ปริวรรตเอกสารโบราณ เรื่อง นางกำพร้าหรือปลาบู่ทอง

๙๖

๏ เสด็จเขา้ บรรทมไป ในพระทยั ใหเ้ ศร้าหมอง
เผยแกล๑๕๕เย่ยี มแลมอง เห็นโพธ์ิทองเหีย่ วแหง้ ไป
เป็นผยุ ผงดังต้องไฟ
๏ ใบก้านนนั้ หล่นลง เหน็ แปลกใจเป็นหนกั หนา
ผิดเพีย้ นเปลีย่ นพระทัย เคลิม้ ลืมไปในวิญญาณ์
ต้องราชาให้หมองศรี
๏ ออกปากกไ็ มไ่ ด้
คณุ ไสยเขาใชม้ า ๏ กาพร้านางแกว้
สิ้นชพี เป็นผี
กาพย์สรุ างคนางค์ ๒๘ เกิดเป็นปกั ษี
นางไดส้ รา้ งมา
ครน้ั เจ้าตายแล้ว ๏ กาพร้าหนมุ่ เหน้า๑๕๖
นางเอากาเนิด โฉมเจา้ โสภา
เพราะกรรมยังมี ตวั กูเกดิ มา
มาเป็นเดยี รฉาน
เปน็ นกแขกเตา้ ๏ เดชะกุศล
นางนึกตรึกดู แหง่ นางนงคราญ
แต่หนใดหนา เหน็ ไปทกุ ประการ
มาเป็นปกั ษี
มาเขา้ ใจดล ๏ ชะรอย๑๕๗ตัวข้า
ราลกึ ชาติได้ แตก่ อ่ นอนั มี
ตายเพราะคนพาล ฆ่าเขาเปน็ ผี
เขาผูกเวรา
ไดท้ าเวรา ๏ ชาติหลงั เป็นคน
ชาตหิ ลงั นน้ั เล่า เล้ยี งโคกลางนา
จงึ มาชาตนิ ้ี มีคนริษยา
ให้มาอาสญั
ไดย้ ากทุกขท์ น ๏ โพธ์ิทองนั้นเหล่า
คร้ันไปได้ดี อันงามเฉดิ ฉนั
ตามผลาญชวี า ลกู ชมทุกวนั
ปา่ นน้ีเป็นไฉน
พระคุณแม่เจา้
เมอ่ื ยังเป็นคน
ลกู ม้วยอาสญั

๑๕๕ แกล น. หน้าต่างพระตาหนกั
๑๕๖ เหน้า ว. รนุ่ หนุม่ สาว
๑๕๗ ชะรอย ว. เห็นจะ เหน็ ทจี ะ ท่าจะ

๙๗

ยังจกั รูอ้ รรถ๑๕๘ ๏ โอท้ ้าวพรหมทัต
ใครจ่ ักทลู ข่าว ว่าเมียบรรลยั
ว่าเมยี บรรลัย ใหท้ า้ วแจง้ ใจ
ไปจากราชา
จับอยู่ง่วงเหงา ๏ นางนกแขกเตา้
จกั บนิ ไปดู สรอ้ ยเศรา้ โศกา
โพธิ์ทองมารดา ใหร้ ู้ก่อนรา
ยงั เปน็ ฤๅตาย
โผผาผวาบนิ ๏ คิดแล้วเฉยี่ วฉิน
ถึงต้นโพธ์ิทอง ร่อนข้ึนโดยหมาย
นางนกเพียงจะวาย มองดูเหน็ ตาย
ชพี ตายสญู ปราณ๑๕๙
เสียงใสไหวกอ้ ง ๏ นางนกจึงรอ้ ง
โอ้ตวั กูอา ร้องตรงหนา้ ฉาน๑๖๐
มาเปน็ เดยี รฉาน เกิดมาสาธารณ์๑๖๑
ท่านไมด่ ูดี
ไมม่ เี จา้ ของ ๏ เสียดายโพธ์ิทอง
ถึงพระราชา เศรา้ หมองอปั รีย์
ควรฤๅพนั ปี ไมม่ าปรานี
ละใหต้ ายเสยี
พระองคท์ รงศักดิ์ ๏ ถึงพระมิรกั
หลงรักคนอนื่ ไมเ่ อน็ ดูเมยี
ไมค่ ดิ ถึงเมยี ลืมเมียตนเสยี
กาพรา้ นารี
พลอดอยู่แต่เชา้ ๏ นางนกแขกเตา้
โผมาถา๑๖๒ไป หน้าบญั ชรศรี
นวลนางปกั ษี ใกล้พระภูมี
รา่ รอ้ งไปมา
พรหมทัตธริ าช ๏ บัดนั้นพระบาท
เผยหน้าบญั ชร จากอาสน์คลาดคลา
เห็นนางปกั ษา ภธู รแลมา
จับร้องเสียงใส
๑๕๘ อรรถ น. เนอื้ ความ
๑๕๙ ปราณ น. ลมหายใจ
๑๖๐ ฉาน น. ข้างหนา้
๑๖๑ สาธารณ์ ว. ชว่ั ต่า เลว
๑๖๒ ถา มาจาก ถลา ก. โผ ผวา

๙๘

ฟังเสยี งเสนาะ ๏ ทา้ วฟงั ไพเราะ
นกตวั นีห้ นา เพราะในพระทัย
ตรสั ความถามไป ช่างมาแตไ่ หน
แก่นางปักษี
เราขอถามเจ้า ๏ ดูราแขกเตา้
โพรงรงั อยู่ไหน บอกเราด้วยดี
ฤๅตวั เจ้านี้ บอกไปนะปักษี
ใครเล้ียงรกั ษา
ฟังคาพระเจา้ ๏ นางนกแขกเตา้
นางร้องประเทยี บ ตรสั ความถามมา
ตัวขา้ นห้ี นา เปรยี บพระราชา
ไม่มาเหน็ ใคร
ตัวเดยี วดอกหนอ ๏ ไรแ้ มไ่ รพ้ ่อ
จงึ ซงั เซ๑๖๓มา งอนงอ้ ยากใจ
คดิ ว่าจักใคร่ หาพระจอมไตร
พงึ่ บญุ ราชา
จกั ใคร่ทารัง ๏ ข้านคี้ ิดหวงั
ควรฤๅท้าวไท โพธิ์ทองน้หี นา
ทา้ วไมน่ าพา ละใหม้ รณา
มาละให้ตาย
ควรละเสียได้ ๏ เสยี แรงปลกู ไว้
พระองค์ทรงศกั ด์ิ ไม่คดิ เสียดาย
หลงใหลไมอ่ าย หลงรักโฉมฉาย
แก่หมเู่ สนา
นามกรชอื่ ใด ๏ เมียนอ้ ยจอมไตร
ข้าเปน็ เดยี รฉาน บอกไปกอ่ นรา
พง่ึ บญุ ฉายา จะคลานไปหา
เปน็ ขา้ เปน็ ไท
ฟงั นกแขกเตา้ ๏ สมเดจ็ พระเจ้า
สนเทห่ ์๑๖๔ในจิต พลอดพลางปราศรัย
ทา้ วตรัสบอกไป คิดในพระทยั
แก่นางปักษี

๑๖๓ ซังเซ มาจาก เซซงั ก. เดนิ ซวนเซไปไมต่ รงเหมือนคนเจบ็ หรือคนไรท้ ี่พ่งึ
๑๖๔ สนเท่ห์ ก. สงสยั ฉงน ไมแ่ นใ่ จ

๙๙

เรานจ้ี ะเลา่ ๏ ดรู าแขกเต้า
เมยี นอ้ ยของเรา ใหร้ คู้ ดี
กาพร้านารี นงเยาว์เทวี
มศี รีโสภา
ของนางทรามวยั ๏ โพธิ์ทองนนั้ ไซร้
เราให้รดน้า ปลกู ไวแ้ ลหนา
เปน็ กรรมเวรา เช้าค่าอตั รา
มาตายไปเอง
ลงมาหาเรา ๏ ดูราแขกเต้า
ใครบอกใครเลา่ เจา้ อยา่ กลวั เกรง
กล่าวออกบอกเพลง ฤๅเจ้าร้เู อง
เราหนอขอฟัง
ได้ฟงั พระเจ้า ๏ นางนกแขกเต้า
นางนกจึงกลา่ ว ตรสั ถามความหลัง
ตัวข้ามายัง เรอ่ื งราวให้ฟัง
มใิ ชอ่ ืน่ ไกล
คอื นางกาพร้า ๏ ขา้ เจ้านี้หนา
บุญเมียน้อยแล้ว บริจา๑๖๕ท้าวไท
เลยี้ งกนั มิได้ จึงแคลว้ กันไป
จึ่งให้ไกลกัน
ไมค่ ดิ เมตตา ๏ พระคุณเมยี อา
แรกท้าวสมสอง กาพรา้ เมยี ขวัญ
พระองค์ทรงธรรม์ ร่วมห้องดว้ ยกัน
ย่อมโปรดเกศา
เปน็ เดยี รฉานแลว้ ๏ คร้ังนี้เมยี แก้ว
เมยี นมี้ อดมว้ ย คลาดแคลว้ ราชา
รุมรันกนั ฆ่า ตายด้วยบรจิ า
เมียน้ีให้ตาย
พระทลู กระหม่อมแกว้ ๏ บญุ ข้านอ้ ยแลว้
เมียไม่ไดอ้ ยู่ ค่อยอยู่สบาย
ตวั ขา้ มาตาย สมสูฤ่ ๅสาย
เกดิ เป็นเดยี รฉาน

๑๖๕ บรจิ า มาจาก บรจิ ารกิ า น. หญิงรบั ใช้

๑๐๐

คลาดไปไกลห้อง ๏ ไม่ได้สมสอง
มิไดภ้ ริ มย์ ของพระภูบาล
เกิดเปน็ เดยี รฉาน อยู่ชมสมภาร
อับอายแก่คน
ฟังนกแขกเต้า ๏ สมเดจ็ ผ่านเกลา้
ในพระหฤทยั เลา่ เร่อื งอนุสนธิ๑๖๖
น้าเนตรจุมพล๑๖๗ คอื ไฟลามลน
ไหลคือธารา
บาปช่อื ใดเลย ๏ โอ้แกว้ พ่เี อย
เชิญนางปักษี ใหแ้ กป่ ักษา
นวลนางปกั ษา เจ้าบนิ ลงมา
เจา้ อย่ากลวั ใคร
ได้ฟงั พระเจา้ ๏ นางนกแขกเตา้
โผผาผวาร่อน ตรสั เรียกข้นึ ไป
เกลอื กกลงิ้ นง่ิ ไป จับกรท้าวไท
แทบบาททรงธรรม์
ลบู ไล้ไปมา ๏ ท้าวชปู กั ษา
ทา้ วเร่งกาสรด น้าตาแดงฉัน
พระทัยไหวหวั่น รันทดโศกศัลย์
รบั ขวญั ปักษี
แตพ่ รากจากผัว ๏ นางทองทัง้ ตัว
พพ่ี ่งึ รู้ขา่ ว ได้หลายราตรี
เจา้ ม้วยชวี ี เพราะเจ้าวันน้ี
ดว้ ยเหตุอันใด
บอกเล่าคดี ๏ เชญิ นางปกั ษี
แตต่ น้ หนหลงั ให้พ่ีแจง้ ใจ
นค่ี รน้ั คนใด พี่ยงั สงสยั
ผลาญใหม้ รณา
บังคมก้มเกล้า ๏ บัดนั้นแขกเต้า
ทูลเรอื่ งความหลัง กราบเทา้ ราชา
ขอพระราชา แต่ด้ังเดมิ มา
จงทราบพระทยั

๑๖๖ อนุสนธิ น. การตอ่ เน่ือง การสืบเนอื่ ง
๑๖๗ จมุ พล น. จอมพล นายทัพ ผู้เป็นใหญก่ ว่าคน

๑๐๑

ในทรวงดวงทา้ ว ๏ ทา้ วฟังนกกล่าว
ทา้ วกอดนางนก รอ้ นผา่ วคอื ไฟ
สลบซบไป แนบอกภูวนัย
ให้รกั ปักษา
สมเดจ็ พระแกว้ ๏ ครัน้ วายโศกแลว้
เร่งทากรงทอง ตรัสส่ังเสนา
เอาแกว้ ทาฝา ใส่นาง๑๖๘ปักษา
ประดบั ดว้ ยทอง
คา่ เช้าอาจิณ ๏ แต่งเครอ่ื งให้กิน
กรงนกน้นั ไซร้ มิใหเ้ ศรา้ หมอง
แทบข้างเตยี งทอง วางไวใ้ นห้อง
ทา่ นท้าวบรรทม
รบั นางนกมา ๏ คร้ันถงึ เวลา
พูดพลอดสงิ่ ใด ราชาเชยชม
แตง่ ใหน้ างสนม ชอบในอารมณ์
พิทกั ษ์รกั ษา
เมอื่ กรรมมาทัน ๏ อยไู่ ด้ห้าวนั
ยังมนี ายพราน แหง่ นางสกุณา
กราบทลู ราชา นาสารเข้ามา
พรหมทัตภูมี
ขา้ พระพุทธเจา้ ๏ ขอทลู ผ่านเกล้า
พบชา้ งเผอื กผู้ เท่ยี วดงพงพี
ขอเชิญพันปี กินอยไู่ พรสี
จรลอี ยา่ นาน

กาพยฉ์ บงั ๑๖

๏ เมอ่ื นนั้ พรหมทัตภบู าล ท้าวได้ฟังสาร

นายพรานมาทลู แถลงไข

๏ ตรัสสง่ั เสนานอกใน เรง่ เร็วฉบั ไว

คชไกรพระท่นี ง่ั ผกู มา

๏ ช้างตอ่ ช้างไล่ใหห้ า หมอควาญหาญกล้า

ตรวจตราจงเรว็ อย่านาน

๏ ขา้ เฝ้าก้มเกลา้ กราบกราน รับพระโองการ

มนิ านจึงคลานออกไป

๑๖๘ คาสดุ ทา้ ยของวรรคท่ี (ทอง) ไมส่ าผสั กับคาที่ ของวรรคท่ี (นาง)

๑๐๒

๏ หมายส่ังชาววงั มหาดไทย หมวดหมายรายไป

สง่ั ใหแ้ กน่ ายคชสาร

๏ จัดเอาช้างต่อหมอควาญ เคยทาชานาญ

หา้ วหาญทค่ี ล่องกลางแปลง

๏ หมอควาญหาญกล้าเขม้ แขง็ เชือกบาดคาดแหล่ง

จัดแจงแต่งเสรจ็ สรรพพลัน

๏ เทยี บไว้เกยชัยพร้อมกนั กลบั เขา้ มาพลัน
อภภิวนั ๑๖๙กราบทลู ท้าวไท

๏ ท้าวฟงั เสนาทลู ไข เสด็จเขา้ ปรางคใ์ น

ทา้ วไทสระสรงสาราญ

๏ ทรงภูษาต้นลนลาน เสดจ็ ข้นึ คชสาร

มินานออกจากกรงุ ไกร

๏ แตรสังข์วงั เวงเครงใน ฆอ้ งกลองกอ้ งไป

ธงชัยไสวซา้ ยขวา

๏ ร้พี ลเกล่อื นกลน่ แหห่ น้า ตามแถวแนวปา่

มชิ ้ากเ็ ขา้ ไพรสัณฑ์

๏ พรานปา่ นาหนา้ ภูบาล ไปถงึ ไม่นาน

ถ่นิ ฐานเผอื กผอู้ ยูแ่ ล

๏ พรานไพรเขา้ ไปมองแล เห็นสาคัญแน่
กลบั แร่๑๗๐มาทูลราชา

๏ ท้าวสั่งใหต้ ้ังพลบั พลา เกณฑล์ อ้ มพรอ้ มหนา้

ตรวจตราใหล้ ้อมทันใจ

๏ ใหเ้ อาชา้ งต่อชา้ งไล่ เขา้ ดน้ คน้ ไป
ทใี่ นอรญั วา๑๗๑

๏ รี้พลเกล่ือนกลน่ ทงั้ ป่า แหวกวัลย์ดนั้ มา

เที่ยวหาซงึ่ ช้างสาคัญ

๏ โห่รอ้ งกกึ ก้องนี้น้ัน แรดควายผายผัน

สัตว์นั้นตกใจวุ่นวาย

๏ นกเน้อื เสอื ชา้ งกวางทราย กระจดั พลดั พลาย

บ้างตายบ้างล้มนานา ตาริ๑๗๒ตริตรา

๏ ยงั มีพระไพรเจา้ ป่า

เทวาบรรดาเพื่อนกนั

๑๖๙ อภภวิ ัน มาจาก อภิวนั ก. กราบไหว้
๑๗๐ แร่ ก. รเี่ ขา้ ไป อาการที่กราดเขา้ มาใส่ ว่ิงตรงไป
๑๗๑ อรัญวา มาจาก อรัญวาส น. การอยู่ในปา่
๑๗๒ ตาริ มาจาก ดาริ ก. คิด ไตร่ตรอง

๑๐๓

๏ เอ็นดูฝงู สัตว์ทง้ั นัน้ จักถึงอาสญั

เรว็ พลนั ชว่ ยสตั ว์ท้ังปวง

๏ มาเราจะแกลง้ ล่อลวง ใหส้ ตั ว์ทง้ั ปวง

มันลว่ งพน้ จากอาสัญ

๏ คิดแล้วจงึ่ เทพเทวญั ลงมาพร้อมกัน

ถึงพลนั ทช่ี า้ งเผือกอยู่

๏ ดลใจให้ช้างวางวู่ มาตรงพระผู้

ยนื อยทู่ ้าวเห็นแกต่ า

๏ ตรสั สั่งอามาตยเ์ สนา เร่งเรว็ อย่าชา้

ตรวจตราเร่งลอ้ มฉับไว

๏ คชสารออกดา้ นใครใคร ชีวิตจะบรรลัย

ฆ่าใหส้ ิ้นทง้ั เผ่าปราณ

๏ ท้าวทรงชา้ งต้นกลา้ หาญ จดั เอาหมอควาญ

ชานาญท่ีคล่องกลางแปลง
๏ เชียก๑๗๓บาดพาดแนบแอบแฝง งอง้าวท้าวแกวง่

พระแสงระยบั จับกัน
๏ เผือกผู้ยืนอยหู่ ฤหรรษ์๑๗๔ คิดในใจพลนั

กระชนั้ แล้วรุกเข้ามา จักต้องอาชญา๑๗๕

๏ ถา้ กอู อกด้านเสนา

ชีวาจักม้วยส้ินปราณ

๏ กูจักไล่บกุ รกุ ราน ออกตรงภบู าล

ทหารจ่ึงพน้ มรณา
๏ คดิ แลว้ ชา้ งแกว้ หรรษา ร้องแปรน้ ๑๗๖แลน่ มา

งวงงายง่ิ กวา่ ชักยนต์

๏ ออกตรงหนา้ ชา้ งจุมพล ไลบ่ ุกรุกรน

ชา้ งตน้ ของพระภมู ี

๏ ชา้ งต้นพาทา้ วแล่นหนี ชา้ งเผือกจรลี

วงิ่ หนเี ข้าดงหายไป

๏ ทา้ วเพียงวนิ าศขาดใจ จะโกรธโทษใคร

มิได้กค็ ดิ อดสู

๏ จะใคร่ติดตามไปดู โอ้โอ๋ตัวกู

จะร้วู า่ ไปแห่งใด

๑๗๓ เชียก มาจาก เชือก น. สงิ่ ทีท่ าด้วยด้ายหรอื ป่านปอเป็นตน้ มลี ักษณะเปน็ เส้น
๑๗๔ หฤหรรษ์ ว. ยินดี ช่นื ชม รา่ เริง
๑๗๕ อาชญา น. โทษ
๑๗๖ แปรน้ ว. เสียงตะเบ็งเอ็ดอึงอย่างคนข้นึ เสยี งทะเลาะกนั แปรน๋ กรือ เปรน๋ ๆ กว็ ่า

๑๐๔

๏ คดิ มากูนา่ ขัดใจ โกรธในพระทัย
มิใครจ่ ะจานรรจา๑๗๗
เขา้ ในพลบั พลา
๏ ลงจากคอชา้ งวางมา
มชิ า้ ส่ังเสนาใน คลอ้ งชา้ งมิได้

๏ พรงุ่ นีเ้ ราจักคลาไคล ร้สู าคัญว่าเทวี
อยูใ่ ยจกั ไปบรุ ี ท้าวสามเี ล้ียงรักษา
บอกเร่อื งราวแตห่ ลงั มา
กาพยย์ านี ๑๑ ดว้ ยอาชญาพระฤๅสาย
๏ นางอ้ายใจอาธรรม์๑๗๘ ถึงห้องในพระโฉมฉาย
คนท้งั หลายไม่สงกา
เกิดเป็นนางปกั ษี มิทนั รู้จู่ข้นึ มา
๏ มนั บินมาหาทา้ ว เห็นปักษาไม่เหน็ ใคร
เผยกรงทองล้วงมอื ไป
ตัวกจู กั มรณา กดคอใสเ่ พลาผ้ามา
๏ คดิ แลว้ แคลว้ คลาดไป ดนิ้ เรา่ เรา่ รอ้ งร่ารา่
สาวตนี มาพาลงไป
ค่อมเค่าเฝา้ เรียงราย ใหส้ ับคว่ั ๑๗๙จงเร็วไว
๏ เผอิญให้เมนิ อยู่ สง่ั แลว้ ไซร้กลับคืนมา
แสร้งทาตายไม่พรบิ ตา
นางอ้ายแลซ้ายขวา หายใจไหวใหใ้ ครเห็น
๏ ถงึ กรงน่ังลงมอง ชกั ถอนฉกี หางทงั้ เป็น
จึงวิง่ เตน้ หาพร้าเขียง
ฉวยฉบั จับตัวได้ ข่ากระชายในระเบียง
๏ ส่วนวา่ นกแขกเต้า ใหพ้ ร้อมเพรยี งท้ังฟืนไฟ
เห็นยายเฒา่ เข้าขา้ งใน
คนั้ คอหอ่ เพลาผ้า ตกลงได้ไม่ทนั นาน
๏ สัง่ ให้แกย่ ายครัว นกแขกเตา้ เจา้ คอ่ ยคลาน
เร้นอยูน่ านจึง่ ...............
เร็วราหาฟืนไฟ
๏ แขกเตา้ รแู้ ยบคาย

นิ่งแขง็ แสรง้ ไมม่ า
๏ ยายครวั ถอนขนปกี

วางไวห้ ัวเตาเย็น
๏ ค้นคว้าหาพริกพราย

มดี พรา้ หาท้งั เขียง
๏ ส่วนว่านกแขกเตา้

กลง้ิ เกลอื กเสือกตวั ไป
๏ ปลอ่ งหนูมีอยเู่ ลา่

ลงไปในสถาน

๑๗๗ จานรรจา ก. เจรจา พูด กลา่ ว
๑๗๘ อาธรรม์ ว. ช่ัว ไมเ่ ปน็ ธรรม
๑๗๙ ค่วั ก. เรยี กแกงกะทชิ นดิ หนึ่งคลา้ ยแกงเผ็ด แต่มีรสออกเปรี้ยววา่ แกงคัว่

๑๐๕

๏ สว่ นหนูมริ ู้เล่า เห็นแขกเตา้ กต็ กใจ

แมวหมาฤๅอนั ใด คดิ สงสัยตกใจเหงา

๏ มองพลางยา่ งฟุบหมอบ หหู างตอบลอบตัวเข้า
อันใดเย้า๑๘๐มาหลอกกู
นงิ่ นกึ ตรึกไปเลา่

๏ หนูนน้ั .....กระเซอ .............................ดู

หนูพกุ ฤๅตุ๊ดตู่ เอะ๊ เอ๊ะงูเขียวฤาไฉน

๏ แอบมองจ้องแลเหน็ ไกก่ า....................

พงั พอนซอนมาใย กระเจงิ ไปตกใจว่า

๏ ความกลัวตัวน้นั สนั่ ขนลกุ ชันพรัน่ หนกั หนา

แตก่ อ่ นบห่ อ่ นมา อยา่ งนห้ี นามเิ คยเห็น
ฤๅนกกด๑๘๑ก็ไม่เปน็
๏ กะตนุ่ ฤๅชะมด

ไกเ่ ตย้ี ฤๅเหี้ยเห็น ฤๅหมเู ม่นมิเคยพบ

๏ พนิ จิ พศิ ดูเลา่ เหน็ ซบเซาเงาซอนซบ

แอบแฝงแกลง้ มาขบ กจู ะหลบ......................

๏ แอบมองย่องเข้าชดิ เล็งเพง่ พิศจิตคดิ ผอ่ น

เลง็ แล.............................. ...................................

๏ ............................ ...................................

....................................... ...................................

๏ ............................ ...................................

....................................... ...................................

(ตน้ ฉบับส่วนปลายขาดหาย)

๑๘๐ เย้า ว. หยอก สัพยอก
๑๘๑ นกกด น. ชอ่ื นกชนิดหนึง่

๑๐๖

หนา้ ปลาย

กาพย์ยานี ๑๑

(ตน้ ฉบบั ส่วนตน้ ขาดหาย)

๏ ............................ ...................................

....................................... ...................................

๏ ............................ ...................................

....................................... ...................................

๏ ............................ ............................ใจ

ถา้ รถู้ ึงนางไท ตวั กูไมพ่ น้ โทษทณั ฑ์

๏ เอาเบย้ี ใส่เพลาผ้า แอบออกมาตลาดพลัน
ซื้อได้นกอัญชัน๑๘๒
เฒ่าผายผนั กลับคนื มา

๏ ตม้ แกงแตง่ ควั่ เจยี ว แล้วบดั เดยี๋ วทันเวลา

ยายครวั ยกเขา้ มา ให้ฉายานางทรามวัย

๏ นางอา้ ยเจา้ ไมร่ ู้ หยิบขึ้นดแู ล้วดใี จ

ทีน้ีมึงบรรลยั กตู งั้ ใจกินเนื้อมงึ

๏ กคู ิดมาช้านาน หายราคาญกูราพงึ

กูไดก้ นิ เน้อื มงึ หายโกรธขึงซง้ึ แคน้ ใจ

๏ คร้ันกนิ แล้วโดยหมาย จงึ นางอ้ายว่าลงไป

ส่งั แก่ยายครวั ใน ความนไี้ ซร้อยา่ แพรง่ พราย
๏ แม้นท้าวเธอตรัสถาม อย่าบอกความแก่ฤๅสาย๑๘๓

เจ้าขา้ พากนั ตาย นกท้าวหายจกั ถามไถ่

๏ รูก้ นั แต่สีห่ ู อยา่ ใหร้ ถู้ ึงใครใคร

นางเปล้อื งผา้ สไบ ยื่นไปใหเ้ ป็นรางวลั

๏ ยายครวั ไดป้ ระทาน คอ่ ยกม้ กรานคลานรับพลนั

ดีใจไดร้ างวัล ยายครวั นน้ั มาชื่นชม

๏ เฒ่ายกผ้าท่ีได้ ทูนข้นึ ไว้เหนอื เกล้าผม

ยกมอื ขึ้นประนม ตัง้ บังคมลาทรามวัย

๑๘๒ นกอัญชัน น. ชอื่ นกชนดิ หนงึ่
๑๘๓ ฤาสาย น. คาเรยี กผู้เป็นใหญ่ เช่น พระมหากษตั ริย์

๑๐๗

กาพยส์ ุรางคนางค์ ๒๘ ๏ พรหมทตั จอมปรางค๑์ ๘๔
คล้องชา้ งมไิ ด้
อยู่ในป่ากว้าง ในดวงพระทยั
คบั แคน้ แน่นทรวง มาไหมเ้ ผาผลาญ
คอื หนง่ึ ด่ังไฟ ๏ คร้ันร่งุ ขนึ้ เช้า
มีพระโองการ
สมเดจ็ ผ่านเกลา้ ให้เตรียมทหาร
ตรสั ส่ังเสนา เราจักกลับไป
ช้างม้าอย่านาน ๏ เสด็จขึน้ ช้างตน้
รี้พลไสว
กลบั มาบดั ดล ยุรยาตรเขา้ ไป
ถึงวังพระบาท แทน่ แกว้ รจนา
ข้นึ บนปรางค์ใน๑๘๕ ๏ ตรสั สงั่ ขา้ หลวง
คอ่ มเค่า๑๘๖ซ้ายขวา
ชาววงั ท้งั ปวง เราให้รกั ษา
นางนกแขกเต้า บัดน้อี ยา่ นาน
เรง่ ไปเอามา ๏ สาวใชท้ งั้ ผอง
มาถวายภบู าล
ยกเอากรงทอง เทา้ เร่งราคาญ
เห็นแตก่ รงเปล่า ของกไู ปไหน
แขกเต้าเสยี งหวาน ๏ ทรงพระโกรธา
ควา้ พระขรรค์ชยั
โกรธเกร้ยี วเหลียวมา ผาดเสยี งเปรี้ยงไป
กระทบื พระบาท หานกกูมา
เรว็ ราคลาไคล ๏ ถ้าหามไิ ด้
สิ้นทงั้ ซา้ ยขวา
ตรสั เกลา้ เสียบไว้ สรรพทกุ เวลา
จกั ให้เฆย่ี นขบั กวา่ มนั จกั ตาย
ให้เฆ่ียนอตั รา ๏ คอ่ มเคา่ เฒา่ แก่
เซ็งแซว่ ุ่นวาย
แสนสาวชาวแม่ ไม่รแู้ ยบคาย
คน้ คว้าหาดู สูญหายเป็นไฉน
วา่ เหน็ เป็นตาย

๑๘๔ จอมปรางค์ น. เจา้ เมอื ง ในท่นี หี้ มายถึงท้าวพรหมทตั
๑๘๕ ปรางค์ใน น. เจดยี ์
๑๘๖ คอ่ มเขา้ ก. เขา้ ประกบซา้ ยและขวา

๑๐๘

อยู่ในปลอ่ งหนู๑๘๗ ๏ แขกเต้าโฉมตรู
พ่งึ งอกหยอมแหยม ปกี หางหลดุ ไป
ปักษาราไร ซ่อมแซมขนึ้ ใหม่
ร้องไห้รักตวั
กูจกั ออกไป ๏ ปีกหางหาใหม่
ปกี หางกดู ี กลวั เฒา่ ยายครวั
แมน้ พบยายครวั ๑๘๘ กูน้ีมิกลวั
จกั กลัวอันใด
ยอกรค่อนอก ๏ หนูฟังคานก
เคยกนิ เคยอยู่ เปล้ียปลกตกใจ
จะจากพ่ีไป เคลา้ คูอ่ าศัย
ยงั กะไรนะปักษี
มใี ครจะจากเจ้า ๏ ปักษาวา่ เลา่
มาได้พ่ึงบุญ ขวัญเข้าเจ้าพ่ี
คณุ ของพระพ่ี เจ้าคณุ ครั้งน้ี
ใส่เกศีไป
ทกุ ขข์ องน้องแก้ว ๏ อยมู่ ไิ ด้แล้ว
อทุ รร้อนรน ในอกหมกไหม้
น้องขอลาไป ทุกขท์ นพ้นใจ
วนั น้แี ลหนา
คล่าวน้าตาไหล ๏ ปากวา่ จะไป
มิไดเ้ กอ้ื หนนุ หลั่งคอื ธารา
นอ้ งรักจกั ลา แทนคณุ พ่ียา
พ่อี ย่านอ้ ยใจ
ละหอ้ ยสร้อยเศร้า ๏ หนูฟังคาเจา้
พ่จี กั ขัดนัก เปลี่ยวเปล่าอาลัย
คล่าวน้าตาไหล นอ้ งจักน้อยใจ
ตามใจเถิดรา
พี่จักบอกเจา้ ๏ หนจู งึ ว่าเลา่
บา้ นนีม้ ีร้วั ขวัญเขา้ ปกั ษา
พ่จี กั ชักพา ล้อมทว่ั ตรึงตรา
ปกั ษาข้นึ ไป

๑๘๗ ปล่องหนู ว. ช่องแคบ
๑๘๘ ยายครวั แม่ครัวท่ีเตรยี มสารับอาหารภายในวัง

๑๐๙

ข้นึ มาตามชอ่ ง ๏ มืดแลว้ ทงั้ สอง
หนรู กั ชกั มา จากปลอ่ งทันใจ
ร้ัวเขาลอ้ มไว้ นาพาชอ่ งให้
เทียวไปเทยี วมา
ทน่ี ้ีติดตาย๑๘๙ ๏ แขกเตา้ ใจหาย
จกั ออกกลใด แลหนาพอ่ี า
หนูน้ันจึงวา่ จนใจหนักหนา
เจา้ อยา่ ร้อนใจ
หนเู ข้าเฝ้ากัด ๏ เทย่ี งคืนสงดั
กรีดกรีดกรอดกรอด เพลียดพลัดกดั ไม้
ซบิ ซาบบอกให้ ตัวลอดออกไป
ไดแ้ ล้วนะปกั ษา
คอ่ ยกรานคลานไป ๏ แขกเตา้ ดีใจ
คอ่ ยคลายทกุ ขโ์ ศก ออกไดแ้ ลว้ หนา
ทีน้กี ม้ หนา้ วิโยคโศกา
ซกุ ซนด้นไป
เจา้ จงละลงั ๏ หนูมองรอ้ งสัง่
เขมน้ ขะมัก ระวังระไว
แคลว้ คลาดโพยภัย เร่งรัดเร็วไป
เจ้าไปจงดี
พรพ่ีดีล้า ๏ แขกเตา้ รบั คา
พอี่ ยเู่ ปน็ สุข นอ้ งใสเ่ กศี
พอ่ี ยู่จงดี ความทุกขอ์ ย่ามี
นอ้ งนข้ี อลา
แขกเตา้ ลอดลัด ๏ เทีย่ งคนื สงดั
น้าตาผบั ผอย๑๙๐ เร่งรดั ไคลคลา
นวลนางปักษา หยดยอ้ ยพักตรา
เรง่ มาจรลี
ซมุ่ ซ่อนนอนใน ๏ ลาบากยากใจ
เห็นสงดั เหยีย่ วกา ป่าไม้ไพรสี
กลวั สัตวจ์ ะราวี อตส่าห์๑๙๑ซอน๑๙๒หนี
ท่ใี นกลางป่า

๑๘๙ ติดตาย ว. ปิดตายไมม่ ที างออก
๑๙๐ ผับผอย น. อาการนา้ ตาไหล
๑๙๑ อตสา่ ห์ มาจาก อตุ สา่ ห์ น. ความพยายาม
๑๙๒ ซอน มาจาก ซุกซ่อน ก. แอบ แทรก ซอ่ นในทล่ี บั ท่กี าบัง

๑๑๐

นา้ ตาหลั่งไหล ๏ เดินมองรอ้ งไห้
วนั หนงึ่ พบงู รอหนทางมา
ตกใจหนักหนา แฝงอยกู่ อหญา้
ขวัญมาบนิ บน
เล้อื ยไหลสะบก๑๙๓ ๏ งูเหา่ เหน็ นก
แขกเตา้ ขวญั หาย รดั นกสาละวน๑๙๔
นกกดอยบู่ น แทบตายวายชนม์
ตน้ แคแลมา
รัดพันกนั อยู่ ๏ เห็นนกกบั งู
โผผนิ บินบน วางวู้ถามถา
ปีกราป้องหน้า จากตน้ แคมา
ตงั้ ท่าเข้าไป
ท้ารบหลบหลกี ๏ คลหี่ างกางปกี
งตู กใจกลัว จว้ งจิกงไู ด้
คลายรดั บัดใจ ตัวส่ันหว่ันไหว
แขกเตา้ หนีทนั
รัดพันกันอยู่ ๏ นกกดกับงู
งูเห่าเข้าขบ สู้รบขบกนั
นกเอ้ยี วเลี้ยวหัน นกหลบเป็นควนั
ผ่อนผนั สู้งู
นกโผนโจนทะยาน ๏ งเู ลกิ พังพาล
งสู ะบก๑๙๕นกสับ เข้าตา้ นกนั อยู่
นกจิกตางู ปกี รับป้องสู้
ซบอยู่แนน่ อน
เจ็บปวดยวดนัก ๏ งูเห่าหลงั หัก
นกคาบงูพา เพยี งจกั มว้ ยมรณ์
ไปฝากลกู ออ่ น โผผาผวารอ่ น
ป้อนลกู ในรงั
ซอนหนงี เู หา่ ๏ ส่วนนกแขกเต้า
ตกใจส้ินที ระเหจ็ ๑๙๖ระเสิดระสงั ๑๙๗
แลเอี้ยวเหลยี วหลงั วงิ่ หนีละลงั
ยังกลัวหนักหนา
๑๙๓ สะบก น. กระบก ไมย้ นื ตน้ ชนิดหนึง่
๑๙๔ สาละวน ก. วุน่ วายกังวลอยู่ หมกมุ่นอยู่
๑๙๕ สะบก มาจาก สะบัด ก. กระพือ สลัด ทาให้หลดุ
๑๙๖ ระเห็จ ก. เหาะไป บนิ ไป เผ่นไปโดยเรว็
๑๙๗ ระเสิดระสัง ว. ซดั เซไป โซเซไป

๑๑๑

เขา้ ในไพรเขยี ว ๏ เดนิ พลางแลเหลียว
อกไหมใ้ สข่ ม ลดเล้ียวเทียวมา
ฟูมฟายนา้ ตา เกรยี มกรมวญิ ญา
มาในไพรสี
ผหู้ นง่ึ ทรงพรต ๏ ยงั มีดาวบส๑๙๘
เธอน้นั รกั ษา อยูใ่ นพงพี
โดยฌานโลกยี ์ ภาวนาเขา้ ท่ี
ฤทธีกวดขัน
โดยธรรมชานาญ ๏ สรา้ งพรตจรรย์ญาณ
เหาะเหนิ เดนิ ฟา้ เชีย่ วชาญขยนั
ความสจั เธอนน้ั ฤทธากวดขัน
เทย่ี งธรรมเหลอื ใจ
ผลไมใ้ นป่า ๏ ฉนั แตพ่ ฤกษา
เชา้ เยน็ กลับมา เธอหาอาศัย
เธออยอู่ าศยั ยงั ศาลาลยั
ท่ใี นพงพี
เดนิ ดงหลงเข้า ๏ วันหนงึ่ แขกเตา้
ถึงหนา้ อาศรม เขตพระกฎุ ี
อยู่ในพงพี จงกรมฤๅษี
ปกั ษเี ขา้ มา
เธอเท่ียวจงกรม ๏ วนั นน้ั โคดม๑๙๙
เหน็ นกแขกเตา้ หนา้ บรรณศาลา
ปกี หางซา้ ยขวา เดินเขา้ มาหา
หลยุ หลดุ ๒๐๐หลากใจ
สมเพชเวทนา ๏ โอ้อนัตตา๒๐๑
ฤๅวา่ กาเหย่ยี ว ปักษาเปน็ ไร
นกน้หี นีได้ เฉี่ยวฉาบคาบไป
ฤๅไฉนซอนมา
จะไปหากนิ ๏ ฤๅว่าสวนบนิ
หรือลมพดั พงั ตามแมแ่ ลนา
นา่ คดิ อนิจจา ตกรังลงมา
แก่สตั วเ์ ดยี รัจฉาน๒๐๒

๑๙๘ ดาวบส มาจาก ดาบส น. ฤๅษี ผู้บาเพญ็ การเผากเิ ลส
๑๙๙ โคดม น. ชือ่ ฤๅษี ผมู้ สี กลุ แหง่ อังครี ส
๒๐๐ หลยุ หลดุ มาจาก หลดุ ลุย่ ก. คุมกนั ไมต่ ดิ ในบริบทนีห้ มายถงึ นกแขกเต้าไม่มีขนทัง้ ตวั
๒๐๑ อนัตตา ว. ไมใ่ ช่ตวั ไมใ่ ชต่ น
๒๐๒ เดยี รจั ฉาน มาจาก ดริ จั ฉาน น. สตั ว์เวน้ จากมนษุ ย์

๑๑๒

เห็นดาวบสเจา้ ๏ นางนกแขกเตา้
คอ่ ยคลายความทุกข์ มาคิดสงสาร
อยู่ดว้ ยอาจารย์ เปน็ สุขสาราญ
ดาวบสฤๅสาย
ดาวบสราพึง ๏ อยู่มาวนั หน่งึ
แขกเตา้ ตัวน้ี คานึงโดยหมาย
อตส่าห์เสอื กกาย รอดที่ความตาย
มาถงึ ถน่ิ ฐาน
ให้เป็นมนุษย์ ๏ มากจู ะชุบ
ตกั น้าหาไฟ ข้นึ มาบน่ าน
จักได้ใชว้ าน ลกู ไม้อาหาร
นวดฟ้นั ๒๐๓บาทา
กองกณู ฑ์อคั คี๒๐๔ ๏ คดิ แล้วฤๅษี
จงึ อา่ นอาคม แลว้ ตง้ั สจั จา
จงึ เอาปักษา บรมคาถา
วางเหนอื กองไฟ
แขกเตา้ บันดาล ๏ พระเพลงิ เผาผลาญ
สตรีเพราเพรศิ เปน็ คนทันใจ
ออกจากกองไฟ งามเลศิ เกดิ ใหม่
กราบไหว้ฤๅษี
โดยดังประมาณ ๏ รปู รา่ งนางคราญ
งามยง่ิ กวา่ เก่า สกั สิบหา้ ปี
สาวพรมจารยี ์ ร้อยเทา่ พนั ทวี
มศี รีเรืองรอง
จ้มิ ลิม้ ยม้ิ แย้ม ๏ ดวงพกั ตรจ์ กั แจม่
เอวบางร่างรดั แกม้ คอื ปรางทอง
วรนชุ ผดุ ผ่อง กาดดั ๒๐๕สมสอง๒๐๖
เรืองรองมศี รี
เหน็ นกแขกเตา้ ๏ พระดาวบสเจ้า
คดิ วา่ ตวั ผู้ มาเปน็ สตรี
มาเปน็ สตั รี๒๐๗ เอน็ ดูปกั ษี
ดงั น้นี ะลูกอา
๒๐๓ ฟั้น ก. นวด ขยา
๒๐๔ กองกูณฑ์ น. กองไฟทีใ่ ช้ในพธิ บี ชู าไฟ
๒๐๕ กาดดั ว. รุ่น หรือ ร่นุ สาว
๒๐๖ สมสอง ก. อยู่เป็นคู่ผัวเมยี
๒๐๗ สัตรี มาจาก สตรี น. ผหู้ ญงิ

๑๑๓

ดาวบสใจแกล้ว ๏ โดยชุบขึ้นแล้ว
จักเลยี้ งเจ้าไว้ มีความกรณุ า
พานางเขา้ มา ที่ในศาลา
ในพระกุฎี
ดรู า๒๐๘ทรามวัย ๏ ดาวบสถามไป
เหตไุ ฉนจงึ มา เมื่อเป็นปกั ษี
ปกี หางปกั ษี ถงึ อาศรมน้ี
ไม่มีเลยหนา
จึงเล่าความหลงั ๏ กาพร้าไดฟ้ งั
แต่แรกพลัดพราก แตด่ งั้ เดิมมา
นงเยาว์เล่ามา เจา้ จากพารา
แต่ตน้ จนปลาย
เร่อื งราวความหลงั ๏ ดาวบสได้ฟัง
ความยากนงเยาว์ แจง้ ใจฤๅสาย
เอน็ ดโู ฉมฉาย นางเล่าถวาย
ไดย้ ากแสนทวี
กวา่ ลูกจกั มว้ ย ๏ ลูกขออยดู่ ้วย
พระเจา้ ใจบญุ สนิ้ ชพี เป็นผี
เมตตาปรานี มคี ุณแสนทวี
โปรดเกลา้ เกศา
ไม่มที อี่ ิง ๏ ข้าเจา้ เปน็ หญิง
ไม่รู้แหง่ หน จักวิ่งไปหา
จะไปพารา ตาบลสนธยา
กลัวว่าจะมว้ ยมรณ์
แรดชา้ งกวางทราย ๏ เสือหมีผีพราย
เกลอื กพบยกั ษ์มาร มากมายดงดอน
ไม่ถึงนคร ผลาญให้ม้วยมรณ์
เลยหนาท่านอาจารย์
ขอแทนพระคณุ ๏ พระเจา้ ใจบญุ
ชุบขา้ เป็นคน กว่าจกั สิน้ กาล
หายความราคาญ พน้ จากเดียรัจฉาน
แหง่ ขา้ แลว้ หนา

๒๐๘ ดรู า น. คากล่าวเรียกผู้ท่ีจะสนทนาด้วย เปน็ คาทผ่ี ้ใู หญพ่ ดู กับผนู้ ้อย

๑๑๔

ปรนนบิ ตั ฤิ ๅษี ๏ กาพรา้ นารี
นา้ อาบน้าฉัน เปน็ นจิ อตั รา
นางแก้วกาพรา้ ครบครันหามา
แทนคณุ ฤๅษี
พระดาวบสเจ้า ๏ คร้ันรงุ่ ขึ้นเช้า
เก็บผลผลา เสดจ็ เข้าพงพี
ร้อยลน้ิ ๒๐๙ลิ้นจ่ี ในป่าพนาลี
มากมีในไพร
อยเู่ ฝา้ ศาลา ๏ ส่วนนางกาพร้า
เหน็ หมู่ปกั ษา คนเดียวเปล่ยี วใจ
จบั ร้องปลายไม้ บนิ มาบนิ ไป
อรทัยได้ฟงั
ลางหมบู ินอยู่ ๏ ลาง๒๑๐หมูเ่ คลา้ คู่
ตวั เดียวเอกา พลัดค่จู ากรงั
เคยค่อู ย่รู ัง เที่ยวหาระเสดิ ระสัง
ให้วงั เวงใจ
ไปเทยี่ วหากนิ ๏ เคยพากันบิน
พรดั คู่อยเู่ ล่า ลูกไมใ้ นไพร
บนิ เตร่เร่ไป ให้เปลา่ เศร้าใจ
ในไพรพฤกษา
เหมอื นหน่ึงตวั กู ๏ เห็นนกพลดั คู่
มาอยู่ผเู้ ดยี ว มาอยูศ่ าลา
เหมอื นนกเหมือนกา เปล่าเปลี่ยววญิ ญา
ร่อนมาเสยี งหวาน
เกดิ มาเสยี ที ๏ โอต้ วั กูนี้
เป็นเหยือ่ แก่ยักษ์ ไมม่ ีแกน่ สาร
จะเปน็ อาหาร เป็นภกั ษ์๒๑๑แกม่ าร
แกฝ่ ูงแร้งกา
วอดวายตายไป ๏ คดิ นา่ น้อยใจ
ชาติน้ีน้อยทรัพย์ เกดิ ใหม่ดกี วา่
ลาบากยากมา อับทงั้ ปญั ญา
อยูป่ ่าพงไพร
๒๐๙ ร้อยลน้ิ น. ชอ่ื ต้นไม้ชนิดหนง่ึ
๒๑๐ ลาง ว. ตา่ ง แตล่ ะ บาง
๒๑๑ ภกั ษ์ น. เหยื่อ อาหาร

๑๑๕

แตก่ อ่ นยอ่ มเคย ๏ โอ้ตัวกูเอย๋
ทาสมี ล่ี ้อม ชมเชยท้าวไท
เคยนอนเตยี งใหญ่ พรัง่ พรอ้ มไสว
เคยใชท้ าสา
มนั แกลง้ แตง่ คา ๏ อีอา้ ยเจา้ กรรม
ลวงว่าพ่อไข้ ชกั นากมู า
รมุ รนั กนั ฆา่ ใชใ้ ห้มาหา
กูมาเปน็ ผี
มามว้ ยชวี า ๏ โอ้ตัวกอู า
ให้กพู ลัดพราก เพราะอีกระลี
โอ้พระพนั ปี มาจากสามี
มิร้เู ลยหนา
ทกุ สิง่ ร่าไป ๏ นางร่าร้องไห้
สลบซบเซา น้อยใจไฉยา๒๑๒
โงกหงับ๒๑๓หลับตา นั่งเหงาเอกา
เจา้ มาหลบั ไป

กาพย์ฉบัง ๑๖

๏ เย็นยา่ ใกลค้ ่าไรไร เจา้ ตาคลาไคล
บดั ใจ๒๑๔ใกล้ถึงศาลา

๏ เหน็ดเหนอ่ื ยลา้ เล่อื ยกายา รอ้ งเรียกกาพร้า

ลกู ยามารบั พ่อดว้ ย

๏ กาพรา้ ออกมารับชว่ ย หิ้วหอ่ พอ่ ดว้ ย

เจา้ ชว่ ยพยงุ จูงมา

๏ พากนั หนั เขา้ ศาลา แกห้ อ่ พฤกษา
ลูกหว้ารอ้ ยลิ้นอิน๒๑๕จัน

๏ เหลอื งหอมงอมสุกทกุ พรรณ ฤๅษเี ลือกสรร

แบง่ ปนั ให้นางทรามวัย

๏ งามสรรพเจ้ารบั ลกู ไม้ แลว้ กลบั คนื ไป
ศาลยั ๒๑๖ที่นางเคยอยู่

๒๑๒ ไฉยา มาจาก ฉายา น. ผหู้ ญงิ
๒๑๓ หงับ ว. อาการทีป่ ากอา้ และหบุ ลงโดยไมม่ ีเสียง
๒๑๔ บัดใจ ว. ประเด๋ยี ว ทันใด
๒๑๕ อนิ น. ชอื่ ลูกจนั ชนิดหนงึ่ ลกู กลมแปน้ กลางบมุ๋ ไมม่ ีเมลด็ เรียกว่าลกู อนิ จนั
๒๑๖ ศาลัย มาจาก ศาลาลยั น. ทอ่ี ยอู่ าศยั

๑๑๖

๏ น่งั กนิ อินจนั มนั หมู๒๑๗ มะยมชมพู่
ลูกปรู๒๑๘ระกาลาไย

๏ หวานฉา่ ในน้าพระทยั ระร่ืนชื่นใจ

มะไฟมะเฟอื งเนอื งนอง
๏ กลว้ ยกลา้ ยมากมายกา่ ยกองขบขับพลบั ๒๑๙ทอง
หว้าพลอง๒๒๐ใหม้ ามากมี

๏ วันหนง่ึ จ่งึ พระฤๅษี ราพึงคดี

มุนีมาตรกึ นึกหมาย

๏ เอ็นดนู างผ้โู ฉมฉาย อยูอ่ งค์เดียวดาย

โฉมฉายเจา้ อยเู่ อกา

๏ ควรกชู บุ รูปนานา ใหเ้ ปน็ ขน้ึ มา

เพ่อื วา่ เปน็ เพือ่ นเทวี

๏ คดิ แล้วจง่ึ พระฤๅษี โคดมมนุ ี

พันปเี ขียนรปู มากมาย
๏ เขียนเปน็ นกหค๒๒๑ท้ังหลาย ยื่นให้โดยหมาย

โฉมฉายจะรกั รูปใด

๏ นางดูนางไม่ชอบใจ เขียนอื่นยน่ื ให้

นางไทเจ้าไม่พงึ พาล โฉมลาเพา๒๒๒พาน๒๒๓
๏ เธอเขียนเป็นรปู กุมาร

ประมาณสกั หา้ ขวบปี

๏ ย่ืนใหน้ างไทเทวี เจ้าดูรูปนี้

จะดฤี ๅชว่ั เป็นไฉน

๏ นางนอ้ งม่งุ มองต้องใจ จึงว่าข้าไซร้

จะใครเ่ ลีย้ งดูกมุ าร

๏ ดาวบสลบเอาบ่นาน จึงชบุ กมุ าร

มนิ านกเ็ ป็นข้ึนมา

๏ ทรงโฉมโลมใจไฉยา นางแกว้ กาพรา้

ฉายาเจา้ อมุ้ ทันใจ

๏ ฝา่ ยวา่ กุมารชาญชยั คร้นั นางอุม้ ไป
หนอ่ ไท๒๒๔เจ้าคว้ากินนม

๒๑๗ หมู น. ใบพลสู ด
๒๑๘ ปรู น. ชือ่ ต้นไม้ชนดิ หน่งึ มแี กน่ หอมใชท้ ายา
๒๑๙ พลบั น. ชอ่ื ไมต้ ้นชนิดหน่ึง คล้ายตะโก้ มะพลับกเ็ รียก
๒๒๐ พลอง น. ชอ่ื ต้นไม้ชนิดหนงึ่ เนือ้ ละเอยี ดและแขง็ ใช้ทาไมเ้ ท้า
๒๒๑ หค มาจากคาวา่ วหิ ค น. นก
๒๒๒ ลาเพา ว. โฉมงาม
๒๒๓ พาน น. เมด็ โตท่ีจะขนึ้ ทห่ี ัวนมเม่อื จะเป็นหนุม่ หรือสาว

๑๑๗

๏ โลมลูบจูบพลางนางชม จบู เกลา้ จบู ผม

เอวกลมเจ้ารกั หนกั หนา ให้นามพงั งา๒๒๕
๏ ดาวบสอวยพรนดั ดา

ช่อื วา่ เจา้ ลบทกุมาร
๏ พูดเพราะรเู้ กลาะ๒๒๖อาจารย์ ถ้อยคาออ่ นหวาน
อาจารย์ใหเ้ รยี นศาสตรา๒๒๗

๏ รู้ความตาม.............. เรยี นศลิ ปศ์ าสตรา

จบมาก็มฤี ทธี

๏ นางแกว้ กาพร้านารี เล้ยี งดูโฉมศรี

เทวีกอดแนบแอบองค์

๏ ฝา่ ยว่าเจ้าลบโฉมยง ว่าตวั พระองค์

เกดิ ในอุทรนางคราญ

๏ ส่วนว่าดาวบสอาจารย์ ในใจกุมาร

ชน่ื บานวา่ เป็นอยั กา
๏ อยู่เยน็ เป็นสขุ เปรมปรา๒๒๘ ในบรรณศาลา

พังงาอายไุ ดเ้ จด็ ปี

กาพย์ยานี ๑๑ พระกุมารผู้โฉมศรี
๏ อยูม่ าเป็นช้านาน ว่าเดมิ ทเี ป็นฉันใด
พระบดิ าข้าไปไหน
จึงถามพระชลนี แตข่ า้ ไซร้อยูใ่ นครรภ์
๏ เห็นแตพ่ ระอยั กา แกว้ แม่เอ๋ยผ้ทู รงธรรม์
ใหจ้ อมขวญั รเู้ ดิมมา
ฤๅตายวายบรรลยั เดมิ อยู่ในพระพารา
๏ กาพร้าบอกทรามเชย เปน็ บดิ าของโฉมศรี
ในปา่ กว้างหลายราตรี
จักบอกออกทุกอนั แม่จึงหนจี ากกรงุ ไกร
๏ มารดานะทรามวัย อยใู่ นป่าพนาลัย
แม่มไิ ด้เหน็ ราชา
พรหมทตั กษตั รา งามท้ังสองของมารดา
๏ พอ่ เจา้ ไปคลอ้ งช้าง เปน็ ตายหนาแม่ไมเ่ ห็น

คนผิดคิดยา่ ยี
๏ แม่จึงซอกซอนมา

ดาวบสเธอเลยี้ งไว้
๏ แมค่ ดิ ถงึ โพธท์ิ อง

ปลกู ไว้ในพารา

๒๒๔ หน่อไท น. บตุ รของลูกผูเ้ ปน็ ใหญ่ หรอื เรียกวา่ หนอ่ เนื้อเช้ือกษัตรยิ ์
๒๒๕ พงั งา น. รปู งาม
๒๒๖ เกลาะ ก. พดู เลยี บเคียง
๒๒๗ ศาสตรา น. อาวธุ ของมคี ม
๒๒๘ เปรมปรา ตดั มาจากเปรมปราโมทย์ น. ความบันเทิงใจ ความปล้ืมใจ ความปติ ยิ นิ ดี

๑๑๘

๏ ความยากแม่ลน้ ล้า อเี จา้ กรรมมันทาเขญ็
บ้านเมอื งมไิ ด้เหน็ ตกยากเย็นมาช้านาน
จึงเจา้ ลบทกุมาร
๏ ได้ฟงั แม่ปรารภ เกลา้ ดิฉนั จกั เข้าไป
จงึ วา่ ไวห้ น้างาน ชมช้างม้าสาราญใจ
จะเทย่ี วไปให้พบพาน
๏ เที่ยวเล่นในพารา ฟังลูกว่ามาช่นื บาน
บดิ าข้าองคใ์ ด ใครพ่ บพานพระราชา
รู้คดีว่าอย่ปู ่า
๏ บัดนั้นนางกาพร้า รบั ฉายาไปกรงุ ไกร
ใจจติ คดิ ราคาญ ใส่เกศาเจ้าเข้าไป
เกบ็ ดอกไม้ริมศาลา
๏ จกั ใคร่ให้สามี เข้าหาญหักดอกจาปา
ใหท้ ้าวตามออกมา กระดังงามหาหงส์
สารภีมีโดยจง
๏ จกั กรองพวงมาลา หอมยง่ิ ยงมะลิลา
คิดพลางนางคลาไคล ช่ืนอาลัยในวิญญา
ดอกปีบป่าสมุ าลี
๏ สองคนพระลกู รกั ดอกกระทิงคสิงคลี๒๓๐
ชงโคโยทะกา ปาฏลีอนิ ทนลิ
การะเกดแก้วกระถิน
๏ มนั ตรา๒๒๙แลจาปี มลิ ดกลนิ่ หอมโอชา
ชบาดอกกาหลง กรองดอกไมด้ ว้ ยปัญญา
ซ้อนแกมกันนน้ั มากมาย
๏ พะยอมหอมเอาใจ เป็นปริศนาเร่ืองนิยาย
อัญชนั กรรณกิ าร์ เป็นนยิ ายของฉายา
ใหล้ กู แกว้ สวมเกศา
๏ ลาดวนยวนใจจรงิ พวงมาลาเปน็ สงั วาล
นางแย้มจะแจ่มศรี งามบรรจงองค์กุมาร
พวงมาลยั ใส่เกศี
๏ พดุ ไทยแลไผ่เทศ สอนลกู แก้วไปถ้วนถี่
โศกสร้อยย้อยลงดิน ลาชลนแี ลว้ ออกมา

๏ หยดุ ย้ังนั่งศาลยั ๒๓๑
รอ้ ยเป็นพวงมาลา

๏ นางกรองพวงมาลา
แต่ต้นมาจนปลาย

๏ นางกรองดอกไม้แล้ว
ประดบั องค์ลกู ยา

๏ หอ้ ยยอ้ ยไปทัว่ องค์
เจ้าทรงสร้อยสังวาล

๏ ประดับสรรพเสรจ็ แลว้
กมุ ารกราบธลุ ี

๒๒๙ มนั ตรา น. ดอกไมช้ นิดหนึ่ง
๒๓๐ สงิ คลี ว. วุ่นวาย แทรกแซงพัลวัน
๒๓๑ ศาลยั มาจากศาลาลยั น. ที่อยอู่ าศยั

๑๑๙

๏ แล้วเขา้ ในกฎุ ี ลาฤๅษพี ระอยั กา
เจา้ ถวายบังคมลา แล้วไคลคลาเขา้ พงพี
บกุ ปา่ ไมห้ ลายราตรี
๏ เจา้ คอ่ ยดาเนินไป ทง้ั ฤๅษพี ระอยั กา
คดิ ถึงพระชลนี เดินด้นไพรไปเอกา
เจา้ ลินลา๒๓๒เดินเข้าไป
๏ นอนทางคา้ งแรมไป ทั้งซา้ ยขวาโรงนอกใน
ลถุ ึงซึง่ พารา สาราญใจของพงั งา
โฉมสะคราญ๒๓๓เดินเข้ามา
๏ เที่ยวเล่นดชู ้างมา้ ละลานตาดว้ ยรปู ทรง
ลดเลี้ยวเที่ยวเตรไ่ ป กมุ ารน้นั งามบรรจง
บา้ งลมุ่ หลงงงงวยงัน
๏ ชาวตลาดเห็นกมุ าร คนทง้ั ปวงแตกต่นื กนั
พรง่ั พรดู ูพงั งา มาลยั นน้ั เป็นสังวาล
แตกตน่ื มาทกุ สถาน
๏ เพง่ พิศสะกิดกนั ดกู มุ ารงามพศิ วง
ชมชิดแลว้ พศิ วง เห็นรปู เจา้ งามย่งิ ยง
เจา้ โฉมยงมาแตไ่ หน
๏ ในท้องตลาดหลวง เป็นลกู เตา้ ของผู้ใด
เห็นองคพ์ ระทรงธรรม์ เจา้ บอกไปใหร้ ้รู า
จงึ โฉมงามมวี าจา
๏ ชาวเมอื งเลอื่ งฦๅชา๒๓๔ พระมารดาข้าเข็ญใจ
ชายหญิงวงิ่ ลนลาน มาเทยี่ วเลน่ ในกรุงไกร
วา่ โพธิ์ทองงามนกั หนา
๏ ขา้ หลวงอนั เขา้ เฝ้า ท่านข้าไหว้บอกขา้ รา
ติดตามถามพระองค์ เอ็นดูขา้ บอกให้ไป
เขาจึงบอกแกท่ รามวยั
๏ ถิ่นฐานบา้ นของเจา้ เวียงวงั ไชยพระทรงธรรม์
เจ้ามาจะหาใคร กลใดนะจอมขวญั
ประตูน้ันเขารักษา
๏ เจา้ ลบฟงั เขาถาม ตวั เรานจ้ี ะไคลคลา
ตัวขา้ ลกู ชาวปา่ ตามผ่านฟา้ จกั โปรดปราน

๏ ตวั ข้ามเิ คยเหน็
ปากคนเลื่องลือไป

๏ อย่ทู ่แี หง่ หนใด
ใกลไ้ กลอยู่ไหนหนา

๏ ขา้ เฝ้าอนั เขา้ ออก
โพธ์ทิ องนั้นอยู่ใน

๏ ตัวเจา้ จะเข้าไป
ห้ามแหนแน่นทกุ ชัน้

๏ เจ้าจงอยู่ท่นี ี่
ทูลทา้ วเจ้าพารา

๒๓๒ ลนิ ลา ก. ไปอยา่ งนวยนาด (เพีย้ นมาจากลีลามักพดู กนั วา่ ลิน้ ลา)
๒๓๓ สะคราญ ว. งาม
๒๓๔ ฦๅชา เปน็ คาโบราณปจั จบุ ันใชล้ อื ชา ก. มชี ื่อเสียงโดง่ ดังเป็นทรี่ ู้กนั ทั่วไป

๑๒๐

กาพยส์ รุ างคนางค์ ๒๘ ๏ เมือ่ น้นั เสนา
พรหมทัตภบู าล
เข้าเฝ้าราชา วา่ มกี มุ าร
ทูลท้าวธิบดี มายงั กรงุ ไกร
โฉมยงนงคราญ ๏ ราวสกั เจด็ ปี
อยู่ปา่ พนาลัย
วา่ พระชลนี เหน็ ประหลาดใจ
มาดูชา้ งม้า ท่อี งค์กุมาร
ด้วยพวงมาลัย ๏ รปู ร่างนอ้ ยจ้อย
ตา่ งสรอ้ ยสังวาล
มาลยั ห้อยยอ้ ย ฟุ้งเฟื่องทกุ สถาน
ฝูงคนลือเล่อื ง พศิ วงหลงใหล
ตามดูกุมาร ๏ ข้าพระพทุ ธเจ้า
เห็นเป็นหลากใจ
พินจิ ดูเล่า ยักษาฤๅไฉน
มนุษย์ครุฑา งามพน้ กาลัง
กมุ ารน้ีไซร้ ๏ มาคนเดียวดาย
ติดหน้าตามหลัง
บ่มหี ญงิ ชาย ในพระราชวงั
จะขอเข้ามา จะชมโพธทิ์ อง
ใจจิตคิดหวงั ๏ เมื่อนนั้ ราชา
บงั คมทูลฉลอง
ไดฟ้ งั เสนา นกึ ในใจปอง
ทราบพระหฤทยั ทา้ วมาคดิ ฉงน
ออกชอ่ื โพธทิ์ อง ๏ ฤๅวา่ ปักษา
ชาติน้เี ป็นคน
ตายแล้วเกดิ มา โพธ์ทิ องของตน
รู้จกั ข้าวของ รอ้ นรนราคาญ
ทา้ วเรง่ คิดฉงน ๏ ในน้าพระทัย
ไดเ้ ห็นกมุ าร
พระองคจ์ ะใคร่ ผันผาด๒๓๕อยา่ นาน
ตรสั สง่ั อามาตย์ นงเยาวเ์ ขา้ มา
ไปรบั กมุ าร

๒๓๕ ผนั ผาด ก. ว่งิ หกหนั ไปมา

๑๒๑

รบั พระโองการ ๏ อามาตยช์ ดิ ชาญ
ไปถึงกุมาร ถวายบงั คมลา
พาเจ้าเขา้ มา นงคราญพังงา
ถวายแกภ่ ูบาล
ทอดพระเนตรแลมา ๏ สมเด็จราชา
โฉมยงองค์อาจ เห็นหนา้ กุมาร
ตรัสถามกุมาร ท้าวผาดโองการ
เจา้ มาแตไ่ หน
ก้มเกลา้ เกศา ๏ เจา้ ลบพงั งา
ข้าบาทนมี้ า กราบทูลท้าวไท
ขา้ พระ๒๓๖ตั้งใจ แตป่ ่าพงไพร
มาชมโพธิ์ทอง
พิศดูพงั งา ๏ สมเด็จราชา
ตรัสเรยี กนริ มล๒๓๗ เหน็ ดอกไม้กรอง
พระหตั ถต์ รสั ตอ้ ง ขนึ้ บนแท่นทอง
ลูบไลก้ ายา
พนิ ิจพศิ วง ๏ พศิ ดทู ัว่ องค์
ใครกรองให้ใส่ เห็นพวงมาลา
พิศวงสงกา๒๓๘ ช่างใดใหม้ า
หลากในพระทยั
เหมือนองคพ์ ระเจ้า ๏ เหน็ พวงหนง่ึ เลา่
พวงหนงึ่ น้ันเล่า เสด็จออกชมไพร
บรรทมรม่ ไทร เหมือนทา้ วเข้าไป
ใกล้ตน้ โพธิ์ทอง
เหมือนองคพ์ ระเจา้ ๏ เหน็ พวงหน่งึ เลา่
รบั นางกาพร้า ยกโพธิ์ท้งั สอง
พวงหนึ่งโพธิท์ อง เข้ามาโดยปอง
เหี่ยวแห้งตายไป
นางนกแขกเตา้ ๏ เหน็ พวงหนง่ึ เล่า
พวงหนง่ึ กรงหก บินเขา้ มาใน
พวงหนง่ึ ทา้ วไท ใส่นกสดใส
คล้องช้างกลางป่า

๒๓๖ ขา้ พระ มาจากขา้ พเจา้
๒๓๗ นริ มล ว. ไม่มมี ลทนิ ไมม่ วั หมอง ผ่องใส
๒๓๘ สงกา น. ความแคลงใจ ความสงสัย

๑๒๒

เปน็ นางลกั เอา ๏ เหน็ พวงหนง่ึ เลา่
สง่ ให้ยายครัว แขกเต้าลงมา
พวงหนึ่งปักษา สับควั่ เรว็ รา
อตสา่ หร์ อดหนี
นางนกแขกเตา้ ๏ เหน็ พวงหนึ่งเล่า
พระดาวบสเจา้ เขา้ หาฤๅษี
พวงหนึง่ ฤๅษี รบั เข้ากฎุ ี
ชบุ นกเปน็ คน
เปน็ ฤๅษีเฒา่ ๏ เห็นพวงหน่ึงเล่า
พวงหนึ่งช้าชอก ถามเจ้าบดั ดล
พวงหนงึ่ นริ มล นางบอกอนุสนธิ๒๓๙
อย่ดู ้วยฤๅษี
นิยายของเจ้า ๏ ท้าวเหน็ เรือ่ งราว
น้าเนตรไหลลง กาพรา้ นารี
ไมต่ รสั พาที อาบองคภ์ ูมี
ให้รูแ้ พร่งพราย
เข้าไปในสถาน ๏ อุ้มองค์กมุ าร
เจา้ บอกออกรา ตรสั ถามโดยหมาย
เดิมทีดีร้าย พังงาโฉมฉาย
จงเจา้ เลา่ มา
แกพ่ ระภูบาล ๏ เจา้ ลบทูลสาร
มารดาขา้ ไซร้ แตด่ ้ังเดิมมา
ชอ่ื นางกาพร้า เขญ็ ใจหนกั หนา
อนั ปลูกโพธิ์ทอง
วา่ พระองค์เจา้ ๏ มารดาข้าเลา่
พ่ึงบญุ ราชา ปกเกลา้ สมสอง
เมอ่ื กรรมตามสนอง ผ่านฟา้ ปกครอง
เขาฆ่าใหต้ าย
คิดถงึ พระเจา้ ๏ เกิดเป็นแขกเต้า
มากราบบาทา รอ้ นรนขวนขวาย
เมื่อทา้ วผนั ผาย ผ่านฟ้าฤๅสาย
คลอ้ งชา้ งกลางไพร

๒๓๙ อนสุ นธิ น. การติดตอ่ การสบื เนื่อง

๑๒๓

เขาลักเอามา ๏ ภายหลงั แม่ข้า
สั่งใหย้ ายครัว แล้วพาลงไป
หลบล้ีหนไี ด้ สับคัว่ ทันใจ
พน้ ภัยความตาย
ตามแถวแนวไพร ๏ อตสา่ ห์เสือกไป
ถงึ พระดาวบส จงึ ไม่วอดวาย
ชุบให้กลบั กลาย ทรงพรตฤๅสาย
เป็นคนขึน้ มา
ตกไร้ได้ยาก ๏ พระแม่ลาบาก
ทุกวนั พระแม่ พลดั จากราชา
ได้แต่พฤกษา เสวยแต่นา้ ตา
กินเป็นอาหาร
อยูใ่ นไพรสณฑ์ ๏ แมล่ กู สองคน
ควรฤๅบิดา ร้อนรนราคาญ
คร้นั เป็นเดียรจั ฉาน ไมม่ าโปรดปราน
ทา้ วไม่กรณุ า
รอ้ นร่มุ กลุม้ กลดั ๏ ท้าวได้ฟังอรรถ๒๔๐
ทอดองค์ลงเชด็ โทมนัส๒๔๑โศกา
กันแสงโหยหา น้าเนตรราชา
กาพรา้ นารี
โอโ้ อ๋ตัวกู ๏ ท้าวสะอ้นื เปน็ ครู่
เจา้ ตกยากไป พ่งึ รวู้ นั น้ี
แตจ่ ากอกพี่ อยู่ในพงพี
ป่านนีเ้ ป็นไฉน
มันแกลง้ ทาเหตุ ๏ พไ่ี ม่รเู้ นตร
คิดถวลิ กนิ แหนง ตดั เดด็ ดวงใจ
ไม่รวู้ ่าใคร คลางแคลงพระทัย
เบียดเบยี นกลั ยา
เห็นพระองค์เจ้า ๏ เจา้ ลบนงเยาว์
กนั แสงโหยไห้ โศกเศรา้ โศกา
จึงทูลราชา ร่าไรไปมา
ฟงั ขา้ นะพนั ปี

๒๔๐ อรรถ น. เนอ้ื ความ คาพดู
๒๔๑ โทมนัส น. ความเศรา้ ใจ

๑๒๔

เกลอื กคนทั้งหลาย ๏ อย่าใหว้ นุ่ วาย
เชิญเสด็จลินลา จกั รู้คดี
ไปในพงพี กบั ข้านะภูมี
ถึงที่มารดา
เคล่ือนคลายหายเศร้า ๏ ทา้ วฟังคาเจา้
ใหเ้ ตรียมร้พี ล ตรัสสัง่ เสนา
รถรตั นห์ ตั ถา พหล๒๔๒โยธา
อยา่ ชา้ นะเสนี
ชมพฤกษาใน ๏ เราเสด็จจกั ไป
แลว้ สั่งโหรา พพิ าดพงพี
เราจักจรลี ใหห้ าฤกษด์ ี
พรงุ่ นน้ี ะเสนา
รับพระโองการ ๏ อามาตย์ชิดชาญ
ตรวจตรามา้ รถ ถวายบังคมลา
เกณฑพ์ ลโยธา ผกู คชซา้ ยขวา
หกหมนื่ ห้าพัน
เรียงเรียบเทยี บไว้ ๏ ทัง้ พระยาคชไกร
อามาตย์เขา้ เฝ้า เกย๒๔๓ชยั พรอ้ มกัน
พวกพลพรอ้ มกัน ทลู เทา้ ทรงธรรม์
เชญิ เสดจ็ ลนิ ลา
เสดจ็ เข้าปรางค์มาศ๒๔๔ ๏ บัดนั้นพระบาท
ครัน้ แล้วโดยจง เสวยเครือ่ งโภชนา
อุ้มโอรสา สระสรง๒๔๕คงคา
ชาระพระองค์
อ้มุ พระลกู แกว้ ๏ สรงคงคาแลว้
ใหท้ รงภูษา สูแ่ ทน่ บรรจง
เครอ่ื งทองฉลององค์ หัตถาธามรงค์
ทรงพระกาไล
สารับประดับองค์ ๏ แล้วท้าวเธอทรง
สบิ น้ิวพระหัตถ์ ทรงเครื่องเรอื งใส
แสงแกว้ แววไว เนาวรตั น์ประไพ
ทรงสร้อยสงั วาล

๒๔๒ พหล น. กองทพั ใหญ่
๒๔๓ เกย น. เกยขนาดเลก็ เคลือ่ นยา้ ยไปได้ สาหรับเจ้านายใช้เป็นทเี่ สด็จขน้ึ ลงพาหนะ
๒๔๔ ปรางคม์ าศ น. สง่ิ กอ่ สร้างทมี่ ียอดสูงขนึ้ ไป มรี ปู ทรงคล้ายฝกั เขา้ โพดและมีฝกั เพกาปกั อยขู่ ้างบน
๒๔๕ สระสรง ก. การอาบนา้ รดน้า ชาระมลทินด้วยน้า

๑๒๕

อุ้มพระลกู แกว้ ๏ แตง่ องคท์ รงแลว้
แตรสงั ข์ฆ้องกลอง เสดจ็ ทรงคชสาร
โยธาทหาร กกึ กอ้ งโอฬาร
ห้อมล้อมซา้ ยขวา
ธงชยั สล้าง ๏ ทา้ วบ่ายหน้าชา้ ง
แสนสาวชาวท่ี๒๔๖ สองข้างราชา
รถรัตนห์ ัตถา มะมี่ตามมา
บา่ ยหน้า๒๔๗ผันผาย
สมเดจ็ ท้าวไท ๏ เสด็จจากกรุงไกร
เราจกั เสด็จไป ตรัสถามลกู ชาย
เจ้าลบฤๅสาย ทศิ ใดนะโฉมฉาย
กราบทูลราชา
ไปทศิ หรด๒ี ๔๘ ๏ เชญิ เสดจ็ พันปี
ทา้ วบ่ายหนา้ ชา้ ง ตรงทมี่ รรคา๒๔๙
เขา้ ในพฤกษา ตามทางหวา่ งมา
ลิงโลด๒๕๐พระทยั
ชมไม้ท้งั ปวง ๏ เสด็จเขา้ ดงหลวง
เนอ้ื ๒๕๑นกกกึ กอ้ ง รม่ ร่นื ช่ืนใจ
แรมทางกลางไพร ร่าร้องเสยี งใส
ไปหลายราตรี
วเิ วกสงดั ๏ เสดจ็ เข้าดงชัฏ๒๕๒
แรดชา้ งกวางทราย ชมสตั วม์ ฤคี๒๕๓
ผันผายหน่ายหนี ววั ควายเสอื หมี
หลบลี้ซ่อนไป
แต่เราเสดจ็ มา ๏ ถามโอรสา
หนทางข้างหนา้ หลายวันคลาไคล
เจ้าลบทรามวัย ไปมาใกลไ้ กล
ทลู ไท้๒๕๔ธิบดี

๒๔๖ ชาวที่ น. เจา้ พนักงานผูห้ ญิงท่ดี ูแลความเรยี บร้อยประจาสถานท่ีภายในเขตพระราชฐานชัน้ ใน
๒๔๗ บา่ ยหน้า ก. มุง่ หนา้ ไป ณ จุดใดจดุ หนงึ่
๒๔๘ หรดี น. ทิศตะวนั ตกเฉยี งใต้
๒๔๙ มรรคา น. ทาง
๒๕๐ ลิงโลด ก. การต่ืนเต้นดีใจอย่างมาก
๒๕๑ เนอ้ื น. สตั วจ์ าพวกกวาง
๒๕๒ ชัฏ น. ป่าทึบ ป่ารก
๒๕๓ มฤคี น. กวาง
๒๕๔ ไท้ น. ผูเ้ ป็นใหญ่

๑๒๖

แต่เช้าเท่าค่า ๏ หนทางจะลา้
มาน่กี ึงกนั ถึงพระกฎุ ี
หยดุ ใหม้ นตรี๒๕๕ ทรงธรรมพ์ นั ปี
ต้ังอยูแ่ ต่ไกล
เห็นคนเซง็ แซ่ ๏ เกลือกว่าพระแม่
จะซอกซอนหนี จะตกพระทัย
เชญิ เสด็จเข้าไป หลบลีเ้ ขา้ ไพร
ด้วยข้านะภูบาล
ฟังโอรสา ๏ สมเดจ็ บิดา
ใหป้ ลงมา้ ชา้ ง ตรัสสั่งทหาร
รพี้ ลทหาร อยู่กลางไพรสาร
ต้ังพลบั พลาชัย
มพี ระโองการ ๏ เสด็จจากคชสาร
ใหห้ ้ามโยธา สั่งเสนาใน
อยา่ ใหผ้ ู้ใด ใครอยา่ เทย่ี วไป
โห่รอ้ งน้นี ัน้
กบั โอรสราช ๏ แตอ่ งคพ์ ระบาท
ไปถึงกฎุ ี เยียรยาตร๒๕๖ด้วยกัน
กม้ เกล้าอภิวัน ฤๅษที รงธรรม์
ดาวบสด้วยดี
ฟักฟูม๒๕๗อุ้มเอา ๏ พระดาวบสเจา้
เจ้าชั่งไปได้ นดั ดามารศร๒ี ๕๘
ไมก่ ลวั เสอื หมี ถึงในบุรี
แรดชา้ งกวางทราย
ถามพระจอมไตร๒๕๙ ๏ ตรสั พลางปราศรัย
ถ้อยทถี อ้ ยถาม พรหมทตั ฤๅสาย
พรหมทัตฤๅสาย เนือ้ ความภิปราย
ถามโอรสา
มารดาของเจ้า ๏ ดรู านงเยาว์
นาบดิ าไป อย่ไู หนเลา่ หนา
พอ่ ขอเหน็ หน้า ใหถ้ ึงมารดา
กาพร้านารี
๒๕๕ มนตรี น. ทปี่ รกึ ษา ผูแ้ นะนา ขา้ ราชการช้ันผู้ใหญ่
๒๕๖ เยยี รยาตร มาจาก ยรุ ยาตร ก. เดินอยา่ งงาม
๒๕๗ ฟกั ฟมู ก. ดแู ล เล้ียงดู ประคบั ประคอง
๒๕๘ มารศรี ว. งาม
๒๕๙ จอมไตร น. ผเู้ ป็นใหญ่ในสามโลกในทน่ี ้ีท้าวพรหมทตั

๑๒๗

ไปยงั ทีอ่ ยู่ ๏ กมุ ารโฉมตรู
ถงึ แล้วกราบบาท แห่งพระชลนี
ขอเชิญชลนี นางนาฏ๒๖๐เทวี
ไปถวายบังคม
ลาบากยากกาย ๏ เอ็นดฤู ๅสาย
อย่าทาเกลียดอาย มาถงึ อาศรม
ท้าวไทปรารมภ์๒๖๑ ไปถวายบงั คม
ถึงพระมารดา
กาพยย์ านี ๑๑
ฟังคดีพระลูกยา
๏ บัดนั้นนางชลนี ถงึ ศาลาเห็นสามี
คิดพลางนางยาตรา กราบบาทท้าวไทธิบดี
นางเทวฟี ายน้าตา๒๖๒
๏ บงั คมก้มเศยี รเกลา้ กอดบาทผวั เรง่ โศกา
เห็นหนา้ พระสามี ดง่ั ชีวาจะมว้ ยมรณ์
เห็นมเหสีทรามบังอร
๏ สะอื้นไมฟ่ ้นื ตัว พระภธู ร๒๖๓ทรงโศกา
ชลเนตรคอื ธารา เพียงจะปลงซ่ึงชีวา
แลว้ ภสั ดา๒๖๕บอกสายสมร
๏ พรหมทตั พระภูมี เหน็ เที่ยงแทเ้ ป็นแน่นอน
ฟกั ฟูมอุ้มสายสมร ถึงนครบอกคดี
ในพระทัยคอื อคั คี
๏ นา้ เนตรลงโซม๒๖๔องค์ เพียงอกพชี่ า้ เป็นหนอง
เศร้าหมองทงั้ สองรา เหน็ อัศจรรย์ดว้ ยโพธิ์ทอง
งามท้ังสองต้นเหมือนกัน
๏ ตวั พ่ีพงึ่ รู้แน่ โพธ์ิสองต้นก็อาสัญ๒๖๙
โอรสเจา้ บทจร๒๖๖ เหน็ หนา้ มันใหห้ ลงใหล

๏ พี่คดิ ถึงทรามวยั
เปล่ยี วเปล่าเศร้าหมองศรี

๏ สนเทห่ ์๒๖๗แตว่ นั น้ัน
แตก่ ่อนบห่ อ่ น๒๖๘หมอง

๏ แต่เจา้ มาสิน้ ชนม์
พีไ่ ซรไ้ มส่ าคญั

๒๖๐ นางนาฏ น. ผ้หู ญิง
๒๖๑ ปรารมภ์ ก. เริ่มแรก ต้ังตน้ วติ ก ราพงึ ครนุ่ คดิ
๒๖๒ ฟายนา้ ตา ก. เอามือเช็ดน้าตาทอ่ี าบหน้าอยู่
๒๖๓ พระภธู ร น. พระราชา
๒๖๔ โซม ก. เปยี กทวั่ เช่น เหง่อื โซมตัว
๒๖๕ ภสั ดา น. สามี
๒๖๖ บทจร ก. เท่ยี วไป เดนิ ไป
๒๖๗ สนเทห่ ์ ก. สงสยั ฉงน ไมแ่ นใ่ จ
๒๖๘ ห่อน ว. เคย
๒๖๙ อาสัญ น. ความตาย

๑๒๘

๏ นางสนองคาสามี เหตุทง้ั น้ีจะโทษใคร
เวลามาซัดให้ ทากรรมไวแ้ ตก่ ่อนมา
วา่ ดงั นดี้ หี นกั หนา
๏ ทา้ วฟงั คาเทวี พส่ี งกาด้วยกุมาร
ขอถามเจา้ กอ่ นรา ไมถ่ งึ ปีร่วมสงสาร
ไม่เหน็ การปรากฏมี
๏ เม่อื เจา้ อยดู่ ว้ ยพี่ พี่สงสัยใช่พอดี
อุทรแหง่ นางคราญ๒๗๐ เจา้ บอกพี่ให้แจ้งใจ
กราบบาทาพระภูวไนย๒๗๑
๏ สนเทห่ ์ในพระทยั ด้งั เดมิ ใหพ้ ระสามี
กุมารผู้โฉมศรี ผู้ทรงพรตเธอปรานี
อยูเ่ ปลย่ี วศรที อ่ี าศรม
๏ บัดนั้นนางกาพร้า ในกลางเถอ่ื นเธอปรารมภ์
ทูลแจง้ แถลงไข ให้เปน็ เพ่อื นข้าบริจา๒๗๒
วา่ ฤๅษเี ธอเมตตา
๏ เดมิ ทพี ระดาวบส ชุบพงั งาขนึ้ โดยจง
เหน็ ข้าเปน็ สัตรี ทูลคดแี ก่พระองค์
วาดรูปลงในกระดาน
๏ ไมม่ ีใครเป็นเพอ่ื น ในห้องฟ้าช้ันวมิ าน
จึงชบุ พระทรามชม ทัง้ หงส์หา่ นแลปกั ษา
จะชอบใจรูปใดหนา
๏ ท้าวถามนางเทวี เป็นเพ่อื นขา้ ในพงไพร
เธอเอาส่งิ ใดมา ใหเ้ ลือกเอาตามชอบใจ
รปู ทรามวยั พระกมุ าร
๏ กาพร้านางเทวี บัดเดยี๋ วใจไม่ทันนาน
ดาวบสเธอบรรจง เกลา้ หม่อมฉันรกั หนกั หนา
คิดพนั ผูกโอรสา
๏ แล้วเขียนรูปเทวา อุทรข้าขา้ เทวี
สิ่งสตั ว์๒๗๓ทุกประการ เออ้ื นโองการแก่โฉมศรี
ไปบรุ ดี ้วยเถดิ รา
๏ แม้นว่าข้าบาทไท เขา้ ไปเลี้ยงเป็นบตุ รา
จะชบุ ขึน้ บค่ ลา โอรสาเราไม่มี

๏ เขียนแล้วจึงพระเจ้า
ข้าบาทชอบพระทัย

๏ ดาวบสจึงชบุ ให้
เหน็ โฉมพระกุมาร

๏ ขา้ บาทเลยี้ งเป็นลูก
ดังบตุ รอนั เกิดมา

๏ ทา้ วฟังคานางคราญ
จะเอากุมารนี้

๏ จะเอาพระเนอ้ื เกลีย้ ง
ตวั พีก่ ับฉายา

๒๗๐ คราญ มาจากสะคราญ ว. สวย งาม นา่ รกั
๒๗๑ ภูวไนย น. พระเจา้ แผ่นดิน
๒๗๒ บรจิ า มาจาก บริจาริกา น. หญิงผู้รับใช้
๒๗๓ สง่ิ สัตว์ สัตว์ต่างๆ

๑๒๙

๏ นางสนองคาภูบาล ว่ากมุ ารองคนี้
สดุ แทแ้ ต่ฤๅษี จะปรานเี ราสองรา
จึงคลาไคลกบั ฉายา
๏ ท้าวฟังคานางไท กราบบาทาพระฤาษี
มายงั บรรณศาลา อนั โอรสองคน้ี
เลี้ยงโฉมศรีเป็นบุตรา
๏ ขา้ แต่พระดาวบส จะให้แก้วครองพารา
จะขอไปบุรี โปรดเกศาข้าสองศรี
ฟงั บพิตร๒๗๔จึงพาที
๏ แม้นสนิ้ บุญข้าแล้ว ว่าทง้ั นดี้ หี นักหนา
พระองคจ์ งเมตตา จะเล้ียงแก้วเป็นบุตรา
จิตวญิ ญาเจา้ ไม่มี
๏ บัดนั้นฤๅษีสิทธิ์ จะดรธาน๒๗๕เปน็ ธุลี
ดูราพระภมู ี ใชเ่ ธอนีจ้ ะอย่นู าน
นางโฉมตรูผูส้ งสาร
๏ รู้ว่าทา้ วรกั แลว้ เจา้ ไดผ้ า่ นพระบุรี
กมุ ารองคน์ หี้ นา ถึงคารบครบเจ็ดปี
จะดรธานสูญหายไป
๏ ครน้ั ถงึ กาหนดการ เร่งระทด๒๗๖ในพระทยั
จะเล้ียงพระโฉมศรี เพราะว่าได้เล้ียงเจ้ามา
จบู ลูบพกั ตรท์ ั่วกายา
๏ ตวั เราหากเอ็นดู ทงั้ สองราน้าตาไหล
แตพ่ อนางนงคราญ เศรา้ โศกามาอาลัย
เป็นหว่ งใยไมต่ อ้ งการ
๏ อายุแห่งเจ้าลบ โศกเศร้าหมองรอ้ นราคาญ
ยงั อกี สามราตรี ใหก้ มุ ารดรธานไป
ทา้ วพศิ เพยี รเปล่ยี นพระทัย
๏ ทา้ วฟังคาดาวบส สองทา้ วไทไหโ้ ศกา
นางคราญละลาน๒๗๗ใจ ชวนนางแกว้ คกู่ ัลยา
พระคุณเจา้ เข้ากรุงไกร
๏ ฟักฟูมอุ้มลกู รัก เร่งระทดในพระทยั
โศกเศรา้ เจา้ โศกา พระตาไซรอ้ ยูส่ าราญ

๏ ฤๅษีเหน็ สองรา
จึ่งวา่ สองทา้ วไท

๏ ฤๅษีเหน็ ทง้ั สอง
เธอจึงมาบันดาล

๏ ให้เหน็ แตร่ ูปเขียน
นางคราญละลานใจ

๏ ครั้นคลายวายโศกแล้ว
มาเราขอกราบลา

๏ นางกราบพระดาวบส
ข้าน้อยขอลาไป

๒๗๔ บพิตร น. พระองคท์ า่ น
๒๗๕ ดรธาน ก. หายไป ลบั ไป (ตดั มาจากอนั ตรธาน)
๒๗๖ ระทด ก. สลด เศรา้ ใจ
๒๗๗ ละลาน ก. เลอื นตา ลนลาน ตะลึง

๑๓๐

๏ พระคณุ มาโปรดเกลา้ ชบุ ข้าเจา้ พ้นเดียรจั ฉาน
คุณของพระอาจารย์ พ้นประมาณอยเู่ กลา้ ผม
เปน็ สุขเพลนิ เดินจงกรม
๏ พระตาจงจาเรญิ ต้ังใจชมพรตจรรยา
พระองค์จงเสวยรมย์ ฟังเทวกี ลา่ วคณุ มา
จะลินลาเข้าบรุ ี
๏ เม่ือน้นั พระฤๅษี แก่บงั อรทงั้ สองศรี
เอ็นดนู างฉายา จาเริญศรีอยา่ มภี ยั
ใหแ้ พพ้ า่ ยอปั ราชยั ๒๗๘
๏ ดาวบสจึงให้พร เจ้าอยา่ ได้มโี รคา
ชัยยะสวัสดี แมน้ นางผิดสิ่งใดหนา
บอกแก่ขา้ อยา่ หุนหนั
๏ ศตั รจู ะทาร้าย ขอจอมไตรอยา่ ฆา่ ฟัน
กติ ตยิ ศ๒๗๙ปรากฏไป ไร้พงศพ์ ันธุญ์ าติกา
สุขทุกวนั ท้ังสองรา
๏ ขอฝากแกบ่ พิตร เจา้ ยาวยืนได้หมน่ื ปี
หนักเบาเอานางมา

๏ แมน้ ผิดเป็นฉนั ใด
นวลนางผูใ้ จธรรม์

๏ ทง้ั สองอยคู่ รองกนั
ขอให้พระชันษา

กาพย์ฉบัง ๑๖

๏ บัดนั้นสองกษตั ริย์ยินดี รับพรฤๅษี

ชุลใี สเ่ กลา้ เกศา

๏ กราบบาทแล้วคลาดเคล่ือนคลา ออกจากศาลา

ยาตรามาถงึ มนตรี
๏ เสนากม้ เกล้าดษุ ฎี๒๘๐ บงั คมภูมี

พันปีเสด็จทรงคชสาร

๏ ช้างม้าแหห่ นา้ ภบู าล รี้พลทหาร

ลนลานห้อมลอ้ มหน้าหลงั

๏ ฆอ้ งกลองกึกก้องแตรสังข์ แสนสาวชาววงั

คับคง่ั พร่งั พร้อมลอ้ มมา

๏ ครน้ั ถงึ ซง่ึ วงั ราชา ตรัสสง่ั ให้หา

บรรดาช่างแตง่ บายศรี

๏ เจด็ ชั้นทาขวญั เทวี เครือ่ งทองรองท่ี

บายศรอี นั งามเรืองรอง

๒๗๘ อัปราชยั น. ความไมแ่ พ้ ความชนะ
๒๗๙ กิตติยศ มาจาก เกยี รตยิ ศ น. เกยี รติโดยฐานะตาแหน่งหนา้ ที่หรือชาติชัน้ วรรณะ
๒๘๐ ดุษฎี น. ความยนิ ดี ความช่นื ชม

๑๓๑

๏ แตง่ องค์นางทรงเครอ่ื งทอง เสด็จแลว้ โดยปอง

เครื่องทองอนั งามซ้ายขวา โหรพราหมณ์พฤฒา๒๘๑
๏ ให้ยกบายศรเี ขา้ มา

โหราเข้ามาอวยพร

๏ ชาวแมเ่ ฒ่าแกส่ ลอน ต่างตา่ งอวยพร

ยอกรเวยี นเทียนซา้ ยขวา

๏ แตรสังขว์ งั เวงไปมา พาทยฆ์ อ้ งสามลา

เสภาดนตรมี ีนนั้

๏ แตง่ การสมโภชครบครัน ท้าวไททาขวญั

เจด็ วนั สน่ันครน้ื ไป

๏ เครอ่ื งเล่นเตน้ ราระบาใน โขนหนังตั้งไว้
ไตล่ วด๒๘๒ประกวดไปมา

๏ ตรัสให้เลน่ ทุกภาษา รอ้ ยเอ็ดพารา

เขา้ มาบังคมทรงธรรม์

๏ ครัน้ ครบคารบเจด็ วัน เชิญนางจอมขวญั

ขนึ้ นั่งบนแท่นมณี
๏ อุปภเิ ษก๒๘๓เป็นเอกมเหสี มอบเวน๒๘๔บุรี

เป็นใหญก่ วา่ นางท้ังหลาย

กาพย์สรุ างคนางค์ ๒๘ ๏ ครั้นทาขวัญแล้ว
พรหมทตั ฤๅสาย
เมือ่ นน้ั พระแกว้ เฒา่ แก่เรยี งราย
ตรัสสง่ั ชาวแม่ ขึน้ มาเรว็ ไว
ให้หานางอ้าย ๏ อยา่ ใหฟ้ ้งุ เฟ่อื ง
เน้อื ความขา้ งใน
จะถามราวเรื่อง กราบลาลงไป
นางโขลน๒๘๕ซา้ ยขวา นางอา้ ยอาธรรม์๒๘๖
ถึงห้องทรามวัย

๒๘๑ พฤฒา ว. เจรญิ แข็งแรง แก่เฒา่
๒๘๒ ไต่ลวด น. การแสดงอยา่ งหน่งึ ที่ผแู้ สดงเดินไตข่ ึ้นไปบนลวดท่ีขงึ ไว้สงู
๒๘๓ อปุ ภิเษก มาจาก อภิเษก ก. แตง่ ต้งั โดยการทาพธิ รี ดนา้
๒๘๔ เวน ก. มอบให้ ยกให้
๒๘๕ โขลน น. หญงิ นายประตซู ึ่งรับราชการอยู่ในพระราชวงั มหี น้าทค่ี ล้ายตารวจ
๒๘๖ อาธรรม์ ว. ชวั่ ไมเ่ ปน็ ธรรม ไมเ่ ท่ยี วธรรม

๑๓๒

มใิ ห้สงกา ๏ ต่างคนต่างว่า
ดรู านงเยาว์ สักสง่ิ สกั อนั
สมเด็จทรงทัณฑ์ ลาเพาเอววนั
ใหเ้ ชิญข้ึนไป
ประหม่าประมงั ๏ นางอ้ายได้ฟงั
พีเ่ จ้าทง้ั สิ้น อกรอ้ นคอื ไฟ
เหตุการณเ์ ปน็ ไฉน ได้ยนิ วา่ ไร
บอกใหร้ ูร้ า
บอกแกเ่ ทวี ๏ นางโขลนทั้งสี่
อยู่แตช่ น้ั นอก ว่าพนี่ หี้ นา
รับสั่งใหห้ า เขาบอกออกมา
ฉายาข้นึ ไป
พไิ ร๒๘๗ไถ่ถาม ๏ ไมร่ เู้ นือ้ ความ
เร่งเรว็ กลั ยา ข้าไม่เขา้ ใจ
เชิญเจ้าข้นึ ไป อยูช่ ้ามิได้
ให้ทนั โองการ
แลว้ เรยี กยายครวั ๏ นางอ้ายแต่งตวั
เจา้ ขา้ สองคน ขึ้นมามินาน
โขลนพานางคราญ เสือกสนลนลาน
มายงั ภูมี
ก้มเกล้ากราบกราน ๏ ครัน้ ถึงหนา้ ฉาน๒๘๘
ทา้ วเหน็ นางมา บงั คมสดุดี
ในทรวงภูมี โกรธาแสนทวี
คือไฟลามลน
น่ฤี ๅนางแก้ว ๏ ตรสั ถามแจว้ แจว้
มึงทากลบเกล่อื น กาพรา้ นิรมล
มึงทาเลห่ ก์ ล ซอ่ นเงือ่ นมาปน
ใหก้ ูหลงใหล
โกหกยกตัว ๏ พาหญงิ ชาตชิ ่วั
ฆ่าเจ้าผัวตาย ตั้งขนึ้ เป็นใหญ่
มาแทนนางไท มุ่งหมายอาจใจ
มึงไมอ่ ดสู

๒๘๗ พไิ ร ว. ราพัน รา่ ว่า รา่ รอ้ ง
๒๘๘ ฉาน น. หนา้ พระทีน่ ัง่

๑๓๓

แยบคายภายใน ๏ พาหญงิ จังไร
มงึ แนบแอบเงา ผลาญนางโฉมตรู
มใิ หใ้ ครรู้ ลอบเขา้ มาอยู่
ทากลมายา
มึงกระหลบ๒๘๙กลบเกล่ือน ๏ อแี สนงอนซ่อนเงือ่ น
ทาผดิ ปดิ ไว้ ทาเหมือนกาพร้า
ทากลมายา มใิ ห้สงกา
ให้กมู ัวเมา
โพยภัยไม่กลวั ๏ ออี ุบาทวช์ าตชิ ั่ว
แอบเงาเข้าอยู่ ชงิ ผัวของเขา
ตัง้ ตัวเป็นเจ้า จลู่ ู่๒๙๐ดเู บา
แก่หมู่สาวศรี
ชว่ั ช้าสามานย์๒๙๑ ๏ พาหญิงใจพาล
ตวั มงึ เปน็ นอ้ ง อีกาลกณิ ี
อีหนา้ บัดสี จองหองชงิ พ่ี
เย่อหยง่ิ จรงิ หนอ
ชั่วช้าสาหด๒๙๒ ๏ อีสบั ปลับจับจด
จะไวใ้ ยมี คิดคดกบฏตอ่
จะฟันบั่นคอ ครงั้ ทีนี้หนอ
มึงใหม้ รณา
หวน๒๙๓หุนฉนุ โกรธ ๏ พระบาทคาดโทษ
คว้าพระขรรค์ชัย กราดเกร้ียวเหลียวหา
ตารสั ๒๙๔ตรสั ด่า แกว่งไกวไปมา
โกรธาคอื ไฟ
มึงแกลง้ ล้างผลาญ ๏ พาหญงิ ใจมาร
แตง่ รปู ต่างตน นางคราญใหบ้ รรลัย
กพู าซ่ือไป เล่ห์กลภายใน
กูไม่สงกา

๒๘๙ กระหลบ มาจากกลบ ก. เอาสิ่งซงึ่ เปน็ ผงโรยทับข้างหน้าเพอ่ื ปิดบัง ใช้คู่กบั กลบเกล่ือน เป็น กระหลบกลบเกลอ่ื น
๒๙๐ จู่ลู่ ก. ล่ีเข้าไปตามทาง ถลาเขา้ ไป
๒๙๑ สามานย์ ว. เลวทรามตา่ ชา้
๒๙๒ สาหด มาจาก สาหัส ว. รา้ ยแรง
๒๙๓ หวน น. หันกลบั มา
๒๙๔ ตารัส มาจาก ดารัส น. คาพดู ของเจ้านาย

๑๓๔

คร่า๒๙๕มนั ลงไป ๏ เร่งเรว็ ชาวใน
คิดอ่านดว้ ยใคร เฆี่ยนใหห้ นกั หนา
ลา้ งผลาญชีวา เฆี่ยนให้บอกมา
กาพร้านารี
เอาเรือ่ งเน้ือความ ๏ เฆยี่ นแลว้ ไถ่ถาม
ไถถ่ ามตามสัจ แตเ่ ริม่ เดมิ ที
เนือ้ ความทั้งนี้ โดยอัฏคดี
ใหม้ นั บอกมา
ถือหวายสะพรั่ง ๏ นางโขลนรับสั่ง
เฆี่ยนพลางถามไป บงั คมราชา
นางอา้ ยฉายา มงึ ให้การมา
รอ้ งดิน้ วา้ ยว้าย
เลือดหลงั นางพุ่ง ๏ เฆย่ี นลงผลงุ ผลุง
เฆีย่ นลงทีไร ออกทุกสห่ี วาย
เจบ็ ปวดปางตาย เลอื ดไหลกระจาย
นางรอ้ งทูลไป
ได้ผลาญชวี ติ ๏ ข้าบาททาผดิ
ครัง้ น้ีมารดา ใหน้ างบรรลยั
เส้ียมสอนสั่งให้ ของข้าบาทไท
ทาความมิดี
แมน่ างกาพร้า ๏ ครงั้ หนงึ่ เลา่ หนา
เป็นปลาบทู่ อง อนั มว้ ยชีวี
มารดาข้าน้ี ไดป้ องฆา่ ตี
กนิ เป็นอาหาร
แมข่ ้าลา้ เหลอื ๏ แล้วเป็นมะเขือ
หกั ก้านรานใบ ทาผดิ คิดอ่าน
ตามลา้ งตามผลาญ ใหส้ นิ้ สดุ ปราณ
ให้ม้วยมรณา
เม่อื พระพีเ่ จ้า ๏ ยังคร้ังหนึ่งเลา่
แม่ขา้ แค้นนัก เป็นอคั รฉายา๒๙๖
หายายเฒา่ มา เพียงจักมรณา
ให้ทาเล่หก์ ล

๒๙๕ ครา่ ก. ฉดุ ลากไปอย่างไมป่ รานี
๒๙๖ อัครฉายา มาจาก อัครชายา น. ผหู้ ญงิ

๑๓๕

ตม้ นา้ รอ้ นไว้ ๏ ทากระดานหกใน
ใช้ข้าพ่นี อ้ ง ทาให้เปน็ ยล
มาหานิรมล ทั้งสองจรดล
กาพร้านารี
เปน็ ไขห้ นกั หนา ๏ ลวงวา่ บดิ า
เอาใจไว้ท่า เพยี งจักเป็นผี
ครน้ั วา่ พระพี่ กาพรา้ นารี
ไปถึงเคหา
เหยยี บทกี่ ระดานยนต์ ๏ ลวงให้ขน้ึ บน
ในนา้ อนั รอ้ น ตกลงบค่ ลา
จึงแตง่ ตวั ข้า บังอรมรณา
มาแทนตัวนาง
เกิดเป็นปักษา ๏ ตัวพ่ีกาพร้า
กลวั ว่าพระผู้ เขา้ มาถงึ ปรางค์
เห็นว่าท่าทาง จะรวู้ า่ นาง
จะรู้แยบคาย
ฉกลักปกั ษา ๏ ขา้ จึงขึน้ มา
โทษขา้ คร้งั นี้ ไปฆ่าใหต้ าย
สุดแต่ฤๅสาย ควรทวี่ อดวาย
จะโปรดเกศี
เห็นนางทรามวยั ๏ ร้องพลางแลไป
คิดแตใ่ นใจ กาพรา้ นารี
กาพรา้ นารี หรือใชเ่ ทวี
เปน็ คนคนื มา
นางรอ้ งโอยโอย ๏ เขายิ่งตีโบย
จึงร้องข้นึ ไป เจ็บปวดหนกั หนา
พเ่ี อ้อื ยกาพร้า พี่ได้เมตตา
ช่วยน้องนะเทวี
มชิ ่วยนอ้ งเลย ๏ พเ่ี จา้ นอ้ งเอย๋
พเ่ี จา้ ข้าไหว้ เฉยไดเ้ ฉยดี
โอโ้ อพ๋ ระพี่ จงได้ปรานี
น้องนี้จะอาสญั
ตัวข้ากับพี่ ๏ พไี่ ม่ปรานี
ช่วยทลู ขอโทษ บิดาเดียวกัน
อย่าให้อาสัญ โปรดน้องจงพลัน
ช่วยน้องด้วยรา

๑๓๖

ได้ฟงั นางอา้ ย ๏ เมือ่ นนั้ ฤาสาย
ทา้ วทรงพระสรวล เรียกหาพยี่ า
เมอ่ื ก่อนน้ันหนา มันควรเจรจา
คิดบ้างเปน็ ไร
ใหเ้ ขาวายจติ ๏ ปองผลาญชวี ติ
ถงึ ตวั เองหนา ไม่คดิ อาลัย
ทา้ วตรัสลงไป เรียกหาเขาใย
เรง่ ให้โบยตี
เมือ่ นางอรไท ๏ ให้ถามสืบไป
คิดกนั ด้วยใคร ครงั้ เปน็ ปกั ษี
กรงทองปกั ษี วา่ ไปบดั น้ี
อย่ถู งึ ในปรางค์
นักเทศขันท๒ี ๙๗ ๏ เนอื้ ความทงั้ น้ี
มึงใหก้ ารไป อยา่ ได้ไว้วาง
ใครร่วมคิดบ้าง อย่าได้อาพลาง
ให้เรง่ บอกมา
พรุ่งนถี้ ามซา้ ๏ วันน้ีจวนคา่
เอามันลงไป ถ้อยคากอ่ นลา
รุ่งเชา้ เอามา ใสต่ รุ๒๙๘ตรงึ ตรา
เฆย่ี นถามสบื ไป
จงึ เสดจ็ คลาดแคลว้ ๏ สั่งเท่านั้นแลว้
นางโขลนซา้ ยขวา เขา้ สปู่ รางคใ์ น
จาจองนางไว้ กราบลาพาไป
ตามพระโองการ
ครั้นถงึ เวลา ๏ นางแกว้ กาพรา้
นางคดิ ในใจ เข้าเฝา้ ภบู าล
นางอา้ ยใจพาล หฤทยั นางคราญ
รบั พระอาญา
ชาตหิ นา้ เลา่ ไซร้ ๏ แมน้ มนั ตายไป
จะผูกพยาบาท จะเปน็ เวรา
ถ้อยทถี ้อยฆา่ ฆาตเวรแลหนา
ถว้ นห้ารอ้ ยกัลป์

๒๙๗ ขนั ที น. ชายท่ถี กู ตอน บางประเทศทางเอเชียสมยั โบราณใช้สาหรบั ควบคมุ ฝา่ ยใน
๒๙๘ ตรุ น. ทขี่ ังคน เรือนจานักโทษ

๑๓๗

ตามทา้ วจะโปรด ๏ กูจะขอโทษ
อยา่ ให้มอดมว้ ย ใหแ้ ต่ตรี นั
เพราะวา่ ตวั มนั ตายดว้ ยโทษทณั ฑ์
ร่วมพระบดิ า
กราบทลู พระเจ้า ๏ ครั้นถงึ กม้ เกลา้
พระผู้ผ่านเผ้า๒๙๙ ป่ินเกล้ากษตั รา
ขา้ บาทกาพร้า โปรดเกล้าเกศา
ไม่มีพงศพ์ นั ธ์ุ
ทลู ไวเ้ หนอื เกล้า ๏ ยกบาทพระเจ้า
ท้าวให้ลงหวาย แหง่ ข้าเมยี ขวญั
ตามโทษแหง่ มัน นางอา้ ยอาธรรม์
ควรแลว้ แลหนา
อยา่ ใหม้ ้วยจติ ๏ ขอแตช่ วี ติ
จะเปน็ พยาบาท ขา้ คิดอนิจจา
แหง่ ขา้ บริจา ฆาตเวรเวรา
เมอื่ หน้าจะมี
เราท่านเกดิ มา ๏ พระเจา้ เทศนา
ชาตกิ ่อนเคยผลาญ ในโลกโลกีย์
เกิดมาชาตินี้ ให้ท่านเป็นผี
ท่านจงึ เบียนตน
จะเป็นโทษใหญ่ ๏ จะทาสืบไป
ใหท้ ุกข์แกท่ า่ น ตามไปเวียนวน
บไ่ ด้เป็นผล ทกุ นน้ั ถึงตน
ประโยชน์เลยหนา
ตัวขา้ พุทธเจ้า ๏ ประการหน่งึ เล่า
ย่อมเป็นพนี่ อ้ ง อันเป็นบริจา
รว่ มพระบดิ า พวกพ้องวงศา
กับข้านะพันปี
พระผโู้ ฉมตรู ๏ ขา้ เปน็ เอน็ ดู
อยา่ ผลาญชีวนั จงโปรดเกศี
แตใ่ หโ้ บยตี ให้มันเป็นผี
ตามโทษโทษา

๒๙๙ เผา้ น. ผม ในบรบิ ทนห้ี มายถึงพระราชา คือ พระเจ้าพรหมทัต

๑๓๘

ฟงั คานางนาฏ ๏ เมื่อนน้ั พระบาท
เจา้ วา่ ดังนี้ ตรสั พาดชงคา๓๐๐
ขออรี ามา๓๐๑ เหน็ ดหี นักหนา
ไว้เล่ากลใด
ให้ตายวายจติ ๏ เขาผลาญชวี ิต
ขนื แคน้ มาขอ ไม่คิดนอ้ ยใจ
น่าน้อยพระทยั ชอบพอฤาไฉน
ว่าไดว้ ่าดี
ตรสั ดังน้ีชอบ ๏ นางจึงทลู ตอบ
ทา้ วทรงพระโกรธ ใสไ่ วเ้ กศี
เวราจะมี โปรดใหฆ้ ่าตี
แก่ขา้ สืบไป
ผจญศาสดา ๏ ดุจดง่ั มารา
ทาผิดมิดอยู่ แพอ้ ปั ราชยั
ทากรรมกรรมให้ ไมร่ วู้ า่ ภัย
ย่อมไมพ่ ้นตวั
ขอพระพันปี ๏ ขา้ คดิ เทา่ น้ี
ข้ากลวั เวรา โปรดเถดิ นะอย่หู วั
ข้าบาทคิดกลวั จะมาถึงตัว
เมอื่ ตัวมรณา
หฤทัยไหวหวาด ๏ ทา้ วฟังนางนาฏ
นางทองของผัว ตรัสผาดชงคา
ทงั้ นี้ไม่ว่า เจา้ กลัวเวรา
ถามแต่อรไท
จงึ สั่งแกเ่ ขา ๏ พรุ่งนีเ้ ถดิ นะเจ้า
วนั นีจ้ วนค่า ชาววังนอกใน
พร่งุ น้ีจึงให้ พน้ เวลาไป
ถอดเอามนั มา

กาพยฉ์ บงั ๑๖

๏ เมื่อนัน้ นางอา้ ยพงั งา รบั พระอาญา
ชีวาแทบม้วยวอดวาย คดิ วา่ จกั ตาย

๏ ความกลวั ตัวสั่นขวัญหาย
ด้วยพระอาญาภธู ร

๓๐๐ ชงคา น. ราชโองการ
๓๐๑ รามา ก. ข่มเหง รบกวน

๑๓๙

๏ เขาจกั ฆา่ ฟนั บ่นั รอน ตวั กูเปน็ ท่อน
มว้ ยมรณไ์ ม่รอดชวี ี ให้เขาฆา่ ตี
อยูล่ าบากกาย
๏ ตวั กจู ะอยูไ่ ปใยมี ขอโทษโปรดปราณ
ดว้ ยคมหอกดาบทงั้ หลาย เอายามาพลนั
งอนงับดบั กาย
๏ มากจู ะกินยาตาย ไม่ร้ถู ึงสอง
จะตายใหพ้ ้นราคาญ สมเดจ็ ราชา
ถอดอจี ังไร
๏ ไม่รู้วา่ นางนงคราญ ถวายบงั คมลา
ประทานมใิ ห้อาสัญ โปรดนางนงคราญ
ต่างคนตา่ งมา
๏ เพราะกรรมตนทามาทนั ตา่ งคนตกใจ
คนื นั้นนางกินยาตาย เร่งพศิ คิดฉงน
รกู้ ลภายใน
๏ นางดิ้นระสา่ ระสาย๓๐๒ กราบทูลถวาย
กต็ ายอยูใ่ นจาจอง ขอพระราชา

๏ ชาวหมเู่ ฝ้าอยู่เนอื งนอง
วา่ นางมาม้วยมรณา

๏ คร้นั รุ่งพรงุ่ เชา้ ขึน้ มา
ตรัสส่ังเสนาทนั ใจ

๏ เรง่ เรว็ อย่าชา้ ลงไป
ซงึ่ รบั พระราชอาชญา

๏ ชาววังรบั สงั่ ราชา
มชิ า้ มาบอกพนักงาน

๏ บัดนี้มีพระโองการ
เยาวมาลย์ซ่ึงรับอาญา

๏ ชาวในอนั ไดร้ กั ษา
คดิ วา่ จักถอดนางไป

๏ เหน็ นางนนั้ มาบรรลยั
เหตุใดจึ่งม้วยวายชนม์

๏ นา้ ลายไหลออกปากตน
ทุกคนสนเท่หใ์ นใจ

๏ เสนาผหู้ นงึ่ เป็นใหญ่
ดีรา้ ยนางกนิ ยาตาย

๏ กลบั มาถงึ พระฤๅสาย
นางอ้ายอันรับอาญา

๏ นางกนิ ยาตายแลว้ หนา
ผ่านฟ้าจงทราบพระทยั

๓๐๒ ระสา่ ระสาย ก. กระจัดผลดั พราย เสียกระบวน ทรุ นทุราย

๑๔๐

๏ ท้าวฟังเสนาทลู ไข โกรธาบ้าใจ
ตรัสไปแกห่ มูเ่ สนี ตายแล้วเปน็ ผี
กรรมหากดลใจ
๏ เพราะกรรมมนั ทามิดี ฆ่าตัวเสียเอง
ท้ังนกี้ ส็ าแกใ่ จ ใหเ้ ถือ (ขาดหาย)
บัน่ คอมือใส่
๏ ทั้งนจี้ ะบาปแก่ใคร เน้ือนนั้ ห่ันรอน
จาใหฆ้ ่าตัวเสียเอง ผนกึ ปดิ ไว้
ใหก้ นิ เนอื้ กนั
๏ เวราตามมาแตเ่ พรง๓๐๓ โองการผ่านเกลา้
เพราะว่ามนั ทามิดี ตัดแขนซ้ายขวา
ดดั ขาเป็นท่อน
๏ ท้าวสงั่ เพชฌฆาตทั้งสี่ ตบั ปอดทง้ั นน้ั
น้นั ทาเนือ้ ส้ม๓๐๔จงไว้ ใสไ่ หโดยหมาย
ตตี ราประทับลง
๏ ตรัสหัวยดั ลงก้นไห ทาตามโองการ
แขนขานนั้ ใหบ้ ่ันรอน

๏ ใหท้ าเหมือนเน้อื สุกร
พงุ ออ่ นตับปอดหัวใจ

๏ ยัดลงให้สิน้ ในไห
อย่าให้ใครร้สู าคัญ

๏ เอาไปให้พ่อแม่มัน
เหมอื นมันมาล้างผลาญเขา

๏ เพชฌฆาตทงั้ สี่รับเอา
บัดเดา๓๐๕แลว้ กราบทูลลา

๏ หามศพนางอา้ ยออกมา
ตนี มอื แข้งขาบั่นรอน

๏ ตดั หวั ยกใสล่ งกอ่ น
บัน่ รอนแล้วใสล่ งพลนั

๏ ลาดบั ลงไหเป็นช้ัน
มีมนั ไส้พงุ ทัง้ หลาย

๏ แลสับยับยอ่ ยทง้ั กาย
เอาเกลอื เร่ือรายใสล่ ง

๏ แลว้ ผนกึ ปิดเสียมัน่ คง
มัน่ คงเหมือนคาภูบาล

๏ เพชฌฆาต...................
มินานกแ็ ลว้ บดั ดล

๓๐๓ เพรง ว. กอ่ น เก่า
๓๐๔ เน้ือส้ม น. เนือ้ ท่ีนามาหมกั ให้เปรีย้ ว ใช้ประกอบอาหาร
๓๐๕ บัดเดา ว. ด่วน

๑๔๑

๏ ครน้ั เสร็จเพชฌฆาตสค่ี น หามไปรีบรน
ดน้ั ดน้ ไปถึงเคหา จงึ มวี าจา
มพี ระเสาวนีย์๓๐๖
๏ เอาไหวางลงตรงหนา้ นางอ้ายให้มา
ส่งั มาให้นางกนษิ ฐี ผัวเมียทั้งสอง
เพชฌฆาตซา้ ยขวา
๏ ดรู าทา่ นทัง้ สองศรี ทง้ั ส่ีจรจนั
เทวใี ห้เนอ้ื สม้ มา

๏ สั่งใหแ้ ก่ท่านสองรา
แกพ่ ่อแลแมท่ ง้ั สอง

๏ กนษิ ฐีมใี จสมพอง๓๐๗
ยม้ิ ยอ่ งชืน่ ชมหนกั หนา

๏ เจรจาปราศรัยไปมา
มิช้าก็ลามาพลัน

๏ ลงจากเคหาผายผนั
ต่างคนต่างไปเคหา

กาพยส์ ุรางคนางค์ ๒๘ ๏ เศรษฐสี องคน
เปน็ นางพญา
คิดว่าลูกตน ............ทิ้งไปมา
ทา...........ส่ิง กูไมก่ ลัวใคร
ทนี แ้ี ลนา ๏ ครนั้ เม่ือรงุ่ เชา้
หาฟนื หาไฟ
เวลาหุงขา้ ว .....................
................... เจา้ ไปเร็วรา
มาแมจ่ ักใช้ ๏ วานน้ีพ่เี จ้า
ไปเอามารา
ใหเ้ น้ือมาเล่า ............ฤๅหนา
เนื้อกวางเนอ้ื ..... เอามาหลนกนิ
ฤๅเนอ้ื ปูปลา ๏ นางอเ่ี ขา้ ไป
ด้วยใจถวิล
ควักเนือ้ ในไห หลนสู่กนั กนิ
เอามาอกั ขู๓๐๘ แมล่ กู ผวั เมยี
ชวนกันกินสนิ้

๓๐๖ เสาวนยี ์ น. คาส่งั ของนางพญา
๓๐๗ สมพอง ก. ปรารถนา มงุ่ หมาย อยากได้ ต้องการ
๓๐๘ อักขู มาจากอกั โข ว. มาก หลาย

๑๔๒

๏ ชมว่าอรอ่ ย

หลนใยใหน้ ้อย ยงั ฤๅสน้ิ เสยี

ช่ืนบานหฤหรรษ์ ชมกันผวั เมยี

จะขายเอาเบ้ีย ผัวเมียเสยี ดาย

๏ ชวนกนั กนิ เนอ้ื

ลกู ตนทกุ เมอ่ื ค่าเช้าเพรางาย

วนั หนง่ึ นางอ่ี เห็นมอื ผีตาย

เหมือนมือพอ่ี ้าย ท้ังซ้ายทง้ั ขวา

๏ เหมอื นจริงเทย่ี งแท้

จึง่ รอ้ งบอกแม่ นแ่ี น่มารดา

นวิ้ มอื อนั นี้ มอื พแี่ ลหนา

ถ้ามเิ ชอื่ ข้า แมม่ าแลดู

๏ ส่วนแม่ร้องด่า

มงึ อยา่ เจรจา ให้ลางลูกกู

อย่าทายประมาณ ราคานแกห่ ู

................................ อยูเ่ ปน็ นางพญา

๏ .............................

.................................. ..................................

.................................. ..................................

.................................. ..................................

๏ .............................

.................................. ..................................

.................................. ..................................

.................................. ..................................

(ตน้ ฉบับสว่ นปลายขาดหาย)

๑๔๓

บรรณานุกรม

กรมศิลปากร. ๒๕๔๘. การประพันธ์โคลงส่ีสุภาพ. (พิมพ์คร้ังที่ ๒). กรุงเทพมหานคร: เอดิสัน เพรส
โพรดักส.์

กระทรวงศึกษาธกิ าร. ๒๕๕๘. หลกั ภาษาไทย เรอ่ื งที่ครูภาษาไทยต้องรู้. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ์
คุรุสภาลาดพร้าว.

นิยะดา เหล่าสุนทร. ๒๕๕๓. รัตนมาลา พจนานุกรมแสดงความหมาย สมัยและที่มาของโบราณิก
ศพั ท์. กรงุ เทพมหานคร: สานกั พมิ พ์ ลายคา.

ประยรู ทรงศิลป.์ ๒๕๕๑. หลกั ภาษาไทย. กรงุ เทพมหานคร: มหาวทิ ยาลัยราชภัฏธนบรุ .ี
พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน. ๒๕๕๔. กรุงเทพมหานคร: บริษัท ศิริวัฒนาอินเตอร์ปร้ินท์

จากดั (มหาชน).
มะเนาะ ยูเด็น และวันเนาว์ ยูเด็น. ๒๕๔๘. ความรู้เกี่ยวกับร้อยกรอง. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ์

ครุ สุ ภาลาดพร้าว.
ราชบัณฑิตยสถาน พจนานุกรมคาใหม่ เล่ม๓. ๒๕๕๔. กรุงเทพมหานคร: บริษัท ยูเนียนอุลตร้า

ไวโอเรต็ จากัด.
วราภรณ์ บารุงกลุ . ๒๕๔๒. ร้อยกรอง. กรุงเทพมหานคร: บริษัท เลิฟแอนดล์ ิพเพรส จากดั .
วัลยา ช้างขวญั ยนื และคณะ. ๒๕๕๓. บรรทดั ฐานภาษาไทย เล่ม ๒ คา การสร้างคาและการยืมคา.

กรุงเทพมหานคร: สถาบนั ภาษาไทย กรมวิชาการ กระทรวงศึกษาธิการ.
วิเชียร เกษประทุม. ๒๕๔๖. ลักษณะคาประพันธ์ไทย. กรุงเทพมหานคร: บริษัท สานักพิมพ์ พ.ศ.

พฒั นา จากัด.
. ๒๕๕๗. หลักภาษาไทย. กรุงเทพมหานคร: บริษัท สานักพิมพ์ พ.ศ. พัฒนา

จากัด.
สุธิวงศ์ พงษ์ไพบูลย์. ๒๕๓๖. หลักภาษาไทย. (พิมพ์คร้ังท่ี ๑๑). กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ์ ไทย

วัฒนาพานิช.