คู่มือการจัดทำทะเบียนมะเร็งภาคเหนือ

คํานํา

การจดั ทาํ ทะเบียนมะเรง็ เปน เปาหมายหนงึ่ ตามยทุ ธศาสตรก ารพัฒนาระบบสารสนเทศ
โรคมะเร็ง ตามนโยบายการพัฒนาระบบสุขภาพ สาขาโรคมะเร็ง ของกระทรวงสาธารณสุข
การจดั ทาํ ทะเบยี นมะเรง็ ในประเทศไทยเรม่ิ ตน จากการจดั ทาํ ทะเบยี นมะเรง็ ในระดบั โรงพยาบาล
ของคณะแพทยศาสตร มหาวทิ ยาลัยเชยี งใหม เมื่อประมาณ 50 ปท ี่ผานมาและตอ มาขยายเปน
ทะเบยี นมะเรง็ ระดบั ประชากรจงั หวดั เชยี งใหมเ มอ่ื ประมาณ 30 ปก อ น การจดั ทาํ ทะเบยี นมะเรง็
จากในอดีตสูปจจุบันมีการเปลี่ยนแปลงในหลายๆ ดาน ท้ังดานบุคลากรที่รับผิดชอบซ่ึงมีการ
หมุนเวียนสับเปลี่ยนหนาที่ และดานองคความรูท่ีมีการปรับมาตรฐาน คํานิยาม เครื่องมือ
โปรแกรมท่ีใชในการจัดเก็บขอมูล ตามมาตรฐานของทะเบียนมะเร็งนานาชาติเพื่อใหขอมูล
มคี ณุ ภาพยิ่งขนึ้ งานทะเบยี นมะเรง็ โรงพยาบาลมะเร็งลาํ ปางจึงไดจ ัดทําหนงั สอื คมู ือการจัดทํา
ทะเบียนมะเร็งขึ้นเพื่อเปนแนวทางการจัดทําทะเบียนมะเร็งในระดับโรงพยาบาลและระดับ
ประชากรแกบ คุ ลากรทร่ี บั ผดิ ชอบในการจดั ทาํ ทะเบยี นมะเรง็ เนอื้ หาของคมู อื การจดั ทาํ ทะเบยี น
มะเรง็ ประกอบดว ย ความเปน มา ความหมายและประโยชน การวางแผนการจดั ตงั้ หนว ยทะเบยี น
มะเร็ง การคัดลอกขอมลู และการวเิ คราะหขอมลู

ขอขอบพระคุณรศ.นพ. หัชชา ศรปี ลัง่ คณะแพทยศาสตร มหาวิทยาลยั สงขลานครินทร
และ นพ.ดลสขุ พงษน กิ ร รองผอู าํ นวยการดา นการแพทย โรงพยาบาลมะเรง็ ลาํ ปาง ทม่ี สี ว นรว ม
ในการจดั ทาํ เนอื้ หาคมู อื ทะเบยี นมะเรง็ เลม นแี้ ละขอขอบพระคณุ ผบู รหิ ารโรงพยาบาลมะเรง็ ลาํ ปาง
ทุกทา นที่สนบั สนุนการดําเนนิ งานมาโดยตลอด

หวงั เปน อยา งยง่ิ วา คมู อื การจดั ทาํ ทะเบยี นมะเรง็ เลม นจ้ี ะเปน ประโยชนแ กบ คุ ลากรในการ
ทาํ งานจดั เกบ็ ขอมูลทะเบยี นมะเรง็ ตอไป

คณะทาํ งานทะเบยี นมะเร็ง
โรงพยาบาลมะเรง็ ลําปาง

คมู อื ทะเบียนมะเรง็ ภาคเหนือ โรงพยาบาลมะเรง็ ลําปาง 1

สารบัญ หนา
1
คํานํา 8
บทที่ 1 ความเปนมาทะเบยี นมะเร็งภาคเหนอื 11
บทท่ี 2 การจัดทาํ ทะเบยี นมะเรง็ 14
บทท่ี 3 การวางแผนและจัดต้ังหนวยทะเบยี นมะเร็ง 28
บทท่ี 4 แหลง ขอ มลู และตัวแปรรวบรวมขอมูลทะเบยี นมะเรง็ 31
บทท่ี 5 การใหรหสั โรคมะเร็ง 35
บทท่ี 6 การควบคุมคุณภาพขอมูลทะเบยี นมะเร็ง 46
บทที่ 7 การวิเคราะหแ ละรายงานขอมลู ทะเบียนมะเร็ง 49
ภาคผนวก 52
56
โปรแกรม Canreg 5
โปรแกรม Thai Cancer Based (TCB)
โมดลู บันทกึ ขอ มูลโปรแกรมทะเบียนมะเรง็ ในระบบ HOSxp
คาํ ถามที่พบบอ ยในการจัดทาํ ทะเบียนมะเร็ง

2 คมู ือทะเบียนมะเร็งภาคเหนอื โรงพยาบาลมะเร็งลาํ ปาง

บทที่ 1
ความเปนมาทะเบียนมะเร็งภาคเหนือ

นางกาญจนา ดาวประเสรฐิ
พยาบาลวชิ าชพี ชํานาญการ โรงพยาบาลมะเรง็ ลาํ ปาง
งานทะเบียนมะเร็ง โรงพยาบาลมะเร็งลําปาง รับผิดชอบในการจัดทําทะเบียนมะเร็ง
ระดบั ประชากร (population-based cancer registration) ในภาคเหนือ ปจ จบุ ันมีฐานขอ มูล
ทะเบียนมะเร็งระดับประชากรทั้งหมด 8 จังหวัด โดยแบงเปนกลุมจังหวัดภาคเหนือตอนบน
ในเขตพนื้ ทีบ่ ริการสุขภาพท่ี 1 ไดแ ก เชียงใหม ลําปาง ลาํ พนู แพร เชยี งราย พะเยา และนาน
สวนภาคเหนือตอนลาง ในเขตพื้นท่ีบริการสุขภาพที่ 2 มี 1 จังหวัด ไดแก จังหวัดพิษณุโลก
(ขอ มูล ณ.ปพ .ศ. 2558)

ทะเบียนมะเร็งจังหวัดเชียงใหม

หนว ยทะเบยี นมะเรง็ เชยี งใหม สงั กดั คณะแพทยศาสตร มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม เรมิ่ ดาํ เนนิ
การจัดทําทะเบียนมะเร็งโรงพยาบาลในปพ.ศ. 2506 ซึ่งเปนการจัดตั้งทะเบียนมะเร็งแหงแรก
ของประเทศไทย ตอมาไดขยายการรวบรวมขอมูลเปนทะเบียนมะเร็งระดับประชากรจังหวัด
เชียงใหมตง้ั แตป พ .ศ. 2528 ทะเบียนมะเร็งเชียงใหมไ ดเ ขารวมเปนสมาชกิ ของสมาคมทะเบยี น
มะเร็งนานาชาติ (International Association for Cancer Registry; IACR) ตั้งแต 30
พฤศจิกายน 2537 ปจจบุ นั มบี คุ ลากรของหนว ยงานทัง้ หมด 9 ทาน การรวบรวมขอ มลู เปนแบบ
วธิ ีการคัดลอกขอมูลจากแหลง ขอมลู ตางๆ (Active Method)

โรงพยาบาลเอกชน และ หอ งปฏบิ ตั ิการตรวจทางพยาธวิ ทิ ยาในจงั หวดั เชยี งใหม รวมทัง้
ขอมูล การเสียชีวิตของประชากรในจังหวัดเชียงใหม และมีการติดตามสถานะการมีชีวิตของ
ผูปวยมะเร็งโดยดําเนินการทั้งวิธีคนขอมูลรายงานการเสียชีวิตและการสอบถามจากบุคคลากร
สาธารณสุขในพ้ืนที่น้ันๆ การรวบรวมขอมูลยึดหลักตามมาตรฐานการจัดทําทะเบียนมะเร็ง
นานาชาติ และมาตรฐานการจําแนกมะเร็ง 2 ตําแหนง (Multiple primary 2004.) ขอมูล
ดังกลาวจะถูกใหรหัสโรคและรหัสพยาธิวิทยาโดยใช ICD-O version 3.1 บันทึกขอมูลโดย
โปรแกรม Canreg 5

คูมอื ทะเบียนมะเรง็ ภาคเหนอื โรงพยาบาลมะเรง็ ลาํ ปาง 1

ทะเบียนมะเร็งจังหวัดลําปาง

การจัดทําทะเบียนมะเร็งระดับประชากรในจังหวัดลําปางครั้งแรก เปนการศึกษาวิจัย
แบบยอนหลังในจังหวัดลําปางไดเริ่มเก็บขอมูลตั้งแตป พ.ศ. 2531-2535 และตีพิมพรายงาน
ในป พ.ศ.2536 ซ่ึงเปนรายงานทะเบียนมะเร็งระดับประชากรกอนการกอตั้งโรงพยาบาล
มะเร็งลําปาง และตอมางานทะเบียนมะเร็งลําปาง โรงพยาบาลมะเร็งลําปางไดรับผิดชอบ
รวบรวมขอมูลผูปวยโรคมะเร็งในจังหวัดลําปาง เริ่มดําเนินการจัดทําทะเบียนมะเร็งระดับ
โรงพยาบาลในปพ .ศ. 2538 ตอ มาไดข ยายการรวบรวมขอ มลู เปน ทะเบยี นมะเรง็ ระดบั ประชากร
จงั หวดั ลาํ ปาง จนกระทง่ั จดั ทาํ รายงานฉบบั แรกของทะเบยี นมะเรง็ ลาํ ปางคอื Cancer Incidence
in Lampang, 1993-1997 ตีพิมพเมื่อปพ.ศ. 2545 ทาํ ใหทะเบียนมะเรง็ ลําปางไดเขารวมเปน
สมาชิกของสมาคมทะเบียนมะเร็งนานาชาติ (International Association for Cancer
Registry; IACR) ตง้ั แต พฤษภาคม 2545 เปนตน มา ปจจบุ ันมบี คุ ลากรหนว ยงานจํานวน 6 ทา น
การรวบรวมขอ มลู เปน แบบ passive method คอื การรายงานขอ มลู โรคมะเรง็ จากแหลง ขอ มลู
ตา งๆ ไดแ ก โรงพยาบาลลาํ ปาง โรงพยาบาลชมุ ชน 12 แหง โรงพยาบาลเอกชน และโรงพยาบาล
คา ยสุรศกั ดิ์มนตรี รวมทง้ั ขอมูลการเสียชวี ิตของประชากรในจังหวดั ลาํ ปาง การตดิ ตามสถานะ
การมชี วี ติ ของผปู ว ยมะเรง็ โดยวธิ คี น ขอ มลู รายงานการเสยี ชวี ติ จากสาํ นกั ยทุ ธศาสตรแ ละนโยบาย
และการสอบถา จากบคุ คลากรสาธารณสขุ ในพนื้ ทน่ี น้ั ๆ การรวบรวมขอ มลู ยดึ หลกั ตามมาตรฐาน
การจัดทําทะเบียนมะเร็งนานาชาติ และมาตรฐานการจําแนกมะเร็ง 2 ตําแหนง (Multiple
primary 2004.) ขอ มลู ดงั กลา วจะถกู ใหร หสั โรคและรหสั พยาธวิ ทิ ยาโดยใช ICD-O version 3.1
บนั ทึกขอมลู โดยโปรแกรม Canreg 5
2 คูมือทะเบยี นมะเร็งภาคเหนอื โรงพยาบาลมะเร็งลําปาง

ทะเบียนมะเร็งจังหวัดลําพูน

ทะเบียนมะเร็งระดับประชากรจังหวัดลําพูนไดจัดต้ังข้ึนเปนครั้งแรกในปพ.ศ. 2546
การจัดตั้งทะเบียนมะเร็งระดับประชากรจังหวัดลําพูนเปนความรวมมือระหวางโรงพยาบาล
มะเร็งลําปาง และหนวยงานทางสาธารณสุขในจงั หวัดลาํ พูน ประกอบดว ย โรงพยาบาลลาํ พูน
สํานักงานสาธารณสุขจังหวัดลําพูน โรงพยาบาลชุมชนในจังหวัดลําพูนท้ัง 6 แหง รายงาน
เลมแรกของทะเบียนมะเร็งระดับประชากรจังหวัดลําพูนเปนผลการวิจัยอุบัติการณโรคมะเร็ง
ในจังหวัดลําพูนตั้งแตปพ.ศ. 2541-2545 ตีพิมพในปพ.ศ. 2549 ตอมาไดรวบรวมขอมูลอยาง
ตอเน่ือง รายงานหนังสืออุบัติการณโรคมะเร็งภาคเหนือปพ.ศ.2546-2550 ตีพิมพเมื่อป
พ.ศ. 2552 ปจ จุบนั งานทะเบียนมะเรง็ โรงพยาบาลมะเรง็ ลําปางยงั คงรับผิดชอบ ในการจัดทํา
ทะเบียนมะเร็งจังหวัดลําพูน รวบรวมขอมูลแบบ passive method คือ การรายงานขอมูล
โรคมะเรง็ จากแหลง ขอ มลู ตา งๆ ไดแ ก โรงพยาบาลลาํ พนู โรงพยาบาลชมุ ชน 6 แหง โรงพยาบาล
มหาราชนครเชยี งใหม รวมทง้ั ขอ มลู การเสยี ชวี ติ ของประชากรในจงั หวดั ลาํ พนู การตดิ ตามสถานะ
การมชี วี ติ ของผปู ว ยมะเรง็ โดยวธิ คี น ขอ มลู รายงานการเสยี ชวี ติ จากสาํ นกั ยทุ ธศาสตรแ ละนโยบาย
และการสอบถาม จากบุคคลากรสาธารณสุขในพ้ืนที่น้ันๆ การรวบรวมขอมูลยึดหลักตาม
มาตรฐานการจัดทําทะเบียนมะเร็งนานาชาติ และมาตรฐานการจําแนกมะเร็ง 2 ตําแหนง
(Multiple primary 2004.) ขอ มลู ดังกลาวจะถกู ใหรหัสโรคและรหัสพยาธวิ ทิ ยาโดยใช ICD-O
version 3.1 บนั ทึกขอ มลู โดยโปรแกรม Canreg 5

คูมอื ทะเบียนมะเร็งภาคเหนอื โรงพยาบาลมะเร็งลาํ ปาง 3

ทะเบียนมะเร็งจังหวัดแพร

ทะเบียนมะเร็งระดับประชากรจังหวัดแพรไดจัดตั้งข้ึนเปนคร้ังแรกในปพ.ศ. 2554
การจดั ตงั้ ทะเบยี นมะเรง็ ระดบั ประชากรจงั หวดั แพรเ ปน ความรว มมอื ระหวา งโรงพยาบาลมะเรง็
ลาํ ปาง และหนว ยงานทางสาธารณสขุ ในจังหวดั แพร ประกอบดวย โรงพยาบาลแพร สํานกั งาน
สาธารณสขุ จงั หวดั แพร โรงพยาบาลชมุ ชนในจงั หวดั แพรท งั้ 7 แหง รายงานเลม แรกของทะเบยี น
มะเรง็ ระดบั ประชากรจงั หวดั แพรเ ปน ผลการวจิ ยั อบุ ตั กิ ารณโ รคมะเรง็ ในจงั หวดั แพรต ง้ั แตป พ .ศ.
2550-2552 งานทะเบยี นมะเรง็ โรงพยาบาลมะเรง็ ลาํ ปางรบั ผดิ ชอบในการจดั ทาํ ทะเบยี นมะเรง็
จังหวดั แพร รวบรวมขอ มลู แบบ passive method คือ การรายงานขอ มูลโรคมะเร็งจากแหลง
ขอมลู ตา งๆ ไดแ ก โรงพยาบาลแพร โรงพยาบาลชมุ ชน 7 แหง โรงพยาบาลเอกชน รวมทั้งขอมูล
การเสียชีวติ ของประชากรในจังหวัดแพร การติดตามสถานะ การมีชวี ิตของผูปว ยมะเร็งโดยวิธี
คน ขอ มลู รายงานการเสยี ชวี ติ จากสาํ นกั ยทุ ธศาสตรแ ละนโยบาย และการสอบถามจากบคุ คลากร
สาธารณสุขในพ้ืนท่ีน้ันๆ การรวบรวมขอมูลยึดหลักตามมาตรฐานการจัดทําทะเบียนมะเร็ง
นานาชาติ และมาตรฐานการจําแนกมะเร็ง 2 ตําแหนง (Multiple primary 2004.) ขอมูล
ดังกลาวจะถูกใหรหัสโรคและรหัสพยาธิวิทยาโดยใช ICD-O version 3.1 บันทึกขอมูลโดย
โปรแกรม Canreg 5
4 คูมือทะเบยี นมะเรง็ ภาคเหนือ โรงพยาบาลมะเรง็ ลําปาง

ทะเบียนมะเร็งจังหวัดเชียงราย

ทะเบียนมะเร็งระดับประชากรจังหวัดเชียงรายไดจัดตั้งข้ึนเปนครั้งแรกในปพ.ศ. 2556
จากการดําเนินงานโครงการจัดทําฐานขอมูลทะเบียนมะเร็งระดับประชากรจังหวัดเชียงราย
ซ่ึงเปนความรวมมือระหวางโรงพยาบาลมะเร็งลําปาง และหนวยงานทางสาธารณสุขในจังหวัด
เชียงราย ประกอบดวย โรงพยาบาลเชียงรายประชานุเคราะห สํานักงานสาธารณสุขจังหวัด
เชยี งราย โรงพยาบาลชุมชนในจงั หวดั เชียงรายทง้ั 17 แหง โรงพยาบาลเอกชน 2 แหง รายงาน
อุบัติการณมะเร็งจังหวัดเชียงรายเลมแรกเปนขอมูลชวงปพ.ศ. 2551-2553 ตีพิมพเม่ือปพ.ศ.
2557 ปจ จบุ นั งานทะเบยี นมะเรง็ โรงพยาบาลมะเรง็ ลาํ ปางรบั ผดิ ชอบในการจดั ทาํ ทะเบยี นมะเรง็
จังหวัดเชียงราย รวบรวมขอมูลแบบ passive method คือการรายงานขอมูลโรคมะเร็ง
จากแหลง ขอ มลู ตา งๆ ไดแ ก โรงพยาบาลแพร โรงพยาบาลชมุ ชน 17 แหง และโรงพยาบาลเอกชน
รวมท้ังขอมูลการเสียชีวิตของประชากรในจังหวัดแพร การติดตามสถานะการมีชีวิตของผูปวย
มะเรง็ โดยวธิ ีคน ขอมูลรายงานการเสยี ชีวิตจากสํานกั ยทุ ธศาสตรและนโยบาย และการสอบถาม
จากบุคคลากรสาธารณสุขในพ้ืนที่น้ันๆ การรวบรวมขอมูลยึดหลักตามมาตรฐานการจัดทํา
ทะเบยี นมะเรง็ นานาชาติ และมาตรฐานการจาํ แนกมะเรง็ 2 ตาํ แหนง (Multiple primary 2004.)
ขอ มลู ดงั กลา วจะถกู ใหร หสั โรคและรหสั พยาธวิ ทิ ยาโดยใช ICD-O version 3.1 บนั ทกึ ขอ มลู โดย
โปรแกรม Canreg 5

คูมอื ทะเบยี นมะเร็งภาคเหนอื โรงพยาบาลมะเร็งลําปาง 5

ทะเบียนมะเร็งจังหวัดพะเยา

ทะเบียนมะเร็งระดับประชากรจังหวัดพะเยาไดจัดตั้งขึ้นเปนคร้ังแรกในปพ.ศ. 2557
จากการดาํ เนนิ งานโครงการจดั ทาํ ฐานขอ มลู ทะเบยี นมะเรง็ ระดบั ประชากรจงั หวดั พะเยา ซงึ่ เปน
ความรวมมือระหวางโรงพยาบาลมะเร็งลําปาง และหนวยงานทางสาธารณสุขในจังหวัดพะเยา
ประกอบดวย สํานักงานสาธารณสุขจังหวัดพะเยา โรงพยาบาลพะเยา โรงพยาบาลเชียงคํา
โรงพยาบาลชมุ ชน 5 แหง และโรงพยาบาลเอกชน 1 แหง รายงานอบุ ตั กิ ารณม ะเรง็ จงั หวดั พะเยา
เลม แรกเปนขอ มลู ชวงปพ.ศ. 2553-2555 ตพี ิมพเม่ือปพ.ศ. 2558 ปจ จบุ นั งานทะเบียนมะเร็ง
โรงพยาบาลมะเร็งลําปางรับผิดชอบในการจัดทําทะเบียนมะเร็งจังหวัดพะเยา รวบรวมขอมูล
แบบ passive method คือ การรายงานขอมูลโรคมะเร็ง จากแหลงขอมูลตางๆ ไดแก
โรงพยาบาลพะเยา โรงพยาบาลเชียงคํา โรงพยาบาลชุมชน 5 แหง และโรงพยาบาลเอกชน
1 แหง รวมทัง้ ขอ มลู การเสยี ชีวติ ของประชากรในจังหวดั แพร การติดตามสถานะการมีชีวิตของ
ผูปวยมะเร็งโดยวิธีคนขอมูลรายงานการเสียชีวิตจากสํานักยุทธศาสตรและนโยบาย และ
การสอบถามจากบุคคลากรสาธารณสุขในพื้นท่ีนั้นๆ การรวบรวมขอมูลยึดหลักตามมาตรฐาน
การจัดทําทะเบียนมะเร็งนานาชาติ และมาตรฐานการจําแนกมะเร็ง 2 ตําแหนง (Multiple
primary 2004.) ขอ มูลดังกลาว จะถูกใหร หสั โรคและรหัสพยาธวิ ิทยาโดยใช ICD-O version
3.1 บันทึกขอ มูลโดยโปรแกรม Canreg 5
6 คมู อื ทะเบียนมะเรง็ ภาคเหนือ โรงพยาบาลมะเรง็ ลาํ ปาง

ทะเบียนมะเร็งจังหวัดนาน

ทะเบียนมะเร็งระดับประชากรจังหวัดนานเปนทะเบียนมะเร็งระดับประชากรลาสุด
เริ่มตนเมื่อปพ.ศ. 2558 รับผิดชอบการดําเนินงานโดยสํานักงานสาธารณสุขจังหวัดนาน โดย
รวมมือระหวางหนวยงานทางสาธารณสุขในจังหวัดนาน ประกอบดวย โรงพยาบาลนาน และ
โรงพยาบาลชุมชน 13 แหง รายงานเลมแรกของทะเบียนมะเร็งระดับประชากรจังหวัดนาน
เปน รายงานอบุ ตั กิ ารณโ รคมะเรง็ ในจงั หวดั นา นปพ .ศ. 2553-2555 รวบรวมขอ มลู แบบ passive
method เปนการรายงานขอมูลโรคมะเร็งจากแหลงขอมูลตางๆ ไดแก โรงพยาบาลนานและ
โรงพยาบาลชมุ ชน 13 แหง การจดั เกบ็ บนั ทกึ และวเิ คราะหข อ มลู ใชโ ปรแกรม Thai cancer base

ทะเบียนมะเร็งจังหวัดพิษณุโลก 7

ทะเบียนมะเร็งระดับประชากรจังหวัดพิษณุโลกเปนทะเบียนมะเร็งระดับประชากร
เพียงแหง เดียวในกลุม จงั หวดั พื้นท่ีเขตบรกิ ารสขุ ภาพที่ 2 จัดต้งั ขนึ้ เปนครั้งแรกในปพ .ศ. 2554
เปนความรวมมือระหวางโรงพยาบาลมะเร็งลําปาง และหนวยงานทางสาธารณสุขในจังหวัด
พิษณุโลก ประกอบดวย โรงพยาบาลพุทธชินราช สํานักงานสาธารณสุขจังหวัดพิษณุโลก
โรงพยาบาลชมุ ชน 8 แหง รายงานเลมแรกของทะเบยี นมะเร็งระดับประชากรจังหวดั พิษณโุ ลก
เปนผลการวจิ ยั อบุ ัติการณโ รคมะเร็งในจงั หวัดพิษณุโลกต้งั แตปพ.ศ. 2550-2552 งานทะเบยี น
มะเรง็ โรงพยาบาลมะเรง็ ลาํ ปางรบั ผดิ ชอบในการจดั ทาํ ทะเบยี นมะเรง็ จงั หวดั พษิ ณโุ ลก รวบรวม
ขอมูลแบบ passive method คือ การรายงานขอมูลโรคมะเร็งจากแหลงขอมูลตางๆ ไดแก
โรงพยาบาลพทุ ธชนิ ราช โรงพยาบาลชมุ ชน 8 แหง โรงพยาบาลเอกชน และโรงพยาบาลในสงั กดั
มหาวิทยาลัย 1 แหง (โรงพยาบาลมหาวิทยาลัยนเรศวร) ขอมูลจากหนวยทะเบียนมะเร็งของ
โรงพยาบาลมหาราชนครเชียงใหม รวมทั้งขอมูลการเสียชีวิตของประชากรในจังหวัดพิษณุโลก
การติดตามสถานะการมีชีวิตของผูปวยมะเร็งโดยวิธีคนขอมูลรายงานการเสียชีวิตจาก
สํานักยุทธศาสตรและนโยบาย และการสอบถามจากบุคคลากรสาธารณสุขในพ้ืนที่นั้นๆ
การรวบรวมขอมูลยึดหลักตามมาตรฐานการจัดทําทะเบียนมะเร็งนานาชาติ และมาตรฐาน
การจําแนกมะเร็ง 2 ตําแหนง (Multiple primary 2004.) ขอมูลดังกลาวจะถูกใหรหัสโรค
และรหัสพยาธวิ ทิ ยาโดยใช ICD-O version 3.1 บันทกึ ขอ มูลโดยโปรแกรม Canreg 5

คมู ือทะเบยี นมะเรง็ ภาคเหนอื โรงพยาบาลมะเรง็ ลําปาง

บทท่ี 2
การจัดทําทะเบียนมะเร็ง (Cancer Registration)

นางกาญจนา ดาวประเสรฐิ
พยาบาลวชิ าชพี ชํานาญการ โรงพยาบาลมะเรง็ ลาํ ปาง

ความหมาย

การทําทะเบียนมะเร็ง หมายถึง ขบวนการในการรวบรวมขอมูลอยางตอเนื่อง เก่ียวกับ
จาํ นวนการเกิด และลกั ษณะตา งๆ ของผปู ว ยโรคมะเร็ง

วัตถุประสงค

จุดมุงหมายของการทําทะเบียนมะเร็งเพ่ือใหมีขอมูลเก่ียวกับโรคมะเร็งตางๆ โดยทราบ
ระดบั ปญ หา ชนดิ ของมะเรง็ ทพี่ บบอ ยแนวโนม ของมะเรง็ นน้ั ๆ นอกจากนกี้ ารทาํ ทะเบยี นมะเรง็
จะใหข อ มลู ทสี่ ามารถนาํ ไปใชป ระโยชนใ นการศกึ ษาวจิ ยั ตอ ไปอยา งมากมายและแมน ยาํ ชว ยใน
การวางแผนงานสาธารณสขุ

การทาํ ทะเบยี นมะเรง็ ชมุ ชนทาํ ใหท ราบถงึ อบุ ตั กิ ารณข องมะเรง็ นน้ั ๆ ระยะตา งๆของมะเรง็
ทพี่ บ อัตราตายจากโรคมะเรง็ สว นการทําทะเบยี นมะเรง็ ของโรงพยาบาลทําใหท ราบถึงวิธีการ
รกั ษา ผลการรกั ษา

หนวยทะเบียนมะเร็ง (Cancer Registry หรือ Tumor Registry)

หนว ยทะเบยี นมะเรง็ แบงเปน 3 ระดบั คือ
1. ทะเบยี นมะเรง็ กลาง (Central Cancer Registry) เปน หนว ยงานทท่ี าํ หนา ทร่ี วบรวม
ขอมูลจากทะเบียนมะเร็งของโรงพยาบาลตางๆ ในพื้นที่หนึ่งๆ เชน สถาบันมะเร็งแหงชาติ
ทําหนาที่รวบรวมทะเบียนมะเร็งท้ังหมดของไทย ในปจจุบันการรวบรวมขอมูลยังไมสามารถ
ครอบคลมุ ทวั่ ประเทศ ขอ มลู โรคมะเรง็ ของประเทศไทยจงึ มาจากเฉพาะบางจงั หวดั ทเ่ี ปน ตวั แทน
เทาน้ัน อยางไรก็ตามหากแตละพื้นที่ทําทะเบียนมะเร็งในเขตที่รับผิดชอบไดสมบูรณ
หนว ยทะเบยี นมะเรง็ กลาง กจ็ ะไดข อ มลู ทถี่ กู ตอ ง เพราะสามารถรวบรวมจากหนว ยมะเรง็ ทกุ แหง ได
2. ทะเบียนมะเรง็ ระดบั โรงพยาบาล (Hospital – Based Cancer Registry) เปน
การรวบรวมขอ มลู ผปู ว ยมะเรง็ ทกุ ราย ทเี่ ขา มารบั การรกั ษาในโรงพยาบาลแหง นน้ั ๆ โดยไมจ าํ กดั
ภูมิลําเนาของผูปวย ซ่ึงผูปวยอาจจะมาจากหลายจังหวัด รายงานจากทะเบียนมะเร็งระดับ
8 คูมือทะเบยี นมะเร็งภาคเหนอื โรงพยาบาลมะเรง็ ลาํ ปาง

โรงพยาบาล ประกอบดว ย จาํ นวนของผปู ว ยมะเรง็ แตล ะชนดิ ตอ ปท ม่ี ารบั การวนิ จิ ฉยั และรกั ษา
ในโรงพยาบาล ขอ มลู ของทะเบียนมะเร็งโรงพยาบาล อาจจะเนนเก่ียวกบั ระยะของโรค วิธกี าร
รักษา ตลอดจนผลการรักษา ใชป ระโยชนในการวางแผนการรกั ษาโรคมะเรง็ และการวิจัยทาง
คลนิ ิกเปนสวนใหญ

3. ทะเบยี นมะเรง็ ระดบั ประชากรหรอื ชมุ ชน (Population – based Cancer Registry)
รวบรวมขอ มลู โรคมะเรง็ ทเ่ี กดิ ขนึ้ ในกลมุ ประชากรในพน้ื ทเี่ ปา หมายแหง ใดแหง หนง่ึ เพอื่ นาํ ไปสู
การทราบอบุ ตั กิ ารณ (Incidence) คอื จาํ นวนของผปู ว ยใหมท เี่ กดิ จากกลมุ ประชากรทอี่ าศยั อยู
ในพ้ืนท่ีหน่ึงในเวลาท่ีกําหนด เชน หนึ่งป อุบัติการณของโรคมะเร็งมักจะรายงานเปน จํานวน
ผูปวยใหมตอประชากร 100,000 คน ขอมูลขั้นต่ําท่ีควรไดคือ อุบัติการณของมะเร็งในแตละ
ตาํ แหนง ในเพศใดเพศหนง่ึ และในอายตุ า งๆ รายงานทเ่ี กย่ี วกบั ตาํ แหนง และลกั ษณะของเนอ้ื เยอื่
ทวั่ ไปจะใช รหสั ของ ICD-O (International Classification of Diseases for Oncology)

ลักษณะของการรวบรวมขอมูลทะเบียนมะเร็งระดับประชากร

- รวบรวมขอ มลู ผูป วยมะเร็งทกุ รายทีม่ ีภูมิลาํ เนาในพนื้ ทน่ี ัน้ ๆ
- รวบรวมขอมูลของผูป ว ยมะเร็งในพนื้ ท่แี ละไปรบั การรกั ษาท่ีอื่นๆ
- ตองมีขอมูลเพียงพอท่ีจะจําแนกความซ้ําซอนของบุคคล เชน ชื่อ นามสกุล เลขบัตร
ประชาชน
- ตองเขา ถึงแหลง ขอ มูลในพนื้ ทีท่ ่ผี ูปวยไดรับการวนิ ิจฉัยและรักษา

ประโยชนของการทําทะเบียนมะเร็ง

ก) ประโยชนข องการทําทะเบียนมะเรง็ ระดับประชากรหรือชมุ ชน
1. สามารถทีจ่ ะประเมินความรนุ แรงของปญหาในชมุ ชน โดยเฉพาะอบุ ตั ิการณ และอตั ราการ
ตาย รวมถงึ แนวโนมอบุ ตั ิการณม ะเรง็ กบั อตั ราการรอดชวี ิต
2. ชว ยเปน ขอ มูลทางออ มในการติดตามผปู วย
3. สามารถเปรียบเทยี บคณุ ภาพของการบริการ ในระบบหนวยงานสาธารณสุขในระดับตางๆได
4. ใหขอมูลเก่ียวกับอัตราการรอดชีวิตจริงๆในชุมชน ในมะเร็งแตละตําแหนง แตละเพศ และ
กลุม อายตุ างๆ
5. ชวยบอกทศิ ทางของการวิจัยคลินกิ
6. ชว ยการศกึ ษาทางระบาดวทิ ยาทง้ั ในรปู แบบของ Case – Control Study และ Prospective
Study

คูมือทะเบยี นมะเรง็ ภาคเหนอื โรงพยาบาลมะเร็งลาํ ปาง 9

7. ชวยบง บอกกลุม ประชากรท่มี มี ะเรง็ สงู และตํ่าในพ้ืนทตี่ า งๆกัน
8. ชวยในการประเมนิ ผลการควบคมุ ปอ งกนั และการรกั ษาโรคมะเร็งในชมุ ชน โดยเฉพาะการ
ประเมนิ การควบคมุ ปอ งกนั ไมว า จะเปน การปอ งกนั ปฐมภมู หิ รอื ทตุ ยิ ภมู ิ ถา จะวดั การเปลยี่ นแปลง
ของอบุ ตั กิ ารณ กรณกี ารปอ งกนั ปฐมภมู ิ หรอื การวดั อตั ราเปลยี่ นแปลงอตั ราตายในการปอ งกนั
ทุติยภูมิ ควรอยา งยง่ิ ทจี่ ะทําในพ้ืนท่ที ี่มีการทาํ ทะเบยี นมะเร็งชมุ ชนอยา งดีอยูแลว
9. ชว ยวางแผนการใหบริการในพน้ื ทเ่ี ปาหมาย
10. ใหความรูท ีถ่ กู ตองแกกลมุ วชิ าชีพละสาธารณชน
ข) ประโยชนของการทําทะเบียนมะเรง็ ระดับโรงพยาบาล
1. สามารถประเมนิ การใชบ รกิ ารโรงพยาบาลของผปู ว ยมะเรง็ ซง่ึ ทาํ ใหเ หน็ การรบั ภาระปรมิ าณ
ผูปว ยทัง้ หมด และในกลุมมะเร็งแตล ะชนิด
2. ชว ยใหการติดตามโรคอยา งใกลชดิ ทัง้ ผปู ว ยและแพทย
3. แสดงแนวโนม ของอตั ราสว นของโรคทพี่ บในระยะแรก และระยะหลงั ๆในมะเรง็ แตล ะตาํ แหนง
4. บอกถึงระยะเวลาการรอดชีวิตและคุณภาพชีวิต ทส่ี มั พันธกบั ตาํ แหนง ระยะและการรักษา
5. สามารถรวมมือในการวิจัยทางคลินิก เพ่ือประเมินประสิทธิภาพและประสิทธิผลของการ
วินิจฉัยและการรักษา
6. ชว ยการศึกษาทางระบาดวิทยา
7. แยกกลุมผูปว ยมะเร็งทพี่ บในอตั ราสวนมากและนอยได
8. ชว ยประเมินคณุ ภาพ การใหการรกั ษาในโรงพยาบาลและพืน้ ที่ครอบคลมุ
9. ชว ยในการวางแผนและประเมินความสามารถของโรงพยาบาล
10. ชว ยสงเสรมิ ความรใู นวชิ าชพี

เอกสารอางอิง

- วันชัย วัฒนศัพท, สุพรรณี ศรีอําพร .(2539). คูมือการทําทะเบียนมะเร็ง.
คณะแพทยศาสตร มหาวทิ ยาลัยขอนแกน

- Bray, F., Znaor, A., Cueva, P., Korir, A., Swaminathan, R., Ullrich, A., Wang,
S.A. & Parkin D.M. (2014). Planning and developing population-based cancer
registration in low and middle income settings, IARC, WHO

10 คูมอื ทะเบยี นมะเรง็ ภาคเหนือ โรงพยาบาลมะเรง็ ลาํ ปาง

บทท่ี 3
การวางแผนและจัดต้ังหนวยทะเบียนมะเร็ง

นางกาญจนา ดาวประเสริฐ
พยาบาลวชิ าชีพชํานาญการ โรงพยาบาลมะเรง็ ลาํ ปาง

การจัดต้ังหนวยทะเบียนมะเร็ง เกิดจากความจําเปนที่จะตองมีการรวบรวมขอมูล
โรคมะเร็ง หรืออาจเปนความตองการขององคกรท่ีจะผลักดันใหมีการจัดทําทะเบียนมะเร็ง
เพื่อใหทราบขอมูลเก่ียวกับภาระงานของโรงพยาบาล ปญหาโรคมะเร็งในชุมชน หรือในระบบ
สขุ ภาพ โดยเฉพาะอยา งยง่ิ หนว ยงานทเี่ กยี่ วขอ งกบั การควบคมุ ปอ งกนั โรคมะเรง็ มคี วามจาํ เปน
ที่จะตองใชประโยชนจากขอมูลทะเบียนมะเร็งเปนอยางยิ่ง การจัดทําทะเบียนมะเร็งจะ
ประสบความสาํ เรจ็ ได ขนึ้ อยกู บั ความรว มมอื จากหลายๆ ฝา ย ประกอบดว ย แพทย พยาธแิ พทย
พยาบาล เจา หนา ทที่ บ่ี รหิ ารจดั การขอ มลู ซง่ึ ปจ จยั สาํ คญั ทจ่ี าํ เปน ตอ การจดั ตง้ั ทะเบยี นมะเรง็ ไดแ ก

1. บุคลากร

1.1 ผูอ ํานวยการโรงพยาบาล ทําหนาท่ีสนบั สนุนทรัพยากรดา นตางๆ ใหแ กห นว ยงาน
ทะเบยี นมะเรง็ เชน งบประมาณ วสั ดุ ครภุ ณั ฑ เปน ตน ในการจดั ตงั้ ทะเบยี นมะเรง็ ผนู าํ มบี ทบาท
สําคัญที่สุดทีจ่ ะผลักดันใหเ กดิ ข้นึ ได บางแหง นอกเหนอื จากผูอ าํ นวยการ อาจเปน แพทยท ่ีไดร ับ
การอบรมเกย่ี วกบั ทะเบยี นมะเรง็ ซงึ่ สามารถใหก ารปรกึ ษาไดใ นฐานะผเู ชยี่ วชาญ เชน พยาธแิ พทย
อายุรแพทย นกั ระบาดวทิ ยา และนกั สถิติ

1.2 บคุ ลากรทปี่ ฏบิ ตั งิ านของหนว ยทะเบยี นมะเรง็ ควรมจี าํ นวนเพยี งพอตอ การรวบรวม
ขอมูล โดยพิจารณาจากจํานวนประชากรและผูปวยมะเร็งรายใหมของพื้นที่น้ันๆ แหลงขอมูล
วธิ กี ารรวบรวมขอ มูล เปนตน บคุ ลากรทีป่ ฏบิ ตั ิงานของหนว ยทะเบียนมะเรง็ ประกอบดวย

1.2.1 หวั หนา หนว ยงาน ทาํ หนา ที่ รบั ผดิ ชอบในการวางแผนงาน โครงการ ดาํ เนนิ
การจัดทําทะเบยี นมะเร็ง การประสานงานรวมกบั เครือขายตางๆ

1.2.2 เจา หนาท่ีในหนว ยงาน อาจเปน นักสถิติ นกั เวชสถติ ิ พนกั งานธรุ การ หรอื
เจา หนา ทท่ี ไ่ี ดร บั การฝก อบรมทะเบยี นมะเรง็ การมอบหมายงานของเจา หนา ทหี่ นว ยงานทะเบยี น
มะเร็ง กรณีท่ีฐานขอมูลทะเบียนมะเร็งครอบคลุมประชากรจํานวนหลายลานคนหรือทะเบียน
มะเร็งขนาดใหญ อาจแบง เจา หนาท่รี ับผดิ ชอบเฉพาะดา น เชน การรวบรวมขอ มูล การคัดลอก
ขอมูล การใหรหัสโรค การบันทึกขอมูล วิเคราะหขอมูล การดูแลโปรแกรมและจัดทํารายงาน

คูมือทะเบยี นมะเร็งภาคเหนือ โรงพยาบาลมะเรง็ ลาํ ปาง 11

ขอมูล เปนตน ขณะที่ทะเบียนมะเร็งขนาดเล็ก อาจมีเจาหนาที่เพียงคนเดียวรับผิดชอบงาน
หลายๆอยาง

1.2.3 คณะที่ปรึกษา อาจเปนแพทยเฉพาะทาง ซึง่ เปน บคุ คลทมี่ ีความเชีย่ วชาญ
ดานในการวินิจฉัยและรักษาโรคมะเร็ง เชน พยาธิแพทย รังสีแพทย ศัลยแพทย อายุรแพทย
โรคมะเร็ง เปน คณะท่ปี รกึ ษาของหนว ยงาน

1.2.4 เจาหนาท่ีของหนวยงานที่เกี่ยวของ ทําหนาที่รวบรวมขอมูลโรคมะเร็ง
ในพน้ื ที่ คัดลอกขอ มลู มายงั ศูนยทะเบยี นมะเรง็

1.3 การฝก อบรมบคุ ลากร เจา หนา ทที่ ะเบยี นมะเรง็ ควรไดร บั การฝก อบรมเฉพาะเกยี่ วกบั
มาตรฐานการจดั ทาํ ทะเบยี นมะเรง็ ซงึ่ มกี ารจดั อบรมจากสถาบนั มะเรง็ แหง ชาติ หรอื โรงพยาบาล
มะเร็งในสวนภูมิภาค เปนหนวยงานสนับสนุนทางดานวิชาการการจัดทําทะเบียนมะเร็ง และ
เรียนรูประสบการณจากการศึกษาดูงาน การทํางาน นอกจากนี้เจาหนาท่ีควรมีทักษะท่ีจําเปน
อาทเิ ชน ทกั ษะการใชง านโปรแกรมคอมพวิ เตอร การวเิ คราะหข อ มลู ทางสถติ ิ การจดั ทาํ ทะเบยี น
มะเร็ง ทักษะการส่ือสารประสานงาน ซึ่งจําเปนตองใชใ นการทํางานรวมกบั แหลง ขอ มลู อนื่ ๆ

2. การจัดโครงสรางและท่ีต้ังของหนวยงาน

- ทะเบยี นมะเรง็ ระดบั โรงพยาบาลเปน ภารกจิ หนงึ่ ของโรงพยาบาล สาํ หรบั ในประเทศไทย
ในสวนโรงพยาบาลมะเร็งมีโครงสรางแยกเปนหนวยงานทะเบียนมะเร็งชัดเจน แตโรงพยาบาล
อ่ืนๆ ท่ียังไมมีโครงสรางชัดเจนอาจรวมเปนหนาที่หนึ่งหรือสวนหนึ่งของงานเวชระเบียน หรือ
งานศูนยขอ มูลของโรงพยาบาล หรือตามคําส่ังการมอบหมายงานของผบู รหิ ารโรงพยาบาล

- ทะเบียนมะเร็งระดับประชากรต้ังเปนหนวยงานหนึ่งของโรงพยาบาล มหาวิทยาลัย
สถาบันวิจัย หนวยงานของภาครัฐ หรือองคกรเอกชน ซึ่งสามารถรวบรวมขอมูลไดจากระบบ
บริการสุขภาพในพ้ืนท่ีนั้นๆ สําหรับในประเทศไทย สําหรับในประเทศไทยการจัดทําทะเบียน
มะเร็งระดับประขากรยังเปนหนาที่ความรับผิดชอบของสถาบันมะเร็งแหงชาติและโรงพยาบาล
มะเร็งภมู ิภาค

- พ้นื ที่ของหนวยงานทะเบยี นมะเร็งข้ึนอยูก ับจํานวนบุคลากร ควรมพี ืน้ ทสี่ ําหรบั จัดเกบ็
เอกสาร เชน บตั รรายงานโรคมะเรง็ ใบรายงานผลพยาธวิ ิทยา เปน ตน

3. อุปกรณ เคร่ืองมือ

- ตูเอกสารสําหรับจัดเก็บเอกสาร เชน บัตรรายงานโรคมะเรง็ ใบรายงานผลพยาธวิ ทิ ยา
- อุปกรณคอมพิวเตอรและอ่ืนๆ เชน เครื่องพิมพ สแกนเนอร เคร่ืองสํารองไฟ เปน
12 คมู ือทะเบยี นมะเรง็ ภาคเหนือ โรงพยาบาลมะเรง็ ลําปาง

สิ่งสาํ คัญท่ีควรจดั หาใหเพียงพอกับจาํ นวนบุคลากร
- ระบบอินเตอรเนต เพื่อรองรับการเขาถึงขอมูล การรับ-สงขอมูลท่ีทันสมัย แบบ

Electronic Document

4. งบประมาณในการดําเนินงาน

การจัดทําทะเบียนมะเร็งระดับประชากรจําเปนตองใชงบประมาณเพื่อรวบรวมขอมูล
จํานวนมาก และครอบคลุมพ้ืนท่ี จํานวนงบประมาณข้ึนอยูกับขนาดพ้ืนท่ี จํานวนประชากร
จํานวนผูปว ยมะเรง็ รายใหม และวิธกี ารรวบรวมขอมลู ทั้งนีว้ ิธีการรวบรวมขอมลู แบบ Active
method คือการท่ีเจาหนาท่ีไปรวบรวมขอมูลเองในแตละพ้ืนท่ียอมมีคาใชจายมากกวาแบบ
Passive method นอกจากน้ียังมีงบประมาณอ่ืนๆ เชน เงินเดือนบุคลากร คาจางท่ีปรึกษา
(ถาม)ี คอมพวิ เตอรแ ละอนิ ตอรเ นต คาเดินทาง และการฝกอบรม เปน ตน

การรักษาความลับของขอมูล

การจดั ทาํ ทะเบยี นมะเรง็ เปน การรวบรวมขอ มลู ในระดบั ทตุ ยิ ภมู ิ ไมไ ดร วบรวมขอ มลู จาก
ตัวผูปวยโดยตรง อาจไมจําเปนตองใหผูปวยเซนตยินยอมทุกราย เจาหนาท่ีตองมีระบบรักษา
ความปลอดภัยและการเขาถึงขอ มลู ท่ชี ัดเจน ขอมลู ทะเบยี นมะเร็งควรมกี ารเก็บรกั ษาความลบั
ของผปู ว ยมะเรง็ เปน การรายงานเชงิ สถติ เิ ทา นน้ั วธิ กี ารรกั ษาความลบั ของขอ มลู เชน ไมเ ปด เผยชอ่ื
หรือรายละเอียดอื่นๆของขอมูล อันจะสงผลตอผูปวย ฐานขอมูลควรมีใชรหัสผาน การเขาถึง
ขอมูลเฉพาะเจาหนา ทขี่ องหนว ยงานทะเบยี นมะเร็งเทา น้นั

เอกสารอางอิง

- Bray, F., Znaor, A., Cueva, P., Korir, A., Swaminathan, R., Ullrich, A., Wang,
S.A. & Parkin D.M. (2014). Planning and developing population-based cancer
registration in low and middle income settings, IARC, WHO

คูมอื ทะเบียนมะเร็งภาคเหนือ โรงพยาบาลมะเรง็ ลําปาง 13

บทที่ 4
แหลงขอมูลและตัวแปรรวบรวมขอมูลทะเบียนมะเร็ง

นางกาญจนา ดาวประเสริฐ
พยาบาลวิชาชพี ชํานาญการ โรงพยาบาลมะเรง็ ลําปาง
หลักการสําคัญของการจัดทําทะเบียนมะเร็งระดับประชากร คือ การรวบรวมขอมูล
โรคมะเรง็ จากหลายๆ แหลงขอมลู โดยครอบคลุมประชากรในพ้ืนที่น้นั ๆ แหลงขอ มูลอาจจะอยู
ภายในพน้ื ทห่ี รอื จงั หวดั ใกลเ คยี ง โดยไมค าํ นงึ วา ขอ มลู ทรี่ วบรวมจากแหลง ขอ มลู ตา งๆ จะเหมอื นกนั
หรอื ไม การรวบรวมขอ มลู จากหลายแหลง ขอ มลู เพอื่ ความครบถว นของขอ มลู มากทส่ี ดุ แตท ง้ั น้ี
การบันทึกขอมลู ในโปรแกรมจะตอ งไมซํา้ ซอนกนั (ยกเวน กรณที ี่พบมะเรง็ มากกวา 1 ตาํ แหนง
สามารถบันทึกขอมูลผูปวยไดมากกวา 1 ราย) แหลงขอมูลทะเบียนมะเร็ง สามารถจัดเปน
3 กลุมหลัก ดงั นี้

1. ขอมูลจากโรงพยาบาล
2. ขอมูลจากหองปฏิบัติการตรวจทางพยาธิวิทยา
3. ขอมูลจากใบมรณบัตร (ยกเวน ในกรณกี ารจดั ทาํ ทะเบยี นมะเรง็ ระดบั โรงพยาบาล)
1. ขอมูลจากโรงพยาบาล เปน แหลงขอมลู หลกั สําหรบั การรวบรวมขอมลู ทะเบยี นมะเร็ง

ลักษณะของการรวบรวมขอมลู คือ รวบรวมขอมลู ผปู วยมะเร็งรายใหมท่ีไดรับการตรวจวนิ ิจฉัย
หรือรกั ษาโรคมะเรง็ ในโรงพยาบาลในพื้นทีน่ นั้ ๆใหค รบถว น แหลงขอ มูล ประกอบดวย

- โรงพยาบาลรฐั /โรงพยาบาลเอกชน
- คลินกิ เอกชน
- สถานบรกิ ารดแู ลผปู ว ยระยะทา ย (Hospice/palliative care) ควรมกี ารรวบรวมขอ มลู
เชนกันเน่ืองจากทําใหทราบประวัติการวินิจฉัยโรค การตรวจตามนัด จนกระทั่งขอมูลการ
เสียชีวติ ของผูปว ยมะเรง็
- โรงพยาบาลหรือสถานบริการรักษาโรคมะเร็งในพ้ืนที่ใกลเคียง ที่รับ-สงตอผูปวยโรค
มะเรง็ เพอื่ การรักษาเฉพาะทางโรคมะเร็ง เชน เคมีบาํ บัด รังสีรกั ษา เปน ตน
การรวบรวมขอมูลอาจะทาํ ตงั้ แตช ว งเริ่มตนการวินจิ ฉยั โรค การรกั ษา หรือการนดั ตรวจ
ตดิ ตามผปู ว ยการจดั ทาํ ทะเบยี นมะเรง็ ระดบั โรงพยาบาลจาํ นวนผปู ว ยและชนดิ ของผปู ว ยมะเรง็

14 คูมือทะเบียนมะเรง็ ภาคเหนอื โรงพยาบาลมะเร็งลําปาง

ทม่ี ารบั บรกิ ารอาจจะแตกตา งกนั ไปขนึ้ อยกู บั แพทยผ เู ชย่ี วชาญทรี่ กั ษาโรคมะเรง็ ของโรงพยาบาลนนั้ ๆ
วิธีการการรวบรวมขอ มลู ในโรงพยาบาล

- การคัดลอกขอมูลจากแฟมเวชระเบียนผูปวย คนหารายชื่อจากทะเบียนผูปวยโดยใช
รหสั การวนิ ิจฉยั โรค (ICD-10) ระบเุ ปนโรคมะเรง็

- การรวบรวมขอมูลจากฐานขอมูลเครือขายคอมพิวเตอรโรงพยาบาลซ่ึงออกแบบจัดทํา
โปรแกรมตามตัวแปรทกี่ าํ หนด

2. ขอมูลจากหองปฏิบัติการตรวจทางพยาธิวิทยา

ผลพยาธิวิทยาเปน แหลงขอมลู สําคญั ใชย นื ยันผลการตรวจวนิ ิจฉยั การเปนมะเรง็ ผปู ว ย
มะเร็งสวนใหญมักจะไดรับการตรวจวินิจฉัยโดยการตรวจทางพยาธิวิทยาจากแพทย อยางไร
กต็ ามจาํ นวนผปู ว ยทไ่ี ดร บั การตรวจทางพยาธวิ ทิ ยาอาจแตกตา งกนั ไปในแตล ะแหง ขนึ้ อยกู บั ชนดิ
ของโรคมะเร็ง และสภาวะของผูป วย นอกจากนอ้ี าจมแี หลง ขอมลู ของหอ งตรวจปฏิบัตกิ ารอ่ืนๆ
เชน หอ งปฏบิ ัติการทางโลหติ วทิ ยา ศนู ยเ อกซเรยคอมพวิ เตอร , MRI ถาสามารถเขา ถึงขอมูล
ได จะทาํ ใหก ารรวบรวมขอมูลครอบคลุมยง่ิ ขน้ึ

อยางไรก็ตามขอมูลจากผลพยาธิวิทยาอาจมีขอจํากัดในสวนของขอมูลท่ัวไปของผูปวย
เชน รหัสประจําตัว ท่ีอยูของผูปวย ซึ่งจําเปนตองนําขอมูลผลพยาธิวิทยามาตรวจสอบกับฐาน
ขอ มูลทะเบียนมะเรง็ กอ นเสมอ

วิธีการการรวบรวมขอมูลผลพยาธิวิทยา

- คน จากใบรายงานผลพยาธิ
- คนผานทางโปรแกรมฐานขอมูลรายงานผลพยาธิวิทยาของโรงพยาบาลหรือของหอง
ปฏบิ ตั กิ าร

3. ขอมูลจากใบมรณบัตร

ใบมรณบตั รเปน แหลง ขอ มลู หนงึ่ ซง่ึ เปน ขอ มลู ทแี่ พทยไ ดร ะบสุ าเหตกุ ารเสยี ชวี ติ ของผปู ว ย
ในใบรายงานการเสียชีวิต ในประเทศที่กําลังพัฒนาการระบุสาเหตุการเสียชีวิตของประชากร
ยังมีขอจํากัด เนื่องจาก ขอมูลรายงานการเสียชีวิตไมถูกตอง แมนยํา โดยเฉพาะกรณีท่ีผูปวย
เสยี ชวี ติ ทบี่ า น สาเหตกุ ารเสยี ชวี ติ ไมถ กู ระบโุ ดยแพทย ทาํ ใหข อ มลู ขาดความนา เชอ่ื ถอึ แตอ ยา งไร
กต็ ามในการจดั ทาํ ทะเบยี นมะเรง็ ระดบั ประชากรจาํ เปน ตอ งรวบรวมขอ มลู จากใบมรณบตั รเพอ่ื
ความครบถวนของการจัดทําทะเบียนมะเร็งระดับประชากร (การจัดทําทะเบียนมะเร็งระดับ
โรงพยาบาลไมตองรวบรวม) การรวบรวมขอมูลจากใบมรณตั ร มวี ตั ถปุ ระสงค ดงั น้ี

คมู อื ทะเบียนมะเร็งภาคเหนือ โรงพยาบาลมะเรง็ ลาํ ปาง 15

- คน หาผปู ว ยมะเรง็ ท่ยี งั ไมถ กู รวบรวมขอมลู ในฐานขอมูลทะเบยี นมะเรง็
- บันทึกวนั ที่เสยี ชวี ิต/สาเหตุการเสยี ชวี ติ ของผปู วยมะเรง็ ลงในฐานขอ มลู อาจจะนาํ ไป
ใชใ นการวเิ คราะหอ ตั รารอดชพี ได
- เปนวิธีหน่ึงที่สามารถประเมินความครบถวนของการรวบรวมขอมูลทะเบียนมะเร็ง
(Completeness)

วิธีการรวบรวมขอมูลทะเบียนมะเร็ง

ตามกระบวนการจัดทําทะเบียนมะเรง็ มีวิธีการรวบรวมขอ มลู หลกั ดังนี้
1. Active method รวบรวมขอ มลู โดยเจา หนา ทขี่ องทะเบยี นมะเรง็ เขา ไปยงั แหลง ขอ มลู
ทาํ การคดั ลอกขอ มลู และใหรหัสโรคเอง
ขอดี
- ของบประมาณไดมากและงาย
- สามารถเร่มิ เก็บขอมลู ไดทันที
- ถาบุคลากรมคี ุณภาพ ขอมูลเกบ็ ไดค รบถวน
- บุคลากรไดไ ปเก็บถึงแหลงขอมูล
ขอ เสยี
- เปน ภาระของทมี งาน ใชบ ุคลากรมาก
- คา ใชจา ยสงู
- ไดรบั ความรว มมือนอย
- งานสาํ เร็จยาก มีความลาชา
- ถา บุคลากรไมมคี ุณภาพ ขอมลู ไมครบถวน
2. Passive method แหลงขอมูลตางๆ สงรายงานขอมูลที่คัดลอกแลวมายัง
หนว ยทะเบยี นมะเรง็ รวมทงั้ การรวบรวมขอ มลู จากใบรายงานผลพยาธวิ ทิ ยา รายงานใบมรณบตั ร
ขอ ดี
- ไดจํานวนขอมูลครบถวน
- ไดมีการติดตามผูป ว ย
- หนวยงานทะเบียนมะเร็งลดภาระงานไมต อ งใชบคุ ลากรมาก
- ทกุ คนมสี ว นรว ม
ขอ เสยี
- บุคลากรในแตล ะโรงพยาบาลเปล่ียนบอย ขาดความตอ เน่อื ง
- ขอ มูลสําคัญไมค รบถวน
16 คมู ือทะเบียนมะเร็งภาคเหนือ โรงพยาบาลมะเรง็ ลําปาง

3. Mixed method เปน การรวบรวมขอ มลู โดยใชท งั้ วธิ ี Active และ Passive method
เชน หนว ยทะเบยี นมะเรง็ รวบรวมขอ มลู โดยการรบั รายงานขอ มลู ทะเบยี นมะเรง็ จากแหลง ขอ มลู
ตา งๆ แตบ างแหง เจา หนา ทที่ ะเบยี นมะเรง็ อาจจะเขา ไปคดั ลอกเอง เพอ่ื ความครบถว นของขอ มลู
ยิง่ ขึ้น ปจ จุบนั ทะเบยี นมะเร็งหลายๆแหง ใชวธิ ีการนี้

สิ่งสําคัญ: การจัดทําทะเบียนมะเร็งโดยวิธีการดึงขอมูลจากระบบฐานขอมูลสุขภาพ

ของโรงพยาบาลแบบอัตโนมัติเปนวิธีการที่ผิดหลักการของการจัดทําทะเบียนมะเร็ง
(จาก หนังสอื Planning and developing population-based cancer registration
in low and middle income settings, IARC, WHO, 2014)

ตัวแปรหลักการรวบรวมขอมูลทะเบียนมะเร็ง

การกําหนดตัวแปรทีใ่ ชในการรวบรวมขอมูลทะเบียนอาจแตกตา งกัน มากนอย ในแตละ
โรงพยาบาลหรอื จงั หวดั น้ันๆ แตท ง้ั นีม้ ีตัวแปรหลักสาํ คัญตอ งมกี ารการรวบรวมขอมลู ดงั นี้

1. แหลง ขอ มลู (Source of information)
1.1 โรงพยาบาลท่คี ดั ลอกขอ มูล
1.2 เลขโรงพยาบาล

2. ขอ มลู สวนบุคคลของผูปว ย (Personal Identification)
2.1 ชือ่ -สกุล (Names)
2.2 เลขบัตรประชาชน (Personal Identification Number)
2.3 เพศ (Sex)
2.4 วันเดอื นปเ กิด (Birth date)
2.5 ทีอ่ ยู (Address)

3. ขอ มลู เกย่ี วกบั โรคมะเร็ง (The tumour)
3.1 วนั ที่วนิ ิจฉัยโรคมะเร็ง (Incidence date)
3.2 อายุทว่ี ินจิ ฉยั เปน มะเร็ง (Age at diagnosis)
3.3 Most valid basis of diagnosis
3.4 ตําแหนงโรคมะเร็ง (Site of Primary ;Topography)
3.5 ผลพยาธิวทิ ยา (Histology ; Morphology)
คมู ือทะเบียนมะเรง็ ภาคเหนือ โรงพยาบาลมะเรง็ ลําปาง 17

3.6 ลกั ษณะของกอ นเน้ือ (Behaviour)
3.7 ระยะของโรคมะเรง็ (Stage)
3.8 ขอบเขตการ แพรก ระจาย ของโรค (Extension)
3.9 ตาํ แหนง ทแี่ พรก ระจาย (Distant metastatic site)
3.10 การรกั ษาโรคมะเร็ง (Treatment)
4. ขอมลู สถานะผูปว ย Follow up Data
4.1 สถานะปจ จุบัน (มีชวี ติ /เสียชีวติ )
4.2 วันท่ีตดิ ตอ ลา สุด/ วันที่เสยี ชีวิต (Date of last contact/ Date of death)
4.3 สาเหตุของการเสียชวิต (Cause of death)
หมายเหตุ ตัวแปรอนื่ ๆท่อี าจรวบรวมขอมูลเพมิ่ เตมิ อาทิเชน สถานภาพสมรส เชือ้ ชาติ ศาสนา
อาชีพ เปนตน
18 คูม ือทะเบียนมะเร็งภาคเหนอื โรงพยาบาลมะเรง็ ลาํ ปาง

แนวทางการคัดลอกขอมูลในแบบรายงานทะเบียนมะเร็ง

1. แหลงขอมูล

1.1 โรงพยาบาลท่คี ดั ลอกขอมลู
ความหมาย ชอื่ โรงพยาบาลท่ีเปน แหลงขอมูล หรอื โรงพยาบาลท่ีผูป ว ยรับบรกิ ารการ

ตรวจวินิจฉัย รกั ษาโรคมะเรง็
วัตถปุ ระสงค ระบุไดวา ขอ มูลโรคมะเรง็ ถูกเก็บรวบรวมมาจากแหลงขอมลู ใด สามารถ

คน หาขอมลู เพิ่มเตมิ ตลอดจนติดตามผลการรักษา
วธิ กี ารคดั ลอกขอ มูล กรอกชอ่ื โรงพยาบาลท่รี ายงานขอมูลโรคมะเร็ง
1.2 เลขทะเบียนผูป ว ย
ความหมาย เลขทใ่ี นบัตรตรวจโรคของผูปว ย (OPD Card) หรือทีเ่ รยี กวา Hospital

Number (H.N.)
วัตถปุ ระสงค เพอื่ ชว ยในการคน หาบตั รตรวจโรคประจาํ ตวั ของผปู ว ยในการคน หาขอ มลู

เพิ่มเติม หรือติดตามผลการรักษา
วิธีการคดั ลอกขอมูล กรอกเลขทะเบยี นผปู ว ยตาม OPD Card

2.ขอมูลสวนบุคคล (Personal Identification)
2.1 ชือ่ -สกลุ (Names)
ความหมาย ชอื่ -นามสกลุ ของผปู วยมะเร็ง
วัตถปุ ระสงค ช่อื และนามสกุลเปน ขอมลู จาํ เพาะของแตล ะบุคคล ซงึ่ จะนาํ ไปใชใ นการ
ตรวจสอบความซ้ําซอนของการทําทะเบยี น
วธิ กี ารคดั ลอกขอ มลู - คดั ลอก ชอ่ื สกลุ ใหช ดั เจน ตวั บรรจง และระมดั ระวงั เรอื่ งความผดิ พลาด
- กรณที มี่ ีการเปล่ยี นแปลงชื่อ สกุล ใหท าํ การแกไ ขขอ มลู ใหเ ปนปจ จุบัน
2.2 เลขบัตรประชาชน (Personal Identification Number)
ความหมาย เลขท่ปี ระจําตวั ของแตล ะบคุ คล ซึง่ ออกใหโ ดยกรมการปกครอง
กระทรวงมหาดไทย
วัตถุประสงค นาํ ไปใชใ นการตรวจสอบความซาํ้ ซอ นของผปู ว ยมะเรง็ แยกแยะความเปน
บุคคล
วธิ ีการคัดลอกขอ มลู กรอกเลขทป่ี ระจาํ ตวั ใหครบ 13 หลัก

คูม อื ทะเบยี นมะเรง็ ภาคเหนอื โรงพยาบาลมะเร็งลาํ ปาง 19

2.3 เพศ (Sex) เพศของผูปว ยโรคมะเรง็
ความหมาย
วัตถุประสงค ขอ มลู เกย่ี วกบั เพศ บอกถงึ อบุ ตั กิ ารณข องโรคมะเรง็ ชนดิ ตา งๆ แยกตามเพศ
วธิ ีการคดั ลอกขอมูล เลือกเพศของผูป วยตามตวั เลือกท่กี ําหนดใหอยา งใดอยา งหนึ่ง คอื ชาย
หรือ หญงิ
2.4 วันเดอื นปเกดิ (Birth date)
ความหมาย วนั เดือน ป ทผี่ ูป ว ยเกดิ
วตั ถปุ ระสงค ขอ มูล วัน เดือน ปเ กิด เปน ขอ มลู จําเพาะของแตล ะบุคคล สามารถนําไป
ใชในการตรวจสอบความซ้ําซอนของบุคคล และใชใ นการคาํ นวณอายุ
ซง่ึ มคี วามสําคญั มาก
วธิ ีการคัดลอกขอมูล กรอกวันเดือน ป เกดิ ของผปู ว ย

2.5 ทอี่ ยู (Address)
ความหมาย ที่อยูตามทะเบียนบา นท่มี ชี อ่ื ของผปู ว ย
วัตถุประสงค เปน ตวั แปรท่ีสาํ คัญสาํ หรบั ทะเบยี นมะเร็งระดบั ประชากร เพ่ือแยก
ภมู ลิ ําเนาของผูปวยทท่ี ําทะเบียนมะเร็งและตดิ ตอส่ือสารกับผูป วย
วธิ กี ารคดั ลอกขอ มลู - กรอกทอ่ี ยตู ามบตั รประชาชนหรอื ทะเบยี นบา นของผปู ว ย ประกอบดว ย
บา นเลขที่ หมู ถนน ตาํ บล จงั หวดั และรหสั ไปรษณยี ข องผปู ว ยใหช ดั เจน
- ใหยดึ ถอื ที่อยถู าวรของผูป ว ย อาจใชระยะเวลาท่ีอยอู าศยั ในพ้นื ท่นี ้นั ๆ
ต้งั แต 1 ปข้ึนไป

3.ขอมูลเก่ียวกับโรคมะเร็ง (The tumour)
3.1 วันทว่ี นิ จิ ฉยั โรคมะเรง็ (Incidence date)
ความหมาย วนั ท่ผี ูป วยไดรับการตรวจวินิจฉยั และแพทยร ะบวุ า ผปู วยเปนโรคมะเรง็
วตั ถุประสงค ขอ มูล วนั /เดอื น/ป ทีต่ รวจพบวา ผปู ว ยเปน มะเรง็ จะนาํ ไปใชในการ
คาํ นวณอบุ ัติการณโรคมะเร็ง
วิธีการคดั ลอกขอ มูล ใหใชหลกั เกณฑ ตามลําดับกอน หลังดังนี้
1. วนั แรกทม่ี ขี อ มลู ยนื ยนั วา เปน มะเรง็ โดยใชข อ มลู จากรายงานผลพยาธวิ ทิ ยา
ตามลําดบั คือ

20 คูมอื ทะเบียนมะเร็งภาคเหนอื โรงพยาบาลมะเร็งลาํ ปาง

1.1 วันท่ตี ัด หรอื นําชิ้นเนอ้ื ไปตรวจ ( Date of first patho/cyto
confirmation)
1.2. วนั ทร่ี ายงานผลช้ินเนอ้ื (Date of report patho/cyto)
2. วันที่นอนโรงพยาบาลจากสาเหตุโรคมะเรง็
3. กรณที วี่ นิ จิ ฉยั จากการตรวจรา งกายท่ี OPD ใหใ ชว นั ทมี่ าปรกึ ษาแพทย หรอื พบ
แพทยท ่ี OPD ดวยอาการของโรคมะเร็ง
4. วนั ทอ่ี ื่นๆอกเหนอื จากขอ1-3
5. วนั ท่ีเสยี ชีวติ ดว ยโรคมะเรง็ (Date of death) กรณคี ัดลอกขอมลู จากมรณบัตร
ใหลงวันทวี่ ินิจฉยั วา เปน มะเร็ง เปนวันเดียวกันกบั วนั ท่ตี ิดตอ ครงั้ สดุ ทาย
3.2 อายุท่ีวนิ ิจฉัยเปน มะเรง็ (Age at diagnosis)
ความหมาย อายุของผูปว ยขณะท่ไี ดรบั การวินจิ ฉยั โรควาเปน มะเร็ง
วตั ถุประสงค อายุเปน ส่งิ บอกถงึ ชวงของชวี ติ โดยประมาณสาํ หรบั อบุ ตั กิ ารณข อง
โรคมะเรง็ ชนดิ ตางๆ
วิธีการคัดลอกขอมลู กรอกอายุของผูปว ยไดรบั การวนิ จิ ฉัยวา เปน มะเรง็
อายขุ องผูป ว ยหนว ยเปน ป (ใหนบั ปเตม็ ไมต องปด เศษเดอื น)
กรณีทีไ่ มทราบ สามารถคํานวณจาก
อายุ ณ. วันท่เี ปน มะเรง็ = วัน/เดอื น/ป ท่ีวนิ จิ ฉัย – วัน/เดอื น/ป เกิด
3.3 วธิ วี ินิจฉัยโรคท่ดี ีทส่ี ุด (Most valid basis of diagnosis)
ความหมาย หมายถึง วธิ กี ารทางการแพทย ทใี่ ชใ นการตรวจหรอื พิสจู นใ หทราบวา
ผปู ว ยเปน มะเรง็
วัตถุประสงค ขอ มลู เกี่ยวกับวธิ กี ารวนิ ิจฉยั จะเปนตัวชวี้ ดั ความถูกตอ งของการวินิจฉยั
โรคมะเรง็
วธิ กี ารคดั ลอกขอ มลู เลอื กขอ มลู ทตี่ รงกบั วธิ กี ารตรวจทท่ี าํ ใหแ พทยส รปุ วา ผปู ว ยเปน โรคมะเรง็
(ใหเ ลอื กขอใดขอ หน่งึ ซ่งึ เปนวธิ ีการตรวจทีน่ าเช่อื ถอื สูงสุด) มีตวั เลอื ก คือ
0. ใบมรณะบตั ร
1. ซกั ประวัติและตรวจรางกาย กลุมท่ีไมมีผล
2. รงั สวี ินิจฉัย สองกลอ ง CT/MRI พยาธวิ ิทยา

3. การผาตัดโดยไมมผี ลชิ้นเน้ือ
4. การตรวจทางชวี เคมีหรอื อิมมโู น เชน AFP, PSA, CEA เปน ตน

คูมือทะเบียนมะเร็งภาคเหนือ โรงพยาบาลมะเร็งลาํ ปาง 21

5. การตรวจเซลลว ิทยาหรือโลหิตวิทยา กลุมทีม่ ีผล
6. การตรวจชนิ้ เน้อื ในตําแหนงทีก่ ระจาย
7. การตรวจชิ้นเน้อื งอกปฐมภมู ิ พยาธิวทิ ยา

8. การผาศพและมีผลชิ้นเนือ้
3.4 ตาํ แหนง โรคมะเร็ง (Site of Primary ;Topography)
ความหมาย ตาํ แหนง หรอื อวยั วะในรา งกายของผปู ว ยทเี่ ปน โรคมะเรง็ โดยอวยั วะดงั กลา ว
ตอ งเปนอวัยวะกอ มะเรง็ (Primary site)
วัตถุประสงค ขอ มลู เกยี่ วกบั ตาํ แหนง หรอื อวยั วะทเี่ ปน โรคมะเรง็ จะชว ยบอกถงึ อบุ ตั กิ ารณ
ของโรคมะเรง็ ชนิดตางๆ
วธิ ีการคดั ลอกขอมลู ตําแหนง หรอื อวยั วะทเ่ี ปน มะเรง็ ควรบันทึกใหละเอียด เชน lung upper
lobe หรือ sigmoid colon (ถาไมสามารถระบุไดวา เปน มะเรง็ ตน เหตทุ ่ี
อวยั วะใด ก็ใหล งวา Unknown Primary)
* กรณีทเ่ี ปน มะเรง็ 2 ตาํ แหนงใหลงทะเบยี นเปนผปู วยมะเร็ง 2 ราย
3.5 ผลพยาธวิ ทิ ยา (Histology ; Morphology)
ความหมาย การตรวจทางพยาธิวิทยาหรอื เซลล ซงึ่ พยาธแิ พทยไดร ายงานไว
วัตถปุ ระสงค ขอ มลู เกย่ี วกบั พยาธิวิทยา จะใชใ นการศกึ ษาลักษณะและพฤตกิ รรมของ
โรคมะเรง็ แตล ะชนดิ ขอ มลู ดงั กลา วจะเปน หลกั สาํ หรบั การเลอื กแนวทาง
การรักษาและการพยากรณโรค
วธิ กี ารคดั ลอกขอ มลู คดั ลอกผลชนดิ เซลล, grading, differentiation ของผลตรวจชน้ิ เนอ้ื หรอื
ทางเซลล รวมท้งั ทางโลหิตวทิ ยา ตามใบรายงานผลพยาธวิ ทิ ยา เชน
Adenocarcinoma, well diff. เปนตน รวมท้งั ชอ่ื ของสถานบรกิ ารหรือ
โรงพยาบาลทท่ี าํ การตรวจทางพยาธวิ ทิ ยา และ หมายเลขของชน้ิ เนอ้ื หรอื
การตรวจทางเซลลว ทิ ยา เพอื่ ระบแุ หลง ขอ มลู ทรี่ ายงานผลการตรวจพยาธิ
วิทยา ใชใ นการตดิ ตามหรือตรวจสอบผลพยาธิวิทยาในกรณีท่ีสงสัย
3.6 ลกั ษณะของกอ นเน้ือ (Behaviour)
ความหมาย ลักษณะของกอน เชน เปน กอนเนื้องอกธรรมดา กอนระยะลกุ ลาม หรอื
เปน เซลลม ะเรง็
วตั ถุประสงค เพอื่ จําแนกกลุมของกอนเนอื้
วธิ ีการคดั ลอกขอ มูล ใชขอมูลจากผลพยาธิวิทยาเปนสง่ิ บง บอกวา เปน กอนเน้อื ชนดิ ใด รวมกบั
การใชค มู อื การใหร หสั โรค ICD-O ไดแก

22 คมู อื ทะเบยี นมะเรง็ ภาคเหนือ โรงพยาบาลมะเร็งลําปาง

0. BENIGN
1. UNCERTAIN
2. IN SITU
3. MALIGNANT
3.7 ระยะของโรคมะเร็ง (Stage)
ความหมาย ระยะของโรคมะเรง็ ในขณะทว่ี นิ จิ ฉัยวา เปนโรคมะเร็งครั้งแรก
วัตถปุ ระสงค เพอื่ จะใหท ราบวา ผปู ว ยอยใู นระยะเรม่ิ แรกหรอื ระยะลกุ ลาม การทแี่ พทย
ทราบระยะของโรคแพทยจ ะสามารถวางแผนการรกั ษาและพยากรณโ รคได
วธิ กี ารคดั ลอกขอ มลู - ขอ มลู การใหร ะยะโรคมะเรง็ จากแพทย อาจใหร ะยะของโรคตามมาตรฐาน
TNM AJCC Site-specific staging schemes (Dukes, FIGO) เปนตน
- ระยะโรคแบบ TNM กรอกตวั เลขตามทีแ่ พทยระบุ เชน T1, N0, M0
เปนตน กําหนดจาก T (Tumor) ขนาดกอน N (Lymph nodes)
ตอ มนา้ํ เหลอื งทมี่ ะเรง็ ลกุ ลามไป M (Metastasis) มกี ารกระจายของมะเรง็
ไปยังอวัยวะอ่นื ๆ
3.8 ขอบเขตการ แพรก ระจาย ของโรค (Extension)
ความหมาย ขอบเขตการแพร กระจายของโรคมะเรง็ ในขณะทวี่ นิ จิ ฉยั วา เปน โรคมะเรง็
ครั้งแรก
วัตถปุ ระสงค เพ่ือจะใหทราบวา ผูปว ยอยใู นระยะเร่มิ แรกหรือระยะลกุ ลามขอ มลู น้จี ะ
เปนตวั บงชี้ระดับปญ หาโรคมะเรง็ มากนอยเพยี งใด
วธิ ีการคัดลอกขอมลู เลอื กขอมลู ท่ตี รงกับการแพรก ระจายของโรคมะเรง็ ไดแ ก
1. In Situ (CIS) จะมลี กั ษณะของมะเรง็ โดยสมบรู ณ ยกเวน เพยี งเนอื้ มะเรง็
นน้ั ไมก นิ ลงไปเกิน Basement membrane ของเย่อื บุ epithelium
2. Localized เนอ้ื มะเร็งทเี่ หน็ ลกั ษณะของการลุกลาม (Invasive) แตจะ
ไมกนิ ออกนอกอวัยวะนั้นๆ ที่ขอบนอก และไมพบการกระจายไปอวัยวะ
อื่นๆหรือตอมนาํ้ เหลืองใดๆ
3. Direct extention เนอื้ มะเร็งมกี ารลุกลามไปยงั ขอบนอกและเนือ้ เยอื่
ขา งเคยี ง แตยังไมก ระจายไปอวยั วะอื่นๆทไี่ กลหรอื ตอ มน้าํ เหลืองใดๆ
4. Regional LN มะเรง็ ลุกลามไปยงั ตอ มน้าํ เหลอื งใกลเคียง
5. Distant metastasis มะเรง็ กระจายออกไปยังอวยั วะอื่นๆ ท่ีมีเนอื้ เย่ือ
แตกตางออกไป เชน กระจายไปสมอง ตบั ปอด หรอื กระดูก เปนตน หรอื

คูมอื ทะเบียนมะเรง็ ภาคเหนอื โรงพยาบาลมะเรง็ ลําปาง 23

ตอ มนํา้ เหลอื งทอ่ี ยูไกลจาก Regional Node
8. Not applicable จะหมายถงึ กรณีผูปว ยทีไ่ มส ามารถจะประเมนิ สภาวะ
ตอมนํา้ เหลอื งได
9. Not Known ขอ มลู ในประวัติผูป ว ยไมพอทจ่ี ะกาํ หนด Stage/ หรือตําแหนง
มะเร็งเร่มิ เปนไมพ บวา อยทู ีใ่ ด
3.9 ตําแหนงที่แพรกระจาย (Distant metastatic site)
ความหมาย ตําแหนงท่ีโรคมะเรง็ กระจายไป
วัตถปุ ระสงค เพอ่ื รวบรวมขอ มลู บรเิ วณทม่ี กี ารกระจายของโรคมะเรง็ ใชใ นการศกึ ษาวจิ ยั
วิธกี ารคดั ลอกขอมูล เลอื กขอมลู ใหตรงกบั ตาํ แหนงอวยั วะท่ีมะเร็งกระจายไป (หัวขอนีจ้ ะ
บนั ทกึ ไดใ นกรณที รี่ ะยะของโรคมะเรง็ เปน ระยะที่ IV และการแพรก ระจาย
ของโรคมะเรง็ ตอ งเปน distant metas เทา น้นั ) เชน
0: None 5. Brain
1. Distant lymph nodes 6. Preitonium
2. Bone 7. Multiple sites
3. Liver 8. Other
4. Lung/pleura 9. Unknown
3.10 การรกั ษาโรคมะเร็ง (Treatment)
ความหมาย วิธกี ารรักษาทโ่ี รงพยาบาลทท่ี ําทะเบียนผูปว ยทะเบยี นมะเรง็ ใหกับผูปว ย
ซึ่งอาจเปน การผาตดั การฉายรังสี การใชส ารเคมบี ําบดั หรอื การรกั ษา
แบบผสมผสานกนั หรอื ใหการรักษาแบบประคบั ประคองเทา น้ัน
วตั ถปุ ระสงค จะแสดงถึงความสามารถหรือขอจาํ กัดของการใหก ารรกั ษาแกผูปวย
โรค มะเร็ง ตามโรงพยาบาลตางๆ ขอมูลเกีย่ วกับการรักษาโรคมะเรง็ นนั้
สามารถบอกไดวา ผปู วยแตละรายไดร ับการรกั ษาอะไรบาง ซ่งึ จะแสดงวธิ ี
การรกั ษาตา งๆ ท่ีนิยมใชกบั โรคมะเร็งแตละชนิด
วธิ กี ารคดั ลอกขอ มลู เลอื กขอ มลู ใหต รงกบั วธิ กี ารรกั ษาของผปู ว ยไดร บั สามารถบนั ทกึ มากกวา
1 รายการ และกรอกวันที่เรมิ่ การรักษานนั้ ๆ

24 คูม อื ทะเบยี นมะเร็งภาคเหนือ โรงพยาบาลมะเรง็ ลําปาง

ÖćøøĆÖþć üîĆ ìĊęđøöęĉ øĆÖþć
__/__/____
Surgery M Yes N No __/__/____
__/__/____
Radiotherapy M Yes N No __/__/____
__/__/____
Chemotherapy M Yes N No __/__/____
__/__/____
Targeted therapy M Yes N No __/__/____
__/__/____
Hormone therapy M Yes N No

Immunotherapy M Yes N No

Intervention treatmentM YesN No

Other treatment M Yes N No

Supportive treatment M Yes N No

4. ขอมูลสถานะผูปวย Follow up Data
4.1 สถานะปจจบุ ัน (มชี วี ติ /เสยี ชวี ติ )
ความหมาย ขอมลู เกยี่ วกับสถานะของผปู ว ยโรคมะเรง็ ภายหลังจากไดรบั การวินิจฉยั
หรอื การรักษา
วตั ถปุ ระสงค ขอ มลู เกย่ี วกบั การตดิ ตามผูปวย จะใชในการศึกษาถึง ผลการรกั ษา
โรคมะเร็งแตละชนิดดวยวธิ กี ารตางๆ ใชใ นการวเิ คราะห อตั ราตายของ
โรคมะเรง็ แตล ะชนดิ และสามารถนาํ ไปวเิ คราะหห าอตั รารอดชวี ติ ไดต อ ไป
วธิ กี ารคัดลอกขอมูล ขอมูลสภาพของผปู ว ยในขณะนน้ั วายงั มีชวี ิตอยู หรือเสียชีวิต
4.2 วันท่ตี ิดตอ ลาสุด/ วนั ทเี่ สียชวี ติ (Date of last contact/ Date of death)
ความหมาย วนั เดือน ป ทีต่ ดิ ตอคร้งั สุดทาย หรอื วัน เดือน ป ท่ีผูป ว ยเสยี ชวี ติ
วตั ถปุ ระสงค เพอื่ ใชในการวเิ คราะหอ ัตราการรอดชีพโรคมะเร็ง
วธิ กี ารคดั ลอกขอมลู กรณที ีผ่ ปู ว ยยังมีชีวติ ใหบ นั ทึกขอ มูลวันทีผ่ ูปว ยติดตอลา สดุ
กรณที ผี่ ูปวยเสียชวี ติ ใหบันทึกขอมูลวนั ท่ีผปู วยเสียชวี ิต
4.3 สาเหตุของการเสยี ชีวติ (Cause of death)
ความหมาย ขอ มลู สาเหตขุ องการเสยี ชวี ติ ของผปู ว ยอาจเสยี ชวี ติ จากมะเรง็ หรอื สาเหตอุ นื่ ๆ
วัตถปุ ระสงค เพอ่ื จะใหทราบสาเหตขุ องการเสียชีวิตของผูปว ย
วธิ กี ารคดั ลอกขอ มลู กรอกสาเหตกุ ารตายใหต รงกบั รายงานการตายของผปู ว ย (ในกรณที ผี่ ปู ว ย
เสียชีวิต)

คมู ือทะเบียนมะเรง็ ภาคเหนือ โรงพยาบาลมะเร็งลําปาง 25

26 คมู ือทะเบียนมะเร็งภาคเหนอื โรงพยาบาลมะเรง็ ลาํ ปาง

เอกสารอางอิง

- วันชัย วัฒนศัพท, สุพรรณี ศรีอําพร .(2539). คูมือการทําทะเบียนมะเร็ง.
คณะแพทยศาสตร มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน

- Bray, F., Znaor, A., Cueva, P., Korir, A., Swaminathan, R., Ullrich, A., Wang,
S.A. & Parkin D.M. (2014). Planning and developing population-based cancer
registration in low and middle income settings, IARC, WHO

คูมือทะเบียนมะเร็งภาคเหนอื โรงพยาบาลมะเร็งลําปาง 27

บทที่ 5
การใหรหัสโรคมะเร็ง

รศ. นพ. หัชชา ศรีปลงั่
คณะแพทยศาสตร มหาวทิ ยาลัยสงขลานครนิ ทร

ICD-O เปนรหสั คทู มี่ ีสวนประกอบเปน topography และ morphology topography
บอกตาํ แหนงปฐมภูมิของการเกดิ เนอ้ื งอก ใชรหัสหนึง่ ตัวอกั ษรกับ 3 ตวั เลข เชนเดยี วกับรหัส
ICD-10 แตมีความจําเพาะในการใหรหัสตําแหนงของโรคสําหรับเนื้องอกที่ไมใชมะเร็ง
ดกี วา ICD-10 รหัส morphology อธบิ ายชนิดของเนอ้ื งอกและพยาธวิ ทิ ยาของโรค

แนวทางในการลงรหัส Topography และ Morphology

ตาํ แหนง อวัยวะทเี่ ปน โรค (Topography)
Topography คือตําแหนงอวัยวะทโ่ี รคเรมิ่ เกดิ รหสั หลกั มีตงั้ แต C00-C80 ไมว าจะเปน

เนอื้ งอกธรรมดา in situ หรอื มะเรง็ ลว นใชร หสั topography เดยี วกนั ทง้ั สนิ้ ซง่ึ เปน สงิ่ ทแ่ี ตกตา ง
จากรหัส ICD-10 รหัส topography จะเขยี นในลกั ษณะดงั น้ี C_ _ . _ คอื ขึน้ ตน ดว ยตวั อกั ษร
C (ตวั ใหญ) แลว ตามดว ยรหสั ตวั เลขสองหลกั เปน เลขบอกตาํ แหนง อวยั วะ ตามดว ยจดุ มหพั ภาค
แลว จึงตามดวยตวั หนังสอื อกี 1 หลัก บอกตําแหนง ยอย เชน C50.2 หมายถึง Breast, upper
inner quadrant

กฎ A ถา การวนิ จิ ฉยั ไมไ ดร ะบตุ าํ แหนง ทเี่ ปน โรคเรมิ่ ตน ใหล งรหสั เปน เนอ้ื เยอื่ ทเี่ รยี งตาม
ลาํ ดับตัวอักษรของตําแหนง ท่ไี มจ าํ เพาะเจาะจง โดยหลีกเลย่ี งการใช NOS ใหมากทสี่ ุด

กฎ B ถา ตาํ แหนง อวยั วะมี prefix กํากบั เชน peri-, para- หรอื อ่ืนๆ ทไ่ี มไ ดระบใุ น
ICD-O ใหล งรหสั ตาํ แหนง ทไ่ี มร ะบชุ ดั (C76) ทเ่ี หมาะสม ยกเวน ชนดิ ของมะเรง็ จะบง บอกเนอ้ื เยอื่
ตน กาํ เนิดของเนือ้ งอกนัน้ ได เชน periarticular tissue ไมมรี หสั ระบไุ ว หากผลพยาธวิ ิทยาเปน
periarticular tissue of left wrist กรณีนก้ี ต็ องใหเ ปน soft tissue of left arm ซ่ึงเปน C49.1

กฎ C ใชก ลมุ ยอ ย “.8” เมื่อเนอ้ื งอกกอ นเดย่ี วกนิ พนื้ ท่ีคาบเกยี่ วขอบเขตของตาํ แหนง
หรอื ตาํ แหนง ยอ ยตง้ั แตง สองตาํ แหนง ขนึ้ ไป โดยระบตุ าํ แหนง เรมิ่ ตน ทชี่ ดั เจนไมไ ด เชน left lung
34.8 (อาจจะ Overlap ระหวา ง upper และ lower part of lung )

กฎ D ถาตําแหนงตนกําเนิดของ lymphoma อยูท่ีตอมน้ําเหลือง รหัส C77._ ถา
lymphoma เปน กบั ตอ มนา้ํ เหลอื งหลายบรเิ วณ ใหล งรหสั C77.8 (lymph node of multiple)
28 คูม อื ทะเบียนมะเรง็ ภาคเหนือ โรงพยาบาลมะเร็งลาํ ปาง

สําหรับ extranodal lymphoma ใหลงรหัสเปนตําแหนงอวัยวะท่ีเกิดโรคน้ัน ซ่ึงอาจไมใช
ตําแหนงท่ี biopsy ก็ได ถาไมสามารถระบุตําแหนงใด ๆ ได และคิดวาจะเปน extranodal
lymphoma ใหล งรหสั เปน C80.9 (unknown primary site)

กฎ E ลงรหสั สาํ หรับ leukemia ทกุ ชนิดเปน C42.1 (bone marrow) ยกเวน myeloid
sarcoma (M-9930/3)

ชนิดของโรค (Morphology)
รหสั ชนดิ ของโรคใชบ นั ทกึ ชนดิ ของเซลลท เี่ ปน เนอื้ งอก และพฤตกิ รรมทางชวี วทิ ยาของมนั

รหัส morphology จะเขียนในลักษณะดงั น้ี M_ _ _ _ /_ _ หมายถงึ
ตวั เลขหลกั ท่ี 1-4 บอกชนดิ ของเซลล (histology) เปน แกนหลกั ของ morphology code
ตวั เลข หลักที่ 5 บอกพฤติกรรม (behavior) คน่ั ดว ยเครือ่ งหมาย / ใชบอกพฤตกิ รรม
หรือความรนุ แรงของเนือ้ งอกนั้น
ตวั เลขหลักที่ 6 บอก grade หรือ differentiation

ตารางที่ 1 รหสั behavior ตาํ แหนงท่ี 5 สาํ หรบั เนอ้ื งอก

Code Description 29
/0 Benign
/1 Uncertain whether benign or malignant

Borderline malignancy
Low malignant potential
Uncertain malignant potential
/2 Carcinoma in situ
Intraepithelial
Noninfiltrating
Noninvasive
/3 Malignant, primary site
/6* Malignant, metastatic site
Malignant, secondary site
/9* Malignant, uncertain whether primary or metastatic site

*ĕöŠĔßšĔîìąđïĊ÷îöąđøĘÜ

คมู ือทะเบียนมะเร็งภาคเหนอื โรงพยาบาลมะเรง็ ลําปาง

กฎ F ใชร หสั behavior ตําแหนง ที่ 5 แมวา จะไมพ บคําท่ตี รงกนั ทัง้ หมดใน ICD-O เชน
M-8140/0 หมายถงึ adenoma, NOS M-8140/1 หมายถงึ bronchial adenoma M-8140/2
เปน adenocarcinoma in situ และ M-8140/3 เปน adenocarcinoma, NOS รหัส
behavior นัน้ อาจเปลย่ี นแปลงไดใน ICD-O versionตางๆ

กฎ G ให grade หรือ differentiation สูงสดุ ทีอ่ ธิบายในขอ ความการวินิจฉัยโรคทาง
พยาธิวิทยา รหัส ICD-O มีรหัสตําแหนงที่ 6 ซึ่งรหัสตําแหนงน้ีใชสําหรับบอก grade หรือ
differentiation สาํ หรับมะเรง็ ดงั แสดงในตารางที่ 6 ระบบเกรดน้ีใชกบั มะเร็งเทาน้นั ไมใ ชก บั
เนอื้ งอกท่ไี มใชมะเร็ง

ระบบเกรดนี้ไมไดเปนมาตรฐานที่จะตองมีในมะเร็งทุกชนิด มะเร็งจํานวนมากไมจําเปน
ตองมีเกรดทางพยาธิวทิ ยา ในกรณีเชนน้นั ใหลงรหสั เปน 9 ซงึ่ หมายความวา not applicable
ตารางที่ 2 รหัสตาํ แหนงท่ี 6 สาํ หรับ Histologic grading และ differentiation

Code Grade Differentiation
1 Grade I Well differentiated

Differentiated, NOS
2 Grade II Moderately differentiated

Moderately well differentiated
Intermediate differentiation
3 Grade III Poorly differentiated
4 Grade IV Undifferentiated
Anaplastic
9 Grade or differentiation not determined, not stated or not
applicable

กฎ H ใชรหัส topography ที่เขียนเสนอแนะไวให (หากมี) เม่ือการวินิจฉัยไมไดระบุ
ตําแหนงอวัยวะ ตําแหนงเหลาน้ีจะไมใชหากการวินิจฉัยมีการระบุอวัยวะที่ตางไปอยางชัดเจน
เชน basal cell carcinoma น้นั ในหนงั สือ ICD-O ไดเสนอแนะอวยั วะไวเ ปนผิวหนงั C44._
นอยมากทจี่ ะพบในอวัยวะอน่ื

กฎ J สลบั ลําดบั ของคําผสมในกรณที ก่ี ารวนิ ิจฉัยเปน คําท่ีผสมมากกวา หนึง่ โรค หากชอ่ื
นั้นไมมีในรายการ ICD-O เนื้ออกบางกอนมีรูปแบบเนื้อเยื่อมากกวาหน่ึงแบบ เชน mixed
adenocarcinoma and squamous cell carcinoma (M-8560/3), papillary and
follicular adenocarcinoma (M-8340/3)

30 คูมอื ทะเบียนมะเรง็ ภาคเหนือ โรงพยาบาลมะเร็งลาํ ปาง

บทที่ 6
การควบคุมคุณภาพขอมูลทะเบียนมะเร็ง

รศ. นพ. หชั ชา ศรปี ลัง่
คณะแพทยศาสตร มหาวทิ ยาลยั สงขลานครินทร

1. ความครบถวนของขอมูล (Completeness)

1.1 แหลง ขอมลู (Data sources)
1.1.1 Number of sources/notifications per case

= (number of sources/notifications)
(number of cases)

คาํ นอ้ี าจมคี วามหมายไมเ หมอื นกนั ในการใชข องทะเบยี นมะเรง็ ตา งๆ กนั จงึ อาจมปี ญ หา
ในการเปรียบเทียบระหวางทะเบียนมะเร็ง แตก็สามารถใชติดตามคุณภาพของการเก็บขอมูล
ภายในทะเบยี นมะเร็งแตล ะแหงเองได

1.1.2 Death certificate methods
มรณบตั รอาจใชเ ปน แหลง ขอ มลู สว นหนง่ึ ของทะเบยี นมะเรง็ คา Death certificate only
(DCO) ใชเ ปน ดชั นบี อกความครบถว นถกู ตอ งของขอ มลู (Completeness) และอาจใชเ ปน ดชั นี
บอกความนาเชื่อของขอมูล (Validity) ในทะเบียนมะเร็งประชากร (Population-based
registry) มักจะพบ DCO อยูบา งเสมอๆ เนอ่ื งจากมบี างรายไปรักษาในโรงพยาบาลอ่นื นอกเขต
รับผิดชอบแตมาเสียชีวิตที่บาน ในเขตรับผิดชอบของทะเบียนมะเร็งน้ันๆ หรือไมไดรักษาใน
โรงพยาบาลและไดร บั การวินจิ ฉัยภายหลังวาเปนมะเร็งเม่ือเสียชีวิตแลว หากคา DCO เปนศูนย
อาจเปนสญั ญาณไมดีวาทะเบยี นมะเร็งละเลยขอมลู จากใบมรณบตั รไปกไ็ ด

1.1.3 Histological verification diagnosis
การใชค า %HV ในการบอกความครบถว นของขอ มลู ตอ งจาํ แนกตามอวยั วะปฐมภมู ขิ อง
มะเรง็ ดวย เชน ในกรณีตวั อยา งของเชียงใหม จะพบวา มะเร็งในอวัยวะทีอ่ ยตู ้ืนจะมคี า %HV สูง
สว นอวยั วะทอี่ ยลู กึ ยากทจ่ี ะไดช น้ิ เนอ้ื มาตรวจทางพยาธวิ ทิ ยา จะมคี า %HV ตาํ่ หากพบวา อวยั วะ
ทอ่ี ยลู กึ มากมคี า %HV สงู จะเปน ทน่ี า สงสยั วา การเกบ็ ขอ มลู ดา น Clinical diagnosis ขาดความ
ครบถวน

คูมือทะเบยี นมะเรง็ ภาคเหนอื โรงพยาบาลมะเรง็ ลาํ ปาง 31

1.1.4 Case finding index
ดัชนนี ด้ี ัดแปลงจากคา Number of notification per case เปนดชั นีทบ่ี อกความครบ
ถว นของการเกบ็ ขอ มลู โดยแบง ขอ มลู เปน 2 ประเภทคอื แหลง ขอ มลู พยาธวิ ทิ ยา กบั แหลง ขอ มลู
อ่ืนท่ีไมใชพยาธิวิทยา คาน้ีรวมคา HV เขากับคาอัตราการไดขอมูลจากผลพยาธิวิทยาเทานั้น
ซ่งึ บงบอกประสทิ ธภิ าพในการเก็บขอ มลู จากเวชระเบียนโดยออม โดยมีสมมุติฐานวา ทกุ รายที่มี
ผลการวินจิ ฉัยทางพยาธิวิทยาควรจะเกบ็ ขอมูลไดจากแหลง อน่ื ดวยคา P ควรมนี อยใกล 0

CF = (1 + HV – P ) / 2
HV = อัตรา Histological verification
P = อตั ราการไดขอมลู จากผลพยาธวิ ิทยาเทา นนั้

1.2 Independent case ascertainment
1.2.1 Independent data setsrestricted data sets เทียบความครบถวน

ของขอมูลกับฐานขอมูลท่ีเก็บขอมูลในพ้ืนท่ีเดียวกัน สวน Comprehensive casa registers
เทียบกับฐานขอมูลที่ใชในการบริหาร เชน ฐานขอมูลของหองยาในการจายยาเคมีบําบัดหรือ
สังคมสงเคราะหของโรงพยาบาล

1.2.2 Re-screening of cases มักทําเปนงานวิจัยหรอื ทําเปน คร้งั คราว โดย
สมุ ทําในชว งเวลาสน้ั โดยมบี คุ ลากรอีกชดุ หน่งึ ทาํ การคน หาผปู วยซา้ํ ซอนกับเจาหนา ทท่ี ะเบียน
มะเรง็ โดยทาํ อยา งละเอยี ดมากทสี่ ดุ และไมบ อกผลแกก นั ขนั้ สดุ ทา ยจงึ มาเทยี บกนั วา การทาํ งาน
ตามปกติบกพรองไปมากนอยแคไหน โดยทั่วไปวิธีน้ีใชงบประมาณสูง จึงไมนิยมทํากันมากนัก
แตช ว ยกระตุนบุคลากรของทะเบยี นมะเร็งใหพ ถิ ถี นั อยตู ลอดเวลาไดด ี

1.2.3 Capture/Recapture method เปนการคาดประมาณความบกพรอง
ของการเกบ็ ขอ มลู อยา งหยาบๆ โดยอาศยั หลกั การทว่ี า ผปู ว ยมะเรง็ รายหนง่ึ ๆ ทส่ี มุ ไดจ ากแหลง หนงึ่
มีโอกาสท่ีจะสุมไดในแหลงขอมูลอ่ืนอีก และจากหลักการน้ีเอง หากรูจํานวนท่ีสุมไดจากแหลง
ขอมูล A อยางเดียว B อยางเดยี ว และทง้ั A และ B กอ็ าจคาํ นวณประมาณจาํ นวนที่อาจไมพบ
ทั้งจากแหลงและ B ไดดวย อาจใชวิธีคํานวณโดยตรง หรือโดยวิธีทางสถิติ Log-linear
modeling จากการศกึ ษาทโี่ รงพยาบาลสงขลานครนิ ทร พบวา มอี ตั ราความไมค รบถว นประมาณ
15.3% (95%CI: 1.2% - 19.9%) อยา งไรก็ตามวธิ นี ้เี ปน วิธปี ระมาณอยางหยาบๆ เทา นั้น

1.2.4 Mortality / Incidence (M/I) ratio โดยทว่ั ไปใชแ หลง ขอ มลู การเสยี ชวี ติ
ดวยมะเรง็ จากแหลงอ่นื นอกทะเบยี นเร็ง เชน ขอมูลของจังหวดั หรอื กระทรวงสาธารณสขุ แตก ็
มักมปี ญ หา Over หรอื Under reported สาํ หรบั มะเร็งในบางอวยั วะ ในมรณบัตรมกั จะพบ
ปญ หาของการแจงตาํ แหนง ทีเ่ ปนมะเร็งท่ไี มจ ําเพาะหรอื ถกู ตอ งนกั เชน แจงมะเรง็ ปากมดลูกวา
เปนมะเร็งมดลูก แจงมะเร็งลําไสแต ไมแนชัดวาสวนไหนเปนตน ทําใหมักเกิดปญหา
Misclassification
32 คมู ือทะเบยี นมะเร็งภาคเหนือ โรงพยาบาลมะเร็งลําปาง

1.3 Historical data method
1.3.1 Stability of incidence rates over time
1.3.2 Comparison of incidence indifferent population
1.3.3 Age-specific incidence curve
1.3.4 Childhood cancer

1.4 Follow up information
ใชส าํ หรับการคาํ นวณอัตรารอดชีพ Survival Analysis และความถูกตองของขอ มลู

โดยแกไขปรบั ปรงุ ขอ มูลเชน เมื่อมีวธิ ีการวินจิ ฉยั ทีด่ ขี ึ้น เมอ่ื มกี ารเปล่ยี นแปลงรักษา ฯลฯ

2. ความเที่ยงตรงของขอมูล (Validity) 33

เปนอัตราสวนของจํานวนผูปวยในทะเบียนท่ีเก็บขอมูลไดถูกตองตรงตามความเปนจริง
ความถกู ตอ งของการบันทกึ ของขอ มูลจากแหลง ตา งๆ ความชาํ นาญในการดึงขอมูลออกมาจาก
แหลง ขอมูล การใหรหัส และตรวจสอบรหัส

2.1 Diagnosis criteria method เปน การประเมนิ รอ ยละของผปู ว ยในทะเบียนทีม่ ี
Criteria ในการวินิจฉัยอยางใดอยา งหน่งึ

2.1.1 Histological verification (%HV) คา นท้ี างทฤษฎคี วรมคี า ใกลเ คยี ง 100%
แสดงถึงความนาเช่ือถือของเกณฑในการวินิจฉัย ซึ่งใชวิธีทางพยาธิวิทยาซึ่งนาเช่ือถือมากที่สุด
แตก็ตองพิจารณาตามความยากงายในการตัดชิ้นเน้ือของอวัยวะนั้นๆ มาตรวจดวยในปจจุบัน
การตรวจดว ยวธิ ีอ่ืน เชน Imaging และ Biomarker อาจใหค วามนา เช่ือถือวาเปน มะเร็งแนนอน
มากข้นึ และบางกรณีกบ็ อกชนิดไดดีข้ึนดว ย โดยมโี อกาสผดิ พลาดนอยลง คานบี้ งบอกถึงความ
นา เชอ่ื ถอื ในการบอกวากอ นเนอ้ื ทเ่ี หน็ นั้นไมใ ชมะเรง็ ทแ่ี พรก ระจายมาจากท่อี น่ื นอกจากน้โี ดย
ทวั่ ไปยังรวมถงึ การวนิ ิจฉัยทาง Cytology และ Hematology ดวยเชนท่ใี ชใ นหนงั สอื Cancer
Incidence in Five Continents

ลกั ษณะบางประการ
- %HV ตํ่าในอวยั วะท่ตี ดั ชนิ้ เน้ือไดยาก
- %HV ต่ําสําหรบั ตาํ แหนงที่ไมช ดั เจน เชน Pharynx NOS ,Leukemia NOS
- %HV ตํา่ เมอื่ DCO สูง
- สาํ หรบั ตาํ แหนงอวยั วะสว นใหญ %HV มีคา สงู ในชายมากกวา หญงิ
- สาํ หรบั All sites มคี า %HV ในผูหญิงมากกวา ผูชาย เน่ืองจากหญิงมมี ะเร็งในตําแหนง
ที่ตดั ชิน้ เนือ้ ไดงายมากวา
2.1.2 Death certificate only (%DCO) การคาํ นวณ DCO ตอ งนาํ ผูปว ยที่
ไดจาก ใบมรณบัตรมาตรวจสอบกับขอมูลในทะเบียน และในแหลงขอมูลอ่ืนกอนจนแนใจแลว

คมู ือทะเบียนมะเร็งภาคเหนอื โรงพยาบาลมะเรง็ ลําปาง

วา ไมมใี นแหลงขอมลู อ่ืนจริงๆ จงึ จะถือวา เปน DCO DCO อาจเกิดจากการทผ่ี ูป ว ยไปรกั ษาใน
โรงพยาบาลอนื่ วธิ แี ก (ลดคา ) คอื การเก็บขอ มูลที่โรงพยาบาลนั้นๆ ดว ยคอื รบั เปน แหลง ขอมูล
หนึ่งของทะเบยี นมะเรง็ เสยี นอกจากน้ี DCO ยงั บงถึงผูปว ยในโรงพยาบาลท่ีไมไ ดเ ก็บทะเบยี น
มะเร็ง หรอื ไมใชมะเร็งจริงๆ ก็ได (หลังจากตรวจสอบแลว)

2.2 Missing information
2.2.1 Primary site unknown (PSU) เปน ตัวบอกมะเร็งแพรก ระจายที่ไมไ ด

หรอื ไมส ามารถตรวจเพม่ิ เตมิ จนพบแหลง ปฐมภมู ไิ ด และอาจมคี า เปน ปฏภิ าคกบั อตั ราการวนิ จิ ฉยั
ทางคลินกิ ของมะเรง็ ในอวยั วะทเี่ ปน แหลง ท่มี ะเร็งแพรก ระจายนน้ั ไปบอ ย เชน ตบั ปอด สมอง

2.2.2 Age unknown
2.2.3 Other missing values
2.2.4 Misclassified information
2.3 Reabstracting and recoding ตดิ ตามตรวจสอบและประเมินความถูกตองของ
การเก็บขอมูลรายการตา งๆ ของผูป ว ยรวมไปถึงการตรวจสอบ การใหรหัส และการกรอกขอมลู
ในทะเบยี นมะเรง็ ซง่ึ ทาํ ใหส ามารถประเมนิ ไดว า ควรทาํ standardization หรอื ฝก อบรมบคุ ลากร
เพ่ิมเตมิ หรือไม
2.3.1 Reabstracting routine cases
2.3.2 Reabstracting of specific cases
2.4 Internal consistency method IARC ไดส รา งโปรแกรมเกบ็ ขอ มลู ทะเบยี นมะเรง็
CANREG แจกใหแกทะเบียนมะเร็งโดยท่ัวไปท่ีตองการใชโปรแกรมนี้สามารถตรวจสอบความ
เขากนั ไดของขอ มูลบางกลมุ และจาํ กัดการปอนขอมูลใหถกู ตองในบางเง่อื นไขได
- Sex and site
- Date of birth / date of diagnosis / Date of death
- Age and date of birth
- No missing information for essential variables
- Valid codes
นอกจากนย้ี งั มโี ปรแกรม CHECK ซง่ึ ในการวเิ คราะหข อ มลู ควรไดใ ชโ ปรแกรมนต้ี รวจสอบ
ความถูกตอ งเพิม่ เตมิ กอ นทุกครง้ั โปรแกรมน้ีสามารถตรวจสอบ
- Validity of individual data items
- Validity of data combination เชน incidence / birth dates, age /
incidence / birth dates, age / site / histology, sex / histology, basis of diagnosis /
histology, site / histology
34 คูมอื ทะเบียนมะเร็งภาคเหนอื โรงพยาบาลมะเรง็ ลาํ ปาง

บทท่ี 7
การวิเคราะหและรายงานขอมูลทะเบียนมะเร็ง

นพ. ดลสุข พงษนกิ ร
นายแพทยชํานาญการพิเศษ โรงพยาบาลมะเรง็ ลาํ ปาง

ในการควบคุมโรคมะเร็งมีตัวชี้วัดหรือคาสถิติที่นํามาใชในการวางแผนรวมถึงประเมิน
ประสิทธผิ ลของการควบคุมปอ งกันและรักษาโรคมะเร็งอยู 4 ประเภทหลัก ไดแ ก

1. การเสียชีวิตจากโรคมะเร็ง (Mortality) คาสถิติท่ีนิยมใชคือ อัตราการเสียชีวิตจาก
โรคมะเรง็ ของประชากร (Mortality rate)

2. การเกดิ โรคมะเรง็ (Incidence) คา สถติ ทิ น่ี ยิ มใชค อื อตั ราการเกดิ โรคมะเรง็ หรอื อตั รา
อุบัตกิ ารณโ รคมะเรง็ ของประชากร (Incidence rate)

3. โอกาสรอดชพี ของผปู ว ยโรคมะเรง็ (Survival) คา สถติ ทิ นี่ ยิ มใชค อื สดั สว นการรอดชพี
ท่ี 5 ป หรือ 10 ป หลงั จากวินิจฉัย (5- or 10-year survival)

4. ความชกุ ของผปู ว ยโรคมะเรง็ ในประชากร (Prevalence) คา สถติ ทิ น่ี ยิ มใชค อื ความชกุ
ท่ี 1 ป หรอื 3 ป หรอื 5 ป (1- or 3- or 5-year prevalence)

ทั้งนี้คาสถิติเหลาน้ีไมควรนํามาใชในการประเมินประสิทธิผลของการควบคุมโรคมะเร็ง
เพียงคา เดยี ว นยิ มใชอยา งนอย 3 คาสถิติ เชน อตั ราการเสียชีวติ จากโรคมะเรง็ อตั ราการเกดิ
โรคมะเร็ง และโอกาสรอดชีพของคนเปนโรคมะเร็งในประชากรน้ันๆ มาแปลผลรวมกัน โดย
คา สถติ เิ หลา นเี้ กอื บทงั้ หมดไดม าจากขอ มลู ทะเบยี นมะเรง็ ระดบั ประชากร (Population-based
Cancer Registry) ในคูมือน้ีจะกลาวถึงการวิเคราะหคาสถิติเบื้องตน ไดแก การวัดการเกิด
โรคมะเรง็ เทา นน้ั เนอื่ งจากเปน จดุ มงุ หมายอนั ดบั แรกของการทาํ ทะเบยี นมะเรง็ ระดบั ประชากร

การวัดการเกิดโรค (Measures of occurrences) 35

ในการวดั การเกิดโรค (Measures of occurrences) ของโรคมะเรง็ วิธีการหลกั ท่ใี ชคอื
การวดั อบุ ตั กิ ารณ (Incidence) ซงึ่ หมายถงึ จาํ นวนผปู ว ยโรคมะเรง็ รายใหมท เี่ กดิ ขน้ึ จากประชากร
กลุมเส่ียงตอการเกิดโรคมะเร็งนั้น นิยมคํานวณเปนอัตราอุบัติการณ (Incidence rate) ของ
โรคมะเรง็ ซ่ึงเทา กบั จํานวนผูปว ยรายใหมที่เกิดขนึ้ หารดว ยผลรวมเวลาเส่ยี งตอ การเกิดโรคของ
ประชากรกลุมเส่ียง โดยการนับเวลาท่ีติดตามท้ังหมดทําไดโดยรวมเวลาท้ังหมดของแตละคนที่
อยูในสภาวะเสี่ยงตอการเกิดโรคขณะอยูในการศึกษา ซึ่งเรียกวา คน-เวลา ท่ีเส่ียงตอการเกิด
โรค (Person-time At Risk)

คูม อื ทะเบียนมะเรง็ ภาคเหนือ โรงพยาบาลมะเร็งลาํ ปาง

ĂêĆ øćĂïč êĆ ĉÖćøèŤ = ÝĞćîüîñðĎš üś ÷øć÷ĔĀöŠìęĊđÖéĉ ×ĚċîĔîðøąßćÖøìĊęÖĞćĀîéĔîߊüÜđüúćìęýĊ ċÖþć

ÝćĞ îüî ௣௘௥௦௢௡ି௧௜௠௘ ìĊęđÿęĊ÷ÜêĂŠ ÖćøđÖéĉ ēøÙĔîßüŠ ÜđüúćìýęĊ Öċ þć

ดดั แปลงจากหนังสอื Cancer epidemiology: principle and methods
ในทางปฏิบัติเราไมสามารถทราบจุดเร่ิมตนของการเสี่ยงเปนโรคมะเร็งในกลุมประชากร
และเราไมส ามารถตดิ ตาม person-time ของผปู ว ยแตล ะรายไดท งั้ หมด จงึ คาํ นวณโดยนบั จาํ นวน
ผูปวยมะเร็งรายใหมที่เกิดขึ้นในรอบป และหารดวยประชากรท่ีเสี่ยงตอการเปนโรคมะเร็งใน
รอบปเ ดียวกัน โดยถือวา ประชากรที่เส่ยี งท้งั หมดเม่อื ตอนเริม่ ตนของป ไดถูกติดตามไปจนครบ
ปน น้ั ๆ และนบั จาํ นวนวา เกดิ โรคมะเรง็ ขนึ้ กคี่ น วธิ นี เ้ี รยี กวา อตั ราอบุ ตั กิ ารณส ะสม (Cumulative
Incidence rate, CIR) ตัวอยางเชน การคํานวณอัตราอุบัติการณของโรคมะเร็งในจังหวัดใด
จังหวัดหน่ึง จะนับจํานวนผูปวยมะเร็งรายใหมที่มีภูมิลําเนาในจังหวัดนั้นท้ังหมด หารดวย
ประชากรคาดประมาณ ณ วันท่ี 1 กรกฎาคม ของปนั้นๆ นิยมรายงานเปนอัตราอุบัติการณ
ตอ ประชากร 1 แสนคนตอป เราเรยี กคาสถิติน้อี ีกอยา งวา อตั ราอุบัตกิ ารณอ ยางหยาบ (Crude
incidence rate) ในทางปฏบิ ตั จิ รงิ ไมน ยิ มวเิ คราะหอ บุ ตั กิ ารณโ รคมะเรง็ เปน รายป แตว เิ คราะห
เปน ชวงเวลาเชน 3 หรือ 5 ป แลว รายงานเปนอตั ราอบุ ัติการณเ ฉลย่ี เปนรายปข องชว งเวลานัน้
(Mean Annual Incidence Rate) เชน ในชว งป พ.ศ.2551 - 2555 อตั ราอบุ ตั ิการณโ รคมะเรง็
เตา นมในเพศหญิงของจงั หวดั ลาํ ปางมคี า เฉล่ยี เทากับ 41.9 รายตอ แสนประชากรตอป
สว นจาํ นวนประชากรทเี่ สยี่ งเพอื่ ความสะดวกนยิ มใชจ าํ นวนประชากรทกุ กลมุ อายทุ งั้ หมด
ของประชากรน้นั แยกตามเพศนาํ มาใชคํานวณ ในบางโรคมะเร็ง เชน มะเร็งในเดก็ ประชากรท่ี
เสย่ี งอาจจะเลอื กแคอ ายไุ มเ กนิ 15 ป เปน ตน มวี ธิ กี ารคาํ นวณได 3 รปู แบบดงั ตวั อยา ง (ตอ งการ
คาํ นวณประชากรชวงเวลา ค.ศ.1980-1984) คอื
36 คมู ือทะเบยี นมะเร็งภาคเหนอื โรงพยาบาลมะเรง็ ลําปาง

ดัดแปลงจากหนงั สอื Cancer Registration: Principles and Methods

1. ถา มรี ายงานจาํ นวนประชากรเปน รายป การคาํ นวณประชากรในชว งเวลาทาํ ไดโ ดยนาํ
ประชากรรายปมาบวกกนั (จาํ นวนประชากรป 1980+1981+1982+1983+1984)

2. ถา มีการรายงานจํานวนประชากรทกุ 3 หรอื 5 หรอื 10 ป แลวปท่รี ายงานเปน ปท อ่ี ยู
กึ่งกลางชวงเวลา การคํานวณทําไดโดยใชจํานวนประชากรในปก่ึงกลางชวงเวลานั้นคูณ
ระยะเวลาของชว งเวลา (ประชากรป 1982 คูณดว ยชวงเวลาคือ 5 ป)

3. ถามีการรายงานจํานวนประชากรเปนบางปในชวงเวลา การคํานวณทําไดโดยหาคา
จาํ นวนประชากรทเี่ พม่ิ หรอื ลดเปน รายปจ ากจาํ นวนประชากรทม่ี กี ารรายงานกอ น จากนนั้ จงึ ใช
จํานวนท่ีเพ่ิมขึ้นหรือลดลงเปนรายปมาคํานวณกับจํานวนประชากรท่ีมีรายงานใหไดจํานวน
ประชากรครบทุกปใ นชว งเวลา แลวจงึ นาํ จํานวนประชากรทุกปมารวมกนั

แหลงขอมูลจํานวนประชากรรายปในประเทศไทยหาไดจากการคาดประมาณแบบ
log-linear จากสํามะโนประชากรที่รายงานโดยสํานักงานสถิติแหงชาติ ซ่ึงมีการทําสัมโน
ประชากรทกุ 10 ป ไดแก พ.ศ. 2543 และ พ.ศ. 2553 และรายงานการคาดประมาณประชากร
ของประเทศไทย พ.ศ. 2553-2583 ของสํานักงานคณะกรรมการพฒั นาการเศรษฐกิจและสังคม
แหง ชาติ

การเปรียบเทียบอัตราอุบัติการณ 37

ในการรายงานการเกดิ โรคมะเรง็ ของแตล ะพนื้ ท่ี ไมค วรรายงานเฉพาะจาํ นวนผปู ว ยมะเรง็
รายใหมเ ทา นนั้ นยิ มคาํ นวณเปน อตั ราอบุ ตั กิ ารณห รอื จาํ นวนผปู ว ยรายใหมต อ จาํ นวนประชากร
ในพนื้ ท่นี ้ันๆ แตท ัง้ นใ้ี นการเปรยี บเทยี บอตั ราอุบตั กิ ารณของแตล ะพน้ื ท่ีวา มากหรือนอ ยตางกัน
อยางไร ไมควรนําอตั ราอุบัตกิ ารณอ ยางหยาบ (Crude Incidence Rate) มาเปรยี บเทียบกัน

คมู ือทะเบยี นมะเรง็ ภาคเหนอื โรงพยาบาลมะเร็งลําปาง

โดยตรง เนอื่ งจาก เพศ และ อายุ เปน ปจจยั กวน (Confounder) ที่สาํ คัญของการเกิดโรคมะเร็ง
โดยสดั สว นของเพศชายและหญงิ ในแตล ะประชากรยอ มแตกตา งกนั จงึ ตอ งคาํ นวณและรายงาน
อตั ราอุบัติการณรวมถงึ คา สถติ ิอนื่ ๆแยกเพศในทุกชนดิ มะเรง็ เชน อตั ราการเกิดโรคมะเร็งปอด
ในเพศชายในจังหวัดเชียงใหมในชวงป พ.ศ.2551-2555 เทากับ 42.8 รายตอแสนประชากร
ตอป และอัตราการเกิดโรคมะเร็งปอดในเพศหญิงในจังหวัดเชียงใหมในชวงปพ.ศ.2551-2555
เทา กบั 30.4 รายตอแสนประชากรตอป สว นปจจยั กวนดา นสดั สว นอายทุ ่ีแตกตา งกนั ในแตล ะ
ประชากร มวี ิธีการคาํ นวณเพือ่ เปรยี บเทยี บกันไดห ลายวิธี ไดแ ก

1. Compare age-specific rates
2. Standardization

• Direct method (Age-standardized Incidence Rate (ASR), Cumulative risk)
• Indirect method (Standardized Incidence Ratio (SIR))
ในที่น้ีจะกลาวถึงเฉพาะ Age-specific rate และ Age-standardized rate เทานั้น
วธิ ีการอ่นื ๆ สามารถศกึ ษาเพิ่มเตมิ ไดจากหนังสอื อางองิ และหนังสอื ดานระบาดวทิ ยา
1. อัตราอบุ ัตกิ ารณเ ฉพาะกลุมอายุ (Age-specific incidence rate)
แสดงการเกิดโรคมะเร็งในแตละกลุมอายุและสามารถใชเปรียบเทียบอัตราการเกิดโรค
ระหวา งประชากรได นยิ มรายงานเปน อตั ราอบุ ตั กิ ารณเ ฉพาะกลมุ อายตุ อ ประชากร 1 แสนคนตอ ป

อัตราอุบตั กิ ารณเฉพาะกลมุ อายุ = จํานวนผปู ว ยรายใหมทเี่ กิดขึน้ ในกลุม อายุทีส่ นใจในชวงเวลาที่กาํ หนด
จาํ นวนประชากรกลมุ เส่ียงในกลมุ อายุท่ีสนใจในชวงเวลาเดยี วกนั

ตวั อยา งการคาํ นวณ age-specific rate ของมะเรง็ เตานมในเพศหญงิ ของจังหวดั ลาํ ปาง
ป พ.ศ. 2551-2555

ÖúöŠč Ăć÷č ÝĞćîüîñšĎðśü÷øć÷ĔĀöŠ ÝĞćîüîðøąßćÖø age-specific rate per
100,000
0-4 0 78385 0.00
5-9 0 91010 0.00
10-14 0 123935 0.00
15-19 0 125010 0.00
20-24 1 86075 1.16
25-29 5 82530 6.06
30-34 13 102595 12.67
35-39 44 138195 31.84

38 คมู อื ทะเบียนมะเร็งภาคเหนอื โรงพยาบาลมะเร็งลาํ ปาง

40-44 103 173435 59.39
45-49 157 196655 79.84
50-54 145 187855 77.19
55-59 101 146145 69.11
60-64 71 99480 71.37
65-69 49 71320 68.70
70-74 49 66470 73.72
75-79 29 55850 51.92
80-84 12 33300 36.04
85+ 5 19930 25.09
Total 784 1878175

ในการเปรียบเทียบทําไดโดยดูจากกราฟอัตราอุบัติการณเฉพาะกลุมอายุ ดังตัวอยางจะ
เหน็ ไดว า อตั ราอบุ ตั กิ ารณข องเมอื ง Cali สงู กวา เมอื ง Birmingham ในทกุ กลมุ อายุ แสดงวา อตั รา
อบุ ัตกิ ารณโรคมะเร็งของเมอื ง Cali สูงกวา เมอื ง Birmingham แตใ นบางครั้งอตั ราอุบตั ิการณ
ของบางพ้ืนที่อาจจะสูงกวาในบางชวงกลุมอายุ และตํ่ากวาในบางชวงอายุ การแปลผลจะ
คอ นขา งลําบากจงึ นยิ มคํานวนหาคาสถติ ิทส่ี ามารถเปรียบเทยี บกนั ไดโดยตรง

คมู ือทะเบียนมะเร็งภาคเหนอื โรงพยาบาลมะเร็งลําปาง 39

ดดั แปลงจากหนังสือ Cancer epidemiology: principle and methods
2. อตั ราอุบตั ิการณป รบั อายมุ าตรฐาน (age-standardized incidence rate, ASR)

การควบคมุ อทิ ธพิ ลของอายนุ อกจากจะใชก ารเปรยี บเทยี บอตั ราอบุ ตั กิ ารณใ นแตล ะกลมุ
อายรุ ะหวา งประชากรโดยตรงซงึ่ อาจมคี วามยงุ ยากในการแปลผล จงึ มวี ธิ กี ารคาํ นวณโดยสมมติ
ใหทั้งประชากรท่ีจะเปรียบเทียบท้ังสองกลุมมีโครงสรางประชากรท่ีคลายกัน แลวจึงหาคา
อุบัติการณมาเปรียบเทียบกัน โดยวิธีที่นิยมไดแก วิธีการปรับอัตรามาตรฐานโดยตรง (direct
method of standardization) คํานวณเปนอัตราอุบัติการณปรับอายุมาตรฐาน (age-
standardized incidence rate, ASR) โดยหลักการคือแปลงโครงสรางอายุประชากรในทุก
ประชากรใหมีโครงสรางอายุเหมือนกัน คือเปนประชากรมาตรฐานโลก (world standard
population) ซง่ึ มคี า คงทต่ี ามชว งอายดุ งั น้ี

40 คูม ือทะเบยี นมะเรง็ ภาคเหนอื โรงพยาบาลมะเรง็ ลาํ ปาง

ÖúčŠöĂć÷č (ð)Ř ēúÖ (Wi) ÷čēøð
0-4 12000 8000
5-9 10000 7000
10-14 9000 7000
15-19 9000 7000
20-24 8000 7000
25-29 8000 7000
30-34 6000 7000
35-39 6000 7000
40-44 6000 7000
45-49 6000 7000
50-54 5000 7000
55-59 4000 6000
60-64 4000 5000
65-69 3000 4000
70-74 2000 3000
75-79 1000 2000
80-84 500 1000
85+ 500 1000
100,000 100,000
øüö

ในการคํานวณ ASR จะเร่ิมตนจากการคํานวณอัตราอุบัติการณเฉพาะกลุมอายุ (age-
specific incidence rate) สําหรบั แตละชว งอายุ แลว นํามาคูณกับจาํ นวนประชากรมาตรฐาน
ของแตล ะชว งอายุ จากนน้ั หาผลรวมของคา ดงั กลา ว หารดว ยจาํ นวนประชากรมาตรฐานทกุ กลมุ
อายุ ซึ่งมีสมการทางสถิติดงั น้ี

ASR = σሺ௔೔ൈ௪೔ሻ

σ௪೔

โดยที่ a คอื age-specific incidence rate,w คือ จํานวนประชากรมาตรฐานและ i คอื
ชนั้ ตางๆ ของชว งอายุ จาก 0-4 ถงึ 85+

คูม ือทะเบยี นมะเรง็ ภาคเหนือ โรงพยาบาลมะเร็งลาํ ปาง 41

ตวั อยา งการคาํ นวณ ASR ของมะเร็งเตานมในเพศหญิงของจังหวัดลําปาง ป พ.ศ. 2551-2555
age-specific rate per World standard
ÖúčöŠ Ăć÷č 100,000 (ai) population (wi) ai X wi

0-4 0.00 12000 0

5-9 0.00 10000 0

10-14 0.00 9000 0

15-19 0.00 9000 0

20-24 1.16 8000 9294.22

25-29 6.06 8000 48467.22

30-34 12.67 6000 76027.1

35-39 31.84 6000 191034.4

40-44 59.39 6000 356329.5

45-49 79.84 6000 479011.5

50-54 77.19 5000 385936

55-59 69.11 4000 276437.8

60-64 71.37 4000 285484.5

65-69 68.70 3000 206113.3

70-74 73.72 2000 147434.9

75-79 51.92 1000 51924.8

80-84 36.04 500 18018.02

85+ 25.09 500 12543.9

Total 100000 2544057

σሺܽ௜ ൈ ‫ݓ‬௜ሻ ൌ ʹͷͶͶͲͷ͹
σ‫ݓ‬௜ ൌ ͳͲͲͲͲͲ

ASR = ଶହସସ଴ହ଻

ଵ଴଴଴଴଴

ASR = 25.4

น่ันคือ อัตราอุบัติการณปรับอายุมาตรฐานโลกของมะเร็งเตานมในเพศหญิงของจังหวัด
ลําปางในชว งป พ.ศ.2551-2555 เทา กับ 25.4รายตอแสนประชากรตอปทัง้ นค้ี า ปรบั มาตรฐาน
น้ีเปนคาที่สมมติข้ึนไมใชคาจริง คํานวณข้ึนเพ่ือใชเปรียบเทียบอุบัติการณระหวางประชากร
เทาน้ัน จงึ ไมควรนาํ ไปใชใ นกรณีทต่ี อ งการหาคา การเกิดโรคจริงในประชากรน้นั ๆ
42 คมู อื ทะเบียนมะเรง็ ภาคเหนือ โรงพยาบาลมะเร็งลาํ ปาง

โดยสรปุ ในการคาํ นวณและรายงานอตั ราอบุ ตั กิ ารณน ยิ มแสดงอตั ราอบุ ตั กิ ารณอ ยา งหยาบ
(Crude rate) ซ่ึงเปนคาท่ีเกิดข้ึนจริงในประชากรนั้น และแสดงคาอัตราอุบัติการณปรับอายุ
มาตรฐาน(Age-standardized rate) เพอื่ ใชใ นการเปรยี บเทยี บกบั ประชากรหรอื พน้ื ทอ่ี น่ื ๆ และ
แสดงคาอัตราอุบัติการณเฉพาะกลุมอายุ (Age-specific rate) เพื่อแสดงรายละเอียดในแตละ
ชว งอายุ โดยคาสถติ ทิ ี่กลา วมาทงั้ หมดควรคาํ นวณแยกตามเพศชายและหญิง

การวเิ คราะหข อ มลู และการรายงานของทะเบยี นมะเรง็ ระดบั โรงพยาบาล (hospital-
based cancer registry)

เนื่องจากการเก็บขอมูลทะเบียนมะเร็งระดับโรงพยาบาลเปนการเก็บขอมูลผูปวยมะเร็ง
รายใหมที่มาเขารับบริการที่โรงพยาบาล ซึ่งบางครั้งอาจจะไดรับการวินิจฉัยและรับการรักษา
จากโรงพยาบาลอื่นมากอนหนาแลว จึงไมสามารถวิเคราะหอุบัติการณโรคมะเร็งท่ีแทจริงได
นอกจากน้ีผูปวยที่มารับบริการอาจมาจากหลายพ้ืนท่ีทําใหไมสามารถวิเคราะหเปนอัตราผูปวย
ใหมไดเน่ืองจากไมทราบจํานวนประชากรท่ีแทจริงซ่ึงตางจากการทําทะเบียนมะเร็งระดับ
ประชากร ดงั น้นั ในการวเิ คราะหขอมลู ทะเบียนมะเร็งระดบั โรงพยาบาลจงึ วเิ คราะหเปน จํานวน
และรอยละของผูปวยรายใหมท่ีมาเขารับบริการเพื่อแสดงถึงปริมาณและแนวโนมของจํานวน
ผปู ว ยใหม โดยสามารถวเิ คราะหแ ละรายงานจาํ นวนและรอ ยละ รวมทกุ โรคมะเรง็ และแยกชนดิ
ของโรคมะเรง็ และผลพยาธวิ ิทยา (10 อันดับแรก หรอื โรคมะเร็งท่เี ปนจุดเดน ในการใหบริการ
ของโรงพยาบาล) นอกจากน้ันสามารถวิเคราะหแยกตามตัวแปรสําคัญท่ีเก็บในทะเบียนมะเร็ง
เชน เพศ อายุ ปท ่ีมารับบริการ จังหวัดหรอื รพ. ตนสังกดั ระยะของโรค อวัยวะท่แี พรกระจาย
วิธกี ารวนิ จิ ฉัยและรักษา เปนตน

คมู อื ทะเบียนมะเร็งภาคเหนือ โรงพยาบาลมะเร็งลําปาง 43

เอกสารอางอิง

1. สุพรรณี พรหมเทศ. วิทยาการระบาดโรคมะเร็ง : หลักการและวิธีการ. ขอนแกน:
โรงพมิ พมหาวิทยาลยั ขอนแกน; 2554.

2. หัชชา ศรปี ลัง่ . รายงานโครงการวเิ คราะหค ณุ ภาพขอ มลู มะเร็งและศกึ ษาสถานการณ
โรคมะเร็งและความสัมพันธกับแนวโนมและการกระจายของปจจัยเสี่ยงจากแหลงขอมูลตางๆ.
สาํ นักงานกองทุนสนับสนนุ การสรา งเสริมสุขภาพ (สสส.); 2553.

3. Boyle P, Parkin DM. Statistical methods for registries. In: Jensen OM,
Parkin DM, MacLennan R, Muir CS, Skeet RG, editors. Cancer Registration: Principles
and Methods. Lyon, International Agency for Research on Cancer; 1991: p.126-58.

4. Dos Santos Silva I. Cancer epidemiology: principle and methods. Lyon,
International Agency for Research on Cancer; 1999.

5. สํานักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ. การคาดประมาณ
ประชากรของประเทศไทย พ.ศ. 2553-2583. กรุงเทพมหานคร: สํานักงานคณะกรรมการ
พฒั นาการเศรษฐกจิ และสังคมแหง ชาติ; 2556.
44 คูมอื ทะเบยี นมะเร็งภาคเหนอื โรงพยาบาลมะเร็งลําปาง

ภาคผนวก

คมู ือทะเบียนมะเร็งภาคเหนือ โรงพยาบาลมะเรง็ ลาํ ปาง 45

โปรแกรมบันทึกขอมูลทะเบียนมะเร็ง

โปรแกรม CanReg5

CanReg เปนโปรแกรมแบบ Open-Source พัฒนาโดย
สมาคมโรคมะเร็งนานาชาติ (IACR) เพ่อื เปนโปรแกรมทีใ่ ชสาํ หรับ
บันทึก,เก็บขอมูล,ตรวจสอบขอมูล และวิเคราะหขอมูลทะเบียน
มะเร็งระดับประชากร โปรแกรม CanReg ปรับปรุงใหทันสมัย
ตอ การตรวจสอบขอ มลู ทะเบยี นมะเรง็ ตามแนวทางมาตรฐานสากล
ทั้งการใหระหัสโรคมะเร็งตาม ICD-O3rd version ลาสุดคือ
CanReg Version5 มีการพฒั นาใหมีคุณสมบัตคิ อื

- ใชงานพรอ มกันในหลายๆเครอ่ื ง
- สามารถเพม่ิ ตวั แปรใหม (สรา งตวั แปรใหมไดเอง)
- บนั ทกึ แหลงขอมูลไดห ลายแหลงขอ มูล
- จัดรูปแบบการบันทกึ ขอมูลได
Canreg 5 มหี ลายภาษารวมทง้ั ภาษาไทยสามารถ download ไดฟ รจี าก Website IACR
www.iacr.com.fr/canreg5.htm การติดตั้งโปรแกรม Canreg5 สามารถเขาไป Download
จาก www.iacr.com.fr/canreg5.htm หรือ จาก Website ทะเบียนมะเร็งwww.lpch.go.th/
lpch/index.php?opt=cancerregistry&page=3

ขั้นตอนการติดตั้ง

1. ในการติดตั้ง Canreg5 นั้นในแตละเครื่องที่ตองการใชงานโปรแกรมตองทําการ
ตดิ ต้ังโปรแกรม Java Runtime กอ นทาํ การตดิ ตง้ั Canreg5 แตถ า ผใู ชง านไมแนใ จวา เคร่อื งนัน้
มโี ปรแกรม Java Runtime หรอื ไมใ หต รวจสอบดงั นี้ ไปที่ Start>Control Panel ใหต รวจสอบ
วา มีโปรแกรมหรือไมถ า มอี ยูแลว ใหทําการติดตัง้ Canreg5 ไดเ ลย ถาไมมใี หทาํ การ Download
Java Runtime มาติดตั้งตามลิงค https://java.com/en/download/chrome.jsp?
locale=en

2. เม่อื ทําการตดิ ตั้ง Java เสรจ็ ให Copy Folder ท่อี ยใู น Database ทั้ง 3 Folder
1. Canreg Client 2. Canreg Server 3. Canreg ไปไวใน My Documents ของเคร่อื งผใู ช
งาน และทําการ Run โปรแกรมจากหนา Desktop จะไดหนา ตางขึ้นมาแบบนใี้ หคลกิ Login to
Canreg เมือ่ คลิกท่ี Login to Canreg แลว ใหไปหัวขอ Setting
46 คมู อื ทะเบยี นมะเร็งภาคเหนอื โรงพยาบาลมะเร็งลําปาง

3. รปู แบบทีจ่ ัดทาํ มานเ้ี ปนการใชง านเบอ้ื งตนสําหรับ User ทใี่ ชง านแบบ Network
สามารถใชงานพรอมกันไดมากกวา 1 เครื่อง ในสว นน้เี ราจะทําการ Login เปนแบบ Network
ซงึ่ เคร่อื งท่ี Login เขา ไปใชง านจะทําหนา ท่ีเปน เครื่อง Client กอ นทีจ่ ะ Login เขาใชงานเรา
จาํ เปนตองตั้งคา ตา งๆกอ น

4. เขาใชง านในสวนของ Server URL ใหใ สเ ปน IP Address ของเครอ่ื ง Server ทีเ่ รา
จะเช่ือมตอ ยกตัวอยางเชน (192.168.101.250) Code ชื่อทะเบียนมะเร็งใหใสเปนตัวยอ 3
อักษรเชน Hospital (HOS) และทาํ การ Launch server และ Add server to list หัวขอ
Advanced ใหเลอื ก Automatically launch local server on startup เพอื่ ความสะดวกใน
การ Login ครงั้ ตอ ไปตวั โปรแกรมกอจะ Launch Server ใหอตั โนมัติ

คูมือทะเบียนมะเรง็ ภาคเหนอื โรงพยาบาลมะเร็งลาํ ปาง 47