Lesboek Thema's Maatschappijleer VMBO KGT

11355



9 Criminaliteit

9.1 Wat is criminaliteit? 138
9.2 Oorzaken van criminaliteit 140
9.3 Theorieën over criminaliteit 142
9.4 Opgepakt … en dan? 144

• Mag dat? 146

9.5 De rechtszaak 148
9.6 Preventie of repressie 150

• Stoppen met het gedoogbeleid? 152

Index 154

“Ik heb iets stoms gedaan, nu
moet ik naar de politierechter”

Mag dat?

Mag je een overvaller neerschieten of je eigen gestolen fiets terugstelen? Mag je als winkelier camerabeelden van een
winkeldief verspreiden? Kun je een straf krijgen voor een delict als je daartoe gedwongen bent? Op deze pagina’s dagen
we je uit na te denken over de grenzen van de wet: wat is wel of niet toegestaan in onze maatschappij?

Overvallers Gepast of ongepast geweld?
doodgeschoten
Zaterdagmiddag. De politie kreeg een melding van een zedendelict in een speeltuin.
DEURNE – Bij een overval op juweliers- Het zou gaan om een 4-jarig meisje en een 32-jarige man. De man werd aangesproken
zaak Goldies in Deurne zijn vrijdagavond door de vader van het meisje en door hem
omstreeks 17.45 uur twee overvallers ge- tegengehouden toen hij op zijn fiets wilde
dood door de vrouw van de eigenaar van wegrijden. Tijdens de worsteling die volgde,
de zaak. De mannen bedreigden haar kwamen ze ten val. Vier omstanders zijn toen
echtgenoot, waarop ze een – illegaal – boven op de 32-jarige man gaan liggen, terwijl
pistool pakte en schoot. De juwelier zelf ze wachtten op de politie. De man bleek later
raakte hierbij zwaargewond, maar is in- te zijn overleden. De vader van het meisje heeft
middels buiten levensgevaar. Het is niet zich later bij de politie gemeld.
de eerste overval op Goldies. Twee jaar Als burger mag je een verdachte aanhouden en
geleden werd de zaak ook overvallen. overdragen aan de politie. Maar je mag hierbij geen onnodig geweld gebruiken. Wat
denk jij, is hier sprake van gepast of ongepast geweld?
Bron: BN De Stem

Stelling: In geval van nood moeten mensen het
recht hebben om dodelijk geweld te gebruiken.

Toiletjuf in de xtc-handel Imre (17): “Een aantal maanden geleden is
mijn fiets gestolen. Natuurlijk heb ik aangifte
ROTTERDAM – Tegen de voormalige toiletjuffrouw van een grote dis- gedaan. Nu vond ik gisteren op hetzelfde
cotheek in Rotterdam is vanmorgen een werkstraf van 180 uur geëist. station mijn eigen fiets weer terug. Het slot
De vrouw had volgens de officier van justitie lange tijd op eigen houtje was geforceerd en er zat een nieuw kettingslot
xtc-pillen verkocht vanuit haar toilet in de discotheek. Zelf zegt ze op. Ik heb de fiets meegesleept naar huis en
daar echter door twee mannen toe te zijn gedwongen. De mannen zou- het slot verwijderd. Het is immers MIJN fiets.
den anders haar hondje doodschieten of haar huis in brand steken. Nu is mijn vraag: mag dit eigenlijk wel?”

Bron: NRC

Stelling: Je bent niet strafbaar als je een delict pleegt omdat je niet
anders kan.

146 Criminaliteit

Online schandpaal Te realistische tekening

Duizenden keren zijn ze al bekeken, de camera- In de Nederlandse rechtbank mogen geen enkele mannen terechtstonden voor
beelden die dinsdag door Haniel Films & Games foto’s worden gemaakt. Wanneer een voetbalrellen, om een tekenverbod voor
uit Zutphen op Facebook werden geplaatst. Twee verdachte uiteindelijk wordt vrijgesproken, rechtbanktekenaar Petra Urban. Zo is een
jongens sluipen de avond ervoor gebukt de winkel kan hij door de beelden waarop hij van de verdachte docent. Op school
binnen. Om er vervolgens met twee blikjes ener- herkenbaar is al publiekelijk zijn weten ze van niks. Petra Urban tekent zó
giedrank uit de koelkast vandoor te gaan, zonder veroordeeld. Om toch een indruk te geven goed, dat het volgens de advocaat een
te betalen. “Ik heb wel aangifte gedaan, maar van de rechtszaak, bijvoorbeeld bij foto lijkt: ‘je ziet ieder haartje, ieder
geloof niet dat de daders ooit gepakt gaan worden. nieuwsberichten, worden er rechtbank- moedervlekje’. De tekenaar mocht blijven:
Voor mij betekent het dat ik drie blikjes extra moet tekeningen gemaakt. Maar wat als “Persvrijheid is een groot goed. De
verkopen om er één terug te verdienen. tekeningen net foto’s zijn? Komt dan de rechtbank kan moeilijk bepalen dat er
Door de boel online te gooien hoop ik dat mensen privacy van verdachten in gevaar? Die alleen slechte tekeningen gemaakt mogen
uit de omgeving van deze jongens de beelden zien discussie werd gestart in de Rotterdamse worden.” De verdachten zaten de hele
en de jongens herkennen. Die diefstallen komen rechtbank. Advocaat Paul Verweijen vroeg zitting met hun rug naar de tekenaar en
mij namelijk echt de strot uit.” bij de aanvang van de rechtszaak, waarin hielden hun hand voor hun gezicht.
Het gebeurt steeds vaker dat winkeliers camera-
beelden op internet plaatsen om dieven te kunnen
achterhalen dan wel dwars te zitten. Wat weegt
hier zwaarder: de wens om misdrijven op te los-
sen of het recht op privacy?

Verdachte Anouar A. ‘Noffel’ met zijn advocaat Jan Huibers en op de achtergrond de officieren van justitie.
11477

9.5 De rechtszaak

TAAKSTRAF VOOR STELEN COLA - Marion moest na haar winkeldiefstallen door naar Halt.
Maar als je ouder bent dan 18 kom je voor de rechter. Rechter Wim Hoogma heeft Wouter (23)
veroordeeld tot een taakstraf van 50 uur. Wouter stal in Purmerend twee flessen cola en
een aantal voorverpakte broodjes. “Bij het vaststellen van een straf kijk ik wat andere rechters
in vergelijkbare gevallen doen. Ik neem ook mee dat Wouter al vaker is veroordeeld voor
winkeldiefstal. Maar ook dat hij zelf hulp heeft gezocht. Wouter zegt namelijk dat hij niet
goed weet waarom hij soms spullen steelt.”

“Ik kijk naar wat Eerlijk proces De rechtszaak
andere rechters doen” Als een officier van justitie een misdrijf ern- Voordat Wouter de rechtszaal binnenkomt,
stig genoeg vindt, zal hij de verdachte(n) heeft zijn advocaat hem al verteld wat er pre-
148 Criminaliteit vervolgen. Er komt dan een rechtszaak, cies gaat gebeuren.
waarin de rechter een uitspraak moet doen.
Wouter uit de intro ontving twee weken voor 1. E erst controleert de rechter al zijn per-
de rechtszitting een dagvaarding, een oproep soonsgegevens, zoals zijn naam, adres en
om voor de rechter te verschijnen. geboortedatum.

Bij een rechtszaak zijn de belangrijkste per- 2. D e officier van justitie leest de aanklacht
voor. Hierin staat van welk misdrijf de ver-
•so ndeenv: erdachte, meestal geholpen door een dachte beschuldigd wordt.
• addevoofcfaicaite;r van justitie, die namens het
3. De rechter, de officier van justitie en de ad-
Openbaar Ministerie wil bewijzen dat de vocaat stellen vragen aan Wouter. Ze willen

• dveerdraecchhtteesr,chduiledigbeiss;list of de verdachte Schuldig of onschuldig?
De rechter beslist
schuldig is en zo ja, welke straf hij krijgt.
In Nederland is de rechtspraak in handen
Je bent als verdachte onschuldig, totdat de van professionele rechters. Zij leiden het
rechter beslist dat jouw schuld is bewezen. proces, beslissen of iemand schuldig is en
Om zeker te weten dat een rechtszaak eerlijk welke straf iemand krijgt. In sommige lan-
verloopt, zijn rechters in Nederland onafhan- den beslist een jury of iemand schuldig is
kelijk en onpartijdig. Volgens de trias politi- of niet. Dat heet juryrechtspraak. Landen
ca (zie paragraaf 3.6) moeten rechters bepalen als België, Frankrijk en de Verenigde Staten
of de overheid en de burgers zich aan de wet hebben juryrechtspraak. In die landen leidt
houden. Daarbij kunnen ze door niemand de rechter het proces en beslist hij of zij
onder druk worden gezet. Rechters (en advo- welke straf de veroordeelde krijgt.
caten) dragen een toga als symbool van deze
onafhankelijkheid. Bron 9

bijvoorbeeld weten waarom hij zo vaak in op de plek van het misdrijf is bijvoorbeeld De blinde rechter
de fout gaat. niet voldoende. Bij twijfel wordt iemand altijd
4. Marc werkt in de supermarkt waar de dief- vrijgesproken. Met één oog heeft hij 6 procent zicht, met zijn
stal plaatsvond. Hij is opgeroepen als ge- andere (kunstoog) ziet hij niets. Daarmee is
tuige. Hij moet vertellen wat er is gebeurd. 3. Is de verdachte strafbaar? Sebastiaan Hermans de enige blinde rechter
Marc geeft eerlijk antwoord, want een ge- Je kunt alleen straf krijgen als je verantwoor- van Nederland. Aan zijn computer is een
tuige mag niet liegen. delijk bent voor je strafbare gedrag. Iemand brailleleesapparaat gekoppeld. Voor papieren
5. N a alle vragen legt de officier van justitie die een ander heeft aangevallen als gevolg van documenten en foto’s gebruikt hij een loep die
uit waarom hij vindt dat Wouter schuldig een psychische stoornis, kan niet schuldig be- enorm vergroot.
is en een straf verdient. Hij eist twee weken vonden worden. De rechter noemt de dader Soms is zijn blindheid een voordeel. Zo had hij
gevangenisstraf. dan ontoerekeningsvatbaar. als rechter een gesprek met een verdachte, die hij
6. De advocaat van Wouter vindt de straf te Omdat de dader wel gevaarlijk is, kan de rech- ‘een sympathieke kerel’ vond. Na afloop zei een
hoog. Hij geeft als reden dat Wouter hulp ter besluiten tot terbeschikkingstelling, afge- medewerker dat zij dat gesprek niet had kunnen
heeft gezocht om te stoppen met stelen. kort tbs. De dader komt dan terecht in een voeren omdat ze de man te eng vond: zijn hele
7. Als verdachte mag Wouter op het einde tbs-kliniek. Hier zitten naar verhouding veel gezicht zat onder de tattoos.
nog iets zeggen. Hij zegt bijvoorbeeld dat mensen die moeite hebben om hun driften te Vindt Hermans dat hij een betere rechter is
hij spijt heeft. beheersen, zoals verkrachters en zeer agres- omdat hij niet beïnvloed wordt door uiterlijke
8. D e rechter spreekt meestal twee weken later sieve daders. Ze worden daarvoor behandeld kenmerken? “Nee,” zegt hij. “Soms hebben
het vonnis uit, hij vertelt wat zijn beslissing en komen pas vrij als de artsen verklaren dat verdachten niet eens door dat ik niet kan zien.
is. Hij veroordeelt Wouter tot een taakstraf de persoon genezen is. In het belang van de Ik had laatst een zaak waarbij de verdachte
en een week voorwaardelijke gevangenis- samenleving kan tbs bij zeer agressieve mis- mogelijk zijn rijbewijs zou kwijtraken. Toen vroeg
straf. Dat betekent dat Wouter niet de ge- drijven onbeperkt duren. Iemand komt dan hij aan mij: u hecht toch ook veel waarde aan uw
vangenis in hoeft, op voorwaarde dat hij de dus niet meer vrij. rijbewijs, je kunt toch niet zonder? Zijn advocaat
komende drie jaar niet weer zoiets doet. moest hem toen vertellen dat ik bijna blind ben.”
Jeugdstrafrecht
Wanneer ben je schuldig? Voor jongeren tussen 12 en 18 jaar die Bron: ncb-bond.nl, NRC
Om te bepalen of iemand schuldig is, moet de een zwaar misdrijf plegen is er het jeugd-
rechter de volgende drie vragen beantwoor- strafrecht. Hierbij ligt meer de nadruk op Bron 11
den. Pas als de rechter deze vragen alle drie voorkómen dat een jongere opnieuw de fout
met “ja” heeft beantwoord, bepaalt hij de pre- ingaat, dan op de straf op zich. Familie en 149
cieze straf. vrienden worden bij de rechtszaak betrokken.

1. Gaat het om een strafbaar feit?
Een strafbaar feit is een delict dat in het Wet-
boek van Strafrecht staat. Daarop zijn uitzon-
deringen mogelijk. Als je geweld gebruikt om
jezelf te verdedigen, dan is dat in sommige
gevallen niet strafbaar. Denk aan een onder-
nemer die een overvaller zijn winkel uit duwt,
waardoor deze struikelt en zijn arm breekt.

2. Heeft de verdachte het gedaan?
De rechter beoordeelt of er voldoende bewijs
is dat de verdachte het misdrijf heeft gepleegd.
Een haar of sigarettenpeuk van de verdachte

Bron 10