга эри-
шиш даражаси тубдан оширилади;
Бундан ташқари, жорий йилда судьялар
корпусини шакллантиришда очиқлик ва – низоларни ҳал этишнинг муқобил усул-
шаффофликни таъминлаш, суд тизимида- ларидан кенг фойдаланиш учун зарур таш-
ги раҳбарлик лавозимларига тайинлашда килий-ҳуқуқий шарт-шароитлар яратилади,
сайланиш ва ҳисобдорлик каби демократик ярашув институтини қўллаш доираси янада
тамойиллар жорий этилади. Бунинг учун кенгайтирилади;
судьялик лавозимига номзодларни тайин-
лаш жараёнида судьялар ҳамжамияти орган- – судьялар ҳамжамияти органларининг
ларининг аниқ ваколати белгиланади. Судья- суд ҳокимиятининг чинакам мустақил-
ларнинг малака ҳайъатлари фаолияти очиқ лигини таъминлашдаги ролини янада
ва шаффоф тарзда ташкил этилиб, уларнинг ошириш, судьяларнинг ўзини ўзи бошқа-
холислиги ва беғаразлиги таъминланади. риш тамойилини кенг жорий этиш ҳамда
судьяларга ғайриқонуний тарзда таъсир ўт-
2022 йилда судьялик лавозимларига ном- казишнинг олдини олиш бўйича таъсирчан
зодларни тайёрлаш, судьялар ва судлар ап- механизмлар яратилади;
парати ходимларини қайта тайёрлаш, улар
малакасини ошириш тизимини янада тако- – суд тизимини тартибга солувчи норматив
миллаштириш мақсадида Судьялар олий – ҳуқуқий ҳужжатлар тизимлаштирилади;
мактаби халқаро андозалар асосида тубдан
ислоҳ қилинади. Бу борада, технологиялар- – суд ва бошқа органлар ҳужжатларини
ни татбиқ этиш учун касбий тайёргарлик- ижро этишнинг самарали механизмлари
ни зарур даражада таъминлаш, судьяликка жорий этилади.
номзодларни тайёрлашга «70 фоиз амали-
ёт – 30 фоиз назария» тамойилини қўллаш, Мазкур мақсад ва вазифаларни амалга
судьяларни тайёрлаш жараёнига эса хори- ошириш учун аҳолининг кенг қатлами, жа-
жий мутахассислар, жумладан, чет элда фа- моатчилик ва ишбилармон доиралар вакил-
олият юритувчи маъмурий суд судьяларини лари, давлат органлари мутасаддилари ўз
жалб этиш белгиланган. ҳиссасини қўшиши зарур бўлади.

Судьяларнинг одил судловни амалга Тараққиёт стратегияси – амалда
оширишдаги фаолиятини рағбатлантириш Албатта, Стратегияда белгиланган мақ-
мақсадида алоҳида давлат мукофоти таъсис сад ва вазифалар суд-ҳуқуқ соҳасида-
этилади. Тараққиёт стратегиясига мувофиқ, ги ислоҳотларнинг мантиқий давомидир.
фуқаролар ва тадбиркорлик субъектлари- Дарҳақиқат, ўтган беш йилда адолат ва қо-
нинг одил судловга эришиш даражасини нунийликни таъминлаш, суд тизимини де-
ошириш мақсадида қуйидаги ишлар амалга мократлаштириш, судлар фаолияти шаф-
оширилади: фофлигини таъминлаш, уларни «Адолат
қўрғони»га айлантириш, фуқаролар ва тад-
– «Хабеас корпус» институтини янада биркорлик субъектларининг ҳуқуқ ҳамда
ривожлантириш орқали тергов устидан суд қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш чо-
раларини кўриш борасида кенг кўламли ис-
лоҳотлар амалга оширилди.
Таъкидлаш жоизки, маъмурий ва бошқа

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

26 ТАРАҚҚИЁТ СТРАТЕГИЯСИ

оммавий ҳуқуқий муносабатлар соҳасида суал қонун ҳужжатларида акс эттириши бў-
фуқаролар ва юридик шахсларнинг бузил- йича вазифалар белгиланди.
ган ёки низолашаётган ҳуқуқлари, эркин-
ликлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя Биринчидан, маъмурий суд ишларини
қилиш мақсадида 2017 йилда ташкил этил- юритишни «суднинг фаол иштироки» та-
ган маъмурий судлар қисқа муддатда ўз мойили асосида амалга ошириш, бунда маъ-
самарадорлигини амалда намоён этди. Ма- мурий судларга ишнинг ҳақиқий ҳолатини
салан, 2017-2021 йилларда маъмурий суд- аниқлаш учун ўз ташаббуси билан далиллар-
лар томонидан 71 минг 794 та ариза кўриб ни йиғиш мажбуриятини юклаш, ҳуқуқи бу-
чиқилиб, 65 фоизи қаноатлантирилган. зилган фуқаро ёки тадбиркорлик субъектига
Яъни фуқаролар ва юридик шахсларнинг далилларни йиғишда фақат ўз имконияти
бузилган ҳуқуқлари тикланган. доирасида иштирок этишга шароит яратиш.

Бинобарин, фуқаролар ва тадбиркорлик Иккинчидан, ҳуқуқи бузилган фуқаро ёки
субъектларининг бузилган ҳуқуқларини ҳи- тадбиркорлик субъектига оммавий ҳуқуқий
моя қилишда судлар, айниқса, маъмурий муносабатлардан келиб чиқадиган низо би-
судларнинг ролини кучайтириш, уларни лан бирга унга сабабий боғланишда бўлган
фуқаро ва тадбиркорларнинг ҳақиқий ҳимо- зарарни ундириш талабини ҳам маъмурий
ячисига айлантириш ҳаётий заруратдир. судга билдириш ҳуқуқини тақдим этиш
ҳамда бундай талабларни кўриб чиқишни
Маъмурий судларнинг биринчи навбат- маъмурий судлар ваколатига ўтказиш. Ми-
даги вазифаси – фуқаролар ва тадбиркорлик сол учун, ундириш сўзсиз (акцептсиз) тар-
субъектларининг давлат органлари билан тибда амалга ошириладиган ижро ҳужжати-
муносабатларида қонун устуворлигини таъ- ни ёки бошқа ҳужжатни ижро этиш мумкин
минлаш билан бирга, уларнинг ҳуқуқлари ва эмас деб топиш ҳақидаги даъво аризалари
қонуний манфаатларини самарали ҳимоя қи- иқтисодий судларга тааллуқли иш ҳисоблан-
лишдан иборат. са-да, мазкур низо оммавий ҳуқуқий муно-
сабатлардан вужудга келгани боис, уларнинг
Янги Ўзбекистоннинг Тараққиёт стра- маъмурий судлар ваколатига ўтказилиши
тегиясида жамиятда маъмурий судларга мақсадга мувофиқ.
бўлган ишончни янада ошириш мақсадида
давлат органлари томонидан суд қарорлари Учинчидан, маъмурий судларнинг ом-
ижро этилиши устидан назоратнинг таъ- мавий ҳуқуқий муносабатлардан келиб
сирчан механизмларини жорий қилиш – чиқадиган ишлар бўйича ҳал қилув қарор-
адолат ва қонун устуворлигини таъминлаш лари давлат органлари ёки ташкилотла-
асосий мақсадлардан бири сифатида эъти- ри томонидан ижро қилинмаган тақдирда,
роф этилган. уларнинг мансабдор шахсларига нисбатан
суд жарималарини қўллаш. Халқаро таж-
Президентимизнинг жорий йил 29 ян- рибада мазкур амалиёт кенг қўлланила-
вардаги «Давлат органлари билан муно- ди. Бунда давлат органлари ёки ташки-
сабатларда фуқаролар ва тадбиркорлик лотлари оммавий ҳуқуқий муносабатлар-
субъектлари ҳуқуқларининг самарали дан келиб чиқадиган иш бўйича ҳал қилув
ҳимоя этилишини таъминлаш ҳамда аҳо- қарорини у қонуний кучга кирган кундан
лининг судларга бўлган ишончини янада бошлаб бир ой давомида ижро қилиш ҳамда
ошириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги бу ҳақда маъмурий судга хабар бериши ке-
Қарори Тараққиёт стратегиясида белгилан- рак бўлади.
ган тамойилларни рўёбга чиқариш йўлида
ташланган муҳим қадамлардан бири бўлди. Давлат органлари ёки ташкилотла-
Қарорда Олий суд, Судьялар олий кенгаши ри томонидан оммавий ҳуқуқий муно-
манфаатдор вазирлик ва идоралар билан сабатлардан келиб чиқадиган иш бў-
биргаликда қуйидаги тартибларни процес- йича ҳал қилув қарорининг такроран ижро

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

ТАРАҚҚИЁТ СТРАТЕГИЯСИ 27

қилинмагани учун давлат органлари ёки фалар белгиланган.
ташкилотларининг мансабдор шахсларига Бундан ташқари, қарорда белгиланган
нисбатан дастлаб қўлланилган суд жари-
масини оширилган миқдорда қўллаш бел- вазифаларни ижро қилиш мақсадида судлар
гиланади. Мансабдор шахслар маъмурий томонидан даъво аризаси, ариза, шикоят ёки
суд қарорини бажармаган тақдирда улар- ишни уни кўриб чиқишга ваколатли судга
га нисбатан «ошиб борадиган» жарима ва ўтказиш бўйича «Ўзбекистон Республикаси-
бошқа ҳуқуқий чораларни қўллаш тарти- нинг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиш
бини киритиш орқали шикоятлар сонининг ва қўшимчалар киритиш тўғрисида»ги, ом-
камида икки баробар қисқаришига эришиш мавий ҳуқуқий низоларни ҳал этиш бўйича
мумкин. ижобий халқаро тажрибани инобатга олган
ҳолда, «Ўзбекистон Республикасининг Маъ-
Тўртинчидан, оммавий ҳуқуқий муноса- мурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги
батлардан келиб чиқадиган ишлар бўйича кодексига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш
тарафлар ўртасида ярашувга эришиш ме- ҳақида»ги қонун лойиҳалари тайёрланади,
ханизмини жорий қилиш. Яъни тарафларга бошқа қонунчилик ҳужжатларига ўзгар-
қонун ҳужжатларида белгиланган ҳолларда, тириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида
оммавий ҳуқуқий муносабатлардан келиб таклифлар киритилади.
чиқадиган ишлар бўйича келишув битими-
ни тузиш ҳуқуқини бериш режалаштирил- Ҳозирда фуқаролик ишлари бўйича суд-
моқда. Бу, ўз навбатида, тарафлар суд жа- лар ҳамда иқтисодий судлар томонидан
раёнида келишувга эришгандан сўнг пайдо кўрилаётган оммавий ҳуқуқий муносабат-
бўлган низо тўлиқ бартараф этилишига олиб лардан келиб чиқадиган барча ишлар, шу
келади. Шунингдек, судлар томонидан даъ- жумладан, акцептсиз тартибда ундирилади-
во аризаси, ариза ҳамда шикоятни судга та- ган ижро ҳужжати устидан шикоят қилиш
аллуқли бўлмагани сабабли қабул қилишни билан боғлиқ ишларни маъмурий судлар
рад этиш ёки иш бўйича иш юритишни туга- тааллуқлилигига ўтказиш бўйича таклифлар
тиш тақиқланади. Бунда даъво аризаси, ари- ишлаб чиқилиши кўзда тутилган.
за, шикоят ёки ишни уларни кўриб чиқишга
ваколатли судга ўтказиш белгиланмоқда. Мазкур қарорнинг қабул қилини-
ши давлат органлари билан муносабатда
Маъмурий суднинг қонуний кучга кир- фуқаролар ҳуқуқлари ва қонуний манфа-
ган ҳал қилув қарорида аниқланган ҳолатлар атларининг самарали ҳимоя этилишини
бошқа ишни кўраётган фуқаролик ишлари таъминлаш, маъмурий суд иш юритувини
бўйича суд учун мажбурий ҳисобланиши халқаро стандартларни инобатга олган ҳол-
белгиланади. Эътиборлиси, бир суд иши да такомиллаштириш ҳамда маъмурий суд-
доирасида баъзилари маъмурий судга, бош- ларни ҳақиқий халқ судига айлантиришга
қалари фуқаролик ишлари бўйича судга хизмат қилади.
тааллуқли бўлган бир нечта талабни бир-
лаштириш тақиқланади. Хулоса ўрнида айтганда, барча суд-ҳуқуқ
соҳасидаги ислоҳотлар замирида инсон
Шу билан бирга, бир қатор вазирлик ва ҳуқуқ ва эркинликлари, юридик шахслар
идораларга маъмурий судларнинг ижро ҳамда якка тартибдаги тадбиркорларнинг
органлари фаолиятида қонунийликни таъ- ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган
минлашдаги ўрни, маъмурий юстициянинг манфаатларининг ишончли ҳимоясини таъ-
фуқаролар ва тадбиркорлик субъектла- минлаш мужассамлашган.
ри ҳуқуқларини ҳимоя қилишда самарали
ҳуқуқий механизм ҳисобланиши бўйича те- Зеро, келгуси беш йилда ушбу мақсад ва
матик кўрсатувлар ҳамда ижтимоий роли- вазифаларнинг амалга оширилиши инсон
кларни яратиш ва намойиш этиш каби вази- ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлаш, «Ин-
сон қадри учун» тамойилини тўлиқ ҳаётга
татбиқ этишга ҳисса қўшади.

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

28 СУД-ҲУҚУҚ ИСЛОҲОТЛАРИ

МАЪМУРИЙ СУДЛАРДА ИШ
ЮРИТИШДАГИ ЯНГИЛИКЛАРНИНГ

ЎЗИГА ХОСЛИГИ

2022 йил 29 январь куни Ўзбекистон Рес- мавжуд бўлган маъмурий суд ишларини юри-
публикаси Президентининг «Давлат орган- тишнинг 9 та принципига қўшимча равишда
лари билан муносабатларда фуқаролар ва яна 1 та принципни киритиш учун асос бўлиб
тадбиркорлик субъектлари ҳуқуқларининг хизмат қилади.
самарали ҳимоя этилишини таъминлаш
ҳамда аҳолининг судларга бўлган ишончини Қарорда белгиланган муҳим вазифалардан
янада ошириш чора-тадбирлари тўғрисида»- яна бири ҳуқуқи бузилган фуқаро ёки тад-
ги ПҚ–107-сонли Қарори қабул қилинди. биркорлик субъектига оммавий ҳуқуқий му-
носабатлардан келиб чиқадиган низо билан
Ўзбекистон Республикаси Маъмурий суд бирга унга сабабий боғланишда бўлган за-
ишларини юритиш тўғрисидаги кодексининг рарни ундириш талабини ҳам маъмурий суд-
2-моддасида маъмурий суд ишларини юри- га билдириш ҳуқуқини тақдим этиш ҳамда
тишнинг умумий вазифалари белгилаб ўтилган бундай талабларни кўриб чиқишни маъму-
бўлса-да, Президент Қарорида маъмурий суд- рий судлар ваколатига ўтказишдир.
ларнинг биринчи навбатдаги вазифаси фуқаро-
лар ва тадбиркорлик субъектларининг давлат Маъмурий суд ишларини юритиш тўғри-
органлари билан муносабатларида қонун усту- сидаги кодексининг 27-моддасида маъмурий
ворлигини таъминлаш билан бир қаторда улар судлар томонидан ҳал этиладиган ишлар то-
ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини самара- ифаси санаб ўтилган бўлиб, унда маъмурий
ли ҳимоя қилиш ҳисобланиши маълумот учун судлар ҳуқуқи бузилган фуқаро ёки тадбир-
қабул қилинганлиги белгилаб ўтилди. корлик субъектининг оммавий ҳуқуқий му-
носабатлардан келиб чиқадиган низо билан
Қарорнинг 2-бандида Ўзбекистон Респуб- бирга унга сабабий боғланишда бўлган за-
ликаси Олий судига Судьялар олий кенгаши рарни ундириш ҳақидаги талабини ҳам кўри-
ҳамда манфаатдор вазирлик ва идоралар би- ши мумкинлиги назарда тутилмаган. Амал-
лан биргаликда давлат органлари қарорлари даги тартиб бўйича оммавий ҳуқуқий низо
устидан берилган шикоятларни кўриб чиқишда маъмурий судда кўрилганидан сўнг, ҳуқуқи
маъмурий судларнинг ролини кучайтириш, бузилган шахс маъмурий суднинг қарорини
уларни фуқаролар ва тадбиркорлик субъектла- асос қилиб фуқаролик ишлари бўйича ёки
рининг ҳақиқий ҳимоячисига айлантиришга иқтисодий судга зарарни ундириш ҳақида-
қаратилган бир қанча тартибларни процессуал ги даъво талаби билан мурожаат қилиб кел-
қонун ҳужжатларида белгиланишини таъмин- моқда. Қарорда кўрсатилаётган талаб бўйича
лаш вазифаси юклатилди. маъмурий судлар оммавий ҳуқуқий муноса-
батлардан келиб чиқадиган низо билан бирга
Жумладан, маъмурий суд ишларини юри- унга сабабий боғланишда бўлган зарарни ун-
тишни «суднинг фаол иштироки» тамойили дириш ҳақидаги талабни ҳам кўрадиган бўл-
асосида амалга ошириш, бунда маъмурий суд- са, ҳуқуқи бузилган шахснинг ортиқча вақт
ларга ишнинг ҳақиқий ҳолатларини аниқлаш сарфлаб, турли хил судларда сарсон бўлиши-
учун ўз ташаббуси билан далилларни йиғиш нинг олди олинади.
мажбуриятини юклаш, ҳуқуқи бузилган фуқаро
ёки тадбиркорлик субъектига эса далилларни Сир эмас, суд қарорларининг сўзсиз ижро
йиғишда фақат ўз имконияти доирасида ишти- этилиши адолат ва қонун устуворлигини таъ-
рок этишга шароит яратиш лозимлиги белги- минлашнинг муҳим мезонларидан биридир.
ланган. Ушбу тамойил Маъмурий суд ишлари- Суд қарорларининг ижроси сўзсиз таъминлан-
ни юритиш тўғрисидаги кодексининг 2-бобида мас экан, уларнинг ҳеч қандай кучи бўлмайди

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

СУД-ҲУҚУҚ ИСЛОҲОТЛАРИ 29

ҳамда фуқароларнинг одил судлов ва қонун институти мавжуд бўлса-да, бундай институт
устуворлигига ишончи йўқолади. Маъмурий суд ишларини юритиш тўғриси-
даги кодексида биринчи ҳамда апелляция
Маъмурий суд ишларини юритиш тўғриси- инстанцияларида мавжуд эмас. Бу эса, қан-
даги кодекси 189-моддасининг бешинчи қисми- дайдир маънода маъмурий суд иштирокчила-
да қарор ҳақиқий эмас, ҳаракатлар (ҳаракатсиз- рининг ярашув институтига нисбатан бўлган
лик) қонунга хилоф деб топилган тақдирда, суд ҳуқуқларини чекламоқда.
тегишли органнинг ёки мансабдор шахснинг
зиммасига йўл қўйилган бузилишларни бар- Қарорда оммавий ҳуқуқий муносабатлар-
тараф этиш ва ҳал қилув қарорининг ижроси дан келиб чиқадиган ишлар бўйича тарафлар
тўғрисида судга ва аризачига, агар суд томони- ўртасида ярашувга эришиш механизмларини
дан бошқача муддат белгиланмаган бўлса, суд- жорий қилиш белгиланган бўлиб, бу билан кел-
нинг ҳал қилув қарори қонуний кучга кирган гусида маъмурий суд иштирокчиларининг қо-
кундан эътиборан бир ой ичида хабар қилиш нунда белгиланган ҳуқуқларининг яна биттага
мажбуриятини юклаши кўрсатилган. Бироқ, ошиши билан бирга, низоларни тинч йўл билан
қонунда бундай турдаги суд қарорларини ижро ҳал қилишга ҳам эришилади.
этиш механизми ва суд қарорини ижро этмаган
мансабдор шахсга нисбатан таъсир чораси мав- Маълумки, ҳамма ҳам юридик қонунлар-
жуд бўлмаганлиги сабабли, амалиётда мансаб- ни мукаммал ўзлаштира олмайди ва унинг
дор шахслар томонидан маъмурий судларнинг талаби айнан қайси судга тааллуқли бўлган-
қарорлари ҳар доим ҳам ижро этилмаганлиги- лигини яхши билмайди. Амалдаги процес-
ни кўришимиз мумкин. суал кодексларнинг талабларига кўра, иш
тегишли судга тааллуқли бўлмаса, суд ариза-
Эндиликда Президент Қарори билан суд қа- ни иш юритишга қабул қилишни рад этади.
рорлари ижро этилиши устидан назоратнинг Ўтган йиллар давомида минглаб аризалар
таъсирчан механизмлари жорий этилмоқда. маъмурий, фуқаролик ёки иқтисодий судлар
Унга кўра: томонидан иш шу судларга тааллуқли бўл-
маганлиги сабабли иш юритишга қабул қи-
давлат органлари ёки ташкилотлари омма- лишдан рад қилинган. Оқибатда, фуқаролар
вий ҳуқуқий муносабатлардан келиб чиқади- судма-суд юриб сарсон бўлган.
ган иш бўйича ҳал қилув қарорини у қонуний
кучга кирган кундан бошлаб бир ой давомида Айнан шу ҳолатларга чек қўйиш мақса-
ижро қилиш ҳамда бу ҳақда маъмурий судга дида ҳам Президент Қарори билан Олий
хабар бериш; суд ва Судьялар олий кенгашининг судлар
томонидан даъво аризаси, ариза ҳамда ши-
давлат органлари ёки ташкилотлари томо- коятни судга тааллуқли бўлмаганлиги сабаб-
нидан оммавий ҳуқуқий муносабатлардан ке- ли қабул қилишни рад этиш ёки иш бўйича
либ чиқадиган иш бўйича суд ҳужжати ижро иш юритишни тугатишни тақиқлаш, бунда
қилинмаганлиги учун давлат органлари ёки даъво аризаси, ариза, шикоят ёки ишни улар-
ташкилотларининг мансабдор шахсларига ни кўриб чиқишга ваколатли судга ўтказиш
нисбатан суд жаримасини қўллаш; ҳақидаги таклифи маъқулланди.

давлат органлари ёки ташкилотлари томони- Бундан ташқари, маъмурий судда иш
дан оммавий ҳуқуқий муносабатлардан келиб юритиш тартиби фуқаролик ишлари бўйича
чиқадиган иш бўйича ҳал қилув қарорининг судда иш юритиш тартибидан фарқ қилиши
такроран ижро қилинмаганлиги учун давлат сабабли, бир суд иши доирасида баъзилари
органлари ёки ташкилотларининг мансабдор маъмурий судга, бошқалари эса фуқаролик
шахсларига нисбатан дастлаб қўлланилган суд ишлари бўйича судга тааллуқли бўлган бир
жаримасини оширилган миқдорда қўллаш тар- нечта талабни бирлаштириш тақиқланади.
тиби қонунларга киритилмоқда.
А. МУРОДОВ,
Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик про- Навоий вилоят маъмурий суди раиси
цессуал ҳамда Иқтисодий процессуал кодексла-
рида ушбу суд иштирокчилари учун ярашув

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

30 КОНСТИТУЦИЯ ВА МУЛК ҲУҚУҚИ

КОНСТИТУЦИЯВИЙ ИСЛОҲОТЛАР ЖАРАЁНИДА
МУЛК ҲУҚУҚИ ДОКТРИНАСИНИ ВА БОЗОР
ТИЗИМИ ҲУҚУҚИЙ АСОСЛАРИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ МАСАЛАЛАРИ

Одатда, Конституция сиёсий-ҳуқуқий йинчалик шаклланди ва фақат 1993 йилда-
ҳужжат ҳисобланади. У давлат ҳокимиятини гина ўша пайтда амалда бўлган «Мулкчи-
ташкил этиш ва фуқароларнинг ҳуқуқ ва эр- лик тўғрисида»ги Қонунга ўзгартиришлар
кинликларини белгиловчи сиёсий-ҳуқуқий киритиш орқали мустаҳкамлаб қўйилди. Би-
ҳужжатдир. Бироқ, замонавий конституци- роқ, Конституция лойиҳасини ишлаб чиқиш
онализм доктринаси унинг таркибига иқти- жараёнида ягона талқиндаги хусусий мулк
содий тизим асосларини ҳам киритмоқда. доктринаси тўлақонли равишда мавжуд
Бу мантиқан олганда, асослидир, чунки бўлмаганлигини таъкидлаш жоиз. Миллий
мамлакат иқтисодий қудрати ва аҳоли фа- ҳуқуқ тизимида хусусий мулкнинг цивилис-
ровонлигининг юридик асосларини ўзида тик талқинида академик Ҳ. Раҳмонқулов,
мужассамлайди. умумҳуқуқий талқинида академик А. Саи-
дов томонидан ишлаб чиқилган доктринал
Ўзбекистон Республикаси давлат мус- асосларни қайд этиш лозим1.
тақиллигига эришганидан кейин ишлаб
чиқилган унинг Асосий Қонунида жамият- Конституцияни жамиятнинг иқтисодий
нинг иқтисодий негизларини ҳуқуқий тав- негизларига бағишланган 12-боби мамлака-
сифлаши лозим эди. Конституция лойиҳа- тимиз тараққиётининг ҳозирги даврига қа-
сини ишлаб чиқиш арафасида Ўзбекистон дар ҳеч қандай ўзгартириш ва қўшимчаларга
ўзининг иқтисодий ривожининг негизини дучор бўлмади. Иқтисодий, юридик, сиёсий
бозор муносабатлари тизимини шаклланти- адабиётларда ҳам ушбу қисмга нисбатан
риш сифатида аниқ-равшан белгилаб олди. жиддий эътирозлар учрамаслигини эътироф
Бозор тизими асосида тадбиркорлик, ху- этиш лозим. Бу 12-боб нормаларини шакл-
сусий мулк, эркин рақобат, шартномалар лантиришда ўта нозик муаммоли масалалар-
эркинлиги тамойиллари ётиши назарий ни тўғри ечим асосида ҳал этилганидан да-
жиҳатдан маълум. Бироқ, хусусий мулк док- лолат беради.
тринаси тўғрисида аниқ ёндашув мажуд эмас
эди. Коммунистик идеология асосида таълим Биринчи галда Конституциянинг 53-мод-
олган, илмий дунёқараши собиқ совет даври- дасида Ўзбекистон иқтисодиётининг не-
да шаклланган мутахассисларнинг аксарият гизини бозор муносабатларини ривожлан-
қисми хусусий мулк доктринасига нисбатан тириш ташкил этиши белгилаб қўйилди.
марксистик қолиплар доирасида тасаввурга Демак, иқтисодиётнинг асосий тараққиёти
эга эди. Карл Маркс таълимоти бўйича хусу- бозор тизимини жорий этиш ва ривожлан-
сий мулк ишлаб чиқариш воситаларига як- тиришга қаратилади. Айни пайтда иқтисо-
кабошчилик асосида эгалик қилиш негизида диёт хилма-хил шакллардаги мулк асосида
ёлланма меҳнатни эксплуатация қилиб, қў- ташкил этилади. Бундай новелла ўша давр-
шимча қиймат олиш сифатида тасаввур қи- га нисбатан олганда тўғри ва реалликка
линар эди. Хусусий мулкнинг ҳозирги, амал- мос келар эди. Бироқ, бугунги кунда муай-
даги доктринаси, яъни давлатга тегишли ян даражада бошқача ёндашувга дуч келиш
бўлмаган фуқаролар ва нодавлат ташкилот- мумкин: хусусий мулкнинг иқтисодиётда
ларнинг мол-мулки сифатидаги қарашлар ке- етакчи мавқеи, давлатнинг бевосита ишлаб
чиқарувчи сифатида иқтисодий тизим-

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

КОНСТИТУЦИЯ ВА МУЛК ҲУҚУҚИ 31

дан узоқлашиб бориши, лекин ўша пайтда тартибдагина мол-мулкидан маҳрум этилиши
ишлаб чиқариш корхоналарининг деярли мумкинлиги белгиланди. Бу ўринда, қонун
барчаси давлатга тегишли эди. Бу эса, хусу- ҳужжатида эмас, балки қонунда деган
сий мулк билан бир қаторда оммавий мулк- сўзга урғу берилиши мулк дахлсизлиги-
дан ҳам иқтисодий тизимда самарали фойда- нинг бирмунча кучайтирилган даражаси-
ланишни тақозо этар эди. ни белгилайди. Айни пайтда мулк муқад-
даслиги ҳақидаги фикр-мулоҳазалар
Асосий Қонунимизда иқтисодий тизимда инобатга олинмади ва муқаддаслик олий
амал қилувчи устувор тамойиллар белгилаб қадрият сифатида инсон, унинг ҳаёти, эр-
қўйилди. Яъни, маъмурий-режали иқтисоди- кинлиги, шаъни, қадр-қиммати ва бошқа
ётдаги ишлаб чиқариш учун ишлаб чиқариш дахлсиз ҳуқуқларга нисбатан белгилаб қў-
эмас, балки истеъмолчи учун ишлаб чиқа- йилди (Конституциянинг 13-моддаси).
риш, истеъмолчилар ҳуқуқининг устунлиги, Тўғри, ушбу модданинг дахлсиз ҳуқуқлар
иқтисодий фаолият, тадбиркорлик ва меҳнат доираси кенгроқ талқин этилса, мулк дахл-
қилиш эркинлиги белгилаб қўйилди. Консти- сизлиги ҳам олий қадриятлар тизимига кира-
туцияда, шунингдек барча мулк шакллари- ди деб тасаввур қилиш мумкин.
нинг тенг ҳуқуқлилиги ва ҳуқуқий жиҳатдан
баб-баравар муҳофаза этилишининг кафолат- Конституциянинг муҳим кўрсатмалари-
ланиши ўз ифодасини топди. Ўша давр учун дан яна бири унда хусусий мулкка алоҳида
бу жуда муҳим аҳамиятга эга бўлган. Чунки, урғу берилишидир. Аксарият ҳолларда хусу-
собиқ совет даврида фуқароларнинг шахсий сий мулк бошқа мулк шакллари каби дахл-
мулкига нисбатан давлат мулки алоҳида ти- сиз ва давлат ҳимоясида деб белгиланди ва
зим билан ҳимояланган эди. Масалан, давлат давлатимиз миллий ҳуқуқ тизимида хусусий
мол-мулкини ғайриқонуний эгаллаб олган мулкни ҳимоя қилишда фуқаролик-ҳуқуқий,
шахсдан қайтариб талаб қилиб олишда, яъни маъмурий-ҳуқуқий, жиноят-ҳуқуқий усулла-
виндикация даъвосида даъво муддати қўл- ри, воситаларини белгилаб қўйиш учун ўзи-
ланмас эди. Давлат мулкини энг кўп миқдор- га хос юридик асос бўлиб хизмат қилади.
да талон-торож қилганлик учун ўлим жазо-
сига қадар жазо белгилаб қўйилган эди. Шу Конституцияда мулкдор ваколатлари,
сабабли ҳам Конституция қабул қилингани- яъни эгаллаш, фойдаланиш, тасарруф қилиш
дан кейин ўша пайтда Конституциявий суд ҳуқуқи бу ваколатларни амалга ошириш че-
вазифасини бажарган Ўзбекистон Респуб- гаралари белгилаб қўйилди. Тўғри, бу вако-
ликасининг Конституциявий Кенгаши янги латлар қадимдан Рим ҳуқуқидан ҳам, мусул-
Конституция талабларидан келиб чиқиб, мон ҳуқуқидан ҳам маълум. Янгича ёндашув
амалда бўлган Гражданлик кодексининг ик- шундан иборатки ваколатларни амалга оши-
кита нормасини Конституцияга зид деб топ- риш мулкдорнинг ўз хоҳишига кўра рўй бе-
ди ва бекор қилди (яъни, фуқаронинг ихти- риши қатъий шарт қилиб қўйилди.
ёрида иккита уй-жой бўлса, бир йил ичида
улардан бирини ўзидан бегоналаштириши Конституцияни қабул қилиш жараёнида
тўғрисидаги талаб бекор қилинди, шунинг- баҳсли масалалардан бири ерга нисбатан
дек юридик шахслар ўртасидаги низолар мулкчилик масаласи бўлди. Яъни, ерга
бўйича даъво муддатининг бир йиллиги, нисбатан хусусий мулкчиликни жорий этиш
фуқаролар ўртасидаги даъво муддатининг уч керакми ёки йўқми, деган савол атрофида
йиллиги ҳақидаги нормалар умумий уч йил- қизғин мунозаралар бўлиб ўтди. Шуни таъ-
лик даъво муддати билан алмаштирилди). кидлаш ўринлики, энг ривожланган мамла-
катлар тажрибасига назар солинганда ҳам
Конституцияда мулк дахлсизлиги тамо- бу масалада ягона, аниқ ечим мавжуд эмас
йили мустаҳкамлаб қўйилганлиги ҳам муҳим эди. Ривожланган мамлакатларнинг ҳам бир
ижобий ҳолат ҳисобланади. Бунда, мулкдор гуруҳида ерга нисбатан хусусий мулкчи-
фақат қонунда назарда тутилган ҳолларда ва лик бўлса, иккинчи гуруҳида ерга нисбатан
давлат мулкчилиги қатъий ҳукмрон эди. Со-

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

32 КОНСТИТУЦИЯ ВА МУЛК ҲУҚУҚИ

вет даврида эса ерга нисбатан давлатнинг гия масалаларини Конституцияда тўлақонли
мутлақ (танҳо) мулкчилиги белгилаб қў- акс эттириш энг муҳим вазифалардан ҳи-
йилган эди (қизиғи шундаки, ҳозирги пайтда собланади.
Литванинг амалдаги Конституцияси бўйи-
ча қазилма бойликларга давлатнинг мутлақ Конституциявий ислоҳотлар доирасида
мулкчилик шакли ҳуқуқ конструкцияси си- хусусий мулк ҳимояси ва дахлсизлиги шун-
фатида сақланиб қолган). дай мазмунда ифода этилиши лозимки, у
ижро ҳокимияти томонидан сўзсиз қабул қи-
Конституциянинг охирги матнида ерга линиши ва суд ҳокимияти томонидан қатъий
нисбатан хусусий мулкчилик масаласига ҳимоя қилиниши шарт. Дунё мамлакатла-
эҳтиёткорлик билан ечим топилди. Бунга рининг конституциявий тажрибасида хусу-
кўра, ер, ер ости бойликлари, сув, ўсимлик сий мулк ҳимояси билан бир пайтда давлат
ва ҳайвонот дунёси ҳамда бошқа табиий за- мулки ва ижтимоий манфаатлар соҳасидаги
хиралар умуммиллий бойликдир, улардан ўзига хос ечимларни ҳам кўриш мумкин.
оқилона фойдаланиш зарур ва улар давлат Жумладан, Германия, Туркия, Литва консти-
муҳофазасидадир. туцияларида табиий ресурслар ва қазилма
бойликларга нисбатан давлат мулкчилиги
Фуқаролик кодексининг 214-моддасига ўзига хос тарзда мустаҳкамланган5.
кўра, ер ости қазилма бойликларига нисбатан
давлат мулкчилигининг республика мулки Конституциявий ислоҳотлар доирасида
кўриниши белгилаб қўйилди. Бироқ, нефть, Ўзбекистон ижтимоий давлат эканлигига
газ, минерал хом ашёлар каби қазилма бой- алоҳида урғу берилмоқда. Ижтимоий давлат-
ликларни муомалага киритиш динамикаси да нафақат давлат, балки иқтисодий тизимда
уларнинг давлат мулкидан хусусий мулкка ҳукмрон бўлган тадбиркорлар ҳам ижтимо-
ўтиш трансформациясини ҳам тақозо этади. ий функцияларни бажаришлари лозим, айни
пайтда ижтимоий давлат боқимандалик
С. Ҳамроевнинг фикрича, қазилма бой- кайфиятидан холи бўлиши шарт. Академик
ликлардан фойдаланиш ашёвий-ҳуқуқий А. Саидов таъкидлаганидек, ижтимоий дав-
тартибда амалга оширилса ҳам, келажакда лат хусусий мулк чегараларини талқин қи-
ушбу институтни оммавий ҳуқуқдан хусусий лишдан келиб чиқиб, жамият олдида тенг-
ҳуқуққа ўтказиш имкониятлари мавжуд2. ликни таъминлаш мажбуриятини олади6.
Бунда, давлат мулкининг ижтимоий функци-
Айни пайтда табиий ресурслардан фойда- яларига алоҳида урғу берилади. Давлат мул-
ланишда хусусий мулкчиликнинг жорий эти- кини бошқариш хусусий мулкка нисбатан
лиши бу соҳада хусусий ҳуқуқнинг мутлақ анча мураккаб таомиллар тизимидан иборат.
ҳукмдорлигини англатмайди3. Бунда, маблағлар манбаини аниқлаш, унинг
манзили ва мақсадини белгилаш, тақсимлаш
Миллий ҳуқуқ доктринасида табиий ре- ва қайта тақсимлаш, ижро ва назорат, ҳисо-
сурслардан оқилона фойдаланишнинг хил- бот босқичлари давлат органлари тизимида
ма-хил ёндашувлар асосидаги турли хил ваколатлар бўйича бўлиб берилган. Хусусий
қарашлар тизими мавжуд. Бироқ, уларнинг мулкдаги каби манфаат ва масъулият дара-
асосий моҳияти табиий ресурслардан илмий жаси давлат мулкида етарли даражада ўз
асосланган, ҳар бир табиат объектининг ўзи- ифодасини топмайди. Шу сабабли ҳам дав-
га хос хусусиятлари ҳисобга олинган, эколо- лат мулки иқтисодий тизимда тадбиркорлик
гик ва иқтисодий манфаатлар уйғунлашган соҳасида хусусий мулк каби самарага эриша
ҳолда тежамли, уларнинг қайта тиклаш ҳола- олмайди. Коррупциянинг олдини олиш, ман-
тини яхшилаш ва кескин ўзгартирмасликни фаатлар тўқнашувига йўл қўймаслик бўйича
кўзда тутадиган фойдаланишни англатади4. қанча кўп ҳуқуқий механизмлар белгиланма-
син, барибир хусусий мулкда ўз-ўзидан ав-
Ўзбекистон Республикасининг Президен- томатик равишда рўёбга чиқадиган самара-
ти Ш. Мирзиёев конституциявий ислоҳотлар
заруриятини ва унинг асосий йўналишла-
рини кўрсатиб берди. Жумладан, хусусий
мулкни ҳар томонлама ҳимоя қилиш, эколо-

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

КОНСТИТУЦИЯ ВА МУЛК ҲУҚУҚИ 33

дорлик давлат мулки соҳасида ҳар доим ҳам биий ресурслардан фойдаланишда келгуси
рўёбга чиқавермайди. Шу боис, Ўзбекистон авлодлар манфаати кафолатланиши лозим.
Республикасининг ҳар бир фуқароси давлат Бу соҳада дунё мамлакатлари тажрибаси-
мол-мулкининг бенифициари эканлиги, му- ни ўрганиш мақсадга мувофиқдир. Қувайт
айян мол-мулк объектидан қандай фойдала- 1953 йилдан бошлаб нефть-газдан тушган
наётгани тўғрисида ахборот олиш ҳуқуқи, даромадларнинг бир қисмини келажак ав-
фикр-мулоҳаза билдириш ҳуқуқи белгилаб лод жамғармаси ҳисобига ўтказмоқда. Унда
қўйилмоғи лозим. ҳозир 100 миллиард доллардан ортиқ маб-
лағ тўпланган7.
Конституцияда қайта тикланмайдиган
табиий захиралардан худбинларча фойдала- Конституциянинг экологияга бағишлан-
нишга чек қўйиш механизми ўз ифодасини ган қисмида сувдан оқилона фойдаланиш
топиши керак. Умуммиллий бойлик док- масаласи давлат сиёсати даражасида белги-
тринасининг моҳияти шундан иборатки, та- ланиши ўринли бўлур эди. БМТ Озиқ-овқат

АННОТАЦИЯ

Конституциявий ислоҳотлар кенг қамровли бўлиб, мулк ҳуқуқи, унинг дахлсизлиги каби
масалаларни ҳам қамраб олиши лозим. Амалдаги Конституция ишлаб чиқилган даврда мулк
шакллари, хусусий мулк доктринаси тўлақонли шаклланмаган эди. Шу сабабли, унда мулк шакл-
ларининг тенглиги ва тенг ҳимоясига урғу берилган. Янги Ўзбекистон шароитида бозор тизими
иқтисодиёти негизи сифатида хусусий мулкнинг алоҳида мавқеига таянади. Хусусий мулкдорда
манфаат ва масъулият даражаси жуда юқори ва шу сабабли унинг самарадорлиги исбот талаб
қилмайдиган аксиомадир. Оммавий мулк ижтимоий функцияларни ҳам бажаради.

Калит сўзлар: Конституцион ислоҳотлар, мулк ҳуқуқи, хусусий мулк ҳуқуқи, хусусий мулк
дахлсизлиги, оммавий мулк, интеллектуал мулк, бенифициар юридик шахслар.

***
Конституционные реформы имеют широкий охват и должны затрагивать вопросы права соб-
ственности и ее неприкосновенности. При разработке и принятии действующей Конституции
еще не до конца была сформирована доктрина о формах собственности и частной собственно-
сти. Поэтому внимание было акцентировано на равноправии форм собственности и гарантии
их защиты. В эпоху Нового Узбекистана система рыночных отношений в качестве основы эко-
номики опирается на особую значимость частной собственности. При частной собственности
уровень заинтересованности и ответственности собственника очень высокий, поэтому ее эффек-
тивность является аксиомой, не требующей доказательства.
Ключевые слова: Конституционные реформы, право собственности, неприкосновенность
право собственности, право частной собственности, публичная собственность, интеллектуаль-
ная собственность, бенефициар юридические лица.

***
Issues of the development of the doctrine of property right and the legal foundations of the market
system in the process of Constitutional reforms. Constitutional reforms are broad in scope and should
address issues of property rights and its inviolability. During the development and adoption of the current
Constitution, the doctrine of the forms of ownership and private property has not yet fully established.
Hence, attention was paid on the equality of property forms and guarantees of their protection. In the
era of New Uzbekistan, the system of market relations as the basis of the economy is built on the special
importance of private property. With private property, the level of interest and responsibility of the
owner is extremely high, therefore, its effectiveness is an axiom that does not require the proof.
Key words: Constitutional reforms, property rights, inviolability of property rights, private property
rights, public property, intellectual property, beneficiary legal entities.

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

34 КОНСТИТУЦИЯ ВА МУЛК ҲУҚУҚИ

ва қишлоқ хўжалиги ташкилотининг ахборо- уруғларига давлат буюртмасини аукцион
тига кўра, МДҲ мамлакатлари тизимида Ўз- орқали ёки бевосита бериш ҳолатлари кўп-
бекистон ўз сув захираларининг 167 фоизи- лаб учраши ҳақида ижтимоий тармоқларда
дан фойдаланмоқда, Туркманистон 144 фоиз фактлар келтирилмоқда. Афсуски, 2021 йил
фойдаланмоқда8. декабрь ойида оммавий ахборот воситалари-
да ҳуқуқ устуворлиги халқаро рейтингининг
Юқоридаги ҳолат конституцион ислоҳот- «ҳукумат, суд қарорисиз ва адолатли товон
лар негизида табиий ресурслар тизимидан пулисиз мулкнинг мусодара қилинмаслиги»
сувни алоҳида ажратиб олиб, унга нисба- субиндекаторида Ўзбекистон 139 та мамла-
тан махсус режим белгиловчи норма ишлаб кат ўртасида 138-ўринни эгаллагани тўғри-
чиқилишини тақозо этади. сида маълумотлар эълон қилинди9.

«Хусусий мулк ҳуқуқини ҳимоя қилиш Ушбу ҳолатлар конституцион ислоҳотлар
ва мулкдорлар ҳуқуқларининг кафолатла- жараёнида хусусий мулк ҳимояси ва дахл-
ри тўғрисида»ги Қонуннинг 24-моддасида сизлиги бўйича қатъий нормалар белгилани-
хусусийлаштириш натижалари қайта кўриб шини тақозо этади.
чиқилмаслиги тўғрисида қоида мавжуд. Би-
роқ, маҳаллий давлат ҳокимияти органла- Бугунги кунда миллий ҳуқуқ майдонида
ри ва ҳатто, прокуратура томонидан хусу- турли-туман тижорат ва нотижорат юридик
сийлаштириш натижаларини бекор қилиш шахслар фаол ҳаракат қилмоқда. Бироқ, Асо-
тўғрисида судларга даъво тақдим қилиш ама- сий Қонунимизда давлат ва фуқарога урғу
лиёти тўхтамади. Оқибатда, 2019 йил 20 но- берилади. Юридик шахслар фақат фуқаро-
ябрда Ўзбекистон Республикаси Президен- ларнинг жамоат бирлашмаларига бирлашиш
тининг «Мамлакатда бизнес муҳитини янада ҳуқуқини руёбга чиқариш воситаси сифа-
яхшилаш ва тадбиркорликни қўллаб-қувват- тида эслатиб ўтилади. Тўғри, тижорат ёхуд
лаш тизимини такомиллаштириш чора-тад- нотижорат юридик шахслар орқасида ҳам
бирлари тўғрисида»ги махсус Қарори қабул фуқаролар туради. Аммо, ҳуқуқ доктрина-
қилинди ва хусусийлаштириш натижалари- си бўйича юридик шахслар ўзлари алоҳи-
ни қайта кўриб чиқиш бўйича судларга тақ- да ҳуқуқ субъекти мақомига эга. Шу боис,
дим этилган даъволар қабул қилинмаслиги Конституцияда юридик шахсларнинг алоҳи-
ва ҳатто бундай даъво тақдим этган идора- да ҳуқуқ ва мажбуриятлар соҳиби эканлиги
лар мансабдор шахсларига нисбатан жиноят уларнинг ҳуқуқ ҳамда қонуний манфаатлари
иши қўзғатилиши белгилаб қўйилди. Лекин, муҳофаза остида бўлиши тўғрисида норма-
бу борада ҳали ҳам мулкдор ҳуқуқлари тўла лар мужассамланмоғи лозим.
кафолатланган деб айтиш қийин. Давлат то-
монидан молиялаштириладиган харидлар, О. ОҚЮЛОВ,
хизматлар, қурилишлар бўйича мансабдор Ўзбекистонда хизмат кўрсатган юрист,
шахсларнинг ўзига ёки унинг қариндош-
юридик фанлар доктори, профессор

1Ҳ. Раҳмонқулов. Хусусий мулк ва тадбиркорлик. Т.Адолат. 2001 й. А.Саидов. Право частной собственности. М.
2007 г.

2С.С.Хамроев. Гражданское правовые проблемы регулирование недропользование. Автореф. док. дисс. Тошкент.
2006 й. 14-б.

3Ш.Х.Файзиев. Теоритические проблемы правового обеспечение экологической политики Республики Узбеки-
стан. Автореф. док. дисс. Тошкент. .2004 й. 33-б.

4М.М.Нурматов. Ўзбекистон экологик сиёсатининг иқтисодий ҳуқуқий механизмини такомиллаштириш. Доктор-
лик диссертацияси автореферати. 2019 йил. 27–бет.

5Конституции 16 стран мира. Алматы, изд. «Жетi жарғи». 1995 г.
6А.Саидов. Замонавий конституционализм: миллий ва хорижий тажриба. Халқ сўзи. 2021 йил 14 декабр.
7А.Макурин. Триллионы на заначку. Аргументы и факты. 2021 йил. 17 сон. 8-бет.
8https://kun.uz/news/2021/12/01/dunyo-suvsiz-qolsa-tuyaga-ne-gam-yoxud-suv-xojaligi-vazirligi-nega-uyquda-1-qism-
9https://kun.uz/news/2021/12/11/ozbekiston-mulk-daxlsizligi-taminlanmagan-davlatlar-royxatiga-kiritildi.

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

ДАВЛАТ ХАРИДЛАРИ 35

ДАВЛАТ ХАРИДЛАРИ БИЛАН БОҒЛИҚ
ЖИНОЯТЛАРГА ҚАРШИ КУРАШИШНИНГ

КРИМИНАЛИСТИК ЖИҲАТЛАРИ

Давлат секторининг мамлакат ижти- ташкилотларнинг, чет эл ҳукумат ва ноҳуку-
моий-иқтисодий ривожланишидаги ало- мат ташкилотларининг тартиб-таомилларида
ҳида ролидан келиб чиқиб, унинг узлуксиз ва ёки Ўзбекистон Республикасига тақдим эти-
самарали фаолияти учун зарур товарлар, хиз- ладиган чет эл кредитларини ва чет эл грант-
матлар ва ишлар билан ўз вақтида таъминлаш ларини, техник кўмакни ва бошқа ташқи
муҳим аҳамият касб этади. Давлат харидлари беғараз кўмакни тақдим этиш шартларида
эса айни шу мақсад йўлида хизмат қилади. товарларни (ишларни, хизматларни) харид
қилишнинг бошқача тартиби белгиланмаган
Давлат харидлари – бу давлат эҳти- бўлса, Ўзбекистон Республикаси Президен-
ёжлари учун товарларни (ишларни, хиз- ти ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар
матларни) қисман ёки тўлиқ давлат маб- Маҳкамаси томонидан донор мамлакатлар,
лағлари асосида сотиб олишдир1. халқаро ташкилотлар, чет эл ҳукумат ва ноҳу-
кумат ташкилотлари билан тузилган шарт-
Ўзбекистон Республикасида давлат харид- номалар доирасида тақдим этиладиган чет
лари соҳаси 2021 йил 22 апрелда қабул қилин- эл грантлари, техник кўмак ва бошқа ташқи
ган «Давлат харидлари тўғрисида»ги, «Хў- беғараз кўмак маблағлари ҳамда Ўзбекистон
жалик юритувчи субъектлар фаолиятининг Республикасига бериладиган чет эл кредит-
шартномавий-ҳуқуқий базаси тўғрисида»ги лари ҳисобидан молиялаштириладиган;
қонунлар, Фуқаролик, Бюджет кодекслари ва
бошқа ҳужжатлар билан тартибга солинади. - агар молиявий, гуманитар ёки хайрия ёрда-
«Давлат харидлари тўғрисида»ги Қонунга мини тақдим этиш ҳамда бошқа беғараз, қай-
кўра, давлат харидларининг электрон дўкон, тарилмайдиган тарзда молиялаштириш шарт-
аукцион, энг яхши таклифларни танлаш, тен- ларида товарларни (ишларни, хизматларни)
дер ва тўғридан-тўғри шартномалар бўйича харид қилишнинг бошқача тартиби белгилан-
амалга ошириладиган турлари мавжуд2. маган бўлса, молиявий, гуманитар ёки хайрия
ёрдами ҳисобидан ҳамда бошқа беғараз, қай-
«Давлат харидлари тўғрисида»ги Қонун- тарилмайдиган тарзда молиялаштириладиган
нинг 2-моддасига кўра, давлат харидлари: давлат харидларига нисбатан татбиқ этилади.

- Ўзбекистон Республикасининг Инвести- Россиялик олимлар М. Умнова, В. Босых,
ция дастурида ва бошқа давлат дастурлари- Ю. Гарина томонидан давлат харидлари-
да, Ўзбекистон Республикаси Президенти- нинг иқтисодий жиҳатлари, С. Бордунова,
нинг ёки Ўзбекистон Республикаси Вазирлар М. Шмелева томонидан ҳуқуқий асосла-
Маҳкамасининг қарорларида назарда тутилган ри, М. Соловьев, К. Мараев, П. Кабытов
лойиҳаларни рўёбга чиқариш чоғида амалга томонидан маъмурий ҳуқуқий асослари,
ошириладиган; М. Максютов томонидан давлат харидлари
жараёнида прокурор назорати, А. Храмкин,
- давлат буюртмачиларининг хўжалик фао- Ш. Шурпаев томонидан давлат харидлари-
лиятини юритиш чоғида амалга ошириладиган; ни амалга оширишдаги коррупция ҳолатла-
рининг жиноий ҳуқуқий ва криминалистик
- Ўзбекистон Республикасининг бюджет тавсифлари илмий тадқиқотлари давомида
тизими бюджетларининг, шунингдек бюд- ўрганилган3.
жет ташкилотларида ташкил этилган бошқа
жамғармаларнинг маблағлари ҳисобидан мо-
лиялаштириладиган;

- агар донор мамлакатларнинг, халқаро

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

36 ДАВЛАТ ХАРИДЛАРИ

Ўзбекистон Республикасида давлат ха- йил ва 2020 йилнинг январь-май ойлари даво-
ридлари тизимини бошқариш ва давлат ха- мида амалга оширган харидлари ўрганилган-
ридларини амалга оширишнинг айрим на- да, 42 635 та ҳолатда харид усуллари четлаб
зарий-амалий ҳамда услубий жиҳатлари ўтилиб миқдорий мезонларга риоя қилинма-
иқтисодчи олимларимиз А. Ваҳобов, Н. Жу- ганлиги, 99 та ҳолатда таъсисчиси айнан битта
маев, Н. Ҳайдаров, Г. Қосимова, М. Оллаё- шахс бўлган етказиб берувчилар билан битим-
ров, Д. Холмухамедов, У. Бурханов, Т. Атаму- лар тузилгани, 162 та ҳолатда харидлар бўйича
радов, Д. Гофуров, У. Бурханов кабиларнинг техник топшириқлар экспертизадан ўтказил-
илмий изланишларида ўз аксини топган4. маганлиги, 2 976 та ҳолатда давлат харидлари
Қонунга зид равишда тўғридан тўғри шартно-
Ўзгалар мулкини ўзлаштириш ва растра- маларни тузиш орқали амалга оширилганлиги
та йўли билан талон-торож қилиш жиноят- аниқланган7.
ларининг жиноий-ҳуқуқий ва криминологик
жиҳатлари ҳамда жавобгарлик муаммола- Ушбу статистик маълумотлардан кўриниб
ри ўзбекистонлик олимлар М. Қаландаров, турибдики, давлат харидлари билан боғлиқ
В. Якубов, М. Усмоналиев, Э. Норбутаев, жиноятлар латент жиноятлар турига кириб,
М. Рустамбоев каби олимларнинг илмий уларни аниқлаш ва чора кўришда мураккаб-
ишларида ўрганилган5. ликлар мавжуд. Бу турдаги жиноятларнинг ўз
вақтида фош этилмаслиги давлат маблағлари-
Аммо, давлат харидлари билан боғлиқ жи- ни талон-торож қилинишига замин яратади.
ноятларнинг криминалистик тавсифи, улар
юзасидан ўтказиладиган тезкор-қидирув тад- Иқтисодчи олимлар У. Бурханов, Т. Ата-
бирлари, терговга қадар текширув ва дастлаб- мурадов давлат харидлари жараёнида қонун-
ки терговнинг тактика ва методикаси илмий чилик бузилишидан давлат ва жамият кўрган
иш даражасида ўрганилмаган. зарарни тўрт турга бўлганлар, жумладан:

Молия вазирлигининг mf.uz сайтидан 1. Молиявий йўқотиш – шартномалар-
олинган маълумотга кўра, республика- ни давлат ва жамият учун молиявий зарар-
мизда 2020 йилда 124 трлн. 89 млрд. сўм- ли шартларда тузиш. Буни сотиб олинаётган
лик, бюджет буюртмачилари томонидан товарлар нархини амалдаги бозор баҳосидан
42 трлн. 629 млрд. сўмлик, стратегик кор- юқори нархларда сотиб олиш, давлат шарт-
хоналар томонидан 40 трлн. 983 млрд. сўм- номаларида тўловларни кечиктириш эмас,
лик, корпоротив буюртмачилар томонидан балки олдиндан тўловни амалга ошириш
40 трлн. 476 млрд. сўмлик давлат харидла- шартларини киритиш ва бошқа кўринишлар-
ри амалга оширилган, 2021 йилнинг 9 ойи да кўриш мумкин;
давомида эса, бу кўрсаткичлар мос равишда
99 трлн. 553 млрд. сўм, 44 трлн. 711 млрд. сўм, 2. Миқдорий йўқотиш – етказиб берила-
34 трлн. 300 млрд. сўм, 20 трлн. 542 млрд. сўм- диган товарлар ва хизматлар ҳажмини кера-
ни ташкил этади. гидан ортиқ ёки кам миқдорда бўлиши;

Биргина 2021 йилнинг 9 ойида амалга оши- 3. Сифат йўқотиш – сифатсиз товарлар
рилган давлат харидлари шартномаларининг етказиб бериш ва хизматлар кўрсатиш каби
49 фоизи тўғридан-тўғри тузилгани, 11 фоизи зарурий техник талабларга зид бўлган шарт-
ягона етказиб берувчидан, 9 фоизи тендер, 9 номаларни тузиш, кафолат муддати ва кафолат
фоизи танлов, 2 фоизи электрон дўкон, 2 фо- муддатидан сўнгги шартларни бажаришнинг
изи аукцион, 7 фоизи энг мақбул таклифларни ноқулай шартлари, бажарилган ишлар ва хиз-
танлаб олиш йўли билан, 5 фоизи кооперация матлар сифатини текшириш учун етарли назо-
портали орқали, 6 фоизи биржа савдоларида ратнинг талаб этилмаслиги ва ҳакозолар;
юқори ликвидли ва монопол турдаги товарлар-
ни сотиб олишга сарфлангани маълум бўлди6. 4. Сиёсий йўқотиш – мамлакатда инвес-
тицион муҳитнинг ёмонлашуви, фуқаролар
Ўзбекистон Республикаси Ҳисоб палатаси томонидан давлат ва давлат тузилмаларига
томонидан давлат буюртмачиларининг 2019 бўлган ишончнинг йўқолиши, мамлакат иқти-
содий-молиявий тизимининг издан чиқиши,

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

ДАВЛАТ ХАРИДЛАРИ 37

эркин рақобат тамойилларининг бузилиши ва такорлиги жиноятлари билан боғлиқ модда-
бошқалар8. лар билан малакаланиб келинмоқда.

Демак, давлат харидлари жараёнида қо- Ўзбекистон Республикаси Жиноят-процес-
нунчиликнинг бузилиши, нафақат давлат суал кодекси (ЖПК)нинг жиноят ишининг
пул маблағларини талон-торож қилиниши- терговга тегишлилиги бўйича 3812-моддасига
га, давлат буюртмачиларига ортиқча ёки си- кўра, ЖК 167-моддасининг биринчи қисми-
фатсиз маҳсулотларни етказиб берилишига, да назарда тутилган жиноятларга доир ишлар
шунингдек давлатнинг иқтисодий имиджига бўйича суриштирув ишни қўзғатган орган то-
ҳам салбий таъсир кўрсатади. монидан, ЖПКнинг жиноят ишининг терговга
тегишлилиги бўйича 345-моддасига кўра, ЖК
Давлат харидларига оид қонунчиликни бу- 167-моддасининг иккинчи ва учинчи қисм-
зиш учун 2021 йилнинг бошига қадар бирор-бир ларига доир ишлар бўйича дастлабки тергов
алоҳида жавобгарлик мавжуд бўлмаган. ишни қўзғатган орган томонидан, ЖКнинг
175, 205–209-моддаларида назарда тутилган
Ўзбекистон Республикасининг 2021 йил жиноятларга доир ишлар бўйича дастлабки
15 январдаги «Ўзбекистон Республикаси- тергов прокуратура органларининг терговчи-
нинг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиш лари томонидан олиб борилади.
ва қўшимчалар киритиш тўғрисида»ги ЎРҚ-
666-сонли Қонунига асосан давлат харид- Ҳозирда давлат харидлари жараёнида очиқ-
лари тўғрисидаги қонунчиликни бузганлик лик ва жамоат назоратининг роли кучайиб
учун Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги бораётгани сабабли, оммавий ахборот воси-
кодексининг 1758-моддасига асосан маъму- талари ва Интернет жаҳон ахборот тармоғида
рий жавобгарлик белгиланди. Аммо, ушбу давлат харидлари жараёнида тендер ўтказил-
маъмурий жавобгарликда ҳам давлат харид- маётгани, ишлар ва хизматлар сифатсиз бажа-
ларига оид қонунчиликни бузишнинг миқдо- рилаётгани, товарлар қиммат нархларда сотиб
ри белгиланмаган. олинаётгани ёки харид иштирокчиларининг
яқинлари ва қариндошлари асоссиз ғолиб деб
Ҳозирда давлат харидлари соҳасида қонун- эътироф этилаётгани каби ҳолатлар юзасидан
чиликни бузиш билан боғлиқ содир этилаётган эътирозлар кўп учрамоқда.
жиноятлар кўпчилик ҳолатларда товарларни
қиммат нархларда сотиб олиш, тендер ва тан- Ҳар қандай давлат харидлари жараёнида-
лов ўтказмасдан тўғридан-тўғри шартномалар ги қонун бузилиши ҳолатларини жиноят деб
тузиш орқали сотиб олиш, мажбурий экспер- эътироф этиб бўлмайди, шу сабабли қонун
тизадан қочиш мақсадида бир товарни қисм- бузилиши ҳолатларини жиноят ёки маъму-
ларга бўлган ҳолда шартномалар тузиш каби рий ҳуқуқбузарликка ажратиб баҳолаш муҳим
ҳолатлар орқали содир этилмоқда. ҳисобланади. Мисол учун, давлат харидлари
жараёнида товарларни қиммат нархда сотиб
Ҳозирда мамлакатимизда давлат харид- олганлик ҳолати аниқланса, ушбу ҳолатда жи-
ларига оид қонунчиликни бузганлик учун ноят содир этилган деб топиш учун товарлар
алоҳида жиноий жавобгарлик мавжуд эмас. сотиб олинишида давлат харидлари қонунчи-
Давлат харидлари билан боғлиқ қонун бу- лиги бузилганлигини, олдиндан тил бирикти-
зилиши ўзлаштириш ва растрата қилиш ҳо- риш ва ўзлаштириш ҳолатларини қўшимча ра-
латлари билан боғлиқ бўлса, Ўзбекистон вишда исботлаш талаб этилади.
Республикаси Жиноят кодекси (ЖК)нинг
167-моддаси, Ўзбекистон Республикасининг Ҳозирги кунда давлат харидлари жараёни-
манфаатларига хилоф равишда битимлар ту- даги жиноятлар давлат пул маблағларини та-
зилган бўлса ЖКнинг 175-моддаси, бошқа- лон-торож қилиш мақсадида нақдлаштириш
рув тартибига қарши жиноятлар, ҳокимият фаолияти билан шуғулланувчи сохта хўжалик
ёки мансаб ваколатини суиистеъмол қилиш, юритувчи субъектлар ҳамда ишлаб чиқарувчи
ҳокимият ёки мансаб ваколати доирасидан ёки сотувчи хўжалик субъектларидан қўшимча
четга чиқиш, мансабга совуққонлик билан қа- устама пул олиш ҳисобига содир этилмоқда.
раш, ҳокимият ҳаракатсизлиги, мансаб сох-

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

38 ДАВЛАТ ХАРИДЛАРИ

Хўжалик юритувчи субъектлар томонидан Давлат харидлари билан боғлиқ жиноятлар-
ҳужжатлар алмашинуви электрон тарзда амал- нинг субъектлари кўпчилик ҳолатларда ман-
га оширилаётгани ушбу турдаги жиноятларни сабдор шахслар ҳисоблангани сабабли, уларни
фош этишда бирмунча қийинчиликларни юза- тўлиқ фош этиш учун терговга қадар текши-
га келтиради. рувни амалга оширувчи орган мансабдор

АННОТАЦИЯ

Ушбу мақолада давлат харидлари тўғрисидаги қонунчиликни бузиш билан боғлиқ жино-
ятлар юзасидан назарий ва амалий ёндашувлар ва ушбу турдаги жино ятларга қарши ку-
рашишнинг криминалистик жиҳатларини таҳлил қилиш мақсад қилинган. Мақолада давлат
харидлари тўғрисидаги қонун ҳужжатлари, давлат харидлари ва у билан боғлиқ қонунчилик-
ни бузишга оид жиноятлар юзасидан хорижий мамлакатлар ва Ўзбекистондаги иқтисодчи
ва ҳуқуқшунос олимлар томонидан олиб борилаётган илмий изланишлар ва бу фаолиятнинг
ўзига хослиги таҳлил қилинган. Шунингдек, мамлакатимизда давлат харидлари билан боғлиқ
жиноятларни тергов қилишдаги назарий ва амалий муаммолар таҳлил қилиниб, таклиф ва тав-
сиялар ишлаб чиқилган.

Калит сўзлар: давлат харидлари, интернет дўкон, аукцион, тўғридан-тўғри харид, танлов,
тендер, молиявий йўқотиш, миқдорий йўқотиш, сифат йўқотиши, сиёсий йўқотиш, жиноят,
жавобгарлик, криминалистика, жиноят иши, жиноятларга қарши курашиш, терговга қадар
текширув, дастлабки тергов, тергов ҳаракатлари.

***
Цель данной статьи – проанализировать теоретические и практические подходы к пре-
ступлениям, связанным с нарушениями законодательства о государственных закупках, и кри-
миналистические аспекты борьбы с данным видом преступлений. В статье анализируются
научные исследования, проведенные экономистами и учеными-правоведами Узбекистана и за-
рубежных стран по вопросам законодательства о государственных закупках, государственных
закупок и связанных с ними нарушений, и специфика этой деятельности. Также проанализи-
рованы теоретические и практические проблемы расследования преступлений, связанных с
государственными закупками в нашей стране, и выработаны предложения и рекомендации.
Ключевое слово: государственные закупки, интернет-магазин, аукцион, прямая закуп-
ка, конкурс, тендер, финансовый убыток, количественный убыток, качественный убыток,
политический убыток, преступление, ответственность, криминалистика, уголовное дело,
борьба с преступностью, доследственная проверка, предварительное следствие, след-
ственные действия.

***
This article aims to analyze theoretical and practical approaches to crimes related to violations of
public procurement legislation, and the forensic aspects of combating this type of crime. The article
analyzes scientific research conducted by economists and legal scholars of Uzbekistan and foreign
countries on the legislation on public procurement, public procurement and related violations, and
the specifics of this activity. There was theoretical and practical problems of investigating crimes
related to public procurement in our country were analyzed and proposals and recommendations were
developed.
Key words: public procurement, online store, auction, direct purchase, competition, tender,
financial loss, quantitative loss, qualitative loss, political loss, crime, liability, criminology, criminal
case, crime prevention, pre-investigation checks, preliminary investigation, investigative actions.

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

ДАВЛАТ ХАРИДЛАРИ 39

шахси, суриштирувчи ва терговчилар муайян ганлик учун жиноий жавобгарликни белгилаш;
иқтисодий билимга, тергов фаолиятига оид таж- - давлат харидлари жараёнида қонунчилик-
риба ва кўникмаларларга эга бўлиши, синчков-
лик билан комплекс тергов ва процессуал ҳара- ка риоя этилаётгани устидан назорат олиб бо-
катларни амалга оширишлари лозим. Шу боис, рувчи ваколатли идораларнинг масъуллигини
давлат харидларига тегишли қонунчиликни ошириш;
бузиш билан боғлиқ жиноятларни тергов қи-
лишда тергов ҳаракатлари режасини тузиб, - тўғридан-тўғри тузилувчи харид турлари-
дастлабки ва келгуси тергов ҳаракатларини ўт- ни қисқартириш;
казиш тартибини белгилаб олиш зарур.
- электрон савдолар натижасида товарлар,
Давлат харидлари тўғрисидаги қонунчи- ишлар ва хизматлар учун оферта (таклиф) ва
ликни бузишга доир ишларни муваффақиятли ғолибликни худду шу каби товарлар, ишлар
тергов қилиш учун ЖПК талаблари асосида ва хизматлар учун муқаддам белгиланган
дастлабки тергов ҳаракатларини амалга оши- нархларга автоматик тарзда солиштириш, агар
риш лозим. нархларда кескин тафовут мавжуд бўлса, ушбу
ҳолатни қўшимча ўрганиш амалиётини йўлга
Дастлабки тергов ва процессуал ҳаракат- қўйиш;
ларни амалга оширгандан сўнг ҳақиқатни
аниқлашга қаратилган келгусидаги тергов ҳа- - давлат харидларига оид қонунчилик бузи-
ракатлари амалга оширилади. лишга қарши курашиш учун тезкор-қидирув,
суриштирув ва тергов органларининг самара-
Давлат харидлари билан боғлиқ жиноятлар- ли ишлашини таъминлаш мақсадида, терговга
га қарши курашиш, уларни фош этиш, сифатли қадар текширув ўтказиш ва тергов қилиш так-
суриштирув ва тергов ҳаракатларини ўтказиш тика ва методикасини шакллантириш.
ва бу турдаги жиноятларнинг олдини олиш
учун қуйидагиларни тавсия этамиз: Хулоса ўрнида шуни айтиш лозимки, дав-
лат харидлари тўғрисидаги қонунчиликни
- давлат харидлари тизимини шаффофлиги- бузиш жиноятларига қарши курашиш билан
ни таъминлаш мақсадида, барча харид тизим- боғлиқ тергов ва суд амалиёти муаммоларини
ларини тўлиқ электронлаштириш, харид жара- ўрганиш ва асосли илмий тавсиялар ишлаб
ёни ва натижаси ҳақидаги маълумотларни очиқ чиқиш жиноятларнинг олдини олишда муҳим
манбаларга тўлиқ қўйиб борилишини таъмин- аҳамият касб этади.
лаш ҳамда оммавий назоратни кучайтириш;
Х. САФАРОВ,
- давлат харидларига оид қонунчиликни буз- ҳуқуқшунос

1У.Бурханов. Государственные закупки http://el.tfi.uz/pdf/gos_zakup_ru.pdf.
2ЎРҚ-684-сон 22.04.2021 йил. Давлат харидлари тўғрисида – LEX.UZ http://www.lex.uz.
3М.Г.Умнова, Развитие подходов к управлению участием в госзакупках организаций-постав-
щиков 2021., В.В.Босых Управление государственными закупками в регионе 2011., Ю.В.Гарина
Совершенствование стандартов деловой репутации для повышения эффективности государ-
ственных закупок 2020., С.А.Бордунова Правовое регулирование государственных и муници-
пальных заказов по законодательству РФ 2011., Dissercat.com.
4У.Бурханов, Т.Атамурадов Давлат хариди ўқув қўлланмаси «Fan va texnologiyalar» нашри-
ёти, 2012 йил. http://el.tfi.uz.
5М.Каландаров. Ўзлаштириш ёки растрата йўли билан талон-торож қилиш: жиноят-ҳуқуқий
ва криминологик жиҳатлар, 2011 йил., diss.natlib.uz.
6Молия вазирлиги, давлат харидлари (статистик маълумот) (5) mf.uz.
7Ўзбекистон Республикаси Ҳисоб палатаси 20.10.2020 йил http://www.ach.gov.uz/lists/
view/152.
8У.Бурханов, Т.Атамурадов. Давлат хариди ўқув қўлланмаси «Fan va texnologiyalar» нашри-
ёти, 2012 йил. http://el.tfi.uz.

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

40 ТАБРИКЛАЙМИЗ!

ИЛМИ ҲАМ, АМАЛИЁТИ
ҲАМ ЮКСАК ИНСОН

Ҳурматли Мирзоулуғбек Элчиевич!
Сизни таваллуд топган кунингизга 70 йил
тўлиши муносабати билан самимий
қутлаб, мустаҳкам сиҳат-саломатлик,
оилавий тинчлик-хотиржамлик ва фаолиятингизга катта муваф-
фақиятлар тилаймиз.
Бу ҳаётда ҳар бир инсонни, аввало, эзгу ва савобли ишлари, касбига
садоқати, ҳалоллик, ҳақиқатгўйлик каби фазилатлар улуғлайди, унга
обрў-эътибор олиб келади. Бу азалий ҳақиқатнинг ёрқин тасдиғини Сиз-
нинг узоқ йиллик самарали фаолиятингиз мисолида ҳам кўриш мумкин.
Сиз давлат бошқаруви, суд ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар-
даги узоқ йиллик фаолиятингиз давомида касбига садоқати баланд
ҳуқуқшунос сифатида қатъиятлилик, талабчанлик ва адолатпарвар-
лик каби фазилатларни яққол намоён этиб, жамоатчилик ўртасида
обрў-эътибор қозондингиз.
Сиз узоқ йиллик самарали фаолиятингиз билан миллий ҳуқуқшунос-
ликда ўзига хос мактаб яратдингиз. Бугунги кунда кўплаб ёш ҳуқуқ-
шунослар Сизни ўзларининг меҳрибон ва талабчан устози деб билиб,
тажрибангизни ўрганаётгани ҳам бу фикрни яққол тасдиқлайди.
Кўп йиллик фаолиятингиз давлатимиз томонидан муносиб тақдирлан-
ди. Сизнинг фидокорона меҳнатларингиз юксак эътироф этилиб, Ўзбекис­
тон Республикаси Фахрий ёрлиғи, «Ўзбекистон Республикасида хизмат
кўрсатган юрист» Фахрий унвони, «Меҳнат шуҳрати» ва «Дўстлик»
орден­лари билан тақдирланганлигингиз ҳам бу фикрнинг яққол исботидир.
Ҳурматли Мирзоулуғбек Элчиевич!
Сизни таваллуд топган кунингизга 70 йил тўлиши муносабати
­билан яна бир карра қутлаб, мустаҳкам сиҳат-саломатлик,
х­ онадонингизга осойишталик тилаймиз.

Ўзбекистон Республикаси
Олий суди жамоаси

«ОДИЛ СУДЛОВ»
№ 2 / 2022

2/2022 ISSN 2181-8991

ПРАВОСУДИЕ
Правовое, научно-практическое издание

Учредитель: Главный редактор
Верховный суд Kамол УБАЙДИЛЛОЕВ
Республики Узбекистан
Отв. секретарь
РЕДАКЦИОННЫЙ СОВЕТ: Муталиф СОДИКОВ
Козимджан КАМИЛОВ
Робахон МАХМУДОВА АДРЕС УЧРЕЖДЕНИЯ:
Халилилло ТУРАХУЖАЕВ 100097, г. Ташкент,
Икрам МУСЛИМОВ
Бахтиёр ИСАКОВ Чиланзар, ул. Чупонота, 6
Холмумин ЁДГОРОВ Р/с 20210000300101763001
Мирзоулугбек АБДУСАЛОМОВ
Ибрагим АЛИМОВ Филиал Ташкент
Олим ХАЛМИРЗАЕВ ЧАБ «Трастбанк»
Замира ЭСАНОВА МФО 00850, ИНН 201403038
Омонбой ОКЮЛОВ
Музаффаржон МАМАСИДДИКОВ ТЕЛЕФОНЫ: 278-96-54, 278-91-96,
278-25-96; ФАКС 273-96-60

E-mail: [email protected]
Веб-сайт: www.odilsudlov.sud.uz

K Реклама и материалы, размещенные Подписано в печать 17 февраля 2022 г.
на коммерческой основе. Формат бумаги 60х84 1/8. Офсетная
Мнение редакции может не совпадать с мне- печать. Журнал набран и сверстан на
нием авторов публикуемых статей. компью­т­ ере редакции. Усл. печ. л. 10.
Рукописи, фотографии, рисунки не рецензи- Заказ ‒ 2. Тираж ‒ 5210.
руются и не возвращаются.
При перепечатке ссылка на издание «Одил Деж. редактор
судлов» ‒ «Правосудие» обязательна. Муталиф СОДИКОВ

Постановлением Президиума Высшей атте- ИНДЕКС ИЗДАНИЯ ‒ 909
стационной комиссии при Кабинете Мини-
стров Республики Узбекистан от 30.12.2013 г. Цена договорная
за № 201/3 журнал включен в перечень из-
даний, публикующих статьи по докторским
диссертациям.

Зарегистрировано в Агентстве Отпечатано в типографии

информации и массовых коммуни- ООО «HAKIMA NASHR GROUP»,
каций при Администрации Пре-
Адрес: 100 057, г. Ташкент,
зидента Республики Узбекистан
Юнусабадский район,
от 27.07.2021 г. Регистрационный
ул. Ифтихор, дом 117.
№ 0026. Издается с 1996 года.
12/2019 ПРАВОСУДИЕ 41

C «Правосудие»

42 ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВО
И ОФИЦИАЛЬНЫЕ ДОКУМЕНТЫ

ПОСТАНОВЛЕНИЕ
Президента Республики Узбекистан

О МЕРАХ ПО ДАЛЬНЕЙШЕМУ ОБЕСПЕЧЕНИЮ
ЭФФЕКТИВНОЙ ЗАЩИТЫ ПРАВ ГРАЖДАН
И СУБЪЕКТОВ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА
ВО ВЗАИМООТНОШЕНИЯХ
С ГОСУДАРСТВЕННЫМИ ОРГАНАМИ,
А ТАКЖЕ ПОВЫШЕНИЮ ДОВЕРИЯ
НАСЕЛЕНИЯ К СУДАМ

В стране проводится весомая работа, полнением судебных решений государ-
направленная на демократизацию су- ственными органами.
дебной системы, обеспечение прозрач-
ности деятельности судов, расширение В целях обеспечения эффективной за-
диалога с населением и усиление роли щиты прав и законных интересов граж-
общественности при осуществлении дан и субъектов предпринимательства во
правосудия. взаимоотношениях с государственными
органами, а также совершенствования
На официальном веб-сайте Верхов- административного судопроизводства в
ного суда регулярно публикуются все соответствии с международными стан-
судебные решения, суды разъясняют дартами:
участникам судебного процесса суть и
значение судебных решений, предсе- 1. Принять к сведению, что наряду с обес-
датели судов ежеквартально проводят печением верховенства закона во взаимоот-
брифинги со средствами массовой ин- ношениях граждан и субъектов предприни-
формации. мательства с государственными органами
первоочередной задачей административ-
Вместе с тем необходимо повыше- ных судов является эффективная защита
ние роли судов, особенно администра- их прав и законных интересов.
тивных судов, по защите нарушенных
прав граждан и субъектов предпринима- 2. Верховному суду совместно с Выс-
тельства, превращение их в подлинно- шим судейским советом и заинтересо-
го защитника граждан и предпринима- ванными министерствами и ведомствами
телей. обеспечить установление в процессу-
альных законодательных актах нижесле-
В целях дальнейшего повышения дующих процедур, направленных на уси-
доверия к административным судам ление роли административных судов при
в обществе требуется внедрение дей- рассмотрении жалоб на решения государ-
ственных механизмов контроля за ис- ственных органов, превращение их в под-

«Народное слово», 31 января 2022 г.

«ПРАВОСУДИЕ»
№ 2 / 2022

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВО И ОФИЦИАЛЬНЫЕ ДОКУМЕНТЫ 43

линных защитников граждан и субъектов делам, вытекающим из публично-право-
предпринимательства: вых отношений, в установленных зако-
нодательными актами случаях;
осуществление административного
судопроизводства на основе принципа исполнение государственными орга-
«активная роль суда» с возложением нами или организациями решения по
на административные суды обязанности делу, вытекающему из публично-право-
по сбору доказательств по собственной вых отношений, в течение одного ме-
инициативе для выяснения фактиче- сяца со дня его вступления в законную
ских обстоятельств дела, созданием для силу и извещение об этом администра-
граждан или субъектов предпринима- тивного суда;
тельства, чьи права нарушены, условий
для участия в сборе доказательств в применение судебного штрафа в
пределах своих возможностей; отношении должностных лиц государ-
ственных органов или организаций за
предоставление гражданам или субъ- неисполнение ими судебного акта по
ектам предпринимательства, чьи права делу, вытекающему из публично-право-
нарушены, наряду со спором, вытекаю- вых отношений;
щим из публично-правовых отноше-
ний, права на предъявление админи- применение в повышенном размере
стративному суду также требования первоначально примененного судеб-
о взыскании ущерба при наличии при- ного штрафа в отношении должност-
чинно-следственной связи, а также пе- ных лиц государственных органов или
редачи полномочия по рассмотрению организаций за повторное неисполне-
таких требований административным ние ими решения по делу, вытекающему
судам; из публично-правовых отношений.

применение в отношении должност- 4. Одобрить предложения Верховно-
ных лиц государственных органов или го суда и Высшего судейского совета,
организаций судебных штрафов в слу- предусматривающие:
чае неисполнения ими решений админи-
стративных судов по делам, вытекающим запрещение отказа в принятии или
из публично-правовых отношений; прекращения судами производства по
делу по причине неподведомственности
внедрение механизмов достижения суду искового заявления, заявления, а
примирения сторон по делам, вытекаю- также жалобы с передачей искового за-
щим из публично-правовых отношений. явления, заявления, жалобы либо дела
в суд, уполномоченный их рассмотреть;
3. В целях усиления роли администра-
тивных судов в обществе, превраще- определение обстоятельств, установ-
ния их в подлинных защитников граж- ленных вступившим в законную силу
дан и субъектов предпринимательства, решением административного суда, обя-
в рамках процедур, устанавливаемых в зательными для суда по гражданским
процессуальных законодательных актах делам, рассматривающего другое дело;
в соответствии с пунктом 2 настоящего
постановления, предусмотреть: запрещение объединения нескольких
требований в рамках одного дела, из
предоставление сторонам права за- которых одни подведомственны адми-
ключения мирового соглашения по нистративному суду, а другие – суду по
гражданским делам.

«ПРАВОСУДИЕ»
№ 2 / 2022

44 ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВО И ОФИЦИАЛЬНЫЕ ДОКУМЕНТЫ

5. Верховному суду, Высшему судей- в двухмесячный срок – разработку
скому совету: проекта закона «О внесении изменений
и дополнений в некоторые законода-
совместно с заинтересованными ми- тельные акты Республики Узбекистан»,
нистерствами и ведомствами в месяч- предусматривающего передачу для рас-
ный срок обеспечить утверждение и смотрения искового заявления, заявле-
последовательное исполнение «Дорож- ния, жалобы или дела в уполномочен-
ной карты», предусматривающей меры ный суд;
по детальному ознакомлению граждан и
субъектов предпринимательства, а так- в трехмесячный срок – разработку
же работников органов государственной проекта закона «О внесении изменений
власти и управления, органов исполни- и дополнений в Кодекс Республики Уз-
тельной власти на местах с деятельно- бекистан об административном судо-
стью административных судов и их производстве» с учетом положительного
ролью в обеспечении законности в об- международного опыта по разрешению
ществе; публично-правовых споров;

совместно с Советом Министров Рес- в месячный срок – внесение предло-
публики Каракалпакстан, хокимиятами жений об изменениях и дополнениях в
областей и города Ташкента в месяч- акты законодательства, вытекающих из
ный срок обеспечить в специально от- настоящего постановления.
веденных для приема граждан помеще-
ниях в зданиях органов исполнительной 7. Верховному суду совместно с Ми-
власти на местах размещение баннеров нистерством юстиции в двухмесячный
в обзорных масштабах и демонстрацию срок внести в Администрацию Прези-
на постоянной основе социальных ро- дента Республики Узбекистан предло-
ликов с разъяснением роли администра- жения о передаче всех дел, вытекающих
тивных судов в обеспечении законности из публично-правовых отношений, рас-
в деятельности исполнительных орга- сматриваемых в настоящее время суда-
нов и рассматриваемых ими делах; ми по гражданским делам и экономи-
ческими судами, к подведомственности
совместно с Агентством информации административных судов, в том числе
и массовых коммуникаций, Националь- дел по обжалованию исполнительных
ной телерадиокомпанией Узбекиста- документов, по которым взыскание про-
на, Национальным информационным изводится в безакцептном порядке.
агентством Узбекистана обеспечить
демонстрацию на постоянной осно- 8. Контроль за исполнением настоя-
ве в средствах массовой информации щего постановления возложить на ру-
и социальных сетях тематических пе- ководителя Администрации Прези-
редач и социальных роликов об адми- дента Республики Узбекистан Низо-
нистративной юстиции, ее значении миддинова З. Ш.
в качестве эффективного правового
механизма в защите прав граждан и Президент Республики Узбекистан
субъектов предпринимательства. Ш. МИРЗИЁЕВ

6. Верховному суду совместно с за- 29 января 2022 года.
интересованными министерствами и ве-
домствами обеспечить:

«ПРАВОСУДИЕ»
№ 2 / 2022

МАТЕРИАЛЫ ПЛЕНУМА 45
ВЕРХОВНОГО СУДА

ПОСТАНОВЛЕНИЕ
Пленума Верховного суда Республики Узбекистан

О СУДЕБНОЙ ПРАКТИКЕ
ПО РАССМОТРЕНИЮ ЭКОНОМИЧЕСКИХ ДЕЛ

В КАССАЦИОННОМ ПОРЯДКЕ

27 ноября 2021 года № 36 г. Ташкент

В связи с изменениями и дополнения- споров, возникающих между субъектами
ми, внесенными в Экономический процес- предпринимательства, а также споров, не
суальный кодекс Республики Узбекистан, связанных с предпринимательской дея-
вопросами, возникающими в судебной тельностью;
практике, и в целях обеспечения едино-
образного и правильного применения норм государственным органам и иным ли-
закона, руководствуясь статьей 22 Закона цам, подавшим исковое заявление (заявле-
Республики Узбекистан «О судах», Пленум ние) в защиту прав и охраняемых законом
Верховного суда Республики Узбекистан интересов граждан и юридических лиц
(часть первая статьи 50 ЭПК);
П О С Т А Н О В Л Я Е Т:
лицу, не привлеченному к участию в
1. Разъяснить, что пересмотр эконо- деле, о правах и обязанностях которого суд
мических дел в кассационном порядке принял решение;
является важным правовым институтом,
обеспечивающим законность и обоснован- прокурору.
ность актов судов первой и апелляционной Представитель лица, участвующего в
инстанций, правильности применения ими деле, в том числе адвокат, вправе обжало-
норм материального права и соблюдения вать судебный акт в кассационном поряд-
требований процессуального закона. ке лишь при условии, если такое право
специально оговорено в доверенности, вы-
2. В соответствии со статьей 282 Эко- данной представляемым (часть вторая ста-
номического процессуального кодекса тьи 63 ЭПК).
Республики Узбекистан (далее – ЭПК) пра- К кассационной жалобе, поданной пра-
во на обжалование (опротестование) в кас- вопреемником лица, участвующего в деле,
сационном порядке решения суда первой должны быть приложены документы, под-
инстанции, рассмотренного в апелляцион- тверждающие факт перехода права.
ном порядке, и постановления суда апелля- Прокурор вправе принести кассацион-
ционной инстанции принадлежит: ный протест по делу, рассмотренному с
его участием, а по делу, рассмотренному
истцу, заявителю, ответчику, третьему без его участия, – при наличии обращения
лицу, их представителям; сторон.
3. Разъяснить судам, что в соответствии
правопреемникам сторон и третьих лиц; с частью первой статьи 50 ЭПК государ-
Уполномоченному при Президенте Рес- ственные органы и иные лица (например,
публики Узбекистан по защите прав и за- Торгово-промышленная палата, советы
конных интересов субъектов предпринима- фермерских, дехканских хозяйств и вла-
тельства, за исключением экономических дельцев приусадебных земель и т. п.), за

«ПРАВОСУДИЕ»
№ 2 / 2022

46 МАТЕРИАЛЫ ПЛЕНУМА ВЕРХОВНОГО СУДА

исключением Уполномоченного при Пре- Ходатайство о восстановлении пропу-
зиденте Республики Узбекистан по защи- щенного срока подачи кассационной жало-
те прав и законных интересов субъектов бы (протеста) подается одновременно с кас-
предпринимательства, вправе обжаловать в сационной жалобой (протестом). Просьба о
кассационном порядке судебный акт лишь восстановлении данного процессуального
в том случае, если иск предъявлен ими. срока может содержаться непосредственно
в кассационной жалобе (протесте).
4. В соответствии с законом кассацион-
ная жалоба (протест) подается в Судебную 7. Следует иметь в виду, что к уважи-
коллегию по экономическим делам Вер- тельным причинам могут быть отнесены
ховного суда Республики Узбекистан в те- обстоятельства, объективно препятствую-
чение одного года со дня принятия поста- щие совершению процессуальных дей-
новления суда апелляционной инстанции ствий (например, чрезвычайные ситуации,
(статьи 284, 285 ЭПК). наводнения, эпидемии, пандемия, каран-
тин, неосведомленность лица, не привле-
5. Согласно части четвертой статьи 119 ченного к участию в деле, о правах и обя-
ЭПК, срок подачи кассационной жалобы занностях которого суд принял решение в
(протеста) исчисляется со дня, следующе- судебном акте).
го за днем принятия постановления суда
апелляционной инстанции, и истекает в Нахождение представителя юридиче-
соответствующее число последнего меся- ского лица в командировке, отпуске, от-
ца данного срока. При этом объявление сутствие юриста, отсутствие денежных
только резолютивной части постановления средств для оплаты помощи представителя
суда апелляционной инстанции не влияет или уплаты государственной пошлины не
на исчисление сроков подачи кассацион- могут рассматриваться в качестве уважи-
ной жалобы (протеста), но учитывается тельной причины пропуска срока кассаци-
при разрешении ходатайства о восстанов- онного обжалования юридическим лицом.
лении срока.
8. Ходатайство о восстановлении про-
Если кассационная жалоба (протест) пущенного срока на подачу кассационной
отправлена по почте до двадцати четырех жалобы (протеста), поданное после исте-
часов последнего дня процессуального чения трехмесячного срока, установлен-
срока, срок не считается пропущенным. ного частью второй статьи 285 ЭПК, под-
В этом случае дата подачи кассацион- лежит отклонению. Кассационная жалоба
ной жалобы (протеста) определяется (протест) подлежит отказу в принятии к
по штемпелю на конверте, квитанции о производству, если в восстановлении про-
приеме заказной корреспонденции либо пущенного годичного срока на подачу кас-
иному документу, подтверждающему сационной жалобы (протеста) отказано
прием корреспонденции. (пункт 4 части первой статьи 291 ЭПК).

6. Пропущенный срок подачи касса- 9. Вопрос о восстановлении пропущен-
ционной жалобы (протеста) может быть ного срока подачи кассационной жалобы
восстановлен судьей суда кассационной (протеста) обсуждается при решении воп-
инстанции по ходатайству заинтересован- роса о принятии к производству кассаци-
ного лица, если оно заявлено не позднее онной жалобы (протеста).
трех месяцев со дня истечения срока по-
дачи кассационной жалобы (протеста) и Определение об отказе в принятии кас-
причины пропуска срока судом признаны сационной жалобы (протеста) в связи с
уважительными (часть вторая статьи 285 пропуском срока может быть обжаловано
ЭПК). (опротестовано) в порядке, предусмотрен-
ном статьей 306 ЭПК.

«ПРАВОСУДИЕ»
№ 2 / 2022

МАТЕРИАЛЫ ПЛЕНУМА ВЕРХОВНОГО СУДА 47

10. Поскольку статьей 286 ЭПК уста- пошлины и почтовых расходов, за исклю-
новлены требования к форме и содержа- чением случаев произведения оплаты в
нию кассационной жалобы (протеста), электронном виде.
судья в каждом случае должен проверить
соблюдение лицом, подавшим кассацион- Несоблюдение указанных требований
ную жалобу (протест), указанных в законе является основанием для возвращения
требований. жалобы на основании пунктов 2–4 части
первой статьи 292 ЭПК, а протеста – на
Следует иметь в виду, что направление основании пунктов 2–3 части первой
или вручение лицам, участвующим в деле, статьи 292 ЭПК.
копий кассационной жалобы (протеста) и
приложенных к ней документов по закону 12. При подписании жалобы не допуска-
отнесено к обязанности лица, подавшего ется использование факсимиле, за исклю-
кассационную жалобу (протест), что долж- чением случаев, установленных законода-
но подтверждаться квитанцией об отправ- тельством.
лении заказного письма, распиской об их
получении и т. п. Если при принятии жалобы у судьи воз-
никнут сомнения в наличии у лица, подпи-
11. Согласно закону (статья 288 ЭПК) к савшего жалобу, права на ее подписание
кассационной жалобе прилагаются: в соответствии с учредительными доку-
ментами, судья принимает кассационную
документы, подтверждающие уплату госу- жалобу к производству и предлагает за-
дарственной пошлины и почтовых расходов; явителю представить доказательства, под-
тверждающие его полномочия на подписа-
документ, подтверждающий направле- ние жалобы. При непредставлении такого
ние или вручение другим лицам, участ- доказательства суд кассационной инстан-
вующим в деле, копии кассационной жало- ции оставляет жалобу без рассмотрения на
бы и приложенных к ней документов, кото- основании части первой статьи 295 ЭПК.
рые у них отсутствуют;
13. При решении вопроса о соблюдении
в случае подписания кассационной лицом, подавшим кассационную жало-
жалобы представителем – документ, бу, требования об уплате государственной
подтверждающий полномочия на ее под- пошлины в установленных законом поряд-
писание. ке и размерах, судье следует руководство-
ваться пунктом 2 статьи 5, статьей 9 Зако-
К кассационному протесту прилагается на Республики Узбекистан «О государ-
документ, подтверждающий направление ственной пошлине» и приложением к ука-
или вручение другим лицам, участвующим занному Закону «Размеры ставок государ-
в деле, копии кассационного протеста и при- ственной пошлины».
ложенных к нему документов, которые у них
отсутствуют, копии обращения стороны по Ходатайство об отсрочке, рассрочке
делу, рассмотренному без участия прокурора. уплаты государственной пошлины подле-
жит разрешению судьей при принятии кас-
К кассационной жалобе (протесту) на сационной жалобы.
определение о возвращении апелляцион-
ной жалобы (протеста) и об отказе в при- 14. Разъяснить, что судья суда касса-
нятии апелляционной жалобы (протеста) ционной инстанции вправе истребовать
должны быть также приложены возвра- из суда дело по кассационной жалобе
щенная жалоба (протест) и документы, (протесту).
приложенные к ней при подаче в суд.
Вопрос об истребовании дела разрешает-
К кассационной жалобе должны быть ся судьей в определении о принятии касса-
приложены подлинники документов, под- ционной жалобы (протеста) к производству.
тверждающих уплату государственной

«ПРАВОСУДИЕ»
№ 2 / 2022

48 МАТЕРИАЛЫ ПЛЕНУМА ВЕРХОВНОГО СУДА

15. Поступившая кассационная жалоба ке следующие определения суда первой и
(протест) изучается судьей суда кассаци- апелляционной инстанций:
онной инстанции, который в пятидневный
срок, предусмотренный частью второй ста- о разбирательстве дела в закрытом су-
тьи 289 ЭПК, выносит одно из следующих дебном заседании (статья 11 ЭПК);
определений:
о результатах рассмотрения вопроса о
о принятии кассационной жалобы (про- самоотводе или отводе судьи, прокурора,
теста) к производству и истребовании дела; эксперта, специалиста, секретаря судеб-
ного заседания, переводчика (статья 23
об отказе в принятии кассационной жа- ЭПК);
лобы (протеста);
о передаче дела в другой экономический
о возвращении кассационной жалобы суд по подсудности (статья 39 ЭПК);
(протеста).
о привлечении или об отказе в привле-
Копия определения, вынесенного по ре- чении к участию в деле другого ответчика
зультатам рассмотрения кассационной жа- (статья 44 ЭПК);
лобы (протеста), направляется лицам, уча-
ствующим в деле, не позднее следующего о замене ненадлежащего ответчика (ста-
дня со дня вынесения определения. тья 45 ЭПК);

16. Разъяснить, что кассационная жало- о привлечении третьих лиц к участию в
ба государственных органов и иных лиц, за деле (статьи 47, 48 ЭПК);
исключением Уполномоченного при Пре-
зиденте Республики Узбекистан по защи- о привлечении специалиста к участию в
те прав и законных интересов субъектов судебном заседании (статья 57 ЭПК);
предпринимательства, подлежит отказу
в принятии к производству на основании об истребовании доказательств и ос-
пункта 1 части первой статьи 291 ЭПК, мотре доказательств в месте их нахожде-
если дело возбуждено не на основании их ния (статьи 69, 70 ЭПК);
исковых заявлений.
о возвращении вещественных доказа-
Кассационная жалоба, поданная Упол- тельств (статья 79 ЭПК);
номоченным при Президенте Республи-
ки Узбекистан по защите прав и законных о назначении экспертизы или об откло-
интересов субъектов предприниматель- нении ходатайства о назначении эксперти-
ства, на судебный акт, принятый по спо- зы (статья 80 ЭПК);
ру, возникшему между субъектами пред-
принимательства, а также по спору, не о судебном поручении (статья 91 ЭПК);
связанному с предпринимательской де- об исполнении судебного поручения
ятельностью, также подлежит отказу в (статья 92 ЭПК);
принятии к производству по тем же ос- о возобновлении производства по делу
нованиям. (статья 106 ЭПК);
о восстановлении процессуальных сро-
17. Кассационная жалоба (протест), по- ков (статья 123 ЭПК);
данная на судебный акт, не подлежащий о продлении или об отказе в продлении
обжалованию (опротестованию) в касса- процессуального срока (статья 124 ЭПК);
ционном порядке, подлежит отказу в при- об отказе в утверждении мирового сог-
нятии на основании пункта 2 части первой лашения (статья 134 ЭПК);
статьи 291 ЭПК. об отмене судебного приказа (статья 147
ЭПК);
По закону не подлежат обжалованию о принятии искового заявления к про-
(опротестованию) в кассационном поряд- изводству и возбуждении дела (статья 153
ЭПК);
о принятии либо отказе в принятии из-
менения основания или предмета иска,

«ПРАВОСУДИЕ»
№ 2 / 2022


Click to View FlipBook Version