Lesboek Thema's Maatschappijleer VMBO KGT

1 Wat is maatschappijl­­eer?

1.1 De samenleving 8
1.2 Met wie ben je verbonden? 10
1.3 Kernbegrippen bij maatschappijleer 12
1.4 Hoe onderzoek je de samenleving? 14
16
• Het klassengesprek

“Maatschappijleer vind ik goed.
Het gaat over dingen die je moet weten”

1.1 De samenleving

WAT VIND JIJ VAN MAATSCHAPPIJLEER? - Mees (17), mbo Zorg en Welzijn:
“Maatschappijleer gaat over dingen die je moet weten. Ik weet nu dat problemen in
de maatschappij veel meer kanten hebben dan je soms denkt. We discussieerden
samen; dat is leuk en je leert elkaar ook een beetje beter kennen. Mijn docent leerde
me dat het belangrijk is om je stem te laten horen. Zo gingen wij met de hele klas
demonstreren voor een beter klimaat. Dat is belangrijk. Het gaat om onze toekomst.”

Maatschappijleer gaat over de manier waar-
op mensen met elkaar samenleven. In Neder-
land doen we dat met meer dan 17 miljoen
mensen.
In deze eerste paragraaf onderzoeken we
allerlei vormen van samenleven en vertellen
we wat je bij maatschappijleer gaat leren.

“Het is belangrijk om Samenleven Bron 1
je stem te laten horen” Samenleven doe je in het klein en in het groot.
In je gezin leef je samen met een kleine groep: hebt. Je ouders of verzorgers geven je eten en
je ouders en je broers en zussen. Hoe je thuis- drinken, een bed om in te slapen en ze leren je
situatie er ook uitziet, met deze mensen heb je van alles. Met je vrienden praat je over wat jou
elke dag te maken. bezighoudt en je kunt met ze sporten, shop-
In groter verband leef je samen met je vrien- pen en uitgaan.
den, je klasgenoten en, als je een baantje hebt,
je collega’s. Of je teamgenoten waar je samen Ook mensen die je niet kent, doen allerlei
mee sport. Dat noemen we je sociale omge- dingen voor je. Bijna alles wat jij dagelijks no-
ving. Je ziet deze mensen regelmatig en doet dig hebt, is namelijk door anderen gemaakt.
dingen met ze samen. De kaas op je brood, de smartphone waarmee
Je zegt niet zo snel dat je samenleeft met mil- je appt, het huis waarin je woont, enzovoort.
joenen onbekenden. Toch doe je dit ook, je
hele leven lang. Met die miljoenen mensen
vorm je samen de maatschappij.
Je hebt anderen nodig
Niemand kan zonder andere mensen, want
anderen zorgen voor de dingen die jij nodig

8 Wat is maatschappijleer?

Bovendien is er van alles voor je geregeld. Bijvoorbeeld dat je tot 16 jaar leerplichtig bent De samenleving in
Bijvoorbeeld dat je met de bus of trein kunt en dat je belasting betaalt als je werkt. Wetten hinethektlekinlein
reizen, dat internet het doet, dat het verkeer regelen ook dat je ten minste het minimum-
goed verloopt, dat de winkels vol liggen en loon moet verdienen en dat stelen strafbaar is. Meester Bart is leraar Engels op een vmbo-
nog veel meer. Wat leer je bij maatschappijleer? school in de Bijlmer. Zijn Facebook-pagina is
Afspraken maken Bij maatschappijleer leer je hoe de Neder- heel popul­air. “In mijn lokaal barst het van de
Omdat iedereen afhankelijk is van anderen, landse samenleving in elkaar zit: welke re- culturen. Ik heb autochtone Nederlanders in
zijn er afspraken en regels nodig over hoe gels er zijn en hoe mensen die aanleren. Ook mijn klassen en jongeren met een Surinaamse,
we met elkaar samenleven en samenwerken. kijken we naar wat er in de maatschappij mis Antilliaanse, Ghan­ ese, Chinese, Turkse en
Er zijn twee soorten regels: gedragsregels en kan gaan. Je leert hoe de politiek problemen Marokkaanse achter­grond. In mijn lokaal staan
wetten. probeert op te lossen. Denk bijvoorbeeld 29 stoelen. Eén voor mij, de rest voor mijn
Als het goed is, hoef je over veel gedragsre- aan criminaliteit, discriminatie en milieu- leerlingen. Ze hebben allem­ aal een eigen verhaal.
gels nauwelijks na te denken, je past ze auto- vervuiling. Een groep jongeren die samen een stukje
matisch toe. Zo vind je het vanzelfsprekend In dit boek staan negen hoofdstukken, die elk maatschappij vertegenwoordi­gen. Jonge mensen
om als voetganger op de stoep te lopen en niet een thema uit onze maatschappij bespreken. die dus gezien en gehoord wil­len worden. De
op de snelweg, om bij de kassa achter in de rij Met maatschappijleer bereid je je dus voor samenleving in het klein.” “Ik vind dat als er iets
aan te sluiten, om stil te zijn bij de dodenher- op deelname aan de samenleving. Dat is belangrijks is gebeurd in de samenleving, dat
denking en om mensen te bedanken als ze iets belangrijk als je straks aan het werk gaat, maar je daar dan over moet praten in de klas. Soms
voor je hebben gedaan. Gedragsregels zorgen het sluit ook goed aan bij veel studies die je vragen leerlingen: ‘Meester, wat vindt u daarvan?’
ervoor dat we rekening houden met anderen. later kunt volgen. Denk aan een opleiding En dan zeg ik: ‘Nu even geen les Engels.’ Er zijn
Daarnaast zijn er allerlei wetten gemaakt bij de politie of in de zorg, of aan een media- aanslagen op verschillende plekk­ en in de wereld.
door politici waar we ons aan moeten houden. opleiding. Thuis wordt daar wel over gesproken, maar
misschien eenzijdig. Op school krijg je de kans
om het verhaal van verschillende kanten te
laten zien.” Bron: Facebook Meester Bart

Bron 2

9

Het klassengesprek

In de klas, thuis aan de keukentafel of buiten op straat met vrienden: je zult het regelmatig oneens zijn met
anderen. Dat is helemaal niet erg. Als verschillende mensen samenleven, is het logisch dat er ook verschillende
meningen zijn. Wel is het belangrijk dat je met elkaar daarover in gesprek gaat en probeert elkaar te begrijpen.

Bij maatschappijleer hebben we het over de ANWB blijkt dat het aantal files op de menten die gebaseerd zijn op waarden, geloof
maatschappelijke onderwerpen en proble- Nederlandse wegen de afgelopen maanden is of overtuiging. Iemand die de waarde behulp-
men. Mensen hebben vaak verschillende toegenomen. zaamheid belangrijk vindt, zal voorstander
ideeën over hoe je deze problemen moet aan- Ten tweede moet je het probleem van zijn van een ruim toelatingsbeleid voor vluch-
pakken. Bij het vak Nederlands oefen je met verschillende kanten bekijken. Bij het file- telingen. Je kunt tegen euthanasie zijn, omdat
debatteren. Je leert dan technieken om an- probleem kijk je bijvoorbeeld naar de belan- je geloof je leert dat alleen God beslist over
deren te overtuigen van je mening. Maar bij gen van automobilisten en de belangen van leven en dood. En als je veel van dieren houdt,
maatschappijleer gaat het om iets anders. Hier omwonenden. kan dat voor jou een reden zijn om geen vlees
is het belangrijker dat je naar elkaar luistert en Tot slot moet je argumenten hebben, rede- te eten. Over dit soort argumenten kun je
probeert je te verplaatsen in de mening van nen waarmee je kunt uitleggen waarom jouw van mening verschillen. Zo hoeft een dieren-
een ander. mening goed is. Een ander begrijpt dan beter liefhebber niet per se vegetariër te zijn.
waarom je iets vindt. Juist dit soort argumenten, gebaseerd op
Een mening vormen waarden, geloof of overtuiging, zorgen soms
Om te zorgen dat je elkaar goed begrijpt, is het Wat is een goed argument? voor spanningen in de samenleving.
belangrijk dat je je eigen mening goed kunt Je kunt verschillende soorten argumenten Gevoelige onderwerpen
uitleggen. Daarbij zijn drie dingen belangrijk. gebruiken. Bijvoorbeeld een argument dat In de les zullen soms onderwerpen aan de
Allereerst moet je de feiten kennen. Een gebaseerd is op feiten uit een (wetenschappe- orde komen die gevoelig liggen. Denk maar
feit is iets wat echt gebeurd is en wat je dus lijk) onderzoek. Zo’n argument is waar. aan een gesprek over rolpatronen, homo-
kunt bewijzen. Een voorbeeld: uit cijfers van Bij maatschappijleer gaat het vaker om argu-

16 Wat is maatschappijleer?

seksualiteit of terroristische aanslagen. Waar- Volgorde van een Een heleboel meningen
om denkt je ene klasgenoot heel anders over klassengesprek
dit onderwerp dan de andere? Welke achter- Ismael (16): “Toen we met de klas in gesprek gingen
liggende waarden herken je? 1. Kies een stelling. over discriminatie, vond ik dat best lastig. Ik ben het
Het doel van een klassengesprek is dat je leert 2. Geef je mening en onderbouw deze niet gewend om zo open te zijn. Maar het pakte goed
naar andere meningen te luisteren zonder uit. Ik zeg je eerlijk: ik vond het heel interessant en
deze te veroordelen. met argumenten. leuk. Hoe meer je leert van elkaars cultuur, hoe meer
3. Stel je klasgenoten vragen zodat hun je leert over jezelf.”
Als je in de klas met elkaar in gesprek gaat,
z•ijnH eeebnreasapnetcatl dingen belangrijk. mening duidelijk wordt. Merel (15): “In onze klas ging het over
voor elkaar. Zelfs al ben je het 4. Luister naar elkaar en vat elkaars homoseksualiteit. Tot mijn verbazing zei mijn leraar
absoluut niet met elkaar eens. dat je er verschillend over kunt denken. Als je je
• Luister goed naar de ander. Als je zorg- argumenten samen. maar respectvol gedraagt, zei hij.”
vuldig luistert, kun je beter doorvragen. 5. De docent schrijft alle meningen en
• L aat elkaar uitpraten. Je docent bepaalt wie Sanjay (15): “Soms worden leerlingen boos tijdens
er aan het woord is. argumenten op het bord. een klassengesprek. De docent zegt dan dat we
• Verplaats je in de ander. Vraag door als je 6. Begrijp je de argumenten van je elkaar even met rust moeten laten. We hoeven het
een argument niet begrijpt. niet met elkaar eens te worden, zegt ze, als we
klasgenoten? elkaar maar respecteren.”
Je zult merken dat als je met elkaar in gesprek 7. Schrijf op waarover jullie het eens en
gaat, er meer begrip voor elkaar ontstaat. Delta (14): “We hadden het over euthanasie. Ik had
Hierdoor houden mensen meer rekening waarover jullie het oneens zijn. er niet echt een mening over. Maar iemand in mijn
met elkaar en neemt de sociale cohesie toe. 8. Evalueer het gesprek. Wat ging goed klas vertelde over haar ernstig zieke opa die blij was
Alleen dan kan er sprake zijn van een echte dat hij zelf kon bepalen dat hij niet meer verder wilde
samenleving. en wat kan beter? leven. Een andere klasgenoot is vanwege zijn geloof
tegen euthanasie. Ik heb er nog steeds niet echt een
mening over, maar ik weet er nu wel meer van af.”

17



2 Jongeren

2.1 Hoe word je wie je bent? 20

2.2 Een leven lang leren 22

• Ik zit eraan vast 24

2.3 Wat is normaal? 26

2.4 Bij welke groep hoor je? 28
30
• De invloed van popmuziek



“Soms wil je ergens bij
horen, maar soms ook niet”

Ik zit eraan vast

Shit man, ik weet het niet. Wat moet ik opzij en de dag dat ik achttien werd, zat tien centimeter was gegroeid en dat mijn
doen? Ik heb er ziek veel geld voor be- ik in de stoel bij Zhang. Het deed geen borstkas breder was dan ervoor. Terwijl
taald. Drie jaar lang ruzie thuis gehad. pijn, binnen een uur stond ik buiten te daar niks aan gedaan was. Eerlijk ge-
Het mocht niet van mijn pa en ma. Ze glimmen en te glinsteren. Ik lachte de zegd voelde ik me de koning van de hele
zeiden dat ik er spijt van zou krijgen. Ze hele tijd. Ook toen ik thuis kwam – had buurt.
vonden het asociaal, lelijk. Ik heb ze de ik even lekker mijn ouders te grazen ge-
kop gek gezeurd, we kregen er de hele nomen! Ze hebben er geen woord over Maar toen. Die ene avond had ik tot
tijd gezeik over. Op een gegeven moment gezegd, dat vond ik wel jammer. tien uur ’s avonds op school gezeten. Ik
dacht ik: laat maar, als ik achttien ben, kwam naar buiten, stond nog wat na te
hebben jullie niks meer over me te ver- Twee weken lang liep ik apetrots rond. praten met een vriend van me, kwam er
tellen en doe ik het lekker toch. Ik nam Aan iedereen showde ik mijn aanwinst een man naar ons toe gelopen. Hij vroeg
een baantje als pizzakoerier, legde geld voor het leven. Ik had het idee dat ik wat we daar deden. Ik antwoordde dat

24

we net van school kwamen. Het was ongeluk tegen iemand op. Die trok me-
donker, maar ik zag dat die man naar teen zijn vuist. Ik zei ‘sorry’, maar dat hij
me staarde. ‘Zijn jullie aan het dealen?’ wel even kalm moest doen. Nog net kon
vroeg hij. ‘Wat?!’ riep ik, misschien iets ik zijn vuist ontwijken. Waarom? Straal
te luid. Die man wilde meteen de poli- ik ineens agressie uit?
tie bellen. Hij wilde geen overlast in zijn
buurt. Meteen zo agressief, die man. Dit En nu. Vond ik een superleuke chick op
had ik niet eerder meegemaakt. Tinder. Nou ja, ik kijk er soms op, uit
verveling. Totdat ik haar zag. We appten
Een week later weer. Met een paar maten wat. Ze vroeg waar ik woonde, op welke
hadden we wat gedronken in de kroeg. school ik zat. Ze vroeg wel meer … We
We liepen naar buiten en ik botste per hadden echt plezier samen.

Ze vroeg me een recente foto te sturen,
dan zouden we daarna een afspraak
maken. Volgende week zondag zou ze
naar mij toe komen. Ik vroeg nog of ze
deze keer een lachende of een serieuze
foto wilde. ‘Allebei’, had ze gezegd. Dat
deed ik, twee foto’s opgestuurd. Daarna
hoorde ik niks meer van haar. Ik appte,
mailde, zond berichten via Insta … Niks!
Toen was het zondag. Ik ging naar het
station. Misschien komt ze toch, dacht
ik.
Nadat alle passagiers allang de trein
hadden verlaten, durfde ik haar te ap-
pen: ‘Kom je nog?’
Na tien minuten wachten kreeg ik ant-
woord: ‘Ik háát gouden tanden.’

25

2.3 Wat is normaal?

16 JAAR EN UITGEBLUST - Als 16-jarige kwam Maaike maandenlang thuis te zitten met een
burn-out. “Ik had het altijd druk: met hockey, een bijbaantje, veel vrienden en vriendinnen.
En school, want ik wilde dokter worden. En toen ineens ging het mis. Ik had nergens zin in,
lag alleen maar op de bank en huilde veel. Ik weet nu hoe ik een burn-out kan voorkomen:
meer genieten van het leven. Niet alles hoeft perfect te zijn. Als ik geen dokter kan worden,
dan maar niet, ga ik gewoon wat anders doen.”

Bron: Psychologie Magazine

“En toen ineens Je grenzen opzoeken geen probleem. Als je tolerant bent, accepteer
ging het mis” In paragraaf 2.1 en 2.2 las je dat je in het je dat sommige mensen andere waarden en
socialisatieproces je eigen identiteit ontwik- normen hebben dan jij en zich daardoor an-
kelt. Vooral als je jong bent, ga je op zoek ders gedragen.
naar wie je zelf nu eigenlijk bent. Wat zijn
jouw waarden en normen? Dat hoort bij de Steeds minder kleder-
puberteit, de periode tussen kindertijd en vol- dracht
wassenheid. Die zoektocht is niet altijd even
makkelijk en gaat vaak met vallen en opstaan. SPAKENBURG – Steeds minder vrouwen
In deze periode denk je veel na over jezelf in Spakenburg lopen nog in traditionele
en je omgeving. Je gaat meer je eigen keuzes klederdracht. Tien jaar geleden waren het
maken: welke kleren je draagt, wie je vrien- er nog 600, nu zijn er nog
den zijn en naar welke muziek je luistert. geen 200 over. Mevrouw
Veel jongeren experimenteren in deze fase, Koelewijn (70) is een van
bijvoorbeeld met alcohol of drugs. Ook ont- hen. “Sommige mensen
wikkel je je seksuele identiteit. Je wordt ver- denken dat het onhan-
liefd en ontdekt of je op jongens of op meisjes dig is en dat het veel tijd
valt, of op allebei. In de puberteit ben je voor- kost. Maar dat valt heel
al op zoek naar meer vrijheid, maar ontdek je erg mee. Ik kan er alles in
ook je grenzen en welke dingen wel of niet bij doen wat ik wil. Op een door-
je passen. deweekse dag kost het aankleden me zo’n
Normen en waarden verschillen halfuur. Als ik gewone kleren zou moeten
Wat voor de een normaal is, vindt een ander dragen, voel ik mij niet op mijn gemak. In
raar. Zo vindt de één het normaal om af en klederdracht ben ik gewoon mezelf.” Maar
toe te blowen, terwijl een ander dat nooit zou jongeren in Spakenburg moeten er niet aan
doen. En terwijl de één niet zo snel zal bellen denken. “Het is dan net alsof ik uit een mu-
in een volle treincoupé, vindt een ander dat seum ben weggelopen. Of erger: alsof ik er
bekrompen ideeën op nahoud”, zegt Joke (18).
26 Jongeren
Bron: AD

Bron 5

Soms sluit een groep met opzet iemand uit. “I k ben vaak uitgeschol-
Dat kan onderdeel zijn van pestgedrag. den voor manwijf”
Pesten is een maatschappelijk probleem. Eén
op de drie leerlingen op de middelbare school
krijgt ermee te maken. Jongeren worden bui-
tengesloten, uitgescholden en zelfs bedreigd
of geslagen. Als pesten gebeurt via internet
en sociale media noemen we het cyberpes-
ten. Als je te maken krijgt met pestgedrag, is
het belangrijk om dit niet voor jezelf te hou-
den. Vertel het aan je ouders, aan je mentor
of aan de vertrouwenspersoon op school. Ook
online kun je tips en informatie vinden over
pesten.

In Nederland is er veel ruimte voor verschil- Verschillen met ouders Roxanne Hehakaija (33), beter bekend als Rocky,
len tussen mensen. Maar er zijn ook grenzen De zoektocht naar je identiteit tijdens de is de Nederlandse koningin van het straatvoetbal.
aan welk gedrag geaccepteerd wordt en welk puberteit is niet altijd even makkelijk. Tot je Zij is het eerste en enige vrouwelijke lid van de
gedrag niet. Iemand die geen rekening houdt 25e jaar (dus zelfs nog ná je puberteit) zijn Street Legends, het beste straatvoetbalteam
met anderen, vertoont asociaal of abnormaal je hersenen in ontwikkeling. Dit zorgt er- ter wereld. Ook is ze het eerste vrouwelijke
gedrag. Een lichte vorm van asociaal gedrag is voor dat jongeren heftigere emoties hebben karakter in het voetbalspel FIFA. “Ik ben vroeger
spugen op straat. Een zware vorm is als voet- en het lastiger vinden om de gevolgen van vaak uitgescholden voor manwijf. Ik ben 1
balhooligans een treinstel slopen. Dit laatste hun gedrag in te schatten. Dit kan, soms on- meter 91 lang, droeg trainingspakken en had
voorbeeld maakt duidelijk dat een belangrijke bedoeld, leiden tot onbegrip en ruzies tus- mijn haar strak naar achter geknoopt. Tijdens
grens ligt bij wat de wet verbiedt. sen ouders en hun kinderen. Daarbij botsen een voetbalwedstrijd tegen Legmeervogels was
jouw waarden en normen met die van je ik het enige meisje in het team. Nadat ik drie
Groepsnormen ouders. Je kunt discussies krijgen over uit- keer had gescoord, stapte er een vader van de
De meeste mensen, en vooral jongeren, vin- gaan, kleding, gamen of het gebruik van tegenstander naar me toe en zei: ‘Ze zeggen dat
den het fijn om bij een groep te horen. Je je telefoon. Vaak is er in zo’n situatie spra- jij een meisje bent, maar daar geloof ik niks van,
draagt dezelfde soort kleren, luistert naar ke van een generatieconflict: een menings- trek je broek naar beneden en laat dat maar eens
dezelfde muziek en rookt of drinkt als de an- verschil dat veroorzaakt wordt door een ver- even zien.’ Er werd mij heel duidelijk gemaakt
deren dat ook doen. Je gedraagt je dus naar schil in leeftijd. Ouders zijn in een andere tijd dat ik anders was dan andere meisjes. Als ik in
de waarden en normen van die groep. Soms opgegroeid en hebben daardoor andere de spiegel keek zag ik een manwijf. Ik werd er
is er sprake van groepsdruk, het gevoel dat normen. Ze hadden als tiener geen smart- heel onzeker van. Nog steeds heb ik hier soms
je je móét aanpassen aan de gewoonten van phone en gingen anders met elkaar en met last van, maar het werkt ook in mijn voordeel:
de groep. Doe je dat niet, dan levert dat hun ouders om. Wat jouw ouders vroeger mensen vergeten me niet snel. En ik laat me niet
spanning op. hebben geleerd, hebben ze niet op dezelfde op mijn kop zitten. Ik laat mijn voeten spreken.
manier doorgegeven aan jou. Ik ben wel een manwijf dat jou een panna geeft.”

Onze samenleving en onze cultuur veran- Bron: Het Parool
deren namelijk voortdurend. De samenle-
ving ziet er nu anders uit dan toen jij werd Bron 6
geboren. En hoe het over twintig jaar zal zijn,
weten we nu nog niet.

27



3 Politiek

• De avondklok 34

3.1 Wat is politiek? 38

3.2 Welke partij past bij jou? 40

• Politieke partijen in de Tweede Kamer 42

3.3 Stromingen in de politiek 44

3.4 De regering regeert 46

3.5 Het parlement controleert 48

3.6 De parlementaire democratie 50

3.7 Gemeente en provincie 52

“Ik vind dat de democratie
hier goed werkt”

34 Politiek

35

36 Politiek

37

3.1 Wat is politiek?

JE BENT EEN GEVAAR IN HET VERKEER - Het is verboden voor alle weggebruikers (dus ook
fietsers) om tijdens het rijden gebruik te maken van hun mobieltje of tablet. Wanneer je wordt
betrapt, kun je een boete van 95 euro krijgen. Safia: “Wie controleert dat dan? Ik zie echt niet
op elke straathoek een agent staan.” Volgens de minister van Justitie en Veiligheid moet je
ervan uitgaan dat er op allerlei manieren gecontroleerd wordt. “Hier wordt écht flink op
gehandhaafd. Je bent een gevaar in het verkeer als je appt op de fiets.” Bron: AD

“Wie controleert dat dan?” Wie nemen de besluiten? die voor heel veel mensen belangrijk zijn. Denk
Elke dag worden er in Nederland beslissingen aan de veiligheid op straat, de aanleg en het
38 Politiek genomen die invloed hebben op het leven van onderhoud van wegen en dijken, het onder-
veel mensen. Vanaf welke leeftijd mag je al- wijs en de gezondheidszorg. Veel maatschap-
cohol kopen? Moeten de snelwegen verbreed pelijke problemen vallen hier ook onder.
worden om files te voorkomen? Moeten agen-
ten extra letten op fietsers die hun mobieltje Om al deze taken uit te voeren is er geld no-
gebruiken? Sturen we Nederlandse soldaten dig en daarom betalen burgers en bedrijven
naar oorlogsgebieden? Wat moeten we doen belasting aan de overheid. Dat belastinggeld
als er plotseling rellen uitbreken, zoals in het wordt gebruikt voor de salarissen van amb-
stripverhaal op bladzijde 34-37? tenaren, maar ook voor bijvoorbeeld de zorg,
de bouw van huizen en scholen, de Publieke
Het nemen van dit soort besluiten is een Omroep en voor bijstandsuitkeringen.
taak van politici. Zij houden zich bezig met
politiek, het maken van keuzes en het nemen Als de overheid te weinig geld heeft, gaan de
van besluiten waardoor een land, provincie of belastingen omhoog of leent de overheid geld.
gemeente bestuurd kan worden. We noemen De overheid kan ook besluiten minder geld
politici daarom ook wel ‘bestuurders’. Bij het uit te geven; dat noemen we bezuinigen.
besturen van het land of een stad worden
politici geholpen door ambtenaren, personen Democratie
die werken voor de overheid. Politieagenten en Politici maken dus keuzes over dingen die
vuilnismannen zijn bijvoorbeeld ambtenaren, ook voor jou belangrijk zijn. Dan is het fijn als
maar ook leraren werken voor de overheid. je daar zelf over mee kunt beslissen. Dat kan
De overheid wordt dus gevormd door alle ook, want Nederland is een democratie, wat
politici en ambtenaren samen. betekent dat het volk invloed heeft op politieke
besluiten.
Besluiten voor iedereen Als inwoners zelf mogen stemmen over een
De overheid bemoeit zich alleen met dingen nieuwe wet of een lastig politiek probleem
die van algemeen belang zijn, dat zijn zaken noem je dat directe democratie.

vier keer per jaar politieke besluiten goed- of
afkeuren.
In Nederland bestond tot enkele jaren geleden
een referendum waarin Nederlanders hun
mening konden geven over een wet.

Bron 1 Maar het is onmogelijk om iedereen over elke “I k schrok me kapot, ons
wet mee te laten stemmen in een land met huis stond op instorten”
Een voorbeeld hiervan is het referendum, een ruim 17 miljoen inwoners. De meeste poli-
volksstemming over een belangrijk onderwerp. tieke kwesties zijn namelijk erg ingewikkeld Annemarie Heite woont in Groningen, in het gebied
Soms is dat eenmalig, bijvoorbeeld in 2016 en je moet goed nadenken over wat de gevol- waar aardbevingen zijn door de gaswinning. “Ik lag
toen de Britten in een referendum besloten gen van een wet kunnen zijn. Daar heeft niet met mijn gezin op het strand in Thailand toen mijn
dat hun land de Europese Unie moest iedereen de kennis en de tijd voor. Daarom moeder belde: ‘Er is hier een aardbeving geweest.’
verlaten. In Zwitserland kunnen de inwoners kiezen wij politici die namens ons de beslui- Toen we terugkwamen, schrok ik me kapot. Ons
ten nemen, bijvoorbeeld de leden van de huis stond op instorten. Ik denk elke avond voor
Tweede Kamer. Zij zijn onze volksvertegen- ik ga slapen: als er vannacht maar geen zware
woordigers. aardbeving komt.”
Nederland is daarmee een indirecte democra- Door de aardbevingen wilden veel Groningers dat
tie, omdat wij volksvertegenwoordigers kiezen de gaswinning zou stoppen. Maar geen aardgas
die namens ons de beslissingen nemen. Hoe dat uit Groningen betekent miljarden euro’s minder
precies gebeurt, lees je in de volgende para- inkomsten voor de regering. En Nederland moet dan
grafen. duur gas in het buitenland kopen. De minister van
Economische Zaken stond voor een dilemma, maar
besloot uiteindelijk om de gaswinning in Groningen
te stoppen. “De gevolgen zijn maatschappelijk niet
langer aanvaardbaar”, zei hij. “De aardbevingen
veroorzaken schade aan huizen en gebouwen en
zorgen voor onzekerheid bij bewoners.”
Het besluit van het kabinet zorgde bij de Groningse
Jurre voor tranen in zijn ogen. “Ik ben blij dat er een
einde komt aan mijn slapeloze nachten. Nu voel ik
me weer wat veiliger in mijn eigen huis.”

Bron: Libelle, NOS

Bron 2

39

Politieke partijen in de Tweede Kamer

Dit is een eenvoudige weergave van partijstandpunten.
Voor alle ideeën van de partijen kun je een kijkje nemen op hun website.

42 Politiek

43

3.6 De parlementaire democratie

“GEACHTE MINISTER-PRESIDENT, - Ik ben 17 jaar. Waarom mag ik wel mijn mening
geven, maar niet meedoen met het echte werk, stemmen? Ik vind dit leeftijdsdiscriminatie.
En dat mag niet volgens artikel 1 van de grondwet. Ik mag wel werken bij de Burger King
en dus belasting betalen. Waarom mag ik dan niet meestemmen over wat er met die belasting
wordt gedaan? Neem de leeftijdsgrens om alcohol te kopen. Het gaat over ons, maar we
mogen niet meebeslissen. Dat is niet eerlijk.” Judith (17)

In paragraaf 3.4 en 3.5 las je hoe de regering Scheiding van machten
en het parlement werken. Hieronder bespre- Al hebben we als burgers allerlei rechten, toch
ken we de belangrijkste kenmerken van onze heeft de overheid een bepaalde macht over
ons. Politici beslissen dat je een rijbewijs no-
•d• e mDEreoicsproeaeltiintei:egkroenmdawcehtt. is verdeeld in drie on- dig hebt om op een brommer te mogen rijden
• dHeertdedloeno.r de burgers gekozen parlement en dat je geen alcohol mag kopen als je nog
geen 18 bent. Als je dit soort regels overtreedt,
heeft de hoogste macht. mag de overheid je straffen.
Maar het zou niet goed zijn als de overheid te
Grondwet veel macht zou krijgen. Om dat te voorkomen
In de grondwet staan de belangrijkste rechten
en plichten van burgers én de overheid. Voor- i•s eHreetenpadruleidmeleinjktebteasalkisvterodveelrinagllbeewdaectshvto: or-
b•• e ehhleedtterrneeccvhhantt oogpprovgnerdiljirhjkeeceihdbtveehnanaznimjdnee:lniningg:sduiistcinrigm; i- •• DDsteeellrreeengcehvrtaiennrgsdebvoereoegroterrddieenlgwe.netotefndeuiot.verheid en
• nheattiereicshvterobpoedeenn;eerlijke rechtszaak als je
verdacht wordt van een delict; de burgers zich aan de wet houden.
• het recht om te stemmen bij verkiezingen. Deze scheiding van de politieke macht in drie
onderdelen wordt de trias politica genoemd.
“Ik mag niet mee- Dit zijn allemaal grondrechten of mensen- De splitsing in drie delen zorgt ervoor dat niet
stemmen, maar moet rechten. Maar je hebt ook plichten, zoals de één persoon of een kleine groep mensen alle
wel belasting betalen” plicht om belasting te betalen. En de leer- macht heeft. De drie onderdelen controleren
plicht: de plicht om naar school te gaan. elkaar voortdurend.
50 Politiek In de grondwet staat ook beschreven hoe Macht van het parlement
het bestuur in Nederland geregeld is: wie de De volksvertegenwoordigers die we hebben
besluiten mogen nemen en hoe die besluit- gekozen in het parlement hebben dus de
vorming werkt. Lees ook bron 11. meeste macht. Elk wetsvoorstel en elke be-

langrijke maatregel die de ministers voorstel- De grondwet Wilde dieren bijvoeren
len, moeten door hen worden goedgekeurd. of niet?
Als een minister sportdrankjes wil verbieden Het Koninkrijk der Nederlanden heeft sinds
omdat die slecht zijn voor de gezondheid, dan 1814 een grondwet, die sindsdien af en De sterfte van wilde dieren in de Oostvaarders-
moet het parlement toestemming geven. toe is aangepast. De grondwet lijkt een plassen (een natuurgebied tussen Almere en
Vanwege de macht van het parlement noemen beetje op het schoolreglement of de huis- Lelystad) leidde tot een heftige maatschappelijke
we Nederland een parlementaire democratie. regels van een bedrijf. Er staat in hoe we discussie. Door de honger gingen er ruim 3.000
met elkaar en met de overheid omgaan, en dieren dood. Allerlei organisaties, politieke partijen
De combinatie van parlementaire democratie, hoe de overheid met ons omgaat. Zonder en biologen vonden daar iets van. Het ene kamp
grondwet en trias politica maakt Nederland deze spelregels kan iedereen doen wat hij vond: je moet voor die dieren zorgen. Dus ook
een rechtsstaat, een land waarin de rechten zelf wil, zonder rekening te houden met an- bijvoeren. Het andere kamp stelde: laat de natuur
en plichten van burgers én van de overheid in deren. Je staat dan als burger machteloos zijn gang gaan, grijp zo min mogelijk in. Dus niet
de grondwet zijn vastgelegd en ook worden na- tegenover de overheid. De afspraken in de bijvoeren.
geleefd. grondwet kunnen niet zomaar worden aan- De emoties tussen beide kampen liepen hoog op.
gepast: het parlement moet er twee keer Staatsbosbeheer en de provincie Flevoland kregen
Invloed op de politiek over stemmen. Bij de tweede stemming te maken met dreigementen van dierenactivisten.
Politici luisteren vaak goed naar mensen die moet minstens twee derde van het parle- Demonstraties bij het natuurgebied liepen
veel weten over een bepaald probleem, zoals ment vóór stemmen. Na 1983 vonden er uit de hand. Activisten die werknemers van
onderzoekers. Daarnaast zijn er zogenaamde geen belangrijke herzieningen meer plaats Staatsbosbeheer bedreigden of een agent schopten
pressiegroepen die de politiek proberen te in de grondwet. kregen boetes en taakstraffen.
overtuigen van hun gelijk. Dat doen ze vooral Hoever mag je gaan om je punt te maken? Heel ver,
vindt actievoerder Maacha Vrolijk. Ze is bereid zelf
Bron 11 dieren uit de Oostvaardersplassen weg te halen,
waardoor ze in de cel kan belanden. “Dat is nogal
door te lobbyen, dat wil zeggen persoonlijk wat. Maar dieren laten verhongeren en afknallen
contact zoeken met politici. Voorbeelden van vind ik erger. Als dat een ander mens niet raakt,
pressiegroepen zijn Amnesty International en prima. Mij raakt het, en heel veel anderen ook.”
de Consumentenbond. Het Landelijk Aktie
Komitee Scholieren (LAKS) is een pressie- Bron: AD
groep voor scholieren, vooral bekend door
de jaarlijkse eindexamenklachtenlijn. Som-
mige pressiegroepen hebben professionele
lobbyisten in dienst. De lobbyisten van de
tabaks-fabrikanten proberen bijvoorbeeld te
voorkomen dat de regels tegen roken nog
strenger worden.
Politici moeten ook rekening houden met
jouw mening als inwoner van Nederland. Je
kunt je bijvoorbeeld aansluiten bij een actie-
groep die politici probeert te overtuigen. Of
je kunt via de sociale media een kwestie onder
de aandacht van politici brengen.

Bron 12 51



4 Nederland en de wereld

4.1 Globalisering 56

4.2 Problemen zonder grenzen 58

• Ik wil (niet) vliegen! 60

4.3 Landen zonder democratie 62

4.4 Europese Unie, VN en NAVO 64

4.5 Eigen baas of samenwerken? 66

“De voordelen van de EU wegen
absoluut op tegen de nadelen”

4.2 Problemen zonder grenzen

UITBRAAK CORONA - Het coronavirus wordt voor het eerst in december 2019
ontdekt in de Chinese stad Wuhan. De uitbraak lijkt beperkt te blijven tot China, maar
in februari worden ook mensen in Italië ziek, aangestoken door Chinese toeristen. Via
mensen die in Noord-Italië op wintersport waren geweest, verspreidt het virus zich
verder, ook naar Nederland. Vanaf april 2020 is de hele wereld in de ban van corona.
Premier Rutte: “We sluiten nu de grenzen voor mensen van buiten de EU. En tegen
Nederlanders en buitenlandse toeristen zeg ik: blijf zo veel mogelijk thuis.”

“De hele wereld is in de Globalisering heeft veel positieve kanten. Als ze daar werk kunnen vinden, kunnen ze
ban van het coronavirus” Maar doordat landen meer met elkaar ver- hun familie een beter leven geven. Door de
bonden zijn, krijgen we in Nederland ook te globalisering is het voor mensen eenvoudiger
58 Nederland en de wereld maken met problemen die in de wereld spe- geworden om hun land voorgoed te verlaten
len. En soms veroorzaakt de globalisering zelf als ze denken dat het ergens anders beter is.
problemen. We noemen drie voorbeelden. Deze economische vluchtelingen verblijven
Klimaat en milieu vaak illegaal in een land, en worden uitgebuit
Veel spullen die we door de globalisering door bedrijven. Moeten we deze mensen, die
goedkoop kunnen kopen, worden gemaakt bereid zijn alles op te geven om hier te wer-
in lagelonenlanden in Afrika en Azië. Die ken, een kans geven? Of zeggen we: voor deze
spullen worden naar alle uithoeken van de gelukzoekers sluiten we de grens?
aarde vervoerd per schip of vliegtuig. Dit alles In grote delen van Azië en Afrika is er van al-
bedreigt de natuur en het milieu. Denk aan les te weinig. Mensen slaan daar op de vlucht
de opwarming van de aarde door de uitstoot vanwege honger of armoede. Er is geen
van broeikasgassen, zoals CO2. schoon drinkwater, te weinig eten, slechte ge-
Maar er zijn meer problemen: de houtkap in zondheidszorg, geen of slecht onderwijs, kin-
de regenwouden, het plastic afval in zee, de derarbeid. Accepteren we die verschillen? Zo
vervuiling van lucht en water, het leegvissen nee, wat kunnen we eraan doen?
van de zeeën. We gebruiken jaarlijks zoveel Oorlogen zorgen ook voor vluchtelingen, en
grondstoffen, voedsel en water dat de aarde op leiden tot honger en armoede. Moeten we in-
deze manier uitgeput raakt. De vraag is: hoe grijpen in deze landen om de rust te herstel-
brengen we onze consumptie omlaag? Wie len? Ook als de regering of een deel van de
neemt daarvoor de verantwoordelijkheid? bevolking uit dat land dat niet wil?
Armoede en oorlog Criminaliteit, ziektes en terrorisme
Via internet zien mensen over de hele we- Als mensen makkelijker kunnen reizen en
reld dat er in Europa grote welvaart heerst. handeldrijven, kunnen criminelen dat ook.
Cocaïne uit Zuid-Amerika wordt Nederland-

se havens binnengesmokkeld en vervolgens in het Midden-Oosten en Afrika te vertrek- Spijbelen voor het
door heel Europa verspreid. Italiaanse jonge- ken. Wat moet er met deze mensen gebeuren? klimaat
ren kunnen op het Sziget-festival in Hongarije Moeten ze worden tegengehouden? Moeten
xtc-pillen kopen die in Nederland zijn gepro- ze worden opgesloten? Sommige mensen vin- De Zweedse scholier Greta Thunberg werd
duceerd. Voor internetcriminelen maakt het den dat een jihadstrijder niet mag terugkeren internationaal bekend toen ze ging spijbelen om
niet uit in welk land ze zijn. naar Nederland. Maar wat als het gaat om een te demonstreren bij het Zweedse parlement. Ze
Ook besmettelijke ziektes trekken zich niets 15-jarige die echt spijt heeft van zijn of haar beschuldigde wereldleiders ervan haar generatie
van landsgrenzen aan. Het coronavirus kon keuze? te verraden door de uitstoot van broeikasgassen
zich door de globalisering snel verspreiden niet aan te pakken. “Jullie hebben mijn dromen
over de hele wereld, zoals je in de intro kunt Jihadisten raken en mijn jeugd gestolen met jullie loze woorden.”
lezen. Betekent dit dat reizen moeilijker moet paspoort kwijt Haar actie heeft onder scholieren wereldwijd
worden gemaakt? Dat er weer controles bij de navolging gekregen. Van Berlijn tot Bangkok
grens moeten worden ingevoerd? Ook al is dit DEN HAAG - De minister van Justitie en gingen miljoenen jongeren de straat op om
voor ons erg vervelend, en worden onze pro- Veiligheid heeft het Nederlandse paspoort aandacht te vragen voor klimaatverandering.
ducten daardoor misschien flink duurder? van vier jihadisten ingetrokken. De vier Ook in Nederland werd er gespijbeld voor een
Terroristen profiteren van de globalisering. hebben zich volgens de minister aange- beter klimaat. Dana (17): “Op internet las ik iets
Via internet kunnen zij aan wapens komen, sloten bij een terroristische organisatie en over Greta en ik dacht: oh, wat cool. Ik wil zelf
terreurdaden voorbereiden en acties coördi- zouden nu in Syrië verblijven. “Wij willen ook invloed kunnen uitoefenen. Maar ik weet ook
neren met andere terreurgroepen. Terroristen voorkomen dat deze figuren terugkeren dat we scholieren zijn, geen wetenschappers. We
verspreiden hun boodschap van haat vooral naar Nederland en met een bomgordel de zeggen juist dat onze politici naar de wetenschap
via sociale media en inspireren zo jongeren grens overkomen”, zegt VVD-Kamerlid moeten luisteren.” Greta is blij dat ze in korte
uit westerse landen om naar oorlogsgebieden Ockje Tellegen. Bron: NRC tijd veel mensen bewust hebben gemaakt van
de klimaatcrisis, maar “hoewel kinderen over
Bron 3 de hele wereld alarm hebben geslagen, hebben
regeringen nog geen actie ondernomen.”

Bron: NRC

Bron 4

59

Ik wil niet vliegen

6060 Nederland en de wereld

61



5 Media

5.1 Communicatie 70

5.2 Verschillende soorten media 72

5.3 Nieuws 74

5.4 De invloed van de media 76
78
• Het was gewoon een geintje

5.5 Geld verdienen met de media 80

5.6 Jij en de media 82

“Vraag jezelf eens af:
is altijd online zijn wel nodig?”

5.6 Jij en de media

VERSLAVEND - Nina (16): “Als ik wakker word, kijk ik eerst op mijn telefoon. Ik
check hem de hele tijd. Het kost veel tijd, maar ik blijf het doen, het is verslavend.
Dat heb ik ook met tv-series, dan kan ik niet stoppen met kijken. Ik kijk drie of vier
uur per dag. Na school ga ik eerst appen of series kijken en stel mijn huiswerk uit tot
elf uur ’s avonds. Elke keer denk ik: nog één aflevering. Voor ik het weet, ben ik twee
uur verder. Dan ga ik om één uur naar bed en ben de volgende dag ontzettend moe.”

Volgens bron 11 besteden jongeren zo’n zeven problemen, zoals discriminatie, gescheiden
uur per dag aan media. Vooral series kijken, ouders, ongewenste zwangerschap, verslaving
gamen en sociale media nemen veel tijd in of geldzorgen. Als kijker zie je wat de gevolgen
beslag. In deze paragraaf kijken we naar de rol kunnen zijn van de keuzes die iemand maakt.
van deze media in jouw leven. Daarom worden series soms ook gebruikt om
Series en games voorlichting te geven.
Nog even een aflevering van je favoriete serie Ook van gamen kun je veel leren. Als je met
kijken, een uurtje zappen of een game spelen: anderen gamet, leer je goed samenwerken.
mensen gebruiken de media graag voor hun Dat is handig op school en later in een baan.
ontspanning. Het kijken van series en het Gamers kunnen zich vaak ook goed con-
spelen van games heeft positieve kanten, maar centreren, zijn geduldig, hebben een goede
er kunnen ook negatieve gevolgen zijn. oog-handcoördinatie en zijn goed in Engels.

Positieve gevolgen Negatieve gevolgen
Uit onderzoek blijkt dat het kijken van series Soms kun je door een serie een verkeerd beeld
je van alles oplevert. Je doet kennis op over van de werkelijkheid krijgen. Dan raak je
dingen die in het leven kunnen gebeuren. teleurgesteld omdat jouw leven niet zo span-
Ook kan je wereldbeeld verruimd worden. nend of romantisch is. Ook bestaat het gevaar
Vaak krijgen acteurs in series te maken met dat je door een serie vooroordelen krijgt.

82 Media Bron 11

En urenlang die ene serie kijken voelt mis- Privacy Door deze trucs blijf
schien ontspannen, maar dat is het eigenlijk In de vorige paragrafen las je al over het be- je netflixen
niet. Slapeloosheid is een van de meest voor- lang van mediawijsheid. Hierbij hoort ook
komende problemen door (te) veel series het begrip ‘privacy’. Privacy is het recht op een Nina in de intro is niet de enige die moeilijk kan
kijken. Met te weinig slaap ben je vatbaarder privéleven. Dat recht is zelfs in de grondwet stoppen met het kijken naar series. Dat komt
voor ziektes, kun je je minder goed concen- opgenomen. Daardoor moet je bijvoorbeeld door slimme trucs van streamingdiensten zoals
treren op je (school)werk en maak je minder in je huis met rust gelaten worden en mag Netflix. Zo start na een aflevering automatisch
tijd vrij voor je sociale leven. Voor veel ga- niemand zomaar je telefoongesprekken af- de volgende. “We willen niet dat je helemaal de
men geldt hetzelfde. Eén op de vijftig men- luisteren of jouw appjes lezen. Toch gaan we afstandsbediening van tafel moet pakken om op
sen is zelfs verslaafd aan gamen. Dat komt op sociale media vaak slordig om met privé- de volgende aflevering te klikken”, legt een Netflix-
soms omdat de makers van games er expres gegevens van onszelf en van anderen. medewerker uit. Een andere truc: Netflix houdt bij
gokelementen in verwerken, zodat je maar Gegevens of berichtjes die we op internet wat je kijkt, wanneer, hoeveel en op welk apparaat.
blijft spelen of (te) veel ‘skins’ of ‘lootboxen’ plaatsen, zijn vaak lastig te verwijderen. Daar- Met die gegevens vormt het ‘smaakgroepen’. Dat
koopt. om moet je goed nadenken welke persoonlij- zijn mensen met dezelfde interesses en voorkeuren,
Sociale media ke informatie je online zet. Zijn die gegevens ook al wonen ze duizenden kilometers bij elkaar
Volgens bron 11 besteed jij ruim twee uur per en posts bedoeld voor iedereen, dus ook voor vandaan. Je krijgt vervolgens bepaalde series
dag aan sociale media: updates checken, rea- je ouders, leraar of (toekomstige) baas? aangeraden, omdat die populair zijn bij de mensen
geren op posts van anderen en zelf de perfecte in jouw smaakgroep. Je moet natuurlijk nog wel
foto plaatsen. Hoeveel gemak, plezier en con- Even offline op ‘play’ klikken. Om je daartoe over te halen,
tact sociale media je ook kunnen bieden, er Tegenwoordig is het normaal om altijd kiest Netflix bij elke film of serie een plaatje uit dat
is ook steeds meer bekend over de negatieve bereikbaar te zijn. Reageer je wat later op een per persoon verschilt. “We proberen het plaatje
invloed ervan. appje, dan denken mensen dat er iets met je persoonlijk te maken. Neem de film ‘Bright’. Dan
Positieve en negatieve gevolgen aan de hand is. En als je niet kunt meepraten kunnen we een foto van Will Smith laten zien,
Net als bij gamen kun je van sociale media over de nieuwste series, kun je daar stress van omdat je fan van hem bent. Maar misschien werkt
veel leren. Denk maar aan het kijken naar krijgen. We kunnen overal en altijd online dat niet. Misschien kunnen we beter de alien uit de
YouTube-video’s waarin van alles wordt uit- zijn en zijn dat dus ook. Toch zijn er steeds film laten zien, omdat we weten dat jij van fantasy
gelegd. Ook worden je woordenschat en cre- meer mensen die zich afvragen of het ook an- en science fiction houdt.” Bron: NOS
ativiteit vergroot, bijvoorbeeld als je appjes ders kan. Vraag jezelf eens af: is altijd online
typt en de tijd neemt voor het maken van de zijn wel nodig?
perfecte foto.
Tegelijkertijd kan die perfecte foto er juist “Ik zat uren te scrollen”
voor zorgen dat je je ongelukkig voelt. Mis-
schien omdat je niet voldoet aan het ideaal- Evert (24) heeft zijn smart-
beeld, omdat je weinig reacties of likes krijgt phone weggedaan. “Dat ding
of omdat iemand een vervelende opmerking gaf te veel stress. In het be-
maakt. En net als bij (te) veel series kijken gin was het wennen: ik had
en gamen, blijken sociale media óók invloed geen camera en geen Snap-
te hebben op je nachtrust. En dat heeft weer chat als ik me verveelde. Nu
gevolgen voor je schoolprestaties, je gezond- verbaast het me dat iemand na
heid, enzovoort. twee seconden stilte zijn telefoon pakt – als-
of je niet tegen stilte kunt. Zonder Google
Maps verdwaal ik soms. Da’s leuk: je kunt Bron 13
weer eens aan iemand de weg vragen.”
83
Bron 12



6 Pluriforme samenleving

6.1 Leven tussen verschillende culturen 86
6.2 Hoe kijk je tegen anderen aan? 88
90
• Te laat 92
94
6.3 Migratie naar Nederland 96
6.4 Integratie 98
6.5 Nederland is veranderd

• Wat geloof jij?

“Ik ben hier geboren, maar
toch leef ik in twee werelden”

6.5 Nederland is veranderd

IK SCHROK VAN HET ZWIJGEN VAN DE HELE COUPÉ - Malika Ouacha (26): “In de
trein zat ik tegenover een jongen die tegen zijn vriendin mopperde over ‘al die buiten-
landers’. Het ene cliché na het andere. Het was spitsuur en druk in de trein, maar
niemand zei iets. Na een tijdje vroeg ik hem: ‘Vind je dat je dit allemaal moet kunnen
zeggen?’ Waar ik van schrok waren niet zijn woorden, maar het zwijgen van die hele
coupé. Niemand wil in gesprek blijven. Er is geen nieuwsgierigheid meer naar elkaar.”

Bron: LINDA.

De Nederlandse samenleving wordt al eeu- het daarom logisch dat je vooral aansluiting
wenlang beïnvloed door migratie. Inmiddels zoekt bij je eigen groep. De meeste nieuwko-
heeft bijna een kwart van alle Nederlanders mers hebben in het begin dan ook nog wei-
een migratie-achtergrond. De helft van deze nig contact met Nederlanders zonder migra-
mensen is zelf in Nederland geboren. Het tie-achtergrond. Maar ook de oorspronkelijke
verschil tussen Nederlanders mét een migra- bewoners zijn bang voor veranderingen in
tie-achtergrond en Nederlanders zónder mi- hun vertrouwde omgeving. Daarom zijn er
gratie-achtergrond is daardoor steeds moeilij- bijvoorbeeld vaak protesten tegen de bouw
ker te maken. van een moskee.

Open samenleving Onbegrip
Nederland is een open samenleving, waar Als groepen niet met elkaar mengen, leren ze
ruimte is voor verschillen tussen mensen. Ie- elkaar niet kennen. Dat kan leiden tot onbe-
dereen is vrij om te leven volgens zijn eigen grip, stereotypen en vooroordelen. Er ont-
gewoonten, waarden en normen. Toch zijn staat wantrouwen aan beide kanten. Je hoort
er soms spanningen tussen groepen mensen bijvoorbeeld: “De immigranten komen onze
met verschillende culturele achtergronden. banen inpikken” of “We zijn hier niet wel-
Denk aan discussies over het boerkaverbod kom”. Uiteindelijk zorgt dat voor polarisatie.
of over het aanpassen van Zwarte Piet. Vol- Dat betekent dat mensen en bevolkingsgroe-
gens wetenschappers horen die spanningen pen tegenover elkaar komen te staan, doordat
bij een veranderende samenleving. Integreren tegenstellingen worden benadrukt. De sociale
is namelijk niet altijd makkelijk. Waardoor cohesie in de samenleving neemt dan af. Er
ontstaan deze spanningen? In deze paragraaf ontstaat een ‘wij’ tegenover een ‘zij’.
bekijken we een paar mogelijke oorzaken. Als de oorspronkelijke bewoners heel ster-
Angst voor verandering ke gevoelens van wantrouwen hebben naar
De meeste mensen voelen zich veilig bij ande- nieuwkomers, spreken we van xenofobie,
ren die op hen lijken. Dat geldt waarschijnlijk angst voor vreemdelingen. Soms kan dat leiden
voor jouzelf ook. Als je ergens nieuw bent, is tot vreemdelingenhaat.

96 Pluriforme samenleving

Fundamentalisten vinden dat je alles in de
heilige boeken wél letterlijk moet nemen. Zij
zijn voor een traditionele rol voor de vrouw,
en hebben moeite met mensen die niet of
anders geloven. Fundamentalistische ideeën
botsen vaak met de dominante cultuur in Ne-
derland.

Individu en de gemeenschap “H et ijs werd gebroken
In vergelijking met niet-westerse landen noe- door versgebakken patat”
men we de Nederlandse dominante cultuur
Hindoestanen vieren het Holi-feest. individualistisch. De nadruk ligt op per- Jan en Gerrie kregen nieuwe buren: de Syrische
soonlijke ontwikkeling en individuele vrij- vluchtelingen Diyaa (24), Muhanad (21) en Ali (20).
Verschillende waarden en normen heid. Gelijkwaardigheid is daarbij belangrijk. Jan: “Eerlijk is eerlijk, toen we zagen dat er drie jonge
Culturen verschillen van elkaar in waarden Ieder mens – man óf vrouw – mag zijn eigen buitenlanders naast ons kwamen wonen, moesten we
en normen. Af en toe lopen deze zelfs sterk keuzes in het leven maken. wel even slikken.”
uiteen. Dat maakt het soms lastig om elkaar In Arabische en Afrikaanse landen is de do- Diyaa: “Wij waren ook een beetje bang voor ze. We
te begrijpen of om tot gezamenlijke oplossin- minante cultuur juist vaak collectivistisch. hoopten dat ze ons wilden leren kennen.”
gen voor problemen te komen. We geven twee Dit betekent dat familiebanden en gezamen- Gerrie: “Het ijs werd gebroken door versgebakken
voorbeelden. lijke tradities erg belangrijk zijn. Vaak zijn er patat. Jan had te veel gebakken. Daarom schreven
Geloof strengere rolpatronen voor vrouwen en man- we met behulp van Google Translate een briefje
Veel culturele verschillen hebben te maken nen. Je denkt meer vanuit het belang van je in het Arabisch: ‘Lusten jullie ook frietjes?’ Vanaf
met geloof. Mensen hebben verschillende familie dan vanuit jezelf als individu. Oude- dat moment gingen er regelmatig Nederlandse en
ideeën over hoe je je volgens het geloof hoort ren worden vaak door kinderen opgevangen Arabische briefjes over de schutting. Inmiddels
te gedragen. Dat zie je bij elke religie terug. in plaats van in een verzorgingstehuis onder- komen we graag bij elkaar over de vloer, voor de
Gematigde gelovigen vinden dat je de Bijbel gebracht. En ouders bemoeien zich meer met gezelligheid of om elkaar te helpen.”
of de Koran niet letterlijk moet lezen, maar de partnerkeuze van hun kinderen. Jan: “Als ze mij iets zien tillen of ik ga klussen, dan
dat het vooral gaat om de belangrijkste bood- Wennen aan elkaar staan ze meteen voor de deur: ‘Wij doen het wel!’”
schappen. Bijvoorbeeld dat je goed moet zijn Als je naar de geschiedenis en naar andere Muhanad: “Sinds een paar maanden zijn ook onze
voor je medemens en dat je niet mag stelen landen kijkt, zie je dat integratie bijna nooit ouders in Nederland. Het eerste wat mijn moeder
en moorden. vanzelf en gemakkelijk gaat. Altijd moeten riep was: ‘Ik wil naar Gerrie!’ Ze wilde haar bedanken
mensen wennen aan elkaar, zeker als hun voor alles wat ze voor mij en mijn broers heeft
manier van leven sterk van elkaar verschilt. gedaan. Mijn moeder spreekt nog niet zo goed
Ook in Nederland is dat zo. Het is belangrijk Nederlands, daarom stuurt ze Gerrie lieve plaatjes via
om hier aandacht aan te blijven besteden, al Facebook.” Bron: VluchtelingenWerk
is dat soms niet makkelijk voor mensen die
in een andere situatie zijn opgegroeid. Voor Bron 9
de jonge generatie is het soms juist al heel
vanzelfsprekend dat hun klasgenoten en
vrienden verschillende culturele achter-
gronden hebben. Zij staan er vaak niet bij
stil dat de Nederlandse samenleving zo
pluriform is.

97



7 Relaties 104
106
7.1 De mens als sociaal wezen 108
7.2 Over grenzen 110
7.3 Alleen of samen? 112
114
• En nu? 116

7.4 Wil je met me ...?
7.5 Als het botst

• Soms loopt het anders

“Een vaste relatie? Ik wacht
er nog maar even mee …”

7.2 Over grenzen

“HIJ DEED ALSOF HIJ ME LEUK VOND” - Lisa (15): “Ruim een jaar geleden was er een jon-
gen die deed alsof hij me leuk vond. Hij wilde afspreken en was erg aardig. Later vroeg hij me
om naaktfoto’s te sturen. Dat heb ik gedaan. Hij zou ook wat terugsturen. Na een tijd kwam er
iemand op school naar me toe en liet me mijn eigen foto’s zien. Ze vroeg of de naaktfoto’s van
mij waren. Ik ontkende het. Ik schrok en wist niet wat ik moest doen. Het achtervolgde me en
het ging steeds slechter met me. Ik praatte niet meer met mijn ouders en vriendinnen. Als ik bij
mijn vriendinnen wilde gaan zitten in de pauze, dan hoorde ik: kun je niet ergens anders gaan
zitten? Ik werd als een slet behandeld.” Bron: Sense

“Ik praatte niet meer Dat mensen verschillende machtsposities zoek heeft 53 procent van de vrouwen en 19
met mijn ouders en hebben, is onvermijdelijk. Maar het komt ook procent van de mannen weleens te maken
voor dat mensen misbruik maken van hun gehad met ongewenst seksueel gedrag. En
met mijn vriendinnen” macht. Zij gebruiken hun hogere machtspo- 22 procent van de vrouwen en 6 procent van
sitie dan om een ander iets te laten doen wat de mannen heeft zelfs te maken gehad met
106 Relaties diegene misschien helemaal niet wil. seksueel geweld. Daaronder vallen zoenen
en aanraken tegen je wil, maar ook aanran-
Seksuele intimidatie ding en verkrachting. Ook een situatie met
Bij machtsmisbruik is er sprake van een loverboy valt onder seksueel geweld. De
grensoverschrijdend gedrag. Dat is gedrag gevolgen van seksueel geweld kunnen voor de
waarbij iemand iets met jou doet waardoor slachtoffers heel groot zijn.
je je onveilig voelt. Het kan gaan om pesten, Grenzen stellen
discriminatie en agressief gedrag, maar ook Het is belangrijk dat je zelf uitzoekt waar je
om gedrag dat met seksualiteit te maken grenzen liggen en dat je het aangeeft als ie-
heeft. We spreken dan van seksueel grens- mand iets doet of zegt wat jij niet prettig
overschrijdend gedrag of seksuele inti- vindt. Dat blijkt in de praktijk vaak moeilijk,
midatie. Het verhaal van Lisa uit de intro is zeker als er sprake is van machtsmisbruik.
hier een duidelijk voorbeeld van. Ze wilde Slachtoffers van seksuele intimidatie en sek-
niet dat de naaktfoto’s verspreid werden, sueel geweld voelen zich vaak machteloos. Ze
maar de jongen deed het toch. Ook als je zijn bang om bijvoorbeeld ontslagen te wor-
baas een hand om je middel legt terwijl je den. Of ze denken dat anderen hun verhaal
dat niet fijn vindt, is er sprake van seksuele niet zullen geloven. Meer hierover lees je in
intimidatie. Of als een klasgenoot seksueel bron 4 over de #MeToo-beweging.
getinte opmerkingen of grapjes maakt, terwijl Als je slachtoffer bent van seksueel geweld of
je je daar ongemakkelijk bij voelt. als iemand jouw grenzen op een andere ma-
nier overschrijdt, is het belangrijk dat je daar
Maatschappelijk probleem niet mee blijft zitten. Probeer erover te praten,
Seksuele grensoverschrijding is een groot
maatschappelijk probleem. Volgens onder-

Overheid start
campagne tegen
seksueel geweld

DEN HAAG – Mensen die te maken krijgen “N are ervaringen delen is
met een vorm van seksueel geweld, moe- oké dankzij #MeToo”
ten zo snel mogelijk hulp zoeken – maar
bijvoorbeeld met je vrienden, mentor of een doen dat vaak niet. Daarom start de over- Het begon allemaal met een artikel in de Amerikaanse
vertrouwenspersoon. Ook zijn er verschillen- heid de landelijke campagne: ‘Wat kan mij krant The New York Times: de wereldberoemde
de instanties waarbij je terechtkunt voor hulp. helpen’. Het is volgens de initiatiefnemers producer Harvey Weinstein bleek jarenlang vrouwen
Seksuele moraal van de campagne heel belangrijk om te seksueel te hebben geïntimideerd. Bekende en
Het is niet altijd makkelijk om over seks te praten met een arts of psycholoog nadat onbekende vrouwen én mannen die ook met dit soort
praten. Veel mensen vinden het zo persoon- seksueel misbruik heeft plaatsgevonden. gedrag te maken hebben gehad, reageerden op
lijk dat ze het lastig vinden om het hier open- Zo kan bijvoorbeeld een zwangerschap sociale media met #MeToo (‘ik ook’). Ook in
lijk met anderen over te hebben. Soms is er of een soa worden voorkomen, maar Nederland werden mannen in machtige posities
sprake van schaamte en verlegenheid. Dat ook is er door te praten minder kans op aangeklaagd. Zo beschuldigden zeker 37 Nederlandse
heeft te maken met de seksuele moraal, de een posttraumatische stressstoornis. acteurs regisseur Job Gosschalk van seksueel
manier waarop er over seks wordt gedacht. Die “Slachtoffers zoeken niet snel hulp omdat overschrijdend gedrag. In Nederland leidde #MeToo
moraal wordt sterk bepaald door je opvoe- ze zich schamen of schuldig voelen. Om- tot een verdubbeling van het aantal meldingen van
ding en geloof. Zo vindt de één dat seks voor dat ze bijvoorbeeld tijdens de seks hebben seksueel geweld. Justine van de Beek is bij het
het huwelijk niet hoort, terwijl dat voor een meegewerkt of niets hebben gedaan om het Ministerie van Buitenlandse Zaken jongeren-
ander geen probleem is. Ook hebben mensen tegen te houden. Van de slachtoffers doet 70 ambassadeur voor seksuele rechten. Volgens haar zijn
verschillende ideeën over hoe een liefdesrela- procent niets of werkt mee”, zegt Iva Bica- vrouwen en mannen zich door #MeToo bewuster
tie eruitziet. Vind je het oké als je partner met nic van het Centrum voor Seksueel Geweld. geworden van hun eigen grenzen. Van de Beek: “De
een ander uitgaat of niet? De minister voor Rechtsbescherming tweets maakten duidelijk hoeveel mensen een nare
hoopt dat de campagne slachtoffers aan- ervaring hadden gehad. Dat zet je aan het denken.”
spoort snel hulp te zoeken. “Dat geldt De grootste verandering is volgens haar dat de
niet alleen voor mensen die het net is schaamtecultuur nu een stuk minder is. “Dat is de
overkomen, maar ook voor diegenen die kracht van #MeToo: de boodschap dat het oké is om
klachten hebben door een ingrijpende open over ervaringen met seksuele intimidatie te zijn,
seksuele ervaring van langer geleden.” in welke vorm ook. Dat is de eerste stap in het
aanpakken van seksueel geweld.” Bron: 7Days, nos.nl
Bron: linda.nl

Bron 3

De seksuele moraal is afhankelijk van tijd, Dubbele moraal
plaats en groep. Vroeger, in de tijd van je Soms is er sprake van een dubbele moraal. Dat
grootouders, was de moraal heel anders dan wil zeggen dat er voor jongens andere normen
nu. Het werd toen raar gevonden als men- gelden dan voor meisjes. Zo keuren sommi-
sen ongetrouwd samenwoonden. Maar ook ge mensen het af als een meisje verschillende
tegenwoordig zijn er nog veel verschillen in relaties heeft gehad, terwijl ze dat bij een jon-
de manier waarop mensen denken over sek- gen wel accepteren. De seksuele moraal kan
sualiteit en relaties. dus erg verwarrend zijn.

Bron 4 107

Soms loopt het anders

Een uithuisplaatsing, het meemaken van een terreuraanslag of op jonge leeftijd moeder worden: soms loopt
het leven anders dan je verwacht. Op deze pagina’s lees je de verhalen van Job, Ferry, Charissa en Anne.

“I n het fasehuis heb “Die nacht heeft mijn leven veranderd”
ik meer rust”
Op vrijdag 13 november 2015 speelt de je niet weer je schouders eronder zet en door-
Soms kunnen je ouders niet met jou om- Amerikaanse band Eagles of Death Metal gaat. Een meisje uit een klas verwoordde zo
gaan of jij niet met je ouders. Maar je moet in de concertzaal Le Bataclan in Parijs. De mooi wat ik te vertellen had: ‘U zegt eigenlijk
wél verder. Daarom zijn er fasehuizen en Nederlander Ferry Zandvliet is er ook, met drie dat je het negatieve moet loslaten om het posi-
vrienden. Het concert is al een tijdje bezig als tieve mogelijk te maken’.”
kamertraining, bedoeld voor jon- drie mannen de zaal binnenkomen. Ze hebben
geren die nog niet zelfstandig automatische geweren bij zich en beginnen te Bron: de Volkskrant, NTR
kunnen wonen maar ook schieten.
niet thuis bij hun ouders of “Vanaf dat moment dacht ik alleen nog aan
verzorgers. Job (17): “Thuis mezelf. Ik wilde alleen maar naar een deur die
had ik altijd ruzie, met mijn was opengezet. Ik heb een jongen keihard in
ouders maar ook met mijn zijn gezicht geschopt. Heb ook helemaal niet
aan mijn vrienden gedacht. Eenmaal buiten,
zusjes. Mijn ouders lagen veel ben ik een Frans café in gerend, waar ik werd
met elkaar overhoop. Ik heb alle ruzies en opgevangen door een heel lieve Franse vrouw,
verwijten gehoord. Ik kon niet omgaan met Veronique. Ik ben met haar naar huis gegaan
de stress die ik daardoor kreeg. Op school en toen pas ben ik mijn vrienden gaan zoeken.
ging het slecht. Na vijf jaar ruzie besloten Gelukkig leefden ze nog alledrie.”
mijn ouders te gaan scheiden. Mijn vader Bij de aanslag op Le Bataclan komen 89 men-
heeft geroepen dat het vooral mijn schuld sen om het leven. Meer dan 300 mensen ra-
was. Ik heb daar een enorm schuldgevoel ken gewond. “Die nacht heeft mijn leven ver-
over gehad, maar ik was ook woedend. anderd,” zegt Ferry. “Ik kreeg paniekaanvallen
Uiteindelijk leidde dit tot een vechtpartij en nachtmerries. Iedere dag. Het zou helemaal
tussen ons. Daardoor kwam ik bij jeugd- niet gek zijn geweest als ik boos was gewor-
zorg terecht en ben ik uiteindelijk in een den. Maar die avond in Le Bataclan heb ik ge-
fasehuis gaan wonen. zien wat boosheid met je kan doen. Vóór Parijs
Ik woon er met anderen samen, maar heb werd ik ook snel boos. Nu wilde ik het anders
wel een eigen kamer. Mijn begeleiders le- doen.”
ren mij omgaan met lastige, kwetsbare re- Ferry wilde verzoening. Hij bezocht zelfs de ou-
laties, vooral die met mijn familie. Ook heb ders van een van de terroristen. “Daar vertel
ik mijn vmbo-t-diploma gehaald. Sinds ik in ik over op scholen. Ik weiger me slachtoffer te
het fasehuis woon, heb ik meer rust.” voelen. Er is geen situatie te bedenken waarin

116

“Meisjes van het platteland worden geen tienermoeder, dacht ik”

In Nederland worden ieder jaar ongeveer 1.800 Anne (21) werd op haar 15e moeder van Nina. werken om tijdens mijn ‘verlof’ niet achter te
meisjes tienermoeder. Dat zijn meisjes die voor “Toen ik 14 was, leerde ik op vakantie een jongen raken op mijn klasgenoten. Mijn sociale leven
hun 20e een kind krijgen. Nederland is een van kennen. Na twee maanden maakte ik de relatie werd gedurende de zwangerschap steeds minder.
de landen met het laagste aantal tienermoeders uit, maar even later bleek ik zwanger te zijn. Het Mijn ouders lieten me na de geboorte nog wel
ter wereld. cliché ‘de grond zakte onder mijn voeten weg’ af en toe puber zijn. Dan ging ik op stap, maar
was wel van toepassing. Meisjes uit de grote stad als Nina om 2.00 uur wakker werd, werd ik ge-
worden tienermoeder, meisjes van het platteland beld en moest ik naar huis komen. Ik heb mijn
niet, dacht ik. MBO-opleiding afgerond en ben daarna met Nina
Samen met mijn moeder zette ik de voor- en na- op mezelf gaan wonen. Ik zou graag nog een
delen van abortus en van moeder worden op een HBO doen, maar dat is iets wat door het moeder-
rijtje. De rij nadelen bij moeder worden was veel schap op zich laat wachten. Daarom werk ik nu.
langer – ik wilde bijvoorbeeld een studentenleven Het gaat goed met ons. Ik heb zeker geen spijt
en reizen maken – maar één nadeel bij het abor- van de keuzes die ik gemaakt heb, maar ik zou
tusrijtje gaf de doorslag: spijt. Daar was ik heel het niemand aanraden om zo vroeg zwanger te
bang voor. Ik koos ervoor de baby te houden. worden. Het is een zware weg geweest. Toch
Om roddels te voorkomen, ben ik op school alle weet ik zeker dat ik mét Nina veel meer bereikt
derde klassen rondgegaan om de feiten te vertel- heb dan dat ik zonder haar had gedaan.”
len. Het was een zware periode. Ik had veel last
van misselijkheid. Ik moest zes lesweken vooruit Bron: Linda.

“ Zonder mijn pleegouders was ik nooit geweest waar ik nu ben in mijn leven”

Charissa (25) groeide op in een pleeggezin. Toen ze echte ouders’. Zeker in de puberteit had ik er veel
2 jaar oud was, werd ze samen met haar oudere zus moeite mee dat ik anders was. Als puber ga je dan
uit huis geplaatst. nadenken; ‘waarom kan ik niet gewoon normaal zijn,
“Volgens mijn pleegmoeder waren we een soort ‘oerkin- waarom heb ik nu een pleeggezin?’.
deren’. We praatten niet, hadden zo ons eigen taaltje. We belden elke week met onze biologische ouders en
Als mijn pleegouders er niet voor hadden gekozen om één keer per twee weken gingen we op bezoek. Ik vond
pleegouders te worden, was ik nooit geweest waar ik dat best weleens lastig. Mijn biologische ouders hadden
nu ben in mijn leven. het gevoel dat hun kind was afgepakt. Daardoor had ik
Wat lastig is geweest aan het pleegkind zijn, is dat je het gevoel dat ik goed moest opletten met wat ik zei.
toch altijd ‘anders’ bent. Met Vaderdag en Moeder- Omdat ik bang was hen te zullen kwetsen. Voor mijn
dag bijvoorbeeld. Dan vroegen klasgenootjes waar- biologische ouders was het bijvoorbeeld best ingewik-
om ik twee dingen maakte. Ik ben daar ook wel mee keld dat ik mijn pleegouders ‘papa en mama’ noem.”
gepest. Dan zeiden ze bijvoorbeeld ‘jij hebt geen
Bron: Centrum voor Jeugd en Gezin Maastricht Heuvelland

117



8 Werk 120
122
8.1 Waarom werken we? 124
126
• Wie ben ik? 128
130
8.2 Een baan die bij je past 132
8.3 Hoe kom je aan werk? 134
8.4 Met werk kom je verder
8.5 Als het tegenzit …
8.6 De verzorgingsstaat

• Van wieg tot graf

“Zonder werk verveel ik me te pletter”

8.1 Waarom werken we?

DE BESTE VAN NEDERLAND - Ieder jaar kunnen jonge timmermannen, verpleegkundigen en
kappers ‘Skills Heroes’ worden. Ze zijn dan de beste in hun vakgebied. Leerling-verpleegkundi-
ge Jessica van Voorden (20) werd de beste van Nederland en mocht naar het WK Skills Heroes
in Brazilië. “Toen ik dat hoorde, stond ik te gillen in de klas. Ik heb heel wat extra uurtjes ge-
oefend buiten schooltijd; van wondverzorging tot omgang met patiënten. Ik wilde mezelf graag
bewijzen tijdens de wedstrijd. Dat is gelukt!”

Bron: Metronieuws

Werk of hobby? Zonder deze dingen kun je niet leven, daarom
Veel mensen zijn weleens ziek. En dus is er noemen we ze de ‘eerste levensbehoeften’.
werk voor verpleegkundigen zoals Jessica. We 2. Behoefte aan zekerheid
spreken van werk als je iets doet waar anderen Als je een tijdelijk contract hebt, bijvoor-
behoefte aan hebben. Maar werken doe je na- beeld voor een halfjaar, weet je dat je maar
tuurlijk ook voor jezelf. Tomaten plukken doe zes maanden op inkomsten kunt rekenen.
je waarschijnlijk vooral voor het geld. Andere Met een vaste baan heb je meer zekerheid. Je
dingen kun je doen als werk én voor je plezier. kunt dan makkelijker sparen. En je krijgt bij
Zoals dj zijn op feesten, nagels verzorgen of de bank eerder een lening voor een grote aan-
voetbaltraining geven. Soms is een baan be- koop, zoals een auto of een huis.
gonnen als hobby.
In dit hoofdstuk vertellen we waarom mensen
werken en wat dit in hun leven betekent.

“Ik wilde mezelf Behoeften
graag bewijzen” Geld verdienen is voor de meeste mensen de
belangrijkste reden om te werken. Met dat
geld kun je voor jezelf (en je gezin) zorgen.
Maar werken vervult ook andere behoeften.
Volgens de Amerikaanse psycholoog Maslow
heeft ieder mens vijf basisbehoeften die vol-
gens hem als een piramide op elkaar staan: de
onderste behoefte in de piramide wil iedereen
het eerste vervuld hebben. Als je dat gedaan
hebt, ga je voor de volgende.

1. Eerste levensbehoeften
Met het loon dat je verdient koop je eten, drin-
ken en kleren en betaal je de huur van je huis.

120 Werk Bron 1

Lekker, een krekelburger 5. Behoefte om ergens goed in te worden “ Ik wilde iets doen
Werk kan helpen om jezelf te ontwikkelen. Je met mijn hart”
Steeds meer jongeren on- wilt bijvoorbeeld een evenement organiseren
dernemen. Een daarvan is waar alles perfect is geregeld. Of van adminis- Geluk speelt een grote rol in je werk: dat bewijst
Sander Peltenburg (27). tratief medewerker doorgroeien naar team- Beau van Erven Dorens. “Na twee jaar van
“Vlees produceren is enorm manager. Als dat lukt, voel je je trots: je hebt mislukte sollicitaties met gelogen cv’s hoorde
milieubelastend. Wij zoch- iets bereikt. ik in 1997 toevallig dat ze een dj zochten bij
ten iets anders en dat werd Later kun je natuurlijk weer een hoger doel Talkradio. Dat was het begin van mijn carrière.”
de krekelburger. Krekels bevat- stellen, bijvoorbeeld “ik wil een eigen bedrijf ”. Hij kwam uiteindelijk in 2001 bij RTL Boulevard
ten veel waardevolle voedingsstoffen. We Steeds als je een nieuw doel hebt bereikt, voel terecht en daar had hij zijn grote doorbraak.
maken 1.000 burgers per dag en verkopen je je goed. Je hebt jezelf ontwikkeld tot iemand De overstap naar SBS bleek geen goede keuze.
ze bijvoorbeeld aan restaurants.” die ergens heel goed in is. Jarenlang maakte Van Erven Dorens flop na flop.
Amber (11) heeft sinds twee jaar haar eigen “Ik stond onder aan de celebrityladder. Dat was
bedrijfje in het bedrukken van T-shirts en Werken voor jezelf én voor anderen mijn eigen schuld. Ik was klaar met de dingen
tassen. “Het is een beetje een uit de hand Zoals je ziet, kun je met een baan je basisbe- die ik bij RTL deed. Ik verveelde me. En de
gelopen hobby. Ik begon met adverteren op hoeften vervullen. Daarnaast is arbeid ook nieuwe dingen die ik wilde doen, wilden zij niet.
Instagram, nu heb ik een eigen website. Ik belangrijk voor de samenleving. Iedereen die Bij SBS heb ik mijn best gedaan en de ballen uit
verdien zo’n honderd euro per maand. Ik werkt, betaalt namelijk belasting. Daarmee mijn broek gewerkt. Maar ik paste er vanaf het
weet niet wat andere 11-jarigen verdienen, zorgt de overheid voor dingen waar we alle- begin al niet zo goed bij.”
maar voor mij is dat helemaal prima.” maal belang bij hebben, zoals wegen, straat- Van Erven Dorens ging terug naar RTL en
verlichting, scholen, ziekenhuizen en gevan- maakte Five Days Inside. Daarmee won hij
Bron: Trouw, NOS genissen. de Gouden Televizier Ring. In het programma
bezocht hij onder meer een daklozenopvang en
Bron 2 Ook betaalt iedereen die werkt premie. Met een gevangenis. “Ik wilde iets doen met mijn
dat geld kan de overheid mensen die niet kun- hart. Werk voelt niet meer als werk en dat is wel
3. Behoefte om erbij te horen nen werken een uitkering geven. Dat is fijn als eens anders geweest.” Bron: AD, de Volkskrant
De meeste mensen werken samen met colle- je ziek wordt of een ongeluk krijgt of je baan
ga’s en praten over allerlei onderwerpen, zoals kwijtraakt. Deze voorbeelden laten zien dat Bron 3
hun gezin, vakanties en het nieuws. Voor veel Nederland een verzorgingsstaat is, een land
mensen is sociaal contact een belangrijke re- waar de overheid de burgers helpt als dat nodig 121
den om te werken. Mensen zonder betaalde is. In paragraaf 8.6 lees je hier meer over.
baan doen daarom vaak vrijwilligerswerk. Je
krijgt dan contact met anderen en neemt deel Waarom werken we?
aan de samenleving. In de Nederlandse maatschappij wordt hard
werken belangrijk gevonden: ‘je leeft om te
4. Behoefte aan waardering werken’. Veel mensen hebben daarnaast een
Als je baas tegen jou zegt: “Dat heb je goed druk sociaal leven, zoals cursussen volgen,
gedaan”, dan vind je dat prettig, omdat daar- sporten en reizen. Van de jonge werknemers
uit blijkt dat je gewaardeerd wordt. Het werk heeft 17 procent last van burn-out-klachten.
dat je doet, geeft je ook aanzien of status bij Sommige mensen gaan daarom minder wer-
anderen. Met status bedoelen we de waarde- ken. Ze nemen genoegen met een lager inko-
ring die mensen geven aan je beroep. Of je nu men, omdat ze andere zaken belangrijker vin-
chirurg bent of loodgieter, als je je werk goed den: ‘je werkt om te leven’. Ze gaan liever iets
doet, zijn anderen daar blij mee en dat geeft leuks doen met hun vrienden of kinderen, een
jou een fijn gevoel. boek lezen, of gewoon even niets doen.

134