NOTA ANATOMY & PHYSIOLOGY KOLEJ KOMUNITI

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

1

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

ISI KANDUNGAN

TOPIK MUKA SURAT
TOPIK 1 : PENGENALAN ASAS ANATOMI DAN FISIOLOGI 3
TOPIK 2 : SEL DAN TISU 4
TOPIK 3 : SISTEM INTEGUMEN / KULIT 7
TOPIK 4 : SISTEM SKELETAL / RANGKA 9
TOPIK 5 : SISTEM OTOT 17
TOPIK 6 : SISTEM SARAF 20
TOPIK 7 : SISTEM ENDOKRIN 28
TOPIK 8 : DARAH DAN SISTEM PEREDARAN 30
TOPIK 9 : SISTEM LIMFATIK 33
TOPIK 10 : SISTEM PERNAFASAN 37
TOPIK 11 : SISTEM PENGHADAMAN 41
TOPIK 12 : SISTEM URINARI 44
TOPIK 13 : SISTEM REPRODUKTIF 47
RUJUKAN 52

2

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

TOPIK 1 : PENGENALAN ASAS ANATOMI DAN FISIOLOGI
Pengenalan

1. Turut dikenali dengan nama kaji bina tubuh, kaji urai tubuh, ilmu urai atau ilmu
tasyrih/tasrih, merupakan cabang biologi yang berkaitan dengan kajian struktur sesuatu
organisma dan bahagiannya

2. Anatomi adalah dari perkataan Yunani :
ana = asingkan
tome = memotong / membelah anggota
badan

Definisi anatomi dan fisiologi
Kajian tentang struktur dan fungsi tubuh
2 jenis anatomi

1. External anatomy (sistem intergumen/skin) : kepala & leher, badan dan anggota
2. Internal anatomy (lain-lain sistem) : organ-organ dalaman
Sistem yang terdapat pada badan manusia

1) Sel & tisu
2) Integument / kulit
3) Skeletal
4) Otot
5) Saraf
6) Endokrin
7) Peredaran darah
8) Limfatik
9) Pernafasan
10) Penghadaman
11) Urinary
12) Reproduktif

3

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

TOPIK 2 : SEL DAN TISU

Pengenalan

1. Sel ialah unit asas bagi semua benda hidup
2. Manusia ialah organisma multisel yang sangat kompleks
3. Badan manusia terbina daripada berjuta-juta sel yang berlainan jenis
4. Sel-sel ini wujud dalam pelbagai saiz dan bentuk
5. Kepelbagaian sel badan manusia membolehkan sel-sel melakukan fungsi yang tertentu

sahaja.Sel ini disebut sel khusus

Gambarajah dan fungsi sel umum

Secara asasnya sel terbahagi kepada 3 bahagian:

Cell membrane Nucleus

Fungsi: Fungsi:

Sebagai halangan Mengandungi maklumat
memilih dengan genetic yang menentukan
mengawal pergerakan ciri-ciri dan fungsi sel (DNA)
bahan-bahan ke dalam
dan keluar sel Mengawal aktiviti-aktiviti sel

Cytoplasma

Fungsi:

Medium bagi tindak
balas biokimia dalam sel

Membekal bahan-bahan
yang diperolehi dari luar
sel kepada organel-
organel

Keratan rentas sel

4

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

Tisu
1. Tisu merupakan gabungan atau sekumpulan yang dibentuk sel, khusus untuk
melakukan fungsi/gabungan fungsi
2. Terdapat 4 jenis tisu dalam tubuh manusia:
a) Tisu epitelium

 Epi bermaksud di atas atau menyelubungi
 Fungsi :

Tisu ini menyelaputi permukaan badan atau yang membentuk lapisan
pembungkus @ lapisan
b) Tisu penghubung

 Tisu perantara / penghubung / pengikat yang banyka terdapat dalam
badan manusi

 Fungsi :
Menghubung,menyokong serta menguatkan tisu-tisu lain
Pelindung di sekeliling organ-organ dalaman

c) Tisu otot

 Membantu pergerakan dalaman atau luaran
d) Tisu saraf

 Terdiri daripada sel-sel khusus yang membolehkan keseluruhan sistem
saraf termasuk otak, saraf tunjang dan saraf-saraf lain berfungsi

5

Maklumat tambahan SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

C-T-O-S-O

C : CELL (sel darah putih,sel kulit,sel kardiak dll)
T : TISSUE (tisu otot, tisu otak, tisu kulit dll)
O : ORGAN (jantung,hati,paru-paru dll)
S : SYSTEM ( sistem pernafasan,sistem urinari dll)
O : ORGANISM (Pn Hajar, kucing, Perdana menteri, AWAK dll)

6

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

TOPIK 3 : SISTEM INTEGUMEN / KULIT
Pengenalan

1. Kulit ialah organ terbesar sistem integument
2. Terdapat dua jenis umum kulit, kulit berbulu dan tanpa rambut.
3. Berat kulit adalah 1/8 daripada berat badan kita
4. Kulit paling nipis di kelopak mata (0.05mm) dan kulit paling tebal di tapak kaki (5mm)
5. Kulit adalah kalis air dan membantu daripada kehilangan 500ml air dari tisu setiap hari
6. Kulit memerlukan serum,losyen,balm dan krim untuk menjadikan kulit tidak kering
7. Kulit memerlukan 4 minggu untuk menghasilkan keseluruhan lapisan epidermis baru

(use thid guide to schedule client next facial)
Fungsi kulit

1. Melindungi struktur di bawahnya daripada tercedera dan serangan (invasi/mikrob)
2. Sebagai deria rasa kerana mempunyai hujung saraf sensori
3. Pengawalan suhu badan
4. Menyingkirkan bahan kumuh semasa perpeluhan seperti air,asid urik dan garam mineral

berlebihan
5. Membantu dalam pembentukan / sintesis vitamin D

Struktur kulit manusia

7

Bahagian SITI HAJAR BINTI MAT NOH
Epidermis PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

Dermis Fungsi
 Lapisan paling luar kulit
Hipodermis  Ada sel keratinocyte (hasilkan keratin) yang menjadikan

Kelenjar minyak kulit kuat
Kelenjar peluh  Ada sel melanocytes (hasilkan pigment) yang memberi
Pembuluh darah
Saraf warna pada kulit
Folikel rambut  Ada sel langerhans bagi melawan bakteria pada kulit
 Lapisan tengah kulit
 Mempunyai saluran limfatik, saluran darah, saraf, folikel

rambut dan kelenjar
 Ada protein fibre (collagen & elastin fibre) yang

menjadikan kulit muda dan anjal
 Tempat terjadinya stretch marks
 Kebaikan urutan badan akan terjadi di lapisan ini
 Lapisan paling bawah kulit
 Turut dikenali sebagai hypodermis, subcutis atau fat layer
 Berfungsi sebagai pemanas badan, melindungi tulang

dan punca tenaga badan
 Lapisan terjadinya kesan penuaan
 Menghasilkan minyak(sebum) supaya kulit tidak kering
 Menghasilkan peluh
 Tempat berlakunya peredarah darah ke seluruh sel
 Menerima rangsangan (panas, sejuk, sentuhan &

tekanan)
 Terdapat di seluruh permukaan kulit kecuali di bahagian

tapak tangan dan tapak kaki
 Setiap helai rambut yang tumbuh dibekalkan salur darah
 Sel batang rambut yang baru tumbuh menolak sel-sel

lama ke atas (menjadi panjang)
 Rambut juga merupakan sel mati( epitelium berstrata-

berkeratin)

8

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

TOPIK 4 : SISTEM SKELETAL / RANGKA

Pengenalan

1. Merupakan sokongan dan memberi bentuk terhadap tubuh manusia
2. Terdiri daripada tulang-tulang sokongan seperti ligament, tendon, rawan dan sendi
3. Terdapat 206 ketul tulang yang berlainan bentuk dan saiz

Fungsi utama sistem rangka

1. Perlindungan :
 Struktur keras dan padat berfungsi sebagai pelindung kepada tisu dan organ-
organ penting

2. Pergerakan :
 Terdapat otot yang melekat pada tulang melalui tendon membolehkan kita untuk
bergerak

3. Tempat penyimpanan :
 Bertindak sebagai ‘stor’ penyimpanan bahan mineral seperti kalsium, fosforos
dan juga sedikit lemak

4. Penyokong :
 Bahan sokongan kepada badan bagi menampung berat badan seseorang

5. Penghasilan sel darah merah :
 Sumsum merah yang terdapat pada tulang boleh menghasilkan sel darh merah,
sel darah putih dan platlets

Jenis-jenis kecatatan tulang

Sihat Kyphosis Lordosis Scoliosis

9

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

Struktur tulang manusia

10

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

Jenis-jenis tulang manusia

1. Tulang panjang :
 Peha (femur)
 Kaki (tibia & fibula)
 Lengan tangan (humerus)
 Forearm (ulna & radius)
 Jari & kuku (phalanges)

2. Tulang pendek :
 Tulang pergelangan tangan (carpals)
 Tulang pergelangan kaki (tarsal)

3. Tulang leper :
 Tulang cranium (melindungi otak)
 Tulang dada (sternum)
 Tulang rusuk
 Tulang belikat (scapulae)

4. Tulang tak tentu bentuk :
 Tulang belakang (vertebrae)
 Tulang pinggul
 Sesetengah tulang muka
 Tulang tumit (calcanesus)

5. Tulang bulat :
 Tempurung lutut (patellae)

Rangka yang terdapat pada bahagian manusia

1. Kepala

11

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

2. Badan

3. Anggota gerak

12

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

4. Sendi

13

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

Jenis-jenis sendi
rujukan : https://www.scribd.com/document/494762810/NOTA-SAINS-TAHUN-5

14

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

Jenis-jenis gerakan melibatkan sendi
1. Gerakan linear

2. Gerakan bersudut

3. Gerakan Putaran
4. Pergerakan khusus

15

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

Maklumat tambahan

16

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

TOPIK 5 : SISTEM OTOT
Pengenalan

 Manusia direka bentuk untuk bergerak
 Otot ialah jalinan tisu dalam tubuh yang mempunyai tugas utamanya mengucup dan

mengendur. Pengucupan dan pengenduran otot digunakan untuk pergerakan.
 Terdiri daripada 3 jenis otot
 Kira-kira 40% hingga 50% daripada berat badan mausia terdiri daripada tisu otot

Fungsi umum otot

1. Menghasilkan pergerakan ;
 Dihasilkan oleh pengucupan otot
 Contoh- berjalan, berenang, bertindak dengan pantas, menulis, melakukan
eskpresi muka dll

2. Menghasilkan haba
 Tenaga digunakan semasa pengucupan otot
 Haba penting bagi mengekalkan suhu normal badan

3. Menstabilkan sendi
 Berlaku pada pergerakan yang melibatkan banyak sendi
 Contoh- memanah

4. Mengekalkan postur
 Gabungan pergerakan otot rangka bagi menyokong tubuh dan mengekalkan
postur badan
 Contoh –berdiri, duduk, tunduk kepala dll

17

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

3 jenis otot manusia beserta fungsi
1. Otot rangka

 Otot jenis ini sering terikat pada tulang badan melalui tendon.
 Mempunyai ciri yang membolehkan pergerakan yang spontan dan efektif serta

memerlukan tenaga besar.
 Otot ini terdapat pada hampir keseluruhan tubuh bahagian luar manusia.
2. Otot kardiak / jantung

 Hanya terdapat pada jantung
 Otot pada jantung ini bekerja secara terus-menerus tanpa henti dalam

membantu jantung untuk pam darah
 Berfungsi secara luar kawalan sedar dan pergerakannya tidak dipengaruhi saraf

tunjang, tetapi lebih kepada pengaruh hormon.

18

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

3. Otot lembut / licin

 Otot ini berada dalam organ pencernaan ,pembuluh darah, pundi kencing dan
ginjal

 Berperanan menggerakkan bahan dan cecair yang terlibat dalam usus secara
luar kawalan sedar

Maklumat tambahan

19

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

TOPIK 6 : SISTEM SARAF
Pengenalan

1. Merupakan sistem kawalan yang penting dalam badan badan manusia
2. Sistem saraf manusia (human nervous system) menyelaras aktiviti-aktiviti badan dengan

menghantar mesej dalam bentuk impuls sebagai tindak balas terhadap rangsangan
3. Sistem saraf terdiri daripada otak, saraf tunjang dan saraf-saraf yang mengawal seluruh

pergerakan badan
4. Pergerakan terbahagi kepada 2 iaitu:

a) Tindakan terkawal

 Disedari,dikawal oleh otak
 Contoh-membaca,menulis,mkn
b) Tindakan luar kawal

 Berlaku serta merta tanpa disedari
 Medulla oblongata- denyutan jantung, bernafas, peristalsis,

rembesan air liur
 Saraf tunjang – Tarik tangan apabila sentuh benda panas atau

tajam

20

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

Fungsi saraf

1. Mengesan rangsangan
2. Memindahkan maklumat
3. Mentafsir maklumat
4. Mencetuskan gerak balas atau pergerakan motor
5. Mengawal dan mengkoordinasikan fungsi badan

Carta organisasi sistem saraf

Pembahagian utama sistem saraf
Saraf terbahagi kepada 2 bahagian:

1. Sistem saraf pusat :

 Otak: mengawal semua aktiviti badan seperti menulis, mendengar dan berjalan.
 Saraf tunjang: mengawal tindakan refleks seperti pantulan lutut, berpeluh dan

menggigil.
 Sistem saraf pusat merupakan pusat kawalan badan.

21

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

2. Sistem saraf periferi :

 Menghubungkan sistem saraf pusat kepada reseptor dan efektor.
 Berfungsi untuk menghantar impuls dari deria organ atau reseptor melalui sistem

saraf pusat ke otot atau kelenjar.
Sel neuron manusia
Berfungsi membawa impuls saraf

22

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

Fungsi dan struktur deria khas manusia
1. Deria penglihatan
 Deria penglihatan adalah deria yang boleh mengesan rangsangan cahaya (light
stimulus).
 Manusia mempunyai dua mata yang terletak dalam soket tengkorak (skull).
 Mata manusia berbentuk sfera dan sedikit menonjol.
 Struktur mata manusia:

2. Deria rasa
 Lidah membolehkan kita untuk mengesan rasa manis (sweet), masin (salty),
masam (sour) dan pahit (bitter).
 Permukaan lidah mempunyai deria / tunas rasa (taste buds). Tunas rasa ini
menyebabkan permukaan lidah kasar dan menggerutu (spotty).
 Setiap tunas rasa adalah sensitif terhadap SATU jenis rasa tertentu sahaja.
 Lidah manusia mempunyai empat kawasan / bahagian, yang mana masing-
masing sensitif terhadap rangsangan rasa tertentu sahaja.
 Stuktur lidah manusia:

23

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

3. Deria bau
 Bau yang lebih kuat akan lebih mudah dikesan oleh hidung berbanding dengan
bau yang lebih lemah.
 Mukus yang banyak akan mengurangkan kepekaan hidung kerana kurang
bahan-bahan kimia yang merangsang sel-sel deria. Sebaliknya, ketiadaan
mukus menyebabkan rongga hidung kering dan menyebabkan bau tidak dapat
dikesan dengan betul.
 Struktur hidung manusia :

4. Deria pendengaran
 Telinga terbahagi kepada tiga bahagian iaitu, telinga luar, telinga tengah dan
telinga dalam.
 Telinga luar dan telinga tengah dipenuhi dengan udara, manakala telinga dalam
dipenuhi dengan cecair.
 Struktur telinga manusia:

24

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

5. Deria sentuhan (dermis)
 Terdiri daripada lapisan tebal tisu penghubung (connective tissue).
 Kaya dengan kapilari darah untuk mengangkut nutrien, oksigen ke dermis dan
membawa keluar karbon dioksida.
 Dermis juga mengandungi 'hujung saraf' (nerve endings) untuk mengesan
kesakitan, sejuk, panas, sentuhan dan tekanan.
 Hujung saraf juga dikenali sebagai reseptor deria (sensory receptors) kerana
ianyanya boleh mengesan pelbagai deria di seluruh bahagian kulit.
 Struktur deria sentuhan manusia:

25

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

Maklumat tambahan

1. Kerosakan pada saraf berlaku apabila saluran darah pembekal kepada serat saraf
rosak.

2. Kerosakan pada organ: Hal ini melibatkan saraf kepada organ-organ dan kelenjar-
kelenjar anda yang mengawal fungsi diluar kawalan seperti penghadaman, kadar
jantung dan fungsi seksual.

3. Antara simptom yang berlaku ialah:
– Perut lambat kosong (bloated). Simptom-simptom termasuk kembung, loya,
muntah, hilang selera, sembelit atau cirit-birit
– Tidak dapat mengawal pundi kencing
– Kadar jantung yang berubah-ubah
– Kurang atau lebih berpeluh
– Mati pucuk
– Masalah mengawal suhu badan
– Kurang peka kepada paras gula darah yang rendah
– Tekanan darah rendah, membuat anda berasa pitam atau pening selepas
duduk atau berdiri

4. Contoh peyakit berkaitan saraf :

Penyakit Keterangan
Alzheimer  Kehilangan ingatan dan kebolehan intelektual secara beransur-

ansur
 Punca: kemerosotan tisu otak dan kekurangan neurotransmiter

Parkinson  Kemerosotan sistem saraf pada bahagian otak
 Punca : pengurangan aras neurotrasmiter di dalam otak &
Autism
Cerebral palsy pengerasan arteri serebrum
(lumpuh otak)  Anggota badan terketar-ketar, sentakan pada pergerakan, otot

Attention deficit lemah, kaku dan kejang
hyperactivity  Masalah berkaitan perkembangan saraf dalam otak
disorder (ADHD)  Menghadapi masalah berinteraksi dan berkomunikasi
Epilepsy (sawan)  Kerosakan otak sebelum atau selepas kelahiran
 Kegagalan otot dan keupayaan mototr untuk berfungsi dengan
Amnesia
baik
 Punca : kurang oksigen dibekalkan ke otak & kandungan

bilirubin yang tinggi
 Kegagalan fungsi otak
 Hyperaktif, tidak focus dan mudah bosan

 Masalah berkaitan aktiviti bahagia otak tertentu yang tidak
normal dan mencetuskan impuls yang luar biasa

 Simptom : kekejagan otot, tidak sedarkan diri
 Hilang ingatan akibat trauma pada kepala
 Bersifat sementara ataukekal

26

Meningitis SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN
Migraine
 Radang pada selaput otak atau selaput tulang belakang
Carpal tunnel  Termasuk dalam kategiri penyakit serius
Sclerosis  Disebabkan mikroorganisma, luka fizikal, kanser atau ubat-
berganda
ubatan
Lou Gehrig /  Disebabkan perubahan hormon, faktor emosi, pola hidup atau
Amyotorophis
Lateral Sclerosis ubat
(ALS)  Perlu ditangani segera kerana boleh menyebabkan kerosakan

saraf otak dalam jangka panjang
 Menyebabkan tangan radang saraf
 Simptom : mencucuk, panas, berdenyt-denyut, kebas
 Tindakan sistem keimunan dalam badan yang menyerang salut

meilin dalam otak dan saraf tunjang
 Menghalang pergerakan impuls
 Simptom : otot jadi lemah, gangguan penglihatan &

pendengaran, sukar kawal keseimbangan dan koordinasi tubuh
 Penyakit sistem saraf progresif yang mempengarugi sel-sel saraf
 Kemerosotan dan kematian neuron motor yang mengawal

pergerakan otot
 90% hingga 95% kes tidak diketahui sebabnya
 Sukar mengunyah, berjalan dan bertutur secara beransur-ansur

27

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

TOPIK 7 : SISTEM ENDOKRIN
Pengenalan

1. Sistem endokrin merupakan himpunan kelenjar yang merembes bahan kimia yang
dikenali sebagai hormon.

2. Hormon ini bergerak melalui saluran darah kepada organ sasaran dan menghasilkan
pertukaran kimia dalam badan dengan membawa isyarat apa yang perlu dilakukan dan
bila untuk melakukannya

3. Aras hormon perlu seimbang dan kelebihan atau kekurangan aras sesuatu hormon
dalam darah boleh membawa kesan buruk

Fungsi umum kelenjar endokrin
1. Mengawal metabolism
2. Membantu pertumbuhan dan perkembangan
3. Menjaga emosi
4. Menjaga kesuburan dan fungsi seksual
5. Mengawal tekanan darah

Jenis kelenjar endokrin

28

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

Kelenjar endokrin, fungsi dan hormon yang dirembeskan

Kelenjar Fungsi Hormon
Kelenjar tiroid  Mengawal sensitiviti tubuh  T3 (triiodothyronine)
 T4 (thyroxine
Kelenjar paratiroid terhadap hormon lain  Calcitoninin
Kelenjar Pituitari  Mengawal metabolisma badan
Kelenjar testis  Mengawal perkembangan  Paratiroid
Kelenjar ovari
fizikal dan mental  Pertumbuhan
Pankreas  Memerlukan mineral iodin  Prolaktin
Kelenjar adrenal  Oxtocin
(makanan laut) untuk berfungsi  ADH
Kelenjar dengan baik  Androgen
hypothalamus  Mengawal jumlah kalsium  Estradiol
dala, darah manusia  Inhibin
 Merangsang hormon pada
kelenjar lain  Progestrone
 Mengawal pertumbuhan otot  Estrogen
dan tulang  Androstenedione

 Menghasilkan sperma  Insulin
 Menghasilkan hormon  Glucagon
 Adrenalin
androgen (mempengaruhi  Noradrenaline
pertmbuhan lelaki)  Dopamine
 Menghasilkan ovum
 Merangsang perkembangan  Oxytocin
organ seks perempuan pada  Dopamine
peringkat baligh  Vasopressin
 Merangsang perkembangan
ciri seks sekunder
 Mengawal kadar gula/glukos
dalam badan

 Merembes hormon yang
meningkatkan kadar denyutan
jantung dan respirasi

 Membantu badan bertindak
segera dalam keadaan
kecemasan, marah atau takut

 Menghubungkan sistem saraf
dengan sistem endokrin
melalui kelenjar pituitari

29

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

TOPIK 8 : DARAH DAN SISTEM PEREDARAN

Pengenalan

1. Sistem ini mengedarkan darah bermula dari jantung ke seluruh badan dan masuk ke

jantung semula

2. Sistem ini mengangkut oksigen, nutrient, air dan bahan kumuh seperti karbon dioksida.

3. Struktur anatomi sistem ini terdiri daripada

 Jantung

 Saluran darah

 Darah

4. Jantung merupakan organ yang mengepam darah ke peparu dan ke seluruh bahagian

tubuh

5. Setiap kali jantung berdegup, darah akan dipam keluar dari jantung

6. Sistem darah manusia mempunyai 2 jenis :

Peredaran pulmonari Peredaran sistematik

Bawa darah tidak beroksigen dari jantung Bawa darah beroksigen dari jantung

melalui arteri pulmonary kep oeparu dan melalui aorta ke semua bahagian badan

balik ke jantung melalui vena pulmonari dan balik ke jantung

Komponen darah

Fungsi komponen darah Fungsi
Mengangkut bahan terlarut dan haba ke seluruh badan
Komponen darah Mengangkut oksigen
Plasma Melawan jangkitan penyakit
Sel darah merah Membantu pembekuan darah
Sel darah putih
Platlet

30

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

Struktur yang terlibat dalam peredaran darah
1. Jantung

 Jantung terdiri daripada 4 ruang
a) Atrium kiri
b) Atrium kanan
c) Ventrikel kiri
d) Ventrikel kanan

 Atrium dan ventrikel dipisahkan oleh injap
 Injap-injap menghalang aliran semula darah dari ventrikel ke atrium (aliran

sehala)
 Fungsi jantung mengepam darah ke seluruh bahagian badan dengan cara

mengecutkan dan mengendurkan otot-ototnya
 Proses aliran darah di jantung :

1) Darah dari seluruh tubuh
masuk ke atrium kanan
melalui vena kava superior
dan inferior

2) Darah masuk ke bilik/ventrikal
kanan

3) Dari ventrikel kanan, darah di
pum ke pembuluh darah
peparu

4) Darah di paru2 di cuci untuk
diberi oksigen

5) Darah kembali ke jantung
(atrium kiri) melalui vena
peparu

6) Darah masuk ke bilik/ventrikel
kiri

7) Darah di pam oleh ventrikel
kiri ke pembuluh besar / Aorta

8) Darah di hantar ke seluruh
tubuh bahagian atas dan
bawah

31

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

2. Salur darah ;
 Arteri
 Vena
 Kapilari

Maklumat tambahan

32

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

TOPIK 9 : SISTEM LIMFATIK
Pengenalan

1. Sistem limfatik adalah rangkaian saluran dalam tubuh yang membawa suatu cecair
jernih iaitu limfa daripada tisu tubuh ke sistem peredaran vena

2. Struktur-struktur ini dipanggil organ limfatik
3. Organ-organ limfatik juga tempat penghasilan sel-sel imun yang melawan patogen

masuk ke dalam badan
4. Berfungsi memerangkap dan menapis
5. Organ-organ limfatik :

 Tisu-tisu limfatik (lymphatic tissue) : sum-sum tulang,thymus, tonsil

 Nodus-nodus limfa(lymph nodes) : cervical lymph nodes, axillary lymph nodes,
inguinal lymph nodes

 Duktus-duktus limfa (lymph ducts) : thoracic duct, right lymphatic duct

33

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

 Kapilari limfa ( lymph capillaries)

Fungsi sistem limfatik

1. Membantu peredaran darah dalam badan
2. Membawa cecair yang keluar dari salur darah kembali semula ke dalam salur darah bagi

mengelak edema
3. Menghalang penyakit / jangkitan
4. Mengangkut lemak tercerna dari usus ke dalam peredaran darah
5. Mengekalkan keseimbangan cecair dalam tubuh

Struktur keseluruhan sistem limfa

34

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

Imun dalam badan manusia

1. Imun ialah sistem pertahanan badan dan proses di dalam badan bagi melindungi kita

daripada serangan penyakit (bakteria,parasite,virus,tumor)

2. Sasaran utama : bakteria patogen dan virus Homeostasis :
3. Fungsi imun:
Mekanisma pengekalan keadaan
 Melindungi tubuh dari serangan penyakit persekitaran dalam badan (suhu
 Mengenali dan menghilangkan sel yang abnormal air,pH, tekana darah dan sebagainya.
 Menjaga keseimbangan homeostatis dalam tubuh

4. Tubuh manusia mempunyai tiga barisan pertahanan yang menentang serangan mikrob:

 Penghalang luaran yang memastikan mikrob berada di luar tubuh

 Pertahanan dalaman yang tidak spesifik yang melawan semua mikrob

penceroboh

 Sistem imun yang mana menentang terus mikrob spesifik

5. Faktor-faktor yang merendahkan sistem imun:
 Cara hidup yang tidak sihat
 Kekurangan zat makanan
 Pencemaran udara
 Keletihan
 Tekanan atau kerisauan
 Kurang bersenam
 Penggunaan antibiotik yang berlebihan

35

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

Hubungan sistem limfa dan keimunan

Organ Kemimunan
Melawan infeksi pada saluran pernafasan
Tonsil

Kelenjar timus Terletak di belakang tulang dada. Ia menghasilkan beberapa sel
darah putih yang matang menjadi
T-Limfosit dan melindungi tubuh menentang virus penceroboh

Susmsum tulang Menghasilkan sel darah putih yang melawan organisma
penceroboh

Nodul limfa Menghasilkan b-Limfosit, sejenis sel darah putih yang
menghasilkan antibodi

Limpa Di mana sel darah putih menelan dan memusnahkan organisma
berjangkit yang dibawa di dalam darah

36

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

TOPIK 10 : SISTEM PERNAFASAN
Pengenalan

1. Sistem pernafasan merupakan sistem yang membolehkan kita bernafas
2. Pernafasan melibatkan pertukaran gas dalam peparu
3. Oksigen disedut dan karbon dioksida dilepaskan
4. Organ yang terlibat dalam sistem pernafasan ialah :

5. Saiz peparu kiri lebih kecil berbanding kanan kerana jantung kita berada di sebelah kiri
Fungsi sistem pernafasan

1. Mengangkut bekalan darah beroksigen ke seluruh bahagian badan
2. Membekalkan oksigen ke dalam rongga badan
3. Menyingkirkan karbon dioksida daripada badan
4. Mengekalkan kestabilan keadaan tubuh badan iaitu homeostatis

37

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

3 fasa respirasi manusia

Di hidung 2 Di trakea

1

3 Di peparu

38

Mekanisma pernafasan SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN
TARIK NAFAS
HEMBUS NAFAS

Struktur utama pernafasan terlibat

39

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

Maklumat tambahan

40

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

TOPIK 11 : SISTEM PENGHADAMAN
Definisi dan fungsi

1. Penghadaman ialah satu proses penghancuran atau pengisaran makanan secara fizikal
kemudiannya diikuti dengan beberapa proses kimia bagi memecahkan molekul
makanan

2. Bahan yang dikisar dan bermanfaat akan diresap ke dalam tubuh badan
3. Bahan yang tidak dapat dimanfaatkan atau dipecahkan akan dibuang menerusi proses

seterusnya yang dikenali sebagai proses penyingkiran
4. Terdapat 2 jenis penghadaman :

 Fizikal (bantuan gigi,lidah & air liur) –melibatkan peristalsis
 Kimia (bantuan enzim) – merupakan bahan di dalam badan yang menggalakkan

tindak balas kimia dalam sistem penghadaman

41

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

Struktur laluan penghadaman manusia

Organ aksesori dalam sistem penghadaman

42

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

Maklumat tambahan

43

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

TOPIK 12 : SISTEM URINARI
Pengenalan

1. Sistem urinari merupakan sistem organ dalam tubuh badan yang berfungsi untuk
menapis darah daripada bahan toksik dan menghasilkan bahan kumuh, iaitu air kencing.

2. Sistem ini terdiri dari sepasang buah pinggang, sepasang salur ureter, pundi kencing
dan salur uretra. Jangkitan boleh berlaku dalam mana-mana organ ini.

Ginjal

Ureter

Pundi kencing
Uretra
3. Jangkitan lebih kerap berlaku di kalangan kaum wanita, disebabkan salur uretra yang
lebih pendek dalam golongan ini. Jangkitan boleh merebak dari dubur atau pembukaan
faraj ke pembukaan salur kencing.
4. Wanita yang sudah mengalami 'menopause', iaitu wanita yang sudah berhenti
mengalami kitaran haid lebih kerap mendapat jangkitan ini, disebabkan hormon
estrogen sudah tidak dihasilkan oleh badan yang menyebabkan kulit menjadi lebih
sensitif dan bakteria dapat menembusi kulit dan organ pundi .
Fungsi sistem urinari manusia
1. Mengawal keseimbangan air dan garam dalam badan
2. Mengawal tekanan osmotic dan kepekatan ion
3. Menyingkirkan bahan-bahan hasil buangan
4. Mengawal pH darah

44

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

Struktur utama sistem urinari

Organ Fungsi
Ginjal  Menapis bahan buangan dan air berlebihan dari darah

Ureter menjadi air kencing
Pundi kencing  Menyalurkan urin dari buang pinggang ke pundi kencing
Uretra  Menyimpan urin sebelum dikeluarkan dari badan
 Menyalurkan urin keluar dari badan

Perbezaan sistem urinari wanita dan lelaki

Perempuan Lelaki

45

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

Maklumat tambahan

46

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

TOPIK 13 : SISTEM REPRODUKTIF
Pengenalan

1. Reproduktif ialah proses induk menghasilkan individu baru atau zuriat
2. Merupakan kumpulan organ dalaman dan luaran yang terdapat pada lelaki dan

perempuan sebagai alat bagi sistem pembiakan.
3. Sistem reproduktif akan matang apabila lelaki dan perempuan telah mencapai akil baligh
4. Akil baligh ialah peringkat permulaan sistem pembiakan menjadi matang dan

menghasilkan sel pembiakan dan hormone seks.
5. Gamet jantan (sperma) merupakan sel paling kecil di dalam badan lelaki

6. Gamet betina (ovum) merupakan sel terbesar di dalam badan perempuan

47

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

Fungsi sistem reproduktif

1. Melahirkan anak
2. Memastikan kehidupan berterusan
3. Ciri-ciri warisan dapat diturunkan

Reproduktif lelaki

Vesikel semen Kelenjar prostat Duktus sperma

Merembeskan bendalir untuk Menghasilkan bendalir bernutrien Menyalurkan sperma dari testis ke
membantu sperma bergerak dan melindungi sperma uretra

Uretra Skrotum Testis
Memegang dan melindungi testis
Mengeluarkan sperma atau air Menghasilkan sperma dan
kencing hormone seks (testosteron)

Zakar

Memindahkan sperma ke dalam
faraj

48

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

Reproduktif wanita

Tiub falopio Ovari Uterus

Tempat persenyawaan sperma Menghasilkan ovum dan hormon Tempat penempelan dan
dan ovum seks (estrogen dan progesteron) perkembangan embrio

Serviks Faraj

Mengeluarkan mucus untuk Menerima sperma dan sebagai
sperma berenang ke uterus saluran bayi dilahirkan

49

SITI HAJAR BINTI MAT NOH
PENSYARAH STK, KOLEJ KOMUNIT TAMPIN

Maklumat tambahan

5 Perkara Wanita Mesti Tahu Tentang Amalan Sengkak

1. Apakah Urut Sengkak?
Dalam perbidanan Melayu, urutan sengkak adalah sejenis urutan dalaman atau womb uplift
massage yang dilakukan untuk mengemaskan tubuh badan, khususnya posisi rahim.
Urut sengkak ini dilakukan selama 3 hari selepas hari ke-44 berpantang, sebagai rawatan
penutup bagi wanita yang bersalin normal. Sengkak pada awal minggu adalah tidak digalakkan
kerana dikhuatiri boleh menyebabkan kecederaan kepada rahim yang masih bengkak.
2. Bagaimana Peranakan Boleh ‘Jatuh’?
Wanita yang baru lepas bersalin cenderung mengalami masalah peranakan ‘jatuh’ atas
beberapa sebab seperti meneran semasa bersalin, sembelit, bengkung yang ketat, batuk
berpanjangan, atau melakukan kerja berat.
Semua aktiviti ini menyebabkan tekanan yang tinggi pada abdomen lalu memaksa otot-otot
bekerja kuat untuk menampung rahim, lalu menjadi longgar. Semasa mengandung juga, ibu
telah menanggung beban kandungan yang berat selama 40 minggu.
3. Bolehkah Melakukan Urut Sengkak Jika Bersalin Secara Pembedahan?
Wanita yang bersalin secara pembedahan Caesarean tidak perlu melakukan urut sengkak.
Berbeza dengan wanita yang bersalin normal, bersalin secara Caesar tidak melalui proses
meneran dan rahim tidak bertukar posisi asal. Namun, jika mereka mengalami gejala
‘peranakan turun’ atau prolapse of uterus seeloknya rujuklah kepada doktor untuk rawatan yang
lebih spesifik.
4. Selain Ibu Bersalin, Siapa Lagi Disarankan Untuk Urut sengkak?
Urut sengkak sebenarnya merupakan rawatan alternatif yang boleh dilakukan oleh wanita yang
mengalami masalah lemah otot-otot rahim, mudah keguguran, senggugut, pernah kemalangan,
dan sebagainya.

50