فصلنامه پاییز 1399-min

‫آیین نامه اجرایی ماده ‪ 10‬قانون سازمان دامپزشکی کشور ‪1‬‬
‫سخن مدیر مسئول ‪5‬‬
‫معرفی اداره کل دامپزشکی استان گیلان ‪7‬‬
‫به بهانه قاب عکس ‪ ،‬تلنگری برای مطالعه بیشتر ‪12‬‬
‫معرفی مرکز تشخیص ‪ ،‬آزمایشگاههای مرجع و مطالعات کاربردی ‪18‬‬
‫دامپزشکی و موفقیتها ‪32‬‬
‫اندیشه و گفتمان ‪35‬‬
‫دیدگاه ‪37‬‬
‫مقالات علمی ‪41‬‬
‫واکسن های هاری ‪42‬‬
‫پیشگیری از مسمومیت با اوره و سایر نیتروژن های غیر پروتیینی در حیوانات مزرعه ‪59‬‬

‫مروری بر بیماری های ناشی از گونه پاستورلای نشخوار کنندگان ‪67‬‬
‫رابطه بین مصرف آنتی بیوتیک و مقاومت میکروبی ‪70‬‬
‫دامپزشکی در گذر تاریخ ‪83‬‬
‫تازه های کتاب ‪86‬‬
‫آشنایی با مفاخر دامپزشکی کشور ‪89‬‬
‫معرفی نمونه ها ‪93‬‬
‫خبر و گزارش خبری ‪100‬‬
‫نکته های مهم ‪126‬‬

‫آییـن نامـه اجرایـی مـاده ‪ 10‬قانـون سـازمان دامپزشـکی کشـور بـرای‬
‫صـدور پروانـه هـای بیمارسـتان‪ ،‬درمانـگاه‪ ،‬آزمایشـگاه و اشـتغال بـه‬

‫امـور درمانـی دامپزشـکی‬

‫وزارت جهاد سازندگی‬
‫‌هیأت وزیران در جلسه مورخ ‪ 1373.10.4‬بنا به پیشنهاد شماره ‪1‌ 0.71. - 8909‬و مورخ ‪1371/12/9‬وزارت جهاد‬

‫سازندگی‪ ،‬به استناد ماده ‪ 10‬قانون سازمان‌دامپزشکی کشور مصوب‪ ،1350‬آیین‌نامه اجرایی ماده یاد شده را به‬
‫شرح زیر تصویب نمود‪:‬‬

‫‌آیین‌نامه اجرایی ماده ‪ 10‬قانون سازمان دامپزشکی کشور برای صدور پروانه‌های بیمارستان‪ ،‬درمانگاه‪ ،‬آزمایشگاه‬
‫و اشتغال به امور درمانی دامپزشکی‬
‫‌فصل اول ‪ -‬تعاریف‬

‫‌ماده ‪ - 1‬بیمارستان دامپزشکی‪ ،‬مکانی با فضای مناسب‪ ،‬مطابق نقشه استاندارد موجود در سازمان دامپزشکی‬
‫کشور با امکانات پذیرش دامهای کوچک و‌بزرگ‪ ،‬طیور و‪ ...‬یا هر یک از آنهاست که دارای امکانات معاینه‪،‬‬
‫تشخیص‪ ،‬معالج‪ ،‬جراحی دامها‪ ،‬امکانات آزمایشگاهی برای انجام آزمایشات لازم‪ ،‬تأمی ‌نداروهای تجویز شده و در‬

‫صورت لزوم بستری کردن دامها و اعزام اکیپهای سیار به مناطق تحت پوشش می‌باشد‪.‬‬
‫‌ماده ‪ - 2‬درمانگاه دامپزشکی‪ :‬مکانی با فضای مناسب ‪ -‬طبق نقش ‌ههای موجود در سازمان دامپزشکی کشور‬
‫است که دارای امکانات کافی برای پذیرش دام‪‌،‬معاینه‪ ،‬تشخیص‪ ،‬معالج سرپایی دا ‌مها و در صورت لزوم اعزام‬

‫اکیپ‌های سیار به مناطق تحت پوشش م ‌یباشد‪.‬‬
‫‌ماده ‪ - 3‬آزمایشگاه تشخیص دامپزشکی‪ :‬مکانی با قاضی مناسب‪ ،‬طبق نقش ‌ههای موجود در سازمان دامپزشکی‬
‫کشور و مجهز به لوازم و وسایل فنی و مواد‌آزمایشگاهی است که در آن آزمای ‌شهای مجاز تشخیص دامپزشکی‬

‫انجام م ‌یشود‪.‬‬
‫‌تبصره ‪ -‬فعالیت بیمارستان‪ ،‬درمانگاه و آزمایشگاه تشخیص دامپزشکی به صورت اختصاصی‪ ،‬عمومی یا تخصصی‬

‫(‌حسب تخصص دامپزشکان) مجاز است‪.‬‬
‫‌ماده ‪ - 4‬پلی کلینیک دامپزشکی‪ :‬درمانگاهی عمومی با فضای مناسب و شامل چند بخش اختصاصی است‪.‬‬
‫‌ماده ‪ - 5‬نسخه‪ :‬ورقه‌ای است که در آن تجویز دارو بر اساس معیارهای نسخه‌نویسی و به زبان لاتین صورت‬

‫می‌گیرد و روش تجویز آن به زبان فارسی نوشت ‌هم ‌یشود‪.‬‬
‫‌ماده ‪ - 6‬دامپزشک‪ :‬به فارغ‌التحصیلان رشت ‌ههای دامپزشکی داخل و خارج از کشوراطلاق م ‌یشود که مدرک‬

‫‪1‬‬

‫دکترای دامپزشکی آنها به تأیید مراجع ذیصلاح‌رسیده باشد‪.‬‬
‫‌ماده ‪ - 7‬طبقه‌بندی بیماریها‪ :‬گروه بیماریهای (‪ C‬و ‪ B‬و ‪ )A‬است که بر اساس طبق ‌هبندی موجود در دفتر‬

‫بی ‌نالمللی بیماریهای واگیر دام (‪ )OIE‬تعیین م ‌یشود‪.‬‬
‫‌فصل دوم ‪ -‬هدف از صدور پروانه بیمارستان‪ ،‬درمانگاه‪ ،‬پلی‌کلینیک و آزمایشگاه تشخیص دامپزشکی خصوصی‬
‫و اشتغال به امور درمانی و مای ‌هکوبی دام‪‌،‬اجرای سیاستهای سازمان دامپزشکی کشور در جهت ایجاد هماهنگی‬
‫و نظارت لازم بر فعالیت‌های مربوط به بهداشت ودرمان دام به منظور حفظ سرمایه دام ‌یکشور و بالابردن سطح‬

‫بهداشت عمومی است‪.‬‬
‫‌ماده ‪ - 9‬دامپزشکان در صورتی می‌توانند به حرفه دامپزشکی‪ ،‬اشتغال ورزند که پروانه مربوط را از سازمان‬

‫دامپزشکی کشور دریافت کرده باشند‪.‬‬
‫‌تبصره ‪ -‬شاغلان حرف ‌ههای دامپزشکی شاغل در دستگاه‌های دولتی فقط بعد از ساعت اداری و با رعایت‬

‫مقررات مربوط م ‌یتوانند در بخش خصوصی فعالی ‌تکنند‪.‬‬
‫‌فصل سوم ‪ -‬انواع پروانه‬

‫‌ماده ‪ - 10‬پروانه‌ها موضوع این آیین‌نامه عبارتند از‪:‬‬
‫‌الف ‪ -‬پروانه تأسیس بیمارستان دامپزشکی که به نام یک نفر دامپزشک صادر م ‌یشود و حداقل سه نفر‬
‫دامپزشک دیگر در بخشهای مختلف بیمارستانی باید در‌اداره بیمارستان با دارنده این پروانه همکاری کنند‪.‬‬
‫ب ‪ -‬پروانه تأسیس درمانگاه دامپزشکی که به نام یک نفر دامپزشک صادر م ‌یشود و حسب مورد م ‌یتواند به‬
‫صورت اختصاصی ‌(جهت یک نوع دام) یا عمومی‌(جهت چند نوع دام) یا به صورت تخصصی فعالیت کند‪.‬‬
‫‌تبصره ‪ -‬در صورتی که درمانگاه عمومی دارای فضاهای مناسب جهت چند بخش درمانگاهی اختصاصی باشد‬

‫پلی‌کلینیک نامیده م ‌یشود و مراتب در پروانه قید‌م ‌یشود‪.‬‬
‫ج ‪ -‬پروانه اشتغال به امور درمانی که به نام یک نفر دامپزشک صادر می‌شود و دارنده این پروانه می‌تواند در‬
‫منطقه تعیین شده در یکی از بیمارستانها یا‌درمانگاه‌های دامپزشکی به امور درمانی اشتغال ورزد‪ ،‬در غیر این‬

‫صورت باید محلی را به عنوان دفتر کار معرفی کند‪.‬‬
‫‌د ‪ -‬پروانه آزمایشگاه تشخیص دامپزشکی که به نام یک نفر دامپزشک صادر می‌شود و این آزمایشگاه در‬

‫زمینه‌های مختلف آزمایشگاهی فعالیت می‌کند‪.‬‬
‫‌تبصره ‪ -‬سایر متقاضیان حقیقی و حقوقی با اخذ موافقت اصولی از سازمان دامپزشکی کشور م ‌یتوانند نسبت به‬
‫سرمایه‌گذاری و احداث بیمارستان‪ ،‬آزمایشگاه‌و درمانگاه دامپزشکی اقدام کنند در این گونه موارد پروانه مربوط‬

‫فقط به نام دامپزشکان شاغل در آنها صادر م ‌یشود‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫‌ماده ‪ - 11‬رسیدگی به تقاضاهای رسیده در مورد تمدید‪ ،‬لغو صدور مجدد پروانه توسط سازمان دامپزشکی کشور‬
‫صورت م ‌یگیرد‪.‬‬

‫‌فصل چهارم ‪ -‬شرایط کلی صدور پروانه‬
‫‌ماده ‪ - 12‬دامپزشکانی که قصد تحصیل پروانه را داشته باشند باید دارای شرایط زیر باشند‪:‬‬

‫‌الف ‪ -‬تابعیت دولت جمهوری اسلامی ایران و تدین به یکی از ادیان رسمی کشور‪.‬‬
‫ب ‪ -‬درجه دکترای دامپزشکی‪.‬‬

‫‌تبصره ‪ - 1‬اشتغال دامپزشکان بیگانه با رعایت مقررات مربوط مجاز است‪.‬‬
‫‌تبصره ‪ - 2‬اعتبار پروانه‌های صادر شده برای مدت پنج سال است و پس از پایان مدت یاد شده با تصویب مجدد‬

‫سازمان دامپزشکی کشور تمدید م ‌یشود‪.‬‬
‫‌ماده ‪ - 13‬در صورتی که برای ارائه خدمات جنبی نظر تزریقات‪ ،‬امور آزمایشگاهی و مای ‌هکوبی دامها در مراکز‬
‫درمانی نیاز به استفاده از نیروی انسانی باشد‪ ،‬ای ‌نمراکز مکلفند فقط از وجود تکنسی ‌نها و کاردانهای دامپزشکی و‬

‫علوم آزمایشگاهی استفاده کنند‪ .‬افراد یادشده تحت نظارت و با مسئولیت دامپزشک فعالی ‌تمی‌کنند‪.‬‬
‫‌ماده ‪ - 14‬دامپزشکان واجد شرایط مندرج در این آیین‌نامه می‌توانند فقط یکی از پروانه‌های زیر را دریافت کنند‪:‬‬
‫‌الف ‪ -‬پروانه اشتغال به امور درمانی که برای کلیه دامپزشکانی که تعهد خدمت به دستگا‌ههای دولتی ندارند صادر‬

‫م ‌یشود‪.‬‬
‫ب ‪ -‬پروانه درمانگاه‪ ،‬آزمایشگاه و پروانه اشتغال به امور درمانی نیمه وقت که برای دامپزشکان شاغل که مشمول‬

‫دریافت فوق‌العاده محرومیت از مط ‌بنم ‌یشوند یا مشمول طرح خدمت تمام وقت دانشگا‌هها و سایر نهادها‪،‬‬
‫سازمانها و وزارتخان ‌هها نیستند صادر م ‌یشود‪.‬‬

‫ج ‪ -‬پروانه تأسیس بیمارستان و پلی‌کلینیک فقط برای دامپزشکانی که بتوانند به صورت تمام وقت در بیمارستان‬
‫و پ ‌لکلینیک انجام وظیفه کنند صادر م ‌یشود‪.‬‬

‫‌تبصره ‪ -‬پروانه‌های یاد شده به امضای رییس سازمان دامپزشکی کشور می‌رسد‪.‬‬
‫‌ماده ‪ - 15‬تغییر محل هر یک از پروانه‌ها با تصویب سازمان دامپزشکی کشور مجاز است‪.‬‬
‫‌تبصره ‪ -‬اعتبار پروانه دامپزشکان دولتی که بر اساس وظایف قانونی ناگزیر به تغییر محل خدمت هستند‪ ،‬پس از‬
‫پایان مأموریت و بازگشت به محل خدمت قبلی‌به قوت خود باقی است و افراد مزبور حق افتتاح مجدد درمانگاه در‬

‫محل قبلی را با همان پروانه دارند‪.‬‬
‫‌ماده ‪ - 16‬برای دامپزشکان بازنشسته با توجه به شرایط این آیین‌نامه برای هر شهری که مایل باشند با رعایت‬

‫‪3‬‬

‫حق تقدم پروانه مربوط صادر م ‌یشود‪.‬‬
‫‌ماده ‪ - 17‬دامپزشکان دارای پروانه باید برای انجام خدمات دامپزشکی از تعرفه خدمات درمانی آزمایشگاهی که به‬
‫پیشنهاد وزارت جهاد سازندگی به تصوی ‌باکثریت وزرای عضو کمیسیون اقتصاد هیأت دولت می‌رسد تبعیت کنند‪.‬‬

‫‌فصل پنجم ‪ -‬سایر مقررات‬
‫‌ماده ‪ - 18‬دامپزشکان دارای پروانه مکلفند به ترتیب زیر بروز بیماریهای واگیر را حداکثر ظرف ‪ 24‬ساعت به‬

‫نزدیکتری اداره دامپزشکی گزارش کنند‪:‬‬
‫‪ -‬گروه بیماری‌ها ‪ A‬و ‪ B‬به صورت تلفنی یا تلگرافی‪.‬‬

‫‪ -‬گروه بیماری ‪ C‬به وسیله گزار ‌شهای پستی‪.‬‬
‫‌تبصره ‪ -‬اسامی بیماریهای طبق ‌هبندی شده در گروه‌های ‪ A‬و ‪ B‬و ‪ C‬به هنگام صدور پروانه به متقاضیان ارائه‬

‫م ‌یشود‪.‬‬
‫‌ماده ‪ - 19‬آزمایشهای مربوط به تشخیص بیماری سل‪ ،‬برسولوز‪ ،‬مشمشه و بیماریهای دیگری که تحت نظارت‬
‫و ریشه‌کنی سازمان دامپزشکی کشور هستند و‌آزمایشهای مربوط به ترخیص یا صادرات فرآورد‌ههای خام دامی و‬

‫خوراک دام و طیور‪ ،‬همچنین آزمای ‌شهای کنترل کمی‬
‫و کیفی دارو و مواد بیولوژیک فقط‌توسط سازمان دامپزشکی کشور انجام م ‌یشود‪.‬‬
‫‌ماده ‪ - 20‬چنانچه برای تشخیص بیماری‌های تحت نظارت اعلام شده انجام آزمای ‌شهای مخصوصی در مناطق‬
‫و دام‌داریهای که در شعاع برنامه ریشه‌کن ‌یبیماری‌ها قرار نگرفته‌اند لازم باشد‪ ،‬دامپزشکان دارای پروانه می‌توانند‬
‫با موافقت کتبی سازمان دامپزشکی کشور و با در نظر گرفتن کلیه شرایط و مقرراتی که برای‌کنترل و ریش ‌هکنی‬

‫بیماریها اعلام شده است نسبت به آزمایشات مورد نظر اقدام کنند‪.‬‬
‫‌ماده ‪ - 21‬در موارد اضطرار دارندگان پروانه‌ها دامپزشکی موظفند تا رفع اضطرار با سازمان دامپزشکی کشور‬

‫همکاری کنند‪.‬‬
‫‌ماده ‪ - 22‬سازمان دامپزشکی م ‌یتواند در صورت لزوم نسبت به برگزاری دوره‌های مختلف بازآموزی اقدام کند‪.‬‬

‫دارندگان پروانه موظف به شرکت در برنام ‌ههای‌پی ‌شبینی شده هستند‪.‬‬
‫‌ماده ‪ - 23‬دارندگان پروانه‌های موضوع این آیین‌نامه موظفند در صورت معرفی و درخواست کتبی سازمان‬
‫دامپزشکی کشور کارآموز معرفی شده را برای آموزش‌در قالب تعرفه‌های موضوع ماده ‪ 17‬این آیین‌نامه بپذیرند‪.‬‬
‫‌ماده ‪ - 24‬ضوابط و دستورالعم ‌لهای لازم برای اجرای مفاد این آیین‌نامه توسط سازمان دامپزشکی کشور تنظیم و‬

‫اجرا م ‌یشود‪.‬‬
‫‌حسن حبیبی ‪ -‬معاون اول رییس جمهور‬

‫‪4‬‬

‫سخن مدیر مسئول (رییس سازمان دامپزشکی کشور )‬

‫دکتر علی صفر ماکنعلی‬

‫رخدادهای آنفلوانزای فوق حاد پرندگان موج ‪ 27 ( 1399-1400‬دیماه ‪)1399‬‬

‫وضعیت بیماری در جهان و منطقه‪:‬‬

‫در موج جدید بیماری که شدیدتر از امواج سالیان قبل می باشد در کشورهای ژاپن‪ ،‬کره جنوبی‪ ،‬چین تایپه‪ ،‬ویتنام‪ ،‬فلسطین اشغالی‪،‬‬
‫بلژیک‪ ،‬دانمارک‪ ،‬فرانسه‪ ،‬آلمان‪ ،‬ایرلند‪ ،‬ایتالیا‪ ،‬هلند‪ ،‬نروژ‪ ،‬لهستان‪ ،‬فدراتیو روسیه‪ ،‬قزاقستان‪ ،‬اسلونی‪ ،‬سوئد‪ ،‬اکراین و انگلستان‪،‬‬
‫هند و پاکستان بیماری در طیور وحش‪ ،‬روستایی و صنعتی گزارش شده و در این موج کشور کره بیش از سیزده میلیون قطعه و در‬
‫کشور ژاپن بیش از پنج میلیون قطعه طیور صنعتی خود را معدوم کرده اند و خسارات سنگینی به صنعت طیور آنان وارد نموده ااست‬

‫وضعیت بیماری در ایران ‪:‬‬
‫‪1 -1‬در اکوسیستم ارومیه یک واحد مادر گوشتی صنعتی شناسایی‪ ،‬تشخیص و مهار گردید و عملیات مختومه شدن به اتمام رسیده‬

‫است و هیچ واحد صنعتی دیگری با منشاء این واحد تا حال حاضر آلوده نشده است‬
‫‪2 -2‬در استان مازندران بیماری در دو نقطه در محل زمستان گذرانی پرندگان وحش مهاجر و در یک نقطه روستائی شناسائی‪،‬‬

‫تشخیص و مهار گردید و از گسترش آن به واحدهای صنعتی جلوگیری بعمل آمده است‬
‫‪3 -3‬در استان اردبیل بیماری در حیات وحش شناسائی‪ ،‬تشخیص‪ ،‬مهار و مختومه گردید و از گسترش آن به طیور روستائی و صنعتی‬

‫جلوگیری بعمل آمد‬
‫‪4 -4‬طغیان بیماری در تالاب میقان واقع در استان مرکزی بنحو مطلوبی کمتر از یکماه عملیات گزارش دهی‪ ،‬تشخیص و مهار‬

‫رخدادانجام پذیرفته و از گسترش بیماری به طیور روستائی و صنعتی استان های مرکزی و قم جلوگیری بعمل آمده است‬
‫‪ 5 -5‬در استان تهران بیماری در دو نقطه در طیور روستائی شناسائی‪ ،‬تشخیص و مهار گردیده است و از گسترش آن به طیور‬
‫صنعتی جلوگیری بعمل آمده است‪ .‬برای اولین در استان تهران سروتیپ ‪ H5N5‬وارد کشور شناسایی‪ ،‬مهار و مختومه گردید‬

‫و از گسترش آن جلوگیری بعمل آمد‪.‬‬
‫‪6 -6‬در استان کرمانشاه در یک نقطه روستائی بیماری گزارش‪ ،‬شناسائی‪ ،‬مهار و عملیات مختومه کردن آندر حال انجام می باشد‬

‫و تا حال حاضر هیچ واحد صنعتی با منشاء این رخداد درگیر نشده است‬
‫‪7 -7‬در استان خراسان جنوبی بر اساس پدیده پل بیماری از حیات وحش وارد واحد صنعتی مرغ تخمگذار گردید که بدلیل پنهان‬
‫کاری مالک بمدت تقریبی یک ماه تعداد ‪ 8‬واحد مرغداری صنعتی در این استان توسط افراد و وسایل این واحد درگیر شدند که‬
‫عملیات مهار و مختومه شدن در حال انجام می باشد پیش بینی می شود عملیات مهار در این استان تا پایان دیماه به اتمام برسد‬

‫‪5‬‬

‫چگونگی ورود و شیوع بیماری در کشور ‪:‬‬

‫پرندگان وحش مهاجر عامل اصلی ورود ویروس به کشور هستند‪ .،‬تالابها‪ ،‬رودخانه ها‪ ،‬سدها‪ ،‬استخرهای کشاورزی و‬
‫تمامی زیستگاههای پرندگان وحش مقیم و مهاجر بعنوان پنجره ورود ویروس عمل می کنند‪ .‬که با مساعد شدن شرایط‬

‫محیطی (برودت) و ورود پرندگان آزاد پرواز‪ ،‬ویروس به منطقه وارد و توسط عوامل مختلف گسترش پیدا می کند‪.‬‬

‫مراحل عملیاتی برنامه اقدام کشور‪ :‬مراحل عملیاتی شامل چهار مرحله‪:‬‬

‫‪-1‬گـزارش دهـی و گـزارش گیـری‪ :‬اعـام رفتارهـای غیـر طبیعـی و تلفـات در پرنـدگان وحـش مهاجـر و مقیـم‬
‫بـــر اســـاس رصـــد و پایـــش توســـط محیـــط بانـــان حفاظـــت از محیـــط زیســـت و نیـــز از طریـــق گشـــت هـــای‬
‫مشــترک رصــد و پایــش دامپزشــکی و محیــط زیســت صــورت مــی گیــرد‪ .‬تلفــات در طیــور بومــی معمــول ًا از‬
‫طریــق اطــاع رســانی صاحبــان طیــور خانگــی بــه ادارات دامپزشــکی و یــا خانــه هــای بهداشــت بــوده و در فــارم‬
‫هــای صنعتــی بطــور روزانــه گزارشــات تلفنــی از وضعیــت تولیــد ‪ ،‬میــزان مصــرف آب و دان و نیــز تلفــات توســط‬
‫همـــکاران دامپزشـــکی دولتـــی صـــورت پذیرفتـــه و هـــر گونـــه تغییـــر در ایـــن مـــوارد بطـــور جـــد مـــورد بررســـی و‬

‫آنالیــز قــرار مــی گیــرد‪.‬‬
‫‪-2‬برقــراری سیســتم تشــخیص ‪ :‬در ‪ 17‬اداره کل دامپزشــکی اســتانها آزمایشــات تشــخیصی مولکولــی پیشــرفته در‬

‫کمتــر از ‪ 8‬ســاعت صــورت مــی پذیــرد‬
‫‪-3‬مهــار‪ :‬حــذف طیــور بیمــار و زنــده بــه روش انســانی و دفــن بهداشــتی لاشــه هــای پرنــدگان تلــف شــده و‬
‫نیــز معــدوم ســازی پرنــدگان و طیــور زنــده در محــل کانــون هــا بــا رعایــت دقیــق پروتــکل هــای بهداشــتی و‬

‫زیســت محیطــی‪.‬‬
‫‪-4‬مختومــه ســازی ‪ :‬پاکســازی‪ ،‬ضدعفونــی واحــد‪ ،‬معــدوم ســازی نهــاده هــا و اقــام مصرفــی و انجــام پایــش‬
‫تـــا شـــعاع حداقـــل ‪ 10‬کیلومتـــری محـــل رخـــداد ســـبب مختومـــه ســـازی کانـــون بیمـــاری مـــی گـــردد‪ .‬اقدامـــات‬
‫بــرای شناســایی منشــاء ویــروس‪ ،‬و مناطقــی کــه احتمــالا متعاقــب آلودگــی درگیــر شــده انــد( ‪ Trace back‬و‬

‫‪ ) Trace forward‬در همیــن راســتا صــورت مــی پذیــرد ‪.‬‬

‫مطالبات برنامه ملی کنترل آنفلوانزای فوق حاد پرندگان ‪:‬‬

‫‪-1‬ارائـــه مشـــوق هـــای لازم بـــه تولیـــد کننـــدگان بـــرای جلوگیـــری از پنهـــان کاری و تســـهیل در‬
‫بیمـــه گـــذاری و پرداخـــت ‪100‬درصـــد غرامـــت واحدهـــای معدومـــی‬

‫‪-2‬ایجــاد مرکــز پشــتیبان مقابلــه بــا بیمــاری هــای نوپدیــد و نوظهــور بــا منشــاء وحــوش بویــژه‬
‫پرنـــدگان وحـــش مهاجـــر و مقیـــم بـــا مســـئولیت ســـازمان دامپزشـــکی کشـــور و ســـازمان حفاظـــت‬
‫محیــط زیســت در یکــی از تــالاب هــای زمســتان گــذران پرنــدگان وحــش مهاجــر بــرای جلوگیــری‬

‫از ورود ویــروس از حیــات وحــش بــه داخــل ســرزمین‬

‫‪6‬‬

‫معرفی اداره کل دامپزشکی استان گیلان‬

‫فعاالیت رسمی دامپزشکی در استان گیلان از سال ‪ 1316‬تحت عنوان اداره دامپزشکی گیلان با مدیریت‬
‫دکتر هادی نبیل آغاز شد اما پیشتر از آن هم به دلیل مبارزه با بیمار ‌یهایی از قبیل طاعون گاوی‪ ،‬فعالیت‌های‬

‫دامپزشکی در استان بصورت غیر مستقل انجام می‌گرفته است‪.‬‬

‫در حال حاضر مجموعه ساختمان‌های اداره کل دامپزشکی گیلان واقع در شهرستان رشت‪ ،‬خیابان نامجو‪،‬‬
‫روبروی بیمارستان پورسینا استقرار دارد مکانی که فعالیت‌های دامپزشکی در آن قدمتی بیش از ‪ 50‬سال دارد‪.‬‬

‫ادارات تابعه دامپزشکی استان گیلان در ‪ 16‬شهرستان آستارا‪ ،‬تالش‪ ،‬رضوانشهر‪ ،‬ماسال‪ ،‬بندر انزلی‪ ،‬شفت‪،‬‬
‫صومعه سرا‪ ،‬فومن‪ ،‬رودبار‪ ،‬رشت‪ ،‬آستانه اشرفیه‪ ،‬لاهیجان‪ ،‬سیاهکل‪ ،‬لنگرود‪ ،‬املش و رودسر مستقر و مشغول‬

‫ارائه خدمات به بهره برداران می‌باشند‪.‬‬

‫چارت سازمانی اداره کل دامپزشکی استان گیلان‪ ،‬شامل‪ :‬مدیرکل‪ ،‬معاونت سلامت‪ ،‬معاونت توسعه مدیریت و‬
‫منابع‪ 11،‬ادارۀ ستادی‪ 3 ،‬واحد اداری و فنی و ‪ 16‬اداره دامپزشکی شهرستانی است‪.‬‬

‫استان گیلان دارای حدود ‪ 700‬هزار رأس دام سبک و حدود ‪ 400‬هزار رأس دام سنگین م ‌یباشد‪.‬گیلان با‬
‫‪12‬میلیون قطعه طیور بومی رتبه نخست کشور را داراست‪ .‬سالانه بالغ بر ‪300‬میلیون قطعه جوجه یکروزه از ‪21‬‬

‫واحد جوجهکشی در این استان تولید می‌شود که بخش اعظمی از نیاز مرغدار ‌یهای گوشتی سراسر کشور را‬
‫تأمین می‌کند‪.‬‬

‫وضعیت آب و هوایی و پایین بودن میزان آلودگی و بیماری در استان گیلان به گونه ایست که شرایط مناسبی‬
‫برای فعالیت صنایع بالا دستی طیور و رونق اشتغال در این حوزه را فراهم آورده است‪ 3 ،‬واحد جوجه کشی‬

‫بوقلمون‪ 8 ،‬واحد مزرعه مرغ اجداد گوشتی‪ 98 ،‬واحد مزرعه مرغ مادر گوشتی‪ 6 ،‬واحد مزرعه مادر بوقلمون و‬
‫‪ 3200‬واحد زنبورستان در این استان فعالیت می‌کنند‪.‬‬

‫گیلان با تعداد ‪ 6‬شرکت اینتگریشن‪ ،‬رتبه نخست کشوری را داراست و بزرگترین شرکت اینتگریشن با بیش از‬
‫‪ 7‬درصد جوجه ریزی مرغ گوشتی کل کشور در این استان فعالیت می‌کند‪ 25 .‬درصد مازاد تولید مرغ گوشتی از‬

‫گیلان به استان‌های همجوار ارسال م ‌یشود‪.‬‬

‫گیلان همچنین با داشتن ‪ 8500‬واحد مرکز نوغانداری رتبه نخست کشوری را به خود اختصاص داده است‪.‬‬

‫گیلان تنها استان بدون کشتارگاه سنتی است و دارای ‪ 3‬کشتارگاه صنعتی دام با ظرفیت ‪ 1850‬رأس دام سبک‬
‫و ‪ 550‬رأس دام سنگین در هر شیفت کاری و ‪ 7‬کشتارگاه صنعتی طیور با ظرفیت ‪ 32000‬قطعه در ساعت‬
‫می‌باشد‪ .‬هم اکنون ‪ 4‬مرکز فراوری خاویار با مجوز صادرات به اتحادیه اروپا و ‪ 7‬مرکز دارای(کد ‪ )IR‬مجوز‬
‫صادرات به خارج از کشور فعالیت م ‌یکنند‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫بر اساس داده های ‪ GIS‬در استان گیلان تعداد ‪ 1247‬مزرعه پرورش ماهیان گرمآبی ‪ 263 ،‬مزرعه پرورش ماهیان سردآبی‬
‫و ‪ 32‬مزرعه پرورش ماهیان خاویاری فعالیت می‌کنند‪ .‬آزمایشگاه مرکزی دامپزشکی گیلان بعنوان آزمایشگاه منطقه‌ای‬
‫تشخیص بیماری‌های ویروسی ماهیان گرمآبی و دریایی شمال کشور و استا ‌نهای همجوار م ‌یباشد‪.‬‬

‫این آزمایشگاه همچنین دارای تأییدیه اتحادیه اروپا جهت صادرات مستقیم فراورده‌های شیلاتی به کشورهای عضو اتحادیه‬
‫اروپا از مبداء گیلان می‌باشد‪ .‬در این آزمایشگاه با راه اندازی آزمایش ‪ ،PCR‬بیماری پبرین در تخم نوغان نمون ‌ههای وارداتی‬

‫مورد پایش قرار می‌گیرند‪.‬‬

‫در استان گیلان تعداد ‪ 75‬داروخانه دامپزشکی‪ 112 ،‬مرکز درمانی‪ 63 ،‬مرکز مایه کوبی‪ 9 ،‬شرکت پخش دارو و واکسن‬
‫استانی‪ 3 ،‬کارخانه تولید دارو و مکمل و ‪ 6‬آزمایشگاه دامپزشکی در گیلان فعالیت می‌کنند‪.‬‬

‫قابل ذکر است که درحال حاضر از تعداد ‪ 175‬نفر پرسنل شاغل در مجموعۀ دامپزشکی استان‪ 4 ،‬نفر نیروی طرح انسانی و‬
‫قراردادی بوده و مابقی به صورت رسمی و پیمانی مشغول به خدمت هستند‪.‬‬

‫جدول آمار و اطلاعات نیروی انسانی بخش دولتی دامپزشکی استان (از نظر وضعیت استخدامی) در سال ‪99‬‬

‫وضعیت استخدام رسمی و پیمانی قراردادی طرح نیروی انسانی شرکتی جمع‬
‫تعداد ‪175 0 4 20 151‬‬

‫جدول آمار و اطلاعات نیروی انسانی بخش دولتی دامپزشکی استان (از نظر وضعیت مدرک تحصیلی) در سال‬
‫‪99‬‬

‫کاردانی دیپلم و زیر دیپلم جمع‬ ‫کارشناسی‬ ‫کارشناسی ارشد‬ ‫دکتری عمومی‬ ‫دکتری تخصصی‬ ‫وضعیت مدرک‬
‫‪39‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪51‬‬ ‫‪5‬‬ ‫تحصیلی‬
‫‪175 17‬‬ ‫‪43‬‬ ‫تعداد‬

‫‪8‬‬

9

10

11

12

‫بیماری لمپی اسکین در نشخوار کنندگان‬

‫علائم بیماری تب شیر در گاو‬
‫‪13‬‬

‫علائم تب مالت در انسان‬

‫علائم بیماری کراتوکنژکتیویت در اسب‬

‫‪14‬‬

15

16

17

‫معرفــی مرکــز تشــخیص ‪،‬آزمایشــگاه هــای مرجــع و‬
‫مطالعــات کاربــردی‬

‫مركـز ملـي تشـخيص‪ ،‬آزمایشـگاه هـای مرجـع و مطالعـات کاربـردی سـازمان دامپزشـکی کشـور بـه عنـوان‬
‫مرجـع ملـي آزمايشـگاهی در بهمـن مـاه سـال‪ 1376‬بـا هـدف تاميـن سـامت و امنيـت بهداشـتی و غذایـی‬
‫جمعيـت دام‪ ،‬طيـور و آبزیـان كشـور بـه عنـوان منابـع غذایـی جامعـه انسـانی و در راسـتای ارتقـاء بهداشـت و‬
‫سـامت جامعـه ‪،‬تاميـن بهداشـت مـواد غذائـي بـا منشـاء دامـی همچنیـن كنتـرل يكفـي دارو ومـواد بيولو‍ژيـك‬
‫مصرفـي در حـوزه دامپزشـكي شـروع بـه فعالیـت نمـود‪ .‬شـروع فعالیـت ایـن مركـز در بهمـن مـاه ‪ 1376‬بـا‬
‫‪ 6‬بخـش آزمايشـگاهي و ‪ 20‬پرسـنل بـوده و در حـال حاضـر داراي ‪ 3‬مجموعـه سـاختماني و ‪ 63‬نفـر پرسـنل‬
‫متخصـص در زمینـه هـای مختلـف زیسـتی و همچنیـن نیـروی كارشـناس و کاردان آزمایشـگاهی مـی باشـد‪ .‬ایـن‬

‫مرکـز در پانـزده کیلومتـری تهـران در بلـوار پژوهـش واقـع گردیـده اسـت ‪.‬‬
‫اهداف و وظایف‬

‫ایـن مرکـز در راسـتای وظایـف محولـه در دو حـوزه کنتـرل کیفـی و تشـخیص بیمـاری هـا بـا اهـداف و وظایـف‬
‫زیـر مشـغول بـه فعالیـت مـی باشـد ‪:‬‬

‫تشـخيص بيمـاري هـاي دام‪ ،‬طيـور و آبزيـان و زنبـور عسـل كنتـرل غـذا‪ ،‬نهـاده هـا و ارزیابـی باقیمانـده هـای‬
‫دارو و سـموم كنتـرل دارو‪ ،‬واكسـن و فـرآورده هـاي بيولوژیـک توليـد داخـل و وارداتـي‬

‫‪18‬‬

‫ایـن مرجـع ملّـی آزمایشـگاهی دامپزشـکی بـا تعامـات جهانـی بـا مراکـز بیـن المللـی بهداشـت همچـون‬
‫سـازمان بهداشـت جهانـي ‪ ،WHO‬سـازمان بهداشـت جهانـي حيوانـات ‪ ،OIE‬سـازمان جهانـي غـذا و خواربـار‬
‫‪ FAO‬و مراكــز تحقيقاتــي و آزمايشــگاه هــاي مرجــع جهانــي از قبيــل ‪ Perbright ، IZSVe‬کلیــه‬

‫اقدامـات لازم را در حـوزه هـای مذکـور در سـطح ملّـی و بیـن المللـی اعمـال مـی نمایـد‪.‬‬

‫‪19‬‬

‫مركـز ملـي تشـخيص علاوه بـر بخش هـای کنترلی و تشـخیصی‪ ،‬دارای بخـش های تضمیـن کیفیت‪،‬کالیبراسـیون‬
‫و تعمیـر ونگهـداری تجهیـزات‪ ،‬دریافـت و پذیـرش نمونه و حیوانات آزمایشـگاهی می باشـد‬

‫شبكه آزمايشگاهي تحت پوشش مرکز ملّی تشخیص در سطح کشور‬

‫مرکـز ملّـی تشـخیص بـا همـکاری ‪ 8‬آزمایشـگاه مرجـع منطقـه ای بـه شـرح زیـر و‪ 32‬آزمایشـگاه‬
‫اسـتانی ادارات کل دامپزشـکی بـه عنـوان زیـر مجموعـه هـای خـود در اسـتان هـای مختلـف کشـور‬

‫وظایـف محولـه را بـه انجـام مـی رسـاند‪.‬‬
‫آزمایشگاه مرجع دوك (تشخيص بيماري هاي طيور) ‪ -‬استان مازندران‬

‫‪20‬‬

‫آزمایشگاه مرجع گلمکان ( تشخيص بيماريهاي دام) ‪ -‬استان خراسان رضوی‬
‫آزمایشگاه مرجع تشخيص بيماري ماهيان سردآبي ‪ -‬استان چهارمحال و بختياري‬

‫آزمایشگاه مرجع تشخيص بيماري هاي ماهيان گرمابي ‪ -‬استان گيلان‬
‫آزمایشگاه مرجع تشخيص بيماري هاي ميگو ‪ -‬استان بوشهر‬

‫آزمایشگاه مرجع تشخيص بيماري تب كريمه كنگو ‪ -‬استان سيستان و بلوچستان‬
‫آزمایشگاه مرجع تشخيص بيماري مرس ‪ -‬استان كرمان‬

‫آزمایشگاه مرجع تشخيص بيماري هاري ‪ -‬استان آذربایجان شرقی‬
‫مركـز ملـي تشـخيص‪ ،‬آزمایشـگاه هـای مرجـع و مطالعـات کاربـردی بـه عنـوان بـازوی کنترلـی و تشـخیصی‬
‫سـازمان دامپزشـکی در حـوزه هـای تشـخیص بیمـاری هـای دام‪ ،‬کنتـرل دارو و موادغذایـی و باقیمانـده هـای‬
‫دارویـی عـاوه بـر شناسـایی و اسـتقرار روش هـای نویـن و انجـام آزمایشـات متعـدد‪ ،‬وظیفـه توسـعه خدمـات‬
‫آزمایشـگاهی و هدایـت آزمایشـگاه هـای بخـش خصوصـی و افزایـش بهـره وری و مشـارکت بخـش خصوصـی را‬
‫بـر عهـده داشـته و در حـال حاضـر بیـش هـز‪ 80‬آزمایشـگاه دامپزشـکی موفـق بـه اخـذ گواهـی همـکاری بـا‬

‫سـازمان دامپزشـکی گردیـده انـد‪.‬‬
‫مهمترین فعالیت های فنی مرکز ملّی تشخیص عبارتند از ‪:‬‬

‫مطالعه‪ ،‬سياست گذاري‪ ،‬برنامه ريزي و پيگيري توسعه كمي و يكفي شبكه آزمايشگاهي دامپزشكي‪.‬‬

‫واگذاری آزمون های امانی به بخش خصوصی (دستورالعمل ‪.)IVO/05/93‬‬
‫توسـعه مرجعيـت تاييـد تشـخيص بيمـاري هـاي دام‪ ،‬طيـور‪ ،‬آبزيـان‪ ،‬زنبـور عسـل‪ ،‬كـرم ابريشـم و حيـات وحـش‬

‫در كشـور و نظـارت بـر عملکـرد آزمایشـگاه هـای اسـتان هـا‪ ،‬ارائـه گـزارش بـروز بيمـاري هـا‪.‬‬
‫شركت در برنامه هاي كنترلي و نظارتي مراجع بين المللي و ملّی‪ .‬‬

‫تاييـد و نظـارت بـر آزمايشـات كنترلـي مـواد غذائـي‪ ،‬دارو‪ ،‬فـراورده هـاي بيولوژيـك صادراتـي و وارداتي آزمایشـگاه‬
‫های کشور و مطابقت آن با استانداردهاي داخلي‪ .‬‬

‫همـكاري و مشـاركت بـا مراجـع بيـن المللـي نظيـر ‪ FAO/OIE ،WHO‬در چارچـوب سياسـت هـاي سـازمان‬
‫دامپزشكي‌كشــور‪.‬‬

‫انجــام فعاليــت هــاي پژوهشــي بــا همــكاري مراكــز علمــي و پژوهشــي در راســتاي بهبــود و ارتقــاء سیســتم‬
‫تشــخيص در كشــور‪.‬‬

‫‪21‬‬

‫تولیـد و تهيـه مـواد مرجـع ( ‪ ،Reference Material‬تهيـه اسـتاندارد ملـي در زمينـه سـوش هـاي مكيروبـي‪،‬‬
‫كنتـرل مثبـت و منفـي‪ ،‬آنتـي ژن‪ ،‬آنتـي بـادي و همچنيـن اسـتانداردهاي داروئـي و فـرآورده هـاي بيولوژيـك بـراي‬

‫اسـتفاده در مركـز و سـاير آزمايشـگاه هـاي دامپزشـكي)‪.‬‬
‫تدويـن ضوابـط و دسـتورالعمل در خصـوص مديريـت همـكاري بـا آزمايشـگاه هـاي منطقـه اي‪ ،‬بيـن المللـي و‬

‫جهان ـي‪.‬‬
‫مميـزي‪ ،‬تدويـن ضوابـط و دسـتورالعمل‪ ،‬تعييـن و اعـام اسـتراتژي در خصـوص مراكـز تشـخيصي‪ ،‬آزمايشـگاه هـاي‬

‫مرجـع و بخـش خصوصـي‬
‫مرکز ملّی تشخیص در دو بخش کنترلی و تشخیصی اقدام به انجام آزمایشات و ارائه خدمات می نماید‪.‬‬

‫الـف ) بخـش هـای کنتـرل کیفـی مرکـز ملّـی تشـخیص‪ ،‬آزمایشـگاه هـای مرجـع و مطالعـات‬
‫کاربـردی ‪:‬‬

‫آزمایشـگاه هـای مركـز ملـي تشـخيص‪ ،‬آزمایشـگاه هـای مرجـع و مطالعـات کاربـردی در بخـش کنتـرل کیفـی‬
‫مــواد غذایــی و فــرآورده هــای خــام دامــی‪ ،‬کنتــرل کیفــی دارو‪ ،‬واکســن و مــواد بیولوژیــک‪ ،‬جداســازی و حفــظ‬
‫عوامـل بیمـاری زای دام‪ ،‬طیـور و آبزیـان و همچنیـن ارزیابـی باقیمانـده دارو وسـموم ایـن مرکـز فعالیـت مـی نمایـد‪.‬‬

‫بخش های کنترلی این مرکز ملّی عبارتند از ‪:‬‬
‫کنترل کیفی مواد غذایی با منشاء دامی‬
‫کنترل کیفی خوراک دام‪ ،‬طیور و آبزیان‬

‫‪22‬‬

‫کنترل کیفی دارو‬
‫کنترل کیفی واکسن‬
‫کنترل باقیمانده های دارویی و سموم‬
‫ ‪‬بخـش کنتـرل کیفـی مـواد غذایـی بـا منشـاء دامـی و کنتـرل کیفـی خـوراک دام ‪،‬طیـور‬
‫و آ بز یا ن‬

‫مهمترین فعاليت هاي آزمايشگاهي شامل آزمایشات مختلف كنترل يكفي شیمی و میکروبی عبارتند از ‪:‬‬
‫كنترل يكفي فرآوردهاي خام دامي‪:‬‬
‫گوشت قرمز و سفید‬
‫عسل‬
‫محصولات لبني‬
‫شير خشك‬
‫روغن ها‬
‫پشم وكرك‬
‫ماهي‬
‫ميگو‬
‫خاويار‬
‫خرچنگ و لابستر‬

‫كنترل يكفي نهاده ها و خوراك دام‪ ،‬طيور و آبزيان‪.‬‬
‫ ‪‬بخش كنترل يكفي واکسن دامپزشکی‬

‫‪23‬‬

‫مهمترین فعاليت هاي آزمايشگاهي اين بخش عبارتند از ‪:‬‬
‫آزمايشـات فيزيـك شـيمي شـامل اسـيديته‪ ،‬وضعيـت ظاهـري‪ ،‬حجـم‪ ،‬ذرات خارجـي‪ ،‬انـدزه گيـري مقـدار فنـل‪،‬‬
‫انـدازه گيـري مقـدار هيدرواكسـيد آلومينيـوم‪ ،‬رطوبـت‪ ،‬حلاليـت‪ ،‬پروتئيـن تـام و اسـتحكام بسـته بنـدي واكسـن‪.‬‬

‫استريليتي‬
‫‪Innocuity Test‬‬
‫تيتراسيون براي واكسن هاي ويروسي‬
‫‪ Toxicity‬و ‪ Safety‬و ‪ Potency‬و ‪Efficacy‬‬

‫جستجوی میکروبی‬
‫آزمایشات خلوص‬

‫ ‪‬بخش كنترل يكفي دارو‬

‫مهمترین فعاليت هاي آزمايشگاهي اين بخش به شرح ذيل مي باشد‪:‬‬
‫کنترل کیفی فیزیکی و شیمیایی و دستگاهی پیشرفته بر روی‪:‬‬
‫مواد اولیه وینامینه و افزودنی های خوراک دام و طیور و آبزیان‪.‬‬
‫آنتی بیوتیک ها‬
‫پرمیکس های ویتامینه و معدنی‬
‫ترکیبات ویتامینه‪ ،‬اسید آمینه و مواد معدنی خوراکی و تزریقی‬
‫دارو های ضد انگل‬
‫ضدعفونی کننده ها‬
‫اسیدهای آلی‬
‫داروهای گیاهی‪ ،‬هورمون ها‪ ،‬پروبیوتیک ها‪،‬آنزیم ها‬
‫مواد معدنی شامل دی کلسیم فسفات‪ ،‬منوکلسیم فسفات‬

‫‪24‬‬

‫کنترل کیفی میکروبی دارو شامل موارد زیر می باشند ‪:‬‬
‫آزمایشــات اســتریلیتی‪ ،‬کلنــی کانــت باکتریایــی و قارچــی‪ ،‬بررســی اثــر ضدعفونــی کننــده هــا‪ ،‬جســتجوی‬
‫میکروارگانیســم هــا وشــمارش باکتــری هــا در محصــولات پروبیوتیــک و پتانســی و انــدو توکســین باکتریایــی‬

‫انجــام مــی گــردد‪.‬‬
‫ ‪‬بخش باقیمانده های داروئی‬

‫اســتفاده از روش هــای بســیار حســاس و دقیــق بــرای انجــام روش هــاي ‪ Trace Analysis‬بــا اســتفاده‬
‫از آنالیزهــای دســتگاهی پیشــرفته شــامل ‪ HPLC‬و ‪ GC‬و ‪ GC-MS‬و ‪ LC-MS‬بــراي تعييــن مقــدار‬

‫باقيمانــده هــاي دارو و ســموم در مــواد غذائــي (‪.)MRL‬‬
‫تعيين حضور و مقدار آنتي بيوتكي در گوشت قرمز و سفید‪.‬‬
‫تعيين آفلا توكسين در مواد غذائي با منشاء دام‬
‫تعيين آفلا توكسين در خوراك دام‪ ،‬طیور و آبزیان‪.‬‬

‫ )بگـروه هـای تشـخيص بیمـاری هـا در مرکـز ملّـی تشـخیص‪ ،‬آزمایشـگاه هـای مرجـع و‬
‫مطالعـات کاربـردی‪:‬‬
‫گروه تشخیص بیماری های دام‬

‫گروه تشخیص بیماری های طیور‪ ،‬زنبور عسل و کرم ابریشم‬
‫گروه تشخیص بیماری های آبزیان‬
‫بخش مكيروب شناسي تشخيصي‬
‫بخش آسیب شناسی (پاتولوژي)‬

‫كليـه بخـش هـاي تشـخيصي همـواره در تمـام اوقـات آمـاده ارائـه خدمـات در خصـوص بيماريهـاي اسـتراتژكي‬
‫و هشـدار دادنـي (بـه ويـژه عوامـل پاتـوژن نوپديـد و بازپدیـد) مـي باشـند‪.‬‬

‫‪25‬‬

‫مهمترین وظایف بخش های تشخیص بیماری های مرکز ملّی تشخیص به شرح زیر می باشد‪:‬‬
‫مرجعیـت تاییـد تشـخیص بیمـاری هـای بیمـاری زای دام‪ ،‬طیـور‪ ،‬آبزیـان‪ ،‬زنبـور عسـل‪ ،‬کـرم ابریشـم و حیـات‬

‫وحـش در کشـور و ارائـه گـزارش بـروز بیماریهـای قابـل گـزارش (‪ )Notifiable‬بـه مقامـات مسـئول‪.‬‬
‫تعییـن هویـت و شناسـایی عوامـل بیمـاری زای دام‪ ،‬طیـور‪ ،‬آبزیـان‪ ،‬زنبـور عسـل‪ ،‬کـرم ابریشـم و حیـات وحـش‬

‫در کشـور‪.‬‬
‫شـرکت در برنامـه هـای کنترلـی و نظارتـی مراجـع بیـن المللـی (ممیـزی و انجـام آزمـون هـای مقایسـه ای در‬

‫جهـت نظـارت فنـی و ارزیابـی فعالیـت آزمایشـگاه)‪.‬‬
‫ایجاد هماهنگی تشخیصی تشخیصی در شبکه آزمایشگاهی زیر مجموعه مرکز ملّی تشخیص‪.‬‬
‫یکنواخـت ‪ ،‬بهینـه و بـه روز کـردن روش هـای آزمایشـگاهی تشـخیص دامپزشـکی موجـود در کشـور بـا تهیـه و‬
‫تدویـن روش هـای اجرایـی آزمـون (‪ )SOP‬و صحـه گـذاری (‪ )Validation‬و تاییـد (‪ )Verification‬آنهـا‪.‬‬
‫همـکاری و مشـارکت بـا مراجـع بیـن المللـی نظیـر‪ WHO.OIE.FAO ‬در چارچـوب سیاسـت هـای سـازمان‬
‫دامپزشـکی کشـور در اجـرای برنامـه هـای مراقبـت و مبـارزه بـا بیماریهـای دامـی در سـطوح ملّـی‪ ،‬منطقـه ای و‬

‫بیـن المللـی‪.‬‬
‫تهیه و ایجاد بانک نگهداری نمونه های مثبت و استانداردهای داخلی در کشور‪.‬‬
‫بهـره گیـری از داده هـا و اطلاعـات آزمایشـگاهی در ارزیابـی روش هـای مبـارزه بـا بیماریهـای دامـی و ارائـه‬

‫نظـرات مشـاوره ای و فنـی بـه دفاتـر فنـی‪.‬‬
‫انجـام فعالیـت هـای پژوهشـی بـا همـکاری مراکـز علمـی و پژوهشـی در راسـتای بهبـود‪ ،‬ارتقـاء و بـه روز نمـودن‬

‫آزمـون هـای تشـخیصی در کشـور‪.‬‬

‫‪26‬‬

‫ ‪‬گروه تشخيص بيماريهاي دام‬

‫بخش ویروس شناسی‬
‫بخش ایمونولوژی‬

‫بخش مولکولار بیولوژی‬
‫بخش کشت سلولی‬

‫مهمترین فعالیت های گروه تشخیص بیماری های دام عبارتند از ‪:‬‬
‫ارزيابي كارايي يكت‬

‫ارزيابي كارايي واكسن‬
‫ارزيابي آلودگي هاي ويروسي مواد بيولوژكي وارداتي مانند اسپرم‬
‫تشخيص بيماري هاي ويروسي دام بزرگ‪ ،‬تك سميان‪ ،‬حيات وحش و حيوانات خانگي‬

‫ ‪‬گروه تشخيص بيماري هاي طیور‪ ،‬زنبور عس ‌ل و كرم ابريشم‪:‬‬
‫شامل بخش های ‪:‬‬
‫بخش مولكولي‬
‫بخش کشت سلول‬
‫بخش ایمنی شناسی‬
‫بخش ويروس شناسي‬

‫بخش كنترل يكفي واكسن هاي طيور‬
‫اهم فعالیت ها شامل‪:‬‬

‫تشخيص بيماري هاي طیور‬
‫تشخيص بيماري هاي زنبورعسل و كرم ابريشم‬

‫تشخيص گونه حيوان‬
‫كنترل يكفي واكسن هاي طيور‬
‫كنترل يكفي يكت هاي مولكولي و سرولوژي و مواد بيولوژكي و آنتی ژن‬

‫‪27‬‬

‫تعیین هویت و شناسایی‪ ،‬خالص سازی عوامل بیماری زا‪.‬‬
‫ ‪‬گروه تشخيص بيماري هاي آبزیان‬

‫مهمترین فعالیت ها این بخش عبارتند از ‪:‬‬
‫تشخيص بيماري هاي ماهیان سردآبی‬
‫تشخيص بيماري هاي ماهیان گرم آبی‬
‫تشخيص بيماري هاي ماهیان دریایی و رودخانه ای‬

‫تشخيص بيماري هاي میگو‬
‫تشخيص بيماري هاي ماهیان خاویاری‬

‫ ‪‬بخش مكيروب شناسي تشخيصي‬
‫جداسازي‪ ،‬تشخيص و تاييد باكتري هاي بيماريزا از نمون‌ههاي مرضي (دام ‪،‬طيور‪ ،‬آبزيان‪ ،‬جانوران حيات وحش‪ ،‬كرم‬

‫ابريشم)‬
‫تشخيص و تاييد باكتري هاي جداشده از نمونه هاي مرضي ارسالي از كليه آزمايشگاه هاي ادارات كل استان ها‪.‬‬

‫انجام كليه آزمايشات مكيروب شناسي طرح هاي ملي سازمان دامپزشكي كشور‬
‫جستجو‪ ،‬جداسازي و تشخيص و تاييد باكتري هايی از قبیل ائروموناس‪ ،‬يرسينيا و استرپتوكوك درآبزيان‬

‫جستجو‪ ،‬جداسازي وتشخيص و تاييد باكتري سالمونلا درجوجه كي روزه‬

‫‪28‬‬

‫جداسازي عوامل پاتوژن باكتريايي از نوغان‬
‫كنترل مكيروبي تخم چشم زده ماهي وارداتي‬
‫كنترل مكيروبي تخم مرغ و تخم بوقلمون نطفه دار‬

‫ ‪‬بخش آسیب شناسی‬
‫بخـش آسـیب شناسـی‪ :‬بدلیـل گسـتردگی اسـتفاده از علـوم آسـیب شناسـی در تشـخیص بیمـاری هـا و وجـود‬
‫آزمایشـات مشـترک‪ ،‬ایـن بخـش پذیـرای نمونـه هـای متنـوع مربـوط بـه تشـخیص بیمـاری هـای‪  ‬دام‪ ،‬طیـور و‬

‫آبزیـان و حيـات وحـش مـی باشـند‪ .‬و در حـوزه هـای مختلـف زیـر اقـدام بـه ارائـه خدمـات مـی نمایـد‪:‬‬
‫آناتومكيال پاتولوژي‪:‬‬

‫سـالن كالبدگشـايي مجهـز و فضـاي مطلـوب جهـت كالبـد گشـايي دام هـاي بـزرگ‪ ،‬تـك سـميان‪ ،‬دام كوچـك‪،‬‬
‫طيـور وآبزيـان و نيـز حیوانـات حيـات وحـش و اخـذ نمونـه هـاي تشـخيصي از مـوارد اتوپسـي و بيوپسـي جهـت‬

‫انجـام آزمايشـات ويـروس شناسـي‪ ،‬مكيروبيولـوژي و هيسـتوپاتولوژي‪.‬‬
‫هيستوپاتولوژي ‪ :‬بررسي مكيروسكوپكي ضايعات بافتي و تشخيص ضايعات بافتي نمونه هاي مرضي‬

‫سيتوپاتولوژي‪ :‬تشخیص بیماری ها از طریق سلو ‌لها (اسميرها و‪)..‬‬
‫روشـهاي ايمونوپاتولوژيـك ‪ :‬تاييـد تشـخيص بيمـاري هـا بـا كمـك رسـپتورهاي سـلولي و آنتـي بـادي هـا‬
‫بـا كمـك روش هـاي ايمونوهيستوشـيمي (‪ )IHC‬و ايمونوفلورسـانس (‪ )IFAT‬بـر روي بلـوك هـاي پارافينـه و‬

‫برشـهاي انجمـادي‬
‫آزمايشات هيستوپاتولوژي سريع‪ :‬با روش تهيه برش انجمادي‬

‫اهم آزمایشات انجام شده در این بخش شامل موارد زیر می باشد‪:‬‬

‫‪29‬‬

‫تشـخيص و تاييـد تشـخيص بيمـاري هـاي مرتبـط بـا نمونـه هـاي مرضـي ارسـالي از كليـه دفاتـر وادارات كل‬
‫اسـتان ها‬

‫انجام كليه ي آزمايشات هيستوپاتولوژي و ايمونوهيستوشيمي‬
‫تعييـن نـوع بافـت هـاي مـورد مصـرف در مـواد غذایـی و فـرآوده هـاي بـا منشـاء دامـي ( كالبـاس‪ ،‬سوسـيس‪،‬‬

‫گوشـت چـرخ كـرده ) در مـوارد مشـكوك بـه اسـتفاده از بافتهـاي غيـر مجـاز ‪.‬‬

‫ ‪‬بخش حیوانات آزمایشگاهی‪:‬‬
‫تكثير و پرورش حيوانات آزمايشگاهي‪.‬‬

‫تهيه آنتي سرم هاي مختلف از حيوانات آزمايشگاهي ‪.‬‬
‫انجام آزمايشات كنترلي واكسن بر روي حيوانات آزمايشگاهي‬

‫ ‪‬تضمین کیفیت‪:‬‬
‫اجراي صحيح سيستم كنترل يكفيت در آزمايشگاه‬
‫نظـارت بـر اجـراي مسـتندات نظـام يكفيـت آزمايشـگاه جهـت ثبـت ‪،‬نگهـداري صحيـح اطلاعـات و كـد گـذاري‬
‫اسـناد و مـدارك و همچنيـن سيسـتم دسترسـي بـه آن ‪.‬‬
‫اجراي عمليات اصلاحي وپيشگيرانه وتهيه گزارش مرتبط‪.‬‬

‫ارزيابي و مميزي داخلي‪.‬‬
‫بازنگري مستندات طبق زمان تعيين شده‪.‬‬
‫بررسي و كنترل گزارشات مربوط به روند آزمايش وتائيد نتايج آزمايشات و اعلام آن به مدير كل‪.‬‬
‫در خواسـت تجديـد هـر گونـه آزمايـش در صـورت لـزوم در مراحـل مختلـف اعـم از نمونـه برداري‪،‬آمـاده سـازي‬

‫ويـا انجـام آزمـون هـاي مربوطـه ‪.‬‬

‫‪30‬‬

‫بررسي وضعيت بهداشت وايمني كار در محيط آزمايشگاه‪.‬‬
‫تدوين و اجراي روشهاي رسيدگي به شكايات مشتريان و پرسنل آزمايشگاه‬

‫نظارت بر اجراي كاليبراسيون‪.‬‬
‫ارزيابي پيمانكاران فرعي‪.‬‬

‫نظارت بر اجراي ‪ Verification ,Validation‬در آزمايشگاه ‪.‬‬
‫تهيه اعلاميه عدم نفوذ ‪ ،‬رازداري‪ ،‬و امانتداري در آزمايشگاه و اخذ امضاءهاي مورد نياز‬

‫‪.‬‬

‫‪31‬‬

32

‫اصول و تکنیک های بخیه زدن در جراحی حیوانات آزمایشگاهی‬

‫برخی وسایل جراحی در جراحی حیوانات آزمایشگاهی‬

‫‪33‬‬

‫روشهای بخیه جراحی در دامپزشکی‬

‫انواع بخیه جراحی در دامپزشکی‬

‫‪34‬‬

35

‫دامپزشکان در خط مقد ‌م تولید واکسن‬

‫دکتر محمدمهدی صالحی‬
‫بازنشسته سازمان دامپزشکی کشور‬
‫پست الکترونیک ‪ [email protected] :‬‬
‫بـه مناسـبت یکصدمیـن سـال تولید واکسـن در ایـران ‪،‬کتابی تحت عنوان “ تاریخ واکسـن و سـرم در ایران‬
‫“ توسـط دانشـمند فرهیختـه و دانشـمند و یکـی از معـدود ماخـذ جهانی بیماری بروسـلوز‪ ،‬جنـاب آقای دکتر‬
‫اسـماعیل ذوقـی بـه رشـته ی تحریر درآمـده و به زودی انتشـار میابد ‪ ،‬به همین مناسـبت ایـن مختصر برای‬
‫یـادآوری خوانندگان گرامی عرضـه میگردد ‪:‬‬
‫واکسیناسـیون شـاخه ای از علوم زیسـت شناسـی وایمنی شناسـی اسـت که بـه تخصص های ویـژه ای نیاز‬
‫دارد و تردیـدی نیسـت کـه پژوهنـدگان وابسـته بـه ایـن علم‪ ،‬اعم از پزشـک ‪ ،‬دامپزشـک ‪،‬زیسـت شـناس ‪،‬‬
‫بیوشیمیسـت ‪ ،‬متخصصیـن بیمـاری های مشـترک بین انسـان و دام و سـایر محققـان در این زمینـه میتوانند‬
‫فعالیـت داشـته باشـند لیکـن در ایـن امـر حیاتـی ‪ ،‬دامپزشـکان نقش بسـیار عمـده و فـوق العـاده ای دارند ‪.‬‬
‫سـاده تریـن علـت آن ایـن اسـت ‪ ،‬که هـر فـرآورده بیولوژیک به عنوان واکسـن ‪ ،‬پیـش از تلقیح به انسـان و‬
‫میزبـان اصلـی اش‪ ،‬بایسـتی بـرروی انواع حیوانات بررسـی شـده و اثرات مطلـوب و یا نامطلـوب آنها ارزیابی‬
‫و شـناخته شـود و پـس از تاییـد همـه جانبـه ی ایمنـی زایـی و نداشـتن اثـرات جانبـی نامناسـب در حیوانات‬
‫‪ ،‬مجـوز مصـرف واسـتفاده در انسـان را دریافـت میکنـد‪ ،‬کـه معمولا بررسـی هـای اولیه بوسـیله سـازندگان‬
‫واکسـن انجـام میپذیـرد و طبیعـی اسـت کـه ایـن وظیفه ی مهم به عهده ی کسـانی اسـت کـه در امور طب‬
‫حیوانـی تبحـر داشـته باشـند ‪ ،‬بنابرایـن صرفنظـر از تولیـد واکسـن هـای حیوانـی ‪ ،‬واکسـن هـای مرتبـط با‬
‫عوامـل بیمـاری زای اختصاصـی انسـان نیز باید این مسـیر را طی نمایند‪ ،‬هـر چند که بسـیاری از بیماریهای‬
‫انسـان منشـاء حیوانـی دارنـد و تعـداد آنهـا به صدها نوع میرسـد و شـناخت آنها بـه متخصصان طـب حیوانی‬

‫نیاز خواهد داشـت‪.‬‬
‫از نظـر تاریخـی آبلـه گاوی بـه عنـوان اولین واکسـن بـرای آبله انسـانی ‪ ،‬عامل هـاری گوشـتخواران به ویژه‬
‫سـگ بـرای واکسـن هـاری انسـان ‪،‬واکسـن سـل ( ب‪.‬س‪.‬ژ )بـا پاسـاژ چنـد صـد بـاره عامل سـل گاوی و‬

‫بسـیاری از عوامـل پنوموکوکسـال حیوانـی در واکسـن پنومونـی انسـانی و ‪ ...‬بکارگرفته شـده اند‪.‬‬
‫در دهـه هـای اخیـر ظهـور بیماریهای نوپدیدی چون ‪ :‬ابولا ‪ ،‬سـارس ‪ ،‬آنفلوانزای پرنـدگان ‪ ،‬مرس و کووید‬
‫‪ ، ۱۹‬مشـکلات بسـیاری فراهـم کـرده انـد و طبیعی اسـت شـناخت ایـن بیماری هـا و عوامل ویروسـی آنها‬

‫در حیطـه ی وظایف ویروس شناسـی حیوانی اسـت‪.‬‬
‫تردیـدی نیسـت کـه تولید واکسـن علیـه این بیماریهـا با شناسـایی دقیق عوامـل آنها بوسـیله ی متخصصان‬
‫ویژه ی آگاه به طب حیوانی میسـر اسـت و روند پیشـرفت خاص خود را خواهد داشـت ‪ ،‬بنابراین به جاسـت‬
‫اگـر گفتـه شـود کـه در اصـل واکسـن هـا بـرای حیوانـات تهیه شـده و تـا اثـرات مطلـوب آنهـا در حیوانات‬

‫مشـخص و محـرز نشـود قابلیـت اسـتفاده ایمن در انسـان را احـراز نخواهند کرد‪.‬‬

‫‪36‬‬

37

‫در مـورد نحـوه برخـورد بـا متخلفین قانون صریح و روشـنی‬ ‫ارزیابی آزمون های کنترل‬
‫وجـود نـدارد و اگـر هم وجـود داردضمانـت اجرایی نداشـته‬
‫و مسـئولین مربوطـه محددیت هـا ومعذوریت هـای فراوانی‬ ‫کیفی شیر خام ولزوم ردیابی‬

‫در مـورد اجـرای احـکام دارند‪.‬‬ ‫موادشیمیایی جدید در آزمون‬

‫پیشنهادات‬ ‫های تقلبات شیر‬

‫‪-1‬در مرکـز ملـی تشـخیص آزمایشـگاه هـای مرجـع‬ ‫زهرا رحمانی کارشناس ارشد بهداشت وکنترل کیفی مواد‬
‫ومطالعـات کاربـردی سـازمان دامپزشـکی بخشـی بـه‬ ‫غذایی‬
‫نـام آزمـون هـای کنتـرل کیفی شـیر خام توسـط‬
‫کارشناسـان خبـره‪ ،‬راه انـدازی شـده و آمـار و نتایـج آزمون‬ ‫آزمایشگاه مرکزی اداره دامپزشکی شهرستان قم‬
‫هـای تقلبات شـیر که در اسـتان هـا انجام می شـود را جمع‬
‫آوری کرده تا از میزان تقلبات شـیر موجود در سـطح کشـور‬ ‫پست الکترونیک ‪[email protected] :‬‬
‫اطلاعـات جامـع جمـع آوری شـود و از نظـر آمـاری تجزیه‬
‫وتحلیـل شـود و همچنیـن بخـش مذکـور ‪،‬خـود بـه عنوان‬ ‫در ایـن ایده سـعی شـده اسـت نـوع آزمـون های شـیمیایی‬
‫مرجع پاسـخگوی مشـکلات همـکاران در این حـوزه انجام‬ ‫تقلبـات شـیر تغییرپیـدا کند‪.‬آزمـون هایی کـه در حال حاضر‬
‫در آزمایشـگاه های سازمان دامپزشـکی برای ردیابی تقلبات‬
‫وظیفـه نماید‪.‬‬ ‫احتمالـی شـیر انجـام مـی شـوداکثرا آزمون هـای کیفی می‬
‫باشـد‪.‬در واقـع زمانـی کـه مـوادی به عنـوان تقلب به شـیر‬
‫‪ -2‬ایـن مرکـز مطالعـات شـیر بایـد ارتبـاط تنگاتنگـی بـا‬ ‫اضافـه می شـوددر اثـر واکنش های شـیمیایی تجزیه شـده‬
‫اداره اسـتاندارد‪ ،‬اسـاتید دانشـگاه‪ ،‬سـازمان هـای نظارتی در‬ ‫و نتیجـه ایـن واکنـش ها مـوادی خواهد بود کـه اکثرا زمان‬
‫بخـش لبنیـات و آزمایشـگاه هـای مرجـع بخـش خصوصی‬ ‫مانـدگاری آنهـا در شـیر کـم ویـا نامشـخص مـی باشـد و‬
‫کـه در مـورد شـیر و فـرآورده هـای آن فعالیـت مـی کننـد‬ ‫اپراتـور مدت زمـان کمی برای شناسـایی و ردیابـی آن دارد‬
‫وهمچنیـن تولیدکننـدگان بـزرگ شـیر در کشـور داشـته وبا‬ ‫در نتیجـه ردیابـی آن مشـکل بـوده و در مـواردی امـکان‬
‫پذیـر نمـی باشـد‪.‬به عنـوان مثـال در مـواردی کـه به شـیر‬
‫یگدیگـر تبـادل علمی داشـته باشـند‪.‬‬ ‫هیپوکلریـت سـدیم اضافـه مـی شـود بـه دلیل اینکـه مدت‬
‫زمـان پایـداری آن در شـیر کـم مـی باشـد در اثـر گذشـت‬
‫‪ -3‬بـا توجـه بـه موقعیـت جغرافیایـی‪ ،‬اقتصـادی و فرهنگی‬ ‫زمـان از طریـق آزمون هـای موجود قابل ردیابی نمی باشـد‬
‫اسـتان هـای مختلف ‪ ،‬سـطح و نـوع تقلبات فـرق می کند‪.‬‬ ‫یـا لازم اسـت آزمـون های موردنظـر در همان مـکان نمونه‬
‫بـرای همیـن باید در یـک پایش ملـی میزان و نـوع تقلبات‬ ‫گیـری انجـام شـود که عمال امکان پذیـر نمی باشـد ویا در‬
‫در سـطح کل کشـور و اسـتان ها شناسـایی شـود‪.‬این پایش‬ ‫مـورد آزمـون نمک کـه وقتی که نمونه شـیر از نظـر آزمون‬
‫مـی توانـد توسـط اسـتان هـا ویـا مرکـز ملـی تشـخیص و‬ ‫نمـک مثبـت مـی شـود تشـخیص اینکه این نمک دسـتی‬
‫مطالعـات کاربردی سـازمان دامپزشـکی انجام شـود با انجام‬ ‫بـه شـیر اضافـه شـده اسـت یا نه مشـگل مـی باشـد ویا در‬
‫ایـن مطالعـه سـطح ونـوع تقلبـات مشـخص مـی شـود و‬ ‫مـورد آبـی که به شـیر اضافه شـده اسـت چندین آیتـم باید‬
‫آزمـون هـای غیرضـروری حـذف مـی شـود بدیـن ترتیـب‬ ‫در نظر گرفته شـود و علیرغم اینکه دسـتگاه های پیشـرفته‬
‫ای در ایـن مـورد بـه بـازار امـده اسـت امـا هنوز نمـی توان‬
‫ازمیـزان مـواد مصرفـی ونیـروی کاری کاسـته می شـود‪.‬‬ ‫بـا یـک آزمـون نتیجه قطعـی درمـورد مثبت یا منفـی بودن‬
‫آب اضافـی گرفـت‪.‬از طرفـی آزمـون های شـیمیایی موجود‬
‫‪ -4‬اغلـب آزمـون هـای مـورد اسـتفاده در مـورد تقلبـات‬ ‫زمـان بـر و طولانـی بـوده ومـواد ومحلـول هـای زیـادی‬
‫شـیر سالهاسـت کـه بـه روز رسـانی نشـده انـد وبـه علـت‬ ‫مصـرف مـی شـود ‪.‬از طرفـی همـکاران اداره نظـارت بـر‬
‫افزایـش میـزان تقلبـات وتنـوع آنهـا آزمـون هـای موجـود‬ ‫بهداشـت عمومـی و مـواد غذایی هـم زمان وانـرژی زیادی‬
‫پاسـخگو نمـی باشـد‪ .‬بـا اسـتفاده از کارشناسـان مجـرب و‬ ‫بـرای نمونـه گیری وجمـع آوری شـیر از مراکـز جمع اوری‬
‫اسـاتید شـیمی مربوطـه آزمونهـا بایـد بروزرسـانی گـردد و‬ ‫شـیر و سـکو هـا و دامداریهـای صنعتـی وسـنتی صرف می‬
‫بایـد آزمونهـای جدیـدی جایگزیـن شـود کـه تـوان ردیابی‬ ‫کننـد‪ .‬ومهـم تریـن مسـاله بعد از مثبت شـدن نمونـه ها ی‬
‫مـوادی را داشـته باشـند که قـدرت مانـدگاری بیشـتری در‬ ‫شـیر از نظـر تقلبات می باشـد کـه از نظر حقوقـی و قضایی‬
‫شـیر داشـته در نتیجـه فرصـت کافی بـرای آزمـون وردیابی‬

‫مـواد حاصـل از واکنـش هـای شـیمیایی موجـود باشـد‪.‬‬

‫‪38‬‬

‫پیشـرفته تـر ویـا حتـی اسـتفاده از آزمـون تشـخیص‬ ‫‪ -5‬بـرای اجـرای کامـل و بهتـر این طرح بایـد یک کمیته‬
‫مولکولـی مـی باشـد‪ ..‬درایـن طرح قـرار بر این اسـت که با‬ ‫فنـی بررسـی و مطالعات شـیر شـامل نمایندگانی‬
‫اسـاتید برتـر شـیمی تبـادل نظـر شـده و در مورد ارتقـاء ویا‬ ‫از کارشناسـان بـازرس اداره نظـارت بـر بهداشـت عمومـی‬
‫تغییـر نوع آزمونها از نظرات کارشناسـی آنها اسـتفاده شـود‪.‬‬ ‫و مـواد غذایـی ‪ ،‬کارشناسـان آزمایشـگاه های دامپزشـکی ‪،‬‬
‫و همچنیـن از تجربیـات آزمایشـگاه هـای مرجعـی کـه از‬ ‫آزمایشـگاه هـای بخـش خصوصی فعـال درصنایـع لبنیات‪،‬‬
‫آزمـون هـا وتجهیزات های تک اسـتفاده می کنند اسـتفاده‬ ‫صنایـع برتـر لبـن ‪ ،‬نماینـدگان سـازمان هـای نظارتـی و‬
‫اسـاتید برتر شـیمی و نماینده اداره اسـتاندارد تشـکیل شـده‬
‫شو د ‪.‬‬ ‫وبـرای ارتقاءکیفیـت آزمون های تقلبات شـیر بـا یکدیگربه‬

‫مزیت ‪:‬‬ ‫تبـادل نظـر بپردازند‪.‬‬

‫‪-1‬افزایش سرعت دست یابی به جواب آزمون ها‬ ‫اغلـب آزمـون هـای مـورد اسـتفاده در مـورد تقلبـات شـیر‬
‫‪-2‬کاهش میزان خطای آزمون ها‬ ‫سالهاسـت کـه به روز رسـانی نشـده انـد وبه علـت افزایش‬
‫میـزان تقلبـات وتنـوع آنهـا آزمـون هـای موجود پاسـخگو‬
‫‪-3‬حـذف آزمـون هـای غیـر ضـروری و در نتیجـه کاهـش‬ ‫نمـی باشـد‪ .‬بـا اسـتفاده از کارشناسـان مجـرب و اسـاتید‬
‫مصـرف موادآزمایشـگاهی و کاهـش زمـان‬ ‫شـیمی مربوطـه آزمونهـا بایـد بروزرسـانی گـردد و بایـد‬
‫آزمونهـای جدیـدی جایگزین شـود که تـوان ردیابی موادی‬
‫‪-4‬افزایش میزان دقت و صحت آزمونهای موردنظر‬ ‫را داشـته باشـند کـه قـدرت مانـدگاری بیشـتری در شـیر‬
‫‪-5‬کاهـش میـزان تقلبـات به دلیل سـرعت و دقـت ردیابی‬ ‫داشـته در نتیجـه فرصـت کافی بـرای آزمـون وردیابی مواد‬

‫آ نها‬ ‫حاصـل از واکنـش هـای شـیمیایی موجـود باشـد‪.‬‬
‫‪ -6‬کاهـش تعـداد پرسـنل مشـغول در واحدهـای نمونـه‬
‫بحـث تقلبات شـیر همیشـه یکـی ازدغدغـه های سـازمان‬
‫گیـری و آزمایشـگاهی‬ ‫هـای نظارتـی بـوده و متاسـفانه در سـالهای اخیـر بـه‬
‫‪-7‬افزایش قدرت نظارت سازمان های نظارتی وبازرسی‬ ‫علـت افزایـش قیمـت لبنیـات ‪ ،‬اسـتفاده از شـیرخام سـنتی‬
‫‪-8‬افزایـش قـدرت اعمال قوانیـن حاکمیتی وبرخـورد قاطع‬ ‫و محصـولات ان چندیـن برابـر شـده اسـت وایـن امـر‬
‫بـا متخلفیـن بـه دلیـل افزایـش قـدرت تشـخیص مـوارد‬ ‫مسـئولیت سـازمان هـای نظارتـی را چندیـن برابـر می کند‬

‫تخلف‬ ‫در بحـث شـیر چندیـن مشـکل وجـود دارد‪:‬‬
‫‪-9‬افزایـش ضریـب اطمینـان افـراد جامعه به سـازمان های‬
‫‪-1‬عـدم نظـارت کافی بر شـیر دامداران ومراکـز جمع آوری‬
‫نظارتـی در بحث شـیر وفـرآورده های آن‬ ‫شیر‬
‫‪-10‬افزایـش امنیـت بهداشـتی جامعـه واطمینـان خاطـر‬
‫‪-2‬عـدم دسترسـی همه افـراد جامعه به فر آورده های شـیر‬
‫مصـرف کننـدگان از مصـرف بهداشـت لبنیـات‬ ‫با قیمت مناسـب‬
‫‪ -11‬کاهـش اثـرات مضـر مصرف شـیر حـاوی تقلبـات در‬
‫‪-3‬عدم وجود هماهنگی بین سازمان های نظارتی‬
‫مصـرف کننـدگان و بالطبـع آن کاهـش هزینـه درماان‬
‫‪-12‬در نهایـت از نظـر اقتصادی باعث کاهـش مصرف مواد‬ ‫‪-4‬عـدم وجـود قوانیـن صریـح قضایـی در برخـورد بـا‬
‫متخلفیـن افزایـش بـی رویـه قیمـت فـرآورده هـای شـیر‬
‫وپرسـنل می شود‪.‬‬
‫ایـن طـرح از نظراقتصـادی مزایـای بسـیاری دارد‪.‬سـالیانه‬ ‫افزایش میزان تقلبات در شیر‬
‫مبالـغ هنگفتی صرف کنترل و شناسـایی موارد تقلبات شـیر‬
‫در سـطح کشـور مـی گردد‪.‬هزینه های پرسـنل بخش های‬ ‫مشـگل اصلـی در مـورد آزمون هـای تقلبات شـیری که در‬
‫دولتـی وخصوصی (بخـش نمونـه گیری‪،‬آزمایشـگاه)‪،‬هزینه‬ ‫آزمایشـگاه هـای سـازمان دامپزشـکی انجـام می شـود این‬
‫هـای خریـد مـواد وتجهیـزات‪ ،‬هزینه هـای نظـارت‪ ،‬هزینه‬ ‫اسـت کـه مـوادی کـه در آزمـون هـای شـیر ردیابـی می‬
‫هـای تکـرار آزمونهـا‪ ،‬هزینه هـای امور نظارتـی و دادگاهی‬ ‫شـود پایـداری کمـی در داخـل شـیر دارنـد و گاهـی نیـاز‬
‫و‪..‬کـه مـی تـوان این هزینـه ها رابه نسـبت زیـادی کاهش‬ ‫بـه اسـتفاده از آزمـون هـای دقیـق تـر وکاربـرد تجهیـزات‬
‫داد‪ .‬وقتـی مـااز آزمـون های دقیق تـر اسـتفاده کنیم باعث‬
‫مـی شـود ازتکـرار آزمـون هـا جلوگیـری شـود ودر نتیجـه‬
‫مـواد کمـی مصـرف شـود میـزان اسـتهلاک وخرابـی و در‬

‫‪39‬‬

‫نهایـت هزینـه نگهـداری تجهیـزات کاهـش مـی یابـد‪ .‬بـا دقیـق تر شـدن آزمـون ها کنتـرل نمونـه هـای شـیر در دامداریها‬
‫وسـکو هـای جمـع آوری شـیرنیز دقیـق تر می شـود‪ .‬وقتی نظارت بیشـتر شـود سـطح تقلبـات کاهـش یافته در نتیجـه میزان‬
‫وتعـداد آزمونهـا کـم شـده و بـه پرسـنل کمتـری در بخـش نظارتی و آزمایشـگاهی لازم مـی باشـد‪ .‬از طرفی با کاهـش میزان‬
‫تقلبـات ‪،‬آلودگـی شـیر بـه موادشـیمیایی کم شـده ودرنتیجه افـراد کمتر دچار عارضـه های ناشـی از تقلبات شـده وکمتر هزینه‬
‫درمانـی پرداخـت مـی کننـد‪ .‬ضمنا وقتی سـطح تقلبـات در جامعه کاهش یابـد هزینه های نظارتـی نیزکاهش مـی یابد ومیزان‬
‫تخلفـات کمتـر شـده و پرونـده هـای کمتـری بـه مراکـز قضایی ارجـاع داده می شـود در نتیجـه هزینه هـا در این قسـمت نیز‬

‫کاهـش مـی یابد‪.‬‬
‫اجـرای ایـن ایـده هزینـه مضاعـف نیـاز نـدارد از محـل بودجـه ای که بـرای اجـرای پایش سـالانه شـیر در هر اسـتان در نظر‬

‫گرفتـه شـده اسـت مـی تـوان آن را اجـرا کـرد چـون اجرای ایـن طرح خـود باعـث کاهش هزینـه ها خواهد شـد‪.‬‬

‫‪40‬‬

41

‫جلوگیـری از بـروز همـه گیـری هـاری در سـ ‌گها‪،‬‬ ‫واکسن های هاری‬
‫پوشــش ‪70‬درصــدی واکسیناســیون جمعیــت‬ ‫دکتــر ســید مصطفــی عزیزیــان‬
‫ســگ‌های آزاد(محلــی‪ ،‬ولگــرد و وحشــی) ضــروری‬ ‫کارشـناس ارشـد دفتـر بهداشـت و‬

‫اســت‪.‬‬ ‫مدیریــت بیمــاری هــای دامــی‬
‫بـر اسـاس مـدارک موجـود اومنـو و دوی نخسـتین‬
‫ایمـن سـازی موفقیـت آمیـز سـگ را در سـال ‪1921‬‬ ‫پست الکترونیک ‪[email protected]:‬‬
‫گــزارش کردند‪(.‬اســتیل‪ ،‬ترجمــه ذوقــی‪ ،1376 ،‬ص‬
‫آن چـه هراسـناک و کشـنده بـودن بیمـاری هـاری‬
‫‪)105‬‬ ‫را تــا حــدودی از خاطر‌ههــا محوکــرد ایمنــی ناشــی‬
‫واکسیناســیون ســگ وگربــه امــری بســیار حیاتــی‬ ‫از کاربــرد درســت واکســن بــوده اســت‪ .‬پاســتور بــا‬
‫بـوده زیـرا ایـن حیوان‌هـای ایمـن‪ ،‬بـه مثابـ ‌ه سـد‬ ‫کارهـای خـود در امـر درمـان و پیشـگیری از هـاری‬
‫محافظــی بیــن انســان و حیا ‌توحــش هــار قــرار‬ ‫پیشــگام پیشــرف ‌تهای بــزرگ و غیــر منتظــره‌ای‬
‫در ایـن عرصـه شـد و از ایـن رهگـذر نـام خـود را‬
‫م ‌یگیرند‪(.‬دلیــپ‪ ،۲۰۰۹ ،‬ص ‪)۶۵‬‬ ‫جاودانــه کــرد‪ .‬ویــروس هــاری بــه شــدت ایمنــی‬
‫ارزیابی‌هــای نظــری انجــام شــده در خصــوص‬ ‫زاســت و واکســ ‌نهای ویــروس غیرفعــال بــرای‬
‫درصــد پوشــش ایمنــی‪ ،‬بیانگــر ایــن نکتــه اســت‬ ‫انسـان و ویـروس زنـده تخفیـف حـدت یافتـه بـرای‬
‫کــه ســطوح ایمنــی گلــه ‪ 39‬و ‪ 57‬درصــد بــا بــازه‬ ‫حیا ‌توحـش در برخـی کشـورها بـه منظـور کنتـرل‬
‫اطمینــان ‪95‬درصــد از ‪ 55‬تــا ‪ 71‬درصــد ممکــن‬
‫اســت در پایــان دادن بــه انتقــال اپیدمــی هــاری‬ ‫بیمــاری هــاری اســتفاده می‌شــوند‪.‬‬
‫واکسـن کـه همـان ویـروس تخفیـف حـدت یافتـه‬
‫کفایــت کنــد‪ (.‬جکســون‪ ،2007 ،‬ص ‪)17‬‬ ‫اســت بــر خــاف ویــروس حــدت دار هــاری‪ ،‬بــه‬
‫پاسـتور توانسـت نشـان دهـد کـه بـزاق تنهـا منبـع‬ ‫محـض ورود بـه دسـتگاه عصبـی مرکـزی حیـوان‪،‬‬
‫ویــروس نیســت وبافــت عصبــی حیــوان هــار را‬ ‫باعـث تحریـک دسـتگاه ایمنـی و القـاء پاسـخ کارآمد‬
‫نیــز م ‌یتــوان بــرای انتقــال بیمــاری بــه کار بــرد‪.‬‬ ‫و قــوی در برابــر ویــروس می‌شــود‪ .‬البتــه کارائــی‬
‫پاســتور نخســتین کســی بــود کــه بــا بررســ ‌یها و‬ ‫واکسـن بـه نحـوه درسـت نگهـداری و مصـرف آن‬
‫اقدا ‌مهـای خـود موفـق بـه تولیـد واکسـن بـر ضـد‬ ‫در گونـه هـدف بسـتگی دارد‪ .‬بـرای کسـب نتیجـه‬
‫مطلـوب از واکسیناسـیون‪ ،‬رعایـت الزا ‌مهـای تعییـن‬
‫بیمــاری هــاری شــد‪.‬‬ ‫شـده از سـوی سـازندگان واکسـن بسـیار ضـروری‬
‫پاســتور بــا تزریــق مغــز ســگ مبتــا بــه هــاری‬
‫بــه خرگــوش و مشــاهده نشــان ‌یهای بیمــاری در‬ ‫اسـت‪.‬‬
‫خرگــوش و تکــرار ایــن عمــل بــه تعــداد ‪100‬بــار‬ ‫امــروزه واکســ ‌نهای گوناگونــی بــرای پیشــگیری از‬
‫موفـق شـد ویـروس ثابـت شـده‌ای را تهیـه کنـد که‬ ‫بیمــاری هــاری در دام‌هــا و حیا ‌توحــش ســاخته و‬
‫در عیـن حـال کـه بیمـاری زا بـود ولـی دوره نهفتگی‬ ‫مصــرف م ‌یشــود‪ .‬ایــن واکســ ‌نها در شــکل‌های‬
‫ثابتـی داشـت‪ .‬پاسـتور بـرای سـاخت واکسـن‪ ،‬نخـاع‬ ‫زنـده تخفیـف حـدت یافتـه‪ ،‬غیـر فعـال یـا کشـته‬
‫خرگوشـی کـه در اثـر بیمـاری تلـف شـده بـود را در‬ ‫شـده‪ ،‬تزریقـی‪ ،‬خوراکـی‪ ،‬نوترکیـب‪ ،‬اسـید نوکلئیـک‬
‫معــرض هــوا خشــک کــرد تــا حــدت ویــروس بــه‬ ‫و همچنیــن واکســ ‌نهای ســاخته شــده بــا کاربــرد‬

‫آهسـتگی از بیـن رفـت‪.‬‬ ‫ژنتیــک معکــوس تولیــد م ‌یشــوند‪.‬‬
‫روش کار پاســتور بــرای ســاخت واکســن بــه ایــن‬ ‫تأثیر واکسن هاری و درمان‬
‫صـورت بـود کـه نخسـتین نخـاع از خرگـوش تلـف‬
‫شــده در اثــر بیمــاری هــاری را بــه مــدت ‪ 14‬روز‬ ‫بررســ ‌یهای علمــی نشــان داده اســت کــه بــرای‬
‫خشـک کـرد ‪ ،‬سـپس دومیـن نخـاع را بـه مـدت ‪12‬‬

‫‪42‬‬

‫بــه ویــژه واکســن‌های غیرفعــال شــده پــس از‬ ‫روز خشـک کـرد و بـه همیـن ترتیـب بـا گذشـت‬
‫مواجهــه دام بــا حیــوان هــار اســت‪.‬‬ ‫زمـان‪ ،‬مـدت زمـان خشـک کـردن را کمتـر کـرد‪.‬‬
‫واکسیناسیون هاری‬ ‫نهمیــن نخــاع را تنهــا یــک روز خشــک کــرد‪.‬‬
‫پاسـتور در ایـن خصـوص نوشـت‪ :‬اگـر نخـاع حیـوان‬
‫اگرچــه پاســتور احتمــال ایمــن کــردن ســ ‌گها‬ ‫هــار دور از هــوا و بــا وجــود گاز اســید کربنیــک و‬
‫را بیــن ســا ‌لهای ‪ 1884‬و ‪ 1885‬میــادی نشــان‬ ‫بـه دور از رطوبـت نگهـداری شـود‪ ،‬حـدت بیمـاری‬
‫داد ولــی ایــن امــر تنهــا در ســا ‌لهای دهــه ‪1920‬‬ ‫بـدون هیـچ تغییـری در شـدت هـار بودنـش حفـظ‬
‫میــادی بــود کــه واکسیناســیون دا ‌مهــای اهلــی‬
‫م ‌یشود‪(.‬جکســون‪ ،2007 ،‬ص‪)16‬‬
‫عملــی شد‪(.‬پاســتورت‪ ،1997 ،‬ص ‪)619‬‬ ‫ســگ‌هایی کــه پاســتور بــرای نخســتین بــار‬
‫واکســ ‌نهای هــاری مــورد اســتفاده در حیوا ‌نهــا‬ ‫واکســن هــاری تهیــه شــده را از راه تزریــق زیــر‬
‫مشــابه واکســ ‌نهایی بــوده کــه در پیشــگیری از‬ ‫پوسـت ناحیـه شـکم بـه مـدت ‪ ۱۲‬روز بـر روی آن‌ها‬
‫امتحـان کـرد‪ ،‬بـه تزریـق سـویه وحشـی ویـروس‬
‫هــاری در انســان مصــرف م ‌یشــوند‪.‬‬ ‫هــاری حتــی در مغــز هــم مقاومــت نشــان دادنــد‪.‬‬
‫انواع واکسن‬ ‫پاسـتور بـه طـور ابتـکاری واکسـن غیرفعـال شـده را‬
‫اسـتفاده کـرد‪ .‬واکسـن هـاری تهیـه شـده از بافـت‬
‫از زمانــی کــه پاســتور پژوهــش خــود را در مــورد‬ ‫عصبـی بـه مثابـه‌ اسـاس درمـان هـاری بـرای چنـد‬
‫بیمـاری هـاری آغـاز کـرد بـه ایـن نتیجـه رسـید‬
‫کـه در بیشـتر موردهـا‪ ،‬بـا واکسیناسـیون سـ ‌گها‪،‬‬ ‫دهــه باقــی ماند‪(.‬دلیــپ‪ ،۲۰۰۹ ،‬ص ‪)۶۲‬‬
‫انســان‌ها را م ‌یتــوان در برابــر بیمــاری محافظــت‬ ‫واکســن‌های زیــادی بــرای پیشــگیری از بیمــاری‬
‫هـاری در سـگ و گربـه‪ ،‬پیـش از تمـاس بـا ویروس‬
‫کـرد‪.‬‬ ‫اســتفاده می‌شــود کــه در ادامــه ایــن نوشــتار بــه‬
‫نخســتین واکســن مــورد اســتفاده بــرای‬ ‫تفصیــل در مــورد ایــن واکســن‌ها بحــث خواهــد‬
‫واکسیناســیون انبــوه‪ ،‬نــوع اصــاح شــده واکســن‬
‫ِسـمپل بـود کـه در سـال ‪ 1921‬میـادی در توکیـو‬ ‫شـد‪.‬‬
‫مصــرف شــد‪ .‬در ســال ‪ 1945‬میــادی جانســون‪،‬‬ ‫نحوه تأثیر واکسن هاری‬
‫واکســن کارآمــد تــک واحــدی غیرفعــال شــده بــا‬
‫فنــل را بــرای محافظــت ســگ‌ها اســتفاده کــرد‪.‬‬ ‫نکتــه حائــز اهمیــت ایــن اســت کــه بــا وجــود‬
‫یـک واکسـن ویـروس زنـده اصـاح شـده توسـط‬ ‫تنــوع واریان ‌تهــای ویــروس هــاری‪ ،‬شــواهد‬
‫کوپروسـکی‪ ،‬ابتـدا در جوجـه یـک روزه و سـپس در‬ ‫نشـان دهنـده ایـن مطلـب اسـت کـه واکسـ ‌نهای‬
‫تخـم مـرغ جنیـن دار عرضـه شـد کـه بـه کاهـش‬ ‫رایــج مــورد اســتفاده و همچنیــن واکســ ‌نهای بــه‬
‫بیماری‌زائــی در ســگ‌ها منجــر و همچنیــن ســویه‬ ‫تازگـی سـاخته شـده‪ ،‬قادرنـد حیوا ‌نهـا را در برابـر‬
‫تخفیــف حــدت یافتــه و ایمــن بــرای ســ ‌گها بــا‬ ‫همــه ســوی ‌ههای گوناگــون شناســایی شــده بــا‬
‫نـام فلـوری بـا پاسـاژ کـم( ‪ ) LEP‬در جنیـن یـک‬ ‫پادت ‌نهــای مونوکلونــال محافظــت کنند‪(.‬پلوتکیــن‪،‬‬
‫روزه جوجــه تولیــد شــد‪(.‬پلوتکین‪ ،2004 ،‬ص‪)1030‬‬
‫سـویه فلـوری از نـام فـردی کـه در آمریـکا در اثـر‬ ‫‪ ،2004‬ص‪)۱۰۳۰‬‬
‫بیمـاری هـاری از بیـن رفـت و ویـروس از او جـدا‬ ‫مهــم تریــن تأثیــر واکســن هــاری‪ ،‬القــاء پاســخ‬
‫شــده بــود گرفتــه شــده اســت‪(.‬هربرت‪ ،1974 ،‬ص‬ ‫پادتــن حمایــت کننــده توســط دســتگاه ایمنــی‬
‫اسـت‪ .‬البتـه نکتـه مهمـی کـه بایـد بـه آن اشـاره‬
‫‪)214‬‬ ‫کــرد‪ ،‬کــم اثــر بــودن کاربــرد واکســ ‌نهای دامــی‬
‫بـه طـور معمـول‪ ،‬سـوی ‌ههای تخفیـف حـدت یافتـه‬

‫‪43‬‬

‫مــ ‌یداد‪(.‬آل داود و همــکاران‪ ،1390 ،‬ص ‪)171‬‬ ‫ویـروس هـاری در مقایسـه بـا سـوی ‌ههای کشـته یـا‬
‫سوسپانسـیون ‪20‬درصـدی مغـز حاوی ویـروس هاری‬ ‫تخفیـف حـدت یافتـه ایمنـی بهتـر و بـا دوام تـری‬
‫کشــته شــده بــا فنــل از رایــج تریــن واکســ ‌نهایی‬ ‫ایجــاد م ‌یکننــد‪ .‬نخســتین واکســنی کــه بــه طــور‬
‫بـود کـه در حیوا ‌نهـا مصـرف می‌شـده اسـت‪ .‬ایـن‬ ‫گسـترده اسـتفاده شـده اسـت واکسـن نـوع ‪‬سـمپل‬
‫واکسـن‪ ،‬ابـزار مؤثـری در کنتـرل هـاری بـوده ولـی‬
‫نگرانی‌هایــی مربــوط بــه برخــی محدودیت‌هــا و‬ ‫بـود‪.‬‬
‫مخالف ‌تهــا در مــورد فرآورد‌ههــای ویروســی کشــته‬ ‫در سـا ‌لهای نخسـت سـده بیسـتم میـادی فرمـی‬
‫حـاوی بافـت مغـز در خصـوص ایـن واکسـن وجـود‬ ‫و سـمپل دو نـوآوری در سـاخت واکسـن ارائـه دادنـد‪.‬‬
‫آ ‌نهــا مغــز آلــوده بــه ویــروس هــاری را بــا فنــل‪،‬‬
‫داشـته اسـت‪(.‬فینچر‪ ،2001 ،‬ص ‪6‬چ‪)51‬‬ ‫غیـر فعـال کـرده و سـپس بـا همـان عیـار و قـدرت‬
‫از دیگـر واکسـ ‌نهای مـورد اسـتفاده‪ ،‬واکسـن سـاخته‬ ‫بـرای همـه تزری ‌قهـا اسـتفاده کردند‪(.‬دلیـپ ‪،2009 ،‬‬
‫شـده از سـویه فلـوری ویـروس هـاری بـوده اسـت‬
‫کـه بـا پاسـاژ پیاپـی داخـل مغـزی در جنیـن جوجـه‬ ‫ص ‪)62‬‬
‫یـک روزه‪ ،‬ثابـت شـد و سـپس بـا پاسـا‌ژهای پیاپـی‬ ‫فرمـی و سـمپل ویـروس هـاری سـویه اصلی پاسـتور‬
‫تخفیــف حــدت یافــت‪ .‬واکســن حــاوی ویــروس‬ ‫را در مغــز گوســفند خیلــی جــوان تزریــق کــرده و‬
‫فلـوری بـا پاسـاژ زیـاد (‪ ) HEP‬بـرای ایمـن کـردن‬ ‫ســپس حیــوان را در زمــان شــروع نشــان ‌یهای‬
‫درمانگاهـی هـاری معـدوم کردنـد‪ .‬پـس از آن‪ ،‬مغـز‬
‫گاو بــه کار می‌رفــت‪.‬‬ ‫حیــوان را هموژنیــزه کــرده و بــا فنــل‪ ،‬غیــر فعــال‬
‫از نارســائ ‌یهای واکســن‌های کشــته یــا غیــر فعــال‬ ‫م ‌یکردنـد‪ .‬بـرای جداکـردن ذرات بـزرگ‪ ،‬محلـول را‬
‫شــده‪ ،‬کوتــاه بــودن دوره ایمنــی و ایجــاد آبســه در‬ ‫صـاف نمـوده و سـپس وارد ویـال م ‌یکردنـد‪ .‬یکـی‬
‫محــل تزریــق واکســن اســت‪ .‬همچنیــن‪ ،‬ایجــاد‬ ‫از دشــواری‌های اســتفاده از ایــن واکســن‪ ،‬وجــود‬
‫حساســیت از جــدی تریــن عارضه‌هــای جانبــی‬ ‫میلیــن در واکســن بــود کــه باعــث عارضه‌هــای‬
‫اسـتفاده از ایـن واکسـن‌ها بـوده کـه بـا فلـج جزئـی‬ ‫جانبــی می‌شــد‪ .‬میلیــن مــاده‌ای اســت کــه روی‬
‫یــا کامــل در انســان‪ ،‬ســگ و گاو دیــده شــده اســت‪.‬‬ ‫ســلو ‌لهای عصبــی را پوشــانده و قــادر اســت‬
‫واکن ‌شهــای شــدیدی را باعــث شــود‪ .‬مهــم تریــن‬
‫واکس ‌نهای نسل اول‬ ‫عارضــه جانبــی کــه خطرنــاک بــوده انســفالومیلیت‬

‫نخســتین واکســ ‌نها از ویــروس رشــد یافتــه در‬ ‫همــراه بــا تغییرهــای رفتــاری و فلجــی اســت‪.‬‬
‫بافــت عصبــی تهیــه شــده و ســپس در جنیــن‬ ‫چندیــن واکســن غیرفعــال هــاری بــرای حیوا ‌نهــا‬
‫پرنــدگان کشــت داده شــدند‪ .‬ویــروس واکســن بــا‬ ‫از مغـز مـوش تـازه بـه دنیـا آمـده یـا از ویـروس بـا‬
‫پاســاژ کــم و بــه طــور تقریــب بــا ‪ 50‬پاســاژ پــی‬ ‫منشـاء کشـت بافـت در دهـه ‪ 1980‬میـادی تولیـد‬
‫در پـی در جنیـن جوجـه در تخـم مـرغ(‪ )LEP‬تولیـد‬
‫شــد‪ .‬بــا ایــن پاســاژها ویــروس ویژگــی احشــاء‬ ‫و عرضـه شـد‪.‬‬
‫دوســتی(‪ ) Viscerotropic‬خــودرا از دســت داده‬ ‫در تهیـه ایـن گونـه واکس ‌نها(واکسـن‌های غیرفعـال‬
‫ولـی برخـی ویژگ ‌یهـای عصـب دوسـتی اش باقـی‬ ‫شـده) از تمـام پیکـره ویـروس کشـته شـده و اجـزائ‬
‫محیـط کشـت ویـروس اسـتفاده می‌شـود و دسـتگاه‬
‫می‌ماند‪(.‬گرینــه‪ ،2012 ،‬ص‪)191‬‬ ‫ایمنـی بالطبـع بـر ضـد تمـام آنتـی ژ ‌نهـای پیکـره‬
‫در سـال ‪ 1927‬میـادی در نخسـتین کنفرانـس بیـن‬ ‫ویــروس و مــواد غیــر ضــروری موجــود در کشــت‬
‫المللـی هـاری توصیـه شـد کـه ویـروس ثابـت شـده‬ ‫ماننــد میلیــن موجــود در واکســن واکنــش نشــان‬
‫پاســتور کــه بــرای ســاخت واکســ ‌نهای هــاری‬

‫‪44‬‬

‫دارنــد دارای ارزش کــم و یــا فاقــد ارزش‌انــد‪ .‬بــه‬ ‫در ســگ بــه کار مــ ‌یرود‪ ،‬بــه طــور کامــل غیــر‬
‫طـوری کـه مواجهـه بـا ویـروس هـاری بـه شـکلی‬ ‫فعـال شـده یـا تخفیـف حـدت یابـد تـا ایـن کـه‬
‫بــوده کــه حیــوان در مــدت ‪ 30‬روز تلــف خواهــد‬ ‫واکســن‌های زیــر پوســتی یــا داخــل عضلانــی‬
‫شــد‪ .‬واکســ ‌نهای ویروســی کشــته تنهــا هنگامــی‬ ‫ســاخته شــده از ایــن ویــروس هیــچ بیمــاری‌ای را‬
‫کــه تمــاس نــه کمتــر از ‪ 20‬روز و ترجیحــا ‪ 30‬روز‬ ‫در ســگ‌های زیــر پوشــش واکســن قــرار گرفتــه‬
‫پیـش از مواجهـه صـورت گرفتـه باشـد‪ ،‬زمانـی کـه‬
‫لازم اسـت سـلو ‌لهای ایمنـی پادتـن کافـی تولیـد‬ ‫ایجــاد نکنند‪(.‬جکســون‪ ،2007 ،‬ص ‪)518‬‬
‫بــرای د‌ههــا ســال واکســن‌های مــورد اســتفاده‬
‫کنند‪(.‬اســتیل‪ ،‬ترجمــه ذوقــی‪ ،1376 ،‬ص ‪)105‬‬ ‫بیمــاری هــاری‪ ،‬واکســن‌های بــا منشــاء بافــت‬
‫واکســ ‌نهای غیرفعــال شــده از واکســن‌های‬ ‫عصبــی بودنــد کــه بــا فنــل غیــر فعــال م ‌یشــده‬
‫تخفیــف حــدت یافتــه ایمــن ترنــد زیــرا بــه هیــچ‬ ‫و بــه طــور گســترده و انبــوه در برنامه‌هــای‬
‫وجـه ویـروس قـادر بـه تکثیـر نبـوده و در حیوانـی‬ ‫ایمــن ســازی حیوا ‌نهــا اســتفاده می‌شــدند‪ .‬ایــن‬
‫کــه واکســن تزریــق شــده اســت خطــر برگشــت‬ ‫واکســن‌ها از مغــز مــوش شــیرخوار یــا مغــز بــره‬
‫واکســن بــه ســویه حــاد وجــود نــدارد‪ .‬از ســوی‬ ‫آلـوده شـده بـه ویـروس هـاری تهیـه می‌شـدند‪ .‬در‬
‫دیگـر‪ ،‬پاسـخ ایمنـی واکسـ ‌نهای غیرفعـال شـده‪،‬‬ ‫گذشـته‪ ،‬واکسـ ‌نهای تهیـه شـده از بافـت عصبـی‬
‫بـه ویـژه ایمنـی بـا واسـطه سـلولی ضعیـف بـوده و‬ ‫اغلــب پــس از واکسیناســیون واکنش‌هایــی را در‬
‫بـه همیـن علـت ایـن واکسـن‌ها را بـا یـاور قـوی‬ ‫دســتگاه عصبــی حیــوان ایجــاد م ‌یکردنــد کــه در‬
‫تزریـق می‌کننـد‪ .‬همچنیـن بـرای ایمنـی دراز مـدت‬ ‫پــاره‌ایموردهــابــهمــرگحیــوانمنتهــیم ‌یشــد‪.‬‬
‫بـه منظـور تولیـد واکسـن غیـر فعـال شـده مؤثـر‬
‫بـه تزریـق واکسـن یـادآور نیـاز اسـت‪.‬‬ ‫هـاری‪ ،‬بایـد غلظـت زیـاد ویـروس تهیـه شـود کـه‬
‫واکســن تزریقــی غیــر فعــال کشــت‬ ‫ایــن امــر در آغــاز بــا رشــد و تکثیــر در دســتگاه‬
‫عصبــی مــوش شــیرخوار انجــام م ‌یشــد‪ .‬دلیــل‬
‫ســلولی‬ ‫انتخــاب مو ‌شهــای نــوزاد ایــن بــوده کــه ایــن‬
‫مو ‌شهــا فاقــد میلیــن آنتــی ژنی‌انــد کــه باعــث‬
‫بــه طــور تقریبــی واکســ ‌نهای هــاری دا ‌مهــای‬ ‫انسـفالومیلیت آلرژیـک ناشـی از تزریـق واکسـن‌های‬
‫اهلــی‪ ،‬از نــوع واکســ ‌نهای غیرفعــال کشــت‬ ‫بــا منشــاء بافــت عصبــی اولیــه م ‌یشــد‪(.‬گرینه‪،‬‬
‫ســلول ‌یاند‪ .‬در گاو‪ ،‬پادتــن خنثــی کننــده یــک مــاه‬
‫پــس از واکسیناســیون نخســت ظاهــر می‌شــود‪.‬‬ ‫‪ ،2012‬ص‪)191‬‬
‫واکسـن یـادآور یـک سـال بعـد باعـث افزایـش عیار‬ ‫پیشــرفت مهــم در توســعه واکســن‌های غیرفعــال‬
‫پادتــن شــده کــه تــا یــک ســال پــس از واکســن‬ ‫شــده هــاری‪ ،‬ســاخت واکســن‌هایی اســت کــه از‬
‫یــادآور قابــل ردیابــی اســت‪ .‬واکســن غیرفعــال بــا‬ ‫ایمنـی زایـی مطلوبـی برخـوردار بـوده و واکنش‌های‬
‫یــاور هیدروکســید آلومینیــم و اتیلــن آمیــن در گاو‬ ‫آلرژیــک کــم تــری ایجــاد م ‌یکردنــد‪ .‬ایــن مهــم‬
‫تــا ‪ 3‬ســال ایمنــی م ‌یدهد‪(.‬رادوســتیس‪،2007 ،‬‬ ‫بــا تولیــد واکســ ‌نهای کشــت ســلولی کــه میــزان‬
‫زیادتــری ویــروس تولیــد م ‌یکننــد‪ ،‬بــه دســت آمــد‪.‬‬
‫ص ‪)1 3 9 2‬‬ ‫از معایــب ایــن نــوع واکســن‌ها(غیر فعــال شــده‬
‫ویـروس هـاری را می‌تـوان بـا عام ‌لهـای فیزیکـی‬ ‫یــا کشــته)‪ ،‬زمانــی اســت کــه پــس از تمــاس‬
‫(حــرارت یــا اشــعه ماورابنفــش) یــا عامل‌هــای‬ ‫بــا حیــوان هــار تزریــق م ‌یشــوند و بــه جــز در‬
‫شـیمیایی (فنـل‪ِ ،‬اتـر‪ ،‬بتـا‪ -‬پروپیولاکتـون‪ ،‬تـری ان‬ ‫حیواناتــی کــه دوره انکوباســیون(نهفتگی) طولانــی‬
‫بوتیـل فسـفات‪ ،‬اتیلـن آمیـن یـا اسـید کربولیـک) یا‬
‫ترکیبـی از هـر دو عامـل غیرفعـال کرد‪(.‬جکسـون‪،‬‬

‫‪ ،۲۰۰۷‬ص ‪)521‬‬

‫‪45‬‬