Thema's Burgerschap voor MBO Deel 1

UITGAVE MBO

2020 3/4

Thema’s
Burgerschap
voor MBO

Deel 1

Colofon

Speciale dank voor inhoudelijke adviezen Foto- en beeldverantwoording
Koen Dogterom ANP
Bram Eidhof Bart Huijpen, Huijpen meubilair
Samir El Hadaoui CBS
Caroline de Gruyter DPG Media
Luuk Kampman Foodwatch.nl
Rozanne Lorist Funx.nl
Jan Lucassen Gsanetwerk.nl
Hessel Nieuwelink Hollandse Hoogte
Huisvlijt.com
Speciale dank aan de docenten iStockphoto
die commentaar hebben geleverd Loesje.nl
Najat Ahmadi Malcolm Evans
Jaap Kraak Marcel Wogram
Denise van Leeuwen Mark Reijntjens
Laura Polder Nationale beeldbank
Eric Stam Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid
Joran Wiedemeijer Nieuwscheckers.nl
Stedelijk Museum Schiedam
Speciale dank aan alle studenten Ted Struwer
die commentaar hebben geleverd Vincent van Dordrecht

Ontwerp omslag en binnenwerk Uitgeverij Essener heeft zijn uiterste best gedaan om bronnen
Studio Nico Swanink, Haarlem en rechthebbenden van beeldmateriaal dat in deze uitgave te
zien is, te achterhalen.Wanneer desondanks beeldmateriaal
Vormgeving binnenwerk wordt getoond waarvan u (mede)rechthebbende bent en voor
Willem de Melker, Amsterdam het gebruik waarvan u niet als bron of rechthebbende wordt
genoemd, ofwel voor het gebruik waarvan u geen toestemming
Infographics en statistisch beeldwerk hebt verleend, kunt u contact opnemen met de uitgeverij.
Marjolein Luiken
De foto’s getoond in deze uitgave hebben niet noodzakelijkerwijs
Taalredactie een rechtstreeks verband met de bijbehorende teksten.
Corrie Roosjen
Marrit Sybrandy Verantwoording tekstbronnen
Sommige bronnen in deze uitgave bevatten niet de volledige
Fotoredactie tekst van de oorspronkelijke bron vanwege de beschikbare
Ferdie Westen ruimte en/of zijn vanwege de context in enige mate geredigeerd.

Druk
Wilco, Amersfoort

Thema’s Burgerschap voor MBO deel 1
ISBN 978-90-8674-378-0

© 2020, Uitgeverij Essener BV, Wormerveer
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie,
microfilm, digitale verwerking of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.
Essener is onderdeel van uitgeverij Malmberg. 

Voorwoord

Werken met Thema’s Burgerschap voor MBO
Burgerschap gaat over deelname aan onze samenleving. Je krijgt inzicht in hoe onze
samenleving in elkaar zit en welke rechten en plichten je hebt. Het gaat over jou én
het gaat over anderen. We zijn namelijk afhankelijk van elkaar. We willen je laten
nadenken over de bijdrage die je wilt en kunt leveren. Waarom doe je iets wel of niet?
Hoe denk je over een bepaalde kwestie? Waarom denkt iemand er soms heel anders
over?
Hoe zit de methode in elkaar?
Voor je ligt een les/werkboek dat hoort bij de methode Thema’s Burgerschap voor
MBO. Thema’s Burgerschap voor MBO is bedoeld voor alle opleidingen op niveau 3
en 4. De methode bestaat uit twee delen en een digitale leeromgeving. Ieder thema
begint met een praktijksituatie (casus) en een vraag. Aan het eind van het thema
staat een overzichtelijke begrippenlijst. Theorie wordt afgewisseld met opdrachten
en actuele bronnen. Handig is dat je je antwoorden direct in je boek kunt schrijven.
Als je gebruik gaat maken van de digitale leeromgeving, kun je je antwoorden direct
zelf nakijken.
Kwalificatiedossier & eisen
In het mbo staan alle eisen voor jouw opleiding in het kwalificatiedossier. Daarin
staan niet alleen onderdelen die gelden voor een bepaald beroep, maar ook onder-
delen die gelden voor alle beroepen. Burgerschap geldt voor alle beroepen. Thema’s
Burgerschap voor MBO voldoet aan de eisen voor burgerschap, die staan in de Wet
Educatie en Beroepsonderwijs.
Je moet aan het eind van je opleiding kunnen aantonen dat je ook gewerkt hebt aan
jouw burgerschap. Met de afsluitende portfolio-opdrachten van elk thema heb je een
bewijs dat je aan deze inspanningsverplichting hebt voldaan.
De digitale leeromgeving
Bij deze methode hoort een uitgebreide digitale leeromgeving. Hier kun je de lesstof
online raadplegen en opdrachten uit dit boek digitaal maken en nakijken. Ook kun
je in deze omgeving aan de slag met extra opdrachten die ingaan op de actualiteit
en kun je je kennis testen met oefentoetsen. Aan het begin van het schooljaar legt je
docent uit hoe je toegang tot de digitale leeromgeving krijgt.
We wensen je veel plezier en succes met Thema’s Burgerschap voor MBO!
De schrijvers



Inhoud deel 1





Mediawijsheid

Kritisch en bewust deelnemen aan de mediasamenleving 8
1. Nepnieuws

2. Sociale media 20

Sociaal-maatschappelijke dimensie 34
46
Omgaan met verschillen tussen mensen 58
3. Culturele verschillen 70
4. Integratie 82
5. Hokjesdenken
6. Relaties
7. Seksuele diversiteit

Politiek-juridische dimensie 96
108
Deelnemen aan politieke besluitvorming 120
8. Politiek en idealen 132
9. Invloed uitoefenen 144
10. Democratisch beslissen
11. Europese Unie
12. Criminaliteit

Index 156

6 Hoe weet je of iets klopt of niet?

Mediawijsheid

1 Nepnieuws 8
Hoe weet je of iets klopt of niet?

2 Sociale media 20
Verstandig en veilig onlinegedrag

1 Nepnieuws
Hoe weet je of iets klopt of niet?


wtwhwem.bausrbguersgcehrsacph.napl/l.ensl/1thema1

CASUS veel mensen dit bericht delen. Bovendien is een
protest tegen dit besluit al meer dan honderd keer
ZOU JIJ HIER INTRAPPEN? ondertekend. Zou je dit bericht nu ook delen en een
In deze video onderzoekt 3FM Tussenuur samen met petitie ondertekenen? Of check je eerst even op een
een klas hoe je mensen kunt laten geloven dat een paar serieuze nieuwssites of het bericht wel klopt?
bericht waar helemaal niets van klopt, waar is.
Bron: 3FM Tussenuur
Stel je voor: het kabinet heeft besloten dat elke
school in Nederland nog maar één pauze per dag Zou jij in dit nepnieuws zijn getrapt?
mag hebben. Tenminste, dit hoor je van mede-
studenten en vrienden en je ziet op sociale media dat

Licht je antwoord toe:

8

Is dit echt? Bron 1

Het gebeurt je vast weleens: je ziet een foto op Insta- beeld op zoek zijn naar aandacht. Anderen hebben
gram of Snapchat waarbij je twijfelt of die wel echt is. een financieel doel. Hoe meer mensen op een link klik-
Dat is niet zo vreemd, want veel foto’s op internet zijn ken, hoe meer geld de maker van het nepnieuws aan
op de een of andere manier bewerkt. Als je een filter internetreclames verdient. Vaak is hierbij sprake van
gebruikt waardoor de kleuren mooier naar voren ko- clickbait, een misleidende en meestal sensationele kop
men, is dat onschuldig en doe je er niemand kwaad mee. of titel die bedoeld is om je nieuwsgierig te maken:
Maar je kunt iemand ook benadelen. Kijk maar eens “15.000 euro per maand verdienen vanaf je laptop”.
naar deze foto’s. Rechts is de originele foto van een Nepnieuws heeft een politiek doel als mensen ermee
demonstratie door radicale moslims. Links is de foto proberen de mening van anderen te beïnvloeden over
die PVV-leider Geert Wilders verspreidde via Twit- een maatschappelijke kwestie, een politicus of een hele
ter. Daarop zie je oud-D66-leider Alexander Pechtold, politieke partij.
toen een van zijn belangrijkste politieke tegenstanders.
Wilders wilde met deze foto laten zien dat hij vond dat We liken het liefst pulpnieuws
Pechtold niet streng genoeg was voor radicale moslims. “De 18-jarige Tessa plaatste een naaktfoto van zichzelf
Nepnieuws vind je overal op haar Tinder-profiel”. Dit soort sensationele berichten
Het verspreiden van deze foto is een voorbeeld van noem je pulpnieuws. Op Facebook krijgt pulpnieuws
nepnieuws. Dat is misleidende informatie die vooral via meer likes dan serieus nieuws van nieuwssites als NOS
internet en sociale media wordt verspreid, maar soms en nu.nl. Pulpnieuws is iets anders dan nepnieuws, om-
ook via tijdschriften of andere media. Het kunnen foto’s dat het niet altijd onwaar hoeft te zijn. Hoewel je ook
zijn, maar ook posts, artikelen, podcasts of video’s. Met vaak verzonnen pulpnieuws tegenkomt zoals “Paarden-
sociale media bedoelen we alle onlineplatforms waar- bloemthee is honderd keer effectiever dan chemo-
mee mensen met elkaar kunnen communiceren. therapie”.
Soms ontstaat nepnieuws per ongeluk, bijvoorbeeld
door een luie journalist die een bron of informatie niet
goed controleert. Maar vaak gebeurt het heel bewust,
met een duidelijk doel. De zender van de boodschap
verdraait feiten opzettelijk of laat informatie weg met
als doel de ontvanger te beïnvloeden. Er is dan sprake
van manipulatie.
Waarom verspreiden mensen nepnieuws?
Er zijn verschillende redenen waarom mensen doel-
bewust nepnieuws verspreiden. Iemand kan bijvoor-

1 Nepnieuws en pulpnieuws

a Bekijk bron 1. Wat heeft Geert Wilders gedaan met de originele foto?
b Wat voor soort doel past hierbij:
• aandacht vragen
• financieel doel
• politiek doel

Licht je antwoord toe.

c Maakte Wilders volgens jou gebruik van manipulatie? JA / NEE, want

Nepnieuws 9

d H oe komt het dat mensen pulpnieuws vaker delen dan nieuws van bekende nieuwssites, denk je?
e Leg uit hoe websites geld verdienen met pulpnieuws en nepnieuws.

2 Wat doe jij?

a Geef per stelling aan of dit voor jou geldt. Leg ook uit waarom wel of niet.

1. I k heb weleens een bericht of foto gedeeld waarvan achteraf bleek dat het nep was.
2. I k heb weleens een bericht of foto gedeeld waarvan ik vooraf wist dat het nep was.

b Jij bent hoofdredacteur van een site met vooral pulpnieuws over beken-

de Nederlanders. Je site draait het laatste jaar met verlies en misschien
moet je daardoor medewerkers ontslaan. Een van je medewerkers komt
met een voorstel: laten we meer spectaculair nieuws brengen waarbij
we, net als de roddelbladen, vaker de grens opzoeken van wat waar
is of niet. We zullen dan veel meer bezoekers krijgen en dus ook veel
meer reclame-inkomsten. Je voelt er wel wat voor, waarom niet?
Kijk naar de volgende vier berichten. Je weet dat ze misschien nep
zijn. Geef per bericht aan of je het zou opnemen, ja of nee.
Leg ook telkens uit waarom wel of niet.

1. B reaking! Inlichtingendienst: aanslag Ik zou dit bericht WEL / NIET opnemen, omdat:
bij Toppers in Concert voorkomen.

2. V erliezer Miljoenenjacht dumpt mest Ik zou dit bericht WEL / NIET opnemen, omdat:
voor de deur van Talpa.

3. O eps! Broederliefdezanger Emms Ik zou dit bericht WEL / NIET opnemen, omdat:
betrapt met Famke Louise.

4. P remier Mark Rutte krijgt per jaar Ik zou dit bericht WEL / NIET opnemen, omdat:
100.000 euro van Shell om milieu-
wetten tegen te houden.

10

3 Herken jij echt en nep?

Het valt niet mee om in te schatten of een bericht echt is of nep.

a Geef jezelf een rapportcijfer voor hoe goed jij bent in het herkennen van nepnieuws.
b M aak nu de test van de Volkskrant: volkskrant.nl/kijkverder/2016/nepnieuws.

Bekijk na de test de juiste antwoorden, zodat je kunt zien welke vragen je goed had.

c Hoe goed was jij in het herkennen van nepnieuws? Geef aan hoeveel antwoorden je goed had.
d Ging dit beter of slechter dan je had verwacht? Hoe komt dat, denk je?

e Geef aan of je de volgende tactieken tijdens het maken van de test hebt gebruikt.

Niet Soms Steeds
gedaan gedaan gedaan

Ik kijk of het bericht geloofwaardig overkomt.

Ik controleer van welke bron het bericht komt.

Ik bedenk welk belang de maker van de bron kan hebben.

Ik controleer hoeveel de maker van de bron over dit onderwerp weet.

Ik controleer of ik de informatie ook op andere plekken kan vinden.

f B ekijk nog eens de juiste antwoorden uit de test. Noem een nepbericht dat met een financieel doel is

verspreid en een nepbericht dat met een politiek doel is verspreid. Leg je antwoorden uit.

Bron: nieuwscheckers.nl

Nepnieuws 11

Feiten en meningen en “Zwarte Piet zoals hij was, kán gewoon niet meer
in 2020”.
Om nepnieuws te herkennen, moet je inschatten hoe
betrouwbaar informatie is. Daarvoor is het goed om het
verschil tussen feiten en meningen te weten. Feiten zijn
objectief en geven weer hoe iets werkelijk is. Meningen
zijn subjectief en geven aan wat iemand ergens van
vindt. Als jij tijdens je stage vijf taken uitvoert is dat een
feit. Als je praktijkopleider zegt dat je de vijf taken klant-
gericht hebt uitgevoerd is dat een mening.
Soms is het verschil lastig te zien. Iemand kan iets als
een feit brengen, terwijl het eigenlijk zijn of haar mening
is. Denk aan uitspraken over Zwarte Piet als: “Zwarte
Piet moet nou eenmaal zwart zijn, dat is al eeuwen zo”

4 Subjectieve en objectieve koppen

a Leg uit waarom de vaststelling van de praktijkopleider subjectief is.
b Leg uit waarom allebei de uitspraken over Zwarte Piet niet objectief zijn.

c Hieronder zie je steeds twee koppen van een nieuwsbericht over hetzelfde onderwerp.

Leg in de tweede kolom uit welke kop het meest subjectief is. Geef in de laatste kolom aan wat het doel
van de maker van die subjectieve kop zal zijn geweest.

Doel van de maker
Koppen Meest subjectieve kop

1 E uropa stopt met oppikken van Kop 2 is meer subjectief. Hierin staan De maker van de tweede kop is
migranten op Middellandse Zee verschillende woorden (“Eindelijk”, waarschijnlijk tegen het helpen
“migrantenveerboot”) die de mening van migranten en hoopt lezers
2 E indelijk! EU stopt met migran- van de maker duidelijk maken. met deze kop daarvan te over-
tenveerboot over de Middellandse tuigen.
Zee

1 A so in trekker pleegt aanslag op
agent

2 M an met trekker negeert stop-

teken en rijdt in op agent

1 K limaatmars trekt ondanks regen
zo’n 40.000 mensen

2 M assale opkomst bij grootste
klimaatmars in Nederland ooit

12

d Maak de volgende krantenkoppen objectiever:

1. Zware crimineel krijgt lichte straf van drie jaar voor brute poging tot doodslag
2. Amsterdammers zijn toeristentsunami in hun stad spuugzat
3. Boze mbo’ers protesteren tegen belachelijk lage stagevergoeding

Wanneer is informatie betrouwbaar?

Soms lijkt een bericht objectief, maar klopt het toch
niet. Bijvoorbeeld de kop “Kabinet schrapt pauzes in
het onderwijs”.
Om de betrouwbaarheid van informatie in te kunnen
schatten, beantwoord je de volgende vragen:

• I s de bron actueel en betrouwbaar?
• Wat is het belang van de maker van de bron?
• Hoe deskundig is de bron?
• K om ik de informatie bij meerdere betrouwbare

bronnen tegen?

Actueel en betrouwbaar Belangen
Actueel betekent dat een bericht gaat over feiten die op Probeer te ontdekken wat het belang van iemand is.
dit moment plaatsvinden. Informatie uit een oud be- Bedrijven hopen dat je hun producten koopt en ge-
richt kan achterhaald zijn. ven daarom in reclamespotjes eenzijdige en soms zelfs
Kijk ook van wie het bericht komt. Als een vriend op onjuiste informatie. Politici zijn uit op jouw stem en
Instagram zet dat een terrorist een trein heeft gekaapt, proberen daarom een zo positief mogelijk beeld van
dan is dat minder betrouwbaar dan wanneer je het op zichzelf neer te zetten. Weer anderen zoals de NOS en
het NOS-journaal ziet. Journalisten zijn namelijk ver- een voorlichter van de rechtbank hebben als doel om je
plicht om zorgvuldig met informatie om te gaan. Als zo goed en objectief mogelijk te informeren.
een journalist een tip krijgt over een treinkaping, zal hij Deskundigheid
altijd meteen officiële instanties zoals de politie bellen Inschatten hoe deskundig de bron is, doe je door te kij-
en op zoek gaan naar getuigen. ken hoeveel de mensen weten die in de bron aan het
woord komen over een onderwerp. Als een longarts
adviseert om bepaalde medicijnen niet te gebruiken
heeft dat meer waarde dan wanneer je dat advies krijgt
op een website met ervaringen van patiënten.

Vergelijken
Tot slot is het goed om verschillende bronnen te ver-
gelijken. Ga bij een heel opvallend nieuwsbericht niet
alleen af op nu.nl, maar kijk ook op de site van RTL
Nieuws of nos.nl. Of kijk nog verder. Lees je bijvoor-
beeld op de site van RTL Nieuws dat volgens het Cen-
traal Bureau voor de Statistiek de misdaad in Nederland
sterk is gedaald, dan kun je de informatie controleren
op cbs.nl.

Nepnieuws 13

5 Betrouwbaar of niet?

Een van de berichten uit de casus luidde: “Kabinet schrapt pauzes in het onderwijs”.
Beantwoord de vragen van de checklist over dit bericht uit de casus en leg je antwoorden uit.

Vraag Antwoord

Komt de informatie van een actuele Nee. Het bericht wordt verspreid via (nep)accounts op sociale
en betrouwbare bron? media. Het is wel actueel, maar dit is geen betrouwbare bron.

Wat is het belang van de maker van
de bron?

Hoe deskundig is de bron?

Kom ik de informatie bij meerdere
betrouwbare bronnen tegen?

6 Mbo’ers zijn ook studenten Bron 2

IN HET NIEUWS

“Ik doe geen hbo-studie, dus ik
mocht niet feesten”

DEN HAAG – Mbo’ers worden voortaan ‘student’
genoemd. Dit staat vanaf studiejaar 2020-2021 in
de wet. Minister Van Engelshoven van Onderwijs
reageert hiermee op de bezwaren van Jongeren Or-
ganisatie Beroepsonderwijs (JOB). “Jongeren in het
mbo zijn net zo goed studenten”, zegt Van Engelsho-
ven. Zij hoopt dat mbo’ers nu makkelijker gebruik
kunnen maken van de voordelen voor studenten.
En dat is hard nodig. “Ik wilde met een vriend gaan
stappen, maar toen werd bij de Next onze hbo-kaart
gevraagd”, vertelt de 18-jarige Justin uit Leiden. “Die
hadden we niet, dus konden we weer vertrekken.
Ik doe geen hbo-studie, dus ik mocht niet feesten.”

Bron: nos.nl

a O nderstreep in bron 2 ten minste twee zinnen met objectieve informatie.
b Omcirkel een zin met subjectieve informatie.

14

c Beantwoord de vragen van de checklist over deze bron en leg je antwoorden uit.

Vraag Antwoord

Komt de informatie van een actuele
en betrouwbare bron?

Wat is het belang van de maker van
de bron?

Hoe deskundig is de bron?

Kom ik de informatie bij meerdere
betrouwbare bronnen tegen?

d Trek een conclusie: is de informatie uit de bron nepnieuws of niet?

7 Nepnieuws coronavirus

IN HET NIEUWS Bron 3

“Warm water drinken helpt tegen corona”
AMSTERDAM - Van WhatsApp tot zijn en omdat het lijkt alsof hij van een
Twitter en Facebook tot TikTok: op betrouwbare bron komt: de Ameri-
de platforms worden verschillende kaanse Stanford-universiteit. Maar die
‘wondermiddelen’ gedeeld. Het eten heeft niets met de post te maken, zegt
van veel knoflook bijvoorbeeld of het een woordvoerder van de universiteit.
gebruiken van cocaïne, maar ook de De lijst is intussen duizenden keren
tip om jezelf te ontsmetten met bleek- gedeeld. “Mensen doen dat met de bes-
middel. te bedoelingen”, zegt nepnieuws-spe-
Vooral een lijst met adviezen waarin cialist Peter Burger. “Ze denken: kijk,
onder andere staat dat warm water een fijn lijstje. Als ze dat van vrienden
drinken helpt tegen het virus wordt toegestuurd krijgen en er staat ook nog
veel rondgestuurd op WhatsApp. Die eens de naam boven van een univer-
lijst is extra misleidend omdat sommi- siteit, gaan ze dat niet altijd checken
ge andere adviezen niet helemaal fout voordat ze het doorsturen.” Bron: NOS

a Op basis waarvan denken veel mensen dat de lijst met adviezen betrouwbaar is?

Het bericht komt van een betrouwbare bron.
De maker van het bericht heeft als doel je ze goed mogelijk te informeren.
Het bericht komt van een deskundige bron.
Je komt het bericht bij verschillende bronnen tegen.

b Hoe kun je erachter komen dat de lijst met adviezen toch geen betrouwbaar bericht is? Leg je antwoord uit.

Nepnieuws 15

Waarom geloven mensen nepnieuws?

“Man ontvoerd door aliens”. van Ajax gelooft een positief bericht over Ajax eerder
“Kat vermoordt oude dame”. dan een fan van Feyenoord. En zo werkt het ook met
Veel voorbeelden van nep- nepnieuws: als informatie je eigen denkbeelden beves-
nieuws zijn duidelijk her- tigt, waarom zou je het dan nog controleren?
kenbaar als niet waar. Sociale media tegen nepnieuws
Toch geloven veel mensen Veel mensen vinden dat sociale media iets moeten doen
nepnieuws. Denk maar aan tegen het verspreiden van nepnieuws. Als reactie hierop
de video aan het begin van dit hebben bedrijven als Twitter, Google en Facebook een
thema. Hoe komt dat? eigen gedragscode ondertekend. Onderdeel daarvan
De kans is groter dat je een is de mogelijkheid om nepberichten en nepaccounts
nepbericht gelooft als je het te verwijderen. Ze maken het ook lastiger om nep-
vaker tegenkomt. Zo geloof accounts te maken door bijvoorbeeld slechts één profiel
je een bericht op internet per e-mailadres toe te staan. Steeds meer sociale media
eerder als veel mensen het roepen ook gebruikers op om nepberichten te melden.
delen. In de video zetten ze daarom nepprofielen in om Onder andere Twitter, Instagram en Facebook verwij-
nepnieuws te verspreiden. deren dan na zo’n melding en na aanvullend onderzoek
Daarnaast geloven mensen een nepbericht eerder de profielen van verspreiders van nepnieuws.
als het overeenkomt met hun eigen mening. Een fan

8 Geloof je alles?

a I n de tekst staan twee redenen waarom je nepnieuws eerder gaat geloven.

Noem deze redenen. Bedenk zelf ook nog een derde reden.

b Leg uit welke rol nepprofielen spelen in het verspreiden en overnemen van nepnieuws. Gebruik de casus als

voorbeeld in je antwoord.

c Werk in tweetallen. Noteer allebei drie krantenkoppen op een vel papier. Twee krantenkoppen haal je van

internet en één krantenkop verzin je zelf. Noteer de koppen van de ander hieronder in de linkerkolom.
Bekijk de krantenkoppen en geeft beredeneerd aan welke koppen je gelooft en welke niet.

Krantenkop Ik geloof deze krantenkop wel /niet, omdat:
1.

2.

3.

16

9 Sociale media Copyright Ted Struwer

a Leg uit waarom het voor sociale media zoals Facebook lastiger is

om nepnieuws tegen te houden dan voor bijvoorbeeld een krant.

b Kom jij op Facebook weleens nepnieuws tegen of berichten die

volgens jou niet kloppen? Zo ja, geef een voorbeeld.

c Wat heeft de cartoon te maken met sociale media en nepnieuws?
d Welke van de twee uitspraken heeft jouw voorkeur? Waarom?

1. “ Facebook en Twitter moeten meer doen om het verspreiden
van nepnieuws te stoppen.”

2. “ Mensen moeten zelf kunnen inschatten of informatie
betrouwbaar is of niet. Als je dan toch in nepnieuws trapt, is dat je eigen schuld.”

10 Klimaatspijbelaars

IN HET NIEUWS Bron 4

FvD: “Hoe moeten wij nou weten dat die foto nep was?” Deze foto komt niet overeen met het origineel,
TILBURG – Na de massale demon- onder andere door Forum voor Demo- maar is een vergelijkbaar beeld.
stratie afgelopen week van scholieren cratie.
en studenten op het Malieveld in Den Een woordvoerder van de partij: “We heb-
Haag voor meer klimaatmaatregelen ben meteen ingegrepen toen we hoorden
is op sociale media op grote schaal een dat de foto nep was. Uiteindelijk heeft
nepnieuwsfoto verspreid. Daaruit zou hij maar een paar minuten op ons Twit-
blijken dat de klimaatspijbelaars een teraccount gestaan.” De partij weigert
enorme bende hadden achtergelaten in excuses te maken. “Hoe moeten wij nou
Den Haag. In werkelijkheid bleek het weten dat die foto niet in Den Haag was
te gaan om een oude archieffoto van gemaakt? We hebben zorgvuldig gehan-
rommel bij de McDonald’s in Tilburg. deld door de foto meteen te verwijderen.”
De foto werd massaal voor waarheid
aangenomen en verspreid via Twitter, Bron: Brabants Dagblad

a Op welke manier worden de demonstrerende scholieren en studenten neergezet door de foto en het

Twitterbericht? Leg je antwoord uit.

b Wat moet een journalist volgens jou doen om nepnieuws in zijn krant te voorkomen?
c Ben je het eens met de opmerking van de woordvoerder van Forum voor Democratie dat het niet nodig is

om excuses te maken? Leg uit waarom wel of niet.

Nepnieuws 17

De rol van de overheid

Door het enorme aanbod van berichten is het bijna on-
mogelijk om alles te checken. Daardoor weet je uiteinde-
lijk niet meer wat nou wel of niet waar is. Dit kan ervoor
zorgen dat je ook betrouwbare informatie niet meer ge-
looft. Nog een reden waarom nepnieuws een belangrijk
maatschappelijk probleem is. De overheid is in 2019
dan ook een campagne begonnen die burgers moet
helpen om nepnieuws te herkennen: “Blijf nieuwsgierig,
blijf kritisch.” Het doel van deze campagne is mensen
beter te laten inschatten of informatie betrouwbaar is
of niet.

11 Campagne van de overheid

a B ekijk de overheidscampagne en de video op blijfkritisch.nl. Gebruik ook de lestekst.

Noem twee manieren waarop de overheid ervoor probeert te zorgen dat je nepnieuws beter gaat herkennen.

b Welke houding hoopt de overheid met de campagne bij mensen te stimuleren?

Nepnieuws leidt tot schietincident Bron 5

Bij de Amerikaanse presidentsverkiezin- ben gevonden in de pizzeria Comet Ping
gen in 2016 gingen in de strijd tussen Pong in Washington. Dit nepnieuws zorg-
Hillary Clinton en Donald Trump veel nep- de ervoor dat een 35-jarige man zwaar-
berichten rond. Zo zou Trump als klein bewapend de pizzeria binnenstormde.
kind zijn geadopteerd uit Pakistan. Over Hij deed naar eigen zeggen onderzoek
Clinton ging het verhaal dat zij onderdeel naar het pedofielennetwerk van Hillary.
was van een pedofielennetwerk. Deze De man werd gearresteerd nadat hij een
nepnieuwsaffaire kreeg de naam ‘Pizza- kogel afvuurde in de grond. Niemand
gate’. Misbruik zou namelijk plaats heb- raakte gewond. Bron: AD

18

12 De gevaren van nepnieuws op basis van informatie.
informatie niet.
a Vul de volgende zinnen over de gevaren van nepnieuws aan. .

1. Als je nepnieuws gelooft, vorm je jouw

2. Doordat je veel informatie tegenkomt die niet klopt, vertrouw je ook

3. In het voorbeeld in bron 5 leidde nepnieuws tot

b Welk gevaar van nepnieuws vind jij het grootst? Leg je antwoord uit.

Portfolio-opdracht - Nepnieuws maken

Bij deze laatste opdracht maak je een product. Voeg dit toe aan je portfolio.

In elke branche en in elk beroep kom je nepnieuws tegen.
Maak een collage met zelfgemaakt nepnieuws dat te
maken heeft met jouw beroep of opleiding.
Gebruik hiervoor het programma Canva (via canva.com of
download de app op je telefoon of tablet). Om ideeën op te
doen blader je door vakbladen, zoek je tweets en speur je het
internet af. Verzin zelf koppen. Maak (en bewerk) een foto.
Je mag helemaal ‘los’ gaan. Zorg dat de volgende dingen
terugkomen in je collage:
- clickbait met een financieel doel
- nepnieuws met een politiek doel
- nepnieuws met een aandachtsdoel
- pulpnieuws
- een subjectieve kop
- een subjectief beeld.

Bekijk voor je begint de game ‘Slecht nieuws’ op slechtnieuws.nl.
Kijk welke soort keuzes je daar moet maken en gebruik de game als inspiratie om zelf iets anders te maken.

Begrippen Objectief Gebaseerd op feiten, neutraal.

Clickbait Misleidende en vaak sensationele kop of titel Pulpnieuws Sensationele berichten, meestal afkomstig
die bedoeld is om de aandacht te trekken. van minder bekende websites.

Manipulatie Opzettelijk weglaten of verdraaien van Sociale media Onlineplatforms waarmee gebruikers
feiten. met elkaar kunnen communiceren.

Nepnieuws Verzonnen actueel bericht. Subjectief Gebaseerd op persoonlijke indrukken of
meningen.
Nepprofiel Account op sociale media van een persoon of
organisatie die niet bestaat.

Nepnieuws 19

2 Sociale media
Verstandig en veilig onlinegedrag

themasburgerschap.nl/thema2


CASUS kwamen er tweets bovendrijven waarin hij schold en
seksistische opmerkingen maakte. PSV ontsloeg Kok
DENK NA VOOR JE IETS OP INTERNET GOOIT direct. De club liet weten dat zulke uitspraken niet
Tony Kok is professioneel e-sporter. De gamer passen bij de waarden van PSV. De manager van
speelt voor profvoetbalclubs het computerspel Tony Kok adviseerde: “Denk alsjeblieft na voordat je
FIFA. Een paar jaar geleden werd Kok door PSV iets op internet gooit. Het kan je jaren later op nega-
aangenomen. Twee dagen later werd hij alweer tieve wijze achtervolgen.”
ontslagen vanwege tweets die hij vijf jaar eerder,
als 17-jarige, online zette. Kort daarna speelde
Kok voor FC Twente.

Kok legt uit dat hij nog steeds last heeft van alle
ophef over zijn tweets en het ontslag bij PSV. Hij Denk jij altijd aan je toekomst als je foto’s en
tweette onder meer: “Alle boeren zijn homo!” Ook teksten online zet?

Licht je antwoord toe:

20

Jezelf online presenteren

In 2019 hadden ruim 10 miljoen Nederlanders een pro-
fiel op Facebook, 5 miljoen op Instagram en bijna 2,5
miljoen op Snapchat. Met dat profiel laat je zien wie je
bent, wat je doet en wat je belangrijk vindt. Dit soort
openbare profielen op sociale media zijn voor iedereen
toegankelijk. In sommige gevallen, zoals bij Tony, kan
dat tegen je werken. Het leidde zelfs tot zijn ontslag bij
PSV.

Bewust profileren Bart volgt een opleiding tot meubelmaker. Hij presenteert zijn
Openbare profielen hebben ook voordelen. Op sociale vaardigheden en producten via zijn website en Facebook.
media kun je jezelf profileren, wat betekent dat je be-
wust een bepaald beeld van jezelf overbrengt. Volg je mag, bekijken sommige werkgevers toch jouw profiel
een grafische opleiding om vormgever te worden, dan op sociale media. Denk dus goed na over wat je daar
kun je je producten online presenteren. Ook als je een plaatst en wat je liever privé houdt en afschermt. En dan
opleiding in de zorg of de ICT volgt, kun je jezelf ‘ver- nog is er een risico. Want een foto, video of uitspraak
kopen’ via sociale media. Je laat de projecten zien waar kan altijd openbaar worden als iemand anders iets on-
je aan werkt, zoals je hiernaast op de foto ziet. Je kunt line zet zonder jouw toestemming. Dat mag niet, maar
ook vertellen wat je leert bij je leerbedrijf of dat je een als het wél gebeurt is het heel lastig om het van internet
bijzondere bijbaan of hobby hebt. Maak ook duidelijk te verwijderen. Vraag je dus altijd af: wil ik dat iedereen
welke ambities en welk toekomstbeeld je hebt. Na je dit kan bekijken?
opleiding meld je het behalen van een diploma en je
werkervaring.
Sommige mensen profileren zich beroepsmatig online,
zoals influencers of politici. Een influencer is iemand op
sociale media met veel volgers, die daardoor veel invloed
heeft op anderen. Iemand maakt bijvoorbeeld reclame
voor cosmeticaproducten.
Wat zijn de risico’s?
Iedereen kan jouw openbare profielen bekijken. Hoewel
het volgens de privacy-regels van de AVG eigenlijk niet

De Rotterdamse straatvoetballer Soufiane Touzani heeft via sociale media zoveel bekendheid gekregen met zijn voetbalkunsten dat hij ervan kan leven.

Sociale media 21

1 Iedereen profileert zich

a Wat past bij jezelf profileren?

Je bent kapper; op Instagram deel je een foto van iemand die je hebt geknipt.

Je vakantiefoto’s op je afgeschermde Facebookaccount zetten.

Op LinkedIn zet je welke diploma’s je hebt gehaald.

Op WhatsApp chat je met je vrienden over voetbal.

Je vertelt in een tweet dat je net een hardloopwedstrijd hebt uitgelopen.

b Stel: een werkgever bekijkt je socialemediaprofielen. Gebruik de antwoorden die je bij a hebt aangekruist.

Geef telkens aan wat een werkgever over je te weten komt.

c Jouw beroepsopleiding gebruikt vast ook sociale media om zich te profileren. Wat vind je: klopt het beeld

dat van je opleiding wordt gegeven, of niet? Leg je antwoord uit met behulp van twee voorbeelden.

d S tel dat de school jouw opleiding mooier voorstelt dan deze in werkelijkheid is. Is dat erg volgens jou?

Leg je antwoord uit.

2 Welk doel?

Berichten worden vaak met een bepaald doel op sociale media geplaatst. Noem bij elk bericht het doel.

Bericht op sociale media Doel van het bericht

Vlak voor de Tweede Kamerverkiezingen tweette de politicus
Arie Slob: “Groot tekort aan stageplaatsen mbo. Christen-
Unie wil komende kabinetsperiode investeren in 10.000
extra leerwerkplekken.”

Influencer Anna Nooshin plaatst een foto van zichzelf
op Instagram met een tas en zet erbij: “Perfect Parisian
bag if you ask me @dior.”

Een mbo-school plaatst een foto van een studente in
bedrijfskleding van het Johannesziekenhuis en zet erbij:
“Samenwerking mbo | Johannesziekenhuis | Opleiding:
verpleegkundige.”

22

3 Wie ben jij online?

a Hoe zichtbaar ben jij online? Zijn al je socialemediaprofielen afgeschermd, of heb je juist veel openbare

profielen? En: zijn er dingen die je niet openbaar maakt? Geef het aan op de balk.
0 betekent: er is niets over jou te vinden. 10 betekent: iemand kan alles over jou te weten komen.
Weet je het niet? Google jezelf eens.

Helemaal onzichtbaar 8 Helemaal zichtbaar
0 1 2 3 4 5 6 7 9 10





b O p LinkedIn kun je je beroepsmatig profileren. Hoe doe je dat als je nog met je opleiding bezig bent en maar

weinig werkervaring hebt? Noteer vier zaken die je nu al op een LinkedIn-profiel zou kunnen plaatsen om

bijvoorbeeld aan een leerbedrijf te laten zien dat jij een goede kracht bent.

4 Als het fout gaat Bron 1

Situatie 1: Een medewerker van Blokker wil een Situatie 2: Een man werkt als heftruckchauffeur op
voorschot op zijn salaris, maar hij krijgt het niet. Op Schiphol. Om te pesten probeert hij een stoel waar-
Facebook schrijft hij: ‘Blokker, wat een hoerenbedrijf. op een collega zit, op te tillen met de heftruck. Hij
Spijt dat ik er ben gaan werken.’ Hij scheldt ook zijn neemt het voorval op en zet het op YouTube.
teamleider uit. De medewerker wordt direct door Als de werkgever de film ziet, wordt de man direct
Blokker ontslagen. Bron: AD ontslagen. Bron: AD

a In de casus zag je dat e-sporter Tony Kok binnen twee dagen zijn baan bij PSV verloor. Vind jij dat terecht?

Licht je antwoord toe.

b L ees bron 1. Stel, de twee werknemers zijn het oneens met hun ontslag en stappen naar de rechter. Als jij

de rechter was, wat zou jij beslissen? Geef ook je motivatie.

Sociale media 23

Grenzen aan onlinegedrag

Alle bekende, maar soms ook onbekende Nederlanders meestal achter nicknames en valse profielen. Ook ver-
krijgen ermee te maken: haatreacties op hun sociale spreidt informatie zich vaak snel via sociale media en
media. De impact is groot. Zangeres Anouk verwij- websites.
derde de foto’s van haar kinderen, omdat er steevast
racistische reacties op kwamen. Zo werden haar kinde-
ren ‘kanker zwarte pietjes’ genoemd. “Dat soort dingen
gaat me te ver. Als ze het onder mijn hoofd zetten, vind
ik dat minder erg dan bij mijn kinderen of mijn vriend.
Die hebben daar niet om gevraagd.’’
Op sociale media mag je niet zomaar alles zeggen.
Je mag iemand niet bedreigen of discrimineren.
Verder mag je geen laster verspreiden, dat wil zeggen
leugens over iemand of over een organisatie. Ook smaad
is verboden: informatie over iemand delen waardoor
iemands goede naam of eer wordt aangetast.
Het is vaak lastig om jezelf hiertegen online te verwe-
ren. Mensen die anderen belasteren, verschuilen zich

5 Vrijheid van meningsuiting

IN HET NIEUWS Bron 2

Einde relatie: “De sociale media maken levens kapot”
AMSTERDAM – Tijdens haar kortstondige relatie ging zo ver”, aldus Maasland. De
met André Hazes (25) ontving Bridget Maasland tv-presentator doet geen aan-
(45) honderden haatreacties en bedreigingen op gifte, maar is geschokt door
haar sociale media. Mensen noemden haar een vals het klimaat in Nederland, in
kreng, omdat zij André van zijn ex Monique zou het bijzonder op sociale media.
hebben ‘afgepakt’. Ook gingen veel haatreacties “Hoe het nu gaat op sociale me-
over haar leeftijd. “Met zoveel druk van buitenaf dia, gaat levens kapotmaken. Ik
en bedreigingen via de post en sociale media was heb ook gewoon liefdesverdriet, maar
het moeilijk om onze relatie in stand te houden, dit daar hoor je niemand over.” Bron: De Telegraaf en nu.nl

a Lees bron 2. Bridget kreeg, net als Anouk, veel haatreacties. Waarom is het moeilijk om daar iets aan te doen?

b Iedere burger mag zijn of haar mening uiten, ook over de relatie van Bridget.

Wanneer gaat een reactie volgens jou te ver?

Als een reactie negatief is over iets wat een kind online heeft geplaatst.

Als een reactie negatief is over iemands uiterlijk, leeftijd of andere persoonlijke kenmerken.

Als een reactie negatief is over wat iemand doet of maakt.

Als er in een reactie veel scheldwoorden staan.

Als een reactie discriminerend of racistisch is.

Als een reactie intimiderend of bedreigend is.

Als een reactie vol leugens over iemand staat.

Anders namelijk, .

24

c Waarom kun je beter oppassen met het geven van een negatieve reactie via sociale media?
d Werk samen met een klasgenoot. Bedenk waarom je met het geven van een haatreactie de vrijheid van

meningsuiting van een ander kan beperken.

Recht op privacy sen. Er zijn wel uitzonderingen. Zo mag je een foto die
een nieuwsbericht ondersteunt wél zonder toestem-
Stel, je werkgever doet een vriendschapsverzoek op ming publiceren.
sociale media, maar daar heb je helemaal geen zin in. Denk aan een foto in de krant over een demonstratie
Wat doe je? Zo’n verzoek mag je afwijzen. Elke burger waar jij toevallig op staat. Het nieuwsfeit is dan belang-
in Nederland heeft namelijk recht op privacy. Dat be- rijker dan de privacy van iemand die toevallig op de
tekent dat je recht hebt op een privéleven zonder in- foto staat.
menging van buitenaf, zoals van je werkgever of van de
overheid. Apple, de 14-jarige dochter van
Gwyneth Paltrow benadrukt haar
Wettelijke regels recht op privacy.
Sinds 2018 gelden in de hele EU dezelfde privacy-
regels. Ze staan in de AVG, de Algemene Verordening
Gegevensbescherming. Daarin staat bijvoorbeeld dat
anderen niet zonder goede reden en zonder jouw toe-
stemming jouw persoonsgegevens mogen inzien,
bewaren of verspreiden. Persoonsgegevens zijn alle
gegevens die informatie geven over jou, zoals je geboor-
tedatum, adres, geloof, gezondheid en seksuele voor-
keur. Ook foto’s en films waarop mensen herkenbaar te
zien zijn, zijn persoonsgegevens. Je mag dus niet zomaar
foto’s van klasgenoten op een openbaar profiel plaat-

6 Kinderen online

De dochter van Gwyneth Paltrow (zie afbeelding) wil niet dat haar moeder zomaar foto’s van haar plaatst.
Bekijk hun uitwisseling. Wie geef je in het geval van deze foto gelijk, Gwyneth of dochter Apple?
Licht je antwoord toe.

Sociale media 25

7 Ken de wet

a Wat mag wel en wat niet? Licht toe.
• E en journalist schrijft een artikel over overlast door hangjeugd. Hij plaatst er een foto bij waarop jij

duidelijk herkenbaar bent. Maar je hoort niet bij de groep die voor overlast zorgt. Dit mag wel /niet, want:

• Je hebt een leuke foto gemaakt van je vrienden en deelt deze foto op een openbaar profiel zonder het

hen te zeggen. Dit mag wel /niet, want:



• D e directie van jouw opleiding plaatst zonder toestemming een foto van studenten in de schoolbrochure.

Dit mag wel /niet, want:



b Iemand in de klas zet een foto online waarop je te zien bent. Je wilt dat niet. Hoe los jij dat op?
c De tafeltennisvereniging waarvan je allang geen lid meer bent zet een foto online waarop je te zien bent.

Je wilt dat niet. Hoe los jij dat op?

8 Privacy en criminaliteit

Bron 3 Deze foto betreft niet het incident uit bijgaand bericht.

“Stelen mag ook niet” de politie en de school van het
tweetal te waarschuwen wanneer
ROTTERDAM – In een poging de twee de stekker niet ‘voor
winkeldieven te pakken te krijgen 8 juni’ zouden komen afrekenen.
heeft een winkelier in Rotterdam Nadat de deadline was verstre-
onlangs beelden van een beveili- ken had het tweetal zich nog niet
gingscamera op Facebook gezet. gemeld. Op de vraag of hij zo-
Op de beelden zijn twee jongeren maar camerabeelden online mag
te zien. ‘Zouden jullie de zetten, antwoordt de winkelier:
iPad-stekker willen komen afre- “Nee, maar stelen mag ook niet”.
kenen?’, zo valt op de Facebook-
pagina van de zaak te lezen. Het Bron: AD
team van de winkel kondigde aan

a Vind je dat de winkeleigenaar de videobeelden op Facebook mag zetten? Leg je antwoord uit.
b Stel dat de eigenaar een groot bord met een foto van de twee jongeren in zijn winkel ophangt,

om potentiële dieven af te schrikken. Vind je dat dat moet kunnen?

c Wat denk je dat de wet hierover zegt? Lees voor je antwoord de lestekst op de vorige pagina.

26

Wat weten ze allemaal van je? gegevens. Die grote hoeveelheden verschillende gege-
vens samen noem je big data. Vaak hebben we zelf geen
Het is de vraag of de AVG jouw privacy online voldoen- idee om welke gegevens dat gaat. Je weet waarschijn-
de beschermt. Je laat op internet namelijk veel sporen lijk ook niet altijd met wie bedrijven of websites jouw
achter. Deels is dat bewust, bijvoorbeeld door het plaat- gegevens delen.
sen en delen van berichten op sociale media. Maar heel
vaak gebeurt dat onbewust. Denk maar eens aan cookies Een blik op de computers van een datacenter
op websites. Daarmee kan een bedrijf je surfgedrag
volgen, bijvoorbeeld welke websites je bezoekt, welke
zoektermen je gebruikt of wat je aanklikt op een web-
site. Allerlei organisaties zoals (web)winkels, scholen,
huisartsen, overheidsinstanties en sportverenigingen,
verzamelen en bekijken onze gegevens. Dat doen ze om
uiteenlopende redenen: om meer geld te verdienen, om
de dienstverlening te verbeteren of om de consument of
burger aan te zetten tot bepaald gedrag. Steeds meer ap-
paraten kunnen ook zelf gegevens verzamelen. Auto’s,
koelkasten, verwarmingssystemen, alarminstallaties, ze
zijn allemaal met internet verbonden. Ze verzamelen

9 Big data

a J e wilt een nieuwe computer: je hebt een vergelijkingssite bekeken en een aantal webwinkels bezocht.

De dagen erna verschijnen er telkens aanbiedingen voor computers als je op internet surft. Hoe kan dat?

b S tel, een bank wil de gegevens van klanten, zoals hun af- en bijschrijvingen, delen met andere bedrijven zodat

deze bedrijven hun persoonlijke aanbiedingen kunnen doen. Wat kunnen bedrijven over jou te weten komen
als zij de af- en bijschrijvingen van je bank kunnen inzien? Geef drie voorbeelden.

c W at vind jij: is het vooral handig om persoonlijke aanbiedingen van bedrijven te krijgen of vind je dat een

aantasting van je privacy? Licht je antwoord toe.

Sociale media 27

d A ls je op internet surft, worden jouw gegevens verzameld. Maar dat gebeurt ook bij andere dagelijkse

bezigheden. Geef hieronder voorbeelden uit jouw eigen leven op verschillende gebieden.

Vervoer


Op je opleiding


Op je leerbedrijf of in je bijbaan



Als je muziek luistert of tv kijkt


Als je boodschappen doet of winkelt

10 Je tandarts kijkt mee Bron 4

Slimme tandenborstel

Nieuwe ‘slimme’ elektrische tandenborstels kunnen communiceren
met een app op je telefoon. In de app zie je dan hoe lang je poetst en
welke tanden je slecht poetst. De app zou deze gegevens kunnen
delen met je tandarts, maar ook met een verzekeringsmaatschappij.
Een goede poetser zou bijvoorbeeld korting op de tandartsverzeke-
ring kunnen ontvangen. Bron: smarthomemagazine.nl

Leg uit dat zo’n slimme tandenborstel zowel een voordeel als een nadeel voor de consument kan zijn.

Ik ben mediawijs Uit onderzoek blijkt dat mensen minder seks hebben dan twintig jaar
geleden.
De overheid vindt het in het algemeen belang dat
alle jongeren les krijgen over mediawijsheid. Je bent
mediawijs als je de kennis en vaardigheden hebt
om actief, kritisch en bewust deel te nemen aan
de mediasamenleving. Zodat je nepnieuws kunt her-
kennen en begrijpt met welk doel mensen berichten
online plaatsen. Of zodat je weet welke risico’s en
welke voordelen sociale media hebben. Mediawijsheid
moet jou ook leren grenzen te stellen aan je gedrag
online.

28

Even offline Verslaving?
Het valt niet mee om je telefoon weg te leggen. Media- Een ander risico van onlinegedrag is dat je een versla-
wijsheid betekent ook dat je leert omgaan met de verlei- ving ontwikkelt. Eén op de drie mensen tussen de 18
ding om altijd online te (willen) zijn. en 28 jaar geeft aan dat zij zichzelf verslaafd vinden aan
sociale media. De meesten hebben waarschijnlijk last
van fomo, ofwel: the fear of missing out. Zij zijn het zo
gewend om altijd online te zijn, dat ze het idee heb-
ben van alles te missen als ze offline zijn. Je kunt ook écht
verslaafd raken aan sociale media, gamen of chatten.
Dan word je ziek of raak je in paniek als je niet on-
line kunt zijn. Bij een verslaving doe je iets dwangmatig:
je hebt geen controle meer over de tijd die je eraan
besteedt.

Vanaf 1 juli 2019 is appen voor alle bestuurders, ook fietsers,
verboden.

• N eem je mobiel of tablet niet mee naar bed. Als je Hoeveel tijd per dag breng jij door op je mobiel?

dat wel doet, kom je moeilijker in slaap. Dat leidt de
volgende dag tot vermoeidheid. Als het vaker gebeurt,
kun je je steeds minder goed concentreren en kun je
minder goed presteren.

• L eg je telefoon weg als je moet studeren, want de

smartphone vermindert je concentratievermogen.
Een melding op je telefoon leidt je namelijk af en haalt
je uit je concentratie.

• A ltijd online beschikbaar zijn voor je werkgever of

praktijkopleider kan de werkdruk vergroten. Je kunt
het gevoel hebben nooit ‘vrij’ te zijn. Het is belang-
rijk om hierover heldere afspraken te maken met je
leidinggevende.

11 Mediawijsheid

a Waarom krijgen kinderen op de basisschool al les in mediawijsheid, denk je? Verwijs in je antwoord naar de

casus over Tony Kok aan het begin van dit thema.

b Bekijk de drie afbeeldingen bij de lestekst. Beschrijf voor elk van de afbeeldingen wat deze te maken heeft

met mediawijsheid.

Sociale media 29

12 Grenzen op je werk

a I n Nederland is 57 procent van de werknemers ook in het weekend online beschikbaar voor werk.

In Frankrijk hebben werknemers het recht om offline te zijn. Thuis hoeven ze dan geen e-mail van
hun werk te beantwoorden of te reageren op appjes van de baas.
Wat vind jij: moeten werknemers in Nederland ook het recht krijgen om offline te zijn?
Ja, want anders doe je uren onbetaald werk.
Ja, want je krijgt stress van werk dat nooit ophoudt.
Nee, want iemand kan er zelf voor kiezen wanneer hij zijn e-mail beantwoordt.
Nee, want in deze tijd moeten bedrijven snel kunnen communiceren met hun medewerkers.

b B estaan er op jouw opleiding regels over het gebruik van telefoons en internet onder schooltijd?

Leg uit of je dat wel of niet goed vindt.

c Ben je het eens of oneens met de uitspraken? Licht toe.

Uitspraken Eens Oneens Toelichting
Leraren moeten ook na werktijd reageren op
mails of berichten met belangrijke vragen, bij-
voorbeeld over een examen.
Als je samenwerkt met anderen, moet je elke
dag je e-mail lezen en zo nodig reageren,
anders ben jij er verantwoordelijk voor als het
misloopt.
Het is goed om met je werkgever te bespreken
of je na werktijd wel of niet bereikbaar moet en
wilt zijn.

13 Afkicken van sociale media

Stel, je krijgt 500 euro als je tien dagen compleet offline bent:
niet bellen, geen internet, geen WhatsApp, geen Instagram,
niets.

a Beschrijf in circa 100 woorden wat er met je gebeurt.
b B espreek daarna met twee andere klasgenoten jullie

antwoorden. Noteer ten minste één duidelijk verschil.

30

Portfolio-opdracht - Het perfecte plaatje

Bron 5 Deze twee foto’s horen bij elkaar. De linker foto is getiteld ‘Het
perfecte plaatje: the making of…’, de rechter foto ‘Het perfecte
Isa de Looff en Lisa Wieriks maakten de tentoonstel- plaatje’.
ling Post/Delete, het perfecte plaatje in het Stedelijk
Museum in Schiedam (2019). Ze onderzochten wat al
die perfecte plaatjes op sociale media doen met het
zelfbeeld van jongeren. Beseffen jongeren dat achter
elke post een reeks van mislukte en gedelete foto’s
zit? Lisa: ‘De verschillen op onze school worden steeds
kleiner: ik zie steeds minder mensen die durven af
te wijken. Door sociale media worden de trends snel
verspreid, daardoor neig je om te kiezen voor een
kledingstijl die je vaak ziet.’

Bron: Stedelijk Museum Schiedam

Bij deze laatste opdracht maak je een product. Voeg dit toe aan je portfolio.

a B ekijk de twee foto’s bij bron 5. Wat willen Lisa en Isa duidelijk maken met deze twee foto’s?

Denk daarbij aan het verschil tussen de twee foto’s.

b J e gaat in tweetallen een collage maken van ‘perfecte plaatjes’ die je op sociale media hebt gevonden.

Kies ten minste tien foto’s die jullie ‘te’ perfect vinden. Gebruik verschillende soorten foto’s. Dus niet alleen

portretten. Leg bij elke foto uit waarom jullie daarvoor gekozen hebben. Maak van de teksten en de foto’s

een mooie poster.

c K ies één van de foto’s uit. Bedenk wat je ‘niet’ ziet op deze foto. Jullie maken een foto van wat je ‘niet’

ziet op de perfecte foto. Je mag zelf bedenken wat het is dat je niet ziet. Denk daarbij aan de linker foto

van bron 5.

Begrippen

AVG Algemene verordening gegevensbescherming. Persoonsgegevens Alle feiten die informatie geven over
Europese regels over het verzamelen, opslaan en ge- iemand, zoals geboortedatum, adres, geloof, gezondheid
bruiken van persoonsgegevens die als doel hebben de of seksuele voorkeur.
privacy van burgers te beschermen.
Privacy Persoonlijke vrijheid. Het recht op een privé-
Big data Grote hoeveelheden verschillende gegevens. leven zonder inmenging van buitenaf.

Fomo Fear of missing out. De angst die mensen hebben Profileren Bewust creëren van een bepaald beeld.
om van alles te missen als ze offline zijn.
Smaad Informatie over iemand verspreiden waardoor
Influencer Iemand op sociale media met veel volgers, zijn of haar reputatie wordt beschadigd.
die daardoor meer dan gemiddelde invloed kan uitoefe-
nen op anderen. Sociale media Onlineplatforms waarmee gebruikers
met elkaar kunnen communiceren.
Laster Leugens over iemand verspreiden om daarmee
zijn of haar reputatie te beschadigen.

Mediawijsheid Kennis en vaardigheden hebben om
actief, kritisch en bewust deel te nemen aan de media-
samenleving.

Sociale media 31



Sociaal-
maatschappelijke
dimensie

3 Culturele verschillen 34

Hoe gaan we om met culturele verscheidenheid?
4 Integratie 46

Nederland als pluriforme samenleving

5 Hokjesdenken 58

Over hokjes, vooroordelen en discriminatie
6 Relaties 70

Single, samenwonen of trouwen?

7 Seksuele diversiteit 82

Over LHBTI

3 Culturele verschillen
Hoe gaan we om met culturele verscheidenheid?


themasburgerschap.nl/thema3

CASUS 1:13 - 5:17

IK HOUD VAN HET ANONIEME VAN DE STAD een zwangerschapstest ging halen. Zijn moeder wist
In het televisieprogramma Jouw Stad, Ons Dorp hier binnen de kortste keren van.
gaat het om de leefomgeving van Lisa en Deryan Ondernemer Jonathan en projectleider Aida wonen
tegenover die van Jonathan en Aida. met hun twee jonge kinderen in een klein apparte-
ment in Amsterdam. Ze houden van de chaos en de
Studente Lisa en beroepsmilitair Deryan wonen drukte van de grote stad. Dit past bij hen. Alles is in
samen met hun zoontje Tygo in het rustige dorp de buurt en is tot laat open. Lisa vindt het juist fijn
Appelscha. Ze vinden het fijn om daar te wonen. dat de meeste mensen in de stad haar niet kennen
Als Tygo alleen buiten speelt, houden de buren en weinig over haar weten.
hem in de gaten. De mensen in het dorp groeten
elkaar en kennen elkaar goed. Dat laatste is Woon jij liever in een dorp of in de stad?
niet altijd een voordeel, ontdekte Deryan toen hij

Licht je antwoord toe:

34

Wonen in een stad of dorp

Amsterdam en Appelscha liggen allebei in Nederland,
maar het leven op deze plekken verschilt van elkaar. Dat
komt vooral door een verschil in cultuur: de waarden,
normen en gewoontes die mensen binnen een groep of
samenleving met elkaar delen.

De stad de buurt haar zoontje naar huis brengen als hij is geval-
In de stad is het leven vaak druk. Je hebt veel mensen om len. Wel is het zo dat het in een dorp meer opvalt als je
je heen, maar je kent ze meestal niet. De cultuur van de anders bent dan de rest.
stad is meer gericht op het individu. Dat geeft je veel vrij- Je moet er tegen kunnen dat buren op je letten en zich
heid, want anderen letten niet zo op je en er wonen veel met je bemoeien. Soms gaat dat heel ver. Googel maar
verschillende mensen. Maar je bent ook meer op jezelf eens op ‘weggepest uit dorp’. Je komt dan bijvoorbeeld
aangewezen en dat kan eenzaam zijn. Je leest weleens in artikelen tegen over een Afrikaans gezin, een trans-
de krant dat iemand drie maanden dood in huis lag gender, een joods gezin en een homopaar die zich alle-
zonder dat buurtbewoners het merkten. maal gedwongen voelden te vertrekken.
Het dorp
De cultuur in een dorp is meer gericht op de groep
mensen om je heen. Mensen kennen elkaar, ze voelen
zich deel van de gemeenschap en helpen elkaar. Zo ver-
telt Lisa in de video dat ze het fijn vindt dat mensen in

Bron 1

“Ik dacht, zo’n boerengrietje in de stad, dat gaat niet werken”

EINDHOVEN – Anita wilde graag om in de stad te wonen. Ik woon nu
dierenarts worden, maar kon dan sinds een paar jaar weer in het dorp.
alleen in Utrecht studeren. Ze ver- Het leukste aan het platteland vind
telt over de overgang naar de stad. ik om buiten te zijn, het weidse, de
“Ik woonde in Heythuysen en vond ruimte om je heen. Maar soms ga
het heel spannend. Ik dacht, zo’n ik nog even naar de stad. Wat ik het
boerengrietje in de grote stad, dat meeste mis uit de stad is de spon-
gaat niet werken. Maar gelukkig taniteit. Dat je op de fiets stapt en
ging het goed. In het begin had ik de binnen een kwartier overal kunt
neiging om me voor te gaan stellen zijn. Dat je heel veel vrienden en
aan de buren, maar dat doe je hele- vriendinnen dicht bij je hebt en dat
maal niet in de stad. Die anonimiteit je lekker een terrasje kunt pikken.”
maakt het voor veel mensen juist fijn
Metronieuws.nl

Stad of dorp?

1

a Lisa en Deryan uit de casus en Anita uit bron 1 hebben verschillende redenen voor het wonen in een dorp.

Welke redenen zijn dat?

b Jonathan en Aida, maar ook Anita noemen voordelen van het wonen in de stad. Noteer deze.

Culturele verschillen 35

Waar wil jij wonen?

2

a Herken jij de verschillen tussen stad en dorp? Waarom wel of waarom niet? Zet je antwoorden in het schema.

In de stad is het druk en chaotisch, in Ik herken dit verschil wel/niet, omdat:
een dorp is het rustig.

In de stad kun je helemaal jezelf zijn, in Ik herken dit verschil wel/niet, omdat:
een dorp letten anderen meer op je.

In de stad ben je sneller alleen, in een Ik herken dit verschil wel/niet, omdat:
dorp ken je je buren en help je elkaar.

b Ben je zelf opgegroeid in een dorp of in een stad?
c Waar wil jij wonen, in een stad of in een dorp? Leg uit waarom.
d Vergelijk nu in een drietal jullie antwoorden bij a, b en c. Schrijf de belangrijkste conclusies en verschillen op.

Cultuurverschillen

De cultuur in een stad is anders dan in een dorp. Aida dat je je eraan houdt. Cultuurverschillen ontstaan dus
en Jonathan uit de casus vinden op elke straathoek een onder meer door de plaats waar je opgroeit, je geloof,
café, Lisa en Deryan hebben veel minder keus. je leeftijd en je afkomst. Maar ook je maatschappelijke
Behalve verschillen tussen stad en dorp zijn er veel meer positie heeft invloed op je. Zoals waar je woont, van
tegenstellingen mogelijk. Tussen groepen waar je wel of welke clubs je lid bent en wat voor kleren je draagt. Als
niet bij wilt horen, tussen mannen en vrouwen, tussen je weet dat deze verschillen bestaan, begrijp je beter
jong en oud, tussen religies, tussen tradities in landen waarom iemand soms iets anders doet dan jij.
van herkomst, tussen opleidingen, tussen werkvelden,
enzovoort. Die tegenstellingen zie je terug in gewoontes
en gedragsregels. Denk aan de manier waarop mensen
elkaar begroeten. In de ene vriendengroep begroet je
elkaar met een knuffel, in de andere met een high five
of een boks. Buigen, neuzen, twee kussen, drie kussen,
handen schudden, je komt het allemaal tegen. Het zijn
voorbeelden van informele regels. Dit zijn regels die niet
in de wet staan, maar waarvan mensen wel verwachten

36

Cultuurverschillen

3

Oorzaak Voorbeeld van cultuurverschil

1. P laats waar iemand In een dorp is het normaal om elkaar te begroeten op straat.
opgroeit
In de stad niet.

2. Geloof

3. Leeftijd

4. Afkomst

5. Maatschappelijke
positie

4 Jouw eerste reactie

Bekijk de foto’s hieronder en geef per foto aan welke eerste reactie die bij je oproept.
Geef daarna antwoord op de vraag die bij elke foto staat.

A Jouw eerste reactie: B Jouw eerste reactie: C Jouw eerste reactie:

Hoe denk je dat iemand met een Hoe denk je dat iemand die geboren Hoe denk je dat iemand van 80 jaar

streng islamitische achtergrond kan is in Frankrijk kan reageren? Verklaar of ouder kan reageren? Verklaar je

reageren? Verklaar je antwoord. je antwoord. antwoord.

Culturele verschillen 37

5 Cartoon

Cartoon: Malcolm Evans a Leg uit wat ‘door mannen gedomineerde cultuur’

(male-dominated culture) volgens jou betekent.

b Waarom hebben beide vrouwen medelijden met el-

kaar, denk je?

c Wat wil de tekenaar duidelijk maken over cultuur-

verschillen?


6 Cultuurshock

Bron 2

“In een winkel beleefde ik mijn grootste cultuurshock”

Lars Hopman (20) liep tien weken stage in Zuid- voor een appje zoals wij soms doen, is een ‘no go’ in
Korea. “Ik vroeg me af hoe het zou zijn om te werken Zuid-Korea. Je houdt je alleen bezig met het eten en
in een omgeving en een cultuur die ik niet kende. met elkaar.” Bron: buitenlandbeurs.nl
Nou, dat heb ik geweten. Ik heb er wel geleerd dat de
Nederlandse aanpak niet altijd de beste manier is.”
Zijn grootste cultuurshock beleefde Lars in een
winkel. “Ik hield beleefd een klapdeur open voor een
vrouw met een kinderwagen, zodat zij makkelijk
kon doorlopen. Maar ze opende de andere klapdeur,
duwde de kinderwagen daar doorheen en keek straal
langs me heen. Later hoorde ik dat Zuid-Koreanen
liever geen contact hebben met vreemden op straat.
Wat ik deed vinden ze daar dus heel onbeleefd.” Ook
tijdens het eten hebben Zuid-Koreanen andere ge-
woontes.“ Tijdens het eten even je mobieltje pakken

a Leg uit dat de grootste cultuurshock van Lars een voorbeeld is van een informele regel.
b W elke gewoontes heb je zelf thuis tijdens het eten? Denk aan: samen of alleen, aan tafel of voor de televisie,

wel of niet bidden, enzovoort.

c Heb je jouw eetgewoontes weleens aangepast aan de gebruiken bij iemand anders? Licht je antwoord toe.

38

Bedrijfsculturen

Ook op je werk of tijdens je stage kun je te maken krijgen
met cultuurverschillen die horen bij de bedrijfscultuur.
In de ene organisatie loop je even bij je baas naar binnen,
bij de andere moet je eerst een afspraak maken. Ook de
kleding die je moet dragen, hoe je elkaar aanspreekt en
waar je wel of niet mag zitten tijdens pauzes hebben te
maken met de bedrijfscultuur.
Cultuurverschillen in het mbo
Natuurlijk vind je ook veel cultuurverschillen tussen de
mbo-opleidingen onderling. Zo gelden er in de militaire
beroepswereld van Deryan andere gewoontes en
normen dan in het toekomstige pedagogische werkveld
van Lisa. In de horeca en retail zijn klantgerichtheid en
hospitality belangrijke waarden. Bij administratie en in
de ICT komt het vooral aan op nauwkeurigheid. Bij de
opleiding Sport en bewegen kom je normen tegen als
niet opgeven, plezier hebben in lichaamsoefening en
training geven.


7 Bedrijfscultuur

a Beschrijf de bedrijfscultuur van Deryan. Noem daarbij ten minste twee waarden of normen van deze

bedrijfscultuur.

b Hoe is de bedrijfscultuur bij je leerbedrijf of in het bedrijf van je bijbaan?

Omcirkel telkens het juiste woord.

• De regels over hoe je met elkaar omgaat zijn STRENG / BEHOORLIJK VRIJ.
• E en leidinggevende mag je ALTIJD / SOMS / NOOIT met zijn voornaam aanspreken.
• M ensen zeggen ALTIJD / BIJNA NOOIT in het bijzijn van een leidinggevende wat ze eigenlijk denken.
• I k kan GROTENDEELS / NAUWELIJKS zelf mijn werkzaamheden indelen of bepalen.
• Er zijn VAAK / SOMS / NOOIT bedrijfsfeestjes en -uitjes.
• In de kantine / eetruimte is het ALTIJD / SOMS / NOOIT gezellig.
• Er is WEL / GEEN verplichte bedrijfskleding.
• Als je jarig bent, trakteer je WEL / NIET je collega’s.
• In het bedrijf groet je elkaar ALTIJD / SOMS als je elkaar tegenkomt.
• Ik spreek VAAK / SOMS / NOOIT af met collega’s buiten werktijd om.
c V ergelijk nu je antwoorden bij b met die van een klasgenoot. Zijn er grote

verschillen? Zo ja, welke? Wat zegt dit over de bedrijfscultuur?

Culturele verschillen 39

8 Do’s and don’ts

Bron 3

Cultuurverschillen bij het zaken doen

De opleiding internationale handel bereidt studenten voor op zaken doen met mensen die een andere
culturele achtergrond hebben. Deze mensen kunnen andere normen hebben dan je gewend bent.

Voorbeelden • I n Duitsland komen zakenrelaties vaak snel ter
zake, Fransen houden ook van informeel contact.
• I n Vietnam mag je je handelspartner niet recht in • Spanjaarden openen cadeaus onmiddellijk, in
China kun je dat beter niet doen.
de ogen kijken. • I n Zweden is het gebruikelijk om (uitgebreid) te
bedanken voor een maaltijd.
• I n veel culturen betekent op tijd komen niet dat • I n Groot-Brittannië zeg je ‘please’ bij elk verzoek,
ook bij een simpele vraag.
je er precies op de afgesproken tijd moet zijn. Bron: Evofendex

• W ees in China bescheiden met het geven van

relatiegeschenken.

• In Frankrijk is het handig en beleefd om

zakelijke gesprekken in het Frans te voeren.

In bron 3 zie je tips voor studenten van een commer- In Engeland wachten mensen rustig, in een nette rij, tot ze de
ciële opleiding. Maar bij heel veel werkvelden kun je bus in kunnen.
te maken krijgen met buitenlandse klanten, gasten,
collega’s, leveranciers, enzovoort. Dan is het goed
om meer te weten over de gebruiken van het land van
herkomst. Kies een land waar je in jouw werkveld
mee te maken zou kunnen krijgen en breng de
gebruiken in kaart. Maak hiervoor een lijst van do’s
and don’ts die al je collega’s kunnen gebruiken.
TIP: gebruiken zijn het beste te vinden door in een
zoekmachine de naam van het land met de toevoeging
‘gebruiken’ te typen. Bijvoorbeeld: ‘Duitse gebruiken’
of ‘Italiaanse gebruiken’.

Do’s Don’ts

40

Bron 4
9 Nederlandse directheid

Hier doet niemand alsof

Typisch Hollands trekje: gewoon zeggen waar het op staat. Zo vertelt Ben
Coates, een Brit die acht jaar geleden naar Nederland verhuisde: “Nadat ik
naar de kapper was geweest, zei een Nederlandse vriend van me dat hij
vond dat ik waardeloos was geknipt.” Deze reactie is echt Nederlands vol-
gens Ben. “Hier doet niemand alsof. Als je in een vergadering een domme
opmerking maakt, zeggen Nederlanders dat meteen tegen je. Je mag zo
direct zijn als je maar wilt. Heel anders dan in Engeland, daar proberen men-
sen zich zo te gedragen dat anderen er geen last van hebben.” Bron: kro-ncrv.nl

a Ben je het eens met wat Ben zegt over de directheid van Nederlanders? Waarom wel of niet?
b Heb je zelf weleens meegemaakt dat je het niet fijn vond dat iemand heel direct tegen je was?

Of andersom: dat je heel direct tegen iemand was en dat die persoon dat niet fijn vond?
Beschrijf de situatie kort.

Omgaan met verschillen op de werkvloer

Iedereen is verschillend, ook op je stage of op je werk. informeren waar de opvattingen of gewoontes van de
Als cultuurverschillen gaan botsen, kun je daar op ander vandaan komen. Zo kun je het gedrag soms beter
verschillende manieren mee omgaan. begrijpen. Dit vraagt om tolerantie, je accepteert dat
Accepteren of confronteren? iemand anders is of anders denkt dan jij.
Stel dat je een nieuwe collega krijgt die tijdens de Als accepteren voor jou niet mogelijk is, kun je kiezen
lunchpauze vraagt of iedereen even stil wil zijn om voor voor de strategie confronteren, je geeft aan waar je
het eten te kunnen bidden. Jullie zijn dat niet gewend, moeite mee hebt en waarom dat zo is. Bijvoorbeeld
maar je kunt kiezen voor de strategie accepteren. Dan omdat je niet begrijpt waarom iedereen stil moet zijn als
wacht je met het nemen van je eerste hap en respecteer één collega daarom vraagt. De ander kan dan besluiten
je het gedrag van de ander. Daarvoor helpt het om te om zijn gedrag of opvattingen aan te passen. Als hij of
zij dat niet wil, is er nog een mogelijkheid: de situatie
voorleggen aan een derde partij.

Normeren
Als cultuurverschillen leiden tot een onwerkbare situatie
op de werkplek en als ‘confronteren’ geen oplossing
biedt, blijft normeren over. Normeren betekent dat
je iemand met meer macht vraagt om te bepalen of
bepaalde opvattingen of gedragingen toelaatbaar
zijn. Je vraagt dan bijvoorbeeld aan je leidinggevende
om een uitspraak te doen doen over de vraag of iedereen
even stil moet zijn voor het middageten.
Denk je dat iemands gedrag in strijd is met de wet,
dan kun je naar de rechter stappen. Die doet dan
een uitspraak over of dit inderdaad zo is en kan een
maatregel of zelfs straf opleggen.

Culturele verschillen 41

Bron 5
10 Ontslagen door opmerkingen
IKEA in Polen ontslaat medewerker
a L ees bron 5. Van welke strategie om de situatie op met extreme opvattingen

te lossen is hier sprake? WARSCHAU – Bij een IKEA-vestiging in Polen is een
man ontslagen vanwege uitlatingen die hij deed op het
b Bekijk de twee uitspraken. bedrijfsintranet. De werknemer was het niet eens met
de verklaring van IKEA over acceptatie van homo’s en
1. “ Ik vind het terecht dat IKEA de man heeft ontsla- transgenders. “Ik was geschokt. Ik ben ingehuurd om
gen. Het is goed dat IKEA laat zien het niet eens te meubels te verkopen, maar ik ben katholiek en dit zijn
zijn met zijn discriminerende uitspraken.” niet mijn waarden”, zei de man tegen een Poolse te-
levisiezender. De medewerker wenste homoseksuelen
2. “ Ik vind het niet goed dat deze man is ontslagen. de dood toe. Veel andere medewerkers die de teksten
Iedereen mag zelf bepalen wat hij vindt. van de man lazen schrokken hiervan en meldden dit
bij de leiding van IKEA. De medewerker werd ontsla-
IKEA discrimineert mensen die anders denken.” gen omdat hij weigerde zijn reacties te verwijderen.
Met welke uitspraak ben jij het het meest eens?
Bron: AD


11 Hoe pak jij het aan?

Je werkt in een eetcafé in een grote stad. Sinds dit jaar heb je een collega uit Spanje die hier studeert.
Hij spreekt geen Nederlands en doet ook niet zijn best om dit te leren. Je vindt het vervelend dat jij
daarom altijd Engels tegen hem moet praten. Ook gasten klagen hierover tegen jou.
Wat doe jij in deze situatie? Ik kies voor ACCEPTEREN - CONFRONTEREN - NORMEREN, omdat:

Een collega vindt het belangrijk om een persoonlijke relatie met haar collega’s op te bouwen. Ze vertelt
dagelijks, tot in de kleinste details, over de relatieproblemen die ze heeft met haar vriend. Ze vraagt jou
vaak wat jij ervan vindt en hoe jij dat aanpakt in jouw relatie. Jij vindt het belangrijk om werk en privé
gescheiden te houden. Dit laat je ook duidelijk blijken. Toch blijft je collega doorvragen.
Wat doe jij in deze situatie? Ik kies voor ACCEPTEREN - CONFRONTEREN - NORMEREN, omdat:

42

12 Gebedsoproep

IN HET NIEUWS Bron 6

“Het klokkengelui van de Westertoren willen we ook niet beperken”

AMSTERDAM – De versterkte ge- gebedsoproep. Ook burgemeester Femke
bedsoproep die de Blauwe Moskee in Halsema is tegen, maar ze zegt er niets
Amsterdam vrijdag voor het eerst wil- tegen te kunnen doen. Er is geen wet
de laten horen, is gesaboteerd door het die de gebedsoproep verbiedt. “We kun-
doorknippen van een geluidskabel. De nen de duur en het geluidsniveau van
moskee wil elke vrijdagmiddag met een de oproep beperken, maar dan moet dat
elektrisch versterkte oproep komen. Tij- gelden voor alle religieuze uitingen in de
dens de oproep worden mensen in het stad. Dan geldt het ook voor de Westerto-
Arabisch opgeroepen om te komen bid- ren en klokkengelui willen we volgens mij
den. Veel Amsterdammers zijn tegen de niet beperken.” Bron: De Telegraaf

De strategieën om problemen op het vlak van cultuurverschillen op te lossen kun je ook gebruiken op andere
plaatsen dan de werkplek.

a Leg uit dat in bron 6 sprake is van een cultuurverschil.
b Tegenstanders van de versterkte gebedsoproep kunnen WEL /NIET naar de rechter, omdat:

harde geluidsversterking nooit wettelijk strafbaar is.

uitingen van godsdienstbeleving grondwettelijk zijn toegestaan.

rechters zich alleen uitspreken over criminele activiteiten.

c Welke twee strategieën uit de lestekst kunnen de tegenstanders wel kiezen?

Kleefkracht van de samenleving Heel dichtbij ervaar je sociale cohesie in het gezin en in
vriendengroepen. Samen dingen doen is dan een
In een pluriforme samenleving zoals in Nederland, versterker van de kleefkracht. Samen eten. Samen
kom je mensen tegen met allerlei culturele achter- feestvieren. Elkaar helpen. Tijdens de coronacrisis met
gronden. Gelukkig zijn er niet alleen verschillen, maar z’n allen klappen voor het zorgpersoneel.
ook veel overeenkomsten. Deze overeenkomsten zorgen Ook solidariteit, de bereidheid om op te komen voor
ervoor dat mensen zich verbonden voelen met elkaar. anderen in de samenleving, is goed voor de sociale
Dit heet sociale cohesie. Als je verbondenheid voelt, cohesie. Daarom zorgen we bijvoorbeeld voor een
houd je eerder rekening met elkaar. In de casus zag je zinvolle dagbesteding voor mensen met een beperking.
bijvoorbeeld dat Lisa en Deryan zich verbonden voelen Ook een kerstdiner voor daklozen en een ontmoetings-
met de mensen in hun dorp en dat de dorpsgenoten op centrum voor dementerenden dragen bij aan de
hun zoontje letten. Je spreekt daarom ook wel van de kleefkracht van de samenleving.
‘kleefkracht’ van de samenleving. Op een iets ander niveau zorgen taal, tradities, religie,
Het lijkt erop dat de sociale cohesie onder druk staat. idealen en dingen die we als typisch Nederlands
We worden steeds individueler. Veel mensen sporten beschouwen bij aan de samenhang in de samenleving.
liever individueel dan in een groep of club. We begrijpen
elkaar slecht bij de zwartepietendiscussie. Zonder
sociale cohesie kan een samenleving uit elkaar vallen.

Culturele verschillen 43

13 Coronasolidariteit

IN HET NIEUWS Bron 7

Lady Gaga: “Ik ben zo gelukkig dat we vandaag wereldwijd thuis zijn’’

ROTTERDAM – Ruim 21 miljoen men- hulpverleners, de rest naar het Covid-19
sen, wereldwijd, zagen afgelopen nacht Solidariteitsfonds van de Wereldgezond-
het door Lady Gaga georganiseerde One heidsorganisatie.
World Together At Home-event. Zo’n Met persoonlijke verhalen van onder
honderd internationale artiesten als Billie meer medisch personeel werd stilgestaan
Eilish, Taylor Swift, Chris Martin, Stevie bij de impact van het coronavirus wereld-
Wonder en de Rolling Stones werkten van wijd. Lady Gaga noemde dit ‘een liefdes-
huis uit mee aan het benefietconcert. Het brief’ aan de mensen in de frontlinie. “Ik
leverde zo’n 117,6 miljoen euro op voor de ben zo gelukkig dat we vandaag wereld-
bestrijding van het coronavirus. Ruim wijd thuis zijn.’’
60 procent van de opbrengst gaat naar
Bron: AD

a Noem twee elementen uit de lestekst om de onderlinge sociale cohesie te versterken die passen bij het

georganiseerde event.

b Geef in je eigen woorden weer wat Lady Gaga bedoeld zal hebben met haar uitspraak “Ik ben zo gelukkig

dat we vandaag wereldwijd thuis zijn”. Gebruik in je antwoord het begrip solidariteit.

14 Typisch Nederlands Bron 8

Bekijk bron 8. Deze twintig onderwerpen zorgen vol-
gens Nederlanders het meeste voor verbondenheid met
Nederland.

a W aardoor voel jij je het meest verbonden met Neder-

land? Maak een top drie. Je mag de voorbeelden uit
bron 8 gebruiken, maar ook andere dingen noemen.

b P robeer je in te leven in iemand met een ander geloof

of iemand die veel ouder of jonger is. Maak een top
drie met dingen waardoor deze persoon zich verbon-
den zal voelen met Nederland.

1

2

3

1

2

3

44

15 Sociale cohesie

a Bekijk de volgende video. Wat heeft deze video te maken

met sociale cohesie?

b Wat is volgens jou het doel van deze video?

Portfolio-opdracht - Fotowedstrijd

Bij deze laatste opdracht maak je een product. Voeg dit toe aan je portfolio.
Kijk nog eens naar de foto’s bij opdracht 4. Deze foto’s laten een cultuurverschil zien. Je gaat nu zelf een foto
maken waarin een cultuurverschil naar voren komt. Volg de volgende stappen.

1. B edenk welk cultuurverschil je in je foto wilt laten zien. Kijk hier voor inspiratie:
2. D enk na over hoe je dit cultuurverschil goed in beeld kunt brengen. Bedenk een scène die je gaat fotograferen.
3. Maak de foto. Vraag hulp van familie, klasgenoten of vrienden als je personen nodig hebt voor de foto.
4. Bewerk de foto zodat die er nog mooier uit komt te zien.
5. B ereid een presentatie voor waarin je anderen ervan overtuigt dat jouw foto de beste foto is.

Vertel welk verhaal er achter je foto zit en onderbouw de keuzes die je hebt gemaakt.
6. J e presenteert je foto voor je klasgenoten. Daarna stemmen jullie op de beste foto, je mag niet op je eigen

foto stemmen.

Begrippen Norm Gedragsregel die algemeen geaccepteerd is
in een groep of in de samenleving.
Accepteren Manier om met cultuurverschillen om te
gaan waarbij je de opvattingen of het gedrag van de Normeren Manier om met cultuurverschillen om
ander probeert te begrijpen en te aanvaarden. te gaan waarbij iemand met meer macht bepaalt
of bepaalde opvattingen of gedragingen wel of niet
Bedrijfscultuur Geheel van waarden, normen en toelaatbaar zijn.
gewoontes die binnen een organisatie gelden.
Pluriforme samenleving Land waarin mensen
Confronteren Manier om met cultuurverschillen om te wonen met uiteenlopende culturen en levensstijlen.
gaan waarbij je aangeeft moeite te hebben met
de opvattingen of het gedrag van de ander.

Cultuur Geheel van waarden, normen en gewoontes Sociale cohesie Het gevoel van mensen dat ze met
die mensen binnen een groep of samenleving met elkaar elkaar zijn verbonden en bij elkaar horen.
delen.
Solidariteit Bereidheid van burgers om voor elkaar
Cultuurverschillen Verschillen in de normen, waarden op te komen.
en gewoontes van groepen mensen.
Tolerantie Accepteren dat iemand zich anders
Informele regels Regels die niet in de wet staan, maar gedraagt of andere opvattingen heeft.
wel als vanzelfsprekend worden gezien.
Waarde Uitgangspunt of principe dat mensen belangrijk
vinden in hun leven.

Culturele verschillen 45

4 Integratie
Nederland als pluriforme samenleving

copyright: Funx


themasburgerschap.nl/thema4

CASUS 0.00 - 3:04 5.20 - einde

NEDERLAND IS MIJN THUIS Je loopt op straat met een groepje jongens en er
Rapper Woenzelaar (1995) groeide op in de wijk loopt een omaatje langs. Zij houdt haar tas dan in-
Woensel in Eindhoven en volgde een opleiding op eens stevig vast. Zulke dingen. Daardoor ontstaat er
het mbo. haat tussen mensen.
Aan de andere kant hoor ik wel steeds vaker dat
“Ik ben geboren in Nederland, ik heb een Nederlands ook Nederlandse jongeren Marokkaanse woorden
paspoort, maar ik ben van Marokkaanse komaf, dus gebruiken. Sta je bij de kassa, hoor je opeens twee
dat is een dilemma of zo. In Nederland voel ik mij Nederlandse jongens zeggen: ‘Ewa’.
Marokkaan en in Marokko voel ik mij Nederlands. Als ik aan Nederland denk? Het is mijn thuis.
Het gevoel dat je tussen twee werelden zit, ontstaat Ik weet niet beter.”
met de jaren. Als kind denk je niet over vriendjes: hij
is buitenlands, daarom ga ik met hem om. Dat gaat Rapper Woenzelaar ziet zichzelf als Nederlander
gewoon vanzelf. en als Marokkaan. Wanneer zie jij iemand als
Maar Nederlanders scheren ons over één kam. Nederlander?
Ja, dat is wel lastig. Ze zien ons als kutmarokkanen.

Licht je antwoord toe:

46

Migratie naar Nederland

Misschien ben je zelf of is een van je ouders buiten naar Nederland te komen. De meeste migranten mogen
Nederland geboren. Die kans is best groot, want naar Nederland verhuizen om samen te zijn met een ge-
dat geldt voor één op de vier Nederlandse jongeren. zinslid of huwelijkspartner. Anderen krijgen toestem-
Je bent dan een Nederlander met een migratie- ming om hier te werken of te studeren.
achtergrond. Maar ook voor Nederlanders zonder Een aparte groep vormen vluchtelingen. Als zij kun-
migratieachtergrond geldt: als je maar ver genoeg te- nen aantonen dat ze in hun land niet veilig zijn vanwege
ruggaat in de tijd, heb je voorouders die uit het buiten- oorlog of vervolging, krijgen ze meestal tijdelijk toe-
land komen. Want ook in het verleden kwamen veel mi- stemming om hier te blijven. Ze krijgen dan in Neder-
granten naar Nederland. Dat zijn mensen die van het land asiel. Iemand die asiel aanvraagt om aan armoede
ene naar het andere land verhuizen. te ontkomen, is een economische vluchteling en mag
Waarom komen migranten naar Nederland? hier meestal niet blijven.
Tegenwoordig komen de meeste migranten van binnen Nederlander worden
de Europese Unie. Dat is niet zo vreemd, want burgers Als iemand vijf jaar legaal in Nederland is, kan hij of
uit EU-landen mogen overal in de EU gaan wonen. zij de Nederlandse nationaliteit verkrijgen. Dat heet
En dus komen ze ook naar Nederland om te werken. naturalisatie. Deze nieuwe Nederlander heeft dezelfde
Voor mensen van buiten de EU is het veel lastiger om rechten en plichten als elke andere Nederlander.

Op school

1

a Inventariseer in jouw klas hoeveel studenten een migratieachtergrond hebben.

Totaal aantal Beide ouders Zelf, of één of beide ouders
studenten in Nederland geboren in het buitenland geboren


Absolute getallen

100%
Percentages



b I n 2018 had 27 procent van de jongeren een migratieachtergrond. Zijn er in jouw klas meer of minder

jongeren met een migratieachtergrond dan gemiddeld in Nederland? Geef daarvoor een verklaring.

2 Op zoek naar werk Bron 1

Lech Kujawiak woont in Delft, maar is in Polen geboren. Hij werkt in de
bouw, waar een groot tekort aan personeel is. Lech: “Ik werk in de afbouw:
ik plaats metaalprofielen en schroef daar gipsplaten aan vast.
Het betaalt goed: 35 euro per uur.” Bron: Cobouw

a Gebruik bron 1. Voor Lech was het geen probleem om naar Nederland te migreren. Leg uit waarom niet.
b I n de tuinbouw (kassen) werken meer migranten dan in andere sectoren. Bedenk daarvoor een verklaring.
c Hoe zit dat in de sector waar jij nu voor wordt opgeleid?

Integratie 47

3 Migratie nu en in het verleden

a G ebruik bron 2. In welke periode verhuisden veel Nederlanders naar een ander land? Waarom deden ze dat, denk je?
b Tussen 1975 en 1990 kwamen veel ‘volgmigranten’. Zoek dat woord op in bron 2.

Wat zou daarmee bedoeld worden?

c N a 1945 kwam een aantal grotere groepen migranten naar Nederland. Om welke reden kwam elke groep?

Maak de juiste combinaties.

A Migranten uit Z ij komen naar Nederland voor een opleiding of om hier te werken. Als burgers
Marokko en Turkije van het Koninkrijk der Nederlanden kunnen zij een Nederlands paspoort aanvragen.
Zij vluchtten vanwege de dictatuur of vanwege de oorlog in hun land.
B Migranten uit
Suriname Z ij waren inwoners van een voormalige Nederlandse kolonie en kozen toen de
kolonie in 1975 onafhankelijk werd, voor Nederland.
C Migranten uit
Caribisch Nederland Z ij werden als gastarbeiders door bedrijven naar Nederland gehaald en lieten
later ook hun gezin overkomen.
D Migranten uit Syrië,
Eritrea en Iran

d I n bron 3 staan migratiecijfers van 2018. Het ging om in Bron 3

totaal 250.000 mensen. Noem iets wat je opvalt of verrast.

e Onder die 250.000 mensen waren 20.510 asielzoekers.

Vind je dat veel of weinig? Gebruik bron 2 om je antwoord
te onderbouwen.

Bron: CBS

48