UITGAVE 2023 MBO Entree-2 Naam: .........................................................................................................................................................................................................................................................................
MBO ENTREE-2 STUDIEJAAR 2023 2024 Merijn Brada Linda Groot Daan van Midde Raymon Raaphorst George Rinkel Jenny Schings Pieter Schouten Judith Tadema Rick van Midde Karin Peusens
Colofon Speciale dank voor inhoudelijke adviezen Het Voedingscentrum Jasper van den Broeke Mahan Shoker Patricia van Rijswijk Rutgers Samir El Hadaoui Speciale dank aan de docenten die commentaar hebben geleverd Adeel Khan Ilco Tuit Liza de Jong May-La Kuijpers Omid Anwari Speciale dank aan alle studenten die commentaar hebben geleverd Ontwerp omslag en binnenwerk Studio Nico Swanink, Haarlem Vormgeving binnenwerk Crius Group, Hulshout Infographics en statistisch beeldwerk Marc Kolle Marjolein Luiken Taalredactie Corrie Roosjen Marrit Sybrandy Beeldredactie Joke van der Wijk Thema’s Burgerschap voor MBO Entree-2 ISBN 978-90-8674-548-7 © 2023, Uitgeverij Essener BV, Wormerveer Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, digitale verwerking of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Essener is onderdeel van uitgeverij Malmberg. Foto- en beeldverantwoording Albin Olsson Anastasia Gepp via Pixabay ANP Foto Coosje Froentjes Echt voor Barendrecht EPA Gilde Opleidingen Fotopersbureau Armino Hanenberg Materieel iStock Ivo van der Bent Komuitjeschuld.nl Landelijk Knooppunt Huwelijksdwang en Achterlating Loesje Marcel Bamberg Marcel van den Bergh Miryam Mejhed Mouhanad Salha Nationaal Archief Nationale Beeldbank NOS Jeugdjournaal Nuffic.nl Peter de Wit Priscilla Piek PSV Redbrickmedia Rijksoverheid RVD - Mischa Schoemaker Shutterstock SIRE Stedelijk museum Schiedam Thenorthalliance.com Veilig Thuis Voedingscentrum Uitgeverij Essener heeft zijn uiterste best gedaan om bronnen en rechthebbenden van beeldmateriaal dat in deze uitgave te zien is, te achterhalen. Wanneer desondanks beeldmateriaal wordt getoond waarvan u (mede)rechthebbende bent en voor het gebruik waarvan u niet als bron of rechthebbende wordt genoemd, ofwel voor het gebruik waarvan u geen toestemming hebt verleend, kunt u contact opnemen met de uitgeverij. De foto’s getoond in deze uitgave hebben niet noodzakelijkerwijs een rechtstreeks verband met de bijbehorende teksten. Verantwoording tekstbronnen Sommige bronnen in deze uitgave bevatten niet de volledige tekst van de oorspronkelijke bron vanwege de beschikbare ruimte en/of zijn vanwege de context in enige mate geredigeerd.
Voorwoord Voor je ligt het leer-werkboek fi ema’s Burgerschap. De methode is bedoeld voor de entreeopleidingen en niveau 2 van het mbo. Maar deze is ook goed te gebruiken in het voortgezet speciaal onderwijs en op praktijkscholen. De methode bestaat uit twaalf thema’s. Alle thema’s hebben te maken met ‘meedoen’ in de samenleving. Ga jij stemmen? Kom je weleens in actie? Waarom doe je dat wel of niet? Kun jij nepnieuws herkennen? Herhaal je zomaar wat anderen zeggen of denk je ook zelf na? Kun je voor jezelf opkomen? Weet je waar je recht op hebt of waar je terecht kunt voor advies? En doe je ook iets met die kennis? Opbouw van een thema Ieder thema begint met een casus. Daarna volgen elke keer drie lessen. Eerst een stukje theorie en dan opdrachten. Handig is dat je je antwoorden direct in je boek kunt schrijven. Elk thema eindig met een opdracht voor je portfolio, een puzzel en een woordenlijst. Eisen aan burgerschap Burgerschap is verplicht voor alle mbo-opleidingen. Je moet aan het eind van je opleiding kunnen laten zien wat je hebt gedaan. Met de portfolio-opdrachten aan het eind van elk thema heb je dat bewijs. Inloggen op de digitale leeromgeving Bij deze methode hoort een digitale leeromgeving. Hier kun je de thema’s online lezen. Je kunt ook alle opdrachten maken en ze meteen zelf nakijken. Je docent legt uit hoe je toegang tot de digitale leeromgeving krijgt. We wensen je veel plezier en succes. De schrijvers Thema’s Burgerschap heeft een geheel vernieuwde online leeromgeving. Op dit nieuwe platform vind je alles wat je nodig hebt voor je lessen burgerschap: theorie, vragen en opdrachten. Je kunt je voortgang bijhouden en je voorbereiden op een toets met de handige fl itskaarten. Zo kun je overal werken, ook zonder boek. Vraag jouw docent hoe je kunt inloggen in de online leeromgeving.
Wat is burgerschap? Een burger is een inwoner van een land of een gemeente. Je hebt als burger van Nederland rechten en plichten. Je hebt bijvoorbeeld het recht om je mening te geven op sociale media. En je hebt de plicht om belasting te betalen. Je leeft samen met meer dan 17 miljoen andere mensen. Op school, op je werk, in de winkel of online heb je altijd met anderen te maken. En al die mensen zijn verschillend. Soms hebben ze ook heel andere ideeën en gewoontes dan jij. Kennis Als je met zoveel mensen samen in één land leeft, heb je afspraken nodig. Als burger moet je bijvoorbeeld kennis hebben van regels. Zo weet je wat niet mag, maar ook welke regels jou beschermen. Denk aan regels over veiligheid op je werk of regels over je rechten als je iets koopt. De politiek maakt die regels en elke burger kan daar invloed op hebben. Het is dus handig als je weet hoe je kunt meedoen in een democratische samenleving. Vaardigheden Maar dat is niet alles. Je kunt pas echt meedoen in de samenleving als je ook de juiste vaardigheden hebt. Denk aan nepnieuws herkennen en je kunnen verplaatsen in de situatie van een ander. Of samen een oplossing zoeken terwijl je fl ink van mening verschilt. Allemaal belangrijke vaardigheden. Houding Naast kennis en vaardigheden is ook je houding belangrijk. Je houding heeft te maken met hoe je tegen dingen aankijkt. Want je kunt wel van alles leren, maar wil je er ook iets mee doen? Wil jij bijvoorbeeld stemmen of wil je wel luisteren naar de mening van iemand anders? In dit boek leer je van alles over burgerschap. Burgerschap helpt je om je weg te vinden in de samenleving. Maar we willen je ook aan het denken zetten. Wat wil jij, wat doe jij en wat kun jij doen voor de samenleving? En waarom doe je dat wel of niet?
Wat moet je weten voordat je begint? In de thema’s kom je ook schoolwoorden tegen. Om zeker te weten dat je ze ook snapt, staan ze hier onder elkaar. Casus De casus(video) is een fi lmpje aan het begin van een thema. De casus geeft een voorbeeld van waar het thema over gaat. Als je de video bekeken hebt, krijg je er een vraag over. Dit is Eden, iemand die regelmatig een uitspraak doet, waar jij op mag reageren. Opdracht 1 De eerste opdracht na een lestekst ziet er altijd hetzelfde uit. Lees lestekst 1 - Nieuws. a Zet een streep onder de woorden die je niet kent. b Zoek de onderstreepte woorden op in een woordenboek. c Schrijf de betekenis bij je aantekeningen aan het eind van dit thema. Kruisjes zetten Je tekent dan een X in het juiste hokje. Bijvoorbeeld: X Omcirkelen Zet een rondje om het juiste woord. Bijvoorbeeld: Nepnieuws Antwoord uitleggen Als er staat ‘Leg je antwoord uit’, mag je niet alleen met ‘ja’ of ‘nee’ antwoorden. QR-code Een QR-code is een manier om naar een website te gaan. Je scant de QR-code met je telefoon. Infographic Een infographic is een tekening met informatie. Bron Een bron is een tekst of een fi lmpje met informatie. Portfolio-opdracht Een portfolio is een map. Dat kan een ‘echte’ map zijn, maar meestal is het een digitale map. Daar bewaar je de producten die je maakt bij de laatste opdracht van een thema. Met het portfolio kun je laten zien dat je de opdrachten hebt uitgevoerd. Woordpuzzel De woordpuzzel is een denkspel waarmee je de belangrijkste woorden van het thema herhaalt. Woordenlijst De woordenlijst is een overzicht van de belangrijkste begrippen van het thema. Aantekeningen Dit is de laatste bladzijde van een thema. Hier kun je de woorden opschrijven die je nog niet kent.
Inhoud Digitaal burgerschap 1 Nieuwsgierig 10 2 Digitaal samenleven 30 Sociaal-maatschappelijke dimensie 3 Verschillen 52 4 Single of samen? 72 Politiek-juridische dimensie 5 Politiek 94 6 Nederland en de wereld 114 7 Recht 134 Vitaal burgerschap 8 Eten en bewegen 156 9 Lekker in je vel 176 10 Seks 196 Economische dimensie 11 Werk 218 12 Jij als consument 238 Spread: Wereldgodsdiensten 258 Spread: De Tweede Kamer 260 Spread: Rechten in het recht 262 Spread: Drugs 264 Spread: Van wieg tot graf 266 Index 268
8
Digitaal burgerschap 1 Nieuwsgierig 10 2 Digitaal samenleven 30
10 1 Nieuwsgierig CASUS Echt of nep? In de video roepen veel mensen: ‘Echt?’ Zelfs een papegaai roept het. De mensen kijken op een telefoon of een tablet. Ze zijn nieuwsgierig, maar ook kritisch. Kritisch wil zeggen dat je niet zomaar alles gelooft. Ze vragen: ‘Echt?’, ‘Klopt dat wel?’ De video is gemaakt door de overheid, het bestuur van Nederland. De overheid vindt het belangrijk dat jij weet dat niet alle berichten waar zijn. Het is nog mooier als je zelf kunt inschatten of een bericht klopt of niet. Vraag je altijd af: is een bericht echt of nep? Als je twijfelt, check dan waar het bericht vandaan komt. Wat doe jij als je denkt dat een bericht nep is? Geef je antwoord en leg dat uit. themasburgerschap.nl/nieuwsgierig
Nieuwsgierig 11 Les 1 Nieuws Je zag in de casus nieuwsgierige mensen, op zoek naar nieuwe informatie. Als die informatie dan ook nog interessant is voor veel mensen, spreek je van nieuws. Nieuws is meestal net gebeurd. Denk aan de onderwerpen bij het NOS Journaal. Daar gaat het bijvoorbeeld over het aantal mensen met corona. Of over een ramp in een ander land. En soms over beroemde mensen. Door het nieuws te volgen kun je over belangrijke dingen meepraten. Nieuws kan ook helpen om beslissingen te nemen. Als je bijvoorbeeld meer weet over politiek, helpt dat als er verkiezingen zijn. Waar komt nieuws vandaan? Nieuws komt van een bron. Dat kan een persoon zijn. Een man vertelt bijvoorbeeld hoe hij overvallen is. Het kan ook een organisatie zijn. Jouw school stuurt bijvoorbeeld een brief dat alle lessen uitvallen. Het nieuws verschijnt in een medium. Bijvoorbeeld op televisie, in een krant of op internet. Voor veel jonge mensen zijn de sociale media een belangrijk medium. Het gaat dan vaak om nieuws, maar lang niet altijd. Nieuwswaarde Een journalist is iemand die nieuws verzamelt. Een journalist werkt bijvoorbeeld voor De Telegraaf of voor RTL Nieuws. Journalisten bepalen welk nieuws jij te lezen of te zien krijgt. Dat doen ze door te bekijken wat de nieuwswaarde is. Ze vragen zich het volgende af: • Hoe bijzonder is het? • Hoeveel mensen vinden dit interessant? • Hoe belangrijk is het? • Zijn er beelden? Let op! Bij de sociale media bepalen de gebruikers meestal zelf de nieuwswaarde. Saïda Maggé presenteert het NOS Journaal. Opdracht 1 Lees lestekst 1 - Nieuws. a Zet een streep onder de woorden die je niet kent. b Zoek de onderstreepte woorden op in een woordenboek. c Schrijf de betekenis bij je aantekeningen aan het eind van dit thema. Opdracht 2 Lees lestekst 1 - Nieuws. Hieronder staan zes zinnen over de lestekst. Zijn die juist of onjuist? Zet een kruisje in de juiste kolom. Juist Onjuist 1. Als je nieuwsgierig bent, wil je graag meer weten. 2. Een bron is de oorsprong van het nieuws. 3. Nieuws is meestal net gebeurd. 4. Soms is er helemaal geen nieuws. 5. Door het nieuws te volgen leer je nieuwe dingen. 6. Een journalist is een medium. X
12 Les 1 - Nieuws Opdracht 3 Niet iedereen vindt nieuws even belangrijk. Hoe zit dat bij jou? Omcirkel WEL of NIET en maak de zin af. a Ik vind het journaal WEL / NIET interessant, want b Ik lees WEL / NIET een krant, want Opdracht 4 a Wie of wat gebruik jij regelmatig als nieuwsbron? Bron Welke dan? Sociale media Andere internetbronnen Televisie Vrienden b Wat is jouw belangrijkste nieuwsbron? c Waarom vind je dat een prettige bron?
Nieuwsgierig 13 Opdracht 5 posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten posts tweets appjes foto’s nieuwsberichten elke dag ... Bron: Wikipedia, rtlnieuws.nl, svdj.nl, marketingfacts.nl, frankwatching.com WHATSAPP 100 miljoen berichten wereldwijd TWITTER 656 miljoen tweets wereldwijd TELEVISIE • Achtuurjournaal NOS 2,8 miljoen kijkers • RTL Nieuws 1 miljoen kijkers PERSBUREAU ANP 250 nieuwsberichten per dag PAPIEREN KRANT 2,8 miljoen abonnees TIKTOK 130 miljoen gebruikers wereldwijd INSTAGRAM 500 miljoen actieve gebruikers wereldwijd Bekijk de infographic. Maak daarna de vragen. a Waar kom je de meeste berichten tegen? Instagram Twitter Persbureau ANP b Hoeveel appjes krijg jij per dag? c Wat betekent ‘2 miljoen papieren kranten’? Er zijn 2 miljoen verschillende soorten kranten. Elke dag worden er 2 miljoen kranten gedrukt. d Waar vind jij het nieuws met de grootste nieuwswaarde? Kies uit SOCIALE MEDIA - TELEVISIE - INTERNET - KRANT en leg je antwoord uit.
14 Les 1 - Nieuws Opdracht 6 Wat weet jij van het nieuws? Scan de QR-code en doe de test. a Hoeveel vragen had je goed? b Denk je dat het goed zou zijn als je het nieuws (meer) gaat volgen? Leg je antwoord uit. Opdracht 7 Lees bron 1 en maak daarna de vragen. ‘Sociale media voelden niet echt’ AMSTERDAM – Nederlandse jongeren besteden steeds meer tijd op sociale media: gemiddeld wel 160 minuten per dag. Ruim een kwart van hen noemt sociale media ook als belangrijkste nieuwsbron. Maar Claudia (22) had er genoeg van. Ze stopte in één keer met al haar sociale-mediakanalen. ‘Ik zette een betere versie van mezelf neer en dat voelde niet echt.’ Bang om iets te missen is ze niet. ‘Ik hoef niet alles te volgen op Instagram of TikTok. Ik volg nu het nieuws via Apple News en houd met vrienden contact via WhatsApp.’ Naar: FunX, Newcom Research ACTUEEL Bron 1 a Wat betekent de zin ‘Ruim een kwart van hen noemt sociale media ook als belangrijkste nieuwsbron’? Leg uit. b Is nieuws via sociale media net zo betrouwbaar als nieuws via een nieuwssite? Waarom wel of niet? c Bekijk jouw schermtijd. Hoeveel uur zit jij op sociale media en op welke? Scan de QR-code als je niet weet hoe je jouw schermtijd kunt zien. d Vind jij dat je te veel op je telefoon kijkt? Zo ja, hoe zou je dat kunnen veranderen?
Nieuwsgierig 15 Opdracht 8 Lees bron 2. Maak daarna de vragen. Als je maar nieuwsgierig bent Leo van de Polder reist de hele wereld over op zoek naar nieuwe dingen voor winkels. Hij is ook praktijkopleider. Leo vertelt: ‘We hebben vakmensen nodig. Vooral mbo’ers, maar dan moeten ze wel nieuwsgierig zijn. In mijn vakgebied moet je altijd speuren naar goede ideeën. Je moet ook veel Engelse vaktaal kennen. Waar je ook gaat werken, het helpt als je nieuwsgierig bent. Want beroepen veranderen snel. Het onderwijs en bedrijven moeten zorgen dat jongeren de nieuwste kennis krijgen. Wie nieuwsgierig is, kan ontzettend veel leren.’ Naar: mbo-today.nl, nuffic.nl a Leo is praktijkopleider. Wat doet een praktijkopleider? b Waarom moet je volgens Leo nieuwsgierig zijn? Opdracht 9 Lees ‘Wist je dat?’ en maak daarna de vragen. Je krijgt berichten via apps, de krant, de televisie, Twitter en nog veel meer media. Deze media moet je veilig en slim kunnen gebruiken. Als jij op een goede manier om kunt gaan met media, ben je mediawijs. Dat betekent onder andere dat je begrijpt hoe belangrijk media zijn. Wist je dat? a Stel: jij bent minister. Waarom zijn media dan belangrijk? b Stel: je hebt een winkel. Waarom zijn media dan belangrijk? c Voor mij zijn media WEL / NIET belangrijk, omdat Bron 2
16 Les 1 - Nieuws Opdracht 10 Ga met z’n tweeën bij elkaar zitten. Jullie zoeken allebei één bericht op internet dat je interessant of belangrijk vindt. Vul de schema’s daarna samen in. Bericht 1 Titel Bron Datum Ja Nee Is het bericht bijzonder? Denk je dat veel mensen dit interessant vinden? Is het belangrijk? Zijn er beelden? Het bericht is nieuws, want: Bericht 2 Titel Bron Datum Ja Nee Is het bericht bijzonder? Denk je dat veel mensen dit interessant vinden? Is het belangrijk? Zijn er beelden? Het bericht is nieuws, want
Nieuwsgierig 17 Les 2 Desinformatie In de casus aan het begin van dit thema riepen veel mensen: ‘Echt?’ Ze twijfelden of het wel waar was wat ze zagen. Een foto waarvan de kleuren mooier zijn gemaakt, is al niet meer helemaal echt. Een bericht dat aliens op Texel zijn geland, is zeker niet echt. Het gaat dan om informatie die met opzet onjuist is. Je noemt dit desinformatie. Bekende voorbeelden van desinformatie zijn nepnieuws en deepfake. Geld en beïnvloeding Een doel van desinformatie is geld verdienen. Dat doen mensen door berichten te posten die aandacht trekken. Denk aan een nepbericht dat een beroemd persoon is overleden. Mensen gaan dat bericht delen en een aantal wordt zelfs volger. Veel volgers hebben levert geld op, want dat is interessant voor adverteerders. Een ander doel van desinformatie is beïnvloeding. Door desinformatie geloven bijvoorbeeld veel Amerikanen niet dat Joe Biden hun president is. Pulpnieuws Desinformatie is verzonnen, maar pulpnieuws is vaak (een beetje) waar. Bijvoorbeeld: ‘Zweeds meisje (12) vanuit auto doodgeschoten tijdens het uitlaten van haar hond’. Christiano Ronaldo heeft 572 miljoen volgers op Instagram. Hij verdient met het posten van berichten over sponsors meer dan 40 miljoen euro per jaar. Bij pulpnieuws gaat het meestal om sensatie. Je komt veel pulpnieuws tegen in roddelbladen als Privé en Weekend. Op internet gaat het vaak om korte berichten waar je op kunt klikken. Zo kunnen de makers van pulpnieuws weer geld verdienen. Kijk maar eens op sites als Trendnieuws of Viraaltjes. Opdracht 11 Lees lestekst 2 - Desinformatie. a Zet een streep onder de woorden die je niet kent. b Zoek de onderstreepte woorden op in een woordenboek. c Schrijf de betekenis bij je aantekeningen aan het eind van dit thema. Opdracht 12 Lees lestekst 2 - Desinformatie. Vul daarna de zinnen aan met de volgende woorden: BEÏNVLOEDING - DEEPFAKE - DESINFORMATIE - GELD - PULPNIEUWS 1. is informatie die met opzet onjuist is. 2. Op de website Trendnieuws vind je vooral veel . 3. Een film met desinformatie noem je . 4. Aandacht voor berichten kan opleveren. 5. Als je wilt dat mensen desinformatie geloven is het doel .
18 Les 2 - Desinformatie Opdracht 13 a Bekijk de berichtjes en zet een kruisje bij het juiste woord. Stel jezelf de vraag: ‘Zou het waar kunnen zijn?’ 1. Amalia houdt nieuwe liefde geheim. Nepnieuws Pulpnieuws Leg je antwoord uit. 2. Tim Hofman verzekert wijsvinger voor 100 miljoen. Nepnieuws Pulpnieuws Leg je antwoord uit. 3. Klimaatactivisten betrapt op eten hamburgers in SUV. Nepnieuws Pulpnieuws Leg je antwoord uit. b Bij welk bericht twijfelde je? Leg je antwoord uit. Opdracht 14 Lees de laatste regel van lestekst 2 - Desinformatie. a Ken jij Trendnieuws of Viraaltjes? Omcirkel jouw antwoord: Ja / Nee b Vind jij pulpnieuws leuk? Omcirkel jouw antwoord: Ja / Nee c Leg je antwoord op vraag b uit.
Nieuwsgierig 19 Opdracht 15 Lees bron 3. Maak daarna de vragen. Ik schaam me kapot Dotan heeft toegegeven dat hij nepaccounts op sociale media gebruikte om zijn muziek onder de aandacht te brengen. De zanger zegt op Facebook dat hij er ontzettend veel spijt van heeft. Dotan vertelt: ‘Het was moeilijk om mijn muziek bij mensen te krijgen, toen heb ik een plan bedacht. Ik heb wat mensen gevraagd om dingen namens mij te gaan liken en posten. Ik doe er niemand kwaad mee, dacht ik. Maar het liep uit de hand. Ik liet negatieve berichten over collega’s plaatsen. Vooral toen ik een ontmoeting met een erg ziek patiëntje verzon, ging dat te ver. Daar schaam ik me kapot voor.’ Naar: nhnieuws.nl en rtlnieuws.nl a Waarom plaatste Dotan desinformatie op sociale media? b Waarom schaamt Dotan zich? c Heb jij weleens desinformatie gepost? Waarom wel of waarom niet? Opdracht 16 Een kop is de titel van een bericht. Lees de koppen en kruis het juiste antwoord op de vraag aan. 1. Corona bestaat niet. De schrijver van deze desinformatie wil vooral: de mening van mensen beïnvloeden. de aandacht trekken. 3. Vrouw spits bij Nederlands mannenelftal. De schrijver van deze desinformatie wil vooral: de mening van mensen beïnvloeden. de aandacht trekken. 2. Anouk weer zwanger?! De schrijver van deze desinformatie wil vooral: de mening van mensen beïnvloeden. de aandacht trekken. 4. Blogger weet niets van mode! De schrijver van deze desinformatie wil vooral: de mening van mensen beïnvloeden. de aandacht trekken. Bron 3
20 Les 2 - Desinformatie Opdracht 17 Ga via de QR-code naar de site van Trendnieuws. Bekijk de website goed en geef dan antwoord op de vraag: Hoe verdient Trendnieuws geld? Opdracht 18 Lees ‘Wist je dat?’ en maak daarna de opdracht met je hele klas. Iedereen krijgt bij Google andere zoekresultaten. Zelfs als je dezelfde zoektermen gebruikt. Dit heet de filterbubbel. Daardoor krijg je vooral links waarvan Google denkt dat die bij jou passen. Zo wordt het nog moeilijker om te herkennen wat nou precies ‘de waarheid’ is. Wist je dat? • Pak allemaal jullie telefoon en ga naar Google. • Tik allemaal dezelfde zoekopdracht in. a Wat komt er bij jou bovenaan te staan? b Is dat bij iedereen hetzelfde? Zo nee, hoe komt dat? Opdracht 19 Als jij op een goede manier om kunt gaan met media, ben je mediawijs. Dat betekent onder andere dat je ziet dat media niet altijd de waarheid vertellen. Ik ben WEL / NIET mediawijs, want
Nieuwsgierig 21 Les 3 Klopt het wel? Er komt elke dag heel veel nieuws op je af. Maar hoe weet je nou of die berichten wel of niet waar zijn? Daarvoor controleer je de bron. Let goed op: iedereen kan online iets plaatsen. Maar daarmee is het nog niet waar! Zorg dat je desinformatie herkent. TIP! - Stop desinformatie door het zelf niet te delen. Check desinformatie Geef antwoord op de volgende vragen om de betrouwbaarheid te controleren: 1. Waar heb je het bericht gevonden? Nos.nl is betrouwbaarder dan Facebook. 2. Is de titel vooral bedoeld om aandacht te trekken? Desinformatie heeft vaak een kop met hoofdletters en uitroeptekens. 3. Wat is de datum van de bron? Bij een oudere bron is er een grotere kans dat de inhoud niet meer klopt. 4. Wie heeft de bron geschreven? Is dat iemand die zomaar zijn/haar mening opschrijft? Of is het een journalist? Als je twijfelt, google de naam van de schrijver dan eens. BEYONZEE EN JAY-C KOPEN EFTELING?!! 5. Hoe is de bron geschreven? Slecht geschreven of slecht vertaalde teksten kunnen desinformatie zijn. 6. Kom ik de informatie bij andere media tegen? Als je het verder nergens tegenkomt, is de kans groot dat het bericht niet klopt. Nieuwscheckers Journalisten moeten controleren of het nieuws dat ze brengen ook klopt. Ze moeten hun feiten en bronnen checken. Er zijn zelfs speciale websites die zich daarmee bezighouden. Kijk maar eens op nieuwscheckers.nl. Opdracht 20 Lees lestekst 3 - Klopt het wel? a Zet een streep onder de woorden die je niet kent. b Zoek de onderstreepte woorden op in een woordenboek. c Schrijf de betekenis bij je aantekeningen aan het eind van dit thema. Opdracht 21 Lees lestekst 3 - Klopt het wel? en maak dan de zinnen hieronder af. Zet de woorden op de juiste plaats. Kies uit: BRON - DATUM - MEDIA - SCHRIJVER - TAAL - TITEL Check de: Bron Check de: Check de: Check de: Check de: Check de:
22 Les 3 - Klopt het wel? Opdracht 22 a Welke tip staat er in de lestekst om desinformatie te stoppen? b Ik houd me WEL / NIET aan die tip, omdat: Opdracht 23 Lees bron 4 en maak daarna de vragen. Geen ‘gecremeerde kroket’ meer voor Life of Yvonne AMSTERDAM – Rachel Hazes is helemaal klaar met de roddelpraat van Yvonne Coldeweijer van juicekanaal Life of Yvonne. Daarom moest Coldeweijer voor de rechter komen. Hazes eist dat Coldeweijer haar nooit meer een ‘gecremeerde kroket’ noemt. Ook wil ze dat Yvonne een bericht over haar zoon André terugneemt. Hazes is wel wat gewend, zegt haar advocaat. ‘Maar deze juice is anders. Je kan niet zomaar iets roepen en dan zeggen: “Het zijn mijn bronnen die dat zeggen.” Je moet bewijzen dat die bronnen kloppen.’ Naar: LINDA.nl, De Telegraaf ACTUEEL Bron 4 a Yvonne Coldeweijer is WEL / GEEN journalist, want … b Waarom verspreidt Yvonne deze roddelpraat via haar kanaal, denk je? c Kijk jij zelf weleens naar juicekanalen? Waarom wel of niet?
Nieuwsgierig 23 Opdracht 24 Lees bron 5. Maak daarna de vragen. Wonderkind Kjeld (9) behaalt vijfde mbo-diploma Kjeld uit Zutphen mag je gerust een wonderkind noemen. Hij is pas 9 jaar, maar kan nu al cv-ketels repareren, brood bakken en haar knippen. Alles op het niveau van een twintigjarige, want Kjeld heeft veel diploma’s op zak. Zijn laatste aanwinst? Mbo bedrijfs-administratie. Naar: Joost Mollen en Martine Bakker, speld.nl, 2018 Vraag Check desinformatie 1. Is de titel bedoeld om aandacht te trekken? 2. Wat is de datum van de bron? 3. Wie heeft de bron geschreven? 4. Waar is het bericht geplaatst? 5. Hoe is de bron geschreven? 6. Kom je de informatie bij andere media tegen? 7. Denk je dat dit nieuws echt is? Leg je antwoord uit. Opdracht 25 Bekijk de foto’s. Rechts is de echte foto van een demonstratie door moslims. Links zie je een nepfoto. PVV-leider Geert Wilders verspreidde die foto via Twitter. Daarop zie je een van zijn belangrijkste politieke tegenstanders van dat moment. a Wat is er met de originele foto gebeurd? b Waarom heeft Geert Wilders deze foto verspreid, denk je? Bron 5
24 Les 3 - Klopt het wel? Opdracht 26 Lees ‘Wist je dat?’ en maak daarna de opdracht. Weet jij wat deepfake is? Dat is het maken van niet bestaand beeld door slimme technologie. Je kunt het gezicht van iemand plakken op het lichaam van iemand anders. Je kunt iemand alles laten zeggen met zijn ‘eigen’ stem. Je kunt jezelf laten meespelen in een bekende film. Dat is deepfake. Wist je dat? a Omcirkel het goede antwoord. 1. Deepfake maakt het extra lastig om desinformatie te herkennen. JUIST / ONJUIST 2. De president van Amerika met het hoofd van rapper Boef is deepfake. JUIST / ONJUIST 3. Deepfake is handig voor filmmakers. JUIST / ONJUIST 4. Zelf meespelen in een film is deepfake. JUIST / ONJUIST 5. Deepfake is ongevaarlijk. JUIST / ONJUIST Bekijk de video over deepfake. Ga daarna met drie of vier studenten bij elkaar zitten. b Noteer drie tips hoe je deepfake kunt herkennen. 1 2 3 c Bedenk samen een deepfake video. Daarin laten jullie iemand iets zeggen wat hij/zij normaal nooit zou zeggen. Schrijf kort op om wie het gaat en wat deze persoon zegt. d Leg uit of jullie video gevaarlijk zou kunnen zijn. Onze video is WEL / NIET gevaarlijk, omdat:
Nieuwsgierig 25 Opdracht 27 Het valt niet mee om desinformatie te herkennen. Hoe goed ben jij in het herkennen van desinformatie? a Geef jezelf een cijfer tussen 1-10. Scan de QR-code en doe de test. Bekijk na de test de juiste antwoorden. b Hoeveel antwoorden had je goed? c Is dat beter of slechter dan je had verwacht? Hoe komt dat, denk je? Opdracht 28 Ga naar nieuwscheckers.nl Noteer drie nieuwsberichten die na controle door nieuwscheckers.nl niet waar bleken te zijn. 1. 2. 3. Opdracht 29 Als jij op een goede manier om kunt gaan met media, ben je mediawijs. Dat betekent onder andere dat je informatie kunt fi lteren. Ik kan informatie WEL / NIET fi lteren, want:
26 Portfolio-opdracht Bij deze laatste opdracht maak je een product. Voeg dit toe aan je portfolio. Maak een prikbord met eigen desinformatie dat te maken heeft met jouw beroep of opleiding. Je mag de desinformatie dus zelf verzinnen! Voorbeeld ‘Nieuwe trend: bier met een shotje tabasco’ Tabasco met bier: het klinkt misschien raar, maar volgens experts is dit een prima combinatie. ‘Het pittige van de tabasco en de verkoeling van bier gaan goed samen’, zegt Hans, eigenaar van een café in Groningen. ‘Mondkapjes met eetklep verplicht in restaurants’ Om de verspreiding van het coronavirus tegen te gaan worden mondkapjes met een klepje verplicht in restaurants. Het klepje kan open zodat je een hap van je eten kunt nemen. Hierna moet het klepje weer dicht. ‘Nieuw restaurant in Amsterdam serveert astronautenvoedsel’ Restaurant Apollo 11 heeft een wel heel speciale kaart. Het hele menu bestaat uit gerechten die astronauten in de ruimte ook eten. Denk aan bonen en soep uit een aluminium zakje. Ook de drankjes krijgt de gast in een perstube in plaats van in een glas. ‘Vanaf 1 oktober betalen met afwaswerk’ Vanaf 1 oktober kan iedereen zijn horecarekening ook betalen met afwaswerk. Zo proberen ondernemers personeelskosten te verminderen. Als een gast al horeca-ervaring heeft, mag hij/zij ook in de bediening werken. ‘Opmerkelijk: Donald Trump bij Van der Valk’ Vorige week woensdag heeft de Amerikaanse expresident Donald Trump gedineerd bij Van der Valk Enschede. Trump verbleef volgens bronnen in het penthouse van het hotel. Het is nog niet duidelijk waarom hij in Enschede verblijft. ● Sluit je dit thema liever buiten af? Scan dan de QR-code!
Nieuwsgierig 27 Woordpuzzel Welke woorden horen bij de omschrijving? Als je alle woorden goed hebt ingevuld, lees je in de oranje kolom een woord. Dat is de oplossing. 1. Zo noem je actuele berichten die interessant zijn voor veel mensen. 2. Dit bepaalt of een bericht in de krant komt. 3. Het maken van niet bestaand beeld door slimme technologie. 4. Nieuws dat bedoeld is om mensen nieuwsgierig te maken. 5. Een bericht dat niet waar is, een voorbeeld van desinformatie. 6. Dit was voor Sanne Portman 3 uur en 57 minuten. 7. Een van de redenen om desinformatie te verspreiden. 8. Slim en veilig gebruiken van media. 9. Dit roepen veel mensen in de casus. 10. De plek waar informatie vandaan komt. 11. Website met pulpnieuws. 12. Volgens een nepbericht ging Beyoncé dit kopen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 ? 10 11 12
28 Woordenlijst Bron De plek waar informatie vandaan komt. Deepfake Het maken van niet bestaand beeld door slimme technologie. Desinformatie Informatie die met opzet onjuist is. Filterbubbel Informatie die volgens een website het beste bij een persoon past. Kop De titel van een bericht. Media Alle middelen waarmee informatie verspreid wordt. Mediawijs Alle beschikbare media veilig en slim gebruiken. Nepnieuws Een nieuwsbericht dat niet waar is. Een voorbeeld van desinformatie. Nieuws Nieuwe informatie, meestal net gebeurd, die interessant is. Nieuwswaarde Hoe belangrijk, interessant en bijzonder een bericht is. Pulpnieuws Sensationeel nieuws dat vaak maar een beetje waar is.
Nieuwsgierig 29 Aantekeningen
30 2 Digitaal samenleven CASUS DAVE DE WAARZEGGER De video gaat over waarzegger Dave. Op straat zegt hij tegen mensen dat hij hun gedachten kan lezen. Dave lijkt daar ook heel goed in te zijn. Hij weet bijvoorbeeld waar mensen wonen en kent zelfs hun rekeningnummer. ‘Hij kon zeggen hoeveel geld ik voor mijn huis vraag’, vertelt iemand. ‘Hij wist persoonlijke dingen over mij’, vertelt een ander. Aan het eind verklapt Dave zijn geheim. Hij kan helemaal geen gedachten lezen. Hij haalt zijn informatie gewoon van internet. Mensen kunnen het niet geloven. ‘Bizar dat al die dingen over mij online staan!’ De video waarschuwt de kijkers: ‘Je hele leven staat online. Dat kan tegen je gebruikt worden.’ Hoeveel informatie staat er over jou op internet? Geef je antwoord en leg dat uit. themasburgerschap.nl/digitaalsamenleven
Digitaal samenleven 31 Les 1 Grijp je kans Samenleven doe je met anderen. Denk aan je gezin, je klasgenoten en collega’s. Dat doe je in het ‘echte leven’, maar steeds vaker ook online. Je appt met je familie en je krijgt les op de computer. Thuiswerken is het nieuwe normaal. Alles wat met een computer of via internet kan, noem je digitaal. De digitale wereld wordt steeds belangrijker. Laten we eens kijken welke voordelen dat heeft en welke kansen er voor je zijn. Voordelen De online samenleving heeft veel voordelen. In de casus kon de waarzegger bijvoorbeeld alle informatie over zijn ‘klanten’ op internet vinden. 1. De digitale samenleving maakt alles makkelijker Je kunt, net als Dave in de casus, heel veel informatie op internet vinden. Maar het is ook handig als je bijvoorbeeld wilt weten hoe laat de bus gaat. Je koopt kleding bij een webshop. Je vraagt Google om de lampen aan te doen. 2. Internet zorgt voor sociaal contact Je gamet online met anderen over de hele wereld. Je overlegt in een groepsapp en skypet met je oma. Je wisselt informatie uit met anderen op sociale media zoals Instagram. De Rotterdamse straatvoetballer Soufiane Touzani heeft via sociale media zoveel bekendheid gekregen met zijn voetbalkunsten dat hij ervan kan leven. 3. Internet geeft jou de kans om je mening te delen Je laat op de website van een pizzeria weten wat je van het eten vond (review). Je reageert op een post op Instagram. Je doet mee aan een online onderzoek. 4. De digitale samenleving zorgt voor werk Bijvoorbeeld voor: professionele E-gamers, mensen die software schrijven, monteurs die weten hoe een robot werkt of bezorgdiensten. Opdracht 1 Lees lestekst 1 - Grijp je kans. a Zet een streep onder de woorden die je niet kent. b Zoek de onderstreepte woorden op in een woordenboek. c Schrijf de betekenis bij je aantekeningen aan het eind van dit thema. Opdracht 2 Lees lestekst 1 - Grijp je kans. Hieronder staan vijf zinnen over de lestekst. Zijn die juist of onjuist? Zet een kruisje in de juiste kolom. Juist Onjuist 1. Internet wordt steeds belangrijker. 2. Op internet kun je veel informatie vinden. 3. Op Skype en Facetime kun je een review schrijven. 4. Soufiane Touzani is een E-gamer. 5. Instagram maakt het leven gemakkelijker. X
32 Les 1 - Grijp je kans Opdracht 3 a Kruis aan welke mogelijkheden van internet jij gebruikt. b Noteer bij elk nummer één eigen voorbeeld. 1. Makkelijk Informatie zoeken op internet. Kleding kopen bij een webshop. Google vragen om de lampen aan te doen. 3. Mening delen Review plaatsen. Reageren op berichten. Meedoen aan een online onderzoek. 2. Sociaal contact Online gamen. Overleggen in een groepsapp. Skypen. Sociale media gebruiken. 4. Werk Je verdient geld als gamer. Voor je werk heb je een computer nodig. Je helpt klanten online. Je bestelt online producten voor je werk. Opdracht 4 Lees bron 1 en maak daarna de vragen. Slimme tandenborstel Nieuwe elektrische tandenborstels werken met een app op je telefoon. In de app zie je dan hoe lang je poetst en welke tanden je slecht poetst. De app kan dit delen met je tandarts, maar ook met de verzekering. a Bij welk voordeel hoort de bron? Makkelijk Sociaal contact Mening delen Werk b Wat heb jij er als gebruiker aan dat er informatie naar je tandarts gaat? c Wat heb jij er als gebruiker aan dat er informatie naar je verzekering gaat? d Is er ook een gevaar? Leg je antwoord uit. X X X X Bron 1
Digitaal samenleven 33 Opdracht 5 Lees ‘Wist je dat?’ en maak daarna de vragen. Iedereen die sociale media gebruikt heeft een eigen profiel. Dat is een pagina die iets over die persoon vertelt. Vaak kan iedereen die profielen bekijken. Daarom leek Dave in de casus een waarzegger. Wist je dat? a Maak de zinnen af. Omcirkel het woord dat het beste bij je past. 1. Ik heb een profiel bij MINDER / MEER dan drie sociale media. 2. Ik heb GOED / NIET ZO GOED nagedacht over mijn profiel. 3. Ik check VAAK / SOMS sociale media. 4. Ik denk VEEL / WEINIG aan sociale media. b Kijk eens goed naar je eigen profiel. Wat wil je met dat profiel duidelijk maken? Opdracht 6 Vorm groepjes van drie studenten en zoek voorbeelden op internet. Omschrijving Eigen voorbeeld 1. Hoe zet de politiek sociale media in? 2. Waar krijg je online informatie over de Tweede Kamer? 3. Hoe kun je online onderzoeken welke partij bij je past?
34 Les 1 - Grijp je kans Opdracht 7 Lees bron 2. Maak daarna de vragen. ‘Ze proberen me te paaien met vapes’ AMSTERDAM – Reclame maken voor vapen, het roken van elektronische sigaretten, mag niet van de wet. Maar populaire influencers worden toch vaak benaderd om vapes te gebruiken in hun video’s. Jacey (60.000 volgers op TikTok) krijgt elke week wel berichten van vape-verkopers. ‘Vaak via Snapchat, omdat die berichten snel weer verdwijnen en lastiger te achterhalen zijn, vertelt de 17-jarige vlogger. ‘Ze proberen mij te paaien omdat ik een groot bereik heb. Ze willen een vape opsturen zodat ik daar een video van kan maken. Dan krijg ik ook nog een kleine vergoeding.’ Naar: AD ACTUEEL Bron 2 a Wat is een influencer? b Waarom benaderen de vape-verkopers influencers zoals Jacey, denk je? c Vind jij dat Jacey vapes in zijn video’s moet gebruiken? Leg uit waarom wel of niet. Opdracht 8 De digitale samenleving zorgt voor werk. Maar voor sommige beroepen is er dan geen werk meer of is er minder werk. Als auto’s helemaal zelf gaan rijden, verliezen chauffeurs bijvoorbeeld hun baan. a Wat wil jij graag worden? b Waarvoor zorgt de digitale samenleving bij dat beroep? Meer werk Minder werk Net zoveel werk c Bijna alle beroepen veranderen door internet en computers. Hoe zorg jij ervoor dat je op de hoogte blijft van alle veranderingen? Een zorgrobot laat ouderen bewegen. Daar is geen mens meer bij nodig.
Digitaal samenleven 35 Les 2 Pas op! In de casus kon de waarzegger alle informatie op internet vinden. Dat is leuk! Of is het ook gevaarlijk? Het is belangrijk dat je de kansen en de gevaren van onze digitale samenleving kent. En dat je iets met die kennis doet. Nadelen Het begin van dit thema ging over de voordelen van de digitale samenleving. Maar er zijn ook nadelen of gevaren. 1. De digitale samenleving zorgt voor ongelijkheid Niet iedereen heeft een goede computer. Hoe moet je dan de online les volgen? Hoe maak je dan een nette sollicitatiebrief? 2. Sommige mensen proberen jou te beïnvloeden Je moet desinformatie herkennen als je wilt weten wat waar is. Je moet ook kunnen inschatten of iemand online de waarheid over zichzelf vertelt. 3. De reacties op berichten kunnen erg ver gaan Je komt op internet discriminatie, racisme, haat en agressie tegen. Doe daar niet aan mee. Luister naar anderen en probeer je in te leven. 4. De privacy van burgers is soms in gevaar Privacy betekent dat iemand zich niet zomaar met jouw leven mag bemoeien. Let dus goed op wat iemand met jouw gegevens doet! 5. Internet wordt ook gebruikt voor cybercrime Oplichting via WhatsApp, afpersing via e-mail of het stelen van gegevens: allemaal voorbeelden van cybercrime. 6. Sociale media kunnen verslavend zijn Eén op de drie jongeren vindt zichzelf verslaafd aan sociale media. Deze jongeren zijn het liefst de hele dag online. Ze zijn bang om berichten te missen als ze offline gaan. Opdracht 9 Lees lestekst 2 - Pas op! a Zet een streep onder de woorden die je niet kent. b Zoek de onderstreepte woorden op in een woordenboek. c Schrijf de betekenis bij je aantekeningen aan het eind van dit thema. Opdracht 10 Lees lestekst 2 - Pas op! Welk woord past bij welke omschrijving? Begin bij 1. en trek een lijn naar de letter (A, B of C) die bij dat woord hoort. Doe nu hetzelfde voor 2. en 3. Woord Omschrijving 1. Sociale media A Misdaad via de computer 2. Privacy B Instagram en TikTok 3. Cybercrime C Persoonlijke vrijheid
36 Les 2 - Pas op! Opdracht 11 a Met welke nadelen van de digitale samenleving heb jij weleens te maken gehad? Ongelijkheid Geen privacy Negatief beïnvloed worden Cybercrime Haat en agressie Verslaving b Stel: je beste vriend(in) heeft geen laptop voor schoolwerk. Wat zou je dan zeggen of doen? Opdracht 12 Lees bron 3 en maak daarna de vragen. Denk na voor je iets online zet Tony Kok, professioneel gamer, speelde het computerspel FIFA voor voetbalclubs. Na twee dagen bij PSV werd hij al ontslagen. Tony had namelijk vijf jaar geleden kwetsende berichten op Twitter gezet. Hij tweette bijvoorbeeld: ‘Alle boeren zijn homo!’ Dit ging PSV te ver. ‘Wij kunnen niet samenwerken met iemand die dit soort berichten plaatst’, zegt een woordvoerder van PSV. De manager van Tony adviseert: ‘Denk alsjeblieft na voordat je iets op internet gooit.’ Naar: nos.nl a Bij welk nadeel hoort de bron? Ongelijkheid Geen privacy Negatief beïnvloed worden Cybercrime Haat en agressie Verslaving b Waarom zegt de manager: ‘Denk alsjeblieft na voordat je iets op internet gooit’? c Moet jij in je leerbedrijf ook oppassen met wat je op sociale media plaatst? d Wat vind je van het ontslag van Tony? Leg je antwoord uit. Bron 3
Digitaal samenleven 37 Opdracht 13 Bekijk de video en maak daarna de vragen. Omcirkel het juiste antwoord. a Hoe kwam Stef erachter dat zijn vriendin was verongelukt? Via een bericht op FACEBOOK / INSTAGRAM. b Waarom denk je dat hij dat extra zwaar vond? Omdat hij er liever niet via SOCIALE MEDIA / DE KRANT achter was gekomen. c Bij welk nadeel hoort de bron? De bron hoort bij GEEN PRIVACY - CYBERCRIME - VERSLAVING. d Ik vind het plaatsen van een ongeluk op sociale media INTERESSANT / VERKEERD. Opdracht 14 Lees ‘Wist je dat?’ en maak daarna de vragen. Jij gaat als burger om met andere mensen. Je krijgt te maken met andere meningen. Daar moet je goed mee om kunnen gaan. Ook online. Dat is digitaal burgerschap. Een goede digitale burger: - is vriendelijk en heeft respect op sociale media - gaat niet over de grenzen van een ander heen - kan goed en kritisch online communiceren - vindt democratie en de wet belangrijk - gaat verstandig om met digitale middelen. Wist je dat? a Bij welk onderdeel horen de voorbeelden? Zet een kruisje. Onderdeel Geen oproep tot ‘rellen’ delen Informatie kunnen vinden op internet Weten wanneer je moet stoppen met gamen Vriendelijk en met respect Grenzen van een ander Online communiceren Democratie en wet Verstandig omgaan met digitale middelen b Stel je voor: een klasgenoot schrijft op sociale media dat de docenten van jullie opleiding waardeloos zijn. Hoe reageer je hierop als goede digitale burger?
38 Les 2 - Pas op! Opdracht 15 Bekijk de infographic en maak daarna de vragen. a Waar heb jij weleens mee te maken gehad? Cyberpesten Datadiefstal Ransomware Phishing Exposing Ik heb niet met cybercrime te maken gehad. b Wat deed je toen? c Waarom is het handig om te weten welke soorten cybercrime er bestaan?
Digitaal samenleven 39 Opdracht 16 Lees bron 4 en maak daarna de vragen. Hij ging ineens een cake bakken Het leven had voor de veertienjarige Elias even geen zin meer. Hij verloor zijn nieuwe telefoon al na een paar maanden. Maar na drie dagen zonder telefoon ging Elias ineens cake bakken. ‘Een nieuw leven was begonnen, zonder smartphone’, zegt moeder Ineke. Voor Elias is het niet eenvoudig. ‘Ik vind het niet leuk zonder smartphone, maar ik slaap wel beter en doe mijn huiswerk.’ Moeder Ineke begrijpt dat Elias het moeilijk vindt. ‘Voor jongeren is een smartphone heel belangrijk. En hierdoor raken ze ook snel verslaafd aan telefoons.’ Om telefoonverslaving tegen te gaan start ze een landelijke dag zonder smartphone. Naar: AD a Waarom ging Elias spontaan cake bakken? b Noem één reden waarom het voor Elias moeilijk is om zonder telefoon te leven. c Zou jij meedoen aan de dag zonder smartphone? Leg je antwoord uit. Opdracht 17 Lees ‘Wist je dat?’ en maak daarna de opdracht. Welke sociale media gebruik jij? En hoe vaak gebruik je die dan? Het is belangrijk dat je ze veilig en slim kunt gebruiken. Dan ben je mediawijs. Dat betekent onder andere dat je kritisch naar je eigen mediagebruik kunt kijken. Wist je dat? Ik kan WEL / NIET kritisch naar mijn eigen mediagebruik kijken, want: Bron 4
40 Les 2 - Pas op! Opdracht 18 Lees bron 5 en maak daarna de vragen. Ye en Trump mogen terug op Twitter SAN FRANCISCO – De Amerikaanse artiest Ye, eerder bekend als Kanye West, is weer terug op Twitter. Zijn account was twee weken geblokkeerd. Dat gebeurde nadat hij in interviews en op Twitter antisemitische uitspraken deed. Hij zei onder meer dat hij van Hitler houdt. Ook de voormalige president van de Verenigde Staten, Donald Trump, mag weer terug op Twitter. Dat heeft Twitter-baas Elon Musk bepaald. Trump was eigenlijk levenslang geschorst. Hij werd verbannen nadat zijn aanhangers het Capitool, het gebouw van het parlement, bestormden na een oproep op Twitter. Naar: Het Parool ACTUEEL a Wat zijn antisemitische uitspraken? Gebruik internet als je het antwoord niet weet. b Welk nadeel van de digitale samenleving uit de lestekst past het beste bij deze bron? Leg uit. c De accounts van Ye en Trump werden geblokkeerd door Twitter. Niet iedereen is het daarmee eens. Geef een argument tegen het blokkeren van Twitter-accounts. d Bedenk nu een argument voor het blokkeren of verwijderen van sommige accounts. e Als jij de baas van Twitter was, zou je Ye en Trump dan weer toelaten? Leg uit. Bron 5
Digitaal samenleven 41 Les 3 Digitale weerbaarheid Het internet is niet altijd veilig. Als je weet waar je op moet letten en daar ook iets mee doet, ben je digitaal weerbaar. Waar let je dan op? 1. Goed gedrag begint bij jezelf Heb respect voor anderen. Blijf ook online vriendelijk en eerlijk. 2. Bewaak je privacy Laat niet zomaar overal je gegevens achter. Pas op met wat je doet voor de webcam! Plaats ook niet zonder toestemming foto’s van anderen online. 3. Voorkom misbruik Cybercriminelen zoeken naar manieren om makkelijk een computer binnen te komen. Voorkom dat door regelmatig te updaten en beveiligingssoftware te gebruiken. Download niet zomaar van alles! 4. Herken phishing Bij phishing mails staat er vaak dat je snel moet reageren. Er is dan meestal een link. Let op: niet klikken! Soms vragen ze om geld of om inloggegevens. Let op: niet geven! 5. Zorg voor een goed wachtwoord Veel Nederlanders gebruiken meer dan vijftig wachtwoorden. Dan kun je maar beter zorgen dat die veilig zijn. ‘Wachtwoord’ of ‘12345’ zijn zeker niet veilig! Een hele zin is sterk. Maar het gebruik van een wachtwoordkluis is nog veiliger. 6. Wees voorbereid Al let je nog zo goed op, er kan toch iets fout gaan. Als dat gebeurt, kun je maar beter een goede back-up hebben. Een back-up is een kopie van belangrijke bestanden. Zorg voor een externe harde schijf of voor opslag in de cloud. Vergeet niet in te stellen dat de computer regelmatig zelf een back-up maakt. Opdracht 19 Lees lestekst 3 - Digitale weerbaarheid. a Zet een streep onder de woorden die je niet kent. b Zoek de onderstreepte woorden op in een woordenboek. c Schrijf de betekenis bij je aantekeningen aan het eind van dit thema. Opdracht 20 a Beantwoord de volgende vragen met ja of nee. Omcirkel jouw antwoord. 1. Heb jij respect voor anderen? JA / NEE 2. Ben je vriendelijk en eerlijk? JA / NEE 3. Let je op waar je je gegevens achterlaat? JA / NEE 4. Pas je op met wat je doet voor de webcam? JA / NEE 5. Vraag je toestemming voordat je een foto online zet? JA / NEE 6. Update je regelmatig je computer en telefoon? JA / NEE 7. Gebruik je beveiligingssoftware? JA / NEE 8. Denk je na voordat je klikt op een link? JA / NEE 9. Gebruik je veilige wachtwoorden? JA / NEE 10. Maak je regelmatig een back-up? JA / NEE b Ben jij digitaal weerbaar? Leg je antwoord uit.
42 Les 3 - Digitale weerbaarheid Opdracht 21 Lees lestekst 3 - Digitale weerbaarheid. Hieronder staan foto’s die gaan over digitale weerbaarheid. Maar bij de foto’s staan niet de goede teksten. Zet het juiste cijfer achter de letter. A = B = C = D = E = F = A B 1. Zorg voor een goed wachtwoord 2. Wees voorbereid C D 3. Herken phishing 4. Goed gedrag begint bij jezelf E F 5. Bewaak je privacy 6. Voorkom misbruik
Digitaal samenleven 43 Opdracht 22 Lees bron 6. Maak daarna samen met twee andere studenten de opdracht. Heksenjacht Een man uit Apeldoorn wordt door de buurt lastiggevallen omdat hij kinderen zou hebben aangesproken. Buurtbewoners hebben zelfs een foto van de man op Facebook gezet. Nu wordt de man gepest en bedreigd. Volgens de politie is er geen bewijs dat de man iets strafbaars heeft gedaan of dat hij verkeerde bedoelingen heeft. De politie spreekt van een heksenjacht. ‘Het is zelfs strafbaar om op deze manier iemand te beschuldigen’, schrijft de politie op Facebook. Naar: Omroep Gelderland Kijk eens wat Eden vindt. Bespreek dit met elkaar. Eden: ‘Heel goed! Als je iemand verdenkt, zet je dat op internet. Zo waarschuw je anderen.’ a Noteer een reden waarom iemand het eens kan zijn met Eden. b Noteer een reden waarom iemand het oneens kan zijn met Eden. c Zijn jullie het met Eden eens of oneens? Leg dat uit, zonder dat je jullie antwoord bij a of b herhaalt. Opdracht 23 Goed gedrag begint bij jezelf. Dat geldt bijvoorbeeld voor cyberpesten: doe het niet! Bekijk de video. a Welke gevolgen kan cyberpesten hebben voor de dader? b Welke gevolgen kan cyberpesten hebben voor het slachtoffer. Bron 6
44 Les 3 - Digitale weerbaarheid Opdracht 24 Lees bron 7. Maak daarna de vragen. Digitale weerbaarheid in het mbo Renze Tjoelker houdt zich bezig met de digitale weerbaarheid van mbo-studenten. ‘Studenten moeten telkens meer kunnen en kennen op online gebied’, zegt Renze. ‘Denk aan helpenden in de zorg die werken met ouderen en mensen met een beperking. Zij moeten phishing-berichten meteen kunnen herkennen voor de cliënt.’ Dat geldt volgens Renze niet alleen voor de zorg: ‘De digitale wereld is tegenwoordig in elk beroep belangrijk.’ Naar: Kennisnet a Waarom moeten helpenden in de zorg phishing-berichten kunnen herkennen? b Geef een voorbeeld van een situatie in jouw (toekomstige) beroep waarin digitale weerbaarheid belangrijk is. Opdracht 25 Speel de Data Detox Game. Maak daarna de opdracht. a Je kwam in de game woorden tegen die met digitale weerbaarheid te maken hebben. Noteer drie van die woorden. b Overleg met de klas wie die woorden kent. Noteer de betekenis. c Je kwam ook tips tegen. Noteer één tip. Bron 7
Digitaal samenleven 45 Opdracht 26 Lees bron 8. Maak daarna de vragen. Internetregels 1. Wees vriendelijk en heb respect. 2. Lees je berichten voordat je ze deelt. 3. Pas op met humor: soms begrijpt de ontvanger niet dat iets een grap is. 4. Wees voorzichtig met hoofdletters. Dit staat gelijk aan schreeuwen. 5. Stuur geen spam (ongevraagde berichten of reclame). a Een vriend plaatst onder berichten van influencers links naar zijn eigen bedrijf. Bij welke internetregel hoort dat? Wees vriendelijk en heb respect. Lees je berichten voordat je ze deelt. Pas op met humor. Wees voorzichtig met hoofdletters. Stuur geen spam. b Je plaatst een persoonlijk bericht per ongeluk als openbare reactie. Bij welke internetregel hoort dat? Wees vriendelijk en heb respect. Lees je berichten voordat je ze deelt. Pas op met humor. Wees voorzichtig met hoofdletters. Stuur geen spam. c Hoeveel van deze regels volg je zelf? d Mist er nog een regel? Zo ja, welke? Bron 8
46 Portfolio-opdracht Bij deze laatste opdracht maak je een product. Voeg dit toe aan je portfolio. Werk samen met een klasgenoot. Lees bron 9 en bekijk de twee foto’s. Het perfecte plaatje Isa en Lisa maakten voor school het perfecte plaatje voor sociale media. Veel foto’s op internet zijn namelijk mooier gemaakt. En Isa en Lisa wilden laten zien hoe dat werkt. Rechts zie je de profielfoto. Links zie je hoe die is gemaakt. Geen verkeer Je ziet geen flat Het perfecte plaatje, net alsof zij in de natuur ligt Geen weg a Wat willen Isa en Lisa duidelijk maken met deze twee foto’s? b Zoek op internet een foto die jullie ‘te’ perfect vinden. Bedenk wat je op die foto niet ziet. Fotografeer of teken dat, knip het uit en plak het daarna op. Bron 9 ● Sluit je dit thema liever buiten af? Scan dan de QR-code!
Digitaal samenleven 47 Woordpuzzel Lees de zinnen en bedenk welk woord daarbij past. Bij een woordpuzzel komt in elk vakje 1 letter. Kijk goed of je het woord van links naar rechts moet invullen (horizontaal). Of van boven naar beneden (verticaal). De eerste letter van het woord komt in het vakje met het cijfer. Van links naar rechts 2. Alles wat met een computer of via internet kan, noem je digi…. 3. Persoonlijke vrijheid. 5. Iemand met veel volgers op sociale media. 6. Pesten op internet. 9. Oplichten van mensen door ze te laten klikken op een link. Van boven naar onder 1. Stelen van informatie op internet. 4. Kopie van belangrijke bestanden. Let op: de vijfde ‘letter’ is een streepje. 6. Alle misdaden op internet samen. 7. Virus dat criminelen gebruiken om je computer te ‘gijzelen’. 8. Naaktfoto’s of seksfilmpjes van een ander delen. 9. Pagina op sociale media die iets over een persoon vertelt. 1 2 D I G I 3 4 5 6 7 8 9
48 Woordenlijst Back-up Kopie van belangrijke bestanden. Cybercrime Misdaden op internet. Cyberpesten Pesten op internet of met een mobiele telefoon. Digitaal Alles wat met een computer of via internet kan. Digitaal burgerschap Bewust en verantwoord kunnen deelnemen aan de digitale samenleving. Digitaal weerbaar Weten waar je op internet op moet letten en hier ook naar handelen. Influencer Iemand met veel volgers op sociale media die anderen kan beïnvloeden. Mediawijs Alle beschikbare media veilig en slim gebruiken. Phishing Oplichten van mensen door ze te laten klikken op een link naar een valse website. Privacy Persoonlijke vrijheid. Recht op een leven waar anderen zich niet mee bemoeien. Profiel Pagina op sociale media die iets over een persoon vertelt. Sociale media Websites of apps waar mensen berichten kunnen plaatsen en op berichten kunnen reageren.