การรับรู้เกี่ยวกับการจัดงานประเพณีบุญบั้งไฟจังหวัดยโสธร

รายงานการวิจัยฉบับสมบรู ณ
เร่ือง

การรับรเู กี่ยวกับการจัดงานประเพณบี ญุ บ้ังไฟจังหวัดยโสธร

โดย
สญั ญา เคณาภมู ิ และคณะ

รายงานวจิ ัยฉบับน้ีไดรบั ทนุ สนบั สนนุ การวิจยั จาก
สํานกั งานวฒั นธรรมจงั หวัดยโสธร
กระทรวงวัฒนธรรม
ประจาํ ปงบประมาณ พ.ศ.2563

รายงานการวิจัยฉบบั สมบรู ณ
เรื่อง

การรบั รูเกี่ยวกับการจัดงานประเพณบี ุญบ้ังไฟจงั หวดั ยโสธร

โดย
สัญญา เคณาภูมิ และคณะ

รายงานวจิ ัยฉบับน้ีไดรบั การสนบั สนนุ ทุนวจิ ัยจาก
สาํ นกั งานวฒั นธรรมจงั หวดั ยโสธร
กระทรวงวฒั นธรรม
ประจําปงบประมาณ 2563

บทสรปุ สาํ หรบั ผบู รหิ าร
(Executive Summary)

การวิจัยเร่ือง “การรบั รเู กี่ยวกบั การจัดงานประเพณบี ญุ บั้งไฟจังหวัดยโสธร” ในครั้งนี้เปนการ
วิจัยเชิงปริมาณและเชิงคุณภาพ ซ่ึงในเชิงปริมาณใชวิธีการวิจัยเชิงสํารวจและเก็บรวบรวมขอมูลดวย
แบบสอบถาม มีวัตถุประสงคเพื่อ ๑) เพ่ือศึกษาการรับรูเก่ียวกับการจัดงานประเพณีบุญบั้งไฟจังหวัด
ยโสธร ๒) เพ่ือศึกษาความพึงพอใจของผูเขารวมโครงการเพ่ือสรางการรับรูเกี่ยวกับการจัดงาน
ประเพณีบุญบั้งไฟจังหวัดยโสธร ๓) เพื่อศึกษาความตองการของประชาชนเกี่ยวกับการจัดงาน
ประเพณีบุญบั้งไฟจังหวัดยโสธร และการวิจัยเชิงคุณภาพโดยมีวัตถุประสงคเพ่ือศึกษาแนวทางการ
การสงเสรมิ สนับสนุนการนําทุนทางวัฒนธรรมเกี่ยวกับการจัดงานประเพณีบุญบ้ังไฟจังหวัดยโสธรมา
สรางคุณคาทางสังคมและเพิ่มมูลคาทางเศรษฐกิจ สรางแหลงอาชีพและรายไดใหกับคนในชุมชน
ทองถ่นิ และเพ่ือศึกษาขอเสนอแนะเกี่ยวกับการจัดงานประเพณีบุญบ้ังไฟจังหวัดยโสธร ซ่ึงประชากรที่
ใชในการสํารวจคร้ังนี้ ไดแก กลุมตัวอยางเปาหมายในการศึกษา ประชาชนท่ีเขากิจกรรมโครงการ
จัดการประชุมเพ่ือสรางการรับรูเก่ียวกับการจัดงานประเพณีบุญบั้งไฟจังหวัดยโสธร ประจําป พ.ศ.
๒๕๖๓ จํานวน ๔๕๐ คน เคร่ืองมือท่ีใชในการวิจัยในครั้งนี้ เปนแบบสอบถาม (Questionnaire)
เกย่ี วกบั การรับรูเก่ยี วกับการจดั งานประเพณีบุญบ้งั ไฟจงั หวดั ยโสธร

การวิจยั พบวา
๑.ระดับความคิดเห็นเกี่ยวกับการการจัดงานประเพณีบุญบ้ังไฟจังหวัดยโสธร มีคาเฉลี่ยที่
ระดบั มาก ( X = ๔.17) คดิ เปนรอยละ ๘๓.๔๐

เมื่อพจิ ารณาเปนรายดานปรากฏวา โดยเรียงลาํ ดับจากมากไปหานอยดังน้ี
อันดับแรก คือ ดานความรูความเขาใจเกี่ยวกับการจัดงานประเพณีบุญบ้ังไฟจังหวัด

ยโสธร มคี าเฉลย่ี ท่ีระดับมาก ( X = 4.18) คิดเปนรอยละ ๘๓.๖๐
อันดับที่สอง คือ ทัศนคติตอการจัดงานประเพณีบุญบ้ังไฟจังหวัดยโสธรมีคาเฉลี่ยที่

ระดบั มาก ( X = 4.18) คิดเปนรอยละ ๘๓.๖๐
อันดับที่สาม คือ ความตองการในการจัดงานประเพณีบุญบ้ังไฟจังหวัดยโสธรมี

คาเฉลี่ยที่ระดบั มาก ( X = 4.15) คดิ เปนรอยละ ๘๓.๐๐
๒. ความพึงพอใจตอช่ือโครงการ พบวา โดยรวมผูเขารวมประชุมมีระดับความพึงพอใจท่ี

ระดบั มาก มีคาเฉล่ยี ทร่ี ะดับ ( X = 4.04) คิดเปนรอยละ ๘๐.๔๐

ขอเสนอแนะ
ผลการวเิ คราะหขอมลู สรปุ ขอเสนอไดดงั ตอไปนี้
1. ขอเสนอแนะเชงิ นโยบาย

๑.๑ เห็นควรยกเลิกหรือแกไขประกาศจังหวัดยโสธรเร่ือง มาตรการปองกันและรักษา
ความปลอดภัยและการดูแลความสงบเรียบรอยของประชาชนในการจุดและปลอยหรือกระทําการ
อยางใดเพือ่ ใหบ้งั ไฟ ตะไลหรือวัสดุท่คี ลายคลงึ กันขึน้ สอู ากาศ

ข

๑.๒ สภาวัฒนธรรมและสํานักงานวัฒนธรรมจังหวัดหรือหนวยงานราชการที่เก่ียวของ
ควรจัดทําแผนแมบทแนวทางการนําทุนทางวัฒนธรรมมาสรางคุณคาทางสังคมและเพ่ิมมูลคาทาง
เศรษฐกิจในชมุ ชนทองถิ่น

๑.๓ หนวยงานระดับจงั หวดั หรือระดบั กระทรวงควรมีแนวทางในการจัดสรางพิพิธภัณท
บงั้ ไฟ พพิ ิธภัณทมชี ีวติ เพื่อสงเสริมการทองเท่ียวเชิงวัฒนธรรมข้ึนในจังหวัด ตลอดท้ังจัดสรางหมูบาน
ชุมชุนบงั้ ไฟขนึ้

2. ขอเสนอแนะในการวิจยั คร้ังตอไป
๒.๑ ควรทําการศกึ ษาวจิ ัยเรือ่ งผลกระทบดานตางๆของการจัดงานประเพณีบุญบ้ังไฟ
๒.๒ ควรทําการวิจยั เรือ่ งแนวทางการยกระดับสินคาทางวัฒนธรรมสูเศรษฐกิจทองเท่ียว

เชิงสรางสรรคแบบยง่ั ยนื แบบยงั ยืน : กรณีศึกษาบุญบัง้ ไฟจงั หวัดยโสธร

คาํ นาํ

งานวิจัยแนวทางการสรางการรับรูเก่ียวกับการจัดงานประเพณีบุญบั้งไฟจังหวัดยโสธร มี
วัตถุประสงคเพื่อศึกษาการรับรูเกี่ยวกับการจัดงานประเพณีบุญบั้งไฟจังหวัดยโสธร ศึกษาความพึง
พอใจของผูเขารวมโครงการเพ่ือสรางการรับรูเก่ียวกับการจัดงานประเพณีบุญบ้ังไฟจังหวัดยโสธร
ศึกษาความตองการของประชาชนเกี่ยวกับการจัดงานประเพณีบุญบ้ังไฟจังหวัดยโสธร ศึกษาแนวทาง
การ ส ราง การ รั บรู เ กี่ยว กับกา รจัด งาน ประเ พณีบุ ญบ้ังไ ฟจัง หวัด ยโ สธ ร ตล อดจ น การ นําทุ นทา ง
วัฒนธรรมมาสรางคุณคาทางสังคมและเพ่ิมมูลคาทางเศรษฐกิจ สรางแหลงอาชีพและรายไดใหกับคน
ในชุมชนทองถ่นิ และศึกษาขอเสนอแนะเกย่ี วกับการจัดงานประเพณีบญุ บ้ังไฟจังหวัดยโสธร

มหาวทิ ยาลัยราชภฏั มหาสารคาม ไดรบั ความไววางใจสํานักงานวัฒนธรรมจังหวัดยโสธรและ
สภาวัฒนธรรมจังหวัดยโสธรใหเปนผูดําเนินการวิจัยแนวทางการสรางการรับรูเก่ียวกับการจัดงาน
ประเพณีบุญบ้ังไฟจังหวัดยโสธร ซึ่งนับเปนเกียรติอยางย่ิงท่ีมหาวิทยาลัย ไดมีสวนรวมในการ
กอใหเกดิ ความรวมมอื และใหบริการทางวิชาการใหกบั ทองถนิ่ ขอขอบคณุ ประชาชน สวนงานราชการ
ทุกภาคสวนในเขตจังหวัดยโสธรคณะผูบริหารและเจาหนาที่สํานักงานวัฒนธรรมจังหวัดยโสธรและ
สภาวัฒนธรรมจังหวัดยโสธรท่ีมีสวนรวมในการใหขอมูลจนทําใหการดําเนินการวิจัยในครั้งนี้ สําเร็จ
ลลุ วงไปไดดวยดี

รองศาสตราจารย ดร.สญั ญา เคณาภูมิ
หัวหนาโครงการวิจัย

มหาวิทยาลยั ราชภัฏมหาสารคาม

สารบญั หนา

บทสรปุ สําหรบั ผบู ริหาร ก
คํานาํ ค
สารบัญ ง
ฉ
สารบญั ตารางและสารบญั แผนภาพ
1
บทท่ี 1 บทนาํ 3
4
ภมู หิ ลงั .................................................................................................... 4
วตั ถุประสงคของการวิจยั ........................................................................ 6
ขอบเขตของการวิจยั ...............................................................................
คํานิยามเฉพาะทใี่ ชในการวจิ ยั ................................................................ 8
ประโยชนที่จะไดรบั จากการสํารวจ......................................................... 13
18
บทท่ี 2 เอกสารและงานวิจัยที่เก่ยี วของ 26
33
แนวคดิ และทฤษฎีการรบั รูและการสรางการรับรู……………………........… 37
แนวคิดและทฤษฎเี กี่ยวกบั ความพึงพอใจ………….....................…....……. 45
แนวคิดทฤษฎเี กีย่ วกับวัฒนธรรม…………….............................……......... 49
แนวคิดเก่ยี วกับสินคาทางวฒั นธรรมและทุนทางวฒั นธรรม ….............. 54
แนวคดิ และทฤษฎเี ก่ยี วกบั สินคาทางวัฒนธรรม………………………………. 57
แนวคิดเศรษฐกิจทองเทย่ี วเชงิ สรางสรรคแบบยั่งยืน………………………... 59
แนวทางการยกระดบั สินคาทางวฒั นธรรมหรือทุนทางวฒั ธรรม............
แนวคิดเกี่ยวกบั บุญบง้ั ไฟ……………………………………………………………… 59
สภาพทวั่ ไปและขอมูลพ้นื ฐานพ้ืนท่ใี นการวจิ ัย………..…....………………… 59
งานวจิ ัยที่เก่ียวของ……………………………………….…............………………… 61
กรอบแนวคิดในการวิจยั ......................................................................... 62
62
บทท่ี 3 วธิ ดี าํ เนินการวิจยั

ประชากรและกลมุ ตัวอยาง………………………...….......………....................
ตัวแปรทใ่ี ชในการวจิ ยั ............................................................................
เครอื่ งมอื ท่ีใชในการเกบ็ รวบรวมขอมลู …………………….......………………..
การสรางและตรวจสอบคณุ ภาพเคร่ืองมือ………………….........................
การเกบ็ รวบรวมขอมูล………………...……………………................................

การวิเคราะหขอมลู ……………...………………............….......…….................. จ
สถติ ทิ ใ่ี ชในการวิจยั ……………………...…………...….......….….......................
การตรวจแบบการวัดและการใหคะแนน................................................. 63
การนําเสนอขอมูล………………………………………………………………………… 64
64
บทที่ 4 ผลการวเิ คราะหขอมูล 65

สญั ลักษณที่ใชในการเสนอวิเคราะหขอมูล.............................................. 66
ลําดับข้นั ตอนในการเสนอวเิ คราะหขอมูล............................................... 66
ผลการวเิ คราะหขอมูล............................................................................ 67

บทท่ี 5 สรุป อภิปรายผลและขอเสนอแนะ 82
85
สรุปผล.................................................................................................... 86
อภิปรายผล............................................................................................. 87
ขอเสนอแนะ........................................................................................... 91
92
บรรณานุกรม................................................................................................. 98
ภาคผนวก...................................................................................................... 105

ผนวก ก แบบสอบถามในการวจิ ยั ....................................................................
ผนวก ข ภาพถายการจดั เก็บขอมูล..................................................................
ผนวก ค คณะผูวจิ ัย..........................................................................................

สารบัญตาราง

ตารางท่ี หนา
4.1
4.2 ขอมูลท่ัวไปของผูตอบแบบสอบถามเก่ียวกับเพศ อายุ การศึกษา อาชีพ รายได
4.3
4.4 รายจาย ตําแหนง และภมู ลิ ําเนา............................................................................. 67
4.5
4.6 คาเฉลี่ย สวนเบ่ียงเบนมาตรฐาน และระดับความคิดเห็นเกี่ยวกับการจัดงานประเพณีบุญ

บ้งั ไฟจังหวดั ยโสธร โดยรวมและรายดาน......................................................... 69

คาเฉล่ีย สวนเบ่ียงเบนมาตรฐาน และระดับความรูความเขาใจเกี่ยวกับการจัดงาน

ประเพณบี ุญบ้ังไฟจังหวดั ยโสธร รายดานและรายขอ ……………………............……………….. 70

คาเฉลี่ย สวนเบ่ียงเบนมาตรฐาน และระดับทัศนคติตอการจัดงานประเพณีบุญบั้งไฟ

จงั หวัดยโสธร รายดานและรายขอ……………………......................……………………………….. 71

คาเฉลี่ย สวนเบี่ยงเบนมาตรฐาน และระดบั ความตองการการจัดงานประเพณีบุญบั้งไฟ

จงั หวัดยโสธร รายดาน………………………………………………………….................................... 72

คาเฉลี่ย สวนเบยี่ งเบนมาตรฐาน และระดบั ความพึงพอใจตอการจัดโครงการจัดประชุม

เพื่อสรางการรับรเู กย่ี วกับการจัดงานประเพณีบุญบ้ังไฟจังหวดั ยโสธร….......................... 73

ช

สารบัญแผนภาพ

ภาพท่ี หนา

2.1 กรอบแนวคิดทใ่ี ชในการวจิ ยั ………………………………...........……………........................... 59
4.1 แนวทางการนําทุนทางวัฒนธรรมมาสรางคุณคาทางสงั คมและเพม่ิ มูลคาทาง

เศรษฐกิจในชุมชนทองถ่นิ ………………………………………………………………………………… 80

บทท่ี ๑
บทนํา

๑. ภูมิหลัง

บุญบั้งไฟ เปนประเพณีหนึ่งของภาคอีสานของประเทศไทยและรวมไปถึงประเทศสาธารณรัฐ
ประชาธปิ ไตยประชาชนลาว โดยมีตํานานมาจากนิทานพ้ืนบานของภาคอีสานเรื่องพญาคันคาก เรื่อง
ผาแดงนางไอ ซึ่งในนิทานพื้นบานดังกลาวไดกลาวถึง การท่ีชาวบานไดจัดงานบุญบั้งไฟขึ้นเพื่อเปน
การบูชาพญาแถน หรือเทพวัสสกาลเทพบุตร ซ่ึงชาวบานมีความเช่ือวา พญาแถนมีหนาท่ีคอยดูแลให
ฝนตกถกู ตองตามฤดูกาล และมีความชื่นชอบไฟเปนอยางมาก หากหมูบานใดไมจัดงานบุญบั้งไฟบูชา
ฝนก็จะไมตกถูกตองตามฤดูกาล อาจกอใหเกิดภัยพิบัติกับหมูบานได โดยประเพณีบุญบ้ังไฟ นิยมทํา
กันในเดือนหก ถือเปนประเพณีสําคัญที่จะขาดไมได เพราะตั้งแตโบราณจนถึงปจจุบัน ชาวอีสานมี
ความเชอื่ วา ถาปใดไมจดั งานบญุ บั้งไฟ ฟาฝนก็จะไมตกตองตามฤดูกาล เกิดความแหงแลง ไมมีน้ําทํา
นา แตถาปใดจัดงานประเพณีบุญบ้ังไฟ ฟาฝนก็จะตกตองตามฤดูกาล เกิดความอุดมสมบูรณ
ปราศจากโรคภัย และชาวบานยังมีความเช่ือวามีโลกมนุษย โลกเทวดาและโลกเทวดา มนุษยอยูใต
อิทธิพลของเทวดา การรําผีฟาเปนตัวอยางท่ีแสดงออกทางดานการนับถือเทวดา และเรียกเทวดาวา
“แถน” เม่ือถือวามแี ถนก็ถอื วา ฝน ฟา ลม เปนอิทธิพลของแถน หากทําใหแถนโปรดปราน มนุษยก็
จะมีความสุข ดังน้ันจึงมีพิธีบูชาแถน การจุดบั้งไฟก็อาจเปนอีกวิธีหนึ่งที่แสดงความเคารพหรือสง
สัญญาณความภักดีไปยังแถน ชาวอีสานจํานวนมากเชื่อวาการจุดบ้ังไฟเปนการขอฝนจากพญาแถน
และมีนิทานปรัมปราเชนนี้อยูทั่วไป แตความเชื่อนี้ยังไมพบหลักฐานท่ีแนนอน นอกจากน้ีใน
วรรณกรรมอสี านยังมีความเชือ่ อยางหนงึ่ คอื เรอ่ื งพญาคนั คาก หรือคางคก พญาคันคากไดรบกับพญา
แถนจนชนะแลวใหพญาแถนบันดาลใหฝนตกลงมายังโลกมนุษย โดยมนุษยจะจดุ บัง้ ไฟเปนสัญญาณใน
การขอฝนจากพญาแถน

งานบุญบั้งไฟจึงถือเปนงานประเพณีประจําปท่ีสําคัญของชาวอีสาน พอใกลถึงวันงานชาว
อีสานไมวาจะอยูท่ีไหนก็จะกลับบานไปรวมงานบุญบ้ังไฟซ่ึงเปนงานท่ีสรางความรักความสามัคคีของ
คนในชุมชนทองถิ่นเปนอยางดี สําหรับการจัดงานประเพณีบุญบ้ังไฟของจังหวัดยโสธร มีความเช่ือ
เก่ยี วกบั การบชู าพระยาแถนทม่ี ีหนาทีค่ อยดูแลใหฝนตกถกู ตองตามฤดกู าล และมีความช่ืนชอบไฟเปน
อยางมาก จงึ ไดมกี ารจดั งานบุญบัง้ ไฟบชู าทกุ ปเพอ่ื ใหฝนตกถกู ตองตามฤดูกาล ซ่ึงงานประเพณีบุญบ้ัง
ไฟจังหวัดยโสธร จะจัดขึ้นในวันศุกร เสาร อาทิตย สัปดาหที่สองของเดือนพฤษภาคมในทุกป โดยใน
งานประเพณีบุญบัง้ ไฟของจงั หวดั ยโสธร ยังมีความโดดเดนในการจัดกิจกรรมมากมายซึ่งวันแรก จะมี
การประกวดกาพยเซิ้งบ้ังไฟ การประกวดกองเชียร การประกวดธิดาบ้ังไฟ เปนตน เพ่ือสรางสีสันใน
การจัดงาน สวนวันท่ีสองจะเปนการประกวดขบวนแหบั้งไฟสวยงาม และบั้งไฟโบราณ ซ่ึงจะมีขบวน
บั้งไฟสวยงามในเขตเทศบาลเมืองยโสธร และขบวนบ้ังไฟแบบโบราณพรอมขบวนการรําเซิ้งแบบ
โบราณ จากท้งั 9 อาํ เภอของจังหวดั ยโสธร เพอื่ รวมอนรุ ักษ สืบสาน สืบทอดประเพณีวัฒนธรรมอันดี
งามใหคงอยอู ยางย่ังยนื สบื ไป

2

ประเพณีบุญบั้งไฟของจังหวัดยโสธร ถือเปนสินคาทางวัฒนธรรมหรือทุนทางวัฒนธรรมของ
จังหวัด ท่ีทรงคุณคา โดงดังเปนท่ีรูจักไปทั่วประเทศและท่ัวโลก เปนผลพวงมาจากการสนับสนุนจาก
หลายภาคสวนทั้งคนในชมุ ชนและหนวยงานภาคราชการ ภาคการทองเทย่ี ว สรางรายไดทางเศรษฐกิจ
ในกับชุมชนจังหวัดยโสธรในแตละปอยางมาก แตผูวิจัยกลับมองเห็นวาประเพณีบุญบ้ังไฟแมจะเปน
บุญประจาํ ปทีย่ ิ่งใหญชวนใหผคู นอยากเดินทางมาทองเทยี่ วเพ่ือชมงานประเพณีและสรางรายไดใหกับ
ชุมชนชาวยโสธรดังกลาวก็จริง แตประเพณีบุญบั้งไฟน้ีจะเปนประพณีท่ีจัดข้ึนในชวงเทศกาลกอนการ
เพาะปลูกหรือกอนฤดูทํานาเทานั้น ปจจุบันนโยบายรัฐบาลก็มีขอกําหนดใหจัดประเพณีข้ึนไดเพียง
เดือนเดียวเทาน้ัน จะเห็นไดวาเม่ือถึงเทศกาลประเพณีบุญบั้งไฟของจังหวัดยโสธร จะมีนักทองเที่ยว
จากท่วั สารทศิ เดินทางมาในพ้ืนทีจ่ งั หวัดยโสธร ทําใหเกิดการกระตนุ การทองเท่ยี วไดอยางดี เศรษฐกิจ
ในจังหวัดไดรับผลในทางที่ดี เกิดการจับจายใชสอยอยางคึกคัก แตเม่ือผานพนเทศกาลทองเท่ียว
ประเพณีบุญบั้งไฟ จังหวัดยโสธรก็จะกลับสูสภาวการณเดิม คือความซบเซาของเศรษฐกิจ ถึงแม
จังหวัดจะพยายามกระตุนการทองเที่ยว พยายามจะสรางแลนดมารคเพื่อกระตุนการทองเที่ยวดังท่ี
กลาวขางตน ก็ไมเพียงพอที่จะทําใหนักทองเท่ียวเมื่อมาถึงจังหวัดยโสธรแลวดึงดูดใหนักทองเที่ยวอยู
พักคางแรมในพื้นที่จังหวัดยโสธรได นั่นเปนเหตุผลท่ีควรจะมีการศึกษาถึงการหาแนวทางที่จะ
ยกระดับวัฒนธรรมการทองเท่ียวโดยใชวัฒนธรรมที่โดดเดนของจังหวัดมาพัฒนาศักยภาพเพ่ือ
ยกระดับสินคาทางวัฒนธรรมบุญบั้งไฟใหเกิดประโยชนในเชิงการทองเท่ียว เพ่ือสงเสริมสนับสนุน
เศรษฐกิจของคนในชุมชนไดแบบย่ังยืนและสงางาม กลาวคือสามารถสรางสินคาทางวัฒนธรรมหรือ
ทนวัฒนธรรมบุญบ้ังไฟน้ี ใหกลายเปนสินคาทางวัฒนธรรมท่ีสามารถสงเสริมเศรษฐกิจใหกับผูคนใน
จงั หวดั ยโสธรไดอยางตอเน่อื งเปนประจาํ ทุกวัน

ในปจจุบันที่การทองเท่ียวน้ันเปนประเด็นยุทธศาสตรหนึ่งของการพัฒนาเศรษฐกิจเชิง
สรางสรรค ที่การทองเที่ยวถูกบรรจุอยูในแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติในรูปแบบของ
กิจกรรมการทองเที่ยวอยางสรางสรรค อันวาดวยการพัฒนาในมิติสังคมที่เนนการสรางคุณธรรม
จริยธรรม ลดความเหลื่อมล้ําในสังคม ที่เช่ือมโยงไปสูเศรษฐกิจเชิงสรางสรรค โดยเฉพาะใน
แผนพัฒนาเศรษฐกจิ และสังคมแหงชาติ ฉบับท่ี ๑๑ ทไี่ ดมงุ เนนเศรษฐกิจสรางสรรคท่ีสงเสริมใหมีการ
ผลิตสินคาและบริการโดยอาศัยความไดเปรียบเชิงทองเท่ียว โดยใชประโยชนจากทรัพยากรการ
ทองเที่ยวทางวฒั นธรรม อาทเิ ชน ประวัติศาสตร ประเพณี วิถีชีวิต ความเปนอยูผสมผสานกับความรู
ความคิดสรางสรรค และระดับเทคโนโลยีที่เหมาะสม เพื่อสรางความแตกตางใหกับสินคาและบริการ
รวมทั้งสามารถตอบสนองความตองการของผูบริโภค โดยสินคาและบริการเชิงสรางสรรคเหลานั้นมี
ลักษณะเดนรวมกันคือ มีความเปนเอกลักษณ ยากตอการลอกเลียนแบบ และมักนําเสนอขายตอ
นักทองเที่ยวไดราคา จึงนับเปนโอกาสอันดีในการสงเสริมรูปแบบการทองเที่ยวเชิงสรางสรรค หรือ
Creative tourism ใหเปนรูปแบบการทองเที่ยวท่ีตอบสนองตอการพัฒนาการทองเที่ยวไทยตอไปได
อยางย่ังยืน (ศลิษา ธีรานนท และ ประกาศิต โสภณจรัสกุล, ๒๕๕๙). การสงเสริมการทองเที่ยวเชิง
วฒั นธรรมที่ผานมาผูประกอบการทั้งที่เปนตัวแทนทองเท่ียวหรือผูใหบริการนําเที่ยว และสถาบันท่ีให
การสนับสนุนการทองเท่ียวไดพยายามคิดคนรูปแบบทางธุรกิจทองเที่ยวใหมๆ เชน ผูใหบริการดานท่ี
พกั มกี ารใชกลยุทธการตอนรับนักทองเที่ยวตางชาติดวยการแสดงการละเลนพ้ืนบานและดนตรีไทยผู

3

ใหบริการนําเท่ียวไดใชกลยุทธการบรรจุการทองเท่ียวเชิงวัฒนธรรมในรายการทองเที่ยว เพื่อเพิ่ม
มูลคา/คณุ คา (วรวทิ ย อวริ ุทธวรกลุ , ๒๕๕๓ : ๒๑)

จังหวัดยโสธร เปนจังหวัดที่สถาปนาข้ึนเม่ือ ป พ.ศ. ๒๕๑๕ นับถึงปจจุบันมีอายุ ๔๕ ป ซึ่ง
ตั้งอยูบนพ้ืนที่ราบสูงภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย มีประชากรราว ๕๐๐,๐๐๐ กวาคน
คนในจังหวัดยโสธรสวนใหญมีอาชีพเกษตรกรรม ทํานา ทําไร เน่ืองจากพื้นที่จังหวัดยโสธร มีแมช้ําชี
ไหลผานจึงนับไดวา จังหวัดยโสธรมีความอุดมสมบูรณมากในระดับหน่ึงเมื่อเปรียบเทียบกับจังหวัด
อื่นๆ ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ แหลงทองเท่ียวในจังหวัดยโสธรที่โดดเดนเปนท่ีรูจัก เชน พระธาตุ
กองขาวนอยฆาแม รอยพระพทุ ธบาท พระธาตอุ านนท หรือแมแตแหลงทองเที่ยวท่ีดําเนินสรางข้ึนมา
ใหมๆ เชน แลนดมารคพระญาคันคาก พญานาค หรือหาดบุงเมย หรือทะเลบัวแดง สิ่งเหลานี้เปน
แหลงทองเที่ยวทางวัฒนธรรม แหลงทองเที่ยวทางธรรมชาติท่ีเปนท่ีรูจักของนักทองเท่ียวโดยท่ัวไป
แตสิ่งท่ีทําใหทุกคนในประเทศนี้รวมไปถึงประชากรอีกหลายประเทศรูจักจังหวัดยโสธร และอยาก
เดินทางมาทองเที่ยวในจังหวัดยโสธรน่ันคือ การทองทองเที่ยวทางวัฒนธรรมที่นาประทับใจผูคนเมื่อ
ไดมาสัมผัส คอื ประเพณีบญุ บั้งไฟของชมุ ชนในพืน้ ที่จงั หวดั ยโสธร

สํานักงานวัฒนธรรมจังหวัดยโสธร รวมกับสภาวัฒนธรรมจังหวัดยโสธร จึงไดเล็งเห็น
ความสําคัญในประเพณีอันยิ่งใหญของพ่ีนองประชาชนในจังหวัดยโสธรจึงไดจัดทําโครงการจัดประชุม
เพ่ือสรางการรับรูเกี่ยวกับการจัดงานประเพณีบุญบ้ังไฟจังหวัดยโสธร ประจําปงบประมาณ พ.ศ.
๒๕๖๓ เพื่อเปนการอนุรักษ สืบสาน สืบทอดประเพณีวัฒนธรรมอันดีงามใหคงอยูอยางยั่งยืน รวมท้ัง
เปนการสงเสริมสนับสนุนการสรางการรับรูเก่ียวกับการจัดงานประเพณีบุญบั้งไฟจังหวัดยโสธร และ
เปนการนําทุนทางวัฒนธรรมมาสรางคุณคาทางสังคมและเพิ่มมูลคาทางเศรษฐกิจ สรางแหลงอาชีพ
และรายไดใหกับคนในชุมชนทองถิ่นไดอยางม่ันคง ม่ังค่ัง และยั่งยืนสืบไป จึงไดใหความไววางใจ
มหาวิทยาลัยราชภฏั มหาสารคามใหทําการศกึ ษาวิจยั ถงึ การรับรเู กย่ี วกบั การจัดงานประเพณีบุญบ้ังไฟ
จังหวัดยโสธร จากเหตุผลดังกลาวขางตน คณะผูวิจัยจึงเปนโอกาสอันดีที่จะทําการศึกษาวิจัยถึงการ
สรางแนวทางการรับรูตลอดทั้งแนวทางการยกระดับสินคาทางวัฒนธรรมบุญบ้ังไฟนี้เพื่อตอบสนอง
และสงเสริมเศรษฐกิจในชุมชนไดสรางสรรคและย่ังยืนตอพี่นองประชาชนของจังหวัดยโสธรและประ
ชานท่ัวไป ไดสัมผัสและชื่นชมความยิ่งใหญของประเพณีงานบุญบั้งไฟของจังหวัดยโสธรและไมอยาก
ใหเปนเพียงประเพณีที่เกิดขึ้นในเฉพาะเทศกาลเพาะปลูกฤดูกาลเดียวเทาน้ัน แตควรยกระดับสินคา
ทางวฒั นธรรมบุญบง้ั ไฟนีใ้ หเปนสินคาทางวัฒนธรรมท่ีสงเสริมเศรษฐกิจชุมชนอยางสรางสรรค ย่ังยืน
สรางความผาสุกใหกับคนในชุมชนผูเปนเจาของวัฒนธรรมเอง จึงมีความเห็นควรเนนย้ําอีกคร้ังวามี
ความจาํ เปนตองศึกษาวิจัยถึงแนวการสรางแนวทางการรับรูตลอดทั้งแนวทางการยกระดับสินคาทาง
วัฒนธรรมบุญบ้ังไฟ วาเปนอยางไรบาง มีความเปนไปไดมากนอยเพียงใด มีปญหาอุปสรรคใดหรือไม
ตลอดทั้งเพื่อนําผลการศึกษาเปนขอมูลใหกับหนวยงานที่เก่ียวของได นําไปสูการปฏิบัติไดจริงใน
อนาคต

๒.วตั ถุประสงคการวิจัย

๒.๑ เพื่อศึกษาการรบั รเู ก่ียวกับการจดั งานประเพณบี ุญบ้ังไฟจงั หวัดยโสธร

4

๒.๒ เพอ่ื ศึกษาความพงึ พอใจของผเู ขารวมโครงการเพื่อสรางการรบั รเู ก่ยี วกับการจัดงาน
ประเพณบี ญุ บั้งไฟจังหวดั ยโสธร

๒.๓ เพ่ือศึกษาความตองการของประชาชนเกี่ยวกับการจัดงานประเพณีบุญบ้ังไฟจังหวัด
ยโสธร

๒.๔ เพอื่ ศกึ ษาแนวทางการการสงเสรมิ สนับสนุนการนําทุนทางวฒั นธรรมเกี่ยวกบั การจัดงาน
ประเพณีบุญบ้ังไฟจังหวัดยโสธรมาสรางคุณคาทางสังคมและเพิ่มมูลคาทางเศรษฐกิจ สรางแหลง
อาชพี และรายไดใหกับคนในชมุ ชนทองถนิ่

๒.๕ เพอื่ ศกึ ษาขอเสนอแนะเกี่ยวกบั เก่ยี วกับการจดั งานประเพณบี ุญบั้งไฟจังหวดั ยโสธร

๓.ขอบเขตของการวิจยั

การวิจัย “การรับรูเก่ียวกับการจัดงานประเพณีบุญบ้ังไฟจังหวัดยโสธร” คณะผูวิจัยได
กาํ หนดขอบเขตของการวิจัย ไวดังนี้

1. ขอบเขตดานเน้ือหา คณะผูวจิ ยั ไดกาํ หนดตัวแปรไวดังนี้
1.1 ตัวแปรอิสระ คือ ปจจัยสวนบุคคลของผูที่ตอบแบบสอบถาม ซึ่งประกอบไปดวย

(1) เพศ (2) อายุ (3) ระดับการศึกษา (4) อาชีพ (5) รายไดตอเดือน (6) รายจายตอเดือน (๗)
ตําแหนงหนาที่ (๘) ภมู ิลําเนา

1.2 ตัวแปรตาม คือ การรับรูเกี่ยวกับการจัดงานประเพณีบุญบ้ังไฟจังหวัดยโสธร
ประกอบดวย

๑.๒.๑ ดานความรูความเขาใจในงานประเพณบี ุญบ้งั ไฟ
๑.๒.๒ ดานทศั นคตติ องานประเพณีบุญบงั้ ไฟ
๑.๒.๓ ดานความตองการจัดงานประเพณบี ุญบงั้ ไฟ
2. ขอบเขตดานประชากรและกลุมตวั อยาง
2.1 ประชากร ไดแก ประชาชนท่ีเปนท้ังเด็ก เยาวชน ประชาชน และเครือขายทาง
วัฒนธรรมท่ีมีภูมิลําเนาในพื้นท่ีจังหวัดยโสธร ในป พ.ศ. 2562 จํานวน 538,411 คน (กรมการ
ปกครอง,2562: ไมมีเลขหนา)
2.2 กลุมตัวอยาง ไดจากการสุมประชากรในขอ 2.1 โดยใชวิธีการคํานวณจากสูตร
คาํ นวณของทาโร ยามาเน (Taro Yamane) ไดขนาดกลุมตัวอยาง จํานวน 400 คน ผูวิจัยไดทําการ
เกบ็ ขอมลู กลุมตัวอยางจาํ นวน 450 ตวั อยาง ซึง่ จะทําใหผลการศึกษามีความนาเชือ่ ถอื มากยง่ิ ข้นึ
3. ขอบเขตดานระยะเวลา
สงิ หาคม- กันยายน พ.ศ. 2563

4.คํานิยามศพั ทเฉพาะทีใ่ ชในการวิจยั

ในการวิจัยเรื่องการรับรูเก่ียวกับการจัดงานประเพณีบุญบ้ังไฟจังหวัดยโสธรนั้น คณะผูวิจัย
กาํ หนดนิยามศัพทเฉพาะ เพื่อใหเกดิ ความเขาใจในงานทีว่ ิจัยครงั้ นี้ ดังนี้

การรบั รู หมายถึง กระบวนการของรางกาย พยายามทําความเขาใจในส่ิงที่ไดสัมผัสจาก
ส่ิงเรา โดยใชประสบการท่ีมีแปลผลขอมูลจากส่ิงเรานั้นใหเกิดเปนความหมายขึ้นขอมูลเราอวัยวะรับ

5

ความรูสึกใหแปรพลังงานเหลานั้นเปนกระแสประสาทเดินทางสูสมองจะเกิดความรูสึก เชน มองเห็น
ไดยิน นัน่ คอื การับรจู ึงเปนขบวนการรบั รู ประกอบดวย

ความรูความเขาใจในงานประเพณีบุญบ้ังไฟ หมายถึง วัฒนธรรมท่ีโดดเดนและ
เปนเอกลักษณของจังหวัดยโสธรจากอดีตท่ีทําใหผูคนตางพ้ืนท่ีรูจักยโสธรเพราะประเพณีบุญบั้งไฟ
ความเชื่อของชาวบานเกี่ยวกับการจัดงานบุญบั้งไฟวาเปนการขอฝนใหตกถูกตองตามฤดูกาลเปน
วัฒนธรรมท่ีดี ประเพณีบุญบั้งไฟทําใหเกิดความสามัคคี เกิดการมีสวนรวมและสรางรายไดทาง
เศรษฐกจิ ตอประชาชนในชุมชนพนื้ ทีค่ วามเชื่อของชุมชนเช่ือวาหากหมูบานใดไมจัดทําการจัดงานบุญ
บ้ังไฟบูชา ฝนก็จะไมตกถูกตองตามฤดูกาล อาจกอใหเกิดภัยพิบัติกับหมูบานไดเชน เกิดภัยแลง เปน
ตน การจัดงานบุญบ้ังไฟจึงสามารถจัดไดระหวางเดือนหกหรือพฤษภาคมถึงเขาพรรษาของทุกป
เร่ือยไปจนสิน้ ฤดูทาํ นา

ทัศนคติตองานประเพณีบุญบ้ังไฟ หมายถึง แนวความคิดเห็น, ความรูสึกนึกคิดที่
บุคคลมีตอส่ิงตาง ๆ รวมท้งั ตนเอง โดยมเี หตผุ ลประกอบในท่ีนีห้ มายถงึ การจัดงานบุญประเพณีบุญบ้ัง
ไฟถือวามีคุณคาทางวัฒนธรรมการจัดงานบุญประเพณีบุญบั้งไฟจะสามารถจัดกิจกรรมที่หลากหลาย
รวมทั้งการจัดงานบญุ ประเพณีบุญบงั้ ไฟสามารถถายทอดเร่ืองราววิถีชีวิต ในอดีตไดอยางสมบูรณการ
จดั งานบญุ ประเพณบี ญุ บ้ังไฟจะทาํ ใหเกดิ ความเขาใจในขนบธรรมเนียมประเพณีไดมากข้ึนการจัดงาน
บญุ ประเพณีบญุ บ้ังไฟถอื วาเปนการราํ ลึกเชิงถวิลหาอดีต

ความตองการจดั งานประเพณีบุญบ้ังไฟ หมายถึง ความตองการของคนยโสธรเปน
ผูกําหนดการจัดการวัฒนธรรมทองถ่ินนั้นดวยตนเอง ภาคราชการเพียงฝายสนับสนุนเทานั้นจังหวัด
ยโสธรควรจัดงานบุญบั้งไฟเปนไปตามแบบเดิมท่ีเคยจัดมาในอดีต รวมไปถึงจังหวัดยโสธรควรมี
พิพิธภัณฑมีชีวิตเกี่ยวกับบุญบั้งไฟเพื่อสงเสริมการทองเท่ียวของจังหวัด ถายทอดวัฒนธรรมโดยคน
ยโสธร การจัดงานบุญบ้ังไฟเปนการตอบสนองทางเศรษฐกิจในกับคนในจังหวัดยโสธรความตองการ
ของคนยโสธรเปนผูกําหนดการจัดการวัฒนธรรมทองถิ่นนั้นดวยตนเอง ภาคราชการเพียงฝาย
สนบั สนุนเทานน้ั

การรับรูการจัดงานประเพณีบุญบั้งไฟจังหวัดยโสธร หมายถึง การรับรูรับทราบ
ดวยวิธีการตางที่เก่ียวของกับประเพณีหน่ึงของภาคอีสานของไทยรวมไปถึงลาว ซึ่งมีตํานานมาจาก
นิทานพ้ืนบานของภาคอีสานเรื่องพระยาคันคาก เรื่องผาแดงนางไอ รวมท้ังการบูชาพระยาแถนหรือ
เทพวัสสกาลเทพบุตร ซ่ึง ชาวบานมีความเชื่อวา พระยาแถนมีหนาที่คอยดูแลใหฝนตกถูกตองตาม
ฤดกู าล และมคี วามช่ืนชอบไฟเปนอยางมาก หากหมูบานใดไมจัดทําการจัดงานบุญบั้งไฟบูชา ฝนก็จะ
ไมตกถกู ตองตามฤดูกาล อาจกอใหเกิดภยั พบิ ัติกับหมูบานได ชวงเวลาของประเพณีบุญบั้งไฟคือเดือน
หกหรือพฤษภาคมของทกุ ป

ความพึงพอใจ หมายถึง ความรูสึกนึกคิดหรือทัศนคติของบุคคลท่ีมีตอสิ่งใดสิ่งหนึ่งใน
หวงเวลาหนึ่ง สามารถเปนไปในทางท่ีดีหรือไมดีหรือในดานบวกและดานลบ ซ่ึงจะเกิดขึ้นก็ตอเมื่อสิ่ง
น้นั สามารถตอบสนองความตองการแกบคุ คลนน้ั อยางไร ในงานวิจัยฉบับนี้หมายถึงความพึงพอใจของ
ประชาชนที่มีตอการจัดโครงการสรางการรับรูเกี่ยวกับการจัดงานประเพณีบุญบ้ังไฟจังหวัดยโสธร
ประจําปงบประมาณ พ.ศ. ๒๕๖๓

6

วัฒนธรรม หมายถงึ สรรพส่งิ ทุกอยางทเ่ี ก่ยี วของกับ วถิ ีชีวิตของมนษุ ย ท้ังในสวนที่เปน
วตั ถแุ ละไมใชวตัถุที่เกิดขึ้นในคนรุนหนึ่งแลวถายทอดไปยังอีกรุนหน่ึง โดยอาจมีการปรับเปลี่ยน และ
พฒั นาไปตามยคุ สมยั ใหสอดคลองกับวิถีชีวิต และบริบทของสังคมของกลุมชนยุคน้ันๆ ทั้งนี้เพ่ือความ
อยูรอดของชวี ิต ซึง่ ตองดาํ เนินไปตามทฤษฎีนิเวศทางวัฒนธรรม และโครงสรางหนาที่ วัฒนธรรมอาจ
แบงออกไดท้ังที่เปนรูปธรรมและนามธรรม สามารถท่ีจะยึดโยงความเปนชาติ เปนแผนดินไดจาก
วัฒนธรรม สําหรับสรางเสริมความสามัคคี กลมเกลียว และความเปนปกแผนในหมูประชาชน
วัฒนธรรมจะชวยชักนําใหคนประพฤติศีล ปฏิบัติธรรม และพรอมที่จะเผชิญชีวิตรวมกันบนผืน
แผนดนิ เดยี วกนั ทัง้ ในยามสุข และยามทกุ ข

สินคาทางวัฒนธรรม หมายถึง สินคาและบริการท่ีวัฒนธรรมฝงตัวเปนสวนหน่ึงของ
สินคาหรือบริการนั้น ท่ีผูบริโภคไดรับมาไมใชเฉพาะตัวสินคา แตยังไดวัฒนธรรมท่ีฝงตัวในสินคาหรือ
บริการนั้นมาดวย สินคาหรือบริการแตละประเภทมีระดับความเขมขนของวัฒนธรรมท่ีไมเหมือนกัน
ซึ่งไมมีเกณฑหรือตัวเลขท่ีชัดเจนท่ีสามารถบอกระดับความเขมขนของวัฒนธรรมในสินคาเนื่องจาก
การวัดมูลคาของอุตสาหกรรมวัฒนธรรมนั้นจะกระทําไดยาก สินคาทางวัฒนธรรมอาจอยูในรูปของ
ส่ิงที่เปนแกนศิลปะ (Core Art Group) กลุมอุตสาหกรรมที่มีผลผลิต (Output)และกลุมที่อยูนอก
ขอบเขตวัฒนธรรมแตมีการใชเน้ือหาวัฒนธรรมเปนสวนหน่ึงในการผลิตสินคาและบริการไดแกการ
โฆษณา

ทุนทางวฒั นธรรม หมายถึง ส่ิงท่ีมีคุณคาและมีมูลคาที่สั่งสมมาในอดีตและถายทอดรุน
ตอรุน ท้ังเปนสิ่งท่ีจับตองไดและจับตองไมได โดยนําเอาวัฒนธรรมและภูมิปญญาเหลานั้นมาแปลง
เปนส่ิงที่มีคณุ คาและมีมูลคาทส่ี งผลใหเกิดประโยชนตอวิถีชีวิตและสังคมในที่สุด กระแสสังคมท่ีตั้งอยู
บนความรู ความคุนเคย และรสู ึกกบั ส่ิงทเ่ี กดิ ขึ้นและวิถีของวัฒนธรรมที่ครอบงําหรือมีอํานาจในสังคม
นนั้ เกยี่ วของกับคณุ คา ความรูคูภูมิปญญา และงานสรางสรรคอันเกิดจากการคนควา สิ่งท่ีดีงามท่ีคน
ในอดตี คดิ ทาํ ขน้ึ แสดงออกและสบื ทอดดวยการปฏิบัติ ทุนท่ีใชไปในการผลิตสินคาและบริการที่มีนัย
ทางวัฒนธรรม สินคาบรกิ ารใดท่มี ีวฒั นธรรมฝงตัวอยสู ินคาและบรกิ ารเหลานัน้ คือสนิ คาวฒั นธรรม

ประเพณีบญุ บั้งไฟ หมายถึง งานประเพณีหน่ึงในภาคอีสานของไทยรวมไปถึงลาว โดย
มีตํานานมาจากนิทานพื้นบานของภาคอีสานเรื่องพระยาคันคาก เร่ืองผาแดงนางไอ ซ่ึงในนิทาน
พ้ืนบานดังกลาวไดกลาวถึง การที่ชาวบานไดจัดงานบุญบั้งไฟขึ้นเพ่ือเปนการบูชา พระยาแถน หรือ
เทพวัสสกาลเทพบุตร ซ่ึง ชาวบานมีความเช่ือวา พระยาแถนมีหนาท่ีคอยดูแลใหฝนตกถูกตองตาม
ฤดกู าล และมคี วามชืน่ ชอบไฟเปนอยางมาก หากหมูบานใดไมจัดทําการจัดงานบุญบ้ังไฟบูชา ฝนก็จะ
ไมตกถูกตองตามฤดูกาล อาจกอใหเกิดภัยพบิ ัตกิ บั หมูบานได ชวงเวลาของประเพณีบุญบั้งไฟคือเดือน
หกหรือพฤษภาคมของทุกป นอกจากน้ันก็จะมีการรําผีฟาเปนตัวอยางท่ีแสดงออกทางดานการนับถือ
เทวดา และเรยี กเทวดาวา "แถน" เมื่อถือวามีแถนก็ถือวา ฝน ฟา ลม เปนอิทธิพลของแถน หากทําให
แถนโปรดปราน มนษุ ยก็จะมคี วามสขุ งานบญุ บงั้ ไฟสวนใหญจะไมคอยมพี ธิ กี รรมทางศาสนาเทาใดนัก
สวนใหญจะนยิ มจัดกนั ๒ วัน คือ วนั โฮม เปนชาวบานกจ็ ะมาต้งั ขบวนเพ่ือแหบ้ังไฟไปรอบ ๆ หมูบาน
เปนงานบุญท่ีเนนความสนุกสนานรื่นเริง ในขบวนจะมีการรําเซ้ิงตามบั้งไฟ ประกวดการเอ(ประดับ)
บ้ังไฟสวยงามและบรรดาขี้เหลาท้ังหลายก็จะรองเพลงเซ้ิงไปของเหลาตามบานตาง ๆ กาพยเซิ้ง
อาจจะหยาบคายแตก็ไมมีใครถือสากัน แตกาพยเซ้ิงท่ีใชแหในขบวนมักจะเปนประวัติและความ

7

เปนมาของพิธีบุญบั้งไฟ และวันจุดบั้งไฟ เปนอีกวันหนึ่งคือเปนวันท่ีชาวบานจะเอาบั้งไฟของแตละ
คณะ แตละคุมหรือแตละแตละหมูบานมาจุดแขงกัน ถาของใครทํามาดีจุดขึ้นไดสูงสุดก็จะชนะแตถา
ของใครแตกหรือซุก็ถือวาแพ ตองโดนลงโทษโดยการจับโยนลงโคลนหรือตมซ่ึงเปนที่สนุกสนานอยาง
ย่งิ การจุดบ้ังไฟเปนการเส่ยี งทาย ถาบั้งไฟขนึ้ สูง กท็ าํ นายวาฝนจะตกดี ขาวปลาอาหารอุดมสมบูรณ

๕. ประโยชนท่ีจะไดรบั

๕.๑ ทาํ ใหทราบถึงผลการรบั รูเกย่ี วกบั การจัดงานประเพณีบญุ บ้งั ไฟจังหวดั ยโสธร
๕.๒ ทําใหทราบถึงผลความพึงพอใจของผูเขารวมโครงการเพ่ือสรางการรบั รูเกยี่ วกับการจดั
งานประเพณบี ญุ บ้ังไฟจังหวดั ยโสธร
๕.๓ ทําใหทราบถึงผลความตองการของประชาชนเกี่ยวกับการจัดงานประเพณีบุญบ้ังไฟ
จังหวดั ยโสธร
๕.๔ ทําใหทราบถึงแนวทางการการสงเสริมสนับสนุนการนําทุนทางวัฒนธรรมเก่ียวกับการจัด
งานประเพณีบุญบั้งไฟจังหวัดยโสธรมาสรางคุณคาทางสังคมและเพ่ิมมูลคาทางเศรษฐกิจ สรางแหลง
อาชพี และรายไดใหกบั คนในชมุ ชนทองถ่ิน
๕.๕ ทําใหทราบถึงขอเสนอแนะเกยี่ วกบั เก่ียวกบั การจดั งานประเพณบี ญุ บัง้ ไฟจังหวดั ยโสธร

บทที่ ๒
แนวคดิ ทฤษฎี และงานวิจัยที่เกย่ี วของ

การศึกษาวิจัย เร่ือง “การรับรูเกี่ยวกับการจัดงานประเพณีบุญบ้ังไฟจังหวัดยโสธร”
คณะผูวจิ ัยไดศึกษาแนวคิด ทฤษฎี และงานวิจยั ทเ่ี กย่ี วของ ดังมีรายละเอียดตอไปนี้

1. แนวคิดและทฤษฎีการรบั รูและการสรางการรับรู
2. แนวคดิ และทฤษฎีเก่ยี วกับความพึงพอใจ
3. แนวคดิ ทฤษฎเี กยี่ วกับวฒั นธรรม
4. แนวคดิ เกี่ยวกบั สนิ คาทางวฒั นธรรมและทุนทางวัฒนธรรม
5. แนวคิดและทฤษฎเี ก่ียวกับสินคาทางวัฒนธรรม
6. แนวคดิ เศรษฐกิจทองเทย่ี วเชิงสรางสรรคแบบยง่ั ยนื
7. แนวทางการยกระดับสินคาทางวฒั นธรรมหรอื ทุนทางวัฒธรรม
8. แนวคดิ เกย่ี วกับบญุ บั้งไฟ
9. สภาพทวั่ ไปและขอมูลพ้นื ฐานพน้ื ท่ีในการวิจยั
10. งานวิจยั ท่ีเก่ียวของ
11. กรอบแนวคดิ ในการวจิ ยั

๒.๑ แนวคิดและทฤษฎกี ารรับรแู ละการสรางการรับรู

มาลินี มาลีคลาย( 2554 : 14) ทฤษฎีการรับรู (Perception Theory) การรับรูเปน
พ้ืนฐานท่ีสําคัญของแตละบุคคล เพราะการตอบสนองพฤติกรรมใด ๆ จะขึ้นอยูกับการรับรูจาก
สภาพแวดลอมของตนและความสามารถในการแปลความหมายของสภาพตอนน้ัน ๆ ดังน้ัน การ
เรียนรูที่มีประสิทธิภาพจึงขึ้นอยูกับส่ิงเราและปจจัยการรับรูที่มีประสิทธิภาพ ซ่ึงปจจัยการรับรู
ประกอบดวยประสาทสัมผัส และปจจัยทางจิตวิทยา คือ ความรูเดิม เจตคติ และความตองการ เปน
ตน การรับรจู ะประกอบดวยกระบวนการสามดาน คือ การสัมผสั การแปลความหมาย และอารมณ

ชนัญชิดา คามินเศก(2552:23) การรับรูเปนกระบวนการท่ีคนเราจะเขาใจสิ่งเราหน่ึงที่
ปรากฏกับประสาทสมั ผัสสวนใดสวนหน่ึงของเรา การรับสัมผัสเปนเพียงขอมูลดิบ แตขอสรุปท่ีไดจาก
การรวบรวมขอมูลทั้งหมดจากอวัยวะรับสัมผัสเขาดวยกันนั้นเปนการรับรู นอกจากน้ีการรับรูยังเปน
ส่งิ ท่กี าหนดความตองการแรงจงู ใจ และทัศนคติของผรู ับสารอีกดวย

นวลศิริ เปาโรหิตย (2553:20) ใหความหมายวา การรับรู หมายถึง ขบวนการแปล
ความหมายของสิ่งเราทมี่ ากระทบกบั ประสาทสมั ผสั ตางๆ ของเราและการแปลความหมายอยางไรนั้น
ข้ึนอยูโดยตรงกับประสบการณในอดีตของเรา และสภาพจิตใจในปจจุบัน เปนการสรางความหมาย
เก่ยี วกบั โลกภายนอกใหกบั เราเอง

สุธรรม รัตนโชติ(2553 : 84)บุคคลจะถูกรุมลอมดวยสิ่งเราซึ่งมาจากส่ิงแวดลอมผานเขา
มาในความรูสกึ สมั ผัส(senses) โดยการเห็น ไดยิน ไดกลนิ่ ไดรส และสมั ผสั หรอื ประสาทสมั ผัส ตา หู
จมูก ลิ้น และผวิ กาย และบุคคลจะเลอื กรบั รูเฉพาะทสี่ นใจ

9

กระบวนการรับรู (Perception Process) เปนกระบวนการทางความคิด (Cognitive
process) ทป่ี ระกอบดวย ส่ิงเรา (stimuli) ซ่ึงอยูในส่ิงแวดลอมของการดาเนินชีวิต กระบวนการรับรู
(Perception Process) ซึ่งประกอบดวย การสังเกต เลือก และการแปลความหมาย และกอใหเกิด
การตอบสนอง (Response)โดยมที ัศนคติ ความรูสกึ แรงจงู ใจ พฤติกรรม เหลานเ้ี ปนตน

1. การเลือกรับรู (Perceptual selection)
เมอ่ื บุคคลเปดรับตอส่ิงเราและต้ังใจรับตอส่ิงเราท่ีเขามากระทบแลว บุคคลจะเลือกสรร

เฉพาะส่ิงเราท่ีตรงกบั ความตองการ และทัศนคติของตนเทานั้น ในแตละกรณีดังกลาว บุคคลจะเลือก
เปดรับตอส่ิงเราโดยอาศัยพ้ืนฐานทางจิตวิทยาของตนเองเปนหลักและดวยเหตุที่ส่ิงเราโดยเฉพาะ
อยางย่ิงการโฆษณาประชาสัมพันธซ่ึงมีอยูมากมายหลายรูปแบบกระบวนการเลือกรับรูจึงแบง
ออกเปน 3 ขั้นตอน คอื การเปดรบั การต้งั ใจรับและการเลอื กรบั รูรายละเอยี ด

การเปดรบั (Exposure)
การเปดรับเกิดข้ึนเมื่อประสาทสัมผัสของบุคคลไดรับการกระตุนจากส่ิงเราทําใหเกิด

ความรูสกึ เชน การไดเหน็ การไดยิน การไดฟง และการไดกล่ิน เปนตนการเปดรับอาจเกิดข้ึนหรือไม
เกดิ ขนึ้ ก็ไดข้นึ อยูกบั วาบคุ คลใหความสนใจตอสิ่งเรานั้นหรือไมบุคคลจะเลือกเฉพาะสิ่งเราท่ีสนใจและ
จะหลกี เลี่ยงไมเผชญิ กบั สง่ิ เราท่ีไมสาคัญและไมนาสนใจ

การต้งั ใจรบั (Attention)
การต้ังใจรับเปนกระบวนการซึ่งบุคคลจะแบงปนความสนใจมาสูสิ่งเราอยางใดอยางหนึ่ง

โดยเฉพาะอนั เปนกิจกรรมทางจิตใจ (Mental activity)
การเลอื กรบั รู (Selective perception)
บคุ คลจะเลือกรับรูสิ่งเราที่มากระทบจะไมรับรูทุกอยางเน่ืองจากบุคคลแตละคนมีความ

ตองการ ทัศนคติ ประสบการณและคุณลักษณะสวนบุคคลตางๆ ไมเหมือนกัน การเลือกรับรู
หมายความวา บุคคล 2 คน อาจรับรูโฆษณาแตกตางกันคนหนึ่งอาจเชื่อตามท่ีกลาวอาง แตอีกคน
หนง่ึ อาจพจิ ารณาคากลาวอางนนั้ วาไมเปนความจรงิ

การเลือกรับรูของบุคคล เกิดขึ้นในทุกข้ันตอนในกระบวนการรับรูน่ันคือ การเลือก
เปดรับ (selective exposure) เกิดข้ึนเพราะความเช่ือของบุคคลเปนตัวชักจูงใหบุคคลเลือกส่ิงท่ีจะ
ฟงหรือสิ่งท่ีจะอาน การเลือกจัดองคประกอบ (selective organization) เกิดข้ึน เพราะบุคคลจัด
ขอมูลสอดคลองตามความเชื่อของเขารวมทั้งการเลือกแปลความหมาย (selective interpretation)
เกดิ ข้ึนเพอื่ วาสง่ิ ท่รี บั รูมานั้นจะไดสอดคลองกับความเชือ่ และทศั นคตจิ องตนท่ีมีอยูเดิม

2. การจดั องคประกอบการรบั รู (Perceptual Organization)
การจัดองคประกอบการรับรู หมายถึงการท่ีบุคคลจัดขอมูลจากแหลงตางๆ เขาดวยกัน

ใหเปนระเบียบเพื่อใหมีความหมายท่เี ขาใจไดมากข้ึน และเพ่ือใหสามารถแสดงพฤติกรรมตอบสนองได
ถกู ตอง

หลักพ้ืนฐานของการจัดองคประกอบการรับรูคือ “การรวมกลุม” (integration) ซ่ึง
หมายความวา บุคคลรับรูส่ิงเราในลักษณะเปนภาพรวม (an organized whole) ไมไดมองสิ่งเราแต
ละสวนทแ่ี ยกกนั การมองเปนภาพรวมจะชวยใหการประมวลขอมูลเพื่อใหเขาใจความหมายไดงายเขา

10

ซ่ึงสอดคลองตามหลัก จิตวิทยาของเกสตัลท (Gestale psychology) ท่ีกลาวไววา "สวนรวมมีความ
สาคัญมากกวาสวนยอยรวมกนั " (The whole is greater than the sum of the parts)

คําวา“Gestalt” เปนภาษาเยอรมันซ่ึงหมายถึงองคประกอบท่ีรวมกันทั้งหมด หรือ
รูปแบบรวม (Total configuration or whole pattern) ทฤษฎีของเกสตัลทที่เกี่ยวกับการรวมกลุม
เพ่อื การรบั รูที่สาคัญไดแก หลักการเติมสวนท่ีขาดใหสมบูรณ หลักการจัดกลุม และหลักองคประกอบ
รอบขางรายละเอยี ดมดี ังนี้

หลักการเติมสวนขาดใหสมบูรณ (Principle of closure)
หมายถึงบุคคลมีแนวโนมรับรูภาพที่ไมสมบูรณใหเปนภาพท่ีสมบูรณ เชนการเติมคาใน

ชองวางโดยอาศัยความรูและประสบการณมากอนดวยเหตุผลดังกลาวจึงอธิบายไดวา ทาไมเราจึง
สามารถอานขาวสารตางๆท่ีไมสมบูรณเขาใจไดทั้งๆ ที่ขาดตัวอักษรหลายคาการนําหลักขอนี้ไป
ประยกุ ตใหในการวางแผนกลยทุ ธทางการตลาดเพอ่ื ชวยกระตนุ ใหบุคคลสนใจขาวสารมากยิ่งข้ึน

หลกั การจัดกลมุ (Principle of grouping)
บคุ คลมแี นวโนมท่จี ะรับรขู อมลู ขาวสารตางๆ เปนชุดหรือเปนกลุมมากกวาท่ีจะรับรูเปน

หนวยยอยๆ ท่ีแยกกันอยูการรวมขอมูลเขาดวยกันหรือเปนกลุม (Chunking or Grouping
information) จะชวยใหบุคคลสามารถประเมินผลิตภัณฑตราหน่ึงเปรียบเทียบกับผลิตภัณฑอีกตรา
หนึ่งไดหลักจิตวิทยาของเกสตัลทที่เก่ียวกับการจัดกลุมที่สาคัญไดแก ความใกลชิดความคลายคลึง
และความตอเน่อื ง

หลกั องคประกอบรอบขาง (Principle of context)
บุคคลมีแนวโนมที่จะรับรูวัตถุตามลักษณะขององคประกอบรอบขางท่ีวัตถุนั้นแสดงให

เห็นการจัดวางชิ้นโฆษณาในส่ือที่มีลักษณะเดนดอยกวากันจะมีอิทธิพลตอการรับรูผลิตภัณฑตางกัน
ดวย จากการศึกษาพบวาช้ินโฆษณาอยางเดียวกันลงในโฆษณานิตยสารท่ีมีช่ือเสียงกวาจะไดรับความ
เชื่อถือมากกวาลงในนิตยสารที่มีชื่อเสียงดอยกวาซึ่งแสดงใหเห็นวาองคประกอบรอบขางของสื่อ
(media context) มีอิทธิพลตอการรับรูโฆษณาโดยตรง

การแปลความหมายการรับรู (Perceptual Interpretation)
สําหรับหลักที่สําคัญท่ีสุดขององคประกอบรอบขางคือ “หลักภาพหลักกับพ้ืนภาพ”

(figure ground principle) นักจิตวิทยาเกสตัลทกลาววา ในการจัดสิ่งเราใหเปนภาพรวมบุคคลจะ
แยกความแตกตางของสวนท่ีเดนมากกวาเปนภาพหลักซึ่งเปนภาพปรากฏอยูสวนหนา (foreground)
สวนสงิ่ เราท่มี สี วนเดนนอยกวาเปนภาพพน้ื ซึง่ ปรากฏอยสู วนหลงั

การแปลความหมาย หมายถงึ กระบวนการทบี่ ุคคลทําความเขาใจวาส่ิงเราที่รับเขามาคือ
อะไรในการแปลความหมายน้ันบุคคลจะอาศัยขอมูลความรูและประสบการณท่ีเก็บสะสมไวในอดีตที่
เกยี่ วที่เกยี่ วของในหนวยเก็บความทรงจํามาใชเพ่ือแปลความหมายออกมาวาส่ิงที่รับรูเขามาน้ัน“ควร
จะเปนอะไร”ความโนมเอียงหรือความมีอคติสวนบุคคลก็มีสวนทําใหผูบริโภคแปลความหมาย
ผิดเพ้ียนไปไมตรงตามเจตนาของผูสงขาวสารก็อาจเปนไดซ่ึงสรางความปวดหัวใหอยางมากเพราะ
บอยครั้งตามทกี่ ลาวมาแลวบุคคล2 คนจะแปลความหมายสิ่งเราเดียวกันแตกตางกันอยางส้ินเชิงและ
ยิ่งไปกวาน้ันในการดําเนินงานการตลาด (ขามชาติ) ตางวัฒนธรรม (cross-cultural marketing)
จะตองคานึงความแตกตางของการรับรูและความเช่ือของแตละชาติ แตละวัฒนธรรมใหมาก

11

ตวั อยางเชนสี จะมคี วามหมายแตกตางกันแตละชาติ ดอกไมสเี หลืองเปนเคร่ืองหมายของความตายใน
ประเทศเมก็ ซิโก แตหมายถงึ ความไมซอื่ สัตย (คสู มรสทีน่ อกใจ) ในประเทศฝรงั่ เศส เปนตน

อยางไรก็ตามโดยท่ัวไปแลวบุคคลมีวิธีการ 2 วิธี ที่จะชวยใหการแปลความหมายการ
รับรกู ระทาํ ไดรวดเร็วและมีประสทิ ธิภาพมากขนึ้ คือ การแยกประเภทการรบั รูกับการแปลความหมาย
การรับรูโดยการเช่อื มโยงความสัมพันธ รายละเอยี ดมีดงั น้ี

การแยกประเภทการรับรู (Perceptual categorization)
เปนการจดั จําแนกขอมูลเขาหมวดหมูอยางมีเหตุผลเพ่ือใหบุคคลนํามาใชกลั่นกรองของ

ความที่เคยผานการรับรูมาแลวไดรวดเร็วยิ่งข้ึนนอกจากน้ันการจัดประเภทขอมูลยังชวยใหบุคคล
สามารถจัดขอมลู ใหมเพมิ่ ข้ึนอีกดวย

การแปลความหมายการรับรูโดยการเช่ือมโยงความสัมพนั ธ (Perceptual inferences)
เปนการพัฒนาความสัมพันธระหวางสิ่งเรา 2 อยางอันเกิดจากประสบการณและการเรียนรูท่ีผานมา
โดยไมตองประเมนิ ใหมโดยอาศยั ความเช่ือหรือประสบการณเดิมมาเปนเกณฑตดั สนิ เพอ่ื ลงความเหน็

การนําความคิดเห็นที่มีตอสิ่งเราส่ิงหน่ึงนาไปใชเพื่อลงความเห็นอีกสิ่งหน่ึงน้ันบุคคลได
พัฒนาข้ึนมาใชเพื่อนํามาเปนเกณฑพิจารณาแปลความหมายเกี่ยวกับตราสินคาราคา รานคา และ
บริษัทผูบริโภคมีพรอมที่จะเรียกนํามาใชไดเสมอจากหนวยความจําลักษณะการลงความเห็นเพื่อแปล
ค ว า ม ห ม า ย เ ห ล า น้ี เ กิ ด จ า ก ก า ร ติ ด ต อ ส่ื อ ส า ร แ บ บ ป า ก ต อ ป า ก ( word-of-mouth
communications) ระหวางเพื่อนและโฆษณาของนาฬิกายี่หอน้ีจึงเปนความเชื่อและเก็บไวในความ
ทรงจํา

Kotler, Philip (อางถึงใน วารุณี ตันติวงศวาณิช และคณะ, 2546: 76) การกระทําของ
บคุ คลไดรับอิทธิพลจากการรับรูของบุคคลตอสถานการณนั้น บุคคลเรียนรูโดยผานประสาทสัมผัสท้ัง
หา ไดแก การเห็น การไดยิน การไดกลิ่น การสัมผัส และการล้ิมรส บุคคลสามารถสรางการรับรูที่
แตกตางกันไดจากสิ่งกระตุนเดียวกัน เนื่องจากกระบวนการรับรู 3 ขั้นตอน คือ การเลือกใหความ
สนใจ การเลือกแปลความหมายบิดเบอื น และการเลือกเก็บรกั ษา

Kotler, Philip (อางถึงใน ยงยุทธ ฟูพงศศิริพันธ และคณะ 2547 : 267) บุคคลท่ีถูกจูง
ใจพรอมท่ีจะแสดงออกมาหรือไมนั้นข้ึนอยูกับการรับรูของบุคคลเหลานั้นในสถานการณตาง ๆ การ
รับรูเปนกระบวนการที่แตละบุคคลเลือกจัดการ แปลความหมายขอมูลขาวสารออกมา การรับรูไมได
ขึ้นอยูกับส่ิงกระตุนทางกายภาพเทาน้ัน แตยังขึ้นอยูกับส่ิงกระตุนท่ีอยูรอบ ๆ และเง่ือนไขของแตละ
บคุ คล

เสรี วงษมณฑา ไดกลาวถงึ ปจจัยท่ีมีอทิ ธพิ ลตอการรับรูของมนุษย ไวดงั นี้
1. องคประกอบทางดานเทคนิค (Technical Factors) ประกอบดวย
1.1 ขนาด (Size) ผูบริโภคมักรับรูวาของขนาดใหญตองมีราคาแพงกวา คุณภาพ

ดกี วาเหนือกวาของท่มี ีขนาดเลก็ เชน
1.2 สี (Color) สีนั้นจะบงบอกถึงบุคลิกลักษณะของบุคคลได ซึ่งแตละสีจะมี

ความหมายในตัว เชน สีเขยี ว คอื ความปลอดภยั ธรรมชาติ สีแดง คือ ความรอน ตน่ื เตน
1.3 ความเขม (Intensity) หมายถงึ ความเขมของการโฆษณา

12

1.4 การเคล่อื นไหว (Movement) สวนใหญจะเปนการโฆษณาทางโทรทัศน เพื่อจูง
ใจใหเกิดการเปดรบั ขาวสารและความสนใจในขาวสาร

1.5 ตําแหนง (Position) ตําแหนงของตราสินคาจะเห็นไดจากตราสินคาที่เปน
สปอนเซอรโฆษณา

1.6 ความแตกตาง (Contrast) เพือ่ ตองการสรางความแตกตางจากผูแขงขนั
1.7 การจับแยก (Isolation) การแยกออกมายอมมีความพิเศษ สังเกตไดจากสินคา
ที่ทําการสงเสรมิ การขาย (Sales Promotion) สนิ คาไมอยใู นชัน้ วางของปกติ แตเปนสินคาในกองโชว
พิเศษซงึ่ แยกตัวออกมา
2. ความพรอมทางดานสมองของผูบริโภค (Mental Readiness of Consumer to
Perceive)
2.1 ความฝงใจหรือการยึดม่ัน (Perceptual Fixation) เปนความฝงใจที่จะมอง
เชนนั้นเปนเรอ่ื งท่ีเก่ยี วของกับภาพพจน (Image)
2.2 ความในการมอง (Perceptual Habit) หมายถึง นิสัยการมองของบุคคล บาง
คนมองโลกในแงราย บางคนมองโลกในแงดี
2.3 ความม่ันใจและความรอบคอบ (Confidence and Caution) ถาเปนคนมั่นใจ
ตัวเองเมื่อมีคนมาชวนใหทําอะไร หรือซื้ออะไรแลวซ้ือ เมื่อมีคนมาทักวาไมกลัว หรือทําอยางนั้น ผูท่ี
มน่ั ใจในตนเองก็ตอบวา “คนอยางฉนั มองอะไรไมผิด”
2.4 ความใสใจ (Attention) การมองแบบใสใจกับไมใสใจจะเปนส่ิงท่ีมองไม
เหมอื นกนั ผใู สใจกจ็ ะมองเหน็ รายละเอียดเลก็ ๆ นอย ๆ แตผูท่ไี มใสใจจะมองไมเหน็ สง่ิ เหลานั้น
2.5 โครงสรางในสมอง (Mental set or track of mind) หมายถึง เรามองอะไร
อยางไรท่ไี หน บางคนคดิ ไมดี เราพดู ธรรมดา แตเราตคี วามไปในทางไมดี
2.6 ความคุนเคย (Familiarity) ความใกลชิดกอใหเกิดความชื่นชอบข้นึ มาได
2.7 ความคาดหวงั (Expectations) เปนความคาดหวงั ของบุคคลตอส่งิ หนงึ่ ส่งิ ใด
3. ประสบการณในอดีตของผูบริโภค (Post Experience of the Consumer)
ประสบการณในอดตี เปนเรอื่ งสาํ คญั เพราะผูบริโภคมกั จะใชสินคาไปตามคํากลาวและการบริการทีด่ ี
4. สภาวะอารมณ (Mood) คอื ความพรอมทางดานจิตใจ ถาจิตใจไมมีความพรอมจะไม
เกดิ ผลใด ๆ สงิ่ ทชี่ วยอารมณความรสู กึ ได ไดแก แสง สี ดนตรี เวลา เปนตน
5. ปจจัยทางสังคมและวัฒนธรรมมาจากการรับรูของผูบริโภค (Social and Cultural
Factors of Consumer Perception) ตองเรียนรูวัฒนธรรมของสังคมน้ัน เพราะแตละสังคมมี
วฒั นธรรมทแี่ ตกตางกนั
สรุปไดวา การรับรูเปนกระบวนการของรางกาย พยายามทาํ ความเขาใจในสง่ิ ท่ีไดสัมผัสจาก
ส่ิงเรา โดยใชประสบการที่มีแปลผลขอมูลจากส่ิงเราน้ันใหเกิดเปนความหมายขึ้นขอมูลเราอวัยวะรับ
ความรูสึกใหแปรพลังงานเหลาน้ันเปนกระแสประสาทเดินทางสูสมองจะเกิดความรูสึก เชน มองเห็น
ไดยนิ นั่นคอื การบั รจู ึงเปนขบวนการรบั รู

13

๒.2 แนวคิดและทฤษฎเี กย่ี วกับความพงึ พอใจ

ความหมายความพงึ พอใจ
“ความพึงพอใจ” ไดมีการศึกษามาเปนระยะเวลานานต้ังแตชวงกอนสงครามโลกคร้ังท่ี 1
โดยมุงท่ีจะตอบคําถามวา ทําอยางไรจึงจะสามารถเอาชนะความจําเจและความนาเบื่อของงานตอ
การศึกษาความพึงพอใจจะตองนํามาใชไดมากกวาความพึงพอใจตองานของตน โดยนําไปใช ในทาง
สังคมในลักษณะการปรับปรุงงานที่เก่ียวของกับการใหบริการท่ีจะประกอบดวยกัน 2 ฝาย คือ ฝายผู
มีหนาท่ีในการบริการหรือ พนักงาน เจาหนาที่ ผูใหบริการ และฝายผูรับบริการ โดยศึกษา ความพึง
พอใจของผูรับบริการที่มีตอผูใหการบริการมีความพึงพอใจตอการบริการมากนอยเพียงใด ซ่ึงมี
นกั วิชาการหลายทานไดใหความจํากัดความรวมถึงแนวคิดทาง “ความพึงพอใจ” ผูวิจัยจึงนํามากลาว
มีดังตอไปนี้
ปรียาพร วงศอนตุ รโรจน (2547 : 122) กลาววา ความพึงพอใจ หมายถึง ความรูสึกของ
บุคคลท่ีมีตอการทํางานในทางบวก เปนความสุขของบุคคลที่เกิดจากการปฏิบัติงานและไดรับ
ผลตอบแทน คือ ผลที่เปนความพึงพอใจทําใหบุคคลเกิดความรูสึกกระตือรือรนมีความมุงมั่นที่จะ
ทํางาน มีขวัญและกําลังใจ และส่ิงเหลาน้ีจะมีผลตอประสิทธิภาพและประสิทธิผลของการทํางาน
รวมทง้ั สงผลตอความสําเรจ็ และเปนไปตามเปาหมายขององคการ
โยเดอร (Yoder, 1985 : 6) อธิบายความพึงพอใจในงาน หมายถึง ความรูสึกที่บุคคลมี
ความพึงพอใจในงานและเต็มใจท่ีจะปฏิบัติงานนั้นใหสําเร็จตามวัตถุประสงคขององคการ บุคคลที่มี
ความพึงพอใจในงานท่ีทํา เมื่อไดรับผลตอบแทนประโยชนที่ตอบแทนทั้งทางดานวัตถุและดานจิตใจ
จากงานนั้น
กรีน (Green,1972 : 40) ไดกลาววา เม่ือบุคคลมีความพึงพอใจในการทํางานจะเกิด
ความตั้งใจในการทํางาน และเต็มใจที่จะอุทิศเวลา แรงกาย ความคิด เพื่อสนองความตองการของ
หนวยงาน
กูด (Good,1973 : 384) ไดใหความหมายไววา ความพึงพอใจในการทํางาน หมายถึง
คุณลักษณะ สภาวะ หรือระดับความพึงพอใจ ซึ่งผลมาจากการสนใจสิ่งตาง ๆและทัศนคติท่ีบุคคลมี
ตองาน
ความพงึ พอใจหรือความพอใจ ตรงกับคําในภาษาอังกฤษวา “Satisfaction” มีความหมาย
ตามพจนานุกรมทางดานจิตวิทยาโดย แชปลิน (Chaplin, 1968 : 437 อางถึงใน วันชัย แกวศิริ
โกมล, 2550 : 6) ใหคําจํากัดความวา เปนความรูสึกของผูรับบริการตอสถานประกอบการตาม
ประสบการณที่ไดรบั จากการเขาไปตดิ ตอขอรบั บริการในสถานบริการนัน้ ๆ

14

มลิ เลต็ (Millet) สรุปความพึงพอใจของผรู บั บริการ ไดดงั น้ี
1) การใหบริการอยางเสมอภาพ (Equitable Service) คือ ไมมีการแบงแยกกีดกัน

ในการใหบริการประชาชนจะไดรับการปฏิบัติในฐานะท่ีเปนปจเจกบุคคลที่ใชมาตรฐานการใหบริการ
เดยี วกัน

2) การใหบริการอยางทนั เวลา (Time Service) คอื ในการบรกิ ารจะตองมองวาการ
ใหบริการสาธารณะจะตองตรงเวลา ผลการปฏิบัติงานของหนวยงานภาครัฐจะถือวาไมมีประสิทธิภาพ
เลยถาไมมกี ารตรงตอเวลาซึ่งจะสรางความไมพึงพอใจใหแกประชาชน

3) การใหบริการอยางพอเพียง (Ample Service) คือ การใหบริการสาธารณะตอง
มจี าํ นวนการใหบริการและสถานทใ่ี หบรกิ ารอยางเหมาะสม

4) การใหบริการอยางตอเนื่อง (Continuous Service) คือ การยึดประโยชนของ
สาธารณะชนเปนหลกั ไมใชยดึ ความพอใจของหนวยงานท่ีใหบริการวาจะใหหรือหยุดบรกิ ารเม่ือใด

5) การบริการอยางกาวหนา (Progressive Service) คือ การใหบริการสาธารณะที่
มีการปรบั ปรุงคุณภาพ และผลการปฏิบัติงาน (ชาญชยั ราชโคตร, 2544 : 19)

มาสโลวไดลําดับความตองการของมนษุ ย จากระดับต่ําไประดับสงู ได 5 ข้ัน ดงั น้ี
ขั้นท่ี 1 ความตองการทางดานรางกาย (Physiological Need) เปนความตองการ

ขั้นพื้นฐานเพื่อความอยูรอดของชีวิต เชน ความตองการอาหาร อากาศ น้ํา ที่อยูอาศัย ยารักษาโรค
และความตองการทางเพศ

ขั้นท่ี 2 ความตองการทางดานความมั่นคงปลอดภัย (Safety Need) ไดแก เมื่อ
ไดรับการตอบสนองทางรางกายแลว ข้ันตอไปคือความตองการความปลอดภัยตางๆ ไดแก ความ
ม่ันคงในชีวิต ไมวาจะเปนอาชีพ หรือการทํางานเปนความตองการทุกอยางท่ีจะทําใหเกิดความ
ปลอดภยั ในชวี ิตทเ่ี กดิ ข้ึนกับรางกายความมัน่ คงในทางเศรษฐกิจ

ข้ันท่ี 3 ความตองการทางดานสังคม (Social Need) เปนความตองการขั้นที่ 3 เม่ือ
ความตองการในขั้นท่ี 1 และ 2 ไดรับการตอบสนองแลว มนุษยจะมีความตองการสังคมตองการ
เพอ่ื น ตองการความรกั ความเปนมติ รจากบุคคลอ่ืนๆ

ขั้นท่ี 4 ความตองการที่จะไดการยกยองในสังคม (Esteem Need) เปนความ
ตองการในเร่ืองความรู ความสามารถรวมท้ังไดรับการยกยองสรรเสริญจากบุคคลอื่นเก่ียวกับความ
มั่นใจในตนเอง

ขั้นที่ 5 ความตองการที่จะไดรับความสําเร็จในชีวิต (Self – actualization Need)
เมื่อความตองการพื้นฐานข้ันที่ 1 ถึงข้ันท่ี 4 ไดรับการตอบสนองแลวในข้ันน้ีเปนความตองการขั้น
สูงสุดของมนษุ ยคอื อยากใหเกดิ ความสาํ เร็จในทุกสิ่งทุกอยางตามความตองการของตน (ชาญชัย ราช
โคตร, 2544 : 19)

15

ลักษณวรรณ พวงไมม่ิง (2545 : 11) ความพึงพอใจเปนแนวความคิด หรือทัศนคติ อยาง
หน่ึง เปนสภาวะรบั รูภายในซง่ึ เกดิ จากความคาดหวังไววาเมอื่ ทํางานชิ้นหนึ่งแลวจะไดรับรางวัล อยาง
ใดอยางหน่งึ ถาไดรบั ตามที่คาดหวงั ความพึงพอใจกจ็ ะเกดิ ขึ้น แตถารางวัลตํ่ากวาอินทรียท่ี คาดหวังก็
จะทาํ ใหเกดิ ความไมพึงพอใจ

ลักษณวรรณ พวงไมม่ิง (2545 : 9) กลาววา ความพึงพอใจ หมายถึง สภาพของจิตที่
ปราศจากความเครียด ทั้งนี้เพราะธรรมชาติของมนุษยนั้นมีความตองการ ถาความตองการนั้นไดรับ
การตอบสนองท้ังหมดหรือบางสวนความเครียดจะนอยลงความพึงพอใจก็จะเกิดข้ึนและในทาง
กลับกนั ถาความตองการนัน้ ไมไดรบั การตอบสนองความเครยี ดและความไมพงึ พอใจจะเกดิ ขน้ึ

ชาบฟน (Chaphin, 1968 : 256 อางถึงใน ชูโชค ทิพยโสตถิ, 2545 : 23) กลาววา
ความพึงพอใจตามคําจํากัดความของพจนานุกรมทางดานจิตวิทา หมายถึง เปนความรูสึกในขั้นแรก
เม่อื บรรลถุ ึงจดุ มงุ หมายโดยมีแรงกระตนุ

แม็คคอรมิค (McComick, 1965 อางถึงใน กิตติยา เหมันค, 2548 : 9) กลาววา ความ
พึงพอใจ หมายถึง แรงจูงใจของมนุษย ซ่ึงต้ังอยูบนความตองการขั้นพื้นฐาน (Basic Needs) มีความ
เกย่ี วกนั อยางใกลชดิ กับผลสัมฤทธ์ิ และสง่ิ จูงใจ (Incentive) และพยายามหลีกเลี่ยงส่ิงที่ไม ตองการ

คอทเลอร (Kotler, 1994, อางถึงใน กิตติยา เหมันค, 2548 :12) ไดกลาววา ความพึง
พอใจวาเปนระดับความรูสึกที่มีผลมาจากการเปรียบเทียบระหวางการรับรูผลจากการทํางาน หรือ
ประสทิ ธภิ าพกบั ความคาดหวังของลูกคาโดยลกู คาไดรับบรกิ ารหรอื สินคาต่าํ กวาความคาดหวัง จะเกิด
ความไมพึงพอใจแตถาตรงกับความคาดหวังลูกคาจะเกิดความพอใจและถาสูงกวา ความคาดหวังจะ
เกิดความประทับใจ

วรูม (Vroom, 1964 อางถงึ ใน กลั ยา รุงเรือง, 2546 : 16) กลาววา ทัศนคติและ ความ
พึงพอใจในส่ิงหน่งึ สามารถใชแทนกันไดเพราะทั้งสองคําน้ีจะหมายถึง ผลท่ีไดจากการที่บุคคลเขาไปมี
สวนรวมในส่ิงน้ัน ทัศนคติดานบวกจะแสดงใหเห็นสภาพความพึงพอใจสิ่งนั้นและทัศนคติดานลบจะ
แสดงใหเห็นสภาพความไมพอใจนั้นเอง

มาสโลว มีขอสังเกตเกี่ยวกับความตองการของคนท่ีมีผลตอพฤติกรรมที่แสดงออกมาวาจะ
ประกอบไปดวยหลกั 2 ประการ คือ

1) หลักการแหงความขาดตกบกพรอง (The Deficit Principle) ความขาดตก
บกพรองในชีวิตประจําวันของคนที่ไดรับอยูเสมอ จะทําใหความตองการท่ีเปนความพอใจของคนไม
เปนตัวจูงใจใหเกิดพฤติกรรมในดานน้ันอีกตอไป คนเหลาน้ีกลับจะเกิดความพึงพอใจในสภาพท่ี
เปนอยยู อมรบั และพอใจในความขาดแคลนตางๆ ในชวี ติ โดยยดึ ถอื เปนเร่ืองธรรมดา

2) หลักการแหงความกาวหนา (The Progression Principle) กลาวคือ ลําดับขั้น
ความตองการทั้ง 5 ระดับ จะเปนไปตามลําดับที่กําหนดไวจากระดับตํ่าไปหาระดับสูง และความ

16

ตองการของคนในแตละระดับจะเกิดขนึ้ ไดกต็ อเม่ือความตองการของระดับตํ่ากวาไดรับการตอบสนอง
จนเกิดความพึงพอใจ (ชาญชยั ราชโคตร, : 2544 : 19)

ศิริพร ตัณติพูลวินัย (2538). กลาววา ความพึงพอใจผูรับบริการเปนการแสดงออกถึง
ความรูสึกในทางบวกของผูรับบริการตอการใหบริการ ซ่ึงปจจัยท่ีมีผลตอความพึงพอใจของ
ผูรับบริการทีส่ าํ คัญๆ ดังนี้

1) สถานท่ีบริการ การเขาถึงการบริการไดสะดวกเมื่อลูกคามีความตองการยอมกอใหเกิด
ความพึงพอใจตอการบริการ ทําเลท่ีต้ัง และการกระจาย สถานที่บริการใหทั่วถึงเพื่ออํานวยความ
สะดวกแกลูกคาจึงเปนเรอ่ื งสาํ คญั

2) การสงเสริมแนะนําบริการ ความพึงพอใจของผูรับบริการเกิดข้ึนไดจากการไดยินขอมูล
ขาวสารหรือบุคคลกลาวขานถงึ คณุ ภาพของการบริการไปในทางบวก หากตรงกับความเชื่อถือท่ีมีก็จะ
มคี วามรูสุกดกี บั บริการดงั กลาว อนั เปนแรงจูงในหลกั ดนั ใหมคี วามตองการบรกิ ารตามมาได

3) ผูใหบริการ ผูประกอบการบริหารการบริการ และผูปฏิบัตกิ ารลวนเปนบุคคลท่ีมีบทบาท
สําคัญตอการปฏิบัติงานบริการ ใหผูรับบริการเกิดความพึงพอใจท้ังสิ้น ผูบริหารที่การบริการท่ีวาง
นโยบายการบริการโดยคํานึงถึงความสําคัญของลูกคาเปนหลักยอมสามารถตอบสนองความตองการ
ของลูกคาใหเกิดความพึงพอใจไดงาย เชน เดียวกับผูปฏิบัติงานหรือพนักงานบริการท่ีตระหนักถึง
ลูกคาเปนสําคัญ แสดงพฤติกรรมการบริการ และสนองบริการที่ลูกคาตองการความสนใจเอาใจใส
อยางเตม็ ที่ดวยจติ สาํ นกึ ของการบรกิ าร

ผูรับบริการจะมคี วามพึงพอใจมากนอยเพียงไรขึ้นอยูกับความตองการของตนวา ไดรับ การ
ตอบสนองมากนอยเพียงไร หากไดรับการตอบสนองมากก็จะกอใหเกิดความจงรักภักดีและเกิด การ
ส่อื สารแบบปากตอปาก แตถาไดรับการตอบสนองนอยก็จะรูสึกในแงลบ พฤติกรรมของมนุษยเกิดข้ึน
ตองมีสิ่งจูงใจ (Motive) หรือแรงขับ (Drive) เปนความตองการท่ีกดดันจนมากพอท่ีจะจูงใจใหบุคคล
เกิดพฤติกรรมเพ่ือตอบสนองความตองการของตนเอง ซึ่งความตองการของแตละคนไมเหมือนกัน
ความตองการบางอยางเปนความตองการทางชีววิทยา (Biological) เกิดข้ึนจากสภาวะตึงเครียด เชน
ความหิวกระหาย หรือความลําบากบางอยางเปน ความตองการทางจิตวิทยา (Psychological) เกิด
จากความตองการการยอมรับ (Recognition) การยกยอง (Esteem) หรือการเปนเจาของทรัพยสิน
(Belonging) ความตองการสวนใหญอาจจะ ไมมากพอท่ีจะจงู ใจใหบุคคลกระทําในชวงเวลานั้น ความ
ตองการกลายเปนสง่ิ จงู ใจ เมื่อไดรับ การกระตุนอยางเพียงพอจนเกิดเปนความตึงเครียด โดยทฤษฎีที่
ไดรบั ความนิยมมากทส่ี ุด 2 ทฤษฎี คอื ทฤษฎขี องฟรอยด และทฤษฎขี องมาสโลว

มิลเลท (Millet, 1954 : 397 อางถึงใน ชนินทร ตั้งชูทวีทรัพย, 2545 : 15) กลาววา
เปาหมายสําคัญของการบริการ คือ การสรางความพึงพอใจในการใหบริการสาธารณะแกประชาชน
โดยมีหลักและแนวทาง คือ การใหบริการอยางเสมอภาค หมายถึง ความยุติธรรมในการบริหารงาน

17

ภาครัฐทีม่ ีฐานคตทิ วี่ าคนทุกคนเทาเทียมกัน ดังนน้ั ประชาชนทกุ คนจะไดรบั การปฏิบัติ อยางเทาเทียม
กันในแงมุมของกฎหมายไมมีการแบงแยกกีดกันในการใหบริการประชาชนจะไดรับ การปฏิบัติใน
ฐานะที่เปนปจเจกบุคคลท่ีใชมาตรฐานในการใหบริการเดียวกันการใหบริการท่ี ตรงเวลา หมายถึง ใน
การบริการจะตองมองวา การใหบริการสาธารณะจะตองตรงตอเวลา ผลการ ปฏิบัติงานของ
หนวยงานภาครัฐจะถือวาไมมีประสิทธิผลเลยถาไมมีการตรงตอเวลา ซึ่งจะตองสราง ความไมพอใจ
ใหแกประชาชนการใหบรกิ ารอยางเพยี งพอ หมายถงึ การใหบรกิ ารสาธารณะตองมี ลักษณะ มีจํานวน
การใหบริการและสถานที่ใหบริการอยางเหมาะสม Millet เห็นวา ความเสมอภาค หรือการตรงตอ
เวลาจะไมมีความหมายเลย ถามจี ํานวนการใหบรกิ ารไมเพยี งพอและสถานทต่ี ง้ั ที่ ใหบริการสรางความ
ไมยุติธรรมใหเกิดขึ้นแกผูรับบริการ การใหบริการอยางตอเนื่อง หมายถึง การใหบริการสาธารณะท่ี
เปนไปอยางสมํ่าเสมอ โดยยึดประโยชนของสาธารณะเปนหลัก ไมใชยึดความพอใจของหนวยงานที่
ใหบริการวา จะใหบริการ หรือหยุดบริการเมื่อใดก็ไดและการใหบริการ อยางกาวหนา (Progressive
Service) หมายถึง การใหบริการสาธารณะที่มีการปรับปรุงคุณภาพและ ผลการปฏิบัติงาน กลาวอีก
นัยหนงึ่ คือ การเพ่ิมประสิทธิภาพหรอื ความสามารถทจี่ ะทาหนาที่ ไดมากขึ้นโดยใชทรัพยากรเทาเดิม

ผลิตภาพในการใหบริการในการเพ่ิมผลิตภาพของการใหบริการสามารถทําไดหลายวิธี คือ
การใหพนักงานทํางานมากข้ึน หรือมีความชํานาญสูงขึ้นโดยจายคาจางเทาเดิม เพ่ิมปริมาณ การ
ใหบริการ โดยยอมสูญเสียคุณภาพบางสวนลง เชน หมอตรวจคนไขมจี ํานวนมากข้ึน โดยลด เวลาท่ีใช
สาหรับแตละรายลง เปล่ียนบริการนี้ใหเปนแบบอุตสาหกรรมโดยเพ่ิมเคร่ืองมือเขามาชวยและสราง
มาตรฐานการใหบริการ เชน บริการขายอาหารแบบเรงดวนและบริการตนเอง การใหบริการท่ีไปลด
การใชบริการหรือสินคาอื่น ๆ เชน บริการซักรีดเปนการลดบริการจางคนใชหรือ การใชเตารีด การ
ออกแบบบรกิ ารใหมคี ุณภาพมากข้ึน เชน ชมรมว่ิงจอกก้ิงจะชวยลดการใชบริการ การรักษาพยาบาล
ลง การใหส่งิ จงู ใจลกู คาใหใชแรงงานของเขาแทนแรงงานของบริษัท เชน รานขายอาหารแบบใหลูกคา
ชวยตัวเองธุรกิจที่ใหบริการท่ีตองการเพ่ิมประสิทธิภาพในการให บริการตองระมัดระวังไมใหเกิด
ภาพพจนในแงการลดคณุ ภาพของบริการ รวมท้ังรกั ษาระดบั ความพงึ พอใจของลูกคา

มิลเลทท (Millet, 1954 : 397 อางถึงใน นพคุณ ดิลกภากรณ, 2546 : 12) ไดให
ทัศนะวา ความพึงพอใจของประชาชนทมี่ ีตอการบริการของหนวยงานภาครัฐนั้น โดยไดสรุป ประเด็น
วา เปาหมายทเ่ี ปนที่นิยมมากทส่ี ดุ ท่ผี ปู ฏบิ ตั ติ องยึดถอื ไวเสมอในหลักการ 5 ประการ คือ

1. การใหบริการอยางเสมอภาค (Equitable Service) หมายถึง ความยุติธรรมในการ
บริหาร งานภาครัฐที่มีฐานของความคิดวาทุกคนเทาเทียมกัน ดังนั้นประชาชนทุกคนจะไดรับการ
ปฏิบัติ อยางเทาเทียมกันในทุกแงมุมของกฎหมายไมมีการแบงแยกกีดกันในการใหบริการประชาชน
จะ ไดรบั การปฏบิ ตั ิในฐานะทีเ่ ปนปจเจกบคุ คลที่ใชมาตรฐานการใหบริการเดยี วกนั

18

2. การใหบริการท่ีตรงเวลา (Timely Service) หมายถึง ในการใหบริการจะตองมองวา
การใหบริการจะตองตรงเวลา ผลการปฏิบัติงานของหนวยงานภาครัฐจะถือวาไมมีประสิทธิผลเลย ถา
ไมมีการตรงเวลาซ่งึ จะสรางความพึงพอใจใหแกประชาชน

3. การใหบรกิ ารอยางเพียงพอ (Ample Service) หมายถึง การใหบริการจะตองมีลักษณะ
ท่ีมีจํานวนการใหบริการและสถานที่ใหบริการอยางเหมาะสม (The right quantity at the right
geographical Location) มิลเลทท (Millett) เห็นวา ความเสมอภาคหรือการตรงเวลาจะไมมี
ความหมายเลย ถามีจํานวนการใหการบริการท่ีไมเพียงพอและสถานที่ตั้งที่ใหบริการสรางความไม
ยตุ ิธรรมใหเกดิ ขึ้นแกผรู บั บรกิ าร

4. การใหบริการอยางตอเนื่อง (Continuous Service) คือการใหบริการท่ีเปนไปอยาง
สมํ่าเสมอ โดยยึดประโยชนของสาธารณชนเปนหลักไมใชยึดตามความพอใจของหนวยงานท่ี
ใหบริการวาจะใหหรือหยุดบรกิ ารเม่อื ใดกไ็ ด

5. การใหบริการอยางกาวหนา (Progressive Service) คือการใหบริการท่ีมีการปรับปรุง
คุณภาพและผลการปฏิบัติงาน กลาวอีกนัยหนึ่ง คือการเพิ่มประสิทธิภาพหรือความสามารถท่ีจะทํา
หนาท่ีไดมากข้ึนโดยใชทรพั ยากรเทาเดิม

สรุปไดวา ความพึงพอใจ หมายถึง ความรูสึกนึกคิดหรือทัศนคติของบุคคลท่ีมีตอสิ่งใดส่ิง
หน่ึงในหวงเวลาหนึ่ง สามารถเปนไปในทางท่ีดีหรือไมดีหรือในดานบวกและดานลบ ซึ่งจะเกิดข้ึนก็
ตอเม่อื สง่ิ น้ันสามารถตอบสนองความตองการแกบคุ คลนนั้ อยางไร

๒.๓ แนวคิดทฤษฎเี กย่ี วกับวัฒนธรรม

๒.๓.๑ ความหมายวฒั นธรรม
ความหมายของวัฒนธรรมน้ัน มีผูใหความหมายของวัฒนธรรมหลากหลายทัศนะ สามารถ
อธิบายไดดังนี้
สาํ นกั งานคณะกรรมการวัฒนธรรมแหงชาติ (๒๕๓๕) ไดใหความหมายของวัฒนธรรมไววา
วัฒนธรรม คือ ผลรวมของทุกส่ิงซ่ึงเปนความเจริญงอกงามที่สังคมนั้นๆ ไดทําไวหรือไดสรางสมมา
จนถึงบัดน้ี วัฒนธรรม คือ ผลงานสรางสรรคทางศิลปะ และพุทธปญญาทุกแขนง และวัฒนธรรม คือ
ส่ิงที่ดีมีคาแสดงรสนิยมของผูดีหรือชนชั้นสูงสูงที่มีการศึกษาและฐานะดีวัฒนธรรมเปนวิธีการดําเนิน
ชวี ติ ของสังคม เปนแบบแผนการประพฤตแิ ละ การแสดงออก ซึ่งความรูสึกนึกคิดในสถานการณตางๆ
ท่ีสมาชิกในสังคมเดียวกันสามารถเขาใจ และซาบซึ้งรวมกัน มนุษยสรางวัฒนธรรมข้ันมาเพ่ือ
ประโยชนแหงการดาํ รงชวี ิต และการสืบทอดเผาพนั ธุ
สิปปนนท เกตทุ ตั . (๒๕๔๒). กลาววา วัฒนธรรม หมายถึง วิถีชีวิตของคนในชุมชน และใน
สังคมโดยสวนรวม ซ่ึงรวมถึงสังคมวัฒนธรรมและศิลปวัฒนธรรม วัฒนธรรมมิใชเปนนามธรรม และ
รูปธรรมที่หยุดน่ิง แตเปล่ียนแปลงมีพลวัตรตลอดเวลาโดยวัฒนธรรมมุงความอยูดีมีสุข ของคนและ
สังคมโดยสวนรวม วัฒนธรรม จึงตองเชื่อมโยงระหวางสภาพในอดีตสูปจจุบัน และสูอนาคต
วัฒนธรรมเชือ่ มโยงระหวางคนในสังคม ซงมวี ยั ตางกนั ตองเชื่อมโยงระหวางสภาพตนเองตอครอบครัว

19

ชมุ ชน สงั คม และสภาพรอบโลกตองเช่ือมโยงระหวางความรูดานตางๆ ทั้งมนุษยศาสตรสังคมศาสตร
และวิทยาศาสตรและตองเช่ือมโยงระหวางคนกับธรรมชาติ วัฒนธรรมจะพัฒนางอกงามไดตองอาศัย
ความเช่ือมโยงและความเขาใจในความหลากหลาย ความแตกตางและจุดรวมของวัฒนธรรมทองถิ่น
วฒั นธรรมของชาติและวัฒนธรรมของโลก ซึ่งมีวิวัฒนาการและมีความเปลี่ยนแปลงมีพลวัตรท่ีไมหยุด
นง่ิ การประสาน เช่อื มโยงและถกั ทอวถิ ีชวี ิตของคน และชุมชนตางๆ รอบโลกและกับธรรมชาติเทาน้ัน
ทจ่ี ะทําใหการพัฒนายั่งยืนได

พจนานกุ รมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๕ ไดนิยามความหมายของวัฒนธรรมไวเปน
๔ นัยดังนี้

๑) สง่ิ ท่ที ําใหเจริญงอกงามแกหมคู ณะ
๒) วิถิชีวิตของหมคู ณะ
๓) ลักษณะที่แสดงถึงความเจริญงอกงาม ความเปนระเบยี บเรยี บรอย ความกลมเกลยี ว
กาวหนาของชาติและศีลธรรมอันดีของประชาชน
๔) พฤติกรรม และสิ่งท่ีคนในหมูผลิตสรางขึ้นดวยการเรียนรูจากกันและกันและรวมใช
อยใู นหมูพวกของตน
สํานักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแหงชาติ. (๒๕๒๙) ไดกลาวถึงความสําคัญของ
วัฒนธรรมไว ๓ ลกั ษณะ คือ
๑) วฒั นธรรมเปนท้ังพื้นฐาน และเครื่องมือ สําหรับสรางเสริมความสามัคคี กลมเกลียว
และความเปนปกแผนในหมูประชาชน วัฒนธรรมจะชวยชักนําใหคนประพฤติศีล ปฏิบัติธรรม และ
พรอมที่จะเผชิญชีวิตรวมกันบนผนื แผนดนิ เดยี วกนั ทง้ั ในยามสุข และยามทกุ ข
๒) วัฒนธรรมเปนกรอบ และเปนแนวทางในการดําเนินชีวิตที่เหมาะสมกับ
สภาพแวดลอม จึงถือไดวาวัฒนธรรมเปนแบบในการประพฤติปฏิบัติของสมาชิกของสังคม ซ่ึงอาจจะ
ชวยปองกนั และแกไขปญหา ตลอดทัง้ ตอบสนองความตองการของสมาชกิ และของสังคมได
๓) วัฒนธรรมเปนเอกลักษณเปนลักษณะเดนประจําชาติหรือประจําหมูคณะซ่ึงมีสวน
ชวยใหชนในชาติมีความรูสึกเปนพวกเดียวกัน อันจะทําใหบังเกิดความรักสามัคคีกันและจะสงผลตอ
การรวมพลงั ของหมูคณะและธาํ รงไวซึ่งความมั่นคงของชาติ
พระธรรมปฎก (ประยุทธปยุตฺโต. (๒๕๓๘) เมื่อคราวแสดงปาฐกถาพิเศษ ๑๐๐ ปพระยา
อนุมานราชธน เร่ือง “วัฒนธรรมกับการพัฒนา” ก็ไดอธิบายความหมายของวัฒนธรรมไวเปนหลาย
นัยอยางนาพิจารณา ดงั นี้ วัฒนธรรม เปนผลรวมของการส่ังสมสิ่งสรางสรรคและภูมิธรรม ภูมิปญญา
ทถ่ี ายทอดสืบตอกนั มาของสังคมนนั้ ๆ วฒั นธรรมเปนการสง่ั สมประสบการณความรูความสามารถ ภูมิ
ธรรม ภมู ิปญญาท้งั หมดทไ่ี ดชวยใหมนษุ ยในสังคมน้นั ๆ อยรู อดและเจริญสืบตอมาไดและเปนอยูอยาง
ที่เปนในบดั นี้ วฒั นธรรม คือ ผลรวมของทุกสิ่งซึ่งเปนความเจริญงอกงามที่สังคมนั้นๆ ไดทําไวหรือได
ส่ังสมมาจนถึงบัดน้ี วัฒนธรรมเปนท้ังส่ิงที่ทํา ใหเจริญงอกงามสืบมา และเปนเน้ือตัวของความเจริญ
งอกงามที่มีอยู ซึ่งจะเปนพ้ืนฐานของความเจริญงอกงามตอไป ตลอดจนเปนเคร่ืองวัดระดับความ
เจริญงอกงามของสังคมนนั้ ๆ
ดังนั้นจึงสรุปไดวา วัฒนธรรม หมายถึง สรรพสิ่งทุกอยางท่ีเกี่ยวของกับ วิถีชีวิตของมนุษย
ท้ังในสวนท่ีเปนวัตถุและไมใชวัตถุที่เกิดข้ึนในคนรุนหนึ่งแลวถายทอดไปยังอีกรุนหนึ่ง โดยอาจมีการ

20

ปรับเปลี่ยน และพัฒนาไปตามยุคสมัยใหสอดคลองกับวิถีชีวิต และบริบทของสังคมของกลุมชนยุค
นั้นๆ ทั้งนี้เพ่ือความอยูรอดของชีวิต ซึ่งตองดําเนินไปตามทฤษฎีนิเวศทางวัฒนธรรม และโครงสราง
หนาที่ วัฒนธรรมอาจแบงออกไดทั้งท่ีเปนรูปธรรมและนามธรรม สามารถที่จะยึดโยงความเปนชาติ
เปนแผนดนิ ไดจากวฒั นธรรม สําหรับสรางเสรมิ ความสามคั คี กลมเกลียว และความเปนปกแผนในหมู
ประชาชน วัฒนธรรมจะชวยชักนําใหคนประพฤติศีล ปฏิบัติธรรม และพรอมที่จะเผชิญชีวิตรวมกัน
บนผนื แผนดนิ เดยี วกัน ทง้ั ในยามสุข และยามทกุ ข

๒.๓.๒ ประเภทของวฒั นธรรม
ในเรอื่ งประเภทของวัฒนธรรมน้ี ไดมีนกั วชิ าการไดรวบรวมรายละเอียดไว ดงั น้ี
พระราชบัญญัติวัฒนธรรมแหงชาติ พ.ศ. ๒๔๘๕ แบงได ๔ ประเภท
๑. คตธิ รรม คือ วฒั นธรรมทเี่ ก่ยี วกับหลกั ในการดําเนินชีวิต สวนใหญเปนเร่ืองของจิตใจซึ่ง
ไดเรยี นรจู ากศาสนา เปนวัฒนธรรมทางดานศลี ธรรม เปนจารตี ประเพณีซ่งึ ถือเปนหลักของการดําเนิน
ชีวิต สวนใหญไดรับอิทธิพลจากพุทธศาสนาซ่ึงสอนในเรื่องของกรรม โดยสอนใหเชื่อในเหตุและผล
ความเปนไปในธรรมชาติ มากกวาความศรทั ธา
๒. เนติธรรม คือ วัฒนธรรมทางกฎหมาย รวมทั้งระเบียบประเพณีท่ียอมรับนับถือกันวามี
ความสําคัญ เปนวัฒนธรรมทางดานกฎหมาย หรือขนบธรรมเนียมประเพณีที่มีความสําคัญเสมอดวย
กฎหมายหรือการกระทําบางอยางท่ีไมมีกฎหมายหามไว แตถาใครทําเขาก็เปนท่ีรังเกียจของสังคม
เชนพอแมมหี นาทเี่ ลี้ยงดบู ตุ รถาพอแมเพกิ เฉยละทิ้งหนาท่ี ก็จะถูกกฎหมายลงโทษ แตเม่ือลูกโตข้ึนไม
เล้ียงดูพอแม ไมถือวาผิดกฎหมาย บานเมืองจะลงโทษไมได แตจะเปนที่ครหานินทาของสังคม ทั้งนี้
เพราะพทุ ธศาสนาสอนในเร่ืองของความกตญั ูตอบุพการี
๓. สหธรรม คือ วัฒนธรรมทางสังคมที่เก่ียวกับหลักการปฏิบัติทางสังคม เชน มารยาทใน
งานสงั คมตางๆ
๔. วัตถุธรรม คือ วัฒนธรรมทางวัตถุ ท่ีสามารถจับตองไดสัมผัสได เชน บานเรือน อาหาร
เคร่ืองแตงกาย เคร่อื งมอื เคร่อื งใช และเครอื่ งอํานวยความสะดวก เปนตน
ชนนิ าถ โฉมอนิ ทร. (๒๕๕๘). กลาววา วฒั นธรรม แบงออกเปน ๒ สวน

๑) วัฒนธรรมที่เปนวัตถุ (Material culture) ไดแก สิ่งประดิษฐ เทคโนโลยีตางๆ ท่ีเกิด
จากการกระทาํ ของมนุษย เชน ที่อยูอาศัย เครื่องนุงหม อาหาร ยารักษาโรค เคร่ืองมือเครื่องใช ส่ิงกอ
สราง ยานพาหนะ งานศลิ ปะ วรรณกรรม

๒) วัฒนธรรมท่ีไมเกี่ยวกับวัตถุ (Non-material culture) หมายถึง สิ่งท่ีเปนนามธรรม
เชน แนวความคดิ ความเชือ่ คานิยม ทศั นคติ การปฏบิ ตั สิ ืบตอกนั มา และเปนการยอมรับในสังคมนั้น
วาเปนสงิ่ ดงี ามและมีความเหมาะสม

วัฒนธรรมทง้ั ๒ ประเภทนี้ เปนสิ่งทม่ี ีความเกย่ี วของกับวิถีชีวิตของมนุษยอยางแยกจากกัน
ไมได ซึ่งสังคมที่จะสามารถดํารงอยูไดอยางราบร่ืน ควรจะเปนสังคมท่ีมีความเจริญท้ังในทางวัตถุ
(รปู ธรรม) และความเจริญทางจิตใจ (นามธรรม) ควบคูกัน แตในสังคมไทยปจจุบันน้ีพอจะมองเห็นวา
วฒั นธรรมทางวัตถุเจริญข้ึน วัฒนธรรมทางจิตใจกลับเสื่อมถอยลง สาเหตุหนึ่งก็เน่ืองมาจากคนไทยมี
คานิยมในเรื่องตางๆ เปลี่ยนแปลงไปตามสภาพแวดลอมของสังคมอันสงผลใหเกิดปญหาตามมา เชน
คนสวนใหญมีความหลงใหลในวัตถุ ดวยความเขาใจวาการมีวัตถุน้ันเปนเครื่องวัดเกียรติยศ ศักด์ิศรี

21

เปนที่นับหนาถือตาในสังคม จึงทําใหตางคนตางพยายามทุกวิถีทางท่ีจะแสวงหาผลประโยชนใหแก
ตนเอง และอาจกอใหเกดิ ปญหาทางดานศลี ธรรมและจริยธรรมเพ่ิมขึ้นเปนเงาตามตัว

รัชนีกร เศรษโฐ (๒๕๓๒ : ๗) ไดใหรายละเอียดเก่ียวกับวัฒนธรรมสรุปไดวาประเภทของ
วฒั นธรรมแบงออกเปนวัฒนธรรมท่ีเก่ยี วกับกิจกรรมทวั่ ไป โดยแบงไดเปน ๙ ประเภท ประกอบดวย

๑) วฒั นธรรมการบริโภค ไดแก วิธปี ระกอบ วิธปี รงุ และวธิ รี บั ประทาน
๒) วฒั นธรรมการอยู ไดแก วธิ ีการสรางและจดั ทีอ่ ยูอาศัย
๓) วัฒนธรรมการแตงกาย ไดแกวัสดุท่ีใช สี วิธีการรักษาความสะอาด และวิธีการแตงกาย
ตามโอกาสตางๆ
๔) วฒั นธรรมทแ่ี สดงอารมณ ไดแก วิธีการแสดงอารมณตางๆ เชน อารมณรักเกลียด โกรธ
และวธิ ีการแสดงอารมณทางเพศ
๕) วัฒนธรรมเกี่ยวกับการสื่อความหมาย เชน วิธีการสงและรับขาวสาร ไดแกภาษาพูด
ทาทาง รวมทงั้ เคร่ืองมอื เคร่อื งใชในการส่อื ความหมายนั้นๆ
๖) วัฒนธรรมเก่ียวกับการอยูรวมกันเปนหมูคณะ คือ การจัดระบอบการปกครองและ
ควบคุมสังคม ไดแก วิธสี รางความสามัคคีระหวางกลุม วิธีควบคุมพฤติกรรมของบุคคลหรือกลุมคนใน
สังคม
๗) วัฒนธรรมเกี่ยวกับการแสวงหาความสุขทางจิตใจและหลักเกณฑในการดําเนินชีวิต
ไดแก ความคดิ ความเชือ่ ทางศาสนา และปรชั ญาชวี ติ
๘) วัฒนธรรมการพักผอน ไดแก ชนิดของการพักผอน วิธีจัดเวลาในการพักผอนอุปกรณ
หรือเคร่อื งมือท่ีใชในการพกั ผอนนัน้ ๆ
๙) วฒั นธรรมเกีย่ วกบั การจราจรขนสง ไดแก วธิ ีการเดิน วธิ กี ารสงสง่ิ ของ ระบบการจราจร
วฒั นธรรมสามารถถายทอดจากชนกลมุ หนึง่ ไปยงั อีกกลุมหนึ่ง โดยอาศัยการเรียนรูและการ
ส่ือสารระหวางมนุษยดวยกันเอง ซึ่งอาจเปนไปโดยตั้งใจหรือไมก็ตาม จึงทําใหบุคคลมีบุคลิกและ
ลักษณะพฤติกรรมที่เปล่ียนแปลงอยูตลอดเวลา การที่คนไทยหรือคนอเมริกันมีความแตกตางกัน มี
ลักษณะเฉพาะของตนเอง ทําใหเราสามารถจําแนกวัฒนธรรมของสังคมหน่ึงออกจากสังคมหน่ึงไดก็
เพราะแตละสังคมมีวฒั นธรรมทม่ี กี ารแสดงออกใหเห็นถึงความแตกตางไดโดยแจมชัด
กระบวนการที่วัฒนธรรมถูกเผยแพรจากแหลงกําเนิดไปยังสมาชิกในสังคมนั้น สามารถ
เกิดขนึ้ ได ๒ ทาง คอื
๑) โดยตรง ไดแก การติดตอแลกเปล่ียนวัฒนธรรมระหวางบุคคล ระหวางชาติ ซ่ึงอาจเปน
การแลกเปล่ียนโดยสันติวิธีหรือแลกเปล่ียนโดยการสงคราม หรือการอพยพเขาไปต้ังถ่ินฐานอยูใน
ประเทศไทย
๒) โดยออม ไดแก การที่วัฒนธรรมถูกเผยแพรผานส่ือมวลชน เชน หนังสือพิมพนิตยสาร
ภาพยนตร วิทยุ และโทรทัศนการส่ือสารมวลชนจึงมีบทบาทสําคัญในการถายทอดหรือเผยแพร
วฒั นธรรมไปยงั สมาชิกของสงั คมในระดับบคุ คลหรือระดบั มวลชน
สําราญ ผลดี,ประเสริฐ บุญมา. (๒๕๕๘ : ๑๔). กลาววา วัฒนธรรม แบงออกเปน ๒
ประเภทประกอบไปดวย

22

วัฒนธรรมทางวัตถุ คือ เครื่องมือ เครื่องใช ที่มนุษยใชในชีวิตประจําวันเพ่ือความสุขทาง
กาย อันไดแก ยานพาหนะ ท่อี ยูอาศยั ตลอดจนเครอ่ื งปองกนั ตัวใหรอดพนจากอันตรายทั้งปวง

วัฒนธรรมทางจิตใจ เปนเร่ืองเก่ียวกับเคร่ืองยึดเหนี่ยวจิตใจของมนุษย เพ่ือใหเกิดปญญา
และมีจิตใจที่งดงาม อันไดแก ศาสนา ศีลธรรม จริยธรรม คติธรรม ตลอดจนศิลปะ วรรณคดี และ
ระเบียบแบบแผนของขนบธรรมเนยี มประเพณี

นักมานุษยวิทยาสวนใหญมักใชคํา "วัฒนธรรม" ไปในเชิงของวิสัยสามารถของคนทั่วไปใน
การบงชี้ จัดหมวดหมูและสื่อถึงประสบการณของตนในลักษณะเชิงสัญลักษณ คนเราใชวิสัยสามารถ
ดังกลาวสําหรบั บงชเ้ี ร่อื งราวและส่งิ ตางๆ ท่ีเกดิ ในหมูมนษุ ยดวยกันมานานมากแลว อยางไรก็ตาม นัก
วานรวิทยาหรอื ไพรเมตวทิ ยาก็ไดบงชี้ลักษณะวัฒนธรรมดังกลาวในวานรหรือไพรเมตซึ่งเปนกลุมสัตว
ท่ีมีสายพันธุใกลชิดกับมนุษยมากท่ีสุดมานานแลวเชนกัน และโดยนักโบราณคดีจะมุงเฉพาะไปท่ี
วัฒนธรรมที่เปนเร่ืองราวเทานั้น (ซากเรื่องราวที่เกิดจากกิจกรรมของมนุษย) ขณะเดียวกัน นัก
มานุษยวิทยาสังคมก็มองไปที่ปฏิสัมพันธของสังคม สถานภาพและสถาบัน สวนนักมานุษยวิทยา
วัฒนธรรมก็เนนท่ีบรรทัดฐานและคุณคา การแบงแยกแนวเดียวกันนี้ แสดงใหเห็นถึงเงื่อนไขที่
แตกตางกนั ทีข่ ้ึนอยกู ับงานท่ีตางกันของนักมานุษยวิทยา และความจําเปนท่ีจะตองมุงเนนจุดการวิจัย
ที่ตองชดั เจน จงึ ไมจาํ เปนวาจะเปนการสะทอนถึงทฤษฎีของวัฒนธรรมซ่ึงยอมแตกตางไปตามเชิงของ
เรอ่ื งราว เชิงสงั คม และเชิงบรรทัดฐาน (norm) รวมทั้ง ไมจําเปนตองสะทอนถึงการแขงขันกันเองใน
ระหวางทฤษฎตี าง ๆ ของวฒั นธรรม ( ทีม่ า : www.thonburi-u.ac.th/ce/artandculture.doc)

กิตติ ยกเทพ. (๒๕๕๗). กลาววา การแบงประเภทวัฒนธรรมท่ีนาสนใจและเปนประโยชน
ตอการศึกษาวัฒนธรรมองคการของราชการไทย นาจะไดแกงานของ R.A.Cooke and J.L.Szumal
เขาไดแบงวัฒนธรรมองคการอยางกวางๆ ออกเปน ๓ ประเภท โดยใชบรรทัดฐานความเชื่อหลักของ
สมาชิกในกลมุ เปนเกณฑการแบง วัฒนธรรมแตละแบบสมาชิกในกลุมหรือองคการจะมีความคิดความ
เชือ่ ทเ่ี ปนอยางเดียวกันหรือคลายๆ กัน และใชเปนบรรทัดฐานเกี่ยวกับการปฏิบัติตนในองคการ เชน
เม่ือเผชิญปญหาในองคการ การปฏิสัมพันธกับผูบังคับบัญชา เพื่อนรวมงานและลูกนอง การทํางาน
ลวงเวลา หรือการรักษาระเบียบวินัย วัฒนธรรมองคการท่ีเขาแบงไดแก วัฒนธรรมแบบสรางสรรค
วัฒนธรรมแบบตงั้ รบั -ปกปอง วฒั นธรรมแบบเชิงรุก-ปกปอง ดงั มีลกั ษณะพฤตกิ รรมเดนๆ ดงั นี้

๑. วัฒนธรรมแบบสรางสรรค (Constructive Culture) ไดแก วัฒนธรรมองคการที่
สงเสริมใหสมาชิกรวมกันทํางานเพื่อนําไปสูความสําเร็จขององคการ ขณะเดียวกันสมาชิกก็ไดเรียนรู
และมีการพัฒนา วัฒนธรรมแบบน้ีสัมพันธกับคานิยมดานการมุงความสําเร็จ การประจักษในตน
มนษุ ยนิยม และการมุงความสัมพันธ

๒. วัฒนธรรมแบบตั้งรับ-ปกปอง (Passive-Defensive Culture) หมายถึง องคการท่ี
สมาชิกมคี วามเช่อื วา การติดตอสมั พนั ธกับผอู ืน่ นั้นตองระวังอยาแสดงออกไปในทางที่เปนภัยตอความ
มนั่ คงในตาํ แหนงหนาที่ของตนเอง คานิยมทยี่ ดึ ถือไดแก การคลอยตาม การยอมรับอยางงายๆ โดยไม
ต้ังคําถาม การทําส่ิงตางๆ ตามแบบท่ีเคยทํากันมา การพ่ึงพิงผูอ่ืน หรือการดูคนอ่ืนวาทําอยางไรกอน
แลวคอยทาํ ตาม และพฤตกิ รรมหลีกเลย่ี งปญหา

๓. วฒั นธรรมแบบเชิงรุก-ปกปอง (Aggressive-Defensive Culture) หมายถึง องคการ
ที่สมาชิกมักแสดงออกถึงพฤติกรรมอยางชัดแจงในการปกปองสถานภาพและความมั่นคงในงานของ

23

ตน คานิยมของสมาชิกในองคการแบบนี้ ไดแก การแสวงหาอํานาจ การแขงขัน การเปนปฏิปกษตอ
ผอู ่ืนทีม่ ีความคิดเหน็ แตกตาง และการทํางานทเี่ นนความสมบรู ณแบบ

สรปุ ไดวา ประเภทของวัฒนธรรม หมายถึง การแบงประเภทของวัฒนธรรมออกในรูปแบบ
ตางๆ อาทิ โดยใชบรรทัดฐานความเชื่อหลักของสมาชิกในกลุมเปนเกณฑการแบง วัฒนธรรมทางวัตถุ
วัฒนธรรมทางจิตใจ กระบวนการที่วัฒนธรรมถูกเผยแพรจากแหลงกําเนิดไปยังสมาชิกในสังคม แบง
ออกเปนวัฒนธรรมที่เก่ียวกับกิจกรรม วัฒนธรรมที่เปนวัตถุ วัฒนธรรมที่ไมเกี่ยวกับวัตถุ สหธรรม
วัตถุธรรม

๒.๓.๓ ลักษณะของวัฒนธรรม
อานน อาภาภริ มย. (๒๕๑๘: ๙๐-๙๕) อธบิ ายถึงลกั ษณะของวฒั นธรรม ไวดังน้ี

๑) วฒั นธรรมเปนพฤติกรรมท่เี กดิ จากการเรียนรูมนุษยแตกตางจากสัตวตรงที่มีการรูจัก
คิด มีการเรียนรู จัดระเบียบชีวิตใหเจริญ อยูดีกินดีมีความสุขสะดวกสบาย รูจักแกไขปญหา ซึ่ง
แตกตางไปจากสัตวทีเ่ กิดการเรยี นรโู ดยอาศัยความจาํ เทาน้นั

๒) วัฒนธรรมเปนมรดกของสังคม เนื่องจากมีการถายทอดการเรียนรู จากคนรุนหนึ่ง
ไปสูคนรุนหนึ่ง ท้ังโดยทางตรงและโดยทางออม โดยไมขาดชวงระยะเวลา และมนุษยใชภาษาในการ
ถายทอดวัฒนธรรม ภาษาจงึ เปนสัญลักษณที่ใชถายทอดวฒั นธรรมนัน่ เอง

๓) วัฒนธรรมเปนวถิ ีชีวติ หรอื เปนแบบแผนของการดาํ เนินชวี ติ ของมนุษย มนุษยเกิดใน
สังคมใดกจ็ ะเรยี นรูและซมึ ซับในวฒั นธรรมของสังคมท่ีตนเองอาศัยอยู ดังน้ันวัฒนธรรมในแตละสังคม
จึงแตกตางกัน

๔) วัฒนธรรมเปนสิ่งท่ีไมคงที่มนุษยมีการคิดคนประดิษฐส่ิงใหมๆ และปรับปรุงของเดิม
ใหเหมาะสมกับสถานการณท่ีเปลี่ยนแปลงไป เพื่อความเหมาะสมและความอยู รอดของสังคม เชน
สังคมไทยสมัยกอนผูหญิงจะทํางานบาน ผูชายทํางานนอกบาน เพื่อหาเลี้ยงครอบครัว แตปจจุบัน
สภาพสังคมเปลี่ยนแปลงไป ทําใหผูหญิงตองออกไปทํางานนอกบาน เพื่อหารายไดมาจุนเจือ
ครอบครัว บทบาทของผหู ญงิ ในสงั คมไทยจึงเปล่ียนแปลงไป

Barry. (๒๐๐๑ : ๒๑๗) ไดอธิบายไววา วัฒนธรรมที่เปนวัตถุน้ันจะแพรกระจายไดงายและ
รวดเร็วกวาวัฒนธรรมท่ีไมเก่ียวกับวัตถุ เชน คนไทยจะยอมรับการแตงกาย การรับประทานอาหาร
แบบตางชาติไดงายและรวดเร็วกวาการยอมรับแนวความคิด คานิยม หรือทัศนคติตางๆ เปนตน และ
หากการตดิ ตอสอื่ สารและการคมนาคมเปนไปโดยสะดวกและตอเน่อื ง การแพรกระจายทางวัฒนธรรม
ก็จะเปนไปไดอยางรวดเร็ว จนอาจเกิดเปนภาวะท่ีเรียกวา “การผสมกลมกลืนทางวัฒนธรรม”
(Cultural assimilation) การผสมกลมกลืนทางวัฒนธรรม หมายถึงกระบวนการที่กลุมคนตาง
วฒั นธรรม เขามามวี ัฒนธรรมรวมกัน มิไดหมายถึงเฉพาะวัฒนธรรมทม่ี องเห็นและจับตองได เชน การ
แตงกาย การรับประทานอาหาร และภาษาเทาน้ัน แตยังหมายถึงสิ่งที่จับตองไมได เชน คานิยม
ทัศนคติ ความรู และความรสู ึกทางดานจิตใจดวย

การเผยแพรของวัฒนธรรม นอกจากจะมีผลในทางบวกคือ การยอมรับวัฒนธรรมแลวยังมี
ผลในทางตรงขามคือ การปฏิเสธหรอื ตอตานวัฒนธรรม หากวัฒนธรรมท่ีเขามาใหมน้ันมีแนวโนมท่ีจะ
ทําลาย ซงึ่ การตอตานจะมีลักษณะแตกตางกันไปตามประเภทของกลุมคนในสังคม เชน ผูสูงอายุหรือ
ผูทีม่ ีแนวคิดแบบอนรุ ักษนิยมมักจะมีความขัดแยงตอการรับเอาวัฒนธรรมใหมบางประเภท สวนผูท่ีมี

24

อายุนอยหรือเปนคนสมัยใหมก็จะสามารถยอมรับวัฒนธรรมของสังคมอ่ืนไดงายกวา ในบางกรณีจึง
ตองมีการเลือกสรรเอาเพียงวัฒนธรรมท่ีเห็นวา สามารถเขากันไดกับแบบแผนพฤติกรรมของสังคม
เชนสังคมไทยสามารถรับเอาสิ่งประดิษฐใหมๆ เชน เคร่ืองคอมพิวเตอรเขามาใช แตอาจปฏิเสธ
วัฒนธรรมบางอยางที่ไมสามารถเขากับแบบแผนของวัฒนธรรมไทย เชน การมีเสรีภาพทางความคิด
และพฤติกรรมเกี่ยวกับเร่ืองทางเพศของประเทศตะวนั ตก

ชนินาถ โฉมอินทร. (๒๕๕๘). ใหความหมายของวัฒนธรรมมีหลายอยาง เชน หมายถึง
ขนบธรรมเนียมประเพณี ส่ิงทด่ี งี าม สิ่งท่ีไดรับการปรุงแตงใหดีแลว หรือส่ิงที่ไดรับการยอมรับและยก
ยองมาเปนเวลานานแลว เชน คานิยม ความคิดเห็น วิทยาการตางๆ เปนตน วัฒนธรรมไทยในแตละ
ทองถิ่น จะมีความคลายคลึงและแตกตางกันไปขึ้นอยูกับปจจัยตาง ๆ และยังมีการเปล่ียนแปลงอยู
ตลอดเวลา ท้ังน้ีเปนเพราะมีการเปลี่ยนแปลงทางดานสังคม เศรษฐกิจ การเมืองการปกครอง และ
การดาํ เนนิ ชีวิตของคนไทยอยูตลอดเวลา ประเทศไทยเปนประเทศที่มีวัฒนธรรมเกาแกสืบสานตอกัน
มาเปนเวลายาวนาน มีวฒั นธรรมหลักทีถ่ อื วา เปนวัฒนธรรมประจําชาติไทยและแสดงใหเห็นถึงความ
เปนไทย ไดแก

๑. ศาสนา คนไทยสวนใหญนับถือพระพุทธศาสนา แตก็มิไดกีดกันผูท่ีนับถือศาสนาอ่ืนแต
อยางใด

๒. ภาษา คนไทยมีภาษาและตัวอักษรไทย ซ่ึงพอขุนรามคําแหงไดประดิษฐข้ึนในสมัย
สุโขทยั เม่อื พ.ศ. ๑๘๒๖

๓. ประเพณีไทย เปนสงิ่ ทีแ่ สดงถงึ วถิ ีชีวิตของคนไทยที่เคยปฏิบัติสืบเน่ืองกันมาตั้งแตบรรพ
บุรุษและไดสืบทอดกันมาจนถึงลูกหลาน ที่เรียกกันวาขนบธรรมเนียมประเพณีน่ันเอง เชน การไหว
การเซนไหวบรรพบรุ ษุ เปนตน

สังคมไทยประกอบดวยผูคนหลายเช้ือชาติ ศาสนาและสภาพแวดลอมทางภูมิศาสตรในแต
ละทองถ่ินก็มีความแตกตางกนั ออกไป วฒั นธรรมของผคู นจงึ มคี วามแตกตางกันออกไปในระดับตาง ๆ
ดงั นี้

๑) วัฒนธรรมในระดับภูมิภาคของสังคมไทย แบงตามลักษณะทางภูมิศาสตร เปน ๔ ภาค
ใหญ ๆ ได ดงั นี้

(๑) วัฒนธรรมทองถ่ินภาคเหนือ เปนภูมิภาคท่ีมีเอกลักษณท่ีมีความโดดเดนในดาน
วัฒนธรรมทองถิ่นของตน เชน ประเพณีตานกวยสลาก ประเพณีปอยหลวง การกินขันโตก พิธีสืบ
ชะตาเมอื ง เปนตน

(๒) วัฒนธรรมทองถ่ินภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (ภาคอีสาน) เปนศูนยรวมวัฒนธรรมท่ี
เกาแก มีวัฒนธรรมประเพณีท่ีเปนเอกลักษณสําคัญ เชน ประเพณีบุญบั้งไฟ ประเพณีไหลเรือไฟ
ประเพณผี ีตาโขน ประเพณแี หปราสาทผึง้ และหมอลาํ เปนตน

(๓) วัฒนธรรมทองถ่ินภาคกลาง เน่ืองจากอยูบริเวณท่ีราบลุมแมนํ้าเจาพระยา จึงมีชีวิต
ผูกพนั อยกู ับการเกษตรเปนสวนใหญ และมีวัฒนธรรมทองถิ่นที่สําคัญ เชน ประเพณีทําขวัญขาว การ
บูชาแมโพสพ การลงแขกเก่ียวขาวและลาํ ตดั เปนตน

25

(๔) วฒั นธรรมทองถิ่นภาคใต ประชากรมีความแตกตางกันทางดานศาสนาเปนกลุม ๆ มี
การผสมผสานทางวัฒนธรรมประเพณี จึงมีวัฒนธรรมทองถิ่นท่ีเปนเอกลักษณเฉพาะภาค เชน
ประเพณกี ารชักพระ ประเพณแี หผาข้นึ ธาตุ การเตนรองเงง็ หนงั ตะลงุ และราํ มโนราห เปนตน

๒) วัฒนธรรมพ้นื บานของสงั คมไทย
วัฒนธรรมพ้นื บานเปนวถิ ีชวี ติ การดาํ เนนิ ชวี ติ ของชาวบาน ซ่ึงในแตละทองถิ่นจะสืบทอดกัน
มาดวยการพูดจา บอกเลา ส่ังสอน หรือทําใหดูเปนตัวอยางเปนเรื่องท่ีเกี่ ยวกับการดําเนิน
ชีวติ ประจําวันและการรวมกลมุ รวมพลงั กนั ทํากิจกรรมตาง ๆ ที่เก่ียวกับชีวิตประจําวันตามความเช่ือ
นน้ั ๆ สามารถอธบิ ายได ๔ ประเภท ไดแก

(๑) มุขปาฐะตาง ๆ เชน ตํานานหรือนิทานพื้นบาน สุภาษิต ท่ีถือเปนคติสอนใจการ
ดําเนินชีวิต คําพังเพย ปริศนาคําทาย เพลงพ้ืนบานและการละเลนพื้นบานตาง ๆ ซึ่งมักจะเปน
เอกลกั ษณของภูมปิ ญญาชาวบานในแตละทองถน่ิ

(๒) ความเช่ือ ประเพณี และพิธีกรรม ความเช่ือมีทั้งความเชื่อด้ังเดิมท่ีถายทอดสืบตอ
กันมา เชน การนับถือผี เปนตน และความเช่ือท่ีมีเหตุผลตามหลักคําสอนของพระพุทธศาสนา
ปจจุบันมกั เปนแบบผสมผสานรวมกัน

(๓) หัตถกรรมพ้นื บาน เปนงานท่เี กิดจากการสรางสรรคหรือประดิษฐส่ิงของเคร่ืองใชใน
ชวี ติ ประจาํ วนั จากวสั ดุทมี่ อี ยใู นทองถนิ่ ของตน ในแตละทองถิ่นยอมแตกตางกันไป ทั้งดานการใชวัสดุ
เทคนิคและการถายทอดสืบตอกัน เชน งานจักสาน งานถักทอ งานปน งานแกะสลัก และงานวาด
ภาพ เปนตน

(๔) ภาษาไทยพื้นบาน คนไทยทุกภาคสวนใหญใชภาษาไทยเปนปกติ แตมีสําเนียงและ
การใชคําแตกตางกันมากนอยแตละทองถิ่น ซ่ึงอาจไดรับอิทธิพลจากวัฒนธรรมใกลเคียงดวย
ภาษาไทยพืน้ บานทใี่ ชกนั อยูในกลุมทองถิน่ ตาง ๆ ไดแก ภาษาลานนา ภาษาไทยใหญ ภาษาไทยอีสาน
ภาษาไทยภูเขา เปนตน วัฒนธรรมในระดับภมู ิภาคและพื้นบานของไทยมีความสําคัญที่ชาวไทยทุกคน
ควรชวยกันฟนฟู ปรับปรุง ใหเหมาะสมและสอดคลองกับการพัฒนาของประเทศชาติ เพ่ือเปน
เอกลกั ษณคกู บั ชาตไิ ทยสืบไป วัฒนธรรมมาจากการสรางสรรคของมนษุ ยชาติ ซ่ึงในแตละทองถ่ินยอม
มีความแตกตางกันไปตามปจจัยตาง ๆ ดังน้ันเราจึงไมควรดูถูกวัฒนธรรมของชาติอ่ืน (ที่มา :
https://thailovecultural.wordpress.com/๒๐๑๕/๐๒/๑๕. สืบคนเมื่อ ๙ มิถนุ ายน ๒๕๖๐)

ดังนนั้ สรุปไดวา ลักษณะของวัฒนธรรม หมายถึง ขนบธรรมเนียมประเพณี ส่ิงที่ดีงาม สิ่งที่
ไดรับการปรุงแตงใหดีแลว หรือสิ่งท่ีไดรับการยอมรับและยกยองมาเปนเวลานานแลว เชน คานิยม
ความคิดเห็น วิทยาการตาง ๆ ที่เปนมรดกของสังคมสามารถถายทอดใหกับคนในรุนตอไป ที่เปนวิถี
ชีวิต หรือเปนแบบแผนของการดําเนินชีวิตของมนุษย เปนส่ิงที่ไมคงที่มนุษยมีการคิดคนประดิษฐส่ิง
ใหมๆ และปรับปรุงของเดิมใหเหมาะสมกับสถานการณที่เปลี่ยนแปลงไป เพื่อความเหมาะสมและ
ความอยู รอดของสังคม อาจอยูในรูปของ ศาสนา ภาษา ประเพณี คานิยม ทัศนคติ ความรูและ
ความรูสึกทางดานจิตใจ และอาตอยูในรูปแบบของวัฒนธรรมระดับชาติ วัฒนธรรมในระดับภูมิภาค
ของสังคมไทยและวฒั นธรรมพน้ื บาน

26

๒.๔ แนวคดิ เกีย่ วกบั สนิ คาทางวัฒนธรรมและทนุ ทางวัฒนธรรม

๒.๔.๑ ความหมายของสินคาทางวัฒนธรรมหรอื ทนุ ทางวัฒนธรรม
ในเร่ืองของความหมายของสินคาทางวฒั นธรรม ไดมีนักวชิ าการหลายทานไดใหความหมาย
ไววามีความหมายใกลเคยี งกับคาํ วา ทุนทางวัฒนธรรม ซ่ึงคณะผูวิจัยไดรวบรวมแนวคิด ทฤษฎีไว พอ
สรุปไดดงั นี้
รังสรรค ธนะพรพันธ (๒๕๓๙ : ๑) อธิบายวาสินคาวัฒนธรรมคือสินคาและบริการท่ี
วัฒนธรรมฝงตวั เปนสวนหนึง่ ของสินคาหรือบรกิ ารนัน้ การทผ่ี บู รโิ ภคซ้อื สินคาและบริการใดมาบริโภค
กต็ ามสิ่งท่ีผูบริโภคไดรับมาไมใชเฉพาะตัวสินคา แตยังไดวัฒนธรรมท่ีฝงตัวในสินคาหรือบริการนั้นมา
ดวย เชน ชุดไทยมีการฝงตัวของวัฒนธรรมแตกตางจากชุดสากลของตะวันตกและกิโมโนของญี่ปุน
ทํานองเดียวกันการบริโภคโตะจีนหรือการบริโภคอาหารแบบญ่ีปุนจะมีนัยทางวัฒนธรรมท่ีแตกตาง
จากการบริโภคอาหารฟาสฟูดเปนตน การมีการฝงตัวของวัฒนธรรมท่ีแตกตางในสินคาหรือบริการทํา
ใหเกิดความแตกตางของสินคา ซ่ึงจะชวยกระตนุ ใหเกิดความตองการของสินคา
สินคาหรือบริการแตละประเภทมีระดับความเขมขนของวัฒนธรรมท่ีไมเหมือนกัน สินคา
หรือบริการบางประเภทจะเห็นความเก่ียวพันของวัฒนธรรมท่ีชัดเจน เชน งานฝมือ อาหารพ้ืนบาน
ตลาดนาํ้ ฯลฯ ในขณะทส่ี ินคาหรอื บริการบางประเภทจะเห็นความเกี่ยวพันของวัฒนธรรมที่ไมชัดเจน
เชน หีบหอผลิตภณั ฑการออกแบบสินคา ฯลฯ อยางไรก็ตามไมมีเกณฑหรือตัวเลขท่ีชัดเจนท่ีสามารถ
บอกระดับความเขมขนของวัฒนธรรมในสนิ คาได
David Throsby (๒๐๐๑) ไดเสนอโมเดลเพื่ออธิบายการจัดกลุมอุตสาหกรรม วัฒนธรรม
โดยมีการจัดระดับของอุตสาหกรรมเปน ๓ ระดับโดยที่ จุดศูนยกลาง คือศิลปะสรางสรรค
(CreativeArt) ไมวาจะเปนในรูปของเสียง ขอความ รูปภาพและความคิดและอิทธิพลเหลาน้ี กระจาย
แพรออกไปในลักษณะของช้ันวงกลมหลายช้ันท่ีมีจุดศูนยกลางเดียวกัน โดยช้ันของวงกลมท่ีอยูไกล
จากศูนยกลางมากเทาไร ก็แสดงวาอุตสาหกรรมในกลุมน้ันมีการนําวัฒนธรรมไปใชในการคาลดลง
มากเทานนั้ โดยแบงเปน ๓ กลมุ ดังน้ี

กลุมที่ ๑ ถือวาเปนแกนศิลปะ (CoreArt Group) ซึ่งจะประกอบดวยสินคาและบริการ
วัฒนธรรมท่ีเปนศิลปะสรางสรรค (Creative Art) ดั้งเดิมท่ีมีศิลปะเปนเน้ือแท ไดแก เพลง
วรรณกรรม ทัศนศิลป ศิลปะการแสดงและงานฝมือ ศิลปะสรางสรรคแตละประเภทจะถูกนับวาเปน
หนึง่ อตุ สาหกรรมและมีบุคคลท่ีเก่ียวของมากมาย ไมใชแคเพียงผูผลิตเทาน้ัน เชน อุตสาหกรรมเพลง
ถือวาเปนหนึ่งอุตสาหกรรมท่ีประกอบดวยกิจกรรมและบุคคลที่เกี่ยวของต้ังแต นักแตงเพลง บริษัท
อัดเสียงคายเพลง ผูจาํ หนาย และนกั รอง เปนตน

กลุมท่ี ๒ เปนกลุมอุตสาหกรรมท่ีมีผลผลิต (Output) ที่ประกอบดวยสินคาวัฒนธรรม
และสวนท่ีไมใชสินคาวัฒนธรรม โดยในสวนท่ีเปนสินคาวัฒนธรรมจะมีระดับความเขมของวัฒนธรรม
ท่ีฝงในตัวสินคานอยกวาผลผลิตของอุตสาหกรรมในกลุมแรก ตัวอยางอุตสาหกรรมในกลุมน้ี เชน
หนังสือ นิตยสาร ส่ิงพิมพตางๆ รายการวิทยุโทรทัศน(หมายเหตุ Throsby ไดระบุวา การจัดกลุม
ใหกับอตุ สาหกรรมภาพยนตรเปนการยากลาํ บากบางทานอาจจะใหภาพยนตรจดั อยใู นกลุมแกนศิลปะ
ในขณะท่ีบางทานอาจจะจดั ภาพยนตรไวในอุตสาหกรรมกลุมน้ีเน่ืองจากมองวาภาพยนตรจัดเปนกลุม
สือ่ และความบนั เทิง)

27

กลุมที่ ๓ เปนกลุมที่อยูนอกขอบเขตวัฒนธรรมแตมีการใชเน้ือหาวัฒนธรรมเปนสวน
หนึง่ ในการผลิตสินคาและบริการไดแกการโฆษณา ซ่ึงตองการความคิดสรางสรรคเปนปจจัยนําเขาใน
การผลิต การทองเท่ยี วซง่ึ การทองเท่ียวบางประเภทตองอิงกับศิลปวัฒนธรรมในพ้ืนท่ีทองเที่ยวนั้นคือ
การทองเท่ียวเชงิ วฒั นธรรม เปนตน

สําหรับการวัดมูลคาของอุตสาหกรรมวัฒนธรรมน้ันจะกระทําไดยาก นับตั้งแตในการ
กําหนดหนวยการวัด เชน ในการวัดมูลคาของอุตสาหกรรมศิลปะการแสดง ควรจะวัดมูลคาเปน
จํานวนการแสดงจํานวนผูเขาชมรายไดท่ีเกิดจากการแสดงหรือการจางงาน นอกจากมูลคาทาง
เศรษฐกิจแลว คุณคาทางวัฒนธรรมจะมีการวัดอยางไรนอกจากปญหาในเร่ืองหนวยวัดแลว สําหรับ
ประเทศไทย การจัดเก็บขอมูลในฐานขอมูลในปจจุบันนั้นไมสอดคลองกับตามประเภทของ
อตุ สาหกรรมวฒั นธรรม ทําใหการคํานวณเพ่อื วัดมลู คาของอุตสาหกรรมจึงมีความเปนไปไดยาก

ชัยอนันต สมุทรวณชิ . (๒๕๔๐). กลาววา ทุนวัฒนธรรม คือ กระแสสังคมที่ตั้งอยูบนความรู
ความคุนเคย และรูสึกกับส่ิงท่ีเกิดข้ึนและวิถีของวัฒนธรรมท่ีครอบงําหรือมีอํานาจในสังคมน้ัน เปน
เรอ่ื งธรรมดา ทนุ วัฒนธรรมรวมไปถงึ ภูมหิ ลงั ของครอบครัว สถานภาพทางสังคม การลงทุนและความ
ผกู พนั กับการศึกษา และทรัพยากรอืน่ ๆ ท่มี ีผลตอความสาํ เรจ็ ดานวิชาการ

ดิเรก ปทมสิริวัฒนและคณะ. (๒๕๔๗). กลาวถึงความหมายของทุนทางวัฒนธรรมวา ทุน
ทางวัฒนธรรมเก่ียวของกับคุณคา ความรูคูภูมิปญญา และงานสรางสรรคอันเกิดจากการคนควาและ
คนพบโดยผูทรงความรใู นทองถิ่น รวมทง้ั คานยิ มและความเชอ่ื ที่ผูกพนั สังคม ทําใหเกิดการจัดระเบียบ
ของสังคมหรือสรางกฎกติกาท่ีเปนคุณตอสังคมโดยสวนรวม รวมถึงกิจกรรมการถายทอดความรูจาก
คนรนุ หนงึ่ ไปยงั อีกรุนหนงึ่

สํานกั พฒั นาสงั คมและคณุ ภาพชีวิต.(ออนไลน). อธบิ ายวา ทุนทางวัฒนธรรม คือ ส่ิงที่ดีงาม
ท่คี นในอดีตคดิ ทาํ ข้นึ แสดงออกและสืบทอดดวยการปฏิบัติ ซ่ึงมีท้ังสง่ิ ที่จบั ตองไดและจบั ตองไมได

สุนิสา ฉันทรัตนโยธิน. (๒๕๔๕). กลาววา ทุนท่ีใชในการผลิตสินคาและบริการท่ีมีนัยทาง
วฒั นธรรมเรยี กวา ทุนวัฒนธรรม (Cultural Capital)

รังสรรค ธนะพรพันธุ. (๒๕๔๙ : ๕) ใหความหมายของทุนวัฒนธรรมไววา ทุนวัฒนธรรม
หมายถึง ทุนทใี่ ชไปในการผลิตสินคาและบรกิ ารทมี่ นี ัยทางวัฒนธรรม สินคาบริการใดท่ีมีวัฒนธรรมฝง
ตัวอยูสนิ คาและบริการเหลาน้นั คือสนิ คาวฒั นธรรม (Cultural Products)

David ThrosBy. (๒๐๐๑). ใหความหมายของคําวาทุนวัฒนธรรม วาหมายถึง ทรัพยสิน
ทางปญญาท่ีสั่งสมมาในอดีต มีคุณคาตอมนุษยและความตองการของสังคมนอกเหนือจากการให
คณุ คาทางเศรษฐกิจ

Bourdieu. (๑๙๘๖). ไดแบงรปู แบบของทนุ ทางวัฒนธรรมเปนสามกลมุ ไดแก
ขน้ั เปนรูปเปนราง (Embodied state)
ข้ันเปนชิ้นเปนอนั (Objectified state)
ขนั้ เปนสถาบนั (Institutionalized state)

ในมุมมองของ Bourdieu เขาเห็นวาทุนวัฒนธรรมในข้ันเปนรูปเปนรางเกี่ยวของตรงๆเลย
กับบุคคลและสอื่ ใหเห็นวาเขารูอะไร และทาํ อะไรได ทนุ วฒั นธรรมในข้ันเปนรูปเปนรางน่ีจะเพ่ิมข้ึนได
ดวยการลงทุนลงเวลาในการพัฒนาตนเองดวยการเรียนรู เม่ือทุนในขั้นเปนรูปเปนรางนี้เปนสวนหนึ่ง

28

ของบุคคลแลว จะกลายเปนนิสัยและไมสามารถที่จะถายทอดออกมาไดในแบบไวไวควิก คือจะ
ถายทอดใหคนอื่นไดรับรูไดในพรบิ ตาไมได ยกตวั อยางเชน ครอบครวั คนไทย สอนใหลูกหลานรูจักไหว
พระ ไหวผูใหญ ไมใชเทาชี้สิ่งของ เดินเบาๆ เพื่อแสดงความสุภาพในข้ันเปนชิ้นเปนอันน้ัน ทุน
วัฒนธรรมจะถูกส่ือผานสินคาวัฒนธรรม เครื่องมือเคร่ืองใชที่เปนวัตถุจับตองไดเชน หนังสือ
ภาพเขียน อุปกรณตางๆ รวมทั้งเครื่องจักรท่ีนํามาผลิตสินคา เราสามารถเชื่อมโยงวัตถุเหลานี้เขากับ
ทุนทางเศรษฐกิจ และการสื่อความหมายเกี่ยวกับทุนวัฒนธรรมในขั้นเปนรูปเปนรางดวยสัญลักษณ
ทางวตั ถเุ หลาน้ี

ในสวนของทุนวัฒนธรรมข้ันเปนสถาบันน้ันใหความนาเชื่อถือทางวิชาการและแสดง
คุณสมบัติท่ีสราง “ใบรับรองทางความสันทัดทางวัฒนธรรม (Certificate of cultural
competence) ที่แสดงใหเห็นวาผูถือไดรับประกันอํานาจตามธรรมเนียม ตามศรัทธา และตาม
กฎหมาย” คุณสมบัติทางวิชาการเหลาน้ีสามารถนําไปใชเพื่อการแลกเปล่ียน (ปริวรรต) ระหวางทุน
วัฒนธรรมกับทุนทางเศรษฐกิจได ยกตัวอยางเชน การเรียนสูงๆ ก็เพื่อท่ีจะไดปรับวุฒิ ปรับยศ หรือ
นาํ ไป "ขึน้ คาตัว" เวลาหางานทํา

การสะสมทุนวัฒนธรรม เร่ิมข้ึนเม่ือลูกหลานไดรับการถายทอดทุนทางวัฒนธรรมจาก
ครอบครัว Bourdieu เห็นวาพอแม และครอบครัวเปนผูที่ลงทุนทางวัฒนธรรมคนสําคัญใหกับ
ลูกหลาน ผานการศึกษา การที่เรามีการศึกษาดีน้ัน เช่ือกันวาทําใหชองวางในสังคมลดลง อยางไรก็
ตาม Bourdieu เห็นตรงขามวา การศึกษาเปนเร่ืองที่ไมไดทําใหความไมเทาเทียมกันในสังคมลดลง
แตเปนเคร่ืองมอื ท่ที ําใหความไมเทาเทียมกันเหลานี้เปนเรื่องชอบธรรมไปเสียอีก ระบบการศึกษาเปน
ส่งิ ที่ทาํ ตามหนาทีท่ างสงั คมและการเมือง นน่ั คอื ทําใหความไมเทาเทียมกันในสงั คมเปนเรื่องถูกตอง

Bourdieu ยงั นําเอาเร่ืองเก่ียวกับทุนวัฒนธรรมน้ีมาเชื่อมโยงกับความสุนทรีย (Aesthetic)
เชน รสนิยม (Taste) ทางศิลปะ เปนตน เพ่ือมาอธิบายเพ่ิมเติมเก่ียวกับการบริโภค ซึ่งถูกเอามาใช
แบงชนชัน้ ในสงั คม คือ ชนกลุมนอยมักจะถูกครอบงําดานรสนิยมดวยชนกลุมใหญ ไมตองดูอะไรมาก
เอาแคเร่ืองรายการทีวีหลังขาวภาคค่ํา เรามีฟรีทีวี ๖ ชอง ๔ ชองเปนละครนํ้าเนาม่ัง ไมเนาม่ัง ITV
ที่วาแนๆ เปนสถานีขาวก็ยังมาเลนกับเขาดวย ท่ีเขาเอาละครพวกนี้มาออกนี่ ก็คงเพราะรสนิยมชน
กลมุ ใหญในเมืองไทยยงั ชื่นชอบละครแบบน้ี ก็แคน้ันเอง สรุปไดวา Bourdieu เห็นวาการศึกษาคือตัว
แบงแยกความแตกตางของคนในสังคม ทุนทางวัฒนธรรมท่ีถูกถายทอดมาจากครอบครัวและระบบ
การศกึ ษานัน้ มหี ลายระดับตงั้ แตระดับบคุ คล ไปจนถงึ โครงสรางใหญของสงั คม อยางระบบการศกึ ษา

ดังน้ันจึงสรุปไดวา สินคาทางวัฒนธรรม หมายถึง สินคาและบริการที่วัฒนธรรมฝงตัวเปน
สวนหนึง่ ของสินคาหรือบริการนั้น ที่ผูบริโภคไดรับมาไมใชเฉพาะตัวสินคา แตยังไดวัฒนธรรมที่ฝงตัว
ในสินคาหรือบริการน้ันมาดวย สินคาหรือบริการแตละประเภทมีระดับความเขมขนของวัฒนธรรมที่
ไมเหมือนกันซ่ึงไมมีเกณฑหรือตัวเลขที่ชัดเจนท่ีสามารถบอกระดับความเขมขนของวัฒนธรรมใน
สนิ คาเน่อื งจากการวัดมูลคาของอตุ สาหกรรมวฒั นธรรมน้ันจะกระทําไดยาก สินคาทางวัฒนธรรมอาจ
อยใู นรปู ของ สิ่งทเ่ี ปนแกนศิลปะ (CoreArt Group) กลุมอุตสาหกรรมท่ีมีผลผลิต (Output)และกลุม
ที่อยูนอกขอบเขตวัฒนธรรมแตมีการใชเนื้อหาวัฒนธรรมเปนสวนหน่ึงในการผลิตสินคาและบริการ
ไดแกการโฆษณา

29

สวนทนุ ทางวัฒนธรรม หมายถึง ส่ิงท่ีมีคุณคาและมีมูลคาที่ส่ังสมมาในอดีตและถายทอดรุน
ตอรุน ท้ังเปนส่ิงท่ีจับตองไดและจับตองไมได โดยนําเอาวัฒนธรรมและภูมิปญญาเหลาน้ันมาแปลง
เปนส่งิ ทีม่ ีคุณคาและมีมลู คาท่สี งผลใหเกิดประโยชนตอวิถีชีวิตและสังคมในที่สุด กระแสสังคมท่ีตั้งอยู
บนความรู ความคุนเคย และรูสึกกบั ส่ิงทเี่ กิดข้นึ และวิถีของวัฒนธรรมท่ีครอบงําหรือมีอํานาจในสังคม
นั้น เก่ยี วของกับคณุ คา ความรูคูภูมิปญญา และงานสรางสรรคอันเกิดจากการคนควา สิ่งที่ดีงามท่ีคน
ในอดีตคดิ ทาํ ขึน้ แสดงออกและสบื ทอดดวยการปฏบิ ัติ ทุนท่ีใชไปในการผลิตสินคาและบริการที่มีนัย
ทางวัฒนธรรม สินคาบริการใดทีม่ วี ัฒนธรรมฝงตวั อยสู นิ คาและบรกิ ารเหลานัน้ คือสนิ คาวฒั นธรรม

๒.๔.๒ ลกั ษณะสาํ คญั และประโยชนของสนิ คาทางวัฒนธรรมหรอื ทุนทางวัฒนธรรม
ไดมีนักวิชาการอธิบายเรื่องนี้ไว กลาวคือ ลักษณะสําคัญของทุนวัฒนธรรมและประโยชน
ของทุนทางวัฒนธรรม มดี ังนี้
ชาญณรงค ทิยานันท. (๒๕๕๕). อธิบายไววา ลักษณะสําคัญและประโยชนของสินคาทาง
วฒั นธรรมหรอื ทนุ ทางวฒั นธรรม มีดังนี้

๑) สิ่งที่ถือเปน “สินคาวัฒนธรรม” ตองมีนัยทางวัฒนธรรมในดานหน่ึงดานใดไมวาจะ
เปนจารีต ขนบธรรมเนียบประเพณี ระบบความเชื่อและศรัทธา ระบบคุณคา บรรทัดฐาน ทาง
จริยธรรม แบบแผนการดาํ รงชีวิต แบบแผนการบรโิ ภค แบบแผนการพักผอนหยอนใจการละเลนและ
กฬี า การแตงกาย วรรณกรรมและสิง่ พิมพ ศลิ ปะ ฯลฯ

๒) ทุนวัฒนธรรมมีขาหยั่งท้ังในกาคอุตสาหกรรมและภาคบริการ ในภาคอุตสาหกรรม
เชน อุตสาหกรรมเคร่ืองแตงกาย อุตสาหกรรมเคร่ืองใชในครัวเรือน ฯลฯ ในภาคบริการ เชน การ
บริการสันทนาการ บรกิ ารอาหาร บรกิ ารการศกึ ษา ฯลฯ

๓) บรรดากิจกรรมทางเศรษฐกิจที่กลุมทุนวัฒนธรรมหยั่งรากถึง สวนใหญมีการกระจุก
ตวั ของทนุ อยางสงู จึงมีอํานาจผูกขาดระดบั หนน่งึ

๔) กลุมทุนทางวัฒนธรรมมีการผนึกตัวอยูตลอดเวลา เพื่อสรางความเขมแข็งทาง
เศรษฐกิจดวยการควบและครอบกิจการ แตยุทธวิธีสําคัญในชวงหลังๆ ไดแก การสรางพันธมิตรเชิง
ยุทธศาสตร

๕) กลุมทุนวัฒนธรรมแมจะเปนหัวหอกของกระแสโลกาภิวัฒน มักเลือกทําสัญญา
พันธมิตรเชงิ ยทุ ธศาสตรกบั กลมุ ทุนทองถ่ิน เพราะตองการจะหาประโยชนจากเครือขายความสัมพันธ
ของกลุมทุนทองถิ่น ในบางสภาพการณ Localization ก็เปนประโยชนตอ Globalization ในการนี้
อาจตองปรบั ผลผลติ ใหสอดคลองกบั รสนิยมและวัฒนธรรมทองถ่ิน

๖) กลุมทุนวัฒนธรรมมีบทบาทสําคัญในการพัฒนาผลักดันใหเกิดความกาวหนาทาง
เทคโนโลยี การทุมรายจายในดานการวิจัยและพัฒนาเพ่ือปรับปรุงประสิทธิภาพการผลิต และได
ผลิตภัณฑประเภทใหมสําหรับสินคาวัฒนธรรมบางประเภท วงจรชีวิตของสินคาคอนขางส้ันหากไม
สามารถพัฒนาผลิตภัณฑชนิดใหมทดแทนชนิดเกาได ก็ยากท่ีจะขยายสวนแบงตลาดหรือรักษาสวน
แบงตลาดไวได

๗) กระบวนการสรางอุปสงคเปนยุทธศาสตรการตลาดที่สําคัญยิ่ง การสรางความภักดี
ตอยห่ี อนบั เปนยทุ ธวธิ สี าํ คัญในการรกั ษาและขยายสวนแบงตลาด

30

พลอย มัลลิกะมาส. (๒๕๕๔) กลาวถึงความสําคัญของวัฒนธรรมทองถ่ินไววา วัฒนธรรม
ทองถ่ิน คือ วิถีชีวิตของคนในแตละชุมชน เปนมรดกสืบทอดกันมา และทุกคนในทองถ่ินยอมมีความ
ภาคภูมิใจในการเปนเจาของรวมกัน (กอใหเกิดความรักความหวงแหน) โดยมีศิลปวัฒนธรรมของ
ทองถิ่นเปนตัวบงชคี้ วามสาํ คัญของคนในสังคมซึ่งสืบทอดกนั มาชานาน
ประโยชนของวัฒนธรรมทองถ่นิ

๑. เปนเคร่ืองมอื ที่กอใหเกิดความรัก ความสามัคคี สรางความเขาใจ และการวมพลังใน
การสรางสรรคบางสิง่ บางอยางรวมกันของคนในทองถิน่

๒. สะทอนใหเห็นถึงวิถีชีวิตของกลุมชนที่แตกตางกันไปตามสภาพสิ่งแวดลอม โดยมี
ศิลปวฒั นธรรมพ้นื บานเปนตัวกาํ หนด

๓. ใหความบันเทิงแกกลุมชนในสังคม เชน การฟงเพลง การรองเพลง การแสดงมหรสพ
ตลอดจนพิธีกรรมและประเพณีในเทศกาลตางๆ

๔. เปนเครื่องมือใหการศึกษาและเปนหลักฐานอันสําคัญยิ่งของชีวิต ท่ีทําหนาที่อบรม
คนในสังคมใหรูจักรบั ผดิ ชอบ ตลอดจนชวยปลูกฝงคณุ ธรรมใหแกคนในชุมชน

๕. เปนเคร่ืองฝกพัฒนาการทางดานรางกาย สติปญญา อารมณและสังคมใหเยาวชน
ทั่วไป

๖. เปนเครื่องมือในการควบคุมทางสังคม เพราะมนุษยเปนสัตวสังคมท่ีจําตองอยูรวม
และชวยเหลือซึ่งกนั และกัน ภายใตระเบียบแบบแผนและกฏเกณฑอันเปนแนวปฏิบัติรวมกันในสังคม
นั้น

สํานักพัฒนาสังคมและคุณภาพชีวิต.(ออนไลน). ไดกลาวถึงความสําคัญและประโยชนของ
ทุนทางวัฒนธรรม ไว ๔ ประการ คอื

๑) เปนท่รี วมแหงองคความรทู ี่มใี นอดตี ทง้ั มวล
๒) เปนทแ่ี สดงออกถึงเอกลกั ษณพิเศษและภูมิปญญาของแตละทองถิ่น
๓) เปนที่กอใหเกิดความรัก ความสามัคคี ศักด์ิศรี ความภูมิใจของชุมชน หรือ ชนเผา
ทง้ั หลาย
๔) วฒั นธรรมเปนส่ิงท่สี งเสรมิ ความม่งั คั่ง
นอกจากน้ียังสามารถจําแนกความสําคัญของการนําทุนวัฒนธรรมมาพัฒนาโดยแยก
ออกเปนดานเศรษฐกจิ สังคม และทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมไดดังนี้
๑) ดานการพัฒนาเศรษฐกิจ สามารถนําวัฒนธรรมไทยและภูมิปญญาทองถ่ินมา
เสรมิ สรางการผลิตสินคาและบริการไดโดยใชแนวความคิดการสรางสรรคคุณคา รวมถึงการสรางตรา
สัญลกั ษณสินคาไทยเพื่อเพิ่มขีดความสามารถในการแขงขันของประเทศ ไดแก ผลิตภัณฑ วัฒนธรรม
เชน งานฝมือและของท่ีระลึก อุตสาหกรรมการทองเท่ียว ผลงานศิลปะทุกสาขา หรืออุตสาหกรรม
ศิลป ส่ือสารและการประชาสัมพันธ การพัฒนาทุนมนุษย และพิพิธภัณฑสถานและกิจกรรมท่ี
เก่ยี วของ
๒) ดานการพัฒนาสังคม สามารถนําวัฒนธรรมเรื่องระบบคุณคา คานิยม ความเชื่อ
จารีตประเพณีที่ดีงาม อาทิ ระบบเครือญาติ การมีจิตสํานึกสาธารณะ การมีนํ้าใจและเอ้ือเฟอเผ่ือแผ

31

ไปโนมนําในสังคมเขามามีสวนรวมคิด รวมทํา รวมแกไขปญหาและพัฒนาชุมชนซ่ึงจะทําใหสังคมมี
ความจรงิ และสงบสขุ

๓) ดานการพัฒนาทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม สามารถนําวัฒนธรรมประเพณี
ดั้งเดิมและภูมิปญญาทองถิ่นซ่ึงเปนการใชชีวิตที่สอดคลองกับสภาพธรรมชาติมาใชในการดูแลรักษา
ทรัพยากรธรรมชาตแิ ละส่งิ แวดลอมใหอยใู นสภาพเดมิ หรอื มคี วามสมบรูณไดมากขึ้น เชน ประเพณีสืบ
ชะตาแมน้าํ การเคารพผปี ูตา (ที่มา : https://channarongs๒๒.wordpress.com/๒๐๑๒/๐๑/๒๗/
ทนุ ทางวฒั นาธรรม)

สรุปไดวา ลักษณะสําคัญและประโยชนของสินคาทางวัฒนธรรมหรือทุนทางวัฒนธรรม
หมายถึง มรดกสืบทอดกันมา และทุกคนในทองถ่ินยอมมีความภาคภูมิใจในการเปนเจาของรวมกัน
(กอใหเกิดความรกั ความหวงแหน) โดยมีศิลปวัฒนธรรมของทองถิ่นเปนตัวบงชี้ความสําคัญของคนใน
สังคมซ่ึงสบื ทอดกันมาชานาน เปนเคร่ืองมือท่ีกอใหเกิดความรัก ความสามัคคี สรางความเขาใจ และ
การวมพลังในการสรางสรรคบางสิ่งบางอยางรวมกันของคนในทองถิ่น ใหความบันเทิงแกกลุมชนใน
สังคมเปนเคร่ืองมือใหการศกึ ษาและเปนหลกั ฐานอันสําคัญยิ่งของชีวติ ท่ีทําหนาทอี่ บรมคนในสังคมให
รจู กั รับผดิ ชอบ ตลอดจนชวยปลูกฝงคุณธรรมใหแกคนในชุมชน เปนเคร่อื งมอื ในการควบคุมทางสังคม
และวฒั นธรรมเปนส่งิ ทสี่ งเสรมิ ความม่งั คงั่

๒.๔.๓ องคประกอบของสนิ คาทางวฒั นธรรมหรือทนุ ทางวฒั นธรรม
ไดมีนกั วิชาการอธิบายเรื่องนไ้ี ววา องคประกอบของทนุ ทางวัฒนธรรมมีดงั นี้
ชาญณรงค ทิยานนั ท. (๒๕๕๕)” อธิบายวา วัฒนธรรมเปนสิ่งท่ีดีงามท่ีคนในอดีตคิด ทําข้ึน
แสดงออกและสืบทอดดวยการปฏิบัติ ซึ่งมีสิ่งท่ีจับตองไดและจับตองไมได จําแนกเปน ๓ ประเภท
ใหญๆ ประกอบดวย

๑.) เปนมรดกตกทอด เกิดจากภูมิปญญาของมนุษย ประกอบดวยส่ิงที่เคล่ือนที่ไมได
อาทิ โบราณสถานขนาดใหญ กับส่ิงที่สามารถเคลื่อนท่ีไดจําพวกวัตถุ บันทึกเลาเรื่อง เปนเอกสาร
ตํานาน บันทกึ เชน ภาษามาลายซู ึง่ เปนภาษาของชาวใต บนั ทึกในศลิ าจารกึ ฯ

๒.) เปนส่ิงท่ีมีเอกลักษณพิเศษหรือเน้ือในของวัฒนธรรม เปนการกระทําของมนุษย
ประกอบดวยเอกลักษณพิเศษในการทํามาหากิน ซ่ึงเปนวิถีชีวิตท่ีมีความแตกตางกันในแตละพื้นท่ี
ภาษา กิริยา สําเนียงพูด ความเช่ือ ศาสนา ขนมธรรมเนียม จารีตประเพณี และพิธีกรรม
สนุ ทรียศาสตร-สนุ ทรียภาพ ซงึ่ เปนความสวยงามตามอารยธรรม ซึ่งควรมีการสืบสานทํานุบํารุงใหคง
อยู ระบบเครือญาติและระบบสงั คม

๓.) ภมู ิปญญาดังเดิมและภูมิปญญาสมยั ใหม ไดแก
๓.๑) ศาสตรหรือความรขู องบรรพชน อาทิ ดาราศาสตร วิทยาศาสตร
๓.๒) ภาษาศาสตร และการคํานวณ เชน โคลง ฉันท กาพย กลอน รอยแกว รอย

กรอง ฯลฯ หนวยชง่ั ตวง วดั อาทิ คบื วา ศอก
๓.๓) อาชีวศาสตร เปนความรูเก่ียวกับการยังชีพ อาทิ เครื่องมือดักจับสัตว

เคร่อื งมอื การเกษตร เครือ่ งมอื จับปลา เปนตน
๓.๔) ยุทธศาสตรในการปองกันตนเองและการรักษาชีวิต เชน มวยไทย ฟนดาบ

กระบ่ี กระบอง การเขียนตาํ ราพิชยั สงคราม ฯลฯ

32

๓.๕) การเยียวยาชีวิตหรือแพทยศาสตร เชน การรักษาโรคภัยไขเจ็บ การทําและใช
สมุนไพร การนวดแผนโบราณ ฯลฯ

๓.๖) การอยรู วมกันในสงั คมอยางสันติ โดยใชความรูในเชิงรัฐศาสตร นิติศาสตรและ
ธรรมศาสตร เชน ระบบการปกครองแบบพอปกครองลูก ฯลฯ

๓.๗) ศลิ ปะศาสตร ซึ่งเปนองครวมทางศิลปะท่ีสาํ คญั
นอกจากน้ี Pierre Boourdieu อธบิ ายวา ทุนวัฒนธรรมจะปรากฏตวั ใน ๓ รปู แบบ คอื

๑) เปนสิ่งที่ฝงอยูในตัวคนหรือกลุมคน เชน ความคิด จินตนาการ ความคิดริเร่ิม
ความเชอ่ื

๒) เปนส่ิงท่ีเปนรูปลักษณและเปนตัวตน เชน ภาพวาด เครื่องมือ อุปกรณ
สิ่งกอสราง สถานที่ทเี่ ปนมรดกโลก

๓) ความเปนสถานบัน เชน กติกา การยอมรับท่ีหลายๆ คนเห็นรวมกัน เชน การ
ยอมรับในสถานบันกษัตริย วัด โรงเรียน ทําใหเกิดความสามัคคี ประเพณี หรือกิจกรรมรวมกันของ
สงั คม

โดยวัฒนธรรมถือเปนทุนและตนทุนท่ีสําคัญ เนื่องจากการกอเกิดวัฒนธรรมแตละดานจะมี
ความสัมพันธกับสภาพแวดลอมหรือสิ่งแวดลอมรอบๆ ตัว หากมีการพัฒนาหรือปรับปรุง
สภาพแวดลอมหรือมีการเปลี่ยนแปลงสิ่งแวดลอมอยางถูกตองเหมาะสม ก็อาจสงผลกระทบตอ
วัฒนธรรมนนั้ ๆ ใหเสอ่ื มคุณคาหรอื สูญหายไปจากสงั คม

Pierre Bourdieu. (๑๙๘๖ : ๔๗-๕๐) กลาววา ทุนวัฒนธรรมท่ีปรากฏอยูมี ๓ รูปแบบ
กลาวคือ ๑) ส่ิงที่ฝงอยูในตัวคนและกลุมคนมาอยางยาวนาน (embodies state) ไดแก ความคิด
จินตนาการ ความคิดริเริ่มและความเชื่อ ๒) สิ่งที่เปนรูปธรรม (objectified state) ในรูปแบบของ
สินคาวัฒนธรรม เชน รูปภาพ หนังสือ สิ่งกอสรางสถานท่ีท่ีเปนมรดกโลก ๓) ความเปนสถาบัน
(institutionalization state) ซ่ึงสามารถทาํ ใหเกดิ ความเปนรปู ธรรม เชน กติกาการยอมรับที่หลายๆ
คนเห็นรวมกัน เชน การยอมรับในสถาบันพระมหากษตั ริย วัดและโรงเรยี น

นิสวันต พิชญดํารง. (๒๕๕๓ : ๑๓-๑๔). ทุนวัฒนธรรม หมายถึง ทรัพยสินทางปญญาท่ีส่ัง
สมสืบทอดกันมาและยังดํารงอยู เปนส่ิงที่สังคมเห็นคุณคา เปนท่ีตองการ และสามารถนํามาใช
ประโยชนไดแบงเปนหลายรูปแบบ เชน แบงตามรูปลักษณไดเปน ๒ ประเภท ดังนี้ ชนิดมีรูปลักษณ
สามารถจับตองได อาทิ อาหารพน้ื ถน่ิ ชดุ ประจาํ ชาติ วรรณกรรม และ ชนิดไมมีรูปลักษณ ไมสามารถ
จับตองได อาทิ ประเพณี ศาสนาภาษา หรือ แบงตามการปรากฏของทุนวัฒนธรรมได ๓ ประเภท
เปน ทุนวัฒนธรรมท่ีอยูในตัวคนหรือกลุมคน อาทิ ความคิด จินตนาการ ความเชื่อ ทุนวัฒนธรรมที่มี
รูปลักษณ อาทิ ภาพวาด เคร่ืองมือ สิ่งกอสราง และทุนวัฒนธรรมท่ีมีความเปนสถาบัน เกิดจากการ
ยอมรับของหลายฝาย เชน สถาบนั พระมหากษตั ริย ประเพณีและกจิ กรรมรวมกันในสงั คม เปนตน

รังสรรค ธนะพรพันธ. (๒๕๔๙, ๑๗-๑๘). ไดวิเคราะหทุนวัฒนธรรมเปนทุนสําคัญในสังคม
เศรษฐกิจ ซ่ึงในยุคทุนอุตสาหกรรมเปนทุนหลักโดยมีการบริการเขามาเปนทุนกวากึ่งระหวางทุน
ภาคอุตสาหกรรมและวัฒนธรรม ทุนวัฒนธรรม มีความสัมพันธกับความเติบโตระหวางอุตสาหกรรม
กับภาคบรกิ ารโดยมีสินคาวัฒนธรรม (cultural products) แสดงความเจริญเติบโตของทุนวัฒนธรรม
การศึกษาในเร่ืองนี้ใหศึกษาไดจากสินคา หรือบริการท่ีสัมพันธกับวัฒนธรรม (embodied culture)

33

เปนผลผลิตท่ี การวิเคราะหการเติบโตของทุนวัฒนธรรมมิอาจแยกตางหากจากการศึกษาการ
เปลี่ยนแปลงโครงสรางการผลิตและพัฒนาการของทุนหลกั ในระบบทุนนิยมโลก

ICOMOS, (๑๙๙๙: ๒๓-๔) ไดกลาววา ทรัพยากรทางวัฒนธรรม คือ มรดกทางวัฒนธรรม
แบงเปน ๑) มรดกทางวฒั นธรรมท่ีเปนรูปธรรม (tangible cultural heritage) คือสิ่งที่มนุษยไดสราง
ข้ึน เชน สถานท่ี อาทิ ท่ีอยูอาศัย ชุมชนอาคาร รวมถึง งานฝมือ วัสดุ อุปกรณ เครื่องมือ เปนตน ๒)
มรดกทางวัฒนธรรมท่ีเปนนามธรรม (intangible cultural heritage) รวมถึง ประเพณี
ขนบธรรมเนียม ภาษา เพลงพธิ ีกรรม เทศกาล ทกั ษะพิเศษ เปนตน

วรวิทย อวิรุทธวรกุล. (๒๕๕๓ : ๒๒). กลาววา ประเทศไทยมีมรดกทางวัฒนธรรม
ขนบธรรมเนียมประเพณีท่ีเปนเอกลักษณ มีภูมิปญญาทองถิ่นท่ีไดรับการสืบทอดและรักษาไว
หลากหลาย มีความประณีตละเอียดออนในการสรางสรรคผลงานที่ใชฝมือหรือหัตถศิลปจนเปนท่ี
ยอมรับและมีชื่อเสียงในระดับโลก ตลอดจน มีสถานที่ที่มีความสําคัญทางประวัติศาสตรยาวนาน
จํานวนมาก องคการ UNESCO ไดขึ้นทะเบียนใหไทยมีแหลงมรดกโลกทางวัฒนธรรม ๓ แหง ไดแก
อุทยานประวัติศาสตรสุโขทัยและเมืองบริวาร นครประวัติศาสตรอยุธยา และแหลงโบราณคดี
สมัยกอนประวตั ิศาสตรบานเชยี ง รวมท้งั มแี หลงทองเทยี่ วทางธรรมชาติท่ีสวยงามและหลากหลายทั้ง
ทางทะเลและปาไม การมีคาครองชีพต่ํา เม่ือเทียบกับหลายประเทศในระดับเดียวกัน นอกจากน้ีมี
กิจกรรมการทองเท่ียวเชิงวัฒนธรรม ท้ังการละเลนพ้ืนบาน ดนตรีไทย การเดินทางทองเท่ียวทางน้ํา
การนวดแผนไทย อาหารไทย และการบริการที่มีความเปนมิตรดวยรอยยิ้มประทับใจที่เสริมการ
ทองเทย่ี วไดอยางโดดเดน

สรุปไดวา องคประกอบของสินคาทางวัฒนธรรมหรือทุนทางวัฒนธรรม หมายถึง ทรัพยสิน
ทางปญญาที่สั่งสมสืบทอดกันมาและยังดํารงอยูแลวตกทอดเปนวัฒนธรรม เปนสิ่งที่สังคมเห็นคุณคา
สามารถนํามาใชประโยชนไดแบงเปนหลายรูปแบบ เชน แบงตามรูปลักษณไดเปน ๒ ประเภท ดังนี้
ชนิดมีรูปลักษณสามารถจับตองได อาทิ อาหารพ้ืนถ่ิน ชุดประจําชาติ วรรณกรรม และ ชนิดไมมี
รูปลักษณ ไมสามารถจับตองได อาทิ ประเพณี ศาสนาภาษา หรือ แบงตามการปรากฏของทุน
วัฒนธรรมได ๓ ประเภท เปน ทุนวัฒนธรรมท่ีอยูในตัวคนหรือกลุมคน อาทิ ความคิด จินตนาการ
ความเชื่อ ทุนวัฒนธรรมท่ีมีรูปลักษณ อาทิ ภาพวาด เคร่ืองมือ สิ่งกอสราง และทุนวัฒนธรรมที่มี
ความเปนสถาบัน เกิดจากการยอมรับของหลายฝาย เชน สถาบันพระมหากษัตริย ประเพณีและ
กจิ กรรมรวมกันในสงั คม เปนตน

2.๕ แนวคิดและทฤษฎีเก่ียวกับสนิ คาทางวฒั นธรรม

การพัฒนาโดยสงเสริมการนําทุนท่ีเปนมรดกทางวัฒนธรรม ภูมิปญญาไทย และภูมิปญญา
ทองถิ่นมาใชในการพัฒนานวัตกรรมเพื่อสรางมูลคาเพิ่ม แกการทองเท่ียวทางวัฒนธรรม สินคาและ
บริการ บนฐานความรูความคิดสรางสรรคการอนุรักษและเผยแพรมรดกภาพยนตร รวมถึงสงเสริม
การพัฒนาอุตสาหกรรมภาพยนตรและวีดีทัศน ใหเปนเคร่ืองมือสําคัญในการสงเสริมงานวัฒนธรรม
เผยแพรภาพลักษณความเปนไทย และสรางรายไดเขาประเทศซึ่งแนวโนมปจจุบันของตลาดโลกให
ความสําคญั การเลอื กบรโิ ภคสินคาทางวัฒนธรรมมากข้ึน ในชวงทีผ่ านมาประเทศตาง ๆท่ัวโลกสงออก
สินคาและบริการที่มาจากทุนทางวัฒนธรรมเพ่ิมข้ึนอยางชัดเจนอาทิ สินคาและบริการดานมรดกทาง

34

วัฒนธรรมเพิ่มจาก 15,760 ลานดอลลารสหรัฐในป 2539 เปน26,692 ลานดอลลารสหรัฐในป
2548 หรือขยายตัวรอยละ5.4 โดยเฉพาะสินคาในหมวดศิลปะและหัตถกรรมซึ่งเปนสินคาสงออก
หลักของอุตสาหกรรมภายใตเศรษฐกิจสรางสรรคในประเทศกําลังพัฒนามีมูลคาการสงออกท่ัวโลก
เพ่ิมจาก 17,707 ลานดอลลารสหรัฐในป 2543 เปน23,244 ลานดอลลารสหรัฐในป 2548 มี
สวนแบงตลาดรอยละ 1.3 หรือเพ่ิมรอยละ 6.5 ตอปสําหรับประเทศไทยมีมูลคาการสงออกสินคา
ศิลปะและหัตถกรรม 301ลานดอลลารสหรัฐในป 2548 และอยูในอันดับท่ี 8 ของประเทศกําลัง
พัฒนาท้ังหมดประเทศจีนมีการสงออกสูงเปนอันดับ 1 มูลคา 5,602 ลานดอลลารสหรัฐสวนแบง
ตลาดรอยละ 24.1 รองลงมาเปนฮองกงรอยละ 9.8 และอินเดียรอยละ 4.6 สะทอนใหเห็นการ
เติบโตของสินคาทุนวัฒนธรรมอยางชัดเจนเชื่อมโยงเศรษฐกิจสังคมโลกเขาดวยกันผานระบบการคา
ระหวางประเทศ (นิสวนั ต พิชญดาํ รง 2553) ทาใหเกิดการตอยอดสินคาและบริการที่มาจากทุนทาง
วฒั นธรรมไมวาจะเปนผลติ ภณั ฑทเ่ี ปนสินคาและการทองเทยี่ ว

ทั้ ง นี้ ก า ร ตื่ น ตั ว ต อ วั ฒ น ธ ร ร ม ใ น แ ต ล ะ พื้ น ที่ ถื อ เ ป น จุ ด กํ า เ นิ ด ข อ ง แ ห ล ง ท อ ง เ ท่ี ย ว เ ชิ ง
วัฒนธรรมนอกจากการทองเท่ียวเชิงวัฒนธรรมจะสามารถนารายไดเขาสูประเทศ และนาไปสูการ
พัฒนาเศรษฐกิจทั้งระดับประเทศและระดับภูมิภาคแลวนั้น การทองเที่ยวเชิงวัฒนธรรมยังเปน
เครื่องมือสําคัญในการสืบทอดวัฒนธรรมใหคงอยู โดยนาความหลายกลายทางวัฒนธรรม คุณคาทาง
ศิลปหัตถกรรมมาเปนปจจัยหลักในการสรางมูลคาเพ่ิมสินคาและการบริการของการทองเที่ยวซึ่งถือ
เปนอุตสาหกรรมบริการที่สรางรายไดและการจางงานใหกับประเทศไทยเปนอยางมาก ทามการ
แขงขันของตลาดทองเท่ียวท่ีสูงขึ้น กระแสการพัฒนาการทองเที่ยวเชิงวัฒนธรรมจึงไดรับความสนใจ
เพ่ิมสูงข้ึน เน่ืองจากแหลงทองเท่ียวและมรดกทางวัฒนธรรมของประเทศไทยมีความเปนเอกลักษณ
เฉพาะตวั และไดมีการถายทอดมรดกทางวัฒนธรรมสืบเนอื่ งมาเปนเวลานาน

การทองเทย่ี วบนพื้นฐานวัฒนธรรมเปนการประยกุ ตองคความรแู ละทุนทางวัฒนธรรมที่เปน
เอกลักษณในชุมชนเขาดวยกัน ทั้งนี้ยังเกิดการเชื่อมโยงเครือขายท้ังภายในและภายนอกอาทิ การ
เช่ือมโยงงานฝมือและงานหัตกรรม ซ่ึงการหยิบยกเรื่องราววัฒนธรรมมาสรางสรรคเปนผลิตภัณฑได
อยางโดดเดน นอกจากนี้การทองเท่ียวบนฐานวัฒนธรรมการบอกเลาเรื่องราวชุมชนผานซ่ึงหลายตอ
หลายประเทศไดนาแนวคิดใหความสําคัญกับวัฒนธรรมการนาวัฒนธรรมเปนทุนในการเช่ือมรอยสู
การพัฒนาท้งั ทางสงั คมและเศรษฐกจิ ในปจจบุ ัน ดังน้ันประเด็นเร่ืองสินคาวัฒนธรรมจึงเปนประเด็นที่
นาสนใจนามาปดฝนุ พัฒนายกระดับใหเกิดมูลคาเพ่ิมจนสรางรายไดใหกับชุมชนแตละทองท่ีเปนอยาง
ดี

กองบรรณาธิการและสํานักมรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรม กรมสงเสริมวัฒนธรรม (2555
: 66– 67) สินคาทางวัฒนธรรมเปน มรดกภูมิปญญาทางวัฒนธรรมของชาติซ่ึงกรมสงเส ริม
วัฒนธรรมของกระทรวงวัฒนธรรมกําหนดไวมี 7 สาขา คือ 1) ภาษา2) วรรณกรรมพื้นบาน3)
ศิลปะการแสดง 4) แนวทางปฏิบัติทางสังคม พิธีกรรม และงานเทศกาล5) งานชางฝมือด้ังเดิม6)
ความรแู ละแนวปฏิบัตเิ กี่ยวกับธรรมชาติและจักรวาล7) กีฬา ภูมปิ ญญาไทย

อนุวัฒน เติมเจิม (2548) วัฒนธรรมพ้ืนบาน หรือวัฒนธรรมทองถิ่น มิไดเปนเพียงเคร่ือง
แสดงความเจรญิ งอกงามอันดีของสงั คมหน่ึงในแตละทองถิ่นเทาน้ัน หากแตยังเปนรากฐานสําคัญของ
ภาพรวมวฒั นธรรมไทยอกี ดวย ในกระแสวัฒนธรรมของโลกปจจบุ ันที่กาํ ลังถูกทาใหเปนสากล อันเปน

35

โลกของมาตรฐานและ“ความเหมือน” ที่เย็นชาไรชีวิตความหลากหลายของวัฒนธรรมทองถ่ินจึงเปน
“ความตาง” ท่สี มั ผัสเขาถึงแกนแทของชีวิต เปนเคร่ืองมือสําคัญในการปรับตัว เปนเสนหและตัวตนท่ี
แทของสงั คมและวฒั นธรรมไทย การเลง็ เห็นความสําคัญและตระหนักในคุณคาของวัฒนธรรมทองถ่ิน
ทม่ี ีความแตกตางหลากหลายน้ีจึงเปนทางไปสูพัฒนาการทางสังคมและวัฒนธรรมไทยในทุก ๆ ดานท่ี
สอดคลองเหมาะสมตอเงื่อนไขของยุคสมยั ไดอยางยัง่ ยืน

กาญจนา แกวเทพ (2544) กระบวนการที่ทาทุกสิ่งทุกอยางใหกลายสภาพเปนสินคา
(Communization) ท่ีตองการกําหนดมูลคาของการแลกเปลี่ยน (Exchange Value) ที่มีเงินตราเปน
สื่อกลางเปนมาตรฐานและกําหนดคุณคาของสินคาในระบบและทาใหภาพของความเปนแรงงาน
มนุษยท่ีแฝงอยูทุกข้ันตอนของกระบวนการผลิต เลือนหายไป มูลคาจึงเกิดจากตัวสินคาเอง (Value
Seems Inherent in Commodities, Naturalto them as thing) ทาใหทุกอยางอยูภายใตสิ่งท่ี
มารซ เรียกวาเปนความหลงใหลในตัวสินคา (Commodity Fetishism) ซ่ึงทาใหมนุษยตองกลาย
สภาพเปนทาสของส่ิงท่ีตัวเองสรางข้ึน สังคมทุนนิยม ในทรรศนะของ Baudrillard ซึ่งเปนสังคมท่ีให
ความสําคัญกับมูลคาในการแลกเปล่ียน มากกวามูลคาของการใชสอย (Use Value) ของมารซซึ่งถือ
วาเปนมูลคาท่ีแทจริงเปนแหลงอางอิงเบื้องตนท่ีอยูเบ้ืองหลังคุณคาของวัตถุที่มนุษยผลิตขึ้น มีความ
ชัดเจนและเปนรูปธรรมกวาโดยที่ Baudrillard กลาวไววา ความพยายามท่ีจะหวนกลับไปอางอิงให
ความสําคัญกับมูลคาในการใชสอย เปนเรื่องที่เปนไปไมไดเพราะมันเปนเรื่องเรื่องที่คลุมเคลือ ของ
มนุษย เพราะในตัวมนุษยเองก็ยังไมรูวาเปนความตองการที่แทจริงตามธรรมชาติ ของตนเองหรือไม
ในเมื่อสังคมปจจุบนั ความตองการบรโิ ภคสินคานัน้ เปนรหัสหมายที่สังคม (ทุนนิยม) กําหนดข้ึนมาเอง
โดยเฉพาะการบริโภคท่ีถูกกระตุน จากสื่อการโฆษณาจะไมสามารถกลับไปคนหาแหลงอางอิง (Alibi)
ใด ๆได การบริโภคสําหรับ Baudrillard จึงเปล่ียนจากการใหความสําคัญกับมูลคาในการใชสอยและ
มูลคาการแลกเปล่ียนไปสูการใหความสําคัญกับมูลคาเชิงสัญญะ นั่นคือสินคาไมมีหนาท่ีของการใช
(ในสวนของวัตถุ) อีกตอไป แตเปนการเปล่ียนมามีหนาท่ีใหความหมาย ในเชิงสัญญะแทน โดยใน
ความคิดของ Baudrillard แลวสัญศาสตร (Semiotics) เปนการพิจารณาถึงการสื่อความหมายหรือ
การสื่อสาร ของรหัสหมายของคุณคาใดคุณคาหน่ึง โดยการนาสินคาและการบริโภคสินคา มาเปน
กระบวนการส่ือคุณคาหรือความหมายทางวัฒนธรรม ท่ีถายทอดไปยังผูบริโภค ในสังคม ดังนั้นสินคา
ท่ีเปนตัววัตถุในปจจุบัน จึงไมไดมีประโยชนในการใชสอยแตเพียงอยางเดียวในคุณสมบัติทา ง
ธรรมชาติของมัน แตยังไดถูกกําหนดใหเปนส่ิงที่สะทอนใหเห็นถึงคุณคา หรือรหัสหมายท่ีแฝงอยูดวย
การบริโภคเชิงสัญญะ จึงเปนเสมือนระบบที่เต็มไปดวยการสราง และคุณคาตาง ๆอยางมากมายเพ่ือ
ตอบสนองความตองการ สรางความแตกตางในความเปนปจเจกบุคคลในสังคม ท่ีสะทอนใหเห็นความ
ตองการทันสมัยอยูตลอดเวลา ดังน้ันมนุษยสามารถทาการบริโภคไดตลอดเวลา และไมมีที่ส้ินสุด ซ่ึง
หากจะวิเคราะหใหดีแลว กระบวนการบริโภคคือกระบวนการครอบงําทางอํานาจอีกรูปแบบหนึ่ง
สงั คมบรโิ ภคนิยมในปจจุบนั ไดต้งั อยบู นพ้ืนฐาน ของการแลกเปล่ยี นเชงิ สัญญะท่ีแผกระจายครอบคลุม
ไปท่ัวสังคม ไมเฉพาะกับสัญญะที่เปนรูปของสินคาและวัตถุเทานั้นแตยังเปนสัญญะที่เก่ียวกับ
การเมือง ศีลธรรม เศรษฐกิจ เทคโนโลยี เร่ืองเพศ และวัฒนธรรมในแงมุมตาง ๆดวย โลกในพ้ืนที่
ทางสัญญะจึงเปนโลกเสมือนจริง ยุคของการจาลองถอดแบบ (Simulacrum) ที่ไมไดมีความหมาย
อางอิงถึงความเปนจริงอีกตอไปแตกลับไปสรางความเปนจริงใหมอันเปนมายาภาพของตนขึ้นมา

36

(Myth) เนื่องจากความสัมพันธระหวางมนุษยกับสรรพส่ิงเปนเพียงความสัมพันธสัญญะ บนพื้นที่
ปริมณฑลทางสัญญะ กับแหลงอางอิงในสภาพความเปนจริง ท่ีมีความสัมพันธอันยุงเหยิง ถูก
แทรกแซง บดิ เบอื น และสูญหายไปจนหมดส้ิน สัญญะท้ังหลายจึงสะทอนความหมาย ระหวางกันเอง
โดยไมตองมีความสัมพันธอยางชดั เจนกับโลกแหงความเปนจริง จนกระทั่งในท่ีสุดเราไมสามารถสื่อหา
กลับไปสูความหมายที่แทจริงของสัญญะเหลานั้น ซ่ึงอาจสรุปไดวาแนวคิดของ Baudrillard สะทอน
ใหเห็นอุบายหรือมายาภาพของสังคมทุนนิยมท่ีเกิดขึ้นอยางตอเน่ืองในเรื่องการบริโภคสินคา โดย
อาศัยเคร่ืองหมายทาง สัญญะตาง ๆทไ่ี มไดขนึ้ อยกู บั แหลงอางอิงหรือความเปนจรงิ สัจธรรมใด ๆ

ชัยอนันต สมุทวาณิช (2540) ทุนท่ีใชในการผลิตสินคาและบริการที่มีนัยทางวัฒนธรรม
ส่ิงเหลาน้ีเรียกวาทุนวัฒนธรรม ซ่ึงทุนวัฒนธรรมของ คือทุนการเงินทุนบริการ ที่มีความสําคัญใน
ระบบทุนนิยมโลกปจจุบัน ท่ีมีความเชื่อมโยงกับอุตสาหกรรมที่ส่ือถึงนัยทางวัฒนธรรม ที่เรียกวา
อุตสาหกรรมสินคาวัฒนธรรม ที่ผลิตสินคาวัฒนธรรม(Cultural Product) และบริการที่มีวัฒนธรรม
ฝงตัวอยูในสินคาและบริการนั้น ในขณะท่ีนักรัฐศาสตรอีกทานหน่ึง ไดนาเสนอแนวคิดเร่ืองทุน
วฒั นธรรมท่ีมคี วามคลายคลึงในแงของการทาใหวัฒนธรรมเปนทนุ เปนสนิ คาและบริการ

รังสรรค ธนะพรพันธ (2539) สินคาวัฒนธรรมคือสินคาและบริการท่ีวัฒนธรรมฝงตัวเปน
สวนหน่ึงของสนิ คาหรือบริการนั้น การที่ผูบริโภคซ้ือสินคาและบริการใดมาบริโภคก็ตามส่ิงท่ีผูบริโภค
ไดรับมาไมใชเฉพาะตัวสินคา แตยังไดวัฒนธรรมท่ีฝงตัวในสินคาหรือบริการน้ันมาดวย เชน ชุดไทยมี
การฝงตัวของวัฒนธรรมแตกตางจากชุดสากลของตะวันตกและกิโมโนของญ่ีปุนทานองเดียวกันการ
บริโภคโตะจนี หรือการบรโิ ภคอาหารแบบญี่ปนุ จะมีนยั ทางวฒั นธรรมที่แตกตางจากการบริโภคอาหาร
ฟาสฟดู การมกี ารฝงตวั ของวัฒนธรรมท่แี ตกตางในสนิ คาหรือบริการทาใหเกิดความแตกตางของสินคา
(Product Differentiation) ซึ่งจะชวยกระตุนใหเกิดความตองการของสินคาสินคาหรือบริการแตละ
ประเภทมีระดบั ความเขมขนของวฒั นธรรมท่ีไมเหมือนกนั

Bourdieu (1986) สินคาหรือบริการบางประเภทจะเห็นความเกี่ยวพันของวัฒนธรรมท่ี
ชัดเจน เชน งานฝมือ อาหารพ้ืนบานตลาดนํ้า ฯลฯ ในขณะที่สินคาหรือบริการบางประเภทจะเห็น
ความเกี่ยวพันของวัฒนธรรมที่ไมชัดเจน เชน หีบหอผลิตภัณฑการออกแบบสินคาหรือกลาวอีกนัย
หน่ึงทุนวัฒนธรรมอาจจะปรากฏไดในรูปแบบใดรูปแบบหน่ึงใน 3 รูปแบบ ไดแก (1) เปนสิ่งที่ฝงใน
ตัวคนหรือจิตใจ (Embodied as state of mind/body) เชนความคิดความเชื่อ เปนตน (2) เปนส่ิง
ท่ีเปนตัวตนจับตองได (Objectified) ซึ่งจะอยูในรูปแบบของสินคาวัฒนธรรมเชนส่ิงประดิษฐ
สถาปตยกรรมส่ิงกอสรางภาพวาดและ (3) ความเปนสถาบัน (Institutionalized) หมายถึง กติกา
ความเช่ือการยอมรับท่ีหลายคนเห็นรวมกันอาทิสถาบันศาสนา สถาบันการศึกษา โดยทุนวัฒนธรรม
ในรูปแบบที่ฝงในตวั คนหรอื จติ ใจเปนรปู แบบท่ีสําคญั ทีส่ ดุ

ประเภทสินคาทางวฒั นธรรม
Bourdieu (1984) ไดแบงทุนทางวัฒนธรรมเปน 3 รูปแบบไดแกทุนท่ีมีอยูในตัวตน

(Embodied Form) ทุนที่อยูในรูปของวัตถุ (Objectified Form) และทุนท่ีอยูในรูปแบบสถาบัน
(Institutionalized State) ซึ่งมีรายละเอียดดงั นี้

1) ทุนวัฒนธรรมท่ีมีอยูในตัวตนเปนสมรรถนะดานวัฒนธรรมที่มีอยูในตัวตนไดแกการ
แสดงออกของรางกายและจติ ใจเปนทุนท่ีอยูในระดับอุปนิสัยมักปรากฏในชีวิตทางวัฒนธรรมและตอง

37

ใชระยะเวลาในการกอตัวเปนรูปเปนรางผานทางกระบวนการขัดเกลาทางสังคมซ่ึงทาหนาท่ีถายทอด
ความคิดทัศนคติและคานิยมซ่ึงมีผลตอการทาความเขาใจหรือการรับรูของรสนิยมตาง ๆเชนศิลปะ
การใชชีวิตการเปล่ียนรูปทุนวัฒนธรรมท่ีมีอยูในตัวตนตองอาศัยเวลาสังคมชนชั้นทางสังคมและ
สามารถเชอื่ มโยงไปยังทนุ ทางเศรษฐกจิ ไดการสะสมทนุ ในระดับนี้สมอยูในตัวของแตละบุคคลมาต้ังแต
เยาววัยผานการหลอหลอม (Pedagogy Action) โดยผูปกครองพี่นองสมาชิกในครอบครัวจะสละ
เวลาเพอ่ื ใหสมาชกิ ใหมซึมซับความหมายและรหัสของวัฒนธรรมสรางความเดนชัดและความแตกตาง
ทางวฒั นธรรมข้ึนย่งิ ในสังคมที่มีความซบั ซอนก็ยิ่งมีการแขงขันลงทุนเพื่อสะสมทุนทางวัฒนธรรมท่ีอยู
ในตวั ตนอยางเขมขน

2) ทุนวัฒนธรรมท่ีอยูในรูปของวัตถุเปนทุนทางวัฒนธรรมที่แสดงออกใหเห็นในรูปของ
วตั ถสุ ่อื มวลชนหรอื ส่งิ ของเชนรปู ภาพงานเขียนหนงั สือพจนานุกรมอนุสาวรียเครื่องมือเครื่องจักรฯลฯ
วั ต ถุเ ห ล า นี้ เ ป น รู ป แ บ บ ห นึ่ ง ขอ ง กา ร แ บ งป น ค ว าม ห ม า ย ท าง วั ฒ น ธ ร ร มท่ี ถูก กํ า ห น ด โ ด ย ผู ผ ลิ ต
วัฒนธรรมหรือแนวคิดของผูคนสวนใหญในสงั คม

3) ทุนวัฒนธรรมที่อยูในรูปแบบของสถาบันคือการอางอิงถึงคุณสมบัติเบ้ืองตนของทุน
ทางวัฒนธรรมในลักษณะการรับประกันโดยแสดงออกในรูปของประกาศนียบัตรหนังสือรับรองและ
การสอบวัดคุณสมบัติซ่ึงปรากฏชัดอยูในสถาบันเชนสถาบันการศึกษาหรือสถาบันประเมินผลตาง ๆ
ทุนทางวัฒนธรรมสามารถเปลี่ยนรูปไดภายใตเงื่อนไขเฉพาะคืออาจเปลี่ยนรูปเปนทุนทางเศรษฐกิจ
เชนเงินเดือนหรือคุณสมบัติทางการศึกษาทุนแบบนี้ไดสรางความแตกตางระหวางความรูที่เปน
ทางการท่ีไดรับการรับรองความสามารถกับความรูทางวัฒนธรรมแบบธรรมดาทุนน้ีย้ังทาใหเกิดการ
สับเปลยี่ นระหวางทุนทางวัฒนธรรมกบั ทนุ ทางเศรษฐกิจโดย “การรับประกันทุนทางการศึกษา” ดวย
“มูลคาของเงิน” เพราะผลผลิตของการแลกเปลี่ยนทุนทางเศรษฐกิจไปเปนทุนทางวัฒนธรรมไดสราง
มูลคาของทุนทางวัฒนธรรมใหกับผูท่ีมีคุณสมบัติทางการศึกษาผลกําไรในรูปวัตถุและสัญลักษณท่ี
คณุ สมบัตทิ างการศกึ ษารับรองข้ึนอยูกบั การลงทุนในแงเวลาและความพยายาม

สรุปไดวา สินคาทางวัฒนธรรมคือ สินคาและบริการที่วัฒนธรรมฝงตัวเปนสวนหน่ึงของ
สินคาหรือบริการนั้น ที่ผูบริโภคไดรับมาไมใชเฉพาะตัวสินคา แตยังไดวัฒนธรรมท่ีฝงตัวในสินคาหรือ
บริการน้ันมาดวย สินคาหรือบริการแตละประเภทมีระดับความเขมขนของวัฒนธรรมที่ไมเหมือนกัน
ซึ่งไมมีเกณฑหรือตัวเลขที่ชัดเจนท่ีสามารถบอกระดับความเขมขนของวัฒนธรรมในสินคาเนื่องจาก
การวัดมูลคาของอุตสาหกรรมวัฒนธรรมน้ันจะกระทําไดยาก สินคาทางวัฒนธรรมอาจอยูในรูปของ
สิ่งท่ีเปนแกนศิลปะ (Core Art Group) กลุมอุตสาหกรรมที่มีผลผลิต (Output)และกลุมท่ีอยูนอก
ขอบเขตวัฒนธรรมแตมีการใชเนื้อหาวัฒนธรรมเปนสวนหน่ึงในการผลิตสินคาและบริการไดแกการ
โฆษณา

๒.๖. แนวคิดเศรษฐกจิ ทองเท่ียวเชงิ สรางสรรคแบบย่งั ยืน

๒.๖.๑ เศรษฐกิจสรางสรรค
๑) ความหมายของเศรษฐกจิ สรางสรรค
ปจจบุ ันยงั ไมมกี ารกาํ หนดคํานิยามของเศรษฐกิจสรางสรรคอยางเปนทางการขึ้นอยูกับการ

นําไปปรับใชใหเขากับระบบเศรษฐกิจของแตละประเทศและองคกรที่เกี่ยวของตางๆ โดยความหมาย

38

อยางงายของ “เศรษฐกิจสรางสรรค” ซ่ึงนิยามโดย John Howkins คือ “การสรางมูลคาท่ีเกิดจาก
ความคิดของมนุษย” และสาขาการผลิตท่ีพัฒนาไปสูเศรษฐกิจสรางสรรค จะเรียกวาอุตสาหกรรม
สรางสรรค (Creative Industries) ซึ่งหมายถึง “กลุมกิจกรรมการผลิตที่ตองพึ่งพาความคิด
สรางสรรคเปนวัตถุดิบสําคัญ” ท้ังนี้หนวยงานและรัฐบาลของประเทศตางๆ ไดใหคํานิยามของ
เศรษฐกิจสรางสรรคและอุตสาหกรรมสรางสรรคไวดงั น้ี

สหราชอาณาจักร เปนประเทศตนแบบท่ีไดรับการยอมรับใหเปน “ศูนยกลางความ
สรางสรรคของโลก” (World Creative Hub) ไดใหความหมายของเศรษฐกิจสรางสรรค ดังนี้
“เศรษฐกจิ ทป่ี ระกอบดวยอุตสาหกรรมท่ีมีรากฐานมาจากความคิดสรางสรรคของบุคคล ทักษะความ
ชํานาญ และความสามารถพิเศษ ซึ่งสามารถนําไปใชประโยชนในการสรางความม่ังคั่งและสรางงาน
ใหเกดิ ขึน้ ไดโดยท่ีสามารถสั่งสมและสงผานจากรุนเกาสูรุนใหมดวยการคุมครองทรัพยสนิ ทางปญญา”

องคการยูเนสโก (UNESCO : 2005) เนนบริบทของทรัพยสินทางปญญาวา “ประกอบไป
ดวยอตุ สาหกรรมทางวัฒนธรรม ซึ่งรวมถึงผลิตภัณฑทางวัฒนธรรมและศิลปะท้ังหมด ท้ังในรูปสินคา
และบริการที่ตองอาศัยความพยายามในการสรางสรรคงานไมวาจะเปนการทําขึ้นมาโดยทันทีใน
ขณะน้นั หรือผานกระบวนการผลติ มากอน

องคการทรัพยสินทางปญญาโลก ไดยึดนิยามที่นําเสนอโดยกระทรวงวัฒนธรรม ส่ือ และ
การกีฬาของสหราชอาณาจักรวา คือ “อุตสาหกรรมท่ีเกิดจากความคิดสรางสรรค ความชํานาญและ
ความสามารถท่ีมีศักยภาพในการสรางงานและความมัง่ ค่ัง โดยการผลิตและใชประโยชนจากทรัพยสิน
ทางปญญา”

องคกรความรวมมอื เพ่ือการคาและพัฒนา ไดใหความหมายในบริบทของการขับเคลื่อนการ
พัฒนาเศรษฐกิจไววา “เปนแนวความคิดในการพัฒนาและสรางความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจ โดย
ใชสนิ ทรัพยทเ่ี กดิ จากการใชความคดิ สรางสรรค”

การประชุมเตรียมการสําหรับการประชุมนานาชาติ. (UNESCO. (๒๕๕๔). อธิบายไว
เศรษฐกิจสรางสรรค คือ แนวคิดการขับเคล่ือนเศรษฐกิจบนพ้ืนฐานของการใชองคความรู
(Knowledge) การศึกษา การสรางสรรคงาน (Creativity) และการใชทรัพยสินทางปญญา
(Intellectual property) ท่ีเชื่อมโยงกับรากฐานทางวัฒนธรรม การส่ังสมความรูของสังคม และ
เทคโนโลยี/นวตั กรรมสมยั ใหม เพอื่ ผลติ สนิ คาและบริการทสี่ ราง “มูลคาทางเศรษฐกิจ” และ “คุณคา
ทางสังคม” ซึ่งตอบสนองความตองการของผูบริโภคในตลาดโลกไดหรือพูดงาย ๆ คือ “การสรางมูล
คาท่ีเกิดจากความคิด” (ที่มา : https://www.spu.ac.th/commarts/files/๒๐๑๐/๐๙/เศรษฐกิจ
สรางสรรค. สืบคนเมือ่ ๑๐ มถิ นุ ายน ๒๕๖๐)

พลอย มัลลิกะมาส. (๒๕๕๔). กลาววา สินคาและบริการท่ีจัดอยูในขอบขายของเศรษฐกิจ
สรางสรรคนั้น อาจแบงออกไดเปน 4 ประเภทใหญๆ ไดแก

๑. ประเภทมรดกทางวัฒนธรรม (Heritage or Cultural Heritage) อันไดแก กลุม
อุตสาหกรรมที่เก่ียวของกับประวัติศาสตร โบราณคดี วัฒนธรรม ประเพณี ความเช่ือ ไปจนถึงงาน
หตั ถกรรม การทองเท่ียวเชงิ วัฒนธรรม การแพทยแผนโบราณ และเร่อื งของอาหารการกิน

๒. ประเภทศิลปะ (Arts) อันไดแก กลุมอุตสาหกรรมที่สรางสรรคสินคาขึ้นบนพื้นฐาน
ของศลิ ปะและวัฒนธรรม รวมถงึ ท้งั งานศลิ ปะ (Visual Arts) และศิลปะการแสดง (Performing Arts)

39

๓. ประเภทส่ือ (Media) หมายถึง สินคาและบริการสรางสรรคที่ส่ือสารกับคนกลุมใหญ
หมายรวมถึงทัง้ สอ่ื สง่ิ พมิ พ (Publishing and Printing Media) และงานโสตทศั น (Audiovisual)

๔. ประเภทงานสรางสรรคตามลักษณะงาน (Functional Creation) อันไดแก งาน
ออกแบบ แฟชั่น โฆษณา สถาปตยกรรม ซอฟแวร ฯลฯ

โดยสรุป เศรษฐกิจสรางสรรค หมายถึง มีองคประกอบรวมของแนวคิดการขับเคลื่อน
เศรษฐกิจบนพื้นฐานของการใชองคความรู การศึกษา การสรางสรรคงาน และการใชทรัพยสินทาง
ปญญาท่ีเช่ือมโยงกับรากฐานทางวัฒนธรรม การส่ังสมความรูของสังคม และเทคโนโลยี/นวัตกรรม
สมัยใหม (ศูนยสรางสรรคงานออกแบบ สํานักงานบริหาร และพัฒนาองคความรู (องคการมหาชน),
๒๕๕๔)

ความหมายของเศรษฐกิจสรางสรรคในบริบทประเทศไทย โดยสํานักงานพัฒนาเศรษฐกิจ
และสังคมแหงชาติ (๒๕๕๔) คือ การพัฒนาเศรษฐกิจบนพ้ืนฐานของการสรางและใชองคความรู
ความคิดสรางสรรค และทรัพยสินทางปญญาท่ีเช่ือมโยงกับพ้ืนฐานทางวัฒนธรรม การสั่งสมความรู
ของสังคมเทคโนโลยี และนวัตกรรม ในการผลิตสินคาและบริหารใหมเพื่อสรางมูลคาเพิ่มทาง
เศรษฐกจิ โดยมเี ปาหมายเพอื่ เพิม่ ความสามารถในการแขงขนั ของประเทศ

๒) ประเภทของเศรษฐกิจสรางสรรค
การประชุมเตรียมการสําหรับการประชุมนานาชาติเรื่องการทองเท่ียวเชิงสรางสรรคของ
องคกรศกึ ษาวทิ ยาศาสตรและวฒั นธรรมแหงสหประชาชาติ (UNESCO) ท่จี ดั ขนึ้ ระหวางวันที่ ๒๕-๒๗
ตุลาคม พ.ศ.๒๕๔๙ ท่ีเมืองซานตาเฟ รัฐนิวเม็กซิโก สหรัฐอเมริกา ไดมีการกําหนดคํานิยามของ
“Creative Tourism” หรือการทองเที่ยวเชิงสรางสรรคไววา การทองเท่ียวเชิงสรางสรรค หมายถึง
การเดินทางที่นําไปสูประสบการณท่ีแทจริงและมี การเชื่อมโยง ดวยการเรียนรูแบบมีสวนรวมในงาน
ศลิ ปะ มรดก หรือคุณลักษณะพิเศษของสถานที่ และยังทําใหเกิดการเช่ือมสัมพันธกับผูคนที่อาศัยอยู
ในพ้นื ทซ่ี งึ่ เปนผู สรางสรรควฒั นธรรมที่ยงั มีชีวิตนั้นขน้ึ มา”
สํานักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ (สศช.) แบงประเภท
อุตสาหกรรมสรางสรรคโดยยึดกรอบขององคการความรวมมือเพ่ือการคา และการพัฒนา (UNCTAD)
โดยแบงเปน ๔ กลุม ๑๕ สาขาดังน้ี
๑. กลมุ มรดกทางวัฒนธรรมและประวัตศิ าสตร (Cultural Heritage) ประกอบดวย

- งานฝมือ
- การทองเทีย่ วเชิงศิลปวัฒนธรรมและประวัติศาสตร
- ธรุ กจิ อาหารไทย
- การแพทยแผนไทย
๒. กลุมศิลปะ (Arts) ประกอบดวย
- ศลิ ปะการแสดง
- ทัศนศลิ ป
๓. กลุมสือ่ (Media) ประกอบดวย
- ภาพยนตร
- สง่ิ พมิ พ

40

- กระจายเสียง
- เพลง
๔. กลมุ งานสรางสรรคตามลักษณะงาน (Functional Creation)
- งานออกแบบ
- แฟชนั่
- สถาปตยกรรม
- โฆษณา
- ซอฟตแวร
พิริยะ ผลพิรุฬห. (๒๕๕๖ : ๗). กลาวา เศรษฐกิจสรางสรรคคือกระบวนการหรือกิจกรรม
(ProcessorActivity) โดยเกิดจาก ๒ สวนปจจัยหลักดวยกันคือ ๑) ทุนทางปญญา หรือองคความรู
และ ๒) ทักษะการประยุกตนําความคิดสรางสรรค (หรือองคความรู) น้ันไปใชใหเกิดประโยชนสูงสุด
ในเชงิ พาณิชยโดย
๑. ทนุ ทางปญญา (Intellectual Capital) สามารถอยูในรูปแบบของ“ฐานความรู”เดิม
หรือ“ความรูใหม” ท่ีจะสามารถนําไปใชตอยอดความคิดโดยทุนในลักษณะนี้สามารถเกิดไดจากทุน
มนุษย (Human Capital) เชน ศึกษาและการฝกอบรมท่ีนํามาสูความคิดใหมๆ ทุนทางวัฒนธรรม
(Culture Capital) เชน วัฒนธรรมด้ังเดิมของไทยและทุนทางสังคม(Social Capital) เชน
ขนบธรรมเนียมและองคความรใู นทองถ่ิน เปนตน
๒. ทักษะการประยุกต(Adaptive Skills) ไดแก ทักษะที่สนับสนุนการนําองคความรู
และทุนทางปญญานั้นมาประยุกตใหเกิดการผลิต/บริการท่ีสามารถสรางคุณคา/มูลคาไดอยางเปน
รปู ธรรม
ดังน้ัน คําวา “เศรษฐกิจสรางสรรค” อันประกอบไปดวยคําวา ๑) เศรษฐกิจ (Economy)
และ ๒) สรางสรรค (Creative) จะเกิดข้ึนไดตองมีท้ังสองสวนน้ีเกิดคูกัน การมีเพียงความคิด
สรางสรรค (หรือองคความรู) แตเพียงอยางเดียวไมสามารถสรางระบบเศรษฐกิจสรางสรรคไดถา
ความคดิ นน้ั ไมไดนําไปใชใหเกดิ ประโยชนทางเศรษฐกิจแกผูสรางสรรคการนําความคิดเขาไปประสาน
กับการดเนินธุรกิจทําใหเกิดการตอยอดไปสูท้ังการสราง “ความแตกตาง” ซึ่งจะสงผลตอการ “สราง
มลู คา” และทายที่สุดเปนการ“สรางคุณคา” ซึ่งความหมายของคําวาเศรษฐกิจสรางสรรคนี้สอดคลอง
กับคําวา นวัตกรรม (Innovation) โดย Swann (๒๐๐๗) ไดระบุความหมายของนวัตกรรม ไววา
“TheSuccessfulExploitationof New Ideas”ซึ่งหมายถึง“การใชประโยชนจากความคิดใหมๆ”
นั้นเอง
จากการรวบรวมเอาแนวคิดเก่ียวกับประเภทของเศรษฐกิจสรางสรรคจากนักวิชาการตางๆ
จึงสรุปไดวา เศรษฐกิจสรางสรรค หมายถงึ การแยกองคประกอบของเศรษฐกจิ สรางสรรคออกเปน ๑)
เศรษฐกิจ (Economy) และ ๒) สรางสรรค(Creative) จะเกิดขึ้นไดตองมีทั้งสองสวนนี้เกิดคูกันดาน
ตางๆ อาจสามารถแบกเปนประเภทได เพราะการมีเพียงความคิดสรางสรรค (หรือองคความรู) แต
เพียงอยางเดียวไมสามารถสรางระบบเศรษฐกิจสรางสรรคไดถาความคิดน้ันไมไดนําไปใชใหเกิด
ประโยชนทางเศรษฐกจิ แกผูสรางสรรคการนาํ ความคิดเขาไปประสานกับการดเนินธุรกิจทําใหเกิดการ
ตอยอดไปสูทั้งการสราง “ความแตกตาง” ซ่ึงจะสงผลตอการ “สรางมูลคา” และทายท่ีสุดเปนการ

41

“สรางคุณคา”ซึ่งความหมายของคําวาเศรษฐกิจสรางสรรคน้ีสอดคลองกับคําวา นวัตกรรม
(Innovation) อาจแยกไดทุนทางปญญา ทักษะการประยุกต กลุมมรดกทางวัฒนธรรมและ
ประวัติศาสตร กลุมศลิ ปะ กลมุ ส่อื กลุมงานสรางสรรคตามลักษณะงาน เปนตน

๒.๖.๒ การทองเที่ยวเชงิ สรางสรรคแบบยง่ั ยนื
การจัดการการทองเที่ยวเชิงสรางสรรคอยางยั่งยืนนั้นคือตองอยูบนพ้ืนฐานของการผสาน
ประโยชนทั้งนักทองเที่ยวและคนในชุมชน ตามหลักทฤษฎี Host and guest theory โดยผาน
กระบวนการเศรษฐกิจสรางสรรค การพัฒนาอยางยั่งยืนน้ันคือการพัฒนาท่ีตรงกับความตองการใน
ปจจบุ นั โดยคนรุนหลังน้นั กย็ ังสามารถตอบสนองตอความตองการของตนเองไดการพัฒนาอยางยั่งยืน
นั้นจึงเปนกลยุทธการพัฒนาท่ีจัดการสินทรัพยท้ังหมดวาจะเปนทรัพยากรทางธรรมชาติ ทรัพยากร
มนุษย ตลอดจนวัฒนธรรมประเพณี ใหมีความมั่นคงและม่ังคั่งในระยะยาว (Rigall-I-Torrent,
๒๐๐๘)
อรอุมา เตพละสกุล และ นาฬิกา อตภิ ัค. (๒๕๕๕) กลาววา การทองเที่ยวเชิงสรางสรรคนั้น
มงุ เนนความจรงิ แทของชมุ ชน การสรางคณุ คาจากวิถชี วี ิต นักทองเที่ยวไดรับประสบการณรวมกับเจา
บานผานการทํากิจกรรมตางๆ เกิดการแลกเปล่ียนเรียนรูระหวางวัฒนธรรมอยางลึกซึ้งเมื่อกลับมา
มองท่ีชุมชนเองสิ่งที่ชุมชนน้ันไดรับประโยชนท่ีเอื้อมาจากการทองเที่ยวในแงของการธํารงรักษาไวซึ่ง
ประเพณีวัฒนธรรมและภูมิปญญาทองถ่ินท่ีไดรับการถายทอดจาดรุนสูรุนสืบตอไปซ่ึงบทความ
ดงั กลาวนไี้ ดหยบิ ยกตวั อยางของชมุ ชนท่ีมีการบรหิ ารจัดการทด่ี ี อาทิเชน ชุมชนบานนาตนจั่น จังหวัด
สุโขทัย ที่การทองเที่ยวเชิงสรางสรรคนั้นสามารถกลายเปนกลไกสําคัญในการสรางความยั่งยืนใหแก
ชุมชนของประเทศไทยและธาํ รงรักษาไวซ่งึ ความยง่ั ยนื นัน้ ได
จีระนันท ทองสมัคร และคณะ (๒๕๕๖: ๙๘) กลาววาในปจจุบันน้ีแหลงทองเท่ียวอันเปน
ทรัพยากรการทองเทีย่ วหลายประเภทน้ันไมไดมีระบบการบรหิ ารจดั การท่ีดีกอใหเกิดความเสื่อมโทรม
และคุณภาพลดลง ซึ่งยอมสงผลกระทบไมวาจะทางตรงและทางออมตอระบบเศรษฐกิจสังคมและ
วัฒนธรรมอยางหลีกเลยี่ งไมได และเปนอปุ สรรคในการพัฒนาอุตสาหกรรมการทองเที่ยวของประเทศ
ไทยใหมคี ณุ ภาพและความยัง่ ยืน การพฒั นารปู แบบการทองเที่ยวทุกรูปแบบนั้นควรไดรับการสงเสริม
สนับสนุนจากระดับภูมิภาค และองคกรสาธารณชนทองถิ่นท่ีควรจะรวมรับการวางแผนในลักษณะที่
ยอมรับใหผลิตภัณฑทางวัฒนธรรมทองถ่ิน กิจกรรมการทองเที่ยวตางๆในทองถ่ินนั้นไมเสื่อมสลาย
และกลายไปเปนผลิตภัณฑปกติท่ัวไป ตลอดจนไดรับผลประโยชนจากกิจกรรมการทองเที่ยวน้ันทั้ง
ทางเศรษฐกิจและวัฒนธรรมอยางเปนธรรม กรมการระหวางประเทศ (๒๕๕๑:๑๐)
จากท่ี Sutsan S.(๒๐๑๔: ๔) กลาวถึง การพัฒนารูปแบบการทองเที่ยวเชิงสรางสรรคนั้น
จะตองประกอบดวยกนั ๕ ขั้นตอน ดังตอไปนี้

๑) การนําทรัพยากรในทั้งทองถ่ิน หรือชุมชนท้ังทรัพยากรทางธรรมชาติและวัฒนธรรม
นามาสรางสรรคเปนผลติ ภัณฑทางการทองเทย่ี ว (กิจกรรมทางการทองเทย่ี ว)

๒) สรางมูลคาเพิ่มของผลิตภัณฑทางการทองเท่ียว โดยคํานึงใหเกิดประโยชนสูงสุดทั้ง
๓ ดานไดแก ดานทรัพยากรธรรมชาตสิ ่ิงแวดลอม, ดานสงั คมวฒั นธรรม และทางดานเศรษฐกิจ