คู่มือและวิธีปฏิบัติงานความปลอดภัยทางชีวภาพ

คำนำ

ศูนย์วิจัยและพัฒนำกำรสัตวแพทย์ภำคใต้ตอนบนเป็นองค์กรหลักทำงวิชำกำรด้ำนสุขภำพสัตว์ ในกำร
ตรวจวินิจฉัยโรคในสัตว์ และกำรตรวจสอบมำตรฐำนสินค้ำปศุสัตว์ รวมไปถึงกำรศึกษำวิจัยด้ำนสุขศำสตร์
สุขอนำมัยในสตั ว์ เพื่อให้ได้ข้อมูลสนับสนุนกำรควบคุมป้องกันโรค กำรปฏิบัติงำนดังกล่ำวมคี วำมเก่ียวข้องกบั เชื้อ
จุลชีพ สำรเคมี และวัตถุตัวอย่ำง จึงมีควำมเสี่ยงสูงต่อผู้ปฏิบัติงำนที่อำจได้รับอันตรำยจำกกำรติดเชื้อหรือกำร
สัมผัสสำรพิษ หรืออำจก่อให้เกิดกำรปนเปื้อนสู่สิ่งแวดล้อม ในขณะเดียวกันมีภัยต่ำงๆที่อำจเกิดขึ้นตำมธรรมชำติ
หรือกำรกระทำของบุคคลที่อำจก่อควำมเสียหำยต่อชีวิตและทรัพย์สิน หรือมีผลกระทบต่อกำรทำงำน เช่น กำร
โจรกรรม วำตภัย อัคคภี ยั ภัยแลง้ และอทุ กภัย เปน็ ตน้

คณะทำงำนควำมปลอดภยั และควำมมัน่ คงทำงชีวภำพ และคณะทำงำนรักษำควำมปลอดภัยศนู ย์วจิ ัยและ
พัฒนำกำรสัตวแพทยภ์ ำคใตต้ อนบน ได้เหน็ ควำมสำคญั ของกำรมีมำตรกำรป้องกนั กำรเกดิ เหตทุ ำงควำมปลอดภัย
และควำมมนั่ คงทำงชีวภำพ และภัยต่ำงๆ จึงไดจ้ ัดทำคู่มือและวิธีปฏิบัตงิ ำนควำมปลอดภัยทำงชีวภำพ เพอ่ื ให้
บุคลำกรที่เกีย่ วขอ้ งทุกคนต้องทรำบ และมคี วำมเข้ำใจวิธีปฏบิ ตั งิ ำนให้เกิดควำมปลอดภัยตอ่ ตนเองและสิ่งแวดลอ้ ม
สำมำรถปอ้ งกัน รบั มือ บรรเทำควำมรนุ แรงของเหตุกำรณ์ทไ่ี ม่คำดคดิ ได้อย่ำงมีประสิทธิภำพ โดยคมู่ อื ฉบับน้ไี ด้มี
กำรปรบั ปรุงและแก้ไขข้อมลู ประจำปี 2565 เพ่ือควำมถกู ต้อง สมบูรณ์และทันเหตุกำรณย์ ง่ิ ขึน้

คณะผู้จดั ทำ
มกรำคม 2565

สารบัญ

ส่วนที่ : 1 ความปลอดภยั ในการปฏิบัติงานด้านเชื้ออนั ตราย.......................................................................................................................................... 1
การจดั การตวั อยา่ งส่งตรวจ....................................................................................................................................................................................... 2
การขนส่งตวั อยา่ งส่งตรวจระหว่างหอ้ งปฏบิ ตั ิการ .............................................................................................................................................. 2
การจดั การตวั อยา่ งส่งตรวจในหอ้ งปฏิบตั กิ าร...................................................................................................................................................... 6
การแยกซีรัมจากสตั วป์ ่ วย.................................................................................................................................................................................... 7
การเพาะแยกเช้ือและการเพาะเล้ียงเช้ือ ................................................................................................................................................................ 9
การเพาะแยกเช้ือในไข่ฟัก……………………………………………………………………………………………………………………….10
ขอ้ ปฏบิ ตั ิเพื่อความปลอดภยั ดา้ นเช้ืออนั ตราย………………………………………………………………………………………………………11
การใชเ้ ขม็ และไซริงค…์ ………………………………………………………………………………………………………………………...11
การทิง้ เขม็ และใบมีดผา่ ตดั ………………………………………………………………………………………………………………………12
การเกบ็ และทิ้งเครื่องแกว้ ท่ีแตกหกั …………………………………………………………………………………………………..…………12
การใชไ้ ปเปตแกว้ .............................................................................................................................................................................................. 13
การจดั การตวั อยา่ งหลงั การวเิ คราะหเ์ สร็จแลว้ ........................................................................................................................................................14
การกำจดั ตวั อยา่ งส่งตรวจ.................................................................................................................................................................................. 14
การทิง้ ไข่ฟักที่ผา่ นการฉีดเช้ือ ........................................................................................................................................................................... 14
การจดั การเพลทเพาะเช้ือ................................................................................................................................................................................... 14
การทำลายตวั อยา่ งหลงั จากวิเคราะห์เสร็จแลว้ ................................................................................................................................................... 15
การจดั การอุปกรณป์ นเป้ื อนเช้ือแบคทีเรีย ......................................................................................................................................................... 15
การกำจดั ของเหลือใชใ้ นงานชีวโมเลกลุ ............................................................................................................................................................ 15
การทิง้ เพลทจากการทดสอบทางซีรมั วิทยา ....................................................................................................................................................... 15
การจดั การเช้ืออนั ตรายหกหล่น ..............................................................................................................................................................................16
กรณีเช้ือหกหลนในตชู ีวนิรภยั ........................................................................................................................................................................... 16
กรณีเช้ือหกหลนนอกตูชีวนิรภยั ........................................................................................................................................................................ 16
กรณีเช้ือหกรดร่างกาย ....................................................................................................................................................................................... 17
ข้นั ตอนปฏิบตั ิงำนมำตรฐำนของเจำ้ หนำ้ ที่ทำควำมสะอำดหอ้ งปฏบิ ตั ิกำร.................................................................................................................18
ข้นั ตอนกำรจดั กำรขยะตดิ เช้ือ (Biological waste management system).......................................................................................................................19

ส่วนที่ : 2ความปลอดภยั ในการปฏิบัติงานเกย่ี วกบั สารเคมี..........................................................................................................................................21
การปฏิบตั ิงานในหอ้ งปฏิบตั ิกำรเคมแี ละวตั ถุอนั ตราย............................................................................................................................................22
การจดั เกบ็ สารเคมี ..................................................................................................................................................................................................24
อนั ตรายท่ีเกิดจากปฏิกิริยาของสารเคมีท่ีเขา้ กนั ไม่ได้.............................................................................................................................................25
การจดั การเมอ่ื เกิดอุบตั ิเหตุหรือเหตฉุ ุกเฉินในหอ้ งปฏบิ ตั กิ ารสารเคมีและวตั ถุอนั ตราย .........................................................................................27
สารเคมหี กหล่นหรือร่วั ไหล.............................................................................................................................................................................. 27
สารเคมีหกรดผิวหนงั หรือลำตวั ..……………………………………………………………………………………………………………….28
การเกิดเพลิงไหม้............................................................................................................................................................................................... 29
ขอ้ ปฏบิ ตั ิกรณีอุบตั เิ หตุจากการใชแ้ กส๊ หุงตม้ .................................................................................................................................................... 30
สารพษิ (Poisons) ............................................................................................................................................................................................... 30

วธิ ีปฏิบตั ิเมื่อถูกสารมพี ิษ........................................................................................................................................................................................31
เมอ่ื สารมีพิษเขา้ ทางปาก.................................................................................................................................................................................... 31
เมอื่ สารมีพิษเขา้ ทางจมูก ................................................................................................................................................................................... 32
วิธีปฏบิ ตั ผิ ทู้ ี่ไดร้ ับสารพิษทางผวิ หนงั ............................................................................................................................................................... 32
วธิ ีปฏิบตั ิเมอื่ สารเคมีเขา้ ตา................................................................................................................................................................................ 32
การถูกแกว้ หรือของมคี มบาด ............................................................................................................................................................................ 32
การถูกน้ำลวกหรือผวิ หนงั ไหมเ้ นื่องจากสัมผสั ของร้อน ................................................................................................................................... 33

การกำจดั ของเสียและส่ิงปนเป้ื อนจากห้องปฏบิ ตั ิการเคมี.......................................................................................................................................33
ของเสียที่สามารถกำจดั ไดเ้ อง............................................................................................................................................................................ 33
ของเสียที่ตอ้ งบำบดั กอ่ นทิ้ง............................................................................................................................................................................... 34
ของเสียที่ตองส่งกำจดั ....................................................................................................................................................................................... 35
ของเสียกลุม่ พเิ ศษ.............................................................................................................................................................................................. 35

ส่วนที่ : 3การใชอ้ ุปกรณ์ป้องกันส่วนบคุ คล..................................................................................................................................................................36
การใชอ้ ุปกรณ์ป้องกนั ส่วนบคุ คล...........................................................................................................................................................................37
การสวมถงุ มือชนิดใชค้ ร้ังเดียว.......................................................................................................................................................................... 38
การถอดถุงมอื ท่ีใชแ้ ลว้ ...................................................................................................................................................................................... 38
การใชห้ นา้ กากอนามยั (Surgical mask) ............................................................................................................................................................ 38
การใชห้ นา้ กากชนิดN95 และหนา้ กากกรองอากาศ........................................................................................................................................... 39
การสวมเส้ือกาวนส์ ำหรับห้องปฏบิ ตั กิ าร หรือเส้ือคลุมสำหรับผำ่ ซาก ....... ...................................................................................................... 40
การสวมแว่นตานิรภยั (safety glasses) ครอบตา (goggle) บงั หนา้ (face shield) ................................................................................................ 40
การสวมหมวกคลุมผมชนิดตวั หนอน................................................................................................................................................................ 41
การสวมถงุ คลมุ รองเทำ้ ..................................................................................................................................................................................... 36
การลำ้ งมือ ..............................................................................................................................................................................................................41
การลำ้ งดว้ ยสบเู่ หลวผสมน้ำยำฆ่ำเช้ือ................................................................................................................................................................ 42

ส่วนท่ี: 4 การป้องกันภยั ด้านต่างๆ................................................................................................................................................................................45
1. มาตรการป้องกนั และระงบั อคั คภี ยั .....................................................................................................................................................................46
แผนป้องกนั และระงบั อคั คภี ยั ........................................................................................................................................................................... 46
1. แผนก่อนเกิดเหตุเพลิงไหม้ (ภาคผนวก 1).......………………………………………………………………………………………………46
2. แผนขณะเกิดเหตุเพลิงไหม.้ ........................................................................................................................................................................... 47
3. แผนหลงั เกิดเหตเุ พลิงไหม้ (ภาคผนวก 4)......………………………………………………………………………………………………..47
2.มาตรการการดูแลป้องกนั ทรพั ยส์ ินภายในศูนยว์ ิจยั และพฒั นาการสตั วแพทยภ์ าคใตต้ อนบน .............................................................................49
1. มาตรการกลางดา้ นการดูแลป้องกนั ทรพั ยส์ ินภายในอาคารสำหรับผูร้ บั จา้ งเหมาบริการ ............................................................................... 49
2. มาตรการกลางดา้ นการดูแลป้องกนั ทรพั ยส์ ินภายในอาคารสำหรบั เจา้ หนา้ ที่ของศนู ยว์ จิ ยั และพฒั นาการสัตวแพทยภ์ าคใตต้ อนบน ............ 49
3. มาตรการดแู ลทรัพยส์ ินบริเวณประตูทางเขา้ –ออกของศูนยฯ์ ……………………………………………………………………………….50
3.มาตรการการดแู ลป้องกนั น้ำทว่ มในศูนยว์ ิจยั และพฒั นาการสตั วแพทยภ์ าคใตต้ อนบน.......................................................................................51
4.มาตรการการดแู ลป้องกนั วาตภยั ในศูนยว์ จิ ยั และพฒั นาการสตั วแพทยภ์ าคใตต้ อนบน........................................................................................52

5.มาตรการป้องกนั ตวั บคุ คล อาคารสถานท่ีและอปุ กรณ์อเิ ลก็ ทรอนิกส์จากฟ้าผ่า...................................................................................................48

มาตรการป้องกนั ตวั บุคคลจากฟ้าผ่า .................................................................................................................................................................. 48
มาตรการป้องกนั อาคารสถานท่ีจากฟ้าผา่ .......................................................................................................................................................... 49
มาตรการป้องกนั อปุ กรณ์อิเลก็ ทรอนิกส์จากฟ้าผา่ ............................................................................................................................................. 50
6.มาตรการป้องกนั ภยั แลง้ ...................................................................................................................................................................................... 51

ส่วนท่ี: 5 ภาคผนวก .....................................................................................................................................................................................................52
แบบฟอร์มรายงานอบุ ตั ิเหตุ .................................................................................................................................................................................... 53
ฉลากสารเคมเี ส่ือมสภาพ........................................................................................................................................................................................ 55
ฉลากของเสียจากหอ้ งปฏิบตั ิการ ............................................................................................................................................................................ 56
แบบฟอร์มการติดตามตรวจสอบ............................................................................................................................................................................ 57
หวั ขอ้ การติดตามตรวจสอบ.................................................................................................................................................................................... 59
แบบสุ่มติดตามการปฏิบตั ิงานรักษาความปลอดภยั ................................................................................................................................................ 64
ภาคผนวก 1 แผนกอ่ นเกิดเหตเุ พลิงไหม้................................................................................................................................................................. 65
ภาคผนวก 2 แผนขณะเกิดเหตุเพลิงไหม้................................................................................................................................................................. 66
ภาคผนวก 4 แผนผงั หลงั เกิดเพลิงไหม้ ................................................................................................................................................................... 69
หลกั " 5 ตอ้ ง” ป้องกนั ไฟ........................................................................................................................................................................................ 71
วิธีใชเ้ คร่ืองดบั เพลงิ แบบมอื ถือ............................................................................................................................................................................... 72
ความรู้เบ้ืองตน้ เพอ่ื พน้ อคั คภี ยั ................................................................................................................................................................................ 73
ข้นั ตอนท้งั 4เม่ือมไี ฟไหม้ ....................................................................................................................................................................................... 74
เอกสารหมายเลข 1 : มาตรการดา้ นรกั ษาความปลอดภยั ในศูนยว์ จิ ยั และพฒั นาการสัตวแพทยภ์ าคใตต้ อนบนสำหรับพนกั งานรกั ษาความปลอดภยั ….. 75
เอกสารหมายเลข 2 : มาตรการดา้ นรกั ษาความปลอดภยั ในศูนยว์ ิจยั และพฒั นาการสัตวแพทยภ์ าคใตต้ อนบนสำหรับผูร้ บั จา้ งเหมาบริการ ........... 76
เอกสารหมายเลข 3 : มาตรการดา้ นรกั ษาความปลอดภยั ในศูนยว์ จิ ยั และพฒั นาการสตั วแพทยภ์ าคใตา้ หรับผูร้ บั จา้ งเหมาปรับปรุงอาคาร ............. 78
เอกสารหมายเลข 4 : มาตรการดา้ นรกั ษาความปลอดภยั ในศนู ยว์ จิ ยั และพฒั นาการสัตวแพทยภ์ าคใตต้ อนบนสำหรบั ผูร้ บั เหมาสถานที่ก่อสร้าง
(ภายนอกอาคาร).....................................................................................................................................................................................................80
เอกสารหมายเลข 5 : มาตรการรักษาความปลอดภยั ภายในศูนยว์ จิ ยั และพฒั นาการสตั วแพทยภ์ าคใตต้ อนบนสำหรบั หวั หนา้ ห้องปฏบิ ตั ิการ…….82
เอกสารหมายเลข 6 : มาตรการดา้ นรกั ษาความปลอดภยั ในศนู ยว์ ิจยั และพฒั นาการสตั วแพทยภ์ าคใตต้ อนสำหรับเจา้ หนา้ ที่ดูแลอำคำร(นกั การ) .. 83
เอกสารหมายเลข 7 : มาตรการดูแลทรพั ยส์ ินบริเวณประตทู างเขา้ -ออกศูนยว์ จิ ยั และพฒั นาการสัตวแพทยภ์ าคใตต้ อนบน.................................... 86
เอกสารหมายเลข 8 : สรุปผลการติดตามตรวจสอบและประเมินผลการปฏบิ ตั งิ านรกั ษาความปลอดภยั ทางห้องปฏบิ ตั กิ ารประจำปี 2560.............. 87
เอกสารหมายเลข 9 : แผนงานในเร่ืองความปลอดภยั ของห้องปฏบิ ตั ิการศูนยว์ ิจยั และพฒั นาการสตั วแพทยภ์ าคใตต้ อนบน………………………89

1

สวนที่ 1
ความปลอดภยั ในการปฏิบตั งิ านดานเชือ้ อันตราย

2

สวนที่ 1 : ความปลอดภัยในการปฏิบัติงานดานเช้ืออันตราย

การจัดการตัวอยา งสงตรวจ

การขนสงตัวอยางสงตรวจระหวางหองปฏิบัติการ

จุดประสงค
เพ่ือกำหนดหลักเกณฑและวธิ ปี ฏบิ ตั งิ านท่ีเหมาะสม ใหก ับเจาหนาที่หอ งปฏิบัติการตา งๆ ของศนู ยว จิ ัย

และพัฒนาการสตั วแพทยภ าคใตตอนบน เพื่อใหเกิดความปลอดภยั ทางชวี ภาพแกผ ูป ฏบิ ัติและส่ิงแวดลอมขณะ
ทำการขนสง สิ่งตรวจติดเชอ้ื ระหวา งหอ งปฏบิ ตั ิการ
หลกั การ

ส่งิ สงตรวจจากสัตวท่ีอยูในสภาพสดใหถือเปนสิ่งสงตรวจติดเชื้อ ซงึ่ อาจมเี ช้อื กอโรคท่ีเปนอันตรายตอ
มนุษยและสตั ว จึงตองระมัดระวงั การแพรกระจายสูผูปฏิบัติและสิ่งแวดลอม โดยใชระดับความปลอดภัยทาง
ชวี ภาพตามที่เหมาะสม

ขอบขา ย
การขนสงส่ิงสงตรวจจากสัตวระหวางหองปฏบิ ัติการครอบคลุมต้ังแตส ถานท่ีรับสิ่งสงตรวจ การบรรจุ

และขนสงสิ่งสงตรวจไปยังหองปฏิบัติการและการเปดภาชนะบรรจุสิ่งสงตรวจ ณ หองปฏิบัติการที่ทำการ
ทดสอบ

นิยาม
1. ตัวอยางสงตรวจเพื่อการชันสูตร หมายถึง ตัวอยาง ซาก เนื้อเยื่อ เลือด อุจจาระ ปสสาวะ และ
swab ของสตั ว ที่อยใู นสภาพสด สง ตรวจเพื่อหาสาเหตุของความผดิ ปกติ หรือโรค เปน ตน
ตัวอยางสงตรวจเพื่อตรวจวิเคราะหคุณภาพ หมายถึง ตัวอยางที่ไดมาจากสภาวะปกติ เชนสัตว
สุขภาพดี หรือตัวอยางเพื่อการบริโภค ไมไชตัวอยางจากสัตวปวย สงตรวจเพื่อวิเคราะหคุณภาพ
ของตวั อยางน้ันๆ ไดแ ก เน้ือสัตว นม อาหารสัตว ปสสาวะ เปนตน
2. สถานที่รับสิ่งสงตรวจ หมายถึง บริเวณ หรือพื้นที่ที่จัดไวเพื่อจัดวาง และตรวจสภาพความ
เหมาะสมของสงิ่ สง ตรวจรวมถึงหอ งผาซาก
3. หองปฏิบัติการ หมายถึง หองปฏิบัติการตางๆ ของศูนยวิจัยและพัฒนาการสัตวแพทยภาคใต
ตอนบน

3

อา งองิ
1. สถาบันสขุ ภาพสัตวแ หงชาติ. 2551. คมู ือความปลอดภยั ทางชวี ภาพสำหรับหองปฏิบัติการ.

กรมปศสุ ัตว. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 201 หนา.

2. BMBL Section III, Laboratory Biosafety Level Criteria, CDC
http://www.cdc.gov/OD/ohs/biosfty/bmbl4/bmbl4s3.htm

วสั ดุและอุปกรณ
1. อุปกรณป องกันสวนบุคคล
2. เพลทปลอดเชื้อ ถงุ พลาสตกิ เย็นชนดิ มซี ปิ เพื่อบรรจุตัวอยา งสง ตรวจ
3. นำ้ ยาฆาเชื้อสำหรบั ทำความสะอาดพนื้ ผิว
4. กลอ งพลาสตกิ ชนดิ กนั นำ้ มฝี าปด มิดชิดใชในการขนสง ส่งิ สงตรวจ
5. โตะทมี่ ีพื้นผวิ ชนดิ กันน้ำ และไมร่ัวซึม (สำหรบั วางส่ิงสงตรวจจำพวกเลือด, ซีรัม, อจุ จาระ, ปส สาวะ
และ swab ท่ีบรรจมุ าในสภาพดีไมร ่ัวซมึ )
6. โตะผา ซาก (สำหรบั วางและเกบ็ ตวั อยา งซาก และเนื้อเย่ือ ทีไ่ มเกดิ ละอองฟงุ กระจายขณะเก็บ)
7. ตชู ีวนิรภยั ระดบั 2 (สำหรับวางเก็บ และดำเนนิ การทดสอบ ตรวจสภาพตวั อยางท่ีมีความเสย่ี ง)

วิธีปฏบิ ัติ
ตวั อยางสงตรวจเพอ่ื การชนั สตู ร

กรณสี ง่ิ สงตรวจจำพวก เลือด อจุ จาระ ปสสาวะ อวัยวะ และ swab (ทำในสถานท่ีรบั ตัวอยางเทาน้นั )
1. ผูตรวจรับสิ่งสงตรวจของกลุมระบาดวิทยา แตงกายโดยสวมอุปกรณปองกันอันตรายสวน
บุคคลดังนี้ รองเทาบูทหรือรองเทาหัวปดสำหรับหองปฏิบัติการ เสื้อกาวนแขนยาวปลาย
ปด หมวกคลุมผม หนากากอนามัย แวนตานิรภัย และถุงมือชนิดใชครั้งเดียว นำสิ่งสง
ตรวจวางบนโตะที่มีพื้นผิวเรียบกันน้ำ ทำการตรวจสภาพตัวอยางและบงชี้ตัวอยาง วางใน
กลองพลาสติกชนิดกันน้ำ ไมรั่วซึม และมีฝาปดมิดชิดและติดฉลากระบุสัญญลักษณ
“อันตรายทางชวี ภาพ” เพอ่ื นำไปยงั หองปฏิบัตกิ ารทดสอบ

4

รูปที่ 1 การสวมอุปกรณป อ งกนั สวนบคุ คลของเจาหนาที่ในการรับสงตวั อยางของหอ งปฏบิ ตั ิการเพ่ือชันสูตร
2. ผูตรวจรับสิ่งสงตรวจของกลุมระบาดวิทยา รวบรวมอุปกรณปองกันสวนบุคคลที่ใชแลวใสถุง
ขยะตดิ เชื้อสีแดง สแกน QR code เขา ระบบกำจัดขยะติดเชื้อ แมบ านนำสงจดุ รวบรวมขยะติด
เช้ือ จากนั้นทำความสะอาดโตะดว ยน้ำยาฆาเชื้อ โดยสวมถุงมือขณะทำความสะอาด

กรณสี ่ิงสงตรวจจำพวกซากและเน้อื เยอ่ื (ทำในหองผาซากเทา นน้ั )
1. ผตู รวจรบั สิ่งสงตรวจของกลุม ระบาดวทิ ยา ซง่ึ สวมอุปกรณปอ งกนั สว นบคุ คลเรียบรอยแลว
นำสิ่งสงตรวจวางบนโตะผาซากดังกลาว ทำการเปดภาชนะบรรจุสิ่งสงตรวจดวยความ
ระมัดระวังทำการตรวจสภาพส่ิงสงตรวจ และบง ชี้ตวั อยา ง
2. เจาหนาที่ผาซากจากหองปฏิบัติการพยาธิวิทยา ทำการผาซากและ/หรือเก็บตัวอยางสิ่ง
สงตรวจ แตงกายโดยสวมอุปกรณปองกันสวนบุคคลดังนี้ รองเทาบูท เสื้อกาวนชนิดกันน้ำ
หมวกคลุมผม หนากากอนามัย แวนตานิรภัย ถุงมือชนิดใชครั้งเดียว วางสิ่งสงตรวจบน
โตะผาซาก หลังการผาซากเสร็จเรียบรอยแลวทำการบรรจุตัวอยางสิง่ สงตรวจในเพลทแกว
ปลอดเชื้อ และ/หรือใสถุงซิป ถุงพลาสติกเย็นมัดใหแนน พรอมบงชี้ตัวอยาง เพื่อนำไปยัง
หอ งปฏิบัตกิ ารทดสอบโดยเจา หนาที่ผสู ง ตวั อยา ง

5

รูปท่ี 2 การสวมอปุ กรณปอ งกันสว นบคุ คลของเจาหนาทีห่ องปฏิบัตกิ ารพยาธวิ ทิ ยา
3. หลังจากเก็บและบรรจุตัวอยางสิ่งสงตรวจเสร็จแลว เจาหนาที่ผาซากรวบรวมเศษซากสัตว

และ เนื้อเยื่อ อุปกรณปองกันสวนบุคคลที่เลิกใชแลวใสถุงขยะติดเชื้อ ผูกปากถุงใหแนน
สแกน QR code เขาระบบกำจดั ขยะตดิ เช้ือ นำสงที่จดุ รวบรวมขยะติดเชื้อหรือแชตูแชแข็ง
-20°เซลเซียส เพื่อรอกำจัดซากโดยการเผา จากนั้นทำความสะอาดพื้นผิวโตะผาซาก พ้ืน
และเครือ่ งมอื ผา ซาก ดวยน้ำยาฆา เชอ้ื โดยสวมถุงมือขณะทำความสะอาด
ตวั อยางสงตรวจเพื่อตรวจวิเคราะหคุณภาพ
1. ผูรับตัวอยางสงตรวจของกลุมตรวจสอบคุณภาพสินคาปศุสัตว แตงกายโดยสวมอุปกรณ
ปองกันสวนบุคคลดังนี้ รองเทาหัวปดสำหรับหองปฏิบัติการ เสื้อกาวนแขนยาวปลายปด
หมวกคลุมผม หนากากอนามัย แวนตานิรภัย ถุงมือชนิดใชครั้งเดียว นำสิ่งสงตรวจวางบน
โตะที่มีพื้นผิวเรียบกันน้ำและไมรั่วซึม ทำการตรวจสภาพตัวอยาง และบงชี้ตัวอยาง
สงตัวอยางไปยงั หองปฏบิ ัตกิ ารทดสอบ

6

รูปท่ี 3 การสวมอุปกรณป องกนั สว นบคุ คลของเจาหนาที่รับสง ตวั อยา งของหองปฏิบตั กิ ารตรวจวเิ คราะหค ณุ ภาพ
2. ผูรับตัวอยางสงตรวจของกลุมตรวจสอบคุณภาพสินคาปศุสัตว ทำความสะอาดโตะดวย
น้ำยาฆา เชอื้ โดยสวมถงุ มือขณะทำความสะอาด แลวทง้ิ อุปกรณปองกันสวนบุคคลท่ีเลิกใช
แลวใสถ ังขยะตดิ เช้ือ

การจัดการตัวอยางสงตรวจในหองปฏิบัติการ
จุดประสงค

1. เพ่อื ใหผปู ฏบิ ัตงิ านปลอดภยั จากการตดิ เช้ือจากตวั อยา งสงตรวจ
2. สามารถจดั การตัวอยา งไดอ ยางถกู ตอ งเหมาะสม เพื่อนำไปวิเคราะหต อไป
3. สามารถเกบ็ รกั ษาตวั อยางตงั้ ตน ไวอ ยา งถูกตอ งและปลอดภยั
4. เพอ่ื ปองกนั การแพรกระจายเชอื้ สูส ง่ิ แวดลอม
ขอบขาย

ใชเปนวิธีการจัดการตัวอยางสงตรวจจากหองรับตัวอยางและการจัดการตัวอยางกอนและหลังการ
เตรยี มตวั อยา งตามวธิ กี ารทดสอบของแตล ะหอ งปฏบิ ัติการ
วสั ดอุ ปุ กรณ และสารเคมี

1. อปุ กรณปอ งกนั สว นบคุ คล
2. โตะสำหรับหอ งปฏิบตั ิการ/ตชู วี นิรภยั ระดับ 2 (Biosafety cabinet class II)

7

3. ภาชนะบรรจุตัวอยาง เชน ถุงพลาสตกิ เย็น เพลทแกว ปลอดเช้ือ และกลอ งใสตัวอยาง
4. นำ้ ยาฆา เช้ือ เชน เดทตอล และ เวอรคอน
5. 70% แอลกอฮอล

วธิ ปี ฏบิ ตั ิ
1. ตรวจสอบตัวอยางและประวัติอยางละเอียด ถาขอมูลไมถูกตองใหรีบประสานกับหองรับตัวอยาง
เพอ่ื ดำเนนิ การแกไ ข
2. ถาเปนตัวอยางที่ประเมินวามีความเสี่ยงสงู ตอผูปฏิบัติงานตองใหความระมัดระวังมากขึ้น พิจารณา
ปฏบิ ตั ิงานโดยใชตชู ีวนิรภยั
3. สวมอุปกรณปองกนั สวนบคุ คลทีก่ ำหนดไวใ หถกู ตองและเหมาะสม
4. เปด ภาชนะบรรจตุ ัวอยางสงตรวจในตูชวี นริ ภัยระดบั 2 อยา งระมดั ระวงั
5. ปฏิบตั ิตามขน้ั ตอนการเตรยี มตวั อยางชนิดนั้นๆ อยา งเครงครดั
6. ตัวอยางสงตรวจสวนท่ีเหลือ ใสใ นถงุ พลาสติก ปด ปากถงุ ใหสนทิ ติดปายบงช้ตี ัวอยาง วนั ทรี่ บั และ
เตรียมตวั อยา งใหเรยี บรอ ย นำไปเกบ็ รกั ษาตามวธิ กี ารจัดเกบ็ ตวั อยางของแตล ะขอบขาย
7. อุปกรณที่ใชในการเตรียมตัวอยางหากตองการนำกลับมาใชใหมตองไดรับการฆาเชื้อกอนนำออก
จากตูชีวนิรภัยระดับ 2 โดยการเช็ดดวย 70% แอลกอฮอลล หรือแชในน้ำยาฆาเชื้อตามวิธี
ปฏบิ ัตงิ านของแตล ะหอ งปฏิบัติการ
8. วสั ดทุ ปี่ นเปอนชนดิ ใชค รัง้ เดยี วใหทิ้งในถุงขยะติดเช้ือปด ปากถงุ ใหส นทิ กอนนำออกจากตูชีวนิรภัย
ระดบั 2 เพือ่ นำไปเผาทำลายตอ ไป

การแยกซีรัมจากสัตวปวย
จดุ ประสงค

1. เพอ่ื ใหผ ปู ฏิบตั งิ านปลอดภยั จากการปฏิบัติงาน

2. เพ่อื ใหไดซ รี มั ทีเ่ หมาะสมตอการตรวจวเิ คราะห

3. เพ่อื ปองกนั การแพรกระจายเช้อื สสู ง่ิ แวดลอม

วัสดอุ ุปกรณ
1. อปุ กรณปอ งกนั สวนบคุ คล
2. น้ำยาฆาเช้ือ
3. หลอดใสซีรัม
4. ภาชนะสำหรับทง้ิ เข็มและของมคี ม
5. 70% แอลกอฮอล
6. Rack (Test tube rack)

8

วิธีปฏบิ ัติ
1. สวมอุปกรณป อ งกันสว นบุคคลใหครบถวนและเหมาะสม
2. เตรียมหลอดปนใหเ พยี งพอกับจำนวนซรี มั ทต่ี อ งเตรียม และเขียนหมายเลขตวั อยา งใหเ รยี บรอ ย
3. ถา เปนตัวอยางซีรมั ท่ีบรรจุในไซรงิ คพ รอ มเข็ม ผปู ฏบิ ัติจะตอ งเพ่ิมความระมดั ระวงั มากข้นึ
เพราะ อาจไดร บั อันตรายจากการถูกเข็มทิ่มแทงได
4. ทิ้งเข็มในภาชนะที่แข็งแรง ปองกันการทิ่มทะลุ และที่ขางภาชนะจะตองระบุเปนภาชนะสำหรับทิ้ง
เข็มและของมีคม สำหรับไซริงคและวัสดุปนเปอนอื่นๆ ทิ้งในถุงพลาสติกและซอนดวยถุงขยะติดเช้ือ
รดั ปากถุงใหแนน เพ่อื นำไปเผาทำลายตอ ไป
5. หลอดใสซีรัมที่ใชแลวแชในน้ำยาฆาเชื้อ ตามวิธีการจัดการตัวอยางของแตละหองปฏิบัติการกอนสง
หอ งลาง

รปู ท่ี 4 การสวมอปุ กรณปองกันสวนบคุ คลของเจา หนา ทรี่ ับสงตัวอยางของหองปฏบิ ัติการภูมคิ ุมกันวิทยา

9

การเพาะแยกเชื้อและการเพาะเลี้ยงเชื้อ
จุดประสงค

1. เพอ่ื ใหผ ปู ฏิบัติงานมีความปลอดภัยจากการปฏบิ ตั งิ าน

2. เพื่อใหง านท่ีปฏบิ ัตสิ ำเร็จตามเปา หมาย

3. เพ่ือปอ งกนั การแพรกระจายเชอื้ สูสิง่ แวดลอม

วัสดอุ ปุ กรณและเครื่องมอื
1. อุปกรณป อ งกนั สว นบุคคล
2. ตูชวี นิรภัยระดบั 2
3. ไปเปตแกว หรือพลาสติก
4. micropipette, tip และ pipette aid
5. Petri dish และ ขวดเพาะเลยี้ งเซลล
6. Loop เขยี่ เชอ้ื
7. 70% แอลกอฮอล และ 80% แอลกอฮอล
8. vortex mixer

วธิ ีปฏบิ ัติ
1. ลางมือใหสะอาด สวมอุปกรณปองกันสวนบุคคลดังนี้ รองเทาหัวปดสำหรับหองปฏิบัติการ เสื้อ
กาวนแขนยาวปลายแขนปด หมวกคลุมผม หนากากอนามัย แวนตานิรภัย ถุงมือชนิดใชครั้งเดียว
แลวทิ้ง ปฏิบัติงานในตูชีวนิรภัยระดับ 2 และปฏิบัติงานตามหลักเทคนิคทางจุลชีววิทยาที่ดี อยาง
เครง ครดั

รูปท่ี 5 การสวมอปุ กรณป องกนั สวนบคุ คลของเจา หนา ทีร่ ับสง ตัวอยา งของหองปฏิบตั ิการแบคทเี รีย

10

2. เตรยี มอุปกรณท่จี ะใชใ นการปฏบิ ตั งิ านใหค รบ และนำเขาไปไวใ นตชู ีวนิรภยั ระดบั 2 ใหพ รอมกอ นท่ี
จะลงมือปฏิบัติงาน จดั วางของใหเปนระเบยี บและสะดวกในการใชงาน

3. เปดภาชนะบรรจตุ ัวอยางอยา งระมดั ระวัง
4. ทำการเพาะตัวอยา งลงในเพลทเพาะเลยี้ งเชอื้
5. เมื่อเพาะตัวอยางเสร็จ ใหถอดถุงมือทิ้งในถงุ ขยะตดิ เชือ้ แลวเปลี่ยนถุงมอื ใหม นำเพลทเพาะเลี้ยง

เชือ้ ไปบมตามสภาวะของแตล ะตวั อยา งทต่ี องการตรวจ
6. วัสดุอุปกรณทุกอยางตองไดรับการฆาเชื้อกอนนำออกจากตูชีวนิรภัยระดับ 2 หากสามารถนำ

กลับมาใชใ หมไ ด ใหน ำมาทำความสะอาดกอนแลวฆาเช้อื กอ นนำมาใชใ หม
7. อุปกรณที่ไมสามารถแชน้ำยาฆาเชื้อได เชน vortex micropipette หรือ pipette aid ใหเช็ดทำ

ความสะอาดดว ยแอลกอฮอล 70%
8. วัสดุติดเชื้ออื่นๆ เชน กระดาษเช็ดมือ ถุงมือยาง สำลีแอลกอฮอลที่ใชแลว เปนตน ใหทิ้งในถุงขยะ

ติดเชื้อ ปดปากถงุ ใหแ นน นำออกจากตูช วี นิรภัยระดบั 2 เพือ่ นำไปเผาทำลายตอไป
9. ทำความสะอาดตูชีวนิรภัยระดับ 2 ดวยแอลกอฮอล 70% ปลอยใหเครื่องทำงานตอประมาณ 10

นาที ปด เครือ่ งแลวเปด UV ทิ้งไวประมาณ 15 นาที
10. เมอื่ เสรจ็ งาน ถอดอปุ กรณป องกันสว นบุคคลตามลำดบั การถอด ทิง้ ในถังขยะติดเชื้อ (กรณีตัวอยาง

สงตรวจเพื่อวิเคราะหคุณภาพ ใหป ฏบิ ัติตามขา งตน โดยไมต อ งใชต ูชวี นริ ภัยระดับ 2)

การเพาะแยกเช้ือในไขฟก
จดุ ประสงค

1. เพือ่ ใหผ ปู ฏบิ ัตงิ านมคี วามปลอดภยั จากงานท่ีปฏิบตั ิ
2. เพอ่ื ใหง านทป่ี ฏบิ ตั ิสำเรจ็ ตามเปา หมาย
3. เพอ่ื ปอ งกันการแพรก ระจายเชอื้ สูสิง่ แวดลอม
วัสดอุ ุปกรณ

ตามวิธกี ารตรวจเชื้อไวรัสไขห วัดนกและนวิ คลาสเซิลจากสัตวปกโดยวธิ แี ยกเชอ้ื ในไขไ กฟก และ
พิสจู นเชือ้ ดว ยวิธี HA-HI (T-VI-03)

วธิ ีปฏบิ ตั ิ
ปฏิบตั ิตามวิธกี ารตรวจเชื้อไวรสั ไขห วัดนกและนิวคลาสเซลิ จากสัตวปกโดยวธิ ีแยกเช้ือในไขไกฟกและ

พสิ จู นเ ชื้อดว ยวิธี HA-HI (T-VI-03)

11

รูปท่ี 6 การสวมอุปกรณปองกนั สวนบคุ คลของเจา หนาทีร่ ับสงตวั อยา งของหองปฏบิ ัตกิ ารไวรัสวิทยา
ขอปฏิบตั เิ พ่ือความปลอดภยั ดานเชื้ออันตราย

การใชเข็มและไซริงค
จดุ ประสงค

1. เพอื่ ใหผปู ฏบิ ัตงิ านมีความปลอดภัยจากการถกู เขม็ ท่ิมแทง และอาจไดรับเชื้อจากงานทปี่ ฏิบัติ
2. เพือ่ ใหงานท่ปี ฏิบตั ิสำเร็จตามเปา หมาย
3. เพื่อปองกันผูอ น่ื ไดรับอันตรายจากการถกู เขม็ แทงและปอ งกันการแพรกระจายเชื้อสูสิง่ แวดลอม
วสั ดอุ ุปกรณ
1. อปุ กรณป องกันสวนบุคคล
2. เขม็ และไซริงคปลอดเช้อื ชนดิ ใชครงั้ เดียว
3. ภาชนะสำหรับทงิ้ เข็มและของมคี ม
วิธปี ฏบิ ัติ
1. สวมอปุ กรณป องกันสวนบคุ คลใหเ รียบรอ ย ไดแก เส้ือกาวนแขนยาวสำหรบั หองปฏบิ ัติการ รองเทา

หัวปดสำหรบั หอ งปฏบิ ัตกิ าร หมวกคลมุ ผม หนากาก N95 และ/หรือหนากากอนามัย แวนตานิรภัย
ถงุ มือ ใหเ รียบรอ ย ปฏิบตั ิงานในตูชีวนริ ภยั ระดับ 2 อยา งเครง ครัด

12

2. ถอดปลอกเขม็ ออกแลว วางปลอกเข็มไวบ นพนื้ หรอื วางหงายไวบ น Rack สำหรับวางหลอด
3. ตรวจดเู ขม็ และไซรงิ คต อ งสวมยึดติดกันแนน ไมเ ลอื่ นหลุด หนั ปลายเขม็ ออกจากตวั เองหรือในทิศท่ีไมม ีคน
4. ใชเขม็ และไซริงคอยา งระมดั ระวงั
5. เม่ือใชงานเสร็จสอดปลายเข็มเขา ไปในปลอกดวยมอื ขางเดยี ว แลว กดปลอกเข็มลงกับพ้ืนหรอื สอด

เข็ม เขา ไปในปลอกทว่ี างหงายไวบ น Rack แลว ออกแรงกดเข็มและปลอกจะล็อคกันแนน แลว ใชมอื
อกี ขางถอดเข็มออกจากไซรงิ ค
6. ท้งิ เขม็ ในภาชนะสำหรบั ทิ้งเข็มและของมีคมปองกันการแทงทะลุ สว นไซรงิ คแยกท้งิ ในถุงพลาสตกิ
และซอ นดวยถงุ ขยะติดเช้ือ ปด ปากถงุ ใหแ นน เพื่อนำไปเผาทำลายตอไป
7. ถอดอปุ กรณป องกนั สว นบุคคลออก และลา งมือใหสะอาดเม่อื เสร็จงาน

การทิ้งเข็มและใบมีดผาตัด
จดุ ประสงค

1. เพื่อใหผูปฏิบัติงานมีความปลอดภัยจากการถูกเข็มทิ่มแทงหรือถูกมีดบาด และอาจไดรับเชื้อจาก
งานท่ีปฏบิ ตั ิ

2. เพ่ือปอ งกันผูอืน่ ไดรบั อนั ตรายจากการถูกเข็มแทง และถกู มดี บาด และปองกนั การแพรก ระจายเช้ือ
สสู ่งิ แวดลอม

วสั ดุอุปกรณ
กลองใสใ บมดี หรือเขม็ หรือของมีคม

วธิ ปี ฏบิ ตั ิ
1. เมื่อใชเข็มเสร็จใหถอดใสกลองใสเข็มที่มีน้ำยาฆาเชื้ออยู ปลอกและไซริงคแยกทิ้งในถังขยะติดเช้ือ
เพ่ือสง เผาทำลาย สวนการใชมีดผา ตัดใหถอดใบมีดออกจากดา มมีดโดยหันคมมดี ออกจากตัวแลวใช
มือขางที่ถนัดจับดามมีด มืออีกขางหนึ่งจับใบมีดดานสันและยกสวนทายของใบมีดใหพนจากรอง
ของดา มมดี จากนน้ั ออกแรงดึงดา มมีดเขาหาตวั เอง ใบมดี และดา มมดี จะหลุดออกจากกนั
2. นำเข็มหรือใบมีดที่ใชและผานการฆาเชื้อแลว เก็บในภาชนะสำหรับทิ้งเข็มและใบมีด โดยภาชนะน้ี
จะ ตองแข็งแรงปองกันการแทงทะลไุ ด ติดฉลากดานนอกใหชดั เจนวา เปนภาชนะสำหรับ “ภาชนะ
ทงิ้ ของมคี ม”
3. ปดฝาภาชนะทงิ้ เขม็ และใบมดี ใหส นทิ เพือ่ นำสง ทำลายตอไป
4. ดามมีดเช็ดทำความสะอาด นึ่งฆา เชอื้ และสามารถนำกลับมาใชใ หมไ ด

การเก็บและทิ้งเคร่ืองแกวท่ีแตกหัก
จดุ ประสงค

เพ่อื ปอ งกนั ผูปฏิบัติงานไดรับบาดเจ็บจากการบาดหรือถูกแทงจากเศษแกว ที่มกี ารปนเปอนเช้ือ

13

วัสดุอุปกรณ
1. กลอง spill kit ท่พี รอ มใชง าน

2. อุปกรณป อ งกนั สวนบคุ คล

วิธีการ
1. สวมอุปกรณปองกนั สว นบุคคล โดยเฉพาะถุงมอื
2. กรณีบริเวณที่แกวแตกมีเชื้ออันตรายหรือสารเคมีอันตรายหกหลนอยูดวยตองทำวางสิ่งดูดซับ ราด
นำ้ ยาฆาเชื้อหรือกำจดั สารเคมตี ามวิธีท่เี หมาะสมกอ นเขาเก็บกวาดเศษแกว
3. ใชปากคีบคบี เศษแกวใสใ นภาชนะบรรจขุ องมคี ม
4. ใชไมก วาดหรอื แปรงและที่ตักแผนซับใสใ นถุงขยะตดิ เช้ือ
5. นำไปทิ้งในถงั ทง้ิ เศษแกว เพอื่ สงกำจดั ตอ ไป

การใชไปเปตแกว
จุดประสงค

1. เพื่อปองกันผูปฏิบัติงานไดรับบาดเจ็บจากการบาดหรือถูกแทงของไปเปตที่แตกหักหรืออาจไดรับ
เชอื้ โรคจากงานท่ปี ฏิบตั ิ

2. เพอื่ ปองกันการแพรก ระจายของเชื้อโรคสูส่งิ แวดลอม

วัสดุอุปกรณ
1. ไปเปตแกว
2. ไปเปตเอด
3. ลกู ยาง
4. น้ำยาฆา เช้ือ
5. ภาชนะทบ่ี รรจนุ ้ำยาฆาเช้ือ

วธิ ีการ
1. ปฏบิ ตั ิตามหลักการปฏิบัติท่ดี ที างจลุ ชีววทิ ยา คอื หามใชปากในการดูดสารละลาย
2. ดดู สารละลายดว ยไปเปตโดยใชล ูกยางหรือไปเปตเอด
3. ใชไ ปเปตและลูกยางในขนาดทเ่ี หมาะสมกับปริมาณของสารละลายทีจ่ ะดดู
4. คอยๆสวมไปเปตเขาในลูกยางหรือไปเปตเอดโดยจับใหชิดขอบลูกยางหรือไปเปตเอดมากที่สุด เพื่อ
ปอ งกันไปเปตแตก ลูกยางหรลื กู ยางไปเปตเอด สวมใหล ึกพอประมาณ เพื่อปอ งกนั การเลอื่ นหลดุ
5. ไปเปตทมี่ ีรอยบน่ิ ราว เกา และสกปรก ไมค วรใช ใหท ้งิ ตามวธิ กี ารทิง้ เครื่องแกว
6. ไปเปตท่เี ปอ นเชอ้ื ตอ งฆาเชือ้ กอ นนำออกจากตชู ีวนิรภยั ระดับ 2 โดยดดู นำ้ ยาฆา เชือ้ 2-3 ครง้ั แลว
คอยปลดออกจากลูกยางหรือไปเปตเอด แลวแชในน้ำยาฆาเชื้อ สงลางทำความสะอาด และอบฆา
เชื้อเพ่ือนำกลบั มาใชใ หม

14

การจดั การตัวอยางหลังการวเิ คราะหเ สรจ็ แลว
จุดประสงค

1. เพ่อื ใหผปู ฏิบัติงานมคี วามปลอดภยั

2. เพอ่ื กำจดั ตัวอยางสง ตรวจอยางถกู ตอ งและเหมาะสม

3. เพือ่ ปอ งกนั การแพรก ระจายเชื้อสสู ิ่งแวดลอม

วัสดุอปุ กรณ
1. อปุ กรณปองกันสวนบคุ คล
2. ถงุ ขยะตดิ เชอ้ื

3. ถังขยะชนดิ มฝี าปดและแบบเทา เหยียบ

4. น้ำยาฆา เช้ือ
5. QR code / ระบบกำจดั ขยะติดเชื้อ

การกำจัดตัวอยางสงตรวจ
1. นำตัวอยางสงตรวจที่ครบกำหนดการจัดเก็บ และมีการทำลายเชื้อดวยวิธีที่เหมาะสมตามวิธีการ

ของแตละวธิ ี ใสถุงขยะตดิ เชอ้ื ปด ปากถงุ ใหสนิท

2. สแกน QR code เขาระบบกำจดั ขยะติดเช้อื จากแตล ะหอ งปฏบิ ัตกิ าร กอนนำไปจุดรวบรวมขยะติด
เช้ือ เพื่อนำไปทำการกำจดั ตามขนั้ ตอนตอ ไป

3. ทำการเกบ็ ขยะตดิ เช้อื ออกจากหองปฏิบตั กิ ารทกุ วนั

การทิ้งไขฟกท่ีผานการฉีดเชื้อ
1. ผปู ฏิบตั งิ านตองสวมอปุ กรณปอ งกนั สวนบุคคลใหเรียบรอย
2. ปฏบิ ตั ิงานโดยใชตูชวี นิรภัยระดบั 2
3. เมอื่ เก็บนำ้ ไขฟ ก ดว ยเข็มและไซริงคเสรจ็ ใหแ ชเ ขม็ และไซรงิ คนำ้ ยาฆาเชือ้ กอนออกจากตูชีวนิรภัย
4. ไขฟกที่ดูดเก็บน้ำเสร็จแลว ใหทิ้งในถุงพลาสติกซอนสองชั้น โดยมีน้ำยาฆาเชื้ออยูในถุงรวบปากถงุ
และซอ นอีกช้นั ดวยถงุ ขยะติดเชอ้ื
5. นำออกจากตูชวี นริ ภยั ระดบั 2 ใสในถงั ขยะติดเชอื้
6. นำไขที่ผานการฆาเชื้อแลวออกจากถังไปพักไวยังจุดพักขยะติดเชื้อของศูนยวิจัยและพัฒนาการ
สตั วแพทยภ าคใตตอนบน เพ่ือนำไปกำจดั ตอ ไป

การจัดการเพลทเพาะเช้ือ
1. เชื้อแบคทเี รยี
1.1 ผูป ฏบิ ตั ิงานตองสวมใสอปุ กรณปองกันสวนบคุ คลใหเ รยี บรอย

1.2 นำเพลทแกว หรอื เพลทพลาสติกเพาะเช้ือใสในถุงพลาสตกิ และนำไปใสในตะกรา

สำหรบั นึ่ง ฆาเชอ้ื และนำไปน่งึ ฆาเชื้อตามขั้นตอนการจดั การตัวอยาง

15

1.3 เมอ่ื นงึ่ ฆาเช้อื แลว นำเพลทพลาสตกิ ใสในถุงขยะติดเช้ือ เพื่อสง กำจดั โดยการเผา
1.4 สำหรับเพลทแกว ลางทำความสะอาด ตากใหแหง บรรจุใสภาชนะบรรจเุ พลทแกว

แลว นำไปอบ ฆาเชือ้ แลว สามารถนำกลับมาใชใหมได
2. เช้ือไวรัส

2.1 ผปู ฏบิ ตั งิ านตอ งสวมใสอุปกรณป อ งกันสวนบุคคลใหเ รยี บรอ ย
2.2 หากตอ งปฏิบตั ิงานกบั เชื้ออันตรายตองปฏิบัติงานโดยใชต ปู ลอดเชือ้ Class II
2.3 คอ ยๆ จุม เพลทลงในน้ำยาฆา เชื้อ โดยใหท ว มทั้งเพลท ระวังการกระเด็นของเชอ้ื

และนำ้ ยาฆา เชอ้ื
2.4 แชเพลททิง้ ไวขามคนื นำเพลทออกจากนำ้ ยาใสในถุงขยะตดิ เช้ือ ปด ปากถุงใหส นทิ
2.5 นำไปรวมพักไวยังจุดพักขยะติดเชื้อของศูนยวิจัยและพัฒนาการสัตวแพทยภาคใต

ตอนบนรบั กำจัด นำไปกำจัดตามขั้นตอนตอ ไป
2.6 สำหรับเพลทแกว ลางทำความสะอาด อบใหแหง บรรจุใสภาชนะบรรจเุ พลทแกว

และนำไป อบฆา เชอื้ สามารถนำกลับมาใชใ หมไ ด

การทำลายตัวอยางหลังจากวิเคราะหเสร็จแลว
1. นำตัวอยา งออกจากตูแชแ ข็งใสถงุ รอน
2. หากเปน ตัวอยา งอวัยวะซง่ึ ใสมาในเพลทเพาะเชือ้ ใหใสลงในถงุ รอ นทั้งเพลท
3. นำไปฆา เชื้อดวยเคร่อื ง Autoclave ท่อี ุณหภูมิ 121º เซลเซยี ส นาน 30 นาที
4. เพลทแกว สง ลา งแลวฆาเชอื้ เพือ่ นำกลบั มาใชใ หม
5. ตวั อยางอน่ื ๆ ใหท ิ้งในถงุ ขยะตดิ เช้ือแลว นำไปทำลาย

การจัดการอุปกรณปนเปอนเช้ือแบคทีเรีย
1. ผปู ฏิบตั ิงานตอ งสวมใสอุปกรณปองกนั สว นบุคคลใหเรียบรอย
2. นาํ อปุ กรณท่ปี นเปอนเชอื้ แบคทเี รีย ใสใ นถงั สําหรับน่ึงฆา เชือ้ แลว ทำการนงึ่ ฆาเชอ้ื ทอี่ ุณหภมู ิ 121º
ในระยะเวลา 30 นาที
3. เมอื่ น่งึ ฆาเช้ือแลว เทของท่ีอยูภายในทิ้งในถังขยะติดเชอ้ื เพ่ือทำการสงฝง
4. สำหรบั อปุ กรณที่สามารถนำกลับมาใชไดใ หม ใหล างทาํ ความสะอาด อบใหแหง แลว สามารถนาํ
กลับมาใชใ หมได

การกำจัดของเหลือใชในงานชีวโมเลกุล
1. ผปู ฏิบัตงิ านตองสวมใสอปุ กรณปองกนั สวนบคุ คลใหเรยี บรอย
2. นำของเหลือใชจ ากงานชีวโมเลกุล เชน ทิป ไมโครทวิ บ หลอดรองรบั สาร หลอดพีซอี าร และของ
เหลอื ใชท เ่ี ปนพลาสติกอ่ืนๆ ใสในถุงพลาสติก ปด ปากถุง ซอนถงุ อกี ชน้ั ดว ยถุงขยะตดิ เชอ้ื
3. นำไปรวมไวท จ่ี ดุ ขยะรอเผา

16

การทิ้งเพลทจากการทดสอบทางซีรัมวิทยา
1. ELISA plate
1.1 ผปู ฏบิ ตั งิ านตองสวมใสอ ุปกรณปอ งกนั สว นบคุ คลใหเ รียบรอย
1.2 นำ ELISA plate ทผี่ า นการแชน้ำยาฆา เช้ือแลว ใสในถุงขยะตดิ เชื้อซอนถุง 2 ช้นั ปองกัน
การแทงทะลถุ ุง
1.3 รวบรวมไปพักไวยงั จุดพักขยะติดเชอ้ื ศนู ยวิจัยและพฒั นาการสตั วแพทยภาคใตต อนบน
เพื่อนำไปทำลายตอไป
2. เพลทจากการยอมดวยเทคนิค Immunoperoxidase
ปฏิบัตเิ ชนเดียวกบั การทงิ้ ELISA plate
3. เพลทจากการทดสอบ Hemagglutination Inhibition ปฏิบัติเชนเดียวกับการทิ้งเพลทแยกเชื้อ
ไวรสั

การจัดการเช้อื อันตรายหกหลน

จุดประสงค
เพื่อทราบวิธีปฏิบัติที่ถูกตองเมื่อเชื้ออันตรายหกหลนภายในและภายนอกตูชีวนิรภัย และรางกาย

ของผปู ฏบิ ตั ิงานเก่ียวกับเชอื้ อันตราย

วสั ดุอุปกรณ
1. อุปกรณปองกันสว นบุคคล
2. กลอง spill kit ทพี่ รอมใชงาน

วธิ ีปฏิบตั ิ
1. กรณีเชื้อหกหลนในตูชีวนิรภัย

ไมต องปดการทำงานของตชู ีวนิรภยั
1.1 ใชกระดาษทชิ ชซู ับบนบรเิ วณทีเ่ กดิ การหกหลน แลว ราดนำ้ ยาฆา เช้ือลงไป
1.2 ทิ้งเวลาใหน ้ำยาฆา เชื้อโรคทำปฏิกริ ยิ ากบั สารท่หี กหลน ประมาณ 30 นาที
1.3 ใชคบี ปากคบี เกบ็ ผาเช็ดมอื หรอื กระดาษซบั ออก ทิ้งในถงุ แดง
1.4 เช็ดบริเวณท่หี กหลนอีกคร้ังดว ยกระดาษซบั ผืนใหม
1.5 รายงานการเกดิ อุบัติเหตทุ างหอ งปฏิบัติการตอหัวหนา หอ งปฏบิ ัติการ

17

2. กรณีเชื้อหกหลนนอกตูชีวนิรภัย
2.1 วางปายเตือนที่ประตทู างเขา ของหอ งท่ีเกดิ การการตกหลนของเช้ือเพอื่ ปองกันผอู น่ื เขา มา
2.2 รอเวลาครงึ่ ชัว่ โมงเพอื่ ใหเ ช้อื ที่เกดิ การฟุงกระจายตกลงมา
2.3 ผทู ท่ี ำหนา ที่เกบ็ กวาดตองสวมใสอุปกรณป อ งกนั ความปลอดภยั
2.4 วางทชิ ชทู ับบรเิ วณทีห่ กหลน ใหท ่วั และปูออกมาใหม ากกวา บริเวณที่ปนเปอ น
2.5 ราดน้ำยาฆา เชอ้ื ลงบนกระดาษซับเชือ้ ทหี่ กหลนนั้นเขามาสูตรงกลาง ระวังอยาใหเ กิดการกระเดน็
2.6 ทง้ิ เวลาใหน ำ้ ยาฆา เชอ้ื โรคทำปฏิกิรยิ ากับสารทห่ี กหลน ประมาณ 1 ชัว่ โมง
2.7 ใชค มี ปากคีบหยบิ กระดาษซบั ออกทิง้ ในถุงแดง
2.8 เชด็ ซำ้ อกี คร้ังโดยเช็ดจากขอบของ เช้อื ทหี่ กหลนเขาสูสวนกลาง
2.9 รายงานการเกดิ อบุ ตั ิเหตทุ างหอ งปฏบิ ัตกิ ารตอ หวั หนา หองปฏบิ ตั ิการ

3. กรณีเช้ือหกรดรางกาย
3.1 ถอดเสอ้ื กาวนส ำหรับหอ งปฏบิ ตั กิ ารที่ปนเปอ นเชอื้ ออก แลว ลางบรเิ วณทสี่ ัมผสั เช้ือดว ยน้ำยา
ฆา เชื้อและตามดว ยนำ้ เปลา
3.2 หากมผี บู าดเจ็บใหน ำออกจากบริเวณทเี่ กิดเหตุ และตองพบแพทยหรอื ไปหองพยาบาลทนั ที
3.3 เสือ้ ผาทป่ี นเปอนตองฆาเช้อื ดว ยการนึง่ กอนนำกลับมาใชใหม
3.4 อุปกรณปองกนั อันตรายทป่ี นเปอนเชอ้ื ตองทำการฆาเชอื้ กอนท้งิ
3.5 รายงานการเกิดเหตุการณข้นึ ตอหัวหนา หองปฏบิ ตั ิการ (ตามแบบฟอรม รายงานอบุ ตั เิ หต)ุ

18

ข้นั ตอนปฏบิ ตั งิ านมาตรฐานของเจา หนา ที่ทำความสะอาดหองปฏิบัติการ

จดุ ประสงค
เพ่อื ใหเจาหนาท่ที ำความสะอาดหองปฏิบตั ิการมีการปฏบิ ตั ิท่ีถกู ตองในการปองกันตนเองทจ่ี ะสัมผัส

กบั เชื้อโรคภายในหอ งปฏบิ ัติการ และสามารถเลือกใชน้ำยาฆาเชอ้ื ในการทำความสะอาดพ้นื และอุปกรณ
ภายในหอ งปฏบิ ัติการไดอยา งเหมาะสม

วสั ดุอุปกรณ
1. อุปกรณปอ งกันสว นบุคคล ไดแก รองเทาหวั ปด เส้ือกาวนแ ขนสนั้ หนา กากอนามัย หมวก
คลุมผม และถงุ มือ
2. ไมกวาด
3. ผา ทำความสะอาด
4. ถงั ถูพน้ื และนำ้ ยาถูพืน้ ชนดิ ทีใ่ ชฆา เช้ือโรคสำหรับหองปฏบิ ัตกิ ารได

วธิ ีปฏบิ ตั ิ
1. เจา หนา ท่ีทำความสะอาดทุกคนตอ งผานการอบรมเร่อื งความปลอดภัยทางชวี ภาพ ในหัวขอ การใช
อปุ กรณปองกันสวนบคุ คล การกำจดั ขยะตดิ เช้อื และชนิดของนำ้ ยาฆาเชื้อ
2. แตง ชุดดว ยอุปกรณปองกนั สวนบคุ คลใหครบ กอนเขา หอ งปฏิบตั ิการ
3. เริ่มตนดวยการปด ฝนุ กวาดพ้ืนหอ ง เชด็ อุปกรณภ ายในหองปฏบิ ัตกิ ารทไี่ ดรับมอบหมายดวยผา
สะอาดชบุ นำ้ หมาด
4. การถูพืน้ หอ งปฏิบัติการดวยน้ำยาฆาเชอ้ื ท่ีมีประสิทธภิ าพในการฆา เชอ้ื ไดแ ก เดทตอล และซูทอล
อัตราสวนผสมนำ้ ยา 17 ml ตอน้ำ 300 ml
5. การกำจดั ขยะภายในหองปฏิบตั กิ ารใหส งั เกตชนิดของถังขยะ จะระบชุ นดิ เปน “ถงั ขยะท่วั ไป”จะใช
ถุงดำใสขยะ และ “ถงั ขยะตดิ เชอ้ื ”จะใชถุงแดงใสข ยะ เจา หนา ทีท่ ำความสะอาดจะสง ขยะทว่ั ไปเพื่อ
ทำลาย สว นถงั ขยะติดเชอื้ เจาหนาท่ีหอ งปฏบิ ตั ิการจะสงทำลายผา นระบบกำจัดขยะติดเช้อื แต
เจาหนาทท่ี ำความสะอาดจะลางถงั ขยะติดเช้ือดว ยน้ำยาฆา เชื้อทเ่ี หมาะสม เพ่ือแชถงั กอนทำความ
สะอาดปกติ
6. อปุ กรณปอ งกนั สว นบุคคลจะท้ิงลงถังขยะติดเช้ือ และลา งมือใหส ะอาดกอ นออกจากหองปฏิบตั กิ าร

19

ขัน้ ตอนการจดั การขยะติดเชื้อ (Biological waste management system)

จุดประสงค
เพื่อใหเ จาหนาท่ที ี่มสี ว นเกย่ี วกับการจดั ขยะตดิ เชอ้ื ไดแก เจา หนา ที่หอ งปฏบิ ตั ิการ แมบ าน และ

พนกั งานกำจดั ขยะตดิ เช้ือ มีแนวทางในการปฏบิ ตั ทิ ี่ถูกตองและลดความเสีย่ งในการสัมผัสเชื้อโรคจากขยะตดิ
เช้อื และเพ่ือใหม น่ั ใจไดว ามกี ารกำจดั ขยะตดิ เช้อื ไดอยางถูกวิธี ตั้งแตขัน้ ตอนการขนสง จากหอ งปฏบิ ัติการไป
จนถึงการทำลายขยะตดิ เชื้อ

วัสดุอุปกรณ
1. ถงุ ขยะติดเช้ือสีแดงจากหองปฏบิ ตั ิการ
2. บารโคดระบรุ หสั หองปฏิบัติการ หมายเลขถุงขยะทเ่ี ปนลำดบั ไมซ้ำกัน
3. โทรศัพทมอื ถอื ท่ีตดิ ต้ังแอพลิเคชัน Scankeyboard
4. ลิงค google form “แบบฟอรมการจัดการขยะติดเชื้อ”

5. คูมือการใชง านระบบการจดั การขยะตดิ เชื้อ

20

วิธปี ฏิบตั ิ เจา หนาทหี่ อ งปฏิบตั ิการตดิ บารโคดแตล ะถุง ซึ่งบารโ คดจะระบเุ ปนรหัสของหองปฏิบัติการและ
1. รหัสถงุ เปน ลำดบั ไมซำ้ กัน
2. เจาหนาที่หอ งปฏิบัติการเขาลิงค google form “แบบฟอรมการจัดการขยะตดิ เชอ้ื ” กรอก
รายละเอียดประจำถุงขยะโดยการใช scankeyboard สแกนรหสั ถงุ เลือกหัวขอ ท่ี 1 แบบฟอรม
3. การจัดการขยะติดเช้ือ (หอ งปฏบิ ตั ิการ) กดสง ขอ มลู
แมบ า น/เจา หนา ท่ีหองปฏบิ ตั ิการ จะเปนผขู นสง จากหอ งปฏิบตั ิการสูจ ุดรวมถุง เลือกแถบมมุ
4. ดานซา ย เลือกสรปุ รายวัน จะปรากฏหนาตางทแี่ สดงจำนวนถุงและรายละเอยี ดถุงท่สี ง มา ใหท ำ
การตวจสอบจำนวนถงุ ทส่ี งจริงกบั ข อมูลทป่ี รากฏ และใหเลือกหัวขอท่ี 2 แบบฟอรการจัดการ
ขยะติดเชื้อ (ผสู ง) กรอกรหสั โดยการใช scankeyboard สแกนรหัสถงุ
พนักงานกำจดั ขยะติดเชื้อ เปนผูร วบรวมขยะตดิ เชื้อจากจุดรวมขยะติดเช้ือ และขนสง ไปยงั
เตาเผา บอฝง กลบ ทำการตรวจสอบจำนวนถุงท้งั หมด และยนื ยนั วา ไดนำถุงขยะไปเพ่ือทำการ
ทำลายตามวิธีทีร่ ะบุไว เชน เผา ฝง กรอกรหัสโดยการใช scankeyboard สแกนรหัสถงุ
ตรวจสอบยอดท่สี ง จริง และเลือกหวั ขอที่ 4 แบบฟอรมการจดั การขยะติดเชอื้ (ผูทำลาย) กรอก
รายละเอียดตวั อยา ง และยืนยันผทู ำลาย

21

สว นท่ี 2
ความปลอดภยั ในการปฏบิ ัตงิ านเกยี่ วกับสารเคมี

22

สวนท่ี 2 : ความปลอดภัยในการปฏิบัติงานเก่ียวกับสารเคมี

การปฏิบัติงานในหอ งปฏิบัติการดานเคมแี ละวตั ถอุ ันตราย

จุดประสงค
1. เพอื่ ใหผ ทู ป่ี ฏบิ ตั งิ านกับสารเคมีมีวิธปี ฏิบัตทิ ่ถี ูกตอง เหมาะสม และเปน ไปในแนวทางเดียวกัน
2. เพื่อใหเ กิดความปลอดภัยในการปฏบิ ตั ิงาน ลดความเสีย่ งการเกดิ อบุ ัติเหตจุ ากสารเคมแี ละวตั ถุ
อันตราย ตลอดจนสามารถลดปญหาที่อาจเกิดขึ้นตอทรัพยสิน และภาวะแวดลอมในหอง
ปฏิบัตกิ ารและชุมชนใกลเ คยี ง

ขอบขา ย
1. ใชเปน วิธีปฏิบัตงิ านทเี่ กีย่ วขอ งกับการใชสารเคมีในหอ งปฏบิ ตั กิ ารทัว่ ไป
2. ใชเ ปนแนวทางในการจดั เก็บสารเคมใี นหอ งปฏบิ ตั ิการ และอาคารจัดเก็บสารเคมี

อา งองิ
1. ศนู ยขอ มูลวัตถุอันตรายและเคมีภณั ฑ กรมควบคุมมลพษิ
[Online]. Available: http://www. msds.pcd.go.th
2. สถาบนั สุขภาพสตั วแ หง ชาต.ิ 2551. คมู อื ความปลอดภยั ทางชวี ภาพสำหรบหอ งปฏิบัติการ.
กรมปศุสัตว. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 201 หนา.

นิยาม
1. สถานทีเ่ ก็บรักษา หมายถึง ตูเกบ็ สารเคมีท่ีเหมาะสมตอชนิดของสารเคมนี ้นั ๆ
2. การเกบ็ รกั ษา หมายถึง การเกบ็ รักษาสารเคมีและวัตถุอนั ตรายทงั้ ในหองปฏบิ ัตกิ ารและอาคาร
เก็บสารเคมี
3. เครื่องหมายความปลอดภัย หมายถึง เครื่องหมายที่มีจุดประสงคเฉพาะเจาะจง สำหรับกิจกรรม
สถานการณ และการใหขอมูลหรือขอปฏิบัติเกี่ยวของกับความปลอดภัยและหรือสุขภาพอนามัย
ในการทำงาน โดยใชสีรว มกับสัญลกั ษณ ใหเปนไปตามกฎหมายทเี่ ก่ยี วขอ ง
4. MSDS (Material Safety Data Sheet) หมายถึง เอกสารความปลอดภัยเกี่ยวกับสารเคมีและ
สารชีวภาพ ทีก่ ำหนดใหมไี วส ำหรับแนวทางในการปฏิบัติตอสารเคมชี นดิ น้นั ๆ โดยบริษทั ผูผ ลิต
5. SG (Safety Guide) หมายถึง เอกสารแนะนำเกีย่ วกับอนั ตราย อุปกรณปอ งกนั ขอ ควรปฏบิ ัติ วิธี
ปฏิบตั ิเม่อื เกดิ อบุ ัติเหตุและการปฐมพยาบาล

23

ขอปฏิบัติทั่วไป
1. ศึกษาแผนผังหองปฏิบัติการ เพื่อใหรูตำแหนงของอุปกรณและสิ่งตางๆที่เกี่ยวของกับความ
ปลอดภยั เชน ชดุ ปฐมพยาบาลเบื้องตน เคร่อื งดับเพลิง ทราย ฝกบวั ท่ีลางตาฉกุ เฉิน
2. ตอ งรูเ สน ทางในการออกสูภายนอกอาคาร ทางออกฉกุ เฉิน ทางหนไี ฟ
3. ตอ งอานฉลากสารเคมีกอ นหยิบใชทุกครัง้
4. กอนทำการทดลองตองสวมอุปกรณปองกันสวนบุคคล ไดแก เสื้อกาวนสำหรับหองปฏิบัติการ
หนากากปองกันไอระเหยหรือแกสพิษ แวนตานิรภัย ถุงมือกันสารละลายอินทรีย กรดกัดกรอน
และตอง ทำในตดู ดู ควัน
5. ไมเทน้ำลงในกรดหรือเบสเขมขน เนื่องจากอาจเกิดปฏิกิริยาที่รุนแรง ทำใหเกิดความเสียหายแก
ผปู ฏบิ ตั ิเองและตอทรัพยสินของทางราชการได
6. แบงสารเคมีจากขวดใสบีกเกอรหรือภาชนะรองรับขนาดที่เหมาะสม ตามปริมาณที่ตองการใช
แตละคร้งั การเทสารเคมีตองใชม ือขางหนง่ึ จับทค่ี อขวด สวนอีกขางหน่งึ จับประคองที่กน ขวดแลว
เทสารลงภาชนะรองรับ หากมีสารเคมีหกเลอะบริเวณคอขวด ตองทำความสะอาดกอนเก็บขวด
สารเคมีน้ันไวในตู หรือชัน้ วาง
7. ใชก รวยชวยในการเทสารเคมีลงในภาชนะทม่ี ีปากแคบ เพื่อปองกันสารเคมหี กหลน
8. หามใชปากดูดไปเปตเพื่อดูดสารเคมี ใชลูกยางซิลิโคนหรือลูกยาง 3 ทางชวยการดูด หรืออาจใช
อปุ กรณอ ืน่ ท่เี หมาะสม เชน ไมโครไปเปต (micropipette) ไปเปตเอด (pipette aid) เปน ตน
9. ตอ งไมเทสารเคมีท้งั ชนดิ ท่ีเปนของเหลวและของแข็งลงในถังขยะหรือลงทอน้ำทิ้ง โดยเฉพาะสาร
ตัวทำละลายที่มีกลิ่น สารที่ไมสามารถรวมตัวกับน้ำได สารไวไฟ สารลุกติดไฟไดเอง สารที่ทำ
ปฏกิ ริ ยิ ากับน้ำ เพ่อื ปอ งกนั อนั ตรายตอตนเอง บคุ คลอื่นและสงิ่ แวดลอม
10. เมอ่ื ตองออกจากหอ งปฏบิ ัติการ ใหถ อดอปุ กรณปองกนั สว นบคุ คล เชน เส้ือคลมุ ถุงมือออกกอ น ทุกครัง้
11. รวบผมใหเรียบรอย สวมหมวกคลุมผม (กรณีจำเปน ) ไมส วมเครอ่ื งประดบั ขณะปฏิบัตงิ าน
12. ไมใส contact lens เมื่อตองทำงานสัมผัสสารเคมี เนื่องจากอาจไดรับอุบัติเหตุสารเคมีกระเด็น
เขาตา หรือสัมผัสกับไอระเหยของสารเคมีบางชนิดไดโดยไมรูตัว หากจำเปนตองใส contact
lens ตอ งสวมแวนตานริ ภัยตลอดเวลาทปี่ ฏบิ ัตงิ าน
13. หามดื่ม กินอาหาร หรือสูบบุหรี่ในหองปฏิบัติการ เพื่อปองกันอันตรายจากการปนเปอนและการ
ไดร บั สารเคมเี ขาสรู า งกาย
14. ไมคุยโทรศัพทหรือรับโทรศัพทขณะปฏิบัติงาน เพื่อปองกันอุบัติเหตุที่อาจเกิดขึ้นตอตนเองและ
กอใหเกดิ ความผดิ พลาดตอผลการวิเคราะห
15. ไมนำบุคคลภายนอกที่ไมเกี่ยวของ ยกเวนผูที่ไดรับอนุญาตเขามาในหองปฏิบัติการขณะที่กำลัง
ปฏบิ ตั ิงาน
16. หากผิวหนงั สัมผสั สารเคมี ตอ งลางออกทนั ทีดวยน้ำสะอาดไหลผา นในปริมาณที่มากพอ
17. เม่อื เลกิ ปฏบิ ัติงาน ควรลางมือดวยสบหู รอื น้ำยาลางมือและน้ำสะอาด

24

การจัดเกบ็ สารเคมี

จุดประสงค
เพื่อความเปนระเบียบเรียบรอยของหองปฏิบัติการและทำใหผูปฏิบัติงานสามารถหยิบใชไดงายชวย

ลดเวลาการคน หาเมอื่ จำเปนตองใช เพม่ิ ประสิทธภิ าพของการทำงานและลดการเกิดอบุ ัติเหตุ

วธิ ปี ฏิบัติ
1. จดั ทำบญั ชรี ายการสารเคมีท่ีใชในหองปฏิบตั ิการทัง้ หมด โดยในบญั ชีรายชื่อตองระบุขอมูลที่ จำเปน
ของสารเคมีนั้น เชน ชื่อสารเคมี, เกรดของสารเคมี, CAS-No. (ตัวเลข 3 ชุด), ปริมาณ สารเคมี,
สถานทจ่ี ดั เกบ็ , บรษิ ทั ผูผ ลิต วันหมดอายุ เปนตน จัดเก็บบญั ชไี วในทีท่ สี่ ามารถหยิบ ใชไ ดส ะดวก
2. จัดหารายละเอียดหรือขอมูลของสารเคมีทั้งหมด (Material safety data sheet; MSDS หรือ
Safety guide; SG) และรวบรวมไวในหองปฏิบัติการ โดยมีดัชนีบงชี้เพื่องายตอการคนหา และ
จดั เกบ็ ไวใ นตำแหนง ท่เี ขา ถึงงา ยและรวดเรว็
3. ฉลากบนภาชนะบรรจุสารเคมตี องมีขอมูลดังนี้ ชอื่ สารเคมี เกรด คำเตอื นทเี่ ฉพาะเจาะจงตอการเกิด
อันตรายของสารเคมีนั้นๆ (Hazard warning) ชื่อผูผลิตและ/หรือตัวแทนจำหนาย ขอมูลการ
รักษาพยาบาลเบือ้ งตน บันทึกวนั ทร่ี บั และวนั ทเี่ ปด ใชคร้ังแรก
4. ตองจัดเก็บสารเคมีแยกตามกลุมประเภทของสารเคมี โดยพิจารณาคุณสมบัติของสารเคมี วาสารใด
สามารถเกบ็ รวมกนั ได และสารใดควรเกบ็ แยกจากกัน ไมจัดเก็บสารเคมเี รียงตามตัวอักษร
5. วางขวดสารเคมีบนชั้นที่แข็งแรง มั่นคง ทำจากวัสดุที่ทนตอการกัดกรอนของสารเคมีไดดี ขวด
สารเคมีหรือภาชนะบรรจุขนาดใหญหรือมีน้ำหนักมากใหวางชั้นลางสุด ไมวางสารเคมีมากเกินไป
และไมว างซอ นกัน
6. ติดปา ยสัญลกั ษณแ สดงอันตรายทต่ี ูเ ก็บสารเคมี หรือชั้นวางสารเคมใี หชดั เจน
7. ไมเ ก็บสารเคมไี วใ นตดู ูดควนั
8. สารเคมีบางชนิดทส่ี ามารถทำปฏิกริ ิยากับแสงได เชน อีเธอรควรเก็บไวในขวดสีชา เพอ่ื ปองกัน การ
เกิดเปอรอ อกไซดท ี่เปนอันตรายจากการถูกแสงแดด
9. สารไฮโดรเจนเปอรออกไซด ใหเ ก็บไวใ นตูเย็นทเ่ี ปนตูสำหรับเกบ็ สารเคมีเฉพาะ เนื่องจากเปน สารท่ี
ไมเ สถียรเม่อื ไดร บั ความรอน
10. สารไวไฟทเ่ี ปนของเหลว เชน เอทธานอล เมทธานอล อะซโิ ตน จะตอ งเกบ็ ในทม่ี ืดอากาศถายเท ไดดี
หางไกลจากปลั๊กไฟและสิ่งที่ลุกติดไฟไดงาย อยาเก็บไวในตูเย็นเก็บสารโดยไมมีฝาปด เพราะ ไอ
ระเหยอาจถกู ประกายไฟ จากสวิทซตดั วงจรของตัวตูเย็นทำใหเกดิ การลุกไหมได
11. สารไวไฟที่เปนของแข็ง เชน โซเดียม ฟอสฟอรัส จะตองเก็บไวในที่แหงและหางไกลจากน้ำและ
ความรอน
12. สารเคมีที่มีฤทธิ์กัดกรอน จะตองเก็บไวในภาชนะที่ทนทานตอการกัดกรอนรวมทั้งมีภาชนะ รองรับ
เพือ่ ปอ งกันการหกลงพ้ืน

25

13. สารที่เขากันไมได จะตองไมเก็บไวใกลกัน เนื่องจากอาจผสมกันแลวเกิดปฏิกิริยาท่ีรุนแรง และ เกิด
การระเบิดได เชน กรดกับดาง ตัวออกซิไดซกับตัวรีดิวซ กรดไนตริกกับแอลกอฮอล กรดกับเกลือไซ
ยาไนด แคลเซียมคารไบดกับนำ้ เพราะจะเกิดแกสอารเ ซทิลีนท่ไี วไฟ (คน ขอ มูลเพิม่ เติม ไดจาก คูม ือ
ความปลอดภยั ทางชีวภาพสำหรบั หองปฏบิ ตั กิ าร ของสถาบนั สขุ ภาพสัตวแหงชาต)ิ

อันตรายท่ีเกดิ จากปฏิกริ ิยาของสารเคมที ี่เขา กนั ไมได

อนั ตรายที่เกิด ตวั อยางปฏกิ ริ ยิ า

ความรอ น กรด และ น้ำ
ไฟไหม hydrogen sulfide และ calcium hypochlorite
ระเบิด picric acid และ sodium hydroxide
แกส หรือควันพิษ sulfuric acid และ plastic
แกส หรอื ควนั ไวไฟ กรด และ โลหะ
เกิดสารที่มีพิษมากกวาสารตงั้ ตน chlorine และ ammonia
ความดนั สงู ในภาชนะปด fire extinguisher
การ polymerize ท่รี นุ แรงมาก ammonia และ acrylonitrile

ตารางแสดงการจัดเกบ็ จัดวางสารเคมตี ามหลักการจดั กลุมสารเคมที ีเ่ ขา กนั ไมไ ด

ที่ ชนดิ สารเคมี ความปลอดภยั ในการเกบ็ รักษารว มกัน*

1 Inorganic acid 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21
2 Organic acid
3 Caustic
4 Amines and alkanol amines
5 Halogenated compound
6 Alcohol, glycols, glycol ethers
7 Aldehydes
8 Ketones
9 Saturated hydrocarbon
10 Aromatic hydrocarbon
11 Ester

12 Monomer, polymerizable esters

13 Phenols
14 Alkylene oxide
15 Cyanohydrins
16 Nitriles
17 Ammonia
18 Halogens
19 Ethers
20 Elemental phosphorus
21 Acid anhydrides

*ไมม ีสีหมายถงึ วางรวมกันได สีแดงหมายถงึ หามวางรวมกนั

26

14. สารพิษและสารกอมะเร็ง ตองเก็บในที่มิดชิด โดยใสตูเก็บแยกจากสารเคมีชนิดอื่น มีขอความ
“สารพษิ ” และ “สารกอ มะเรง็ ” ติดใหเห็นชดั เจน

15. หลงั จากท่ีใชสารเคมเี สรจ็ แลวตอ งเกบ็ กลับทเี่ ดมิ ทกุ ครั้ง
16. ตรวจสอบสารเคมีเปนระยะวามีการเปลี่ยนแปลงหรือไม ตรวจหาสิ่งที่แสดงวาสารเคมีเสือ่ ม เชน ฝา

มีรอยแยก การตกตะกอนหรือแยกชั้น มีการตกผลึกที่กนขวด หากพบวามีการเสื่อมสภาพ ตองนำ
ออกจากทวี่ าง แลวนำไปกำจัดดว ยวิธที ่เี หมาะสมตอไป
17. ไมเกบ็ สารเคมีทไ่ี มมีปา ยชอ่ื บง บอกสถานะหรือมสี ารอ่นื เจือปนอยู ตองสง ไปกำจดั ทิง้ อยา ง เหมาะสม
18. หากตอ งเคลื่อนยายสารเคมีในปริมาณมาก ใหใ ชอ ุปกรณชวยขนยาย เชน รถเข็นทม่ี ีขอบกันตก หรือ
ตะกราขนาดเหมาะสม มีวสั ดกุ นั กระแทก

การจดั เกบ็ สารเคมโี ดยแยกประเภทดวยรหสั สี หมวด C สารกัดกรอ น (สีขาว)
หมวด E สารระเบดิ ได (สเี ขยี ว)
หมวด F สาร ไวไฟ (สีแดง)
หมวด G สารที่ไมเ ปน อนั ตราย (สเี ทา)
หมวด I สารระคายเคอื ง (สฟี า)
หมวด O สารออกซไิ ดซ (สีเหลือง)
หมวด R สารกัมมันตภาพรงั สี (สีมวง)
หมวด T สารพิษ (สีนำ้ เงิน)
หมวด X สารชวี ภาพ (สสี ม )

ฉลากสารเคมี

ผูเตรียม/แบง .................................................................
วันทเี่ ตรยี ม/แบง…………………………….……………………...
วนั หมดอายุ…………………………………..……………………….
สถานท/ี่ วธิ เี กบ็ ………………….……………………………………

27

การจดั การเมอื่ เกิดอุบัติเหตุหรือเหตุฉุกเฉนิ ในหอ งปฏบิ ตั ิการสารเคมีและวตั ถุอันตราย
จดุ ประสงค

เพื่อใหผูปฏิบัติหนาที่ในหองปฏิบัติการรูวิธีปฏิบัติตอตนเองและตอผูอื่นไดอยางปลอดภัยกรณีที่เกิด
เหตฉุ กุ เฉนิ

สารเคมีหกหลนหรือรั่วไหล
อุปกรณแ ละสารเคมี

1. อุปกรณปอ งกนั สว นบคุ คล
2. ชุด spill kit สำหรับสารเคมที ี่พรอ มใชงาน

วธิ ีปฏิบัติ
1. เม่อื มีสารเคมหี ก หรือร่วั ไหลในหองปฏิบัตกิ าร หรอื อาคารเกบ็ สารเคมี เจา หนา ท่ีทมี่ หี นา ท่ี รบั ผิดชอบ
หรือผูที่อยูในที่เกิดเหตุจะตองแจงใหผูอยูในบริเวณนั้นทราบทันทีรวมถึงกันบุคคลที่ไมเกี่ยวของออก
นอกพ้ืนที่ท่มี สี ารเคมีหก
2. เจาหนาที่ที่ทำหนาที่เขาเก็บกวาด ตรวจสอบชนิดของสารเคมี โดยดูจากรายละเอียดของสารเคมี นั้นๆ เชน
ชือ่ สญั ลักษณ หรือเครื่องหมายบนภาชนะบรรจุ และสถานะของสารเคมวี าเปน ของแข็ง ของเหลวหรือแกส
3. คนหาขอมูลเบื้องตนของสารเคมีอยางละเอียด ไดแก ความเปนพิษ อาการจากการไดรับสาร
ผลกระทบท่ีไดสัมผัสสารทางผวิ หนัง หรอื จากการสดู ดม
4. เปด ประตูระบายอากาศ หรอื เปด เคร่ืองดูดอากาศ ตูดดู ไอสารเคมี และหนา ตา งใหอากาศระบาย ออกไป
5. ทำการกันพื้นที่ที่สารเคมีหกหลั่น ถาบริเวณที่สารเคมีหกไมกวางใหใชกระดาษดูดซับสารเคมี กรณีที่
สารเคมีหกหลนจำนวนมาก ตองใชสารดูดซับสารเคมีที่เหมาะสมกับสารเคมีกันไมให แพรกระจาย
ออกไปเปน บริเวณกวาง หรอื อาจใชแ ถบเชอื กสีเหลืองกนั ผูท ่ไี มเกี่ยวขอ งออกจากบรเิ วณที่เกิดเหตุ
6. ผทู ่เี ขา เกบ็ กวาดจะตองสวมใสอ ุปกรณปองกันสวนบุคคลใหเหมาะสมกับสารเคมีท่หี กหลน นัน้
7. กรณีสารเคมีที่หกหลนเปนผง หรือของแข็ง ใหใชแปรงกวาดรวบรวมสารเคมีไวดวยกัน แลวใชชอน
ตกั สารเคมที ห่ี กใสใ นภาชนะ ติดฉลากภาชนะใหถ กู ตอ ง นำไปกำจดั ท้ิงตามวธิ ีที่เหมาะสม
8. กรณีไมทราบวาสารเคมีที่หกหลนมีฤทธิ์เปนกรดหรือดางใหใชกระดาษทดสอบความเปนกรด-ดาง
กอน โดยถาสารนั้นเปนกรดกระดาษทดสอบจะเปลี่ยนเปนสีแดง ถาสารนั้นเปนดางกระดาษทดสอบ
จะเปนสนี ้ำเงิน
9. กรณีสารที่หกหลนหรือรั่วไหลเปนกรด โดยเฉพาะกรดเขมขนจะตองทำใหเจือจางดวยน้ำกอน แลว โรย
ผงโซดาแอส หรือผงโซเดียมไบคารบอเนต หรือเทสารละลายดางเพื่อทำใหกรดเปนกลาง แลวใชวัสดุดูด
ซับมาซบั สารเคมเี พื่อเก็บไปกำจัดตอไป หลังจากนน้ั ลางดว ยน้ำใหส ะอาด แลวเช็ดใหแหง ดวยไมถูพื้น
ขอควรระวัง เมื่อเทน้ำลงบนกรด เชน กรดกำมะถันเขมขน จะมีความรอนเกิดขึ้นมาก และกรด
อาจจะกระเด็นออกมา จงึ ตองคอ ยๆเทนำ้ ลงไปมากๆ
10. กรณสี ารหกหลน เปนดาง ใหเ ทน้ำลงไปเพ่ือลดความเปน ดาง ใชวัสดดุ ดู ซบั กอนเช็ดใหแ หงดวยไมถูพ้ืน
ระวังอยาใหกระเดน็ ขณะเช็ด เนื่องจากสารละลายดางจะทำใหพ้นื ลืน่ หากลางดวยน้ำหลายคร้ังแลว ยัง

28

ไมหายลื่น ใหใ ชทรายโรยบริเวณทด่ี า งหก ทิ้งไวประมาณ 1 ช่ัวโมง แลวเก็บกวาดทรายออกไป
11. กรณเี ปนสารระเหยงาย เมื่อหกจะทำใหสารระเหยกลายเปน ไออยางรวดเรว็ บางชนดิ อาจติดไฟไดงาย

บางชนิดเปนอันตรายตอระบบทางเดนิ หายใจ ผิวหนัง จึงตองใชค วามระมดั ระวงั อยางสงู
11.1 กรณีที่สารระเหยงา ยหกในปรมิ าณนอย ใชผ า เช็ดออก แลว นำผา ท่ใี ชเ ช็ด นั้นไปซักทำ
ความสะอาดดวยน้ำ
11.2 กรณที ีส่ ารระเหยงายหกในปรมิ าณมากใหใชไมถูพื้นเช็ดถบู รเิ วณที่สารระเหยหกใหแ หงถา มี
ปรมิ าณไอระเหยมากใหใ ชน ำ้ ฉีดเปนละอองฝอย เพื่อลดปริมาณไอระเหยลง

12. กรณสี ารทีห่ กหลน มกี ลิน่ ใหใชผ งถา นเปนตวั ดดู ซบั
13. กรณีสารที่เปนน้ำมันหก ใหเช็ดออกดวยผาแหง หรือกระดาษดูดซับ แลวใชน้ำเช็ดออกอีกคร้ัง

หลงั จากนัน้ ใหใ ชผ งซกั ฟอก หรอื น้ำยาทำความสะอาดลา ง แลวเช็ดใหแ หงดว ยไมถ พู ืน้
14. กรณีสารปรอทหก หรือปรอทแตก ใหใชช อนกวาดปรอทมารวมกนั ใหหมด แลว ใชเครอ่ื งดดู (suction)

เก็บปรอท หากพื้นผิวที่สารปรอทหกมีรอยแยก และไมสามารถเก็บปรอทไดหมดดวยเครื่องดูดใหป
ดทบั รอยแยกนั้นดว ยขีผ้ ึ้งทาพ้ืนหนาๆเพื่อกันไมใ หไอปรอทระเหยออกมาหรือใชผง กำมะถันโรยลงไป
เพ่ือใหป รอทกลายเปนสารประกอบซลั ไฟด แลว เกบ็ กวาดอกี คร้งั

สารเคมีหกรดผิวหนังหรือลำตัว
อุปกรณแ ละสารเคมี

1. ขวดน้ำลางตาฉกุ เฉิน (NSS) จัดเกบ็ อยใู นกลอง spill kit
2. สารละลาย 5% โซเดยี มไฮโดรเจนคารบอเนต
3. สารละลาย 5% กรดอะซติ ิก
4. 2% แคลเซยี มกลูโคเนตเจล
5. Magnesia-glycerol paste
6. กลเี ซอรนี อิม่ ตวั ดวยโบรมีน
7. 5% แอมโมเนียมคลอไรด
8. แอมโมเนีย
9. แอลกอฮอล

วิธปี ฏบิ ัติ
1. ใหถอดเสื้อผาที่เปอนสารเคมีออก แลวลางบริเวณที่สัมผัสสารเคมีดวยน้ำสะอาดมากๆ โดยการ
เปดน้ำไหลผานบริเวณที่สัมผัสสารเคมีเปนเวลาอยางนอย 15 นาที หรือนานจนกวาจะแนใจวา
ลางออกหมดแลว หามถบู ริเวณที่สารเคมีหกรด
2. กรณีสัมผัสกรด (เชน กรดไนตริก กรดไฮโดรคลอริก กรดซัลฟวริก กรดอะซิติก กรดเปอรคลอริก
กรดไตรคลอโรอะซิติก เปน ตน ) ลางบริเวณทส่ี ัมผสั กรดดวยนำ้ สะอาดมากๆ หลังจากนั้นใหล างดวย
สารละลาย 5% โซเดยี มไฮโดรเจนคารบ อเนต ตามดวยนำ้ สะอาด แลวทาดวย magnesia-glycerol
paste

29

3. กรณีสัมผัสดาง (เชน โซเดียมไฮดรอกไซด โปแทสเซียมไฮดรอกไซค เปนตน) ลางบริเวณที่สัมผัส
ดางดวยน้ำสะอาดมากๆ หลังจากนั้นใหลางดวยสารละลาย 5% แอมโมเนียมคลอไรดหรือ
สารละลาย 5% กรดอะซิติก ตามดวยนำ้ สะอาด แลวทาดวย magnesia-glycerol paste

4. กรณีสัมผัสกรดไฮโดรฟลูออริก ใหลางบริเวณที่สัมผัสดวยน้ำมากๆ แลวทาดวย 2% แคลเซียม
กลูโคเนตเจล แลวไปพบแพทยทนั ที

5. กรณฟี นอลถูกผิวหนงั ใหล างบรเิ วณที่สัมผัสดว ยนำ้ มากๆ แลว ทาดวยกลีเซอลนี ท่ีอ่ิมตัวดว ยโบรมีน
ถาสมั ผสั ในปริมาณมากอาจทำใหไตวายได ใหร บี สงโรงพยาบาลทนั ที

6. กรณีสารโบรมีนถกู ผวิ หนัง ลางบรเิ วณทีส่ มั ผสั ดว ยนำ้ มากๆแลว ทาดว ย magnesia-glycerol paste
หรอื ลา งดวยนำ้ : แอมโมเนีย (1:5 โดยปรมิ าตร)

7. ถาไดร ับโดยการสูดไอเขา ไป ใชผ า เชด็ หนาชบุ แอลกอฮอลแ ปะทีจ่ มกู

การเกิดเพลิงไหม
1. กรณเี กดิ ไฟลกุ ไหมเ ลก็ นอ ยบนโตะ ปฏิบัตกิ ารหรือพน้ื หองปฏิบตั ิการ เชน ไฟลุกติด
70% แอลกอฮอล ปลอยใหไฟดับเองถา ไมมีเช้อื เพลิง หรือไมม ีทที า ลกุ ลาม
2. หากไฟลกุ ไหมส ารเคมใี หใ ชถังอปุ กรณด บั เพลิง หา ม เปดน้ำใสท นั ที
3. หา มใชน ำ้ ดบั ไฟ เมอื่ เกิดไฟไหมจ ากสารเคมี
4. หามฉดี น้ำใสขวดหรือภาชนะบรรจุสารเคมีท่ตี ้งั อยู เพราะหากขวดลมลงอาจทำใหเกิดการลุกลามได
5. กรณีเกิดเพลิงไหมรุนแรง ไมสามารถควบคุมไดใหกดกริ่งสัญญาณแจงเหตุไฟไหม แลวโทรแจงเหตุ
ดับเพลงิ ตามตารางเบอรโ ทรศพั ทของหนว ยงานตา งๆ

ชนดิ และการใชงานอุปกรณดับเพลงิ

ชนดิ ใชก ับ หามใชกบั
น้ำ
กระดาษ ไม ผา เปลวไฟจากไฟไฟา ของเหลวไวไฟ โลหะทก่ี ำลัง
คารบอนไดออกไซด จาก
ถังดบั เพลิง ถกู เผา
ผงแหง (dry powder)
ของเหลวและกา ซไวไฟ โลหะดา ง (alkali metals) กระดาษ
โฟม (foam)
เปลวไฟจากไฟฟา

ของเหลวและกา ซไวไฟ เครื่องมือและอุปกรณทีส่ ามารถนำกลบั มาใช

โลหะดาง เปลวไฟจาก ใหมไ ด เน่ืองจากสารตกคา งลา งหรอื กำจัดออก

ไฟฟา ไดยาก

ของเหลวไวไฟ เปลวไฟจากไฟฟา

30

ขอปฏิบัติกรณีอุบัติเหตุจากการใชแกสหุงตม
แกส หงุ ตม หรอื แอลพจี ี (LPG = Liquefied Petroleum Gas) คือ ผลติ ภัณฑทปี่ ระกอบดว ย

ไฮโดรคารบ อน หรอื สวนผสมของไฮโดรคารบอน 2 ชนิด ไดแ ก โปรเพน (Propane : C3H5) และบิวเทน
(Butane : C4H10) ซง่ึ เปน แกสทีห่ นักกวา อากาศ เมื่อเกิดการร่ัวจะกระจายลงสูระดบั ต่ำ หากผสมกับ
ออกซเิ จนในอากาศ และไดรับความรอนจากประกายไฟ จะลุกไหมไดทันที
เมอื่ ไดกลน่ิ แกสหรอื เกดิ การรั่วของแกส ควรปฏบิ ตั ดิ ังน้ี

1. รีบปด วาลวแกส ท่ีถงั แกส และทเี่ ตาแกสทันที
2. หามจุดไมข ีดไฟ และเปดหรอื ปด สวทิ ซไ ฟฟาทกุ ชนดิ เพราะอาจทำใหเ กดิ ประกายไฟและ

แกส ระเบดิ ได
3. เปด ประตหู นา ตา งทกุ บาน เพื่อระบายแกส ออกโดยเร็ว อากาศถายเทไดสะดวก ปกติแกส จะหนัก

กวาอากาศ ในการทำใหแกสระบายออกเร็วกวาปกติ จึงควรใชไมกวาดออน ๆ พัดสูงเหนือพ้ืน
เล็กนอ ยโดยพัดเรว็ ๆ จะชว ยระบายแกส ไดเรว็ กวา การท่ีจะใหแกส ระเหยออกไปเอง หรอื ใชน้ำพรม
ทัว่ ๆ ก็ได แตห า มใชพ ดั ลมชวยระบายอากาศโดยเด็ดขาด
4. ตรวจสอบหาจุดทีร่ัว โดยใชนำสบูท าบริเวณทีส่ งสัยหรือลบู ไปตามสายสง หากร่วั จรงิ จะเหน็ เปน
ฟองสบูปุดขึ้นมา ใหร บี แกไขโดยดว น ถา แกไ ขไมไ ด ใหผจู ำหนา ยแกส หรือชา งมาปรบั ปรงุ
แกไ ข กรณีมไี ฟลกุ ข้นึ ทถ่ี ัง ใหใชน ำ้ สาดไปทต่ี ดิ ไฟแรงๆ ทนั ทหี รือใชเ คร่ืองดับเพลิงชนิดเคมแี หง

สารพิษ (POISONS)
หมายถงึ สารเคมีทม่ี ีสภาพเปนของแขง็ ของเหลว หรอื กาซ ซึ่งสามารถเขาสรู า งกายโดยการ

รบั ประทาน การฉดี การหายใจ หรือการสมั ผสั ทางผิวหนงั แลวทำใหเกดิ อันตรายตอ โครงสรา งและหนาท่ีของ
รางกาย ดว ยปฏกิ ริ ยิ าทางเคมี อนั ตรายจะมากหรือนอยข้ึนอยกู ับคณุ สมบัติ ปรมิ าณและทางที่ไดรบั สารพิษน้นั

ชนิดของสารพิษ
สารพิษทีท่ ำใหเ กิดอนั ตรายตอ มนษุ ยมาจากหลายแหลง ดว ยกนั อาจเปนพษิ จากสัตว พิษจากแร ธาตุ

ตา ง ๆ เชน ตะก่วั ฟอสฟอรสั สารหนู และ พิษจากสารสังเคราะหต า งๆ เชน ยาฆาแมลง ยาปราบวัชพืช

ยาอันตราย
สารพษิ สามารถจำแนกตามลกั ษณะการออกฤทธ์ิ ได 4 ชนดิ ดังนี้

1. ชนิดกัดเนื้อ (Corrosive ) สารพิษชนิดนี้จะทำใหเนื้อเยื่อของรางกายไหม พอง ไดแก สารละลาย
พวก กรดและดา งเขม ขน น้ำยาฟอกขาว

2. ชนิดทำใหระคายเคือง (Irritants) สารพิษชนิดนี้จะทำใหเกิดอาการปวดแสบ ปวดรอนและอาการ
อกั เสบในระยะตอ มา ไดแก ฟอสฟอรัส สารหนู พิษจากอาหาร ซลั เฟอรไ ดออกไซด

3. ชนิดที่กดระบบประสาท (Narcotics ) สารพิษชนิดนี้จะทำใหหมดสติ หลับลึก ปลุกไมตื่น มานตา
หดเลก็ ไดแก ฝน มอรฟ น พษิ จากงูบางชนิด

31

4. ชนิดที่กระตุนระบบประสาท (Dililants) สารพิษชนิดนี้จะทำใหเกิดอาการเพอคลั่ง ใบหนาและ
ผวิ หนังแดง ต่ืนเตน ชพี จรเตน เรว็ ชอ งมานตาขยายไดแ ก ยาอะโทรปน

การประเมินภาวะการไดร ับสารพิษ
การไดร บั สารพิษ เปน ภาวะฉุกเฉินทต่ี องไดรบั การปฐมพยาบาลท่ีรีบดว น และ เฉพาะเจาะจง ดังนนั้

สง่ิ สำคัญที่สุด คือ จะตองประเมนิ จำแนกใหไดวา อาการผิดปกตติ า งๆ ทีเ่ กิดขนึ้ กบั ผูปวยนน้ั วาเกดิ จากสารพิษ
ใด นอกจากประเมนิ อาการแลว ยงั จำเปน ตอ งสังเกตสภาพการณ สงิ่ แวดลอมท่ีเกีย่ วขอ งกบั ผปู วยรว มดวย

1. การเขา สูรา งกายของสารมพี ิษ มี 4 ทาง ดังนี้
1. ทางปาก ไดแก การกินเขาไป
2. ทางจมูก ไดแก การหายใจเอาสารที่ระเหยไดอณุ หภูมปิ กติ หรือการหายใจเอาฝนุ ละอองของ
โลหะตา งๆ
3. ทางผวิ หนัง ไดแก การสมั ผสั สารมพี ษิ ทางผิวหนัง หรือการฉดี สารมีพิษเขา กลามเน้ือหรอื เสนเลือด
เชน ยาเสพติด
4. ทางการฉดี หรือถกู กัด/ตอย

วิธีปฏิบัติเมื่อถูกสารมีพิษ
เม่ือสารมีพิษเขาทางปาก

1.1 ควรทำใหอาเจยี น โดยใหน ้ำอุนมากๆ หรอื ลวงคอ แตถา กนิ กรดหรอื ดา งหามใหอาเจยี น ถาทราบวา
กนิ กรดเขาไปใหกนิ น้ำสบูออ นๆ แตถ า ทราบวา กนิ ดางเขา ไปใหกนิ น้ำสม คน้ั หรือนำ้ สมสายชอู อนๆ
แลวรบี สง แพทย

1.2 รีบใหค วามอบอุนแกรางกาย แลว รบี นำสง โรงพยาบาล
1.3 ถาผปู ว ยหมดสติใหชว ยเปา ลมเขาทางปากหรือจมูก แลว นำสงโรงพยาบาลถาผปู ว ย

รสู กึ ตวั ใหร บี ทำใหอาเจียน

ขอ หามในการทำให ผปู วยอาเจยี น ในกรณีดงั น้ี
1. หมดสติ
2. ไดร ับสารพิษชนิดกัดเนื้อ เชน กรด ดาง
3. รับประทานสารพษิ พวก น้ำมันปโตรเลียม เชน น้ำมันกาด เบนซนิ
4. มสี ขุ ภาพไมด ี เชน โรคหวั ใจ

วธิ ีปฏิบตั ผิ ูที่ไดร ับสารกัดกรอน (Corrosive substances )
กรด ดา ง เปนสารเคมีท่ีพบในชีวิตประจำวัน นำมาใชใ นครวั เรอื น และโรงงานอตุ สาหกรรม เชน กรด

ซัลฟวริก กรดไฮโดรคลอรกิ โซเดยี มคารบอเนต

32

อาการ
ไหมพอง รอ นบริเวณริมฝปาก ปาก ลำคอและทอง คลื่นไส อาเจียน กระหายน้ำ และมีอาการ

ภาวะช็อค ไดแ ก ชีพจรเบา ผิวหนังเย็นช้ืน
วิธีปฏิบัติ

1. ถา รสู กึ ตัวดใี หด่มื นม
2. อยา ทำใหอาเจยี น
3. รีบนำสง โรงพยาบาล

เมื่อสารมีพิษเขาทางจมูก
วิธปี ฏิบัติผทู ี่ไดรบั สารพิษทางการหายใจ
สารพิษทีเ่ ขา สทู างการหายใจ ไดแ ก แกส พิษ ซ่ึง แบงออกเปน 3 ประเภท ดงั นี้

1. แกส ทที่ ำใหร างกายขาดออกซิเจน เกิดอาการ วงิ เวียน หนามืด เปนลมหมดสติ ถงึ แกค วามตาย
ได เชน คารบ อนมอนนอกไซด คารบอนไดออกไซด ไฮโดรเจน ไนโตรเจน

2. แกสทีท่ ำใหเ กิดการระคายเคืองตอระบบทางเดินหายใจ ไดแก คอ หลอดลม และปอด ถา ไดร บั ใน
ปริมาณมากอาจทำใหตายได เชน ซัลเฟอรไดออกไซด ไมมีสีแตมีกลิ่นฉุน พบไดในโรงงาน
อตุ สาหกรรม ใชท ำกรดกำมะถัน

วิธีปฏิบัติผูที่ไดรับสารพิษทางผิวหนัง
สารพษิ ที่สามารถเขาสูรางกายทางผวิ หนังท่ีพบบอยเกดิ ไดแก สารเคมี และสารพิษทเี่ กิด จากการถูก

สตั วม ีพษิ กัดหรอื ตอย

วธิ ปี ฏิบัตเิ มื่อสารเคมถี กู ผวิ หนัง
1. ลา งดว ยน้ำสะอาดในปริมาณทีม่ ากพอ
2. อยาใชยาแกพิษทางเคมี เพราะความรอนทเี่ กดิ จากปฏิกิริยาอาจทำใหเกดิ อนั ตรายมากข้ึน
3. บรรเทาอาการปวดและนำสงโรงพยาบาล

วิธีปฏิบัติเมื่อสารเคมีเขาตา
1. ลางตาดว ยนำ้ สะอาดในปริมาณทม่ี ากพอ โดยการ เปด นำ้ กอกไหลรินคอย ๆ หรือ.......
2. อยาใชย าแกพ ิษทางเคมี เพราะความรอนทเี่ กิดจากปฏกิ ิริยาอาจทำใหเ กดิ อนั ตรายมากข้ึน
3. บรรเทาอาการปวดและนำสงโรงพยาบาล

การถูกแกวหรือของมีคมบาด
1. หากมีเศษแกวตดิ อยูทบ่ี าดแผล ใหค ีบเศษแกวออกกอน
2. หามเลือดโดยใชน้ำแข็งประคบ หรือใชผาพันแผลที่สะอาดกดปดบาดแผล หรือรัดที่บริเวณเสน
เลอื ดทีน่ ำไปสบู าดแผล แตอ ยารดั นานเกนิ ไป

33

3. ทำความสะอาดบาดแผล ใสย า ปดบาดแผลใหมิดชดิ
4. หากบาดแผลลกึ หรอื เลือดไหลไมห ยุดใหนำสงโรงพยาบาลท่ใี กลท่ีสุดทันที

การถูกน้ำรอนลวกหรือผิวหนังไหมเน่ืองจากสัมผัสของรอน
1. แชบริเวณที่ถูกของรอนในน้ำเย็นจัด หรือปดบริเวณที่ถูกของรอนดวยผาชุบน้ำ จนกวาจะหาย
อาการปวดแสบปวดรอน
2. ทายาข้ีผ้ึงสำหรับไฟไหม และนำ้ รอนลวก
3. หากแผลใหญ หรอื รุนแรงใหนำสง โรงพยาบาลทใี่ กลท่สี ดุ ทันที

การกำจดั ของเสียและสิ่งปนเปอ นจากหอ งปฏบิ ตั ิการเคมี
จุดประสงค

เพอ่ื ใหเจา หนาทข่ี องหองปฏบิ ตั กิ ารรูวธิ ีการกำจัดของเสียเบื้องตน ท่ีเกดิ จากการทดลองไดอ ยางถูกตอ ง

นิยาม
ของเสีย ไดแก ของเหลือใชใ นหอ งปฏิบตั ิการ สารเคมไี มม ีชอ่ื สารเคมีเสอ่ื มสภาพ สารเคมที ี่ ร่วั ไหลไม

สามารถนำกลับมาใชไดอีก ตองนำไปกำจัดดวยวิธีใดวิธีหนึ่งโดยสามารถทิ้งไดเลย หรือ ตองบำบัดกอนท้ิง
หรือตองนำสงเพื่อกำจัด ซึ่งหองปฏิบัติการตองจำแนกของเสียแตละประเภท ออกจากกันอยางชัดเจน ไดแก
ของเสยี ที่ตอ งบำบัดกอนท้ิง ของเสียท่ีตอ งสง กำจดั ของเสียกลมุ พเิ ศษ

วิธีปฏิบัติ
ของเสียท่ีสามารถกำจัดไดเอง

1. หองปฏิบัติการตองจัดหาถังขยะที่มีฝาปดหรือถังขยะแบบเทาเหยียบขนาดเหมาะสม และวางไว
ในตำแหนงท่ใี ชงานและเพียงพอตอ การใชงาน

2. ใชถ งุ ดำใสล งในถังขยะเพอ่ื รองรับของเสีย 1 ช้นั
3. สิง่ ตอไปนีส้ ามารถทง้ิ กำจดั เองได

- กระดาษกรองทใี่ ชแลวปราศจากตวั ทำละลายสารอินทรยี  หรอื สารเคมที เี่ ปน พิษ สารกดั กรอน
สารไวไฟ ตัวออกซไิ ดซ

- สารดูดน้ำ เชน โซเดียมซัลเฟต แมกนีเซียมซัลเฟต ปราศจากตัวทำละลายสารอินทรีย หรือ
สารเคมที ี่เปน พิษ สารกัดกรอน สารไวไฟ ตัวออกซไิ ดซ

- เกลือที่ไมเปนอันตราย เชน เกลือตางๆ ที่ไมใชเกลือของโลหะหนัก และไมใชเกลือที่มีแอน
ไอออนทเ่ี ปน อันตราย เชน ไนเตรต ไซยาไนด เปอรค ลอเรต

- ของเสียท่มี นี ้ำเปนตัวทำละลายและมีสารอินทรียหรืออนินทรียที่ไมเปนพษิ ละลายอยูไมเกิน 5%
- สารพิษตางๆ เชน สารพิษจากเชื้อราอะฟลาทอกซิน ใหแชเครื่องแกวที่ปนเปอนดวย

สารละลาย 1% โซเดียมไฮโปรคลอไรด ประมาณ 2 ชั่วโมงแลวเติมอะซิโตนลงไป 5% ของ
ปริมาตร กอ นลา งตามปกติ สวนวัสดทุ ป่ี นเปอ นใหท้งิ ในถงุ แดงมดั ปากถงุ ใหแ นน นำไปทิ้งในถัง

34

ท่เี ตรยี มไว รอเจาหนาท่ีนำไปกำจัดตามวธิ ีทเี่ หมาะสมตอ ไป
4. ผปู ฏิบตั งิ านตอ งทงิ้ ของเสยี ลงในถงั ขยะทม่ี ีฝาปด และไมใสมากเกนิ ไปจนลนออกมานอกถงั
5. หากมีปริมาณมากเกินไป จะตองเก็บของเสียเดิมออกจากถังขยะกอน โดยมัดปากถุงขยะใหแนน

วางไวข า งถงั แลวนำถงุ ดำใบใหมใ สลงในถังขยะ
6. ของแขง็ เศษแกวท่ีไมปนเปอนสารเคมี รวมถึงเศษของมีคมท่สี ะอาด เชน ใบมดี เข็มฉีดยา ใหแยก

ท้ิงลงในภาชนะทีเ่ ตรียมไวโ ดยเฉพาะ เชน กลอ งกระดาษ หรือกลองพลาสตกิ ที่มฝี าปดมดิ ชดิ เพื่อ
สง กำจดั อยางถกู วิธี

ของเสียที่ตองบำบัดกอนทิ้ง ทำใหเปน กลางดว ยโซเดยี มไบคารบ อเนต (สำหรบั สารละลายกรด)
สารตอไปนี้ตอ งบำบัดกอ นทิ้ง หรอื กรดอะซติ กิ (สำหรับสารละลายเบส) แลว ท้ิงลงทอ น้ำพรอม
- สารละลายกรดและเบส ทงั้ เปดน้ำตามในปรมิ าณมากๆ
- ตวั ออกซิไดซ รดี ิวซ ดวยตวั รีดวิ ซที่เหมาะสมกอนนำสง เปน ของเสยี ประเภทอื่น
- สารไวตอ น้ำและ/หรืออากาศ หรอื ท้ิงลงทอ น้ำตามความเหมาะสม โดยศึกษาวิธกี ารกำจัดใน
MSDS ของสารนั้นๆ
- Acrylamide ทำลายดวยนำ้ /กรดออ น เชนสารละลายแอมโมเนยี มคลอไรด
สารละลายโซเดียมไบคารบอเนต แลว ทง้ิ ลงทอ นำ้ ตามความ
- Ethidium bromide Solution เหมาะสม หรือเกบ็ ใสขวดเพ่อื นำสงกำจัดดวยวิธีท่เี หมาะสม
โลหะอลั คาไรด เชน Li, Na, K ทำใหส ลายตัวดว ยน้ำในตูดดู
- Electrophoresis gels ควนั เปน กลางกอ นทิง้ ลงทอ

ในรูปของเจล ทยี่ งั ไมไ ดถ ูกยอมดว ย Ethidium bromide หรือมี

ความเขมขน Ethidium bromide ตำ่ กวา 0.1% ถอื วาไมเปน
อันตราย สามารถทงิ้ ถงั ขยะได แตห ากความเขมขน เทากับหรือสงู
กวา 0.1 % ใหใ สถงุ ขยะสแี ดงทีจ่ ะสง กำจดั เนื่องจากมพี ิษ และ
อาจกอใหเกิดมะเร็ง

ภาชนะ ทปิ หรือส่ิงปนเปอนใหแ ยกเปนขยะอันตราย โดยใสใ น ถุง

ขยะสแี ดง สารละลายทค่ี วามเขมขนตำ่ กวา 10 µg/ml ใหท้ิง ลง
ทอได แลว เปด น้ำตาม ลงไปในปรมิ าณมาก ถาความเขม ขน สงู
กวา นนั้ ใหกรองผานกระดาษกรองท่ีมีผง activated charcoal นำ
สารละลายทผี าน การกรองไปกำจัดตามวธิ ีทเี่ หมาะสมตอไป

ปรมิ าณ Ethidium bromide นอ ยกวา 0.1% ใหท ้ิงในถงั ขยะได

แตห ากความเขมขนเทากบั หรือสงู กวา 0.1% (เจลมีสีชมพเู ขม
หรอื แดง) ใหใสถ งุ ขยะสแี ดงเพือ่ สง กำจัด

35

- ของแข็งที่มีตัวทำละลายอินทรียปนอยู เชน ซิลิกาเจล อลูมินาเจล ที่เหลือจากการทำโครมาโทกราฟ
ผ่งึ ใหแ หง แลว ท้ิงเปน ขยะของแข็ง

- สารละลายทป่ี ระกอบดวยโลหะหนักในปริมาณนอยๆ ไมเกนิ 100 มิลลิกรมั ตอ ลิตร ใหเ ก็บรวมรวบใส
ขวด แลว ทำใหเขม ขน ข้ึนโดยการตงั้ ทงิ้ ไวใ หระเหยแลว สง กำจัดดว ยวิธที เี่ หมาะสม

- สารที่สามารถละลายน้ำได เชน เอทานอล หากมีความเขมขนไมสูงคือมีเอทานอลละลายอยูไมเกิน
100 กรัมในนำ้ 1 ลิตร (ตอ 1 วัน) สามารถทิง้ ลงทอน้ำ แตหากมีความเขมขนสูงกวานหี้ ามเทลงทอน้ำ
เกบ็ ใสใ นขวดแลวต้ังทง้ิ ไวใ หระเหย ภายนอกหอ งปฏิบัติการ

- อะซโิ ตน ทีไ่ มม สี ารอืน่ ที่เปนพิษสงู ละลายอยู ตอ งเจอื จางดว ยน้ำใหมคี วามเขมขนไมเ กิน 20% กอ นเท
ลงสทู อ น้ำทิง้ ได

- ของเสียที่เปนของแข็งหลังบำบัดแลวใหกำจัดเหมือนเปนขยะอันตราย โดยตองใสลงในถุงขยะสีแดง
ที่หอ งปฏบิ ัติการเตรยี มไวให

ของเสียท่ีตองสงกำจัด
ของเสยี ท่ีไมส ามารถบำบัดไดเ อง จะตองสงกำจดั ไดแก
- สารเคมีท่เี สอื่ มสภาพ จะตองจดั เกบ็ สารท่ีหมดอายุหรือเสอ่ื มสภาพไวในขวดทีม่ ฝี าปดมิดชดิ ติดฉลาก
ที่ขางขวด เขียนรายละเอียด และนำไปไวในจุดที่คณะคณะทำงานกำจัดสารเคมีกำหนด เพื่อรอสง
กำจัดตอ ไป
- สารเคมีที่เหลือจากการวิเคราะหดานเคมี เชน โลหะหนัก (Cr, Cu, Ba, Pb, Ni, As, Cd, Hg) สาร
กำจัดแมลง เก็บใสขวดหรือภาชนะที่มีฝาปดสนิท ติดฉลากที่ขางขวด นำไปไวในจุดที่คณะทำงาน
กำจัดสารเคมกี ำหนด เพื่อรอสงกำจัดตอไป
- สารเคมีทเี่ หลอื จากการวิเคราะห เชน Dye Solution เกบ็ ใสขวดหรือภาชนะทม่ี ฝี าปด สนิท ตดิ
ฉลากทข่ี างขวด นำไปไวในจดุ ที่คณะคณะทำงาน กำจดั สารเคมีกำหนด เพ่ือรอสงกำจดั ตอไป
- สารเคมที ี่เหลือจากการวเิ คราะห COD ( Chemical Oxigen Demand ) และ TKN (Total
Kjeldahl Nitrogen ) เก็บใสขวดหรอื ภาชนะท่มี ีฝาปดสนทิ ติดฉลากท่ีขางขวด นำไปไวในจดุ ท่ีคณะ
คณะทำงาน กำจดั สารเคมีกำหนด เพ่ือรอสง กำจัดตอไป

ของเสียกลุมพิเศษ
- สารกมั มนั ตรังสี กลมุ งานใดที่มีการวิเคราะหมวี ัสดุ สารเคมีหรอื เครอ่ื งมือท่ีมีกมมันตรังสตี องแจงการมี
ไวในครอบครองตอหนวยงานที่ดูแลรับผิดชอบ คือ สำนักงานปรมาณูเพื่อสันติ สามารถติดตอ
ประสานงานในการจดั เก็บ ทำลายดว ยวธิ ีทเ่ี หมาะสมตอ ไป

36

สวนที่ 3
การใชอปุ กรณป องกนั สวนบคุ คล
(Personal Protective Equipment: PPE)

37

สวนท่ี 3 : การใชอุปกรณปองกันสวนบุคคล (PPE)

จุดประสงค
เพื่อสามารถใชอุปกรณปองกันสวนบุคคลปองกันอันตรายจากวัตถุ สารเคมี เชื้อโรค ที่อาจเกิดข้ึน

ขณะปฏิบัติงานไดอยางถูกตองและมีประสิทธิภาพสูงสุด โดยจัดใหมีการอบรมใหเจาหนาที่หองปฏิบัติการ
อยางนอยปละ 1 ครั้ง เพื่อเปนการทบทวนการปฏิบัติงาน แนวทางการใช PPE ที่ถูกตอง และมีการฝกอบรม
เรอ่ื งการใช PPE ใหกบั เจา หนา ที่ที่เขา มาทำงานใหม หรือ นกั ศึกษาที่เขามาฝก งานกอนทุกครง้ั

ขอบขาย
ครอบคลุมการสวมและถอดถุงมือชนิดใชครั้งเดียวและถุงมือปลอดเชื้อ การใสหนากากอนามัย หนากาก

ชนิด N95 หนากากกันสารเคมีชนิดตางๆ การสวมแวนตานิรภัย ที่ครอบตา ที่บังหนา การสวมเสื้อกาวนสำหรับ
หองปฏบิ ัติการ การใสห มวกคลมุ รปู ตวั หนอน การสวมถงุ คลุมเทา เพือ่ ปอ งกนั การติดเช้อื จากการปฏิบัติงาน

อางอิง
http://student.mahidol.ac.th/~u4809045/p5.htm

อุปกรณ
1. ถุงมือยางหรอื ถุงมือไนไตรทชนดิ ใชคร้ังเดยี ว
2. เสื้อกาวนแขนยาวปลายแขนปด สำหรบั หอ งปฏบิ ตั ิการ หรอื เส้อื กาวชนดิ กนั น้ำ
3. หมวกคลมุ ผมรูปตัวหนอน
4. รองเทาหวั ปดสำหรับหอ งปฏิบตั ิการ หรือรองเทา บทู
5. หนากากอนามัย
6. หนา กากชนิด N95
7. หนากากกนั ไอระเหยสารเคมีชนิดเปลีย่ นตลับไสกรอง
8. แวน ตานิรภยั ท่คี รอบตา กระบงั บงั หนา

38

การใชอ ุปกรณปองกนั สวนบุคคล
การสวมถุงมือชนิดใชคร้ังเดียว

1. ลา งมอื ใหส ะอาดและเช็ดใหแ หง
2. เลอื กขนาดถุงมือใหเหมาะกับมือและไมน ำถงุ มือหมดอายุมาใชง าน
3. หยิบถงุ มือออกจากกลอ งวางไวบ รเิ วณท่ีแหง สะอาดพรอ มตรวจสอบถุงมือตอ งไมร ั่วหรอื ขาด
4. ใสถ ุงมือขา งที่ถนดั กอ น เพ่ือใหเ กิดความคลองในการใสถ ุงมือขางแรก โดยใชมือขา งที่ไมถ นัดหยิบถุง

มือ มาใสข า งที่ถนดั
5. ใชม ือขา งถนัดท่ีใสถ งุ มอื แลว หยบิ ถงุ มอื อีกขา งมาใสมือขางท่ีไมถนดั
6. หลังจากใสถุงมือทั้งสองขางเสร็จแลว จัดถุงมือใหกระชับนิ้วและดึงขอบถุงมือใหคลุมขอมือหรือ

ดงึ ให คลุมปลายแขนเส้ือกาวน เมอ่ื ตอ งทำงานกับเช้ืออันตรายและตองสวมถุงมือสองชั้นหากถุงมือ
สกปรกให ถอดถุงมอื ช้ันนอกในตูปลอดเชือ้

การถอดถุงมือที่ใชแลว
1. จับขอบถุงมือดานนอกตลบลงมาคอยๆ ดึงถุงมือดานนอกตรงฝามือใหดานในของถุงมือตลบกลับ
ออกมาอยดู า นนอก
2. ใชม ือขางทยี่ งั สวมถงุ มอื อยู ถือถุงมอื ขา งที่ถอดแลว
3. ใชนิ้วมือขางที่ถอดถุงมือแลวสอดเขาดานในของถุงมือ ดึงถุงมือออกใหดานในของถุงมือตลบกลับ
ออกมาอยูด านนอก ระวังไมใ หมอื สมั ผัสกับดา นนอกของถุงมือทสี่ กปรก
4. ทิ้งถงุ มอื ลงในภาชนะรองรับและ/หรือนำไปแชนำ้ ยาฆาเชอ้ื

การใชหนากากอนามัย (SURGICAL MASK)
1. ลางมือใหสะอาดกอ นสวมหนา กากอนามัย
2. นำหนา กากอนามยั ออกจากภาชนะบรรจุ หลกี เลี่ยงการสัมผสั ดานในของหนา กาก
3. สวมหนากากอนามัยโดยเอาสีเขมออกดานนอก สีจางอยูชิดจมูก หรือสังเกตรอยพับของหนากาก

39

ดานหนา ตอ งพับลง ใหด า นท่ีมโี ลหะอยูบนสนั จมูก
4. สายรัดหรือหวงคลองหู ควรผกู ใหพอดีและอยใู นตำแหนงท่ีเหมาะสม
5. หนา กากตองคลมุ จมกู ปาก และคาง
6. ใชม ือกดโลหะท่ีอยูบ นหนา กากใหแนบสนิทกับสันจมูก
7. เมื่อเสร็จงานตองลางมือใหสะอาดกอนถอดหนากาก โดยหลีกเลี่ยงการสัมผัสดานหนาของ

หนากาก เพราะอาจปนเปอ นเช้อื ได
8. หนากากที่ใชแลว ใหท ้ิงในถงั ขยะติดเชอื้ เปล่ียนหนากากทันทที ี่ชำรุด

การสวมหนา กากอนามัย

การใชหนากากชนิด N95
1. ลา งมือใหสะอาดกอนใสหนากาก
2. นำหนา กากออกจากภาชนะบรรจุ โดยหลกี เลีย่ งการสัมผัสดานในของหนากาก
3. ประกบหนากากใหเขา กับใบหนาใหแ ถบอลูมิเนียมอยูบนสันจมูกและสวนลางคลุมคาง ดึงสายรัดให
พอดีกับขนาดศรี ษะและใบหนา
4. ใบหดู ึงสายรดั เสนลางไปรดั บรเิ วณตน คอ จดั สายใหเรยี บรอย
5. ดงึ สายรดั เสนบนไปทางดา นหลงั ศรี ษะ โดยพาดเฉียงเหนอื ศีรษะ
6. ใชนิ้วมอื ทัง้ สองขา งรีดบริเวณแถบอลมู เิ นียมใหแนบกบั สันจมูก เพือ่ ความแนบสนิท
7. ตรวจสอบความแนบสนทิ โดยใชทง้ั สองขางมอื โอบรอบหนากาก แลวหายใจออกแรงกวา ปกติเลก็
นอย หากใสห นา กากแนบสนิทดจี ะไมมีอากาศรวั่ ไหลออกมา
8. ถา มอี ากาศออกมา ใหปรับตำแหนง ของหนา กากและดึงสายรัดไปดา นหลังมากข้ึน
9. ไมน ำหนากากทีใ่ ชแลว มาใสซ้ำ
10. เมื่อตองการถอดหนากากออก ลางมือใหสะอาด หลีกเลี่ยงการสัมผัสดานหนาของหนากาก เพราะ
อาจปนเปอนเชื้อได
11. ท้งิ หนา กากท่ใี ชแลว ลงในภาชนะทมี่ ฝี าปด หรือท้งิ ใสถ ุงขยะติดเชื้อ เพอื่ รอกำจัดตอ ไป

40

การใสหนากากกรองอากาศ N 95

การสวมเส้ือกาวนสำหรับหองปฏิบัติการ หรือเสื้อคลุมสำหรับผาซาก
1. ผใู ชต อ งเลอื กสวมเส้ือกาวน หรอื เสื้อคลุมใหเ หมาะกับงานท่ีปฏบิ ตั ิ
2. เลือกขนาดใหพอดี ไมเ ล็กหรือใหญเกินไป เพื่อความสะดวกและปลอดภัยจากการปฏิบัตงิ าน
3. ลางมือใหสะอาดกอ นสวมเส้ือกาวน
4. สำหรบั ผทู ตี่ องปฏิบตั งิ านกบั เชอ้ื อนั ตราย ตอ งสวมเส้อื กาวนชนดิ แขนยาว ปด เสื้อใหมดิ ชิด กรณีเสื้อ
มี รังดุม ใหต ดิ กระดุมจนถงึ เมด็ บนสดุ และตอ งเกบ็ ขอบแขนเสื้อกาวนไวในขอบถงุ มือใหเ รยี บรอย
5. สำหรับงานดานชีวโมเลกุลในขั้นตอนที่ตองถายรูปเจลหรือตัดเจลเพื่อนำไปทำใหบริสุทธิ์ ผูปฏิบัติ
งานตอ งสวมเส้อื กาวนแขนยาวเพื่อปอ งกนั รังสยี วู ี ทเ่ี ปนอันตรายตอรา งกาย
6. หยิบเสื้อคลุมทส่ี ะอาด คล่ีเสื้อคลุมออกโดยไมใ หเส้ือคลมุ สัมผัสกับบริเวณทส่ี กปรก
7. ใสเสอ้ื คลมุ โดยสอดแขนท้งั สองขางเขาในแขนเส้ือพรอมกนั ดว ยการยกแขนขึน้ เหนอื ศีรษะไมใ ห
ดา นในของตวั เสือ้ สัมผสั กบั สง่ิ สกปรก หากเปนเส้ือคลุมทีใ่ ชซ้ำจะตอ งไมส ัมผสั ดา นนอกของตัวเส้อื
8. ดงึ คอเสอ้ื เขา มาชิดคอ ผกู เชือกเง่ือนกระตกุ ทค่ี อเสอ้ื ดานหลัง
9. จับเสื้อคลุมดานหลังใหชายเสื้อทับซอนกันผูกเชือกเงื่อนกระตุกที่เอว หากเปนเสื้อคลุมที่ใชซ้ำจับ
เฉพาะสายเชือกผูกเปนเงื่อนกระตุกที่เอวและไมสัมผัสดานนอกของตัวเสื้อ ปองกันเสื้อคลุมเผยอ
ออก ทำใหช ดุ เคร่ืองแบบสัมผัสกบั สงิ่ สกปรก
10. เมื่อใชเสื้อคลุมเสร็จแลวถอดเสื้อคลุมออกโดยกระตุกเชือกที่ผูกบริเวณเอวออก ดึงเชือกใหตัวเส้ือ
หลวมหลีกเลยี่ งการสมั ผัสดา นนอกของตัวเสื้อ
11. กระตุกเชอื กท่ีคอเสื้อ แลว ถอดเสอ้ื คลุมใหต วั เส้อื ภายนอกใหเขาไปอยดู านใน
12. มวนเสื้อคลุมใหด านสกปรกอยดู า นใน ทงิ้ ในถงั ใสเสอ้ื กาวนท ่มี ีภาชนะปดมดิ ชดิ และรอการสง ซัก
13. กรณีสวมเส้ือกาวน เมื่อเสร็จงานแลวลางมือใหสะอาดกอนถอดเสื้อกาวน โดยกลับดานในของเสื้อ
ออกมา ทิ้งเสอื้ กาวนทใ่ี ชแ ลว ในตระกรา ใสผา ใชแ ลว เพอ่ื นำไปซกั ทำความสะอาดตอไป
14. สำหรับผูที่ตองปฏิบัติงานกับเชื้ออันตราย เสื้อกาวนที่ใชแลวตองทำการนึ่งฆาเชื้อกอนสงซักทำ
ความสะอาด

การสวมแวนตานิรภัย (SAFETY GLASSES) ครอบตา (GOGGLE) บังหนา (FACE SHIELD)
1. เลอื กชนิดแวน ตาใหเหมาะกับงานทีต่ องปฏบิ ตั ิ
2. ลางมือใหสะอาดกอนสวมแวน ตานิรภัย
3. สวมแวน ตานริ ภัยบนใบหนา โดยเลอื กขนาดใหพ อดกี ับใบหนา

41

4. ผทู สี่ วมแวน สายตา ใหส วมแวน นิรภยั ทับแวนสายตา

5. ผูที่ตองปฏิบัติงานกับเชื้ออันตรายหรือสารเคมีใหสวมครอบตา เพื่อปองกันการกระเด็นเชื้อและ

สารเคมี สำหรบั แวน ตานริ ภยั จะปองกันไดเฉพาะการกระแทกเทา น้ัน

6. สำหรับงานดานชีวโมเลกุล ในขนั้ ตอนทีต่ องถายรปู เจลหรอื ตดั เจลเพ่ือนำไปทำใหบ รสิ ุทธิ์ ผู

ปฏิบัติงาน ตองสวมเสื้อแขนยาวและบังหนาเพื่อปองกันรังสียูวี ที่จะเปนอันตรายตอใบหนา

โดยเฉพาะดวงตาทไ่ี วตอ รงั สียวู ี

7. เมื่อเสร็จงานใหถอดแวนลางทำความสะอาด ตากใหแหง เก็บไวในที่สะอาดและสามารถนำกลับมา

ใช ใหมได

การสวมหมวกคลุมผมชนิดตัวหนอน
1. ลางมือใหส ะอาดกอ นสวมหมวกคลมุ ผม
2. นำหมวกคลมุ ผมออกจากซองบรรจุ
3. ใชมอื ทั้งสองขา งคลี่หมวกออกและนำไปคลมุ ผม
4. จดั เก็บผมใหอ ยใู นหมวกใหเรยี บรอย
5. เม่อื เสร็จสิ้นการปฏบิ ัตงิ าน ลา งมอื ใหสะอาดกอนถอดหมวกคลุมผม
6. ทิง้ หมวกคลุมผมท่ใี ชแลว ในถงั ขยะตดิ เช้อื ไมน ำกลบั มาใชใ หม

การสวมถุงคลุมรองเทา
1. ลา งมอื ใหสะอาดกอ นสวมถงุ คลมุ รองเทา
2. ถุงคลุมรองเทาชนดิ เสน ใยใชส ำหรับหองปฏบิ ัตกิ ารท่วั ไป
3. ใชม อื ทั้งสองขา งคล่ีถงุ คลุมรองเทาออกแลวสวมคลมุ รองเทา ทล่ี ะขาง
4. เมื่อปฏิบัติงานเสร็จใหถอดถุงคลุมรองเทาอยางระมัดระวัง ถอดโดยกลับดานในออกมาดานนอก
โดย ใชมอื จบั บริเวณสน ของถงุ คลุมรองเทา แลวคอ ยๆ ดึงออกจากรองเทา
5. ท้งิ ถงุ คลมุ รองเทา ในถงั ขยะติดเชื้อ
6. ลา งมอื ใหสะอาดกอ นออกจากหองปฏบิ ตั กิ าร

หมายเหตุ : สำหรับหอ งปฏิบัติการทว่ั ไปการสวมถุงคลมุ รองเทา อาจไมจำเปน เพราะมกี ารเปล่ยี น
รองเทาสำหรบั สวมใสในหองปฏบิ ัตกิ ารอยแู ลว

การลา งมือ
จุดประสงค

เพื่อสามารถลางและลดจำนวนเชื้อโรคที่ปนเปอนจากสิ่งสงตรวจหรือจากสภาพแวดลอมบนมือได

อยางถูกตอง สามารถปองกันไมใหเช้ือโรคแพรก ระจายไปสูผูอืน่ อุปกรณ เครื่องมือที่ใชในหองปฏิบัติการหรือ

เขาสผู ูปฏิบัตงิ านเอง

42

ขอบขาย
ใชสำหรับการลางมอื ดวยสบูเหลวผสมน้ำยาฆาเชื้อ เพื่อขจัดสิ่งสกปรกตางๆ ลดเชื้อโรคที่ ติดอยูบนฝ

ามือ กอนและหลงั สมั ผสั ส่งิ สงตรวจ กอนและหลังใสก ารถุงมอื กอ นรับประทานอาหาร

อา งองิ
http://student.mahidol.ac.th/~u4809045/p5.htm

อปุ กรณแ ละสารเคมี
1. สบเู หลวผสมนำ้ ยาฆาเชอ้ื
2. นำ้ ประปาท่ไี หลจากกอ ก
3. กระดาษเชด็ มือชนิดใชค ร้ังเดียวหรือผาเช็ดมือ

วิธกี าร
การลางดวยสบูเหลวผสมน้ำยาฆาเช้ือ

1.1 ยืนขางหนาอางลางมือระวังเสื้อผาสัมผัสอางลางมือ หากเสื้อผาสัมผัสอางลางมือถือวามีการ
ปนเปอ นอาจนำเช้อื โรคแพรจ ากทีห่ นึ่งไปยงั ทีอ่ ืน่ ได

1.2 เปดน้ำจากกอก ใหน้ำไหลผานชาๆ ไมแรงเกินไป เพราะหากน้ำไหลแรงเกินไปอาจทำให
กระเดน็ ใสเ สอื้ ผาได

1.3 เปด น้ำใหไหลผานมือทั้งสองขาง โดยมอื จะตอ งอยตู ่ำกวาขอมือขณะทน่ี ำ้ ไหลผานไปยงั ปลายน้ิว
มอื ตองใหน ้ำไหลผานจากบริเวณทสี่ ะอาดกวาไปยังบริเวณทีส่ กปรกกวา

1.4 กดสบเู หลวออกมาประมาณ 3-5 มิลลิลิตร
1.5 ฟอกมอื ดวยวธิ ีการขดั หรือถวู น โดยถูฝา มือ หลังมอื ซอกนิ้วมือ ปลายน้วิ มอื นว้ิ หวั แมม ือ นว้ิ มือ

ทั้ง 4 นิ้ว และขอมือ ควรอยูเหนือตำแหนงที่สกปรกประมาณ 1 นิ้ว หากมือไมมีสิ่งสกปรก
ควรลางเหนือ ขอมือประมาณ 1 นิ้ว แตละขั้นตอนใหฟอกสลับทั้งซายและขวา ใชเวลาในการ
ฟอกมอื นานประมาณ 15 วินาที หากเปน ไปไดควรฟอกนานอยางนอ ย 20-30 วินาที ระยะเวลา
ในการฟอกสบูข นึ้ อยูกับ ระดับของความสกปรก (ดูภาพประกอบ หนา 39)
1.6 แลวลางดวยน้ำผานไหลตลอด ใหม ือต่ำกวาขอมอื เสมอ จนสะอาด
1.7 เช็ดมือดวยกระดาษเช็ดมอื หรือผาเชด็ มือท่ีแหงและสะอาดใชค รงั้ เดียวทงิ้ โดยเรมิ่ ซบั บรเิ วณ
น้วิ มือ มายังขอ มอื ซับบรเิ วณมือกอ นแลว ตามดว ยบริเวณขอมือ
1.8 ปด กอกนำ้ ดวยกระดาษเช็ดมือหรือผา เช็ดมอื แลว ท้งิ ในภาชนะท่เี หมาะสม เพื่อปองกันมือ
สะอาด สมั ผสั กับเชอ้ื โรคบรเิ วณกอกน้ำ

43

ขอควรระวงั
1. ลางมือทุกครั้งที่มีการสัมผัสสิ่งสงตรวจ หลังการถอดถุงมือ กอนรับประทานอาหารหรือหลังจาก

เสรจ็ สิน้ การทำงานในแตล ะวัน
2. การลางอยางมปี ระสทธิภาพ เล็บมือควรตัดใหส ้ัน ถาเล็บยาวจะลางสิ่งสกปรกและเชื้อโรคออกจาก

มือไดยาก
3. กอนลางมอื ควรถอดแหวน นากิ าออก เพ่ือใหการลางมือกระทำไดง า ยและสะดวก
4. อางทีใ่ ชลางมือไมควรอยูส ูงหรือต่ำเกนิ ไป และควรมีความลกึ พอเพอ่ื กันการกระเด็นของน้ำ
5. กรณีมือสกปรกมาก ควรลางมือ 2 ครั้ง โดยครั้งแรกลางเอาสิ่งสกปรกออกจากมือ และลางอีกครั้ง

โดย ฟอกสบใู หครบทงั้ 7 ขน้ั ตอน
6. เม่ือลางมือเสร็จควรตรวจดวู า มีบาดแผลบริเวณมือหรือไม เพอื่ จะไดแ กไข โดยใชผ า ปดแผลชนิดกัน

นำ้ ได (waterproof dressing)
7. ภายหลังลางมือควรเช็ดมือใหแหง จะชวยขจัดเชื้อโรคที่ติดคางอยูบนมือออก ทั้งนี้มือท่ีเปยกจะ

สามารถนำพาเช้อื โรค ทำใหเ กดิ การแพรกระจายเชื้อไดด กี วา มือที่แหง
8. กรณีที่กอกน้ำเปนชนิดมือหมุนควรใชกระดาษเช็ดมือ หรือผาเช็ดมือจบั กอกนำ้ ในการปดน้ำ เพ่ือ

ปองกนั การปนเปอ นของมือภายหลังลางมือแลว

44

ภาพประกอบการลา งมือ
ขั้นตอนท่ี 1 ฟอกฝา มือและงามน้วิ มอื ดานหนา ขางละ 5 คร้งั โดยเนนซอกนิ้ว
มือ

ขั้นตอนที่ 2 ฟอกหลังมือและงามน้ิวมือดา นหลง ขางละ 5 ครั้ง โดยเนนซอกน้ิว
มอื

ข้ันตอนที่ 3 ฟอกนวิ้ และขอ น้วิ มือดานหลัง ขา งละ 5 คร้ัง
ขน้ั ตอนท่ี 4 ฟอกน้ิวหัวแมม อื ขา งละ 5 ครั้ง

ข้ันตอนท่ี 5 ฟอกปลายน้ิวมือเลบ็ โดยหมนุ วนไปบนฝามอื ขา งละ 5 ครั้ง

ข้นั ตอนท่ี 6 ฟอกรอบขอมือโดยรอบขา งละ 5 คร้ัง และเม่อื ลา งมือเสร็จแลว
ควรเชด็ ใหส ะอาด

ภาพจาก http://student.mahidol.ac.th/~u4909191/page5.htm

45

สว นที่ 4
การปองกันภัยดานตา งๆ