The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.

REVISTË MUJORE PËR FINANCË DHE KULTURË

Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Published by SCAN Magazine, 2021-04-15 06:16:57

Scan Magazine No.86 (Prill 2021)

REVISTË MUJORE PËR FINANCË DHE KULTURË

匀䠀儀䤀倀쬀刀䤀䄀
 娀䜀䨀䔀䐀䠀

       吀쬀 REVISTË MUJORE PËR FINANCË DHE KULTURË / PRILL 2021 / NR 86/ 400 LEKË

倀䄀 一 䨀 伀 䠀 唀 刀 䄀吀

䔀 ㈀㔀 倀刀䤀䰀䰀䤀吀

QEVERISJA/Duhet tjetër rol i shtetit në ekonomi FAQE 2 01
FINANCAT/Borxhi, aty varen fatet e ekonomisë FAQE 2 47
FAQE 42 90
PASOJAT/Sulmi Covid-19 mbi lagjet e Tiranës FAQE 548
KRIPTOMONEDHAT/Pasuritë digjitale janë kudo FAQE 653
INTERVISTA/Në botën e somelerisë



EDITORIAL SHANSI I HUMBUR FAQE 5
FAQE 20
QEVERISJA FAQE 27
KËRKOHET TJETËR ROL NGA SHTETI NË EKONOMI FAQE 29
FAQE 36
FINANCAT FAQE 48
BORXHI, PIKA KU NDËRLIDHEN FATET E EKONOMISË

PASOJAT
SULMI COVID-19 MBI LAGJET E TIRANËS

VAKSINIMI
NGA HERONJ NË VIKTIMA

KRIPTOMONEDHAT
PASURITË DIGJITALE JANË KUDO

DOSIER FAQE 60
1945, NDRYSHIMI I REGJIMEVE DHE PARAJA SHQIPTARE

INTERVISTA FAQE 63
NË BOTËN E SOMELERISË

SCAN MAGAZINE PRILL 2021 3

REDAKSIA

“Scan Magazine”
Botim i RTV SCAN

Drejtore e përgjithshme
Elvana Hana

Kryeredaktor
Kreshnik Kuçaj

Redaktor
Adi Darsi

Gazetarë
Dorian Koça
Dosti Banushi

Eri Saraçi
Elisabeta Dosku
Elefteria Zguri
Edel Strazimiri

Geri Kolgega
Jenida Vladi
Jolanda Shuaipi
Klevis Llaha
Lidion Kulla
Lorenc Rabeta
Nebi Xhomaqi

Ola Mitre
Roel Korkuti
Saimira Dako
Urim Bajrami

Koncepti artistik
Labinot Çuni
Ana Thano

Faqosje & Design
Elvira Çiraku

Për reklama dhe abonime, kontaktoni:
E-mail: [email protected]
Tel: +355 68 20 118890

Adresa: “A.Moisiu”, ish-Kinostudio, Tiranë.

www.scan-tv.com
REVISTË MUJORE PËR FINANCË DHE KULTURË

/ PRILL 2021 /

Shansi i humbur

JNga Adi DARSI vuajnë një mungesë të thellë të per- shoqërore dhe pensionet, të cilat sa
emi para përzgjedhjes së rad- spektivës zhvillimore. Të flasësh për vijnë e bëhen të papërballueshme për
hës për të caktuar drejtimin politika të kordinuara, në këto kushte buxhetin. A mund ta thotë kush me
politik të vendit në katër vitet është thjeshtë utopi. kompetencë si dhe ku duhet ndërhyrë?
në vijim. Do të duhet të vendosim se
cilën derë do shtyjmë: atë të vazhdi- Për të qenë më konkretë. Partive A do mund të bëjmë zgjidhje af-
mësisë apo atë të ndryshimit. Është u pëlqen të premtojnë. E bëjnë këtë atgjata për arsimin në të gjithë nivelet
dilema klasike e zgjedhjeve politike, pa doganë. Por në asnjë program e tij? Mbetet e qartë se pa bërë zgjid-
që kësaj radhe do të duhet të zgjidhet nuk është detajuar se çfarë kostosh fi- hje të mirëmenduara për arsimin e
në kushte krejt specifike. Ndërkohë nanciare kanë premtimet. A duhet të ardhmja e vendit ecën në rrugë qorre.
që partitë politike “kacafyten” sipas vijojmë si deri më sot duke i trajtuar Qindra shkolla në vend janë pothu-
mënyrave të tyre për të na bindur nga politikat buxhetore “me të dalë ku të ajse bosh, sepse s’ka nxënës. Mijëra
të mbajmë, vendimi i kësaj radhe është dalë”? Sigurisht, kjo duhet të marrë mësues paguhen për punë me rendi-
vërtet i rëndësishëm. Kjo për faktin se fund. E mira do të ishte që të përcak- ment skajshmërisht të ulët. A nuk ka
sfidat që kemi përpara sa vijnë e bëhen toheshin hapa të rinj, pse jo ligjorë. Së ardhur koha për një reformim të thellë
më të mëdha. pari për të ardhurat të cilat kanë lidhje të shtrirjes gjeografike të shkollave për
të drejtpërdrejtë me premtimet për të kursyer para dhe energji njerëzore,
Do të ishte e mirë që para se të ulje apo rishikim taksash. Së dyti për duke rritur me disa herë nivelin e
përcaktonim drejtimet e të ardhmes shpenzimet, prej të cilave varet zhvil- konkurimit? Kur dhe kush duhet të
të kishim në tavolinat tona programet limi i ekonomisë nesër. Së treti për flasë për këtë? Si do të mund ta bëjmë
politike të partive. Të detajuara dhe të borxhin që sa vjen e rëndohet. Sa kohë sistemin tonë arsimor efikas?
argumentuara. Por kjo në zgjedhjet e kjo nuk ndodh ne mbetemi shumë
fundit nuk ka ndodhur. Dhe pikër- larg temave të tjera po për buxhetin, Që ky reformim të ndodhë do të
isht për këtë duket se po kërkohet ta zëmë a mund të jemi në gjendje të duhet një investim madhor për shem-
diçka ideale kur në fakt duhet të ishte ndërtojmë një buxhet të balancuar, bull në rrugët rurale, për të lehtësuar
thjeshtë rutinë. Anashkalimi i pro- apo me suficit. A ka sot vendi kapa- transportin nga fshati në fshat, apo nga
grameve, spostimi i fushatave tek citete për tu zhvilluar pa nevojën e fshatrat drejt zonave urbane. A ka një
gjetja e batutës më të bukur apo tek borxheve të larta? Por diskutimi i kë- adresim konkret të këtij problem, se
tendosja e skajeve ideologjike të poli- tyre temave duket më i largët se Hëna. plan buxhetor jo se jo! Që një vend të
tikës dhe angazhimeve të militantëve, i zhvillohet, e thënë thjeshtë fare, gjërat
ka detyruar zgjedhësit ta hedhin votën Zgjidhja e problemeve të mëdha duhet të bëhen me mend. Duhet të fi-
“në tym”. Për pasojë vendi është drej- buxhetore do të ishte i pamundur pa nancohen ata që dijnë për të menduar
tuar pa një vizion dhe mendim të qa- një trajtim, pse jo shkencor, të së ar- për zgjidhjen e problemeve. Duhet
rtë. Politika ka ecur me parimin me të dhmes së sektorëve të veçantë publikë. fjala e akademikëve, profesorëve,
parë e me të bërë. Formalisht partitë Pandemia e nxori zbuluar sistemin ekspertëve. E mbi atë fjalë të ndërto-
kanë paraqitur skicat dhe projektet e tonë shëndetësor. Si duhet të veprojmë hen planet dhe programet e zhvillimit.
tyre para zgjedhjesve. Por programet në këto kushte të reja? A do të mund të E pasi të hartohen të kthehen në ligje
politike, edhe kur janë hartuar, vuajnë lidhim drejpërdrejt zhvillimin e sekto- që veprojnë përtej preferencave poli-
thellë nga një paraqitje e mbushur me rit me sistemin e sigurimeve shënde- tike, të majta a të djathta qofshin. Sa
slogane, pa ekspertizë, pa alternativa, tësore? A do të mund të përjashtojmë kohë kjo nuk bëhet, sa kohë profesorët
pa tërheqje të mendimit akademik apo dashamirësinë, deri më sot e shtirur, paguhen sa për të mbajtur frymën
publik. Në këtë mënyrë ne nuk kemi të qeverive për të zgjidhur problemet gjallë, të gjitha programet politike të
asnjë pamje të qartë për çështjet bazë, e shëndetësisë, duke i lidhur ata direkt partive janë thjeshtë broshura prem-
e në radhë të parë për ekonominë dhe me taksat që paguajnë njerëzit? Pra pa timesh elektorale pa asnjë vlerë.
financat publike. Ata historikisht po një ndërmjetës të korruptuar burokra-
tik. A do mund të bëjmë të njëtën gjë Në këtë kuptim edhe zgjedhjet e
edhe me programet sociale, ndihmën kësaj radhe janë thjeshtë një “shansi i
humbur”.

SCAN MAGAZINE PRILL 2021 5



SHIFRAT

“Biznesmenët” e listave

“LSI” me 1 në 4 kandidatë, sipërmarrës, PD me 20.3%, PS me “vetëm” 18.9%. Tregtia dhe ndërtimi, “special-
iteti” i deputetëve të ardhshëm. Në Vlorë, 35% e kandidatëve kanë një biznes

“Scan Intelligence Unit” vetëm përqindjen më të madhe të më të rinj, e shumëçka tjetër.
ka analizuar listat e biznesmenëve në lista sipas partive,
grupimeve kryesore por edhe shumë të dhëna të tjera, LSI në vend të parë, me 25.5% të
politike në zgjedhjet e 25 prillit për si qarku me më shumë sipërmarrës kandidatëve, sipërmarrës
të nxjerrë në pah përfaqësimin e bi- nëpër lista, profili gjinor i sipërmar-
znesit në to. Në analizë janë marrë 3 rësve, lloji i aktivitetit sipërmarrës që Në total, “filtrat” tanë kanë
partitë më të mëdha, bazuar në re- ushtrojnë disa prej ligjvënëse të ar- arritur të “kapin” rreth 112 kandi-
zultatin e zgjedhjeve të fundit par- dhshëm, ku në sy bien edhe disa ak- datë, nga 528 në total nga tre par-
lamentare, pra PS, PD dhe LSI. Për tivitete të “çuditshme”, biznesmenët titë kryesorë, si pronarë, apo ortakë
të identifikuar sipërmarrësit e listave të të paktën një biznesi. Në përq-
janë marrë në konsideratë disa fil-
tra të ndryshëm, duke filluar që nga
Qendra Kombëtare e Biznesit, e deri
te profilet e vetë kandidatëve në rr-
jetet sociale. Ata që janë identifikuar
si sipërmarrës janë ata që kanë një
biznes të regjistruar në emër të tyre,
si pronar të vetëm apo si aksioner
me një përqindje minorance apo
mazhorance. Të dhënat e mbled-
hura nga kjo analizë voluminoze e
më shumë se 500 emrave në listat e
kandidatëve për deputet të Kuven-
dit të Shqipërisë, nxjerrin në pah jo

SCAN MAGAZINE PRILL 2021 7

indje, kjo do të thotë se 21.2% e Në cilët sektorë janë fokusuar? e sipërmarrësve që janë edhe kan-
kandidatëve janë biznesmenë, ose Po cilët janë sektorët ku janë didatë për deputetë, mes tre prej
përafërsisht 1 në 2. Por si ndryshon partive kryesore, të cilët operojnë
kjo normë sipas partive? Në vend të të përqëndruar më shumë bizneset drejtpërdrejtë në fushën e ndërtim-
parë, si partia me më shumë prani e kandidatëve për deputet nga tre it. Në vend të tretë ndjek konsulenca
sipërmarrësish në lista, figuron partitë kryesore në vend? Në vend juridike. Rreth 10% e sipërmarrësve
“Lëvizja Socialiste për Integrim”, e të parë kemi tregtinë, ku përfshihet nga listat e tre subjekteve kryesore
cila ka një krah ideologjik të majtë. edhe tregtia me shumicë, import- janë pikërisht avokat. Më pas ndjek
Por kjo ideologji nuk e ka penguar eksport, por edhe tregtia me pakicë. akomodimi ushqimor/hoteleria, si
që 25.5% e kandidatëve të saj të jenë Ky lloj aktiviteti zë thuajse ¼ e to- dhe prodhim/përpunim. Mes “bi-
sipërmarrës, pra 1 në 4. Pas “Partisë talit. Më pas ndjekin aktivitetet në zneseve” ne listen e kandidatëve
Socialiste për Integrim” ndjek Par- fushën e ndërtimit. Janë rreth 16%
tia Demokratike, me rreth 20.3%
të kandidatëve të cilët janë sipër- Të treja partitë ndahen edhe më shumë nga njëra tjetra
marrës. Në vend të fundit në këtë sa i përket përfaqësimit të sipërmarrësve në lista, sipas
renditje kemi Partinë Socialiste, gjinisë. Edhe këtu, në vend të parë kemi “Lëvizjen
me 18.9% përfaqësim sipërmarrë- Socialiste për Integrim”, me 33% të sipërmarrësve të
sish në listat e saj të kandidatëve në listave, të cilat janë në fakt sipërmarrëse
zgjedhjet e 25 prillit.

Profili gjinor i sipërmarrësve të
listave

Por, të treja partitë ndahen
edhe më shumë nga njëra tjetra sa
i përket përfaqësimit të sipërmar-
rësve në lista, sipas gjinisë. Edhe
këtu, në vend të parë kemi “Lëvizjen
Socialiste për Integrim”, me 33%
të sipërmarrësve të listave, të cilat
janë në fakt sipërmarrëse. Në vend
të dytë kemi Partinë Socialiste, me
20% të sipërmarrësve të listave, të
cilat janë femra, dhe vetëm në fund
kemi Partinë Demokratike, me një
përfaqësim të sipërmarrëseve fem-
ra në lista, prej vetëm 15%. Edhe
sa i përket moshës së sipërmarrësit
më të ri, Lëvizja Socialiste për Inte-
grim kurorëzohet në vend të parë,
me një 21 vjeçare. Partia Socialiste
garon me një 28 vjeçar, ndërsa ajo
demokratike me një 25 vjeçare. LSI
mban rekordin edhe sa i përket bi-
znesmenëve me më shumë biznese
në lista. Madje, ka prej tyre që kan-
didojnë nën siglën e LSI, të cilët
kanë deri në 4 biznesve të regjistru-
ara në emër të tyre.

8 SCAN MAGAZINE PRILL 2021

“Scan Intelligence Unit” ka
analizuar listat e grupimeve
kryesore politike në zgjedhjet
e 25 prillit për të nxjerrë në
pah përfaqësimin e biznesit në
to. Në analizë janë marrë

3 partitë më të mëdha

SCAN MAGAZINE PRILL 2021 9

Analiza jonë është ndalur
vetëm te fenomeni dhe
shifrat në tërësi. Analiza
mbi emra të përveçëm,
në gjykimin tonë, vetëm
sa largon vëmendjen nga
faktet dhe shifrat

kemi arritur të gjejmë shumëçka, kemi qarkun e Korçës, të ndjekur jemi mjaftuar me 3 partitë kryesore
që nga kurset e gjuhës së huaj, deri nga Dibra, me 14%. Në Tiranë ra- jo vetem për shkak të peshës së tyre
te peshkimi, bulmetoret, etj. porti biznesmenë/kandidatë, fikso- të pritshme në parlamentin e ar-
het pranë 22%. Sa i përket partive, dhshëm, por edhe për shkak se një
Në Vlorë, 35% e kandidatëve janë rekordin e peshës së biznesmenëve analizë e tillë mbi të gjitha subjektet
“biznesmenë”, rekord kombëtar mbi totalin e listës në atë qark e në garë do ta bënte më kompleks
mban sërish Lëvizja Socialiste për kuadrin e përgjithshëm. Nga ana
Po sipas qarqeve, cili ndër të Integrim, ku në qarkun e Lezhës ka tjetër, nga vrojtimi ynë rezulton se
12-të është në krye të listës me më 44.4% të kandidatëve, biznesmenë. edhe për partitë e tjera, përqindjet
shumë sipërmarrës kandidatë? Nga mbeten në shifra të përafërta, çka
analiza jonë e detajuar, rezulton se “Scan Intelligence Unit” dis- do të kishte shumë pak ndikim në
në vend të parë, me diferencë mjaft ponon të plotë listën e sipërmarrësve mesataren kombëtare. Të dhënat e
të ndjeshme me ndjekëset është nëpër lista, me emër e mbiemër, si- analizuara përfshijnë kandidatët e
qarku i Vlorës. Në këtë qark, 35% pas partisë, numrit të bizneseve që paraqitur nga vetë partitë politike,
e kandidatëve, pra më shumë se 1 disponon, llojit të aktivitetit, dhe ku nuk përfshihen ndërhyrjet më të
në 3 është sipërmarrës. Përqindja e emrit të subjektit. Analiza jonë fundit në to, si vendimi i fundit për
madhe e LSI-së dhe PD-së, me gati është ndalur vetëm te fenomeni dhe të t`i lënë partisë demorkatike 153
40% të kandidatëve biznesmenë, shifrat në tërësi. Analiza mbi emra kandidatë, apo ndryshime të tjera
ka ndikuar në këtë normë kaq të të përveçëm, në gjykimin tonë, në lista, si ndonjë tërheqje e mund-
lartë. Në vend të fundit, me vetëm vetëm sa largon vëmendjen nga shme.
12% të kandidatëve, sipërmarrës, faktet dhe shifrat. Nga ana tjetër,

10 SCAN MAGAZINE PRILL 2021

SHIFRAT

Gara e 25 prillit, mosha mestare
sipas “formacioneve” politike

“PD” dhe “PS”, më të plakurat, rreth 45 vjeç, “LN” dhe “Thurje”, më të rejat, rreth 30 vjeç

Veç programeve poli- “Formacioni” më i plakur duket të jetë ai i Partisë Demokratike,
tike, të cilat duket se me një moshë mesatare prej 45.8 vitesh. Më pas ndjek Partia
këto zgjedhje do të Socialiste, me një moshë mesatare prej 44.82 vitesh. Lëvizja
mungojnë nga partitë kryesore Socialiste për Integrim ndjek me një moshë mesatare prej 40.4
në vend, listat e kandidatëve janë vitesh, ndërkohë që në vend të katërt kemi Bindjen Demokratike
“arma” tjetër me të cilën entitetet me një moshë në 34.47 vjeç.
politike garojnë. “Scan Intelligence
Unit” ka analizuar me imtësi të satare për secilin qark, kandidatët të riun
gjitha listat e kandidatëve të 6 prej më të rinj e ata më të vjetër, peshën Le të fillojmë nga mosha me-
formacioneve kryesore politike në më të madhe të nën-30 vjeçarëve,
garë më 25 prill, për të kuptuar diç- etj, etj. Të dhënat janë analizuar satare sipas grupimeve politike.
ka më shumë rreth profilit të tyre. në momentin që partitë kanë bërë “Formacioni” më i plakur duket
Mosha mesatare dhe shpërndarja depozitimin e listave pranë KQZ, të jetë ai i Partisë Demokratike,
e grupmoshave sipas grupimit si dhe janë rishikuar në bazë të me një moshë mesatare prej 45.8
politik dhe qarkut, do të jetë në rregullimeve që i janë bërë më tej, vitesh. Më pas ndjek Partia Sociali-
fokusin tonë dhe rezultatet e kësaj nga partitë, me kërkesë të auto- ste, me një moshë mesatare prej
analize nxjerrin në pah të dhëna ritetit rregullator të zgjedhjeve. 44.82 vitesh. Lëvizja Socialiste për
mjaft interesante, jo vetëm sa i për- Integrim ndjek me një moshë me-
ket moshës mesatare të “ekipit” të “PD” dhe “PS” me formacionet satare prej 40.4 vitesh, ndërkohë
secilës parti, por edhe moshën me- më të “plakura”, “Thurje” me më që në vend të katërt kemi Bindjen
Demokratike me një moshë në

34.47 vjeç. Dy “formacionet” më
të reja të rreshtuara në “fushën”
e kësaj gare janë ato të “Lëvizjes
për Ndryshim”, me 32.34 vite mbi
“supe” mesatarisht dhe “Thurje”
që kurorëzohet si grupimi politik
me listën më të re në këtë garë, me
vetëm 30.12 vite.

Kjo do të thotë se, për këtë
“ekip”, mosha mesatare sinjalizon
një listë kandidatësh të lindur pas
rënies së regjimit komunist. Dy
partitë më të mëdha në vend, PD
dhe PS ndërkohë ofrojnë një pan-
oramë shumë të ngjashme me njëra
tjetrën, jo vetëm sa i përket moshës
mesatare, por edhe moshës më te
re dhe asaj më të vjetër në listë.

Të dyja partitë garojnë me
moshën 22 vjeçare si më të renë e
listës, ndërkohë që ndahen te mo-
sha më madhore, me PD-në në 76
vjeç dhe PS-në në 79 vjeç, respe-
ktivisht me Sali Berishën dhe Lul-
jeta Bozon.

Nën 30-vjeçarët, si renditen
paritë?

Me 104 të listuar si kandidatë
për zgjedhjet e 25 prillit, të cilët
nuk janë më shumë se 30 vjeç,
“Lëvizja për Ndryshim” është në
vend të parë në renditjen e peshës
së kësaj grupmoshe mbi totalin, me
plot 56.2% përfaqësim në lista. Më
pas ndjek “Thurje” me 55.5% dhe
“Bindja Demokratike” me 50.6%.
LSI përfaqësohet në lista me 27.4%
të kandidatëve nën 30 vjeç, Ps me
11.7%, ndërsa PD mban edhe këtu
vendin e fundit me vetëm 10.5%.

Një 17 vjeçar në lista, në të njëjtën drejtuar nga ish kryetarja e Par- të riun e listave ashtu edhe me më
parti me më të moshuarën e 25 lamentit, Jozefina Topalli mban të moshuarin. Agron Demushi i
prillit një rekord disi paradoksal në këto cili kandidohet në Kukës, është
lista, pasi përfaqësohet si me më vetëm 17 vjeç, kandidati më i ri në
“Lëvizja për Ndryshim” e

12 SCAN MAGAZINE PRILL 2021

“Lëvizja për Ndryshim” e
drejtuar nga ish kryetarja
e Parlamentit, Jozefina
Topalli mban një rekord
disi paradoksal në këto
lista, pasi përfaqësohet
si me më të riun e listave
ashtu edhe me më të
moshuarin

këto zgjedhje. Në rast se zgjidhet, date në qarkun e Tiranës. të rinjtë, me një moshë mesatare
Agroni do të duhet të presë deri prej 33.6 vitesh. Ndërkohë, ekipi
më 25 Shtator të këtij viti për t`u Mosha mesatare sipas qarkut më i “plakur” është ai i Partisë De-
pajisur me patentë makine. Edhe Po sipas qarqeve ku janë kan- mokratike në Gjirokastër, me një
kandidati më i vjetër i listës i ta- moshë mesatare në 54.4 vite. Më
kon pikërisht partisë në fjalë, dhe didatët më të rinj e më të vjetër të rinjtë ndërkohë, janë në Vlorë
ajo është Meri Lalaj, e lindur në në moshë? Qarku i Fierit duket se e Gjirokastër, me rreth 26 vite
fillim të luftës së dytë botërore në ka kandidatët më të moshuar, me mbi supe, dhe garojnë nën siglën
Pogradec, më saktësisht më 27 prill një mesatare prej 41.1 vite nga të e “Thurje” dhe “Binda Demokra-
të 1940-ës. Meri Lalaj është kandi- gjitha grupimet politike të anali- tike”.
zuara, ndërsa ai i Kukësit ka më

SCAN MAGAZINE PRILL 2021 13

Në Shqipëri, gjithçka varet nga
mënyra se si e kanë perceptuar
qytetarët menaxhimin e
pandemisë nga qeveria Rama
dhe sa të bindur janë ata që
qeveria Basha do mundet

të bëjë diçka më mirë

ANALIZA

Si ndikon pandemia në
zgjedhjet elektorale

DOSTI BANUSHI

Një krahasim me SHBA

Pandemia ka sjellë
edhe në Shqipëri një vit
elektoral si kurrë më parë
– tubime nuk po mbahen
(me përjashtim të asaj
që PD bëri për të hapur
fushatën), dhe prezenca
online po merr gjithnjë e
më shumë vëmendje

Në një kohë normale, dita parë – tubime nuk po mbahen (me tetë shkojnë shtëpi më shtëpi për të
e votimit shënon fil- përjashtim të asaj që PD bëri për të biseduar me elektoratin.
limin e fundit të asaj që hapur fushatën), dhe prezenca on-
zakonisht është një sezon i gjatë dhe line po merr gjithnjë e më shumë vë- Ndërsa fushata e Biden ndoqi
i nxehtë politik. Elektorati rreshtohet mendje. një qasje të kujdesshme ndaj Co-
në qendrat lokale për të derdhur vull- vid-19 si distancimi i vazhdueshëm
netin e tij politik në kutitë e votimit. Ndryshimet e fushatës shoqëror dhe mbajtja e maskës;
Më pas kthehet në shtëpi për të parë Në javët përpara zgjedhjeve Trump kundërshtoi qartë disa nga
me kureshtje se cilët nga partitë do këto kufizime, duke pretenduar se ato
të marrë të drejtën për të udhëhequr presidenciale, si Presidenti Trump janë të motivuara politikisht. Një gjë e
vendin. Në përgjithësi, fituesi shpal- ashtu edhe Demokrati Joe Biden ngjashme po ndodh dhe në Shqipëri,
let në mëngjesin tjetër a më vonë në rritën përpjekjet e tyre për të kapur ku duket se mazhoranca nuk po or-
rastin e një gare veçanërisht të ngush- mendjet e votuesit në të gjithë ven- ganizon (të paktën televizisht) grum-
të. din. Sidoqoftë, me pandeminë e ko- bullime politike, ndërkohë që kry-
Por prej më shumë se një viti ne ronavirusit që sundonte rreptë mbi etari i opozitës ndiqet nga një turmë
nuk jetojmë në një kohë normale. Shtetet e Bashkuara, të nominuarit njerëzish nëpër takime elektorale.
Pandemia e koronavirusit ka përm- ishin të detyruar të bëheshin kreativ
bysur pothuajse çdo aspekt të cikleve me strategjitë e tyre të fushatës. Tjetër ndryshim është prezenca
zgjedhore - nga mënyra se si zhvil- e shtuar online e fushatës zgjedhore.
lohen fushatat deri te mënyra se si Qasja e provuar ishte ushtritë e Në SHBA, si Partia Republikane ash-
votohet. Pandemia ka sjellë edhe në vullnetarëve që shkojnë derë më derë tu edhe Demokratët organizuan kon-
Shqipëri një vit elektoral si kurrë më duke shitur kandidatin e tyre presi- venta kombëtare virtuale. Në Shq-
dencial. Një gjë e tillë po ndodh dhe ipëri, veçse pandemisë, dhe sistemi
në Shqipëri, ku kandidatët për depu- zgjedhor me lista pjesërisht të hapura

SCAN MAGAZINE PRILL 2021 15

ka ndikuar në rritjen e prezencës on- Në Shqipëri, kriza e pande- një krizë shëndetësore. Shteti më i
line për kandidatët për deputet. Kjo misë vijon prej më shumë se fuqishëm i botës në një farë mënyre
pasi rrjetet sociale shihen si një mënyrë 1 viti dhe në një farë mënyre u gjunjëzua nga një virus milimetrik
e mirë për të joshur votuesit, sidomos shoqëria është mësuar me të. i padukshëm. Kjo krijoi një ndjesh-
ata të rijnë që janë skeptik ndaj meto- Intensiteti i saj, ndonëse ende mëri tek elektorati amerikan, i cili e
dave të vjetra të ‘joshjes politike’. i rrezikshëm, është normali- dënoi dhe me votë keqmenaxhimin.
zuar sa kohë që qytetarët më- Studimi i Standford University tregon
Ndryshimet e votimit suan me të. Kjo mund të sfu- se pandemia ‘i mori’ 4 milion vota
Statistikat e shkencave poli- mojë efektin e pandemisë në Trump-it. Po të kishte këto 4 milion
sjelljen e votuesve. vota pas vetes, Trump mund të ishte
tike tregojnë se përgjatë krizave të të ndiqet është që, a shkojnë votuesit rizgjedhur në një mandat të dytë.
mëdha shoqëritë prihen të shkojnë afër liderit përgjatë krizave a jo, va-
drejt liderit që është në pushtet, si një ret sa mirë lideri perceptohet se e ka Në përmbledhje mund të thuhet
mënyrë për t’u ndjerë më të sigurtë. menaxhuar krizën. Në SHBA kjo vijë që pandemia efektin më të madh në
Megjithatë, kjo varet nga intensiteti i logjike ishte flagrante. Trump vazhdi- zgjedhje e jep në mënyrën se si elek-
krizës dhe sa shumë ajo shtrihet në misht e nënvlerësoi rrezikun e Covid, torati voton. Për ta kontekstualizuar
kohë. Në Shqipëri, kriza e pandemisë nuk zbatoi masat dhe keqmenaxhoi këtu në Shqipëri, gjithçka varet nga si
vijon prej më shumë se 1 viti dhe në pandeminë duke e çuar SHBA në e kanë perceptuar qytetarët menaxh-
një farë mënyre shoqëria është më- imin e pandemisë nga qeveria Rama
suar me të. Intensiteti i saj, ndonëse dhe sa të bindur janë ata që qeveria
ende i rrezikshëm, gjithsesi në një Basha do mundet të bëjë diçka më
farë mënyeë është normalizuar për sa mirë. Përpos këtij efekti, që mund të
kohë qytetarët u bë 13 muaj që jetojnë matet vetëm post-factum, pas zgjed-
me të. Kjo mund të sfumojë efektin e hjeve, gjithçka na ka lënë kjo pande-
pandemisë në sjelljen e votuesve shq- mi, të paktën për fushatat elektorale,
iptarë. është një prezencë më e madhe on-
line e partive politike.
Një tjetër vijë logjike që mund

16 SCAN MAGAZINE PRILL 2021



FAST NEWS

Regjistrimi, afati për pronarin përfitues

Qeveria ka miratuar aktin normative për regjistrimin e pronarit përfitues, duke zgjatur afatin
përkatës. Kjo zgjatje i jep mundësi biznesit të plotësojë detyrime brenda afatit të parashikuar,
por edhe të bëhet pjesë e këtij procesi. Në përgjigje dhe të kërkesave të biznesit është vlerësuar
që, në rastin e ndryshimit të të dhënave të pronarëve përfitues të subjekteve raportuese, ky
regjistrim të bëhet brenda 90 ditëve nga data e ndodhjes së ndryshimit faktik. Me qëllim
përmbushjen e detyrimeve ligjore dhe për të realizuar një proces sa më gjithëpërfshirës, duke
konsideruar që afati i përmbushjes së këtij detyrimi deri më 31 mars nuk ishte i mjaftueshëm,
u bë zgjatja e afatit.

Arsyet pse ka më pak investime të huaja

Investimet e huaja direkte e kanë mbyllur vitin 2020 në rënie. Sipas të dhënave Bankës së
Shqipërisë fluksi i kapitalit te huaj të hyrë në ekonomi vitin e kaluar arriti në 933 milionë euro,
nga mbi 1 miliard euro që ishte në vitin 2019, duke shënuar një rënie prej rreth 13%. Sipas
ekspertëve, kjo rënie ishte e pritshme dhe më shumë se nga pandemia, ndikim në tkurrjen e
tyre kanë dhënë përfundimi i projekteve energjetike TAP dhe Devoll. Veç energjisë - një sektor
me potencial të madh zhvillimi që mund të zgjojë interesin e investitorëve të huaj - është edhe
turizmi, nga më të prekurit e krizës. Ekspertët parashikojnë ringritje të këtyre sektorëve pas
pandemisë.

Hapet drita jeshile ndërtimin e Skavicës

Ka marrë miratimin e Parlamentit ligji që i hap dritën jeshile negocimit të kontratës përmes
procedurës së veçantë me kompaninë amerikane “Bechtel International” për projektimin dhe
ndërtimin e hidrocentralit të Skavicës. Referuar ligjit të votuar, kontrata është parashikuar të
ndahet në dy faza, ku në fazën e parë përfshihet studimi i detajuar mbi projektin dhe paraqitja
e një propozimi konkret nga kompania “Bechtel” tek autoriteti kontraktues, ku financimi do të
mbulohet nga KESH.

Sigurimi i makinave, ku ndryshon ligji

Drejtuesit e mjeteve që nuk rinovojnë siguracionin e makinave Brenda 30 ditëve do
të gjobiten automatikisht. Drafti me ndërhyrjet në Kodin Rrugor, ku përfshihet edhe
ky ndryshem, është drejt miratimit final. 10 mijë deri në 40 mijë lekë është gjoba për
drejtuesit që nuk paguajnë në kohë policën e sigurimit, teksa risia që propozohet edhe
ndëshkimi në mënyrë automatike, një kërkesë e hershme kjo e shoqërive të Sigurimit.
Mjetet e reja në 3 vitet e para nuk do të kryejnë kolaudimin, mjetet e përdorura do ta
kryejnë atë çdo 2 vjet nga çdo vit që ishte aktualisht, ndërsa taksitë, ambulancat dhe
autobusët do të kolaudohen një herë në vit.

Ulen eksportet, shkak presioni i pandemisë

Pas rritjes së lehtë që shënuan në janar, eksportet shqiptare iu rikthyen sërish trendit rënës
muajin e kaluar, duke reflektuar presionin e pandemisë. Sipas INSTAT, në shkurt produktet
“Made in Albania” që u eksportuan jashtë arritën në rreth 24.7 miliardë lekë apo 201 milionë
euro, duke u ulur me 0.9% kundrejt të njëjtës periudhë të një viti më parë. Ndërsa, si raport 2
mujor arritën në 49 miliardë lekë. Goditjen më të madhe e kanë dhënë fasonët.

18 SCAN MAGAZINE PRILL 2021

Shqiptarët, 29.3 mln euro ilaçe në dy muaj

Vazhdimi i pandemisë ka rritur ndjeshëm importin e ilaçeve edhe në muajt e parë të
këtij viti. Sipas INSTAT, gjatë muajve janar-shkurt vlera e produkteve farmaceutike të
importuara arriti në 3,6 miliardë lekë apo rreth 29.3 milionë euro. Në raport me të njëjtën
periudhë të një viti më parë, kur nuk kishte ende raste të konfirmuara me koronavirus në
vend, importi i ilaçeve është rritur me 1 miliard lekë. Kërkesa më e lartë ka qenë për medi-
kamentet për kurimin e Covid, por nuk mungon as ajo për suplemente e vitamina.

Çmimi, si u abuzua me plehrat për bujqësinë

Abuzimi me rritjen e çmimit të plehrave kimikë në tregje ka vënë në lëvizje Autorite-
tin e Konkurrencës. Pas shqetësimeve të ngritura nga fermerët, Autoriteti ka kryer një
monitorim dhe ka hapur më pas një hetim në tregun e importit dhe shitjes me shumicë
të plehrave kimike dhe inputeve bujqësore. Nga vëzhgimi rezulton se, disa ndërmarrje
gëzojnë të drejta ekskluzive në tregtimin e këtyre produkteve, të cilat i kanë importuar
duke siguruar gjendje në magazine e duke i shitur me çmime më të larta se kostoja e
blerjes së tyre. Ky fakt, sipas Autoritetit, cenon konkurrencën e ndershme.

Papunësia nuk di të ndalet, vetëm rritet

Në tremujorin e katërt 2020, shkalla zyrtare e papunësisë në Shqipëri ishte 11,8%. Në
terma vjetorë, shkalla zyrtare e papunësisë u rrit me 0,6 pikë përqindje. Krahasuar me
tremujorin e mëparshëm, shkalla zyrtare e papunësisë papunësisë u rrit me 0,2 pikë
përqindje. Shkalla zyrtare e papunësisë për burrat është 11,7% dhe për gratë 12,1%.
Krahasuar me të njëjtin tremujor të vitit 2019, shkalla e papunësisë për burrat është rri-
tur me 0,4 pikë përqindje, ndërsa për gratë është rritur me 1,1 pikë përqindje. Ndërkaq,
shkalla zyrtare e papunësisë për të rinjtë është 21,7% dhe sipas ekspertëve, ky është dhe
problem më i madh.

Porti turistik i Vlorës, shpallet fituesi

Qeveria ka shpallur fituesin e koncesionit për ndërtimin e portit turistik të Vlorës. Sipas
Ministrisë së Infrastrukturës dhe Energjisë fituesit e projektit “Marina Vlorë” janë bashki-
mi i përkohshëm i shoqërive “Marina di Valona” sh.p.k, “Marina Projects” ltd , “Brunes”
sh.p.k. dhe “Ndregjoni” sh.p.k, ku konsorciumi fitues ka ofruar një investim me vlerë
22.8 milionë euro. Sipas dokumentit të publikuar në buletinin e Agjencisë së Prokurimit
Publik, në garën e shpallur në janar të këtij viti, morën pjesë 3 kompani, ku dy prej tyre u
skualifikuan. Porti i ri turistik i Vlorës pritet të jetë i aksesueshëm gjatë gjithë vitit.

Pikiata, turizmi humbi 1.1 miliardë euro

Mungesa e turistëve të huaj ka bërë që industria turistike të pësojë një goditje të fortë. Sipas
të dhënave të Bankës së Shqipërisë, vitin e kaluar turizmi humbi rreth 1.1 miliard euro, pasi
të ardhurat prej tyre zbritën në 989 milionë euro, nga shifra rekord 2 miliardë euro që ishte
në 2019-n. Operatorët vlerësojnë se 2/3 e industrisë turistike është në kolaps dhe strukturat
akomoduese po punojnë me stafe të reduktuara, pasi nuk arrijnë të përballojnë kostot e rritura
ndjeshëm pas pandemisë. Mbyllja e ekonomisë për 3 muaj solli rënie drastike të xhiros.

SCAN MAGAZINE PRILL 2021 19

QEVERISJA

Shteti shqiptar duhet të
ndryshojë rolin në ekonomi

Kur flasim për sistemet GERI KOLGEGA
ekonomike në mend-
jen tonë vijnë idetë e Varfëria, pabarazia dhe mungesa e drejtësisë po shkatërrojnë kohezio-
një mekanizmi të madh që trans- nin social
formon në mënyrë eficente burimet
dhe lëndët e para në produkte dhe kur janë rivlerësuar nga e para të ruar çdo qytetari të drejtat bazike siç
mirëqenie për popullsinë. Por, ajo gjitha dogmat ekonomike që mund parashikohen dhe në kartën e të dre-
që është edhe më e diskutueshme në të kenë mbizotëruar deri në kolapsi- jtave universale. Ky debat me peshë
debatet e gjata midis ekonomistëve min e sistemit. Në këtë mënyrë duket kaq të madhe për rolin e shtetit dhe
ndër shekuj është roli i shtetit në këtë pra sikur çdo krizë e madhe na sjell sistemin ekonomik ka ardhur edhe
mekanizëm të madh, nëse ndërhyr- edhe mësime të reja mbi ekonominë në Shqipëri nëpërmjet një studimi
ja e tij përmirëson apo shkakton ç dhe rolin që shteti duhet të ketë për të zhvilluar nga fondacioni Fried-
‘rregullime për shoqërinë që ndërve- ta menaxhuar atë. Njerëzimi nuk rich Ebert Stiftung nën drejtimin
pron. Nga Adam Smith, John Locke, duket se e ka gjetur ende kurën për e dy pedagogëve të njohur të eko-
Karl Marks, Keynes, Friedman dhe të krijuar një mekanizëm që bën nomisë, Selami Xhepa dhe Adrian
figura të tjera të shquara kanë dis- një shpërndarje perfekte të pasurisë Civici. Shqipëria, post-komuniste, u
kutuar gjerë e gjatë mbi këtë debat, duke zhdukur varfërinë dhe i sigu- gjend menjëherë e hedhur në krahët
nën shembullin e dy demokracive
më të mëdha perëndimore si Anglia Ashtu si shumë vende të Europës Juglindore që
dhe Amerika. Por, ajo që vihet re tashmë kanë përqafuar teorinë e kapitalizmit dhe
në këtë ‘përplasje’ midis klasicistëve tregut të lirë, Shqipëria gjendet në një pike kritike ku
dhe modernistëve të ekonomisë duket se pabarazia dhe varfëria po rriten në mënyrë
është fakti se tezat e tyre janë zhvil- proporcionale, e përkeqësuar edhe nga pandemia e
luar në periudha krize, atëherë edhe Covid-19

20 SCAN MAGAZINE PRILL 2021

e turbo-kapitalizmit ku përqafoi pa Duke hetuar më tej në të diskutojnë për dimensionet e reja
kushte të gjithë dogmën e tregut të shkaqet e varfërisë, përveç të ndërhyrjes së shtetit në ekonomi.
lirë dhe pa pasur një plan ekonomik problemeve që lidhen me Duke qenë në një periudhë krize glo-
kombëtare apo një debat të gjerë rritjen përgjithësisht të bale, më të rëndë edhe se ajo e vitit
mbi politikat që duhet të ndërmer- dobët ekonomike dhe në 2008, Banka Botërore ka konstatuar
reshin për mënyrën se si vendi ynë rënie nga njëra dekadë se varfëria në Shqipëri mund të rritet
mund të arrinte zhvillim ekonomik, në tjetrën, ajo është në 44% të popullsisë në bazë vjetore,
shpërndarje të barabartë pasurie dhe ngushtësisht e lidhur duke e shtuar numrin e personave në
eliminimin e varfërisë në mënyrë sa me nivelin e pagave. varfëri me 115–230 mijë individë që
më eficente. Pikërisht këto janë edhe Varfëria dhe mungesa e të tregon edhe njëherë nevojën urgjente
fushat ku fokusohet raporti i plotë- ardhurave nuk vijnë vetëm që vendi ynë ka për të diskutuar mbi
suar edhe me pyetësore me qytetarët si pasojë e papunësisë. të ardhmen sistemit ekonomik dhe që
shqiptarë dhe mendimet e tyre. fokus kryesor duhet të ketë zhdukjen e
Ashtu si shumë vende të Europës varfërisë dhe rritjen e mirëqenies për
Juglindore që tashmë kanë përqa- të gjithë qytetarët.
fuar teorinë e kapitalizmit dhe tregut
të lirë, Shqipëria gjendet në një pike Studimi mbledh të dhëna statis-
kritike ku duket se pabarazia dhe tikore mbi mendimet e qytetarëve
varfëria po rriten në mënyrë pro- shqiptarë nëpërmjet disa pyetjeve,
porcionale, e përkeqësuar edhe nga që nxjerrin në pah dilemat e krijuara
pandemia e Covid-19, ndërkohë që nga kapitalizmi dhe mënyrën se si
të gjithë qeveritë e botës kanë filluar ky sistem ekonomik e ka mbështe-
tur demokracinë përgjatë këtyre 30

SCAN MAGAZINE PRILL 2021 21

viteve. Studimi gjithashtu synon të Më shqetësuese situata sociale. “Për pasojë, duhet që procesi
hapë rrugë të mendimi mbi debatet e bëhet në momentin kur ligjbërës të vendosë në një ekuilibër më
ardhshme bazuar mbi statistika dhe qytetarët janë pyetur nëse të shëndetshëm përqendrimin e push-
të dhëna reale. ata ndihen se shumica e tetit dhe të tregut nga kapitali drejt
njerëzve të pasur e kanë punës, që deri tani perceptohet gjerë-
Pabarazia dhe varfëria krijuar atë me mund, sisht si i anuar fort nga kapitali. Po
Pyetja e parë që i shtrohet punë edhe djersë. Në kaq me rëndësi është edhe rishqyrtimi
pjesën më të madhe i raporteve debitor-kreditor, që deri
qytetarëve në studim është ajo e përgjigja e tyre është tani mund të konsiderohen si gjerë-
shpërndarjes së pabarabartë të pa- negative për këtë fenomen sisht në favor të kreditorëve, ose e thë-
surisë dhe nëse kjo po shkatërron në më qartë, në mbrojtje të bankierëve
kohezionin social, ku 70% e të an- torët për shtimin e pabarazisë dhe dhe në disfavor të industrisë.” – nxjerr
ketuarve janë përgjigjur pozitivisht. adresimin jo të mirë të varfërisë në konkluzion studimi. Duke hetuar
Raporti tregon se deri në vitet 2000 duhen gjendur jo vetëm tek arsyet më tej në shkaqet e varfërisë, përveç
kjo pabarazi ishte e papërfillshme, e artikuluara në debatin publik, si problemeve që lidhen me rritjen
por përgjatë viteve ajo është thellu- progresi teknologjik, globalizimi dhe përgjithësisht të dobët ekonomike
ar gjithmonë e më shumë. Më tej ndryshimet demografike, por edhe në dhe në rënie nga njëra dekadë në
qytetarët pyeten mbi ndërlidhjen dy faktorët specifikë të një vendi, të tjetrën, ajo është ngushtësisht e lid-
e rritjes ekonomike me zhdukjen zgjedhjeve që qeveritë bëjnë lidhur me hur me nivelin e pagave. Mund të
e varfërisë. Shumica e qytetarëve e taksimin dhe programet e mirëqenies nënkuptohet ndikimi i papunësisë
pranojnë se kjo lidhje është pozitive në këtë marrëdhënie shkakësie, por
dhe se zhvillimi ekonomik ndër vite kërkimi duhet përqendruar te din-
ka sjellë edhe ulje të varfërisë, gjë amikat e pagave, si forma kryesore e
e cila është një tregues i mirë dhe të ardhurave të familjeve shqiptare,
sinjalizim se Shqipëria ka shënuar dhe fenomeni i varfërisë ndeshet
progres, por ka qenë jo-eficente në gjerësisht edhe midis të punësuarve.
shpërndarjen e gjerë të mirëqenies. Pra, varfëria dhe mungesa e të ard-

Studimi më tej thekson fak-

hurave nuk vijnë vetëm si pasojë e
papunësisë, por dhe për arsye të cilë-
sisë së punësimit.

Favorizimi i kapitalit nga shteti dhe Krahasuar me brezat e mëparshëm, perceptimi
të ‘pasurit e diskredituar’ i publikut mbi rreziqet e rënies në standardin e
mirëqenies është i lartë: 57% e popullatës thonë se ky
Më shqetësuese situata bëhet risk është «më i madh dhe shumë më i madh», ndërsa
në momentin kur qytetarët janë më shumë se 70% besojnë se rreziqet për brezin e
pyetur nëse ata ndihen se shumica ardhshëm do të vijnë në rritje
e njerëzve të pasur e kanë krijuar
atë me mund, punë edhe djersë. Në të reja mund të shpjegohet me pa- Roli i shtetit me pasiguritë në rritje
pjesën më të madhe përgjigja e tyre sigurinë ndaj së ardhmes te të rinjtë Krahasuar me brezat e
është negative për këtë fenomen. dhe/ose shkallën e ulët të mobilitetit
Ky perceptim i publikut mbi pan- social. Parimet e drejtësisë dhe të mëparshëm, perceptimi i publikut
dershmërinë në krijimin e pasurisë barazisë sociale që janë në themelet shqiptar mbi rreziqet e rënies në
sigurisht që e minon besimin e pub- e ndërtimit të sistemit ekonomik dhe standardin e mirëqenies është duk-
likut te demokracia dhe ekonomia shoqëror, siç edhe e theksuam më shëm i lartë: 57% e popullatës janë
e tregut. “Publiku e shikon shtetin sipër, në perceptimin e publikut nuk përgjigjur se ky risk është «më i
më shumë si një instrument në duart janë një praktikë e ndeshur në rastin madh dhe shumë më i madh», ndër-
e biznesit sesa si një aktor që ruan e Shqipërisë. sa më shumë se 70% e tyre besojnë se
ndershmërisht balancën ndërmjet rreziqet për brezin e ardhshëm do të
punës dhe kapitalit. Më shumë se Siç demonstrohet nga rezultatet vijnë në rritje. Skepticizmi lidhur me
75% e të intervistuarve besojnë se e intervistave, vetëm 17% e populla- të ardhmen dhe shtimin e gjasave të
shteti anon më së shumti në favor të tës besojnë se këto parime zbatohen rënies së mirëqenies është veçanër-
kapitalit. Ky perceptim ndeshet njësoj në praktikë, ndërsa 37% mendojnë se isht i lartë te grupmoshat e reja dhe
midis gjithë kategorive të popullatës këto parime nuk zbatohen aspak dhe tek ata që sot janë në pikun e të ar-
së intervistuar.”- thuhet në raport. 44.4% mendojnë se ato zbatohen deri dhurave të tyre (grupmoshat 18–29
Më tej raporti kalon në një temë diku. Në konkluzion, mund të themi vjeç dhe 45–59 vjeç). Roli i shtetit
interesante si ajo e individualizmit se shoqëria shqiptare beson se parimet duket se merr rëndësi dhe në çësht-
dhe përgjegjësisë sociale. Vetëm 1 e drejtësisë sociale nuk kanë gjetur jet që njihen si detyra të qeverive, siç
ndër 5 persona beson se shoqëritë zbatim në Shqipëri dhe se një sistem janë: mbrojtja e mjedisit dhe rreziqet
funksionojnë më mirë bazuar tek ekonomik e shoqëror funksionues e ndryshimeve klimatike, investimet
individualizmi, çka dëshmon për një duhet të mbajë në ekuidistancë rapor- më të forta në sektorët publikë, si ar-
mosbesim të fortë te vetja dhe një tet midis individit dhe shoqërisë. simi, shëndetësia dhe infrastruktura,
rëndësi të lartë që merr shteti në sytë
e publikut. Në një interpretim më
të zbutur, duket se popullsia është e
ndarë në mënyrë pothuaj simetrike:
45% e të intervistuarve anojnë nga
individualizmi dhe 55% nga qasja
sociale e shtetit.

Interesante në gjetjen e këtij stu-
dimi është se një përqindje e uëlt e të
grupmoshave të reja 18-30 vjeç paj-
tohen plotësisht me një shoqëri të ba-
zuar tek individualizmi. Në teorinë e
financave publike, ky skepticizëm ndaj
individualizmit midis grupmoshave

SCAN MAGAZINE PRILL 2021 23

veçanërisht ajo hekurudhore, mbro- Duhet të kryhet një investim të stimuluara së tepërmi në kushtet
jtja e vendeve të punës që rrezikohen më i madh për edukimin e të e pandemisë së COVID-19-s dhe të
për shkak të globalizimit tregtar etj. rinjve dhe integrimin e tyre perspektivave akoma më të gjera në
Në Shqipëri mbizotëron qëndrimi në tregun e punës. Impaktet të ardhmen e afërt në këtë drejtim,
dhe dëshira se shteti duhet të investo- e ndryshimeve teknologjike duhet të mbahen në konsideratë
jë masivisht në rritjen dhe moderniz- duhet të mbahen në konsid- nga politikat e qeverisë, ndërsa për-
imin e shkollave dhe universiteteve, eratë nga politikat e qeverisë, menden edhe një sërë sugjerimesh
pasi qytetarët gjykojnë se niveli ak- ndërsa nevojiten më shumë si forcimi i rolit të sindikatave, më
tual i tyre është i ulët dhe larg stan- trajnime dhe formim profe- shumë trajnime dhe formim profe-
dardeve më të mira ndërkombëtare, sional të forcës së punës sional të forcës së punës, rritja e efi-
duke ndikuar kështu në cilësinë e të minimizuar shpërdorimin. Sug- cencës së ndihmës ekonomike, etj.
dobët të formimit të kapitalit human jerohet edhe ndërhyrja në rregullat
në vend. Interesant është edhe qën- e tatimit dhe kontabilitetit për të Në seksionin e dytë përfshihen
drimi dhe vlerësimi se «Shteti duhet shmangur favorizimet që ofrohen opinionet mbi korrektimin e rezul-
të investojë më shumë para për një nga legjislacioni dhe të kushtëzohen tateve që krijohen nga shpërndarja
infrastrukturë më të mirë hekurud- me rritjen e investimeve të firmave ekonomike. Sugjerimi i parë në këtë
hore në vend». 82.6% e të anketuarve në përmirësimin e kapitalit fizik dhe drejtim është vendosja e tatimit mbi
shprehen pro një kërkese të tillë ndaj atij njerëzor. Një tjetër opinion është trashëgiminë, me qëllim që të krijo-
Shtetit rritja e transparencës së firmave dhe hen kushte më të barabarta në opor-
fuqizimi i rolit të audituesve për të tunitetet ekonomike që në nisje, në
Sugjerime për politikbërësit: shmangur evazionin fiskal, që është kushtet e nevojës për një harmonizim
mjetet që mund të përdoren në një shkallë të lartë. Theksohet se e balancim më të mirë në ngarkesën
pasuritë kombëtare të nëntokës dhe fiskale ndërmjet taksimit të punës,
Pas anketimeve të qytetarëve mbitokës dhe të gjitha marrëvesh- kapitalit dhe pronës. Një tjetër masë
dhe një vëzhgimi të thelluar mbi his- jet koncesionare të dhëna në ofri- mjaft e rëndësishëm që sugjerohet
torinë ekonomike të Shqipërisë, si min e shërbimeve publike, duhet të është shtrirja e progresiviteti tatimor
dhe faktorëve të ndryshëm që bazo- jenë subjekt i rregullave të veçanta jo vetëm mbi të ardhurat personale të
hen mbi statistikat nga organe kom- kontabël dhe financiare. Duhet të punësuarve, por edhe mbi të ardhu-
petente dhe zyrtare, studimi ka dalë kryhet një investim më i madh për rat që shpërndan biznesi në formën
edhe në disa opinione në formë sug- edukimin e të rinjve dhe integrimin e dividendëve. Një rishikim duhet
jerimesh, që politikbërësit shqiptarë e tyre në tregun e punës për të zbu- t’i bëhet edhe legjislacionit për të
duhet t’i kenë parasysh për të krijuar tur statistikën e 250 mijë të rinjve që shqyrtuar dhe ribalancuar pushtetin
më shumë mirëqenie për qytetarët nuk ndodhen as në bankat e shkol- midis punëmarrësit dhe punëdhë-
dhe për të stabilizuar sistemin socio- lave, as në marrëdhënie pune. Im- nësit thotë studimi.
ekonomik, që ndodhet në një krizë paktet e ndryshimeve teknologjike
të thellë identiteti dhe ka nevoje për Një iniciativë në këtë sektor
ndryshime rrënjësore. Këto opin- sugjerohet ajo e certifikatës së cilë-
ione ndahen në dy grupime krye- sisë për të gjitha firmat që respekto-
sore ku i pari është kontrolli i pro- jnë standardet e punëtorëve dhe të
ceseve që prodhojnë pabarazi dhe mjedisit, si një mënyrë për të nxitur
rritje ekonomike jopërfshirëse. Në gjithashtu mbështetjen apo ndëshki-
këtë seksion të parë gjendjen disa min e publikut ndaj produkteve dhe
rekomandime interesante që mund shërbimeve të firmave. Gjithashtu
të adresojnë problemet e lartpër- legjislacioni mbi pagën minimale në
mendura. E para është ngritja e në ekonomi duhet të forcohet përmb-
Komiteti të politikave fiskale, si një yllet opinioni. Kjo politikë duhet të
institucion që do të kontrollojë të kontrollohet rigorozisht nga insti-
gjitha veprimtaritë koncensionare, tucionet ligjzbatuese zbatimi i tij në
tatimore dhe financat publike, për mënyrë që të krijojë sa më shumë
efektivitet në pakësimin e varfërisë.

24 SCAN MAGAZINE PRILL 2021

FJALA E EKSPERTIT

Tatimi i pasurisë, lufta ndaj
evazionit dhe parave të pista

Ndërsa shpesh thuhet EDUART GJOKUTAJ
se të pasurit (përf-
shirë edhe politika- Nevoja urgjente për të ndërhyrë në kushtet e reja të krijuara prej pan-
nët bashkë me ta) i kanë të fshe- demisë
hura paratë nëpër parajsa fiskale në
vende të ndryshme, në fakt mund Momenti aktual që ende nuk ka shfaqur efektet prej
të thuhet më saktë se është vetë pandemisë është pjesa më interesante për ta filluar
Shqipëria ajo që ka shërbyer dhe së pari betejën disa dimensionale me tatimin e
vijon të jetë një parajsë financiare individëve të pasur dhe aksionerëve të bizneseve e
për kleptokratët, shmangësit e tati- mëdha që kanë rezultuar me fitime të larta dhe i janë
meve dhe në përgjithësi kriminelët. shmangur ligjit për të paguar taksat
Kjo parajsë pa rregullat e qarta të
parajsave financiare nëpër botë po për të ndihmuar lehtësimin fis- rritje normat tatimore për të pa-
funksionon për dekada dhe është kal dhe rimëkëmbjen ekonomike. surit dhe pasurinë e pataksuar të
vazhdimisht një juridiksion krye- Së dyti dhe në të njëjtën kohë tyre. Përndryshe, gjithë premtimet
sor që po pastron paratë dhe që me tatimin e të pasurve duhet për të luftuar korrupsionin janë pa
asnjëherë nuk zbulohen dot nga forcuar lufta ndaj pastrimit vlerë, pasi korrupsioni dhe paratë
institucionet e drejtësisë fiskale të parasë dhe evazionit fiskal. e pista nuk mund ti zbulojnë dot
shqiptare. Vetë drejtuesit e vendit Një ndër premtimet që do të kishte qytetarët. Megjithatë, ata që e kanë
kanë shërbyer për 30 vite për të vlerë të shtuar në këto zgjedhje zanat mungesën e sinqeritetit dhe
mos u luftuar asnjëherë me vullne- duhet të ishte “Do të shpërblejmë që kanë detyrime pa paguar për
tin e tyre të paqartë ndaj pastrimit punën, jo vetëm pasurinë”. Pas këtij informalitetin e të kaluarës së tyre
të parasë. Madje pastrimi i parasë premtimi duhet të ishte prezantuar nuk munden dot t’i kryejnë detyrat
tek ne nuk bën pjesë as në fjalorin një plan konkret për të aplikuar në publike. 
e përditshëm të punës së qeverive.
Por, koha nuk favorizon gjithnjë
mendjet e politikës së infektuar.
Momenti aktual që ende nuk ka
shfaqur efektet prej pandemisë
është pjesa më interesante për ta
filluar së pari betejën disa dimen-
sionale me tatimin e individëve  të
pasur dhe aksionerëve të bizne-
seve e mëdha që kanë rezultuar me
fitime të larta dhe i janë shmangur
ligjit për të paguar pjesën e tyre
të drejtë të taksave. Ata duhet të
jenë mbajtësit e një pjese të barrës

SCAN MAGAZINE PRILL 2021 25

Në këtë kohë me
probleme të shumta, njëra
qasje do të ishte rritja
e barrës fiskale për të
pasurit dhe ata që fitojnë
më shumë nga gjithë
burimet e të ardhurave
të tyre, si dhe qasja tjetër
lufta ndaj parave të pista
dhe evazionit të përhapur
njësoj si Covid-19

Arsyeja për të tatuar të pasurit zohet në mekanizma teknologjikë të paligjshme do të arrihet ajo që
gjendet edhe te analizat që studi- është kthyer në një barrë për të nuk është përmbushur deri më sot. 
uesit e huaj bëjnë për vendet e tyre, luftuar evazionin dhe pabarazinë.  Një përmbledhje e analizave të profe-
pasi fenomeni shmangies tatimeve Buxheti 2021 ka sfida të forta me li- sionistëve të cilët janë të angazhuar në
është i njëjtë, pavarësisht nivelit të kujditetin për të përmbushur objek- studimin e nivelit të pajtueshmërisë
zhvillimit të vendeve. Kështu, në tivat e tij dhe ky moment fiskal është së tatimpaguesve me ligjin zbulon
mungesë të studimeve për këtë dis- më i keqi për të premtuar për njerëzit se problemet me qartësinë e udhëzi-
kutim, po paraqesim disa vlerësime ato që nuk janë bërë dot për dekada.  meve dhe rregulloreve për zbatim nga
të fundit nga një raport nga spe- Zbatimi i ligjit nga agjensitë qe- zyrtarët, si dhe kultura e ulët  e pu-
cialistë të Shërbimit të të Hyrave të veritare të ngarkuar me luftimin e nonjësve nën patronazhin e krahëve
Brendshme në SHBA, që tregojnë pastrimit të parave, financimin e politikë në marrjen për të mirëqenë
se 1% e amerikanëve me të ardhura terrorizmit dhe krimeve të tjera fi- të zbatimit të cunguar të ligjit nuk
të larta shmangin raportimin e më nanciare duhet të jenë pjesë e fron- bën të mundur arritjen e objekti-
shumë se 20% të të ardhurave të tyre, tit në luftën për të bërë drejtësinë e vave që vendosen nga ligjet e fundit
një përqindje dukshëm më e lartë re të premtuar për ne, shqiptarët. të miratuara, përfshirë raportimin e
se sa supozohej më parë. Të pasurit Por, si ? aktiviteteve të dyshimta financiare
përdorin strategji të sofistikuara Nëse shikojmë vëmendjen e dhe vlerësimin e rreziqeve fiskale. 
për të shmangur taksën e të ard- qeverisë dhe buxhetin e alokuar Në këtë kohë me probleme të shum-
hurave, duke përfshirë shmangien për këto agjensi është e pamundur ta, njëra qasje do të ishte rritja e bar-
e taksave në mënyra të ndryshme.  të arrihet ndonjë rezultat i duk- rës fiskale për të pasurit dhe ata që
Por, ndërsa pabarazia ekonomike shëm kur ato janë të pafinancuara fitojnë më shumë nga gjithë buri-
në Shqipëri është e paqartë për dhe të painvestuara me kapacitetet met e të ardhurave të tyre, si dhe
shkak të informalitetit të lartë, e duhura për të luftuar sofistikimin qasja tjetër lufta ndaj parave të pista
qeveria shqiptare si shumë simo- e parave të krimit, si nga politika po dhe evazionit të përhapur njësoj
tra të saj në të gjithë botën kanë ashtu edhe nga vetë bota e krimit. si Covid-19. Qeveria i ka të gjitha
zhvendosur barrën e taksave nga Është krijuar mendimi se me mi- mundësitë për të tatuar të pasurit,
tatimi i pasurisë tek të ardhurat ratimin e disa ligjeve të bash- për të luftuar evazionin me vullnet
nga puna dhe konsumi. Është kjo kërenduara me agjensitë e BE-së të patundur, si dhe për të stopuar
arsyeja madhore, pse sistemi tati- dhe me aplikimin e legjislacionit pastrimin e parave të pista në Shq-
mor sado që mund të moderni- të avancuar në luftën ndaj parave ipëri.

26 SCAN MAGAZINE PRILL 2021

FINANCAT

Borxhi publik, pika ku
ndërlidhen fatet e ekonomisë

ADI DARSI

Treguesit e qëndrueshmërisë së borxhit, përkeqësimi i dy viteve të fundit

Borxhit publik, i ndikuar Sipas një skenari bazë të FMN, raporti i borxhit publik
nga kriza financiare e ndaj PBB-së parashikohet të ishte 56,8 % deri në vitin
vitit 2008, ka qenë në 2024. Por kjo nuk ka gjasë më të ndodhë. Ndërkohë
fokus për shkak të pasojave të rën- nevojat për financim bruto bëhen gjithnjë e më të larta
da që mund të gjenerojë keqpër-
dorimi i huave publike. Ai është një trend në rënie, ndikimi i drejt- lartë i energjisë elektrike. Por situate
i lidhur ngushtësisht me të gjithë përdrejtë i krizës globale financiare ndryshoi plotësisht në 2019 dhe 2020.
treguesit më të rëndësishëm mak- ishte i vogël për shkak të ekspozim- Tërmeti dhe pandemia e detyruan
roekonomikë, ai ka ndikim të dre- it të kufizuar në tregjet financiare vendin të mbështetet tek borxhet
jpërdrejtë në rritjen ekonomike të ndërkombëtare dhe një politike urgjente dhe për pasojë në mjedisin
vendit. Për studiuesit politika më fiskale ekspansioniste iniciuar para e brendshëm, u thelluan edhe më tej
e sigurt për ta përballuar borxhin krizës. Duke pasur parasysh rritjen dobësitë kryesisht të lidhura me sek-
është stimulimi i rritjes ekonomike e konsiderueshme të deficitit fiskal torin publik që rrjedhin nga borxhi
nga njëra anë dhe mbajtja e nivelit si pasojë e akumulimit të faturave i lartë publik, rritja e detyrimeve të
të tij brenda parametrave të lejuar. të papaguara, reduktimi i borxhit mundshme dhe dobësitë në institu-
publik kërkoi një korrektim të kon- cionet publike. Dobësitë e rritjes së
Ecuria e borxhit në 10 vjet siderueshëm fiskal. Ndërkohë Shq- brendshme përfshinë perspektivat
Zhvillimet ekonomike të viteve ipëria pati një rritje ekonomike të demografike dhe ndikimin e rritjes
konsiderueshme deri në vitin 2018, ekonomike nga kushtet klimaterike
të fundit tregojnë se, si pasojë e e favorizuar shumë nga prodhimi i (prodhimi i energjisë).
krizës globale financiare, ka pa-
sur rritje reale të PBB-së, por më e
ngadalësuar sesa viti 2012. Edhe pse
remitancat (të cilat vinin kryesisht
nga Italia dhe Greqia) kanë pasur

SCAN MAGAZINE PRILL 2021 27

Pikat e dobëta Shifrat nancim bruto bëhen gjithnjë e më
“Pika e dobët” mbetet sektori Pas një rritje të shpejtë të të larta.

fiskal, pasi borxhi publik është ende borxhit publik në Shqipëri ndër- Ndërlikimet
i lartë dhe detyrimet e mundshme mjet viteve 2010–2013, trajektorja Raporti i borxhit ndaj PBB-së
janë në rritje për Shqipërinë. Vendi e borxhit publik filloi të kishte një
ka ende nevojë për financim, por tendencë rënëse pas vitit 2015. është i ndjeshëm ndaj rritjes reale
paraqiten rreziqe, veçanërisht në Mbështetur nga një rregullim i kon- të PBB-së, performancës fiskale
rast ‘shtrëngimi’ të kushteve të fi- siderueshëm fiskal në tre vitet në dhe kostove të huamarrjes. Shifrat
nancimit të jashtëm. Zbutja e këtyre vijim, borxhi i përgjithshëm publik e bëjnë të qartë tashmë se borxhi i
rreziqeve dhe mbështetja e rritjes ra nga kulmi i tij në nivelin 72,7 % lartë është një rrezik për stabilitetin
së lartë dhe të qëndrueshme eko- të PBB-së në vitin 2015, në 68,0 % makroekonomik të vendit. Nevojat
nomike kërkon: politika efikase në vitin 2018. Borxhi i brendshëm financiare afatshkurtra janë të larta
për të përmirësuar klimën e bizne- përbënte 53,0 % të borxhit publik dhe borxhi i lartë mund të jetë një
sit, përmes qeverisjes më të mirë, në Shqipëri, nga i cili 98,0 % është pengesë e rëndësishme për rritjen
infrastrukturës së përshtatshme në monedhën vendase. Ecuria e afatmesme. Një nivel i lartë i borxhit
dhe përmirësimit të aftësive; një borxhit publik u përkeqësua gradu- afatshkurtër mund të shkaktojë një
përmirësim të mëtejshëm të pozi- alisht, në dy vitet e fundit, pas tër- sërë krizash në vendin tonë i cili ka
cionit fiskal, duke forcuar bazën metit dhe pandemisë. Borxhi pub- nevojë për likuiditet të përhershëm.
e të ardhurave; veprime për të ku- lik në Shqipëri kapërceu menjëherë Në kushtet kur ekonomia është
fizuar rreziqet nga detyrimet e kufinjtë e 80% të PBB për të vijuar e dobët, bëhen domosdoshmëri
mundshme të lidhura me PPP-të me shpejtësi rrugën e rrijes deri në politikat për ta përballuar borx-
dhe për të siguruar një menaxhim afërsi të 90% të PBB në këtë vit. Ske- hin nëpërmjet stimulimit të rritjes
më të qëndrueshëm të investimeve narët e mëparshëm ranë të gjithë. ekonomike dhe mbajtjes së nivelit
publike; vazhdimin e mbikëqyrjes Sipas një skenari bazë të FMN, ra- të borxhit brenda parametrave të
së fortë të sektorit financiar për të porti i borxhit publik ndaj PBB-së kërkuar. Është e qartë e përpjeta e
siguruar që rritja e pritshme e kred- parashikohet të ishte 56,8 % deri në rrezikshme që është shfaqur përbal-
itimit bankar të mos dobësojë sta- vitin 2024. Por kjo nuk ka gjasë më lë financave publike dhe stabilitetit
bilitetin financiar. të ndodhë. Ndërkohë nevojat për fi- makroekonomik të vendit.

Zgjerimi i deficitit buxhetor,
pra i borxhit publik, pasqyroi jo
vetëm efektin e stabilizuesit au-
tomatik në formën e të ardhurave
të reduktuara, por edhe një politikë
fiskale kundërciklike nëpërmjet
rritjes së pagave dhe shpenzimeve
kapitale. Sipas FMN-së (2003),
në vendet me ekonomi në tran-
zicion dhe në zhvillim, mundësia
për të gjeneruar suficit të tepërt
zvogëlohet, ndërsa niveli i barrës
së borxhit lëviz drejt 50% të PBB-
së. Kjo tregon se, kur borxhi publik
e tejkalon kufirin prej 50%, sjellja
e politikës fiskale është e diskutu-
eshme dhe nuk mund të garantojë
aftësi paguese financiare pa shkak-
tuar rritje të mëtejshme të borxhit.

28 SCAN MAGAZINE PRILL 2021

PASOJAT

Sulmi Covid-19 mbi Tiranë

Në cilat lagje të kryeqytetit ka vrarë më shumë pandemia? “21 Dhjetori”, “M.Shyri”, “Kombinati”, deri në

54% më shumë fatalitete. “Lapraka”, “Ali Demi” dhe “Tirana e Re”, me rritjen më të ulët

Një ndër indikatorët më të rëndësishëm rreth 1571 vdekje më shumë se viti paraardhës.
për të matur pandeminë, por sidomos “Scan Intelligence Unit” ka bërë një analizë të thellë
për të matur impaktin e saj real në pop- të të dhënave zyrtare, duke nxjerrë në pah disa shifra
ullsi, është pikërisht ai i jetëve të humbura. Pikërisht të rëndësishme sa i përket zonave të Tiranës që kanë
ky indikator është kthyer vazhdimisht në objekt de- pësuar edhe godijet më të mëdha në jetë njerëzish,
bati edhe në Shqipëri. Tirana është pikërisht qarku me shumë gjasa, si pasojë e pandemisë. Shifrat zyr-
më i prekur, dhe shifrat flasin për një rritje të numrit tare tregojnë vetëm numrin e vdekjeve, por jo arsyen.
të vdekjeve me 37% në këtë bashki, krahasuar me vi- Por, rritja e ndjeshme sinjalizon se është efekt i Co-
tin paraardhës. Në total, Tirana si bashki numëron vid-19. Krahasimi është bërë si kundrejt mesatares së
vdekjeve për njësi administrative për vitet 2010-2019,
Shifrat zyrtare tregojnë vetëm numrin ashtu edhe krahasuar me vitin 2019. Kjo e fundit, pra
e vdekjeve, por jo arsyen. Por, rritja krahasimi me vitin parardhës, duket se i jep nuanca
e ndjeshme sinjalizon se është efekt më realiste këtyre shifrave, duke qenë se flukset mi-
i Covid-19. Krahasimi është bërë si gratore në Tiranë gjatë 10 viteve të fundit kanë qenë
kundrejt mesatares së vdekjeve për njësi mjaft të larta, sidomos në njësitë e reja; Kashar, Dajt,
Farkë. Gjithsesi, të dyja shifrat, si ndryshimi vjetor
krahasuar me 2019, ashtu edhe ai me mesataren 2010-
2019 nxjerr një panoramë të përafërt.

administrative për vitet 2010-2019, ashtu Cilat janë lagjet me rritjen më të madhe të
edhe krahasuar me vitin 2019 vdekjeve?

Por, cilat janë lagjet e Tiranës që kanë humbur më

SCAN MAGAZINE PRILL 2021 29

shumë jetë njerëzore gjatë 2020-ës, krahasuar me vitet Nuk ndikon mosha mesatare
paraardhëse? Në vend të parë kemi njësinë Kashar, e “Scan Intelligence Unit” i ka kryqëzuar këto të
njohur ndryshe si “Zona e Astirit”, apo e “Unazës së
re”, me një rritje prej 55% të vdekjeve krahasuar me vi- dhëna edhe me moshën mesatare të secilës njësi përg-
tin paraardhës. “Scan Intelligence Unit” i ka kryqëzuar jatë 2020-ës, duke qenë se fatalitetet nga Covid-19 janë
këto të dhëna edhe me ndryshimet e numrit të popull- më të larta në moshat e vjetra. Por, të dhënat nuk sinjal-
sisë për secilën njësi administrative, duke qenë se rritja izojnë një lidhje të drejtpërdrejtë mes rritjes së numrit
mund të jetë edhe efekt i rritjes së flukseve. Pikërisht të vdekjeve dhe moshës mesatare për secilën njësi. Për-
kjo njësi, e “Astirit”, regjistron edhe rritjen më të madhe jashtimi i vetëm duket të jetë “Lapraka”, si një ndër lag-
të popullsisë mes të gjitha njësive të tjera në kryeqytet jet me moshën mesatare më të ulët dhe njëkohësisht ajo
gjatë 2020-ës, me 9%. Duke qenë se është e pamundur me rritjen më të ulët të vdekjeve mes lagjeve tradicio-
të llogarisësh efektin e kësaj rritje në atë të vdekjeve, nale të Tiranës. Nga ana tjetër, Njësia Nr.6, “Kombinati”
kësaj njësie duhet t`i zhveshim një pjesë të përqindjes është ajo me moshën mesatare më të ulët në Tiranën
së rritjes së vdekjeve nga 2019, në 2020, por pa ditur se tradicionale, dhe ndërkohë është në krye të listës sa i
sa. Duke qenë se diferenca me njësinë e dytë në listë, atë përket rritjes së vdekjeve nga pandemia.
Nr.7 është me vetëm 1 pikë përqindje, atëherë mund të
deduktojmë se është pikërisht kjo njësi, ose zona pranë Njësia Nr.10, e njohur ndryshe si zona
“21 dhjetorit”, ajo që ka pësuar humbjet më të mëdha pranë rrugës “M.Shyri” është e radhës
nga pandemia në jetë njërëzore, me një rritje prej 54% në listën e lagjeve më të prekura nga
në terma vjetorë, dhe prej rreth 57% krahasuar me pandemia në Tiranë, sipas jetëve të
mesataren 2010-2019. Edhe në terma absolut, me 205 humbura, me një rritje prej 49% në
vdekje më shumë gjatë vitit të pandemisë, krahasuar me terma vjetor
atë paraardhës, kjo njësi është në vend të parë, tregojnë
shifrat zyrtare. Më pas ndjek njësia “Farkë”, por edhe në
këtë rast, duhet të zhveshim efektin e flukseve migratore,
si njësi e re, dhe si e dyta pas “Kasharit” me rritjen më të
madhe të popullsisë gjatë 2020-ës, prej 8%. Njësia Nr.10,
e njohur ndryshe si zona pranë rrugës “M.Shyri” është e
radhës në listën e lagjeve më të prekura nga pandemia
në Tiranë, sipas jetëve të humbura, me një rritje prej
49% në terma vjetor. “Kombinati”, ose njësia Nr.6 vijon,
me një rritje prej 45%. Në rastin e “Kombinatit”, popull-
sia ka shënuar rënie krahasuar me vitin paraardhës.

Po lagjet më pak të prekura nga pandemia?
Po në kahun e kundërt të tabelës, pra lagjet me

rritjen më të ulët të vdekjeve gjatë 2020-ës, ndër njësitë
tradicionale dhe njësitë e reja, cilat janë? Në vend të
fundit, si lagjia më pak e goditur nga pandemia, me
një rritje prej “vetëm” 19% të vdekjeve në terma vjetor,
rezulton të jetë njësia Nr.11, e njohur ndryshe si zona
e “Laprakës”. Më pas, me një rritje prej 28% të numrit
të vdekjeve, ndjek njësia Nr.1, ose zona e “Ali Demit”.
Njësia Nr.5, ose e njohur ndryshe si “Tirana e Re”, e cila
është edhe zona më e populluar e Tiranës, është e treta
nga fundi sa i përket rritjes së numrit të vdekjeve, me
29%. Për të treja këto njësi, ndryshimi i popullsisë gjatë
2020-ës, rezulton në 0%.

30 SCAN MAGAZINE PRILL 2021

Në vend të fundit, si lagjia më pak e
goditur nga pandemia, me një rritje prej
“vetëm” 19% të vdekjeve në terma vjetor,
rezulton të jetë njësia Nr.11, e njohur
ndryshe si zona e “Laprakës”

Për njësitë rurale, pandemia më “tinëzare”, deri në janë njësi administrative të Bashkisë Tiranë? Duket
91% më shumë vdekje se për këto zona, kryesisht rurale, pandemia është
treguar më “tinëzare”.
Por si duket situata mes ish-komunave, të cilat sot
Për njësinë Krrabë, rritja e vdekjeve në terma vje-
tor fiksohet në mbi 90%, ndërsa për atë “Shëngjergj”
dhe “Zall Herr” pranë 80%. Këto norma janë
ndjeshëm të larta se mesatarja e njësive tradicionale të
kryeqytetit. Njësia e “Petrelës” dhe ajo “Zall Bastarit”
janë të vetmet njësi të Tiranës së madhe që regjis-
trojnë rënie të numrit të vdekjeve. Për ish-komunat,
ndryshimet e popullsisë kanë qenë thuajse zero gjatë
2020-ës, sinjalizojnë shifrat zyrtare.

SCAN MAGAZINE PRILL 2021 31

PASOJAT

Dashuri në kohët e Covid-19

Pandemia ul divorcet në Tiranë, me 30%. Edhe martesat në rënie

Pandemia ka ndikuar së tepërmi jetën tonë. Njësia që ka patur numrin më të madh
Jeta sociale, dhe ajo familjare gjithashtu të divorceve është Njësia 5 ose e njohur
janë ridimensionuar, jo domosdoshmërisht ndryshe si “Tirana e Re” me 149 divorce,
për keq. Madje, të dhënat më të fundit flasin edhe për e ndjekur nga Njësia 2 ose “Qyteti
një përfitim nga kjo pandemi. Divorcet në Tiranë gjatë Studenti” me 134 divorce
2020-ës kanë rënë me rreth 30%. Kjo tendencë është
kundër asaj globale, ku pandemia dhe kriza e shkak-
tuar nga ajo solli një rritje të ndjeshme të numrit të
divorceve. Kështu, në Tiranë gjatë vitit 2019 regjistro-
heshin 1890 divorce, ndërsa në vitin 2020 regjistrohen
1340 divorce, pra gati 30% më pak.
“Scan Intelligence Unit” ka përpunuar të dhënat
për numrin e divorceve sipas Njësive Administrative
për vitin 2020 duke dalë në përfundimin se brenda
njëmbëdhjetë njësive të vjetra, njësia që ka patur num-
rin më të madh të divorceve është Njësia 5 ose e njo-
hur ndryshe si “Tirana e Re” me 149 divorce, e ndjekur
nga Njësia 2 ose “Qyteti Studenti” me 134 divorce.
Brenda këtyre njësive, njësia me numrin më të vogël
të divorceve të regjistruara është Njësia 10, e njohur
si “Myslym Shyri”. Përtej njëmbëdhjetë njësive nga të
dhënat shohim se njësia me numrin më të vogël të di-

32 SCAN MAGAZINE PRILL 2021

vorceve është njësia Krrabë dhe Petrelë me nga një di-
vorc, ndërsa Njësia Vaqarr nuk rregjistron asnjë divorc
gjatë viti 2020.

Krahasuar me vitin 2019, njësitë që kanë pësuar
ndryshimi më të madh gjatë vitit 2020 janë Njësia
numër 7 e njohur si “21 dhetori” me 110 divorce më
pak, e ndjekur nga Njësia nr 5 ose “Tirana e Re”. Në
Njësitë numër 8 ose “Selvia” dhe në njësinë e Kasharit,
janë rritur numri i divorceve me 8 dhe 10 divorce res-
pektivisht

Po ashtu “Scan Intelligence Unit” ka llogaritur
numrin e divorceve për 1000 banorë. Nga grafiku i më-
poshtëm tregohet se brenda njësive të vjetra, njesia me
më shumë divorce për 1000 banorë është Njësia numër
8 ose ndryshe “Selvia” me 2.19 divorce për 1000 banorë,
e pasuar nga Njësia 4 e njohur si “Kinostudio”me 1.83.
Brenda njësive të vjetra njësia me më pak divorce
është Njësia 10 me 1.3 divorce për 1000 banorë. Nga
të dhënat për të gjitha bashkitë të marra së bashku
shohim se Njësia e Shëngjergjit ka numrin më të madh
të divorceve për 1000 banorë me 3.94. Njësia me num-
rin më të vogël është njësia e Petrelës me 0.15 divorce
për 1000 banorë.

SCAN MAGAZINE PRILL 2021 33

Nëse do të shqyrtonim numrin e
martesave për njësitë “Dajt”, “Kashar”
dhe “Njësia 5”, e njohur si “Tirana e Re”
shohim se numri i akteve martesore ka
rënë ndjeshëm ku, vetëm “Tirana e Re”
numëron 80 kurora më pak.

Po për martesat, si ka qenë tendenca?
Numri i martesave në Tiranë, për vitin 2020 është

ulur me 16.07% në krahasim me vitin 2019, që përk-
thyer në shifra absolute do të thotë 670 martesa më
pak. Po cilat janë njësitë që kanë parë rritje në num-
rin e martesave? Cilat njësi kanë numrin më të lartë të
martesave për 1000 banorë dhe sa akte martesore janë
nënshkruar në total për Bashkinë Tiranë?

Viti 2020 ka “vendosur” 12 kurora më shumë se
në vitin 2019 në Njësinë Zall Bastar dhe 1 kurorë më
shumë në Njësinë Farkë. Këto janë të vetmet njësi të
cilat kanë njohur rritje në numrin e martesave kraha-
suar me 2019. Të gjitha Njësitë e tjera kanë pasur rënie
në numrin e martesave gjë që duket të jetë rrjedhojë
e drejtpërdrejtë e pandemisë së shkaktuar nga COV-
ID-19. Rregullat parandaluese të pandëmisë, dhe sido-
mos ato të ndalimit të dasmave duket se kanë pasur një
ndikim të madh në këtë tendencë.

Nëse do të shqyrtonim numrin e martesave për
njësitë “Dajt”, “Kashar” dhe “Njësia 5”, e njohur si “Ti-
rana e Re” shohim se numri i akteve martesore ka rënë
ndjeshëm ku, vetëm “Tirana e Re” numëron 80 kuro-
ra më pak. Njësitë Vaqarr dhe Krrabë po ashtu kanë
shënuar rënie me 27 akte martesore më pak në Vaqarr
dhe 2 akte martesore më pak në Krrabë. Njësia më e
“goditur” për sa i përket numrit të martesave është Një-
sia nr.2 ose siç njihet ndryshe “Qyteti Studenti” me 98
martesa më pak se në 2019.

Lagjet e Tiranës sipas martesave për 1000 banorë 1000 banorë e ka Njësia “Shengjergj” me 2.75 martesa
Për sa i përket njësive që kanë numrin më të lartë dhe Njësia nr.10 që përfshin zonën “Myslym Shyri”
me 2.90 martesa . “Myslym Shyri” vazhdon të mbetet
të martesave për 1000 banorë, përsëri në vendin e parë “makthi” i çifteve. Njësitë Dajt, dhe “Tirana e Re” për
renditet Njësia Zall Bastar me 6.38 martesa për 1000 vitin 2020 numërojnë 5.35 dhe 3.38 akte martesore për
banorë. Pas Zall Bastar-it vijojnë Njësia Kashar dhe 1000 banorë.
Njësia Zall Herr me përkatësisht 6.28 dhe 5.73 martesa
për 1000 banorë. Numrin më të ulët për martesa në

34 SCAN MAGAZINE PRILL 2021

礀漀甀琀甀戀攀⸀挀漀洀⼀爀愀搀椀漀琀攀氀攀瘀椀稀椀漀渀椀猀挀愀渀
䔀搀栀攀 渀

VAKSINIMI

Nga heronj në viktima,
transformimi fatkeq gjerman

Në Dhjetor, dy javë para PHILIP OLTERMANN
se Agjencia Evropiane
e Barnave të autorizon- Si fiksimi ndaj perfeksionit e dëmtoi procesin e vaksinimit në Gjermani
te vaksinën e parë kundër Covid-19
për përdorim në të gjithë Bashkimin Në disa gjëra, Gjermania akoma shkëlqen: numri i
Evropian, Berlini zbuloi një plan për vdekjeve të saj relativisht mbetet shumë më i ulët sesa
të mbushur me karburant raketa në shtetet Evropës Perëndimore si Franca ose Britania
e saj të imunizimit me precizonin e Madhe. Por frika e humbjes së fytyrës në garën e
e inxhinierisë gjermane. Vaksinat imunizimit ka mbizotëruar debatet kombëtare
do të administroheshin në masë në
qendrat e vaksinimit të ndërtuara dhe t’i thotë asaj të mos shqetësohet krahasuar me 42% në MB dhe 26%
me qëllim, ku pacientët mund të zh- për efektet anësore që ka dëgjuar në në SHBA.
vendoseshin nëpër korsi si makinat radio. Njerëzit nuk janë makina. ”
në lavash. Nga jashtë, menaxhimi rela-
Një shfaqje që demonstroi efi- Tre muaj më vonë, kambanat e tivisht i suksesshëm i Gjermanisë i
kasitetin e sistemit kompleks i bëri alarmit po bien aq fort sa dëgjohen valës së parë të pandemisë shpesh
përshtypje gazetarëve, por lëvizi në të gjithë Gjermaninë. lidhej me vendimmarrjen e mençur
kambanat e alarmit në kokën e Ja- të kancelares të saj, një kimiste kuan-
nosch Dahmen, një ish-mjek i kthy- Të premten, kreu i Agjencisë tike që mund të shpjegonte me qetësi
er në deputet i partisë së Gjelbër. “E së Kontrollit të Sëmundjeve para- llogaritje komplekse shkencore për
gjitha dukej tejet logjike në teori,” lajmëroi se vendi po shkonte drejt të cilat udhëheqësit e tjerë kërkonin
thotë Dahmen, i cili punoi në vijën e një vale të tretë që ka të ngjarë të metafora ushtarake.
frontit të pandemisë deri në nëntor. ishte vala më e keqe, ndërsa qeveria
“Por nga këndvështrimi i një mjeku dukej e humbur për përgjigje. Në disa gjëra, Gjermania ako-
mendova: vaksinimet nuk funksion- ma shkëlqen: numri i vdekjeve të saj
ojnë kështu në praktikë.” Më e keqja nga të gjitha, mekan- relativisht mbetet shumë më i ulët
“Ju do donit që gjyshja juaj të izimi i imunizimit mbeti i bllokuar sesa në shtetet Evropës Perëndimore
marrë një telefonatë nga mjeku i në ingranazhin e parë: 90 ditë që si Franca ose Britania e Madhe. Por
familjes që e ka trajtuar atë për 20 vjet nga administrimi i goditjes së parë, frika e humbjes së fytyrës në garën
vetëm 10% e popullsisë së Gjerman- e imunizimit ka mbizotëruar debatet
isë kanë marrë dozën e tyre të parë, kombëtare.

36 SCAN MAGAZINE PRILL 2021

Një program i përbashkët Përkundër disa spekulimeve në Britani, vendimi i
prokurimi që vendosi shumë besim Merkel për të dëgjuar këshillën e rregullatorit nuk
tek kandidatët e gabuar të vaksinave kishte të bënte fare me përpjekjet për të politizuar
ka krijuar mungesa të furnizimit në vaksinën e zhvilluar në Universitetin e Oksfordit.
të gjithë BE-në. Megjithatë, ekono- Përkundrazi ishte, një pohim i besimit se një kulturë
mia më e madhe e Evropës ka qenë burokratike ende mund të fitojë kundër virusit
e ngadaltë për të administruar edhe
dozat që ka marrë në dorë, duke in- për një udhëheqje më të guximshme. drazi ishte, një pohim i besimit se
jektuar vaksina me një ritëm më të Shpresat që praktikat e mjekëve një kulturë burokratike ende mund
ngadaltë se 13 shtetet e tjera të BE-së. të fitojë kundër virusit. Mos ndalimi
të Gjermanisë së shpejti mund të i përdorimit të vaksinës përkundër
Rezervat e vaksinave të papër- bashkohen në përpjekjen e vaksin- kujdesit të rregullatorit mjekësor do
dorura të Gjermanisë ishin rritur imit u shuan në fillim të këtij muaji të kishte përbërë veprim politik - por
në 3.5 milion doza nga fillimi i javës kur Autoriteti i Vaksinave rekom- vendim për të cilin shumë gjermanë
së kaluar - pjesërisht, por jo vetëm, andoi një ndalim të përkohshëm të do ta falnin kancelaren e tyre
sepse ministria e shëndetësisë këm- përdorimit të AstraZeneca mbi ra-
bëngul të mbajë midis 20% dhe 50% portet e çrregullimeve të mpiksjes “Në vend që të bënim gabime,
të dozave për goditjen e dytë, në së gjakut në një numër të vogël të me sa duket, ne preferuam të qën-
varësi të prodhuesit. marrësve. drojmë vendnumëro”, tha ish-mjeku
Dahmen. “Nëse duam një menax-
“Pavarësisht nëse kemi të bëjmë Përkundër disa spekulimeve him efektiv të pandemisë, frika për
me një pacient në emergjencë ose me në Britani, vendimi i Merkel për të të kryer gabime është një qëndrim
një pandemi, shpejtësia tejkalon për- dëgjuar këshillën e rregullatorit nuk toksik.”
sosmërinë,” i tha Dahmen Observer. kishte të bënte fare me përpjekjet për
“Në Gjermani, ne u përpoqëm të të politizuar vaksinën e zhvilluar në The Guardian,
rishpikim rrotën me përdorimin e Universitetin e Oksfordit. Përkun- përktheu D.B.
vaksinave, për të përsosur një sistem
përpara se ta vëmë atë në praktikë.
Kjo lloj kërkese për perfeksion tani
po bëhet vetë-shkatërruese. “

Arsyeja prapa drejtimit të pro-
gramit vetëm përmes qendrave të
vaksinave, tha Dahmen, ishte pjesër-
isht se vaksinat e mRNA si BioN-
Tech / Pfizer dhe Moderna mendo-
hej se kërkonin hapësira magazinimi
të teknologjisë së lartë, por edhe
nga frika e decentralizimit: mjekët
e familjes, mund të tundoheshin të
administronin vaksinat tek njerëzit
për të cilët ndjenin më shumë, ose
tek pacientë privatë.

Këto shqetësime mund të bëhen
në nivel lokal, por zemërimi i publi-
kut tani po arrin gjithashtu në pra-
gun e kancelarisë në Berlin. Prag-
matizmi i kujdesshëm i ka shërbyer
Merkel gjatë gjithë 15 viteve të saj
në pushtet. Por midis një publiku të
pavaksinuar, shumë po bëjnë thirrje

SCAN MAGAZINE PRILL 2021 37

SHËNDETI

Puna online: më e lehtë apo me pasoja të rënda?

EDEL STRAZIMIRI

Ja çfarë mund të ndodhë kur punoni nga krevati për një vit.

Për shumë njerëz, të pu- Realiteti është se kthimi i shtratit tuaj në zyrën tuaj
nosh nga shtëpia do të mund të shkaktojë një sërë problemesh shëndetësore,
thotë realisht të punosh si psikologjike ashtu edhe fizike. Dhe edhe nëse nuk i
nga krevati. Veshja dhe udhëtimi vëreni ato tani, efektet anësore - ndoshta të përhershme
në një zyrë është zëvendësuar nga - mund të shfaqen më vonë në jetë
një rutinë mëngjesi shumë më e
thjeshtuar dhe hapja e laptopit tek- jëra fotografi, shumë prej të cilave thotë të punosh nga shtrati mund
sa rifuteni sërish nen batanije. Një shfaqin njerëz të buzëqeshur të të jetë zgjedhja e tyre e vetme.
numër marramendës njerëzish mbledhur me pizhame me filx-
po krijojnë dyqane në dyshekët e hanë kafe, ndoshta edhe mëngjes Për të tjerët, është opsioni më
tyre; sipas një studimi të nëntorit në një tabaka. Por realiteti është i lehtë dhe rruga e rezistencës më
2020, 72% e 1.000 amerikanëve të se kthimi i shtratit tuaj në zyrën të vogël. (Në fund të fundit mo-
anketuar thanë se kishin punuar tuaj mund të shkaktojë një sërë tivimi është një minimum i të
në distancë nga shtrati i tyre gjatë problemesh shëndetësore, si gjitha kohërave gjatë pandemisë.)
pandemisë - një rritje prej 50% që psikologjike ashtu edhe fizike. Njerëzit mund të kenë një tavoli-
nga fillimi i krizës. Një në 10 ra- Dhe edhe nëse nuk i vëreni ato në ose një tavolinë kuzhine për të
portoi se kaloi “shumicën ose të tani, efektet anësore - ndoshta të vendosur kompjuterin e tyre - ata
gjithë javën e punës” - 24 deri në përhershme - mund të shfaqen më thjesht zgjedhin të mos e bëjnë.
40 orë ose më shumë - në shtrat. vonë në jetë.
Kjo është veçanërisht e vërtetë për Makth ergonomik Por ekspertët thonë se pavarë-
punëtorët e rinj; në Mbretërinë e sisht nëse puna nga shtrati është
Bashkuar, punëtorët e moshës 18 Është e rëndësishme të prano- e shmangshme apo jo, këshilla
deri 34 vjeç kanë më pak të ngjarë jmë se puna nga shtëpia është një ergonomike është e njëjtë: nuk
të kenë një tavolinë dhe karrige të privilegj që nuk u jepet qindra është e mirë për trupin tuaj, pran-
duhur dhe kanë dy herë më shumë miliona njerëzve. Plus, për disa daj është shumë e rëndësishme të
gjasa të punojnë nga shtrati sesa punëtorë në distancë, hapësira ndryshoni qëndrimin tuaj dhe të
punëtorët e moshuar. Por nuk për një vend pune të plotë thjesht mbështesni pjesë të ndryshme të
është vetëm për mungesën e një nuk është në dispozicion, që do të trupit tuaj kudo që të jetë e mun-
karrigeje të duhur - shumë thjesht dur.
e duan qetësinë dhe lehtësinë e
shtratit. Në Instagram, hashtag Qafa, shpina, ijët dhe më
#WorkFromBed, WFB tërheq mi-

38 SCAN MAGAZINE PRILL 2021

Ekspertët thonë se pavarësisht nëse puna nga shtrati
është e shmangshme apo jo, këshilla ergonomike është
e njëjtë: nuk është e mirë për trupin tuaj, prandaj është
shumë e rëndësishme të ndryshoni qëndrimin tuaj dhe
të mbështesni pjesë të ndryshme të trupit kudo që të
jetë e mundur

shumë janë të tendosura kur ju nuk jeni të mbështetur në një mund të jetë bërë tashmë. Kjo va-
jeni në një sipërfaqe të butë që mënyrë që është e favorshme për të ret nga personi, por mund të jetë
ju inkurajon të shtriheni dhe punuar.» Të rinjtë, thekson ajo, ka tepër vonë për të zhbërë prob-
sheshoheni. “Asnjë prej tyre nuk shumë të ngjarë të bëhen viktima lemet ergonomike që do të hasni
është optimale”, thotë Susan Hall- të këtyre zakoneve të këqija, sepse kur të plakeni. Këto sëmundje
beck, drejtoreshë e inxhinierisë së ata mund të mos e ndiejnë tendos- mund të përfshijnë dhimbje koke
sistemit të kujdesit shëndetësor jen e tyre menjëherë. Por dhimbja të thjeshta dhe gjithashtu mund
në Klinikën Mayo, një nga insti- do të shpërthejë gjatë rrugës. Dhe të shtrihen në ngurtësi të përher-
tucionet më të mëdha të kërkimit varësisht nga sa e keqe kanë qenë shme në shpinë, artrit dhe atë që
mjekësor në SHBA “Në të vërtetë zakonet tuaja gjatë këtij viti, dëmi njihet si dhimbje cervikale e qafës

SCAN MAGAZINE PRILL 2021 39

Qëndrimi në shtrat për
një vit, ose për ndonjë
periudhë të zgjatur
kohe, mund të çojë në
pagjumësi, ose në diçka
që quhet çrregullim
i ritmit cirkad. Kjo
është kur orët natyrore
të trupave tanë, që na
tregojnë se kur është koha
për të fjetur, shfazohen në
planin afatgjatë

- kjo është dhimbja në kocka, liga- ‘Thyerja’ e trurit tuaj praktika më e mirë pasi lidhet
mente dhe muskuj në qafën tuaj të Kur punoni nga shtrati për me të qenit në shtrat. Veshja e
cilat mundësojnë lëvizjen. “Çdo pizhameve gjatë natës është higji-
gjë është më mirë sesa vazhdimi një vit, kjo jo vetëm që shkatërron ena e mirë e gjumit sepse i tregon
i zakonit të keq. Kurdoherë që trupin tuaj por dëmton gjithashtu trupit tuaj se është koha të fillojë
mund të ndaloni, ndaloni ”, thotë edhe produktivitetin tuaj dhe za- të ‘mbyllet’. Celulari ose dërgimi i
Hallbeck. konet e gjumit. “Si specialistë të postës elektronike në shtrat është
gjumit, ne priremi të rekomando- higjiena e keqe e gjumit. Pra, kur
Nëse duhet të vazhdoni të jmë që shtrati të jetë për gjumë, vendoseni në shtrat me laptopin,
punoni nga shtrati, provoni të sëmundje dhe marrëdhënie in- telefonin tuaj dhe të gjitha ekranet
rikrijoni përvojën e të ulurit në time. Kjo është gjithçka ”, thotë me dritë që kërkon puna juaj çdo
një karrige të drejtë sa më shumë Rachel Salas, profesor i asociuar i ditë, truri dhe trupi juaj përfun-
që të mundeni, dhe synoni për neurologjisë dhe ekspert i gjumit dimisht ndalojnë së asociuari
“sjellje neutrale” - domethënë, në Universitetin Johns Hopkins shtratin me pushimin. Kjo është
shmangni tendosjen në çdo pjesë në Maryland. një arsye e madhe pse pandemia
të trupit tuaj. Mbështillni një ka çuar në ‘koronasomni’, thotë
jastëk dhe ngjiteni poshtë shpinës “Sa më shumë që shikoni Salas, duke iu referuar rritjes glo-
për mbështetje mesit, vendosni TV në shtrat, luani video lojëra bale të pagjumësisë dhe çrregulli-
jastëkët nën gjunjë, përpiquni të në shtrat dhe nuk flini në shtrat, meve të gjumit që ka shoqëruar
ndani ekranin nga tastiera (nëse truri juaj fillon të mësojë se çdo Covid-19. “Ju me të vërtetë jeni
jeni në gjendje) dhe vendosni gjë mund të bëhet në shtrat duke duke e trajnuar trurin tuaj të jetë
ekranin në nivelin e syve ose më filluar kështu ndërtimin e këtyre vigjilent duke e mësuar atë se këtu
lart. Çfarëdo që të bëni, shmangni asocimeve të cilat më vonë do të vijnë idetë tuaja dhe këtu është
shtrirjen me bark pasi kjo ju lodh evoluojnë në sjellje të kushtëzuara vendi i plotë e punës” kur ju qën-
qafën dhe bërrylat. ”. Kjo është ajo që ekspertët e qua-
jnë ‘higjiena e gjumit ’- në thelb,

40 SCAN MAGAZINE PRILL 2021

Megjithëse puna nga shtrati nuk mund të jetë
domosdoshmërish diçka që mund ta ndryshoni - ose
dëshironi të ndryshoni - është e rëndësishme të mbani
në mend se trupi dhe truri juaj mund të mos i ndiejnë
pasojat në këtë moment, por do ta bëjnë një ditë

droni tërë kohës në shtrat, shton nënkuptojnë se në lidhje me pu- një marrëdhënie dozë-përgjigje”,
Salas. “Dhe kështu kur jeni duke nën, keni më pak të ngjarë të jeni thotë Hallbeck. Dhe megjithëse
u përpjekur të pushoni dhe të produktiv, krijues ose i përqen- puna nga shtrati nuk mund të jetë
flini, truri juaj reagon: ‘ prisni një druar, thonë ekspertët. domosdoshmërish diçka që mund
minutë, çfarë po bëjmë? Kjo është Një problem për të gjithë? ta ndryshoni - ose dëshironi të
koha dhe vendi i punës ”. ndryshoni - është e rëndësishme
Çështja më e dëmshme, të mbani në mend se trupi dhe
Qëndrimi në shtrat për një megjithatë, është se të gjitha këto truri juaj mund të mos i ndiejnë
vit, ose për ndonjë periudhë të probleme të mundshme mund të pasojat në këtë moment, por do
zgjatur kohe, mund të çojë në shfaqen te disa punëtorë të WFB, ta bëjnë një ditë. “Ata nuk do ta
pagjumësi, ose në diçka që quhet por jo te të tjerët. “Disa njerëz ndiejnë atë tani,” thotë Hallbeck,
çrregullim i ritmit cirkad. Kjo mund të mos ndjejnë asnjë nga veçanërisht për punëtorët më të
është kur orët natyrore të trupave këto pasoja: ata mund të puno- rinj që WFB. “Por ndërsa plaken,
tanë, që na tregojnë se kur është jnë në shtrat, ata mund të flenë ajo do të shfaqet.” Mund të ndi-
koha për të fjetur, shfazohen në në shtrat”, thotë Salas. “Ata mund het si një gjë tjetër ekstra për t’u
planin afatgjatë. Salas thotë se të bëjnë çfarë të duan në shtrat shqetësuar në epokën Covid-19.
gjithashtu mund të përkeqësojë dhe kjo nuk ndikon negativisht Por nëse kjo periudhë na ka më-
çështjet që nuk kanë të bëjnë me në gjumin e tyre.” Gjenetika, fak- suar ndonjë gjë, është se, për sa i
gjumin që mund të keni, si sin- torët e mjedisit, sa të këqija janë përket shëndetit, është më mirë të
droma e këmbës së shqetësuar, në zakonet dhe sa kohë i bëni ato, jesh i sigurt sesa të ndihesh keq.
këtë rast pjesët e prekura të tru- mosha juaj: të gjitha këto luajnë “Nëse nuk keni ndonjë nga efektet
pit kanë nevojë për pushim për të një rol nëse puna nga shtrati për negative, shumë mirë”, thotë Salas.
shmangur simptomat që lidhen një vit ose më gjatë do të jetë në të “Por ky nuk mund të jetë gjithmo-
me gjendjen. Dhe netët e shqetë- vërtetë e keqe për ju. “Nuk është në rasti.”
suara, dhimbja e trupit ose të dyja /BBC

SCAN MAGAZINE PRILL 2021 41

STUDIMI

Një letër në Nature
Communications nga
studiuesit në Australi
sugjeroi që fëmijët
kanë një imunitet më të
“lindur” - linja e parë
e mbrojtjes së sistemit
imunitar që shkaktohet
para se të ngrejë antitrupa
dhe përfshin qeliza të
tilla si neutrofilet që
patrullojnë trupin nga
infeksionet

Një pandemi “miqësore”
me vogëlushët

Fëmijët deri në 10 vjeç Fëmijët prodhojnë më shumë antitrupa ndaj Covid-19
prodhojnë më shumë
antitrupa në përgjigje të midis Prillit dhe Gushtit 2020, duke tuar nivelet e antitrupave të imuno-
infeksionit të koronavirusit sesa ad- zbuluar se një numër i ngjashëm i globulinës G (IgG). Ky është një lloj
oleshentët dhe të rriturit, tregoi një 1,200 fëmijëve dhe 30,000 të rritur- kryesor i antitrupave “neutralizues”
studim të hënën. Autorët e punim- ve treguan shenja të infeksionit në që lidhen me proteinën spike të vi-
it, i cili u shfaq në JAMA Network të kaluarën - 17 % dhe 19 %. rusit, duke e parandaluar atë nga
Open, thanë se gjetja ndihmoi të pushtimi i qelizave.
ndriçojë pse fëmijët janë më pak të Shkencëtarët më pas ekza-
ndjeshëm ndaj Covid-19 të rëndë se minuan një nëngrup të pacientëve 32 fëmijët e moshës një deri në
të rriturit - edhe pse kjo është ende që rezultuan pozitivisht - 85 fëmijë 10 vjeç treguan nivele mesatare të
një fushë e hulumtimeve shumë ak- dhe 3,648 të rritur - për të përcak- IgG gati pesë herë më të larta se 127
tive dhe besohet se shumë faktorë
janë në lojë.
Një ekip i udhëhequr nga studi-
uesit në Weill Cornell Medicine
ekzaminoi pothuajse 32,000 teste
të antitrupave nga New York City

42 SCAN MAGAZINE PRILL 2021

Një ekip i udhëhequr nga studiuesit në Weill Cornell
Medicine ekzaminoi pothuajse 32,000 teste të
antitrupave nga New York City midis Prillit dhe
Gushtit 2020, duke zbuluar se një numër i ngjashëm i
1,200 fëmijëve dhe 30,000 të rriturve treguan shenja të
infeksionit

të rinj të moshës 19 deri në 24 vjeç. që fëmijët janë më pak të prirur përsëri me moshën - pavarësisht
Më në fund, ata u përqendruan në ndaj Covid-19 të rëndë është në një nga fakti që ne e dimë që njerëzit e
një nëngrup prej 126 pacientësh farë mënyre kundërintuitive, duke moshuar janë më të prekshëm.
pozitivë të moshës 1 deri në 24 vjeç, pasur parasysh se sa preken nga
askush prej të cilëve nuk kishte pr- sëmundjet e tjera të frymëmarrjes Autorët pranuan se ata nuk
ovuar Covid-19 të rëndë, për të dhe ka shumë teori rreth këtij fakti. mund ta shpjegonin plotësisht këtë
karakterizuar më tej përgjigjen e dhe sugjeruan që arsyeja për shtri-
antitrupave. Një letër në Nature Communi- min e lartë në spital dhe nivelet e
cations muajin e kaluar nga studi- vdekjes tek të moshuarit mund të
Në këtë grup përfundimtar, uesit në Australi sugjeroi që fëmijët lidheshin me nivele më të larta të
fëmijët e moshës një deri në 10 vjeç kanë një imunitet më të “lindur” - sëmundjeve bashkëshoqëruese.
kishin mesatarisht më shumë se dy linja e parë e mbrojtjes së sistemit
herë nivelet e antitrupave IgG të ad- imunitar që shkaktohet para se të Obeziteti, i cili është një faktor
oleshentëve të moshës 11 deri në 18 ngrejë antitrupa dhe përfshin qeliza kryesor i rrezikut për Covid-19 të
vjeç, të cilët nga ana tjetër kishin më të tilla si neutrofilet që patrullojnë rëndë, shoqërohet me një fenomen
shumë se dyfishin e nivelit mesatar trupin që kërkon infeksionet. të quajtur “stuhi citokine” ku siste-
të të rinjve të moshës 19 deri në 24 mi imunitar kalon në mbingarkesë,
vjeç. Një teori tjetër lidhet me faktin duke dëmtuar organet. Fakti që
se fëmijët kanë më pak receptorë njerëzit obez kanë një nivel bazë
Autorët shkruajnë: “Gjetjet qelizorë në traktet e tyre të frymë- më të lartë të proteinave sinjalizu-
tona sugjerojnë se ndryshimet në marrjes të quajtur “ACE2” të cilat ese të quajtura citokina mund të
manifestimet klinike të Covid-19 koronavirusi i përdor për të fituar shoqërohet gjithashtu me rritjen e
në pacientët pediatrik krahasuar hyrjen në qelizat tona. Një rezultat prodhimit të antitrupave, shkruajnë
me pacientët e rritur mund të jenë paradoksal nga studimi i ri ishte autorët.
pjesërisht për shkak të përgjigjes që nivelet e antitrupave ishin më të
imune të lidhur me moshën”. Fakti ulta për të rriturit e rinj, por u rritën (AFP)
Edel Strazimiri / SCAN

SCAN MAGAZINE PRILL 2021 43

MJEDISI

Anomalitë klimatike mund
të ndikojnë në pandemi

Faktori që amplifikoi dëmet e gripit spanjoll

Nga informacioni i klimës i ru-
ajtur në akull i kombinuar me
të dhëna të tjera për klimën,
temperaturën dhe vdeksh-
mërinë - shkencëtarët zbu-
luan se ndikimet anormale
të ajrit nga Atlantiku i Veriut
ndikuan në klimën në Europë
nga 1914 deri në 1919

Rreth 100 vjet para Covid, ta bërë atë kaq vdekjeprurës. Nga in- 1918, në vend që të migronin në Rusi,
një tjetër pandemi tronditi formacioni i klimës i ruajtur në akull siç konfirmohet nga studimet e fundit
planetin: gripi spanjoll, i kombinuar me të dhëna të tjera për mbi ndikimin e këtyre anomalive në
i cili midis 1918 dhe 1920 vrau mil- klimën, temperaturën dhe vdeksh- lëvizjen e këtyre specieve. Kjo do të
iona njerëz, në një botë tashmë të pr- mërinë nga periudha nën shqyrtim thotë, ata mbetën afër popullatës civile
ovuar nga Lufta e Parë Botërore. Tani - shkencëtarët zbuluan se ndikimet dhe ushtrisë, dhe kjo mund të kishte
akulli i Alpeve na tregon se një faktor anormale të ajrit nga Atlantiku i Veriut favorizuar kalimin e virusit H1N1
më shumë ndërhyri: një anomali kli- ndikuan në klimën në Europë nga tek njerëzit, përmes ujit të ndotur nga
matike, e cila filloi në 1914, që mund 1914 deri në 1919. Ajri nga oqeani plehu. “Ne nuk mund të jemi të sigurt
të kishte rritur vdekshmërinë gjatë solli të ftohtin dhe shiun. se në cilën mënyrë u mor gripi (nuk e
luftës dhe më pas në pandemi. Për dimë se nga filloi, etj.), Por ne e dimë
ta rindërtuar ishte ekipi i udhëhequr “Shirat e rrëmbyeshëm, të përsh- se kishte një bollëk shiu, me liqene
nga Alexander More, nga Universiteti kruara nga kronikat e Luftës së Parë dhe lumenj të tejmbushur dhe ushtarë
i Harvardit, Instituti i Ndryshimeve Botërore, ndoshta u shkaktuan nga duke hyrë në llogore të mbushura me
Klimatike dhe Universiteti Long Is- vetë konflikti: bombardimet ngritën ujë, me shumë probabilitet të ndotura
land. «Ne analizuam një bërthamë pluhur në atmosferë duke siguruar ». Epidemia, e cila u shfaq në Mars
akulli të nxjerrë në 4,450 m nga Colle kështu bërthamat e kondensimit rreth 1918, u përhap, por vala më shkatër-
Gnifetti, në Monte Rosa, në këmbët e të cilave molekulat e ujit bashkohen ruese filloi në vjeshtë, kur edhe speci-
Capanna Margherita, streha kushtuar për të shkaktuar shi”, vazhdon More. et e zogjve arrijnë nivele më të larta
mbretëreshës e sjellë atje për ta inau- “Nga njëra anë, anomalia rriti viktimat të infeksionit. “Në studim, kemi vëre-
guruar atë. More tregon se “Akulli zbu- e konfliktit: përkeqësoi kushtet shën- jtur një rritje të dyfishtë si në vdeksh-
loi se një anomali klimatike 6-vjeçare i detësore të ushtarëve, me hipotermi mëri ashtu edhe në shi në vjeshtën e
parapriu Spanjollit dhe vazhdoi për dhe dobësim të sistemit imunitar.” vitit 1918, pas ajrit të ftohtë nga Veri-
gjithë kohëzgjatjen e pandemisë.” Pan- Nga ana tjetër, studimi spekulon se ai Perëndimi”, përfundon More. Klima,
demia u shkaktua nga një tendosje e gjithashtu preku dhe kafshët vektor të pra, do të kishte qenë një faktor shtesë
virusit të gripit A/H1N1 dhe vlerëso- virusit, të tilla si zogjtë. “Ajo prishi mi- në një situatë - atë të fazës përfun-
het të ketë vrarë midis 20 dhe 100 grimet normale”, shpjegon More. Për dimtare të luftës - e cila ishte tashmë
milion njerëz. Sipas More, faktorët e shkak të motit të keq, shumë specie shpërthyese.
mjedisit mund të kenë kontribuar për ndoshta mbetën në Europën Perëndi-
more gjatë vjeshtave të vitit 1917 dhe FOCUS/përtheu Edel Strazimiri

44 SCAN MAGAZINE PRILL 2021



RAJONI

Banka Botërore: Në 2021 ekonomia e Kosovës me rritje

Pas një tkurrje të vlerësuar prej 6.9 për qind në vitin vogël se 7.2 për qind, ku aktualisht e kemi pozicionin që
2020, ekonomia e Kosovës tani pritet të rritet 4 për rënia ekonomike mund të jetë 5.2 për qind për vitin 2020.
qind për vitin aktual. Kështu ka deklaruar Banka Botërore Për të dhënë parashikimet për vitin 2021, pritjet e Bankë
në raportin e fundit mbi gjendjen ekonomike në Europë Qendrore në krahasim me vitin e kaluar janë se, aktiviteti
dhe Azinë Qendrore. “Pas një tkurrje të vlerësuar prej 6.9% ekonomik do të duhej të jetë më pozitiv, sepse nuk kemi
në vitin 2020, ekonomia e Kosovës tani pritet të rritet 4% arsye të mendojmë se do të vazhdoj recesioni edhe për këtë
këtë vit, pasi COVID-19 vendoset nën kontroll dhe be- vit”, deklaroi në lidhje me raportin zëvendësguvernatori i
simi i konsumatorit dhe biznesit rikthehet”, njofton Banka BQK-së, Sokol Havolli.
Botërore. Ndërsa sipas Bankës Qendrore të Kosovës, rënia
ekonomike për vitin 2020 pritet të jetë 5.2%, kurse aktiv-
iteti ekonomik për vitin aktual do të jetë më pozitiv. “Në
vlerësimit të trajektores të ekonomisë gjatë fazave të her-
shme, Banka Qendrore ka dal me vlerësimin se do të ketë
rënie rreth 3 për qind. Pastaj, në muajin shtator të 2020-së
e kemi bërë një rivlerësim dhe është vërejtur se për shkak
të ndikimit të pandemisë në ekonomi, rënia mund të jetë
edhe më e thellë dhe kemi dal me një rivlerësim se rënia do
të jetë 7.2 për qind. Tani, të dhënat të Agjencisë së Statisti-
kave të Kosovës sugjerojnë se rënia mund të jetë pak më e

Shkupi do të investojë 750 mln euro në terminalin grek të gazit

Kompanitë shtetërore të Maqedonisë së Veriut, ganeve të tyre përkatëse të qeverisjes për miratim. Aksion-
Burimet Kombëtare të Energjisë (NER) dhe ESM arët ekzistues të Gastrade janë Copelouzou me 40%, Gaslog
nënshkruan Memorandumin e Bashkëpunimit (MoC) për Cyprus Investments Ltd, DEPA Commercial SA dhe
të investuar në një projekt për ndërtimin e një terminali lun- Bulgartransgaz EAD secili me 20%, tha kompania greke.
drues të gazit të lëngshëm natyror (LNG) dhe një termo- Duhet të theksohet se Copelouzou ka nënshkruar një mar-
centrali të gazit pranë qytetit bregdetar të Alexandroupolis rëveshje për shitjen e 20% të aksioneve të saj tek DESFA S.A
në Greqi, deklaroi Shkupi zyrtar. Maqedonia e Veriut ka në e cila i nënshtrohet miratimit të autoriteteve kompetente
plan të investojë mbi 380 milionë euro (446.7 milion dol- greke dhe / ose europiane, shtoi Gastrade. “Prania e NER
larë) në 25% të aksioneve në termocentralin 800 MË dhe AD dhe AD ESM në projekt do të forcojë më tej rëndësinë
370 milion euro në 10% të aksioneve në terminalin LNG, strategjike dhe të marketingut të Projektit, do t’i sigurojë
tha kryeministri Zoran Zaev në një konferencë për shtyp. Gastrade opsione shtesë dhe qëndrueshmëri tregtare dhe
NER nënshkroi një Memorandum me Eleni Asmina Co- do të ketë një rol kryesor në rritjen e likuiditetit të energjisë.
pelouzos për të blerë një pjesë në terminalin LNG, tha zëd-
hënësi i qeverisë së Maqedonisë Veriore Muamet Hoxha në
konferencën për shtyp. Copelouzos është aksioner i kompa-
nisë greke Gastrade, e cila po zhvillon terminalin LNG. Për
më tepër, ESM nënshkroi një Memorandum me Gastrade
për të rezervuar kapacitetin në terminal për një periudhë
15 vjeçare. ESM gjithashtu nënshkroi një MoC me Damco
Energy për të blerë një 25% të aksioneve në termocentralin
me gaz natyror, shtoi ai. Në një njoftim të veçantë për shtyp,
Gastrade tha se palët do të punojnë së bashku në formuli-
min e detajeve të të dy marrëveshjeve që do t’u paraqiten or-

46 SCAN MAGAZINE PRILL 2021

Serbia marrëveshjen me Rusinë për të prodhuar Sputnik V

Fondi Rus i Investimeve Direkte (RDIF) dekla- mbrojtur popullatën kundër koronavirusit. Prodhimi i
roi se ka nënshkruar një marrëveshje me insti- vaksinës ruse nga Instituti Torlak siguron një logjistikë
tutin serb të vaksinave Torlak për të prodhuar vaksinën më të lehtë dhe gjithashtu do të ndihmojë në përshpe-
e koronavirusit Sputnik V në Serbi. Prodhimi i Sputnik jtimin e programit të vaksinimit në vend, “ tha Kirill
V do të fillojë deri në maj 2021 në mjediset e Institutit Dmitriev, drejtuesi ekzekutiv i fondit rus të investimeve.
Torlak dhe vaksina mund të eksportohet në vendet e Grupi i parë i Sputnik V u dërgua në Serbi në 30 Dhjetor
tjera në Europën Jugore në një fazë të mëvonshme, tha dhe vaksinimi kundër koronavirusit me vaksinën Ruse
RDIF në një deklaratë. “Serbia ishte ndër vendet e para filloi në vend më 6 Janar. “Prodhimi i vaksinës Sputnik
në botë që miratoi Sputnik V dhe e përdori atë për të V në Institutin Torlak do të forcojë kapacitetet e vendit
tonë për të luftuar kundër pandemisë së koronavirusit
dhe për të hapur perspektiva të reja për shpërndarjen
e kësaj vaksine në rajonin e Evropës Jugore,” deklaroi
Nenad Popovic, Ministri pa portofol i Serbisë për ino-
vacionin. Instituti Torlak është prodhuesi kombëtar i
vaksinave i Serbisë, që furnizon institucionet e kujdesit
shëndetësor në vend me vaksina për programin e imu-
nizimit të detyrueshëm. RDIF, fondi i pasurisë sovrane
të Rusisë, u krijua në 2011 për të bërë bashkë-investime
të kapitalit, kryesisht në Rusi, së bashku me investitorët
ndërkombëtarë financiarë dhe strategjikë.

CEZ shet asetet në Rumani Energie Oltenia, Ovidiu Development, Tomis Team, MË
Team Invest, CEZ Vanzare, TMK Hydroenergy Poëer dhe
Grupi energjetik çek, CEZ tha se ka përfunduar CEZ Rumani. MIRA njoftoi në tetor se një konsorcium i
shitjen e aseteve të saj në Rumani për fonde të udhëhequr nga Macquarie European Fund Infrastruktura
administruara nga Macquarie Infrastruktura dhe Pasuritë Fondi 6 (MEIF6) ka arritur një marrëveshje për të blerë
Real (MIRA), pjesë e organizatës globale të shërbimeve asetet e energjisë CEZ në Rumani. Vlera e marrëveshjes nuk
financiare Macquarie Group. “Përmes shitjes së ndërmar- u bë e ditur. Komisioni Europian miratoi blerjen në janar.
rjeve rumune, CEZ do të rrisë kapacitetin e saj të borxhit, Në Rumani, CEZ Group mbetet aktiv në fushën e tregtimit
do të jetë në gjendje të ridrejtojë fondet drejt investimeve përmes CEZ Trade Rumanisë dhe ofrimit të shërbimeve
të zhvillimit në lidhje me strategjinë aktuale të grupit dhe të energjisë përmes High-Tech Clima. CEZ hyri në tregun
do të jetë në gjendje të paguajë divident më të lartë ndaj rumun të energjisë në 2005 me blerjen e ndërmarrjes së
aksionerëve të saj,” tha grupi në një njoftim për shtyp. shpërndarjes së energjisë Electrica Oltenia, e cila operon në
Shtatë kompanitë pjesë e transaksionit janë: Distributie pjesën jugperëndimore të vendit, operon 86,665 km rrjete
elektrike dhe shërben afërsisht 1,4 milion konsumatorë. Në
Rumani, CEZ operoi gjithashtu burime prodhimi me një
kapacitet total të instaluar prej 622 MË. Macquarie është një
grup shërbimesh financiare globale me seli në Australi që
operon në 31 tregje në menaxhimin e aseteve, bankën me
pakicë dhe biznesin, menaxhimin e pasurisë, qiranë dhe
financimin e aseteve, hyrjen në treg, tregtimin e mallrave,
zhvillimin e burimeve të ripërtëritshme, investimet bankare
dhe investimet kryesore.

SCAN MAGAZINE PRILL 2021 47

KRIPTOMONEDHAT

Shtëpia dixhitale “Mars
House”, shtëpia e parë
dixhitale në botë NFT
(non-fungible token),
është shitur kohët e fundit
për më shumë se 500,000
dollarë. NFT-të kanë bërë
tituj kohët e fundit, duke
lejuar që arti dixhital dhe
shfaqje të tjera të tilla si
vizatime ose muzikë të
shiten në internet

Pasi kanë kaluar kaq Pasuritë digjitale janë kudo
shumë kohë në shtëpi
gjatë vitit të fundit, EDEL STRAZIMIRI
shumë njerëz dëshirojnë një ndry-
shim në mjedisin e tyre. Por nëse Si funksionon tregu i aseteve ‘të paprekshme’?!
një shtresë bojë ose disa rinovime
krijuese nuk arrijnë të bëjnë hilen, dixhital Krista Kim me 288 Ether zuar nga të qenit i mbyllur gjatë
tani ekziston një alternativë më - një kriptomonedhë që është pandemisë”. Përkufizimi i një ak-
ekstreme: Shtëpia dixhitale. Mars ekuivalente me 514,557.79 dollarë tivi dixhital është “çdo gjë që ekzis-
House, shtëpia e parë dixhitale në - për pronën virtuale. Në këmbim, ton në të dhënat binare e cila është
botë NFT (non-fungible token), blerësi do të marrë skedarë 3D për autonome, e identifikueshme në
është shitur kohët e fundit për më t’i ngarkuar në “Metaverse” të tij mënyrë unike dhe që ka një vlerë
shumë se 500,000 dollarë. NFT-të ose të saj. Metaverse është një zgja- ose aftësi për t’u përdorur”. Kur
kanë bërë tituj kohët e fundit, duke tim virtual i botës sonë, ku parcelat termi filloi tw pwrdorej në mes të
lejuar që arti dixhital dhe shfaqje të e tokës virtuale blihen dhe tregto- viteve 90, pasuritë dixhitale ishin
tjera të tilla si vizatime ose muzikë hen, dhe ndërtohen shtëpi dixhi- artikuj të tillë si video, imazhe,
të shiten në internet. Një NFT tale dhe biznese. Ekziston një treg audio dhe dokumentacion. Që
është një token dixhitale unike e për asete dixhitale të tilla si moda atëherë, përparimet teknologjike i
cila në mënyrë efektive verifikon dhe aksesorët dhe përdoruesit kanë dhënë termit jetë të re.
vërtetësinë dhe pronësinë. Është e mund të jetojnë dhe bashkëvepro- Teknologjia Blockchain
koduar me nënshkrimin e artistit jnë në një Metaverse përmes ava-
në blockchain, një libër dixhital që tarit të tyre dixhital. Kim thotë se Teknologjia Blockchain nuk e
përdoret në kriptovaluta siç është koncepti pas shtëpisë ishte “frymë- ndryshoi kuptimin e aseteve dixhi-
bitcoin. Pronari i ri pagoi artistin

48 SCAN MAGAZINE PRILL 2021

Teknologjia Blockchain nuk e ndryshoi kuptimin e
aseteve dixhitale, por bëri që termi të mbulonte një
gamë më të gjerë të artikujve. E rëndësishmja, shumë
pasuri dixhitale kanë potencialin për të tronditur
industri të tëra dhe madje edhe tregun global duke
ecur përpara

tale, por bëri që termi të mbulonte herë të parë në histori, të provojnë Bitcoin, kodi që ndryshoi botën
një gamë më të gjerë të artikujve. pa mëdyshje aspekte të caktuara përgjithmonë
E rëndësishmja, shumë pasuri dix- të një aktivi dixhital. Ju mund të
hitale kanë potencialin për të tron- provoni sende të tilla si pronësia, Bitcoin përfaqësoi ndrysh-
ditur industri të tëra dhe madje vërtetësia, historia e transaksione- imin më të madh në kuptimin e
edhe tregun global duke ecur për- ve dhe vendndodhja pa nevojën e termit aset dixhital deri më tani. Ky
para. Sot, shpikje të tilla si krip- përfshirjes së palëve të treta. Si e kodim ishte hera e parë që dikush u
tovalutat janë pjesë e revolucionit tillë, kjo teknologji solli epokën e përpoq të ndërthurë kriptografinë
të aseteve dixhitale. Për të kuptuar shkëmbimit dypalësh. Aftësia për dhe teknologjinë e bllockchain për
pse pasuritë dixhitale evoluan kaq të fshirë ndërmjetësin vjen nga të krijuar një pasuri dixhitale me
shumë, duhet së pari të studioni programueshmëria e blockchain. sukses. Në thelb, letra e bardhë Bit-
pse teknologjia blockchain kri- Pasuritë dixhitale të Blockchain coin ishte fillimi i dixhitalizimit të
jon efikasitet të ri në treg, madje shfrytëzojnë rregulla që janë të in- ekonomisë. Duke diskutuar ndiki-
edhe tregje të reja. Nw terma tw tegruara në kodin e rrjetit dhe, ose, min e Bitcoin në nivel global, Marc
thjeshtwzuar, një blockchain nuk vetë shenjën ose token. E rëndë- Lowell Andreessen, babai i shfle-
është asgjë më shumë sesa një rrjet sishme është që këto standarde tuesit të internetit tha: «Ne të gjithë
gjigant kompjuterash që verifikon marrin auditim të vazhdueshëm do të shohim mbrapa pas 20 vitesh
njëkohësisht të dhënat në një libër përmes rrjetit. Ky kodim ka për- dhe do të konkludojmë se bitcoin
dixhital. Ky rrjet mundëson që të paruar dukshëm që nga shfaqja e ishte si një platformë me ndikim
dhënat të ruhen, të pandryshuara teknologjisë blockchain. Sot, pro- për inovacionin si vetë interneti.”
dhe të verifikohen përmes kodit. tokollet e përparuara të integruara Për të kuptuar motivimin prapa
Teknologjia blockchain e transpar- të njohura si kontrata inteligjente konceptit Bitcoin, duhet të hidhni
encës në botë është e pashembullt. janë në thelbin e revolucionit të një vështrim në gjendjen eko-
Kjo teknologji i lejon njerëzit, për aseteve dixhitale. nomike të botës në 2008. Sistemi
bankar ndërkombëtar ishte në mes

SCAN MAGAZINE PRILL 2021 49

Bitcoin përfaqësoi ndryshimin më të madh në dixhital që përqendrohej kryesisht
kuptimin e termit aset dixhital deri më tani. Ky kodim në privatësinë.
ishte hera e parë që dikush u përpoq të ndërthurë Pasuritë digjitale si klasë e aseteve
kriptografinë dhe teknologjinë e bllockchain për të
krijuar një pasuri dixhitale me sukses. Sot, teknologjia e blockchain
na lejon të shënojmë (tokenize)
të një krize. Në shumë raste, qe- e tjerë filluan të krijojnë moned- gati gjithçka që kemi. Si pasojë,
veritë dhe bankat qendrore ndry- hat e tyre. Këto monedha të tilla artikujt që dikur ishin jo likuidë
shuan rregulloret për të avancuar si Litecoin, Ethereum dhe Monero si borxhi tani mund të tregtohen
aftësitë e tyre për mbajtjen e borx- të gjitha përdorën teknologjinë e midis çdokujt, kudo, personalisht,
heve. Ishte kjo paqëndrueshmëri e blockchain për të siguruar vlerën ose përmes internetit. Kjo aftësi
perceptuar e bankave me rezervë të e tyre. Megjithëse këto monedha për të ‘tokenizuar’ çdo send krijon
pjesshme që çoi themeluesin anon- përdorën teknologji të ngjashme, klasa krejtësisht të reja të aseteve
im të Bitcoin, Satoshi Nakamoto të çdo aktiv dixhital kishte një qasje dixhitale në treg. Këto klasa të reja
kërkonte të krijonte një ekonomi të ndryshme ndaj tregut. Për sh- të aseteve vazhdojnë të zhvillohen.
ndërkombëtare të decentralizuar. embull, Litecoin u përpoq të ishte Si të tillë, ligjvënësit vazhdojnë
Ky treg i ri i hapur do të ishte i lirë argjendi i arit të Bitcoin, ndërsa të rregullojnë rregulloret për të
nga pengesa e qeverisë dhe kufijve. Ethereum donte t’u siguronte zh- llogaritur efikasitetin e ri që sjell-
Ndërsa koncepti Bitcoin filloi të villuesve një alternativë ndaj ku- in këto shërbime. Ndërsa bota e
fitonte vëmendjen ndërkombëtare, fizimeve të skriptit të Bitcoin. aseteve dixhitale vazhdon të rritet,
kështu bëri edhe vlera e monedhës. Monero mori një qasje krejtësisht gjithashtu ka dëshirën për rregulla-
Në më pak se pesë vjet, zhvilluesit të ndryshme, duke krijuar një aset torët dhe investitorët të kategorizo-
jnë lloje të ndryshme të shenjave
(token) ekzistuese. Taksonomia e
shenjës është klasifikimi i aseteve
dixhitale në blockchain. E rëndë-

50 SCAN MAGAZINE PRILL 2021


Click to View FlipBook Version