E-book Napong Local Herbs

NAPONG

LOCAL HERBS

สมุนไพรท้องถิ่นตำบลนาโป่ง

U2T ตำบลนาโป่ง
มหาวิทยาลัยราชภัฏลำปาง
องค์การบริหารส่วนตำบลนาโป่ง
กระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์
วิจัยและนวัตกรรม (อว.)

PREFACE

หนังสือเรื่องสมุนไพรท้องถิ่นตำบลนาโป่ง (Napong Local
Herbs) เล่มนี้เป็นส่วนหนึ่งของงานพัฒนาอาชีพใหม่จากความหลาก
หลายทางชีวภาพ โครงการยกระดับเศรษฐกิจและสังคมรายตำบล
แบบบูรณาการ มหาวิทยาลัยสู่ตำบล (U2T) มหาวิทยาลัยราชภัฏ
ลำปาง โดยมีจุดประสงค์เพื่อนำข้อมูลจากการลงพื้นที่สำรวจพันธุ์พืช
สมุนไพรในป่าชุมชนตำบลนาโป่ง จำนวน 12 หมู่บ้าน ซึ่งมีเนื้อหา
ประกอบด้วย ชื่อสมุนไพร สรรพคุณ ถิ่นที่พบ จำนวนที่พบ ณ จุด
สำรวจ ตลอดจนข้อมูลด้านภูมิปัญญาสมุนไพรที่ได้จากการสำรวจ
พั นธุ์พื ชสมุนไพรพื้ นบ้านจากปราชญ์สมุนไพรอีกด้วย

ผู้จัดทำได้เลือกหัวข้อนี้ เนื่องจากเป็นเรื่องที่น่าสนใจ พันธุ์พืช
สมุนไพรบางชนิดได้ถูกนำมาใช้ นำมาปรุงยา และไม่ได้รับการอนุรักษ์
ไว้ จึงใกล้สูญพันธุ์ และบางชนิดยังไม่เป็นที่รู้จัก ผู้จัดทำต้องขอ
ขอบคุณหมอยาพื้นเมือง ผู้ให้ความรู้และแนวทางการศึกษา หวังว่า
รายงานฉบับนี้จะให้ความรู้และเป็นประโยชน์แก่ผู้อ่าน

ทีมงาน U2T นาโป่ง
ผู้จัดทำ

CON PAGE 1
TENTS
ป ร า ช ญ์ ด้ า น ส มุ น ไ พ ร

PAGE 5

ก ร ะ ทื อ ป่ า

PAGE 8

ก ล้ ว ย ตั บ เ ต่ า

PAGE 11

กำ แ พ ง เ จ็ ด ชั้ น

PAGE 14

ครามใหญ่

PAGE 17

ด อ ก ก้ า น

PAGE 20

โ ด่ ไ ม่ รู้ ล้ ม

PAGE 23

นมแมวป่า

PAGE 26

ป ล า ไ ห ล เ ผื อ ก

PAGE 29

ป อ ห มั น

PAGE 32 CON
TENTS
ผั ก ก า ด น้ำ

PAGE 35

ไพล

PAGE 38

ม ะ เ ก ลื อ

PAGE 41

ม ะ ข า ม เ ค รื อ

PAGE 44

ม ะ พ ร้ า ว เ ต่ า

PAGE 47

ม ะ เ ม่ า

PAGE 50

ร า ก ส า ม สิ บ

PAGE 53

รางแดง

PAGE 56

ส้ ม ป่ อ ย

PAGE 59

ส้ ม เ สี้ ย น

CON PAGE 62
TENTS
ส ะ ค้ า น

PAGE 65

ส า บ เ สื อ

PAGE 68

เสลดพั งพอน

PAGE 71

หนอนตายหยาก

PAGE 74

อั ง ก า บ ห นู

PAGE 77

เ อื้ อ ง ห ม า ย น า

PAGE 80

ฮ่ อ ส ะ พ า ย ค ว า ย

PAGE 83

ประมวลภาพการลงพื้ นที่

ปราชญ์ด้าน
สมุนไพร

กำแพงเจ็ดชั้น

เปลสือมกุนต้นไพเรียรบท้มอีสงีเทถิา่นนวตลำดบ้าลนนในาเนโื้อป่ไงม้มีวงปี

เป็นสีน้ำตาลแดงเข้มจำนวนหลายชั้นเห็นได้ชัด

U2T มร.ลป. ตำบลนาโป่ง สำรวจแหล่งสมุนไพรในชุมชน เพื่อนำมาเป็นฐานในการ
ขึ้นตำหรับยาสมุนไพรใช้ภายนอก และพัฒนาส่งเสริมการสร้างอาชีพแก่ชุมชน

ปราชญ์ด้านสมุนไพร

นางมาลา ยะฟู นายทองคำ ปัญญาเครือ

นายสันติ นันทะวงศ์ นางหลง สืบปาละ

นายเมือง สานปิง นางสุพรรณ แก้วติ๊บ
PAGE 2

ปราชญ์ด้านสมุนไพร

นางขันแก้ว เขียวเครือ นายติ๊บ สืบปาละ

นายจันติ๊บ สุริกัน นายสน มหายศ

นางสมพร ศิริมูลเครือ นายอนุชิต คำแก้ว
PAGE 3

ปราชญ์ด้านสมุนไพร

พระอธิการ คำจันทร์ ขันติโก
นางอู๊ด สมหารวงศ์

นายสุทิวัส กันทะวงศ์ นายจรัญ อินถาวงศ์

นายเสาร์ ขัดไมล์

PAGE 4

กระทือป่า

กำแพงเจ็ดชั้น

เเปป็ลนือสกีนต้้ำนตสเารมลีุยแนบดไงพมีเสขรี้เมทท้จาอำนนงววลถิน่นดห้ตลานาำยใบนชัเ้ลนนื้เนอห็ไานม้โไมปดี่้วชงงัดปี

U2T มร.ลป. ตำบลนาโป่ง สำรวจแหล่งสมุนไพรในชุมชน เพื่อนำมาเป็นฐานในการ
ขึ้นตำหรับยาสมุนไพรใช้ภายนอก และพัฒนาส่งเสริมการสร้างอาชีพแก่ชุมชน

กระทือป่า ภาษาถิ่นภาคเหนือเรียก กะทือ

ชื่อทางวิทยาศาสตร์
Zingiber zerumbet
(L.) Smith

ลักษณะ ถิ่นที่พบ
จัดเป็นไม้ประดับที่นิยม มักพบแพร่กระจายทั่วไปในป่าเบญจพรรณ
ปลูกประดับต้นและ ป่าดิบแล้ง และชอบขึ้นบริเวณดินร่วน โดย
ดอก เนื่องจากดอกมี เฉพาะบริเวณที่ชื้นข้างลำน้ำ
ลักษณะแปลกตา และมี
สีสันสวยงาม นอกจาก สรรพคุณ
นั้น ยังนิยมนำแก่น ช่วยแก้อาการเบื่ออาหาร บำรุงธาตุ บำรุง
ลำต้นหรือยอดอ่อน ร่างกาย แก้ร้อนใน บำรุงน้ำนม แก้โรคบิด
รวมถึงหัวอ่อนมารับ กระตุ้นการผายลม แก้ท้องอืดท้องเฟ้อ และ
ประทาน ช่วยขับปัสสาวะ
ลำต้นเหนือดิน จัดเป็น
ไม้เนื้ออ่อน ใบเลี้ยง PAGE 6
เดี่ยว ดอกสีแดงและ
เมล็ดสีดำ

กระทือป่า

ภูมิปัญญาท้องถิ่นตำบลนาโป่ง
ชาวบ้านในตำบลนาโป่งนิยมนำ
หน่ออ่อนมารับประทานสดหรือ
ลวกจิ้มน้ำพริก รวมถึงใช้หน่อ
อ่อนหรือหน่อแก่ใส่ในต้ม แกง
ต่างๆ ช่วยในการดับกลิ่น

จุดที่พบในตำบลนาโป่ง
ป่าชุมชนบ้านนาโป่ง หมู่ 6

จุดที่พบจะอยู่ในป่าค่อนข้างลึก เป็น
พื้ นที่ชื้นและอยู่ใกล้กับแหล่งน้ำ
จำนวนที่พบ ณ จุดสำรวจ

10 ต้น

PAGE 7

NAPONG LOCAL HERBS

กล้วย
ตับเต่า

กำแพงเจ็ดชั้น

เปลือกต้นสเมรีุยนบไพมีสรีเทท้าอนงวถลิ่นด้ตานำใบนเลนื้นอไามโ้มปี่วงงปี

เป็นสีน้ำตาลแดงเข้มจำนวนหลายชั้นเห็นได้ชัด

U2T มร.ลป. ตำบลนาโป่ง สำรวจแหล่งสมุนไพรในชุมชน เพื่อนำมาเป็นฐานในการ
ขึ้นตำหรับยาสมุนไพรใช้ภายนอก และพัฒนาส่งเสริมการสร้างอาชีพแก่ชุมชน

กล้วยตับเต่า ภาษาถิ่นภาคเหนือเรียก
บะตับเต่า

ชื่อทางวิทยาศาสตร์
Polyalthia debilis
Finet & Gagnep

ลักษณะ ถิ่นที่พบ
เป็นพรรณไม้พุ่ มขนาด พื ชท้องถิ่นในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
เล็ก มีความสูงได้ พบกระทั่วไปในป่าเต็งรัง และป่าเบญจพรรณ
ประมาณ 1 เมตร ตาม ทั้งในประเทศพม่า ไทย ลาว จีนตอนใต้
กิ่งอ่อนมีขนอ่อนขึ้น
ปกคลุมอย่างหนาแน่น สรรพคุณ
ส่วนกิ่งแก่จะเรียบเป็น ช่วยแก้อาการเบื่ออาหาร บำรุงธาตุ บำรุง
สีน้ำตาล ใบเป็นใบ ร่างกาย แก้ร้อนใน บำรุงน้ำนม แก้โรคบิด
เดี่ยว กระตุ้นการผายลม แก้ท้องอืดท้องเฟ้อ และ
ออกผลเป็นกลุ่มสีเขียว ช่วยขับปัสสาวะ
ตอนสุกจะเป็นสีเหลือง
รสชาติหวาน สามารถ PAGE 9
นำมารับประทานได้

กล้วยตับเต่า

ภูมิปัญญาท้องถิ่นตำบลนาโป่ง
เป็นผลไม้ป่าที่ชาวบ้านใน
ตำบลนาโป่งนำผลสุกมารับ
ประทาน เนื่องจากผลตอน
สุกจะมีรสชาติหวานหอม

จุดที่พบในตำบลนาโป่ง
ขึ้นอย่างหนาแน่นทำให้
สามารถพบได้ทั่วไปในป่า
ชุมชนตำบลนาโป่ง

จำนวนที่พบ ณ จุดสำรวจ
มากกว่า 10 ต้น

PAGE 10

NAPONG LOCAL HERBS

กำแพง
เจ็ดชั้น

กำแพงเจ็ดชั้น

เปลือกต้นสเรมีุยนบไพมีสรีเทท้าอนงวถลิ่นด้ตานำใบนเลนื้นอไาม้โมปี่วงงปี

เป็นสีน้ำตาลแดงเข้มจำนวนหลายชั้นเห็นได้ชัด

U2T มร.ลป. ตำบลนาโป่ง สำรวจแหล่งสมุนไพรในชุมชน เพื่อนำมาเป็นฐานในการ
ขึ้นตำหรับยาสมุนไพรใช้ภายนอก และพัฒนาส่งเสริมการสร้างอาชีพแก่ชุมชน

กำแพงเจ็ดชั้น ภาษาถิ่นภาคเหนือเรียก
ก๋ำแปงเจ็ดจั๊น

ชื่อทางวิทยาศาสตร์
Salacia chinensis L.

ลักษณะ
จุดเด่นคือเปลือกต้น
เรียบ สีเทานวล ด้านใน
เนื้อไม้มีวงปีเป็นสี
น้ำตาลแดงเข้มจำนวน
หลายชั้นเห็นได้ชัด

ถิ่นที่พบ สรรพคุณ
พบได้มากในป่า แก้ปวดเมื่อยบำรุงโลหิต ฟอกโลหิต แก้โลหิต
เบญจพรรณในทวีป เป็นพิษทำให้ร้อน ชาวบ้านตำบลนาโป่งนิยม
เอเชีย โดยเฉพาะไทย นำมาต้มเป็นยาบำรุงกำลัง แก้ปวดเมื่อย
เวียดนาม และลาว

PAGE 12

กำแพงเจ็ดชั้น

ภูมิปัญญาท้องถิ่นตำบลนาโป่ง
ชาวบ้านในตำบลนาโป่งนิยมนำ
ต้นมาต้มกับสมุนไพรชนิดอื่นๆ
ใช้ดื่มเพื่ อบำรุงกำลังและแก้
ปวดเมื่อย และยังใช้ต้นในการ
ดองเหล้าอีกด้วย

จุดที่พบในตำบลนาโป่ง
ป่าชุมชนบ้านสันหลวง หมู่ 1
ป่าชุมชนบ้านปากกอง หมู่ 3
ป่าชุมชนบ้านนาโป่ง หมู่ 6
ป่าชุมชนบ้านสันป่าจี้ หมู่ 8

จำนวนที่พบ ณ จุดสำรวจ
1 ต้น

PAGE 13

NAPONG LOCAL HERBS

ครามใหญ่

กำแพงเจ็ดชั้น

เเปป็ลนือสกีนต้้ำนตสเารมลีุยแนบดไงพมีเสขรี้เมทท้จาอำนนงววถลิน่นดห้ตลานำายใบนชัเ้ลนนื้นเอห็ไานม้โไมปดี่้วงชงัดปี

U2T มร.ลป. ตำบลนาโป่ง สำรวจแหล่งสมุนไพรในชุมชน เพื่อนำมาเป็นฐานในการ
ขึ้นตำหรับยาสมุนไพรใช้ภายนอก และพัฒนาส่งเสริมการสร้างอาชีพแก่ชุมชน

ครามใหญ่ ภาษาถิ่นภาคเหนือเรียก
ครามหลวง

ชื่อทางวิทยาศาสตร์
Indigofera
suffruticosa Mill.

ลักษณะ ถิ่นที่พบ
ไม้พุ่มขนาดเล็ก มีอายุ มีถิ่นกำเนิดอยู่ทางภาคเหนือของไทย พบขึ้น
หลายปี ลำต้นเป็นสี ทั่วไปในพื้นที่โล่ง บนพื้นที่ดินร่วนปนเหนียว
น้ำตาลอมม่วง มีขนสี
ขาวขึ้นปกคลุมบางๆ สรรพคุณ
ใบประกอบแบบขนนก เป็นยาดับพิษ แก้ไข้หวัดตัวร้อน เป็นยาแก้
ปลายคี่ ใบออกเรียง โลหิต ใช้เป็นแหล่งอาหารสัตว์ตามธรรมชาติ
ตรงข้ามกัน สำหรับสัตว์แทะเล็ม และใบครามให้สีน้ำเงิน
ออกดอกเป็นช่อแบบ สามารถเอามาย้อมผ้าได้
ช่อกระจะ ออกที่ตาข้าง
จำนวนมาก PAGE 15

ครามใหญ่

ภูมิปัญญาท้องถิ่นตำบลนาโป่ง จุดที่พบในตำบลนาโป่ง
ชาวบ้านในตำบลนาโป่งสมัย ป่าชุมชนบ้านปากกอง หมู่ 3
ก่อนมีภูมิปัญญาการย้อมผ้า ป่าชุมชนบ้านสันป่าหนาด หมู่ 5
ด้วยคราม โดยนำต้นคราม ป่าชุมชนบ้านนาโป่ง หมู่ 6
แก่มาหมักแช่ในน้ำปูนขาวทิ้ง ป่าชุมชนบ้านสันป่าจี้ หมู่ 8
ไว้ประมาณ 3 วัน จะเห็น ป่าชุมชนบ้านห้วยเกี๋ยง หมู่ 9
ครามตกนอนอยู่ก้นภาชนะที่ ป่าชุมชนบ้านปากกอง หมู่ 12
ใส่ไว้ สามารถนำมากรองแล้ว
ทำให้แห้ง เพื่อใช้ในการย้อม จำนวนที่พบ ณ จุดสำรวจ
ผ้าให้เป็นสีน้ำเงิน โดยสีที่ได้ ประมาณ 3-5 ต้น
จะไม่ตก ซึ่งสีที่ได้จะเป็นสี
กรมท่าหรือน้ำเงินแก่

PAGE 16

ดอกก้าน

กำแพงเจ็ดชั้น

เเปป็ลนือสกีนต้้ำนตสเามรลีุยนแบดไพงมีเสรขี้เมทท้จาอำนงนววถลิน่นดห้ตลานำายใบนชัเล้นนื้นเอห็ไานม้โไมปดี่้วงชงัดปี

U2T มร.ลป. ตำบลนาโป่ง สำรวจแหล่งสมุนไพรในชุมชน เพื่อนำมาเป็นฐานในการ
ขึ้นตำหรับยาสมุนไพรใช้ภายนอก และพัฒนาส่งเสริมการสร้างอาชีพแก่ชุมชน

ดอกก้าน ภาษาถิ่นภาคเหนือเรียก ดุกก้าน

ชื่อทางวิทยาศาสตร์
Amorphophallus
brevispathus
Gagnep.

ลักษณะ ถิ่นที่พบ
จัดเป็นไม้ล้มลุกข้ามปี ชอบขึ้นตามริมแม่น้ำ ในพื้นที่โล่ง ทุ่งหญ้า
มีเหง้าอยู่ใต้ดิน เจริญ พื้ นที่ที่มีความชื้นสม่ำเสมอและฝนตกชุก
เติบโตได้ในดินร่วนที่มี
ความอุดมสมบูรณ์สูง สรรพคุณ
ระบายน้ำดี หัวมีสรรพคุณช่วยลดระดับน้ำตาลใน
ใบเป็นใบเดี่ยว ก้านใบ เลือด ช่วยลดการดูดซึมของน้ำตาลจาก
ยาวมีลักษณะกลมและ ทางเดินอาหาร ช่วยลดระดับ
อวบน้ำ ไม่มีแกน คอเลสเตอรอล ลดน้ำหนัก และใช้เป็นยา
ก้านดอกยาวออกจาก กัดเสมหะ
เหง้า ดอกอยู่ตรง
ปลายก้าน PAGE 18

ดอกก้าน

ภูมิปัญญาท้องถิ่นตำบลนาโป่ง
ชาวบ้านในตำบลนาโป่งนำดอก
อ่อนนำมาลอกเปลือกลวกรับ
ประทานกับน้ำพริก หรือใช้ปรุง
อาหารประเภทนึ่งต่าง ๆ เช่น
แกงเห็ด แกงหน่อไม้ เป็นผักป่า
ท้องถิ่นที่ชาวบ้านมักจะเข้าป่าไป
เก็บมาจำหน่ายตามตลาดในช่วง
ฤดูฝน

จุดที่พบในตำบลนาโป่ง
ขึ้นอย่างหนาแน่นทำให้สามารถพบ
ได้ทั่วไปในป่าชุมชนตำบลนาโป่ง

จำนวนที่พบ ณ จุดสำรวจ
มากกว่า 5 ต้น

PAGE 19

NAPONG LOCAL HERBS

โด่ไม่รู้ล้ม

กำแพงเจ็ดชั้น

เเปป็ลนือสกีนต้้ำนตสเารมลีุยแนบดไงพมีเสขรี้เมทท้จาอำนนงววลถิน่นดห้ตลานาำยใบนชัเ้ลนนื้เนอห็ไานม้โไมปดี่้วชงงัดปี

U2T มร.ลป. ตำบลนาโป่ง สำรวจแหล่งสมุนไพรในชุมชน เพื่อนำมาเป็นฐานในการ
ขึ้นตำหรับยาสมุนไพรใช้ภายนอก และพัฒนาส่งเสริมการสร้างอาชีพแก่ชุมชน

โด่ไม่รู้ล้ม ภาษาถิ่นภาคเหนือเรียก จ๊างย่ำเป้อ

ชื่อทางวิทยาศาสตร์ ถิ่นที่พบ
Elephantopus พบได้ในประเทศเขตร้อนทั่วโลก พบได้ทั่วทุก
scaber Linn. ภาคของประเทศไทย และพบมากตามป่าที่มี
สภาพเป็นดินร่วนปนทราย
ลักษณะ
เป็นพืชล้มลุก ลำต้น สรรพคุณ
สั้น กลม ตามผิวลำต้น มีสรรพคุณในการบำรุงกำลัง แก้เลือด แก้
มีขนสีขาวตรงละเอียด ดีซ่าน แก้ท้องมาน แก้ขัดเบา และแก้นิ่ว
สาก ใบเป็นใบเดี่ยวอยู่ นอกจากนี้ยังขึ้นชื่อเรื่องการบำรุง
บริเวณเหนือเหง้า สมรรถภาพทางเพศทั้งในชายและหญิง
ลำต้นที่เมื่อถูกเหยียบ
ย่ำหรือถูกทับก็จะแบน PAGE 21
ราบลงไปกับพื้ นดิน
แต่เมื่อเวลาผ่านไป
เพียงชั่วครู่ ลำต้นก็จะ
กลับมาตั้งโด่เหมือน
เดิม จึงเป็นที่มาของ
ชื่อ โด่ไม่รู้ล้ม

โด่ไม่รู้ล้ม

ภูมิปัญญาท้องถิ่นตำบลนาโป่ง
ชาวบ้านในตำบลนาโป่งนิยมนำใบ
สดและแบบตากแห้งมาเป็นส่วน
ผสมในยาต้มบำรุงกำลัง แก้
อ่อนเพลีย

จุดที่พบในตำบลนาโป่ง
ขึ้นอย่างหนาแน่น ทำให้สามารถพบ
ได้ทั่วไปในป่าชุมชนตำบลนาโป่ง

จำนวนที่พบ ณ จุดสำรวจ
มากกว่า 10 ต้น

PAGE 22

NAPONG LOCAL HERBS

นมแมวป่า

กำแพงเจ็ดชั้น

เปลือกต้นสเมรีุยนบไพมีสรีเทท้อานงวถลิ่นด้ตานำใบนลเนื้นอไามโ้มปี่วงงปี

เป็นสีน้ำตาลแดงเข้มจำนวนหลายชั้นเห็นได้ชัด

U2T มร.ลป. ตำบลนาโป่ง สำรวจแหล่งสมุนไพรในชุมชน เพื่อนำมาเป็นฐานในการ
ขึ้นตำหรับยาสมุนไพรใช้ภายนอก และพัฒนาส่งเสริมการสร้างอาชีพแก่ชุมชน

นมแมวป่า ภาษาถิ่นภาคเหนือเรียก บะนมแมว

ชื่อทางวิทยาศาสตร์
Ellipeiopsis
cherrevensis
(Pierre ex Finet &
Gagnep.) R.E.Fr.

ลักษณะ ถิ่นที่พบ
จัดเป็นไม้เถาสูงไม่เกิน พบได้ในภูมิภาคอินโดจีน ส่วนในประเทศไทย
3 เมตร แตกกิ่งก้าน พบได้ทุกภาค ยกเว้นทางภาคใต้ โดยจะขึ้น
มากใกล้กับพื้ นดิน ตามป่าเบญจพรรณและป่าเต็งรัง
เปลือกลำต้นเรียบเป็น
สีน้ำตาลเข้ม ลำต้นมี สรรพคุณ
ขนสีน้ำตาลขึ้นปกคลุม รากมีสรรพคุณเป็นยาบำรุงโลหิต แก้
อย่างหนาแน่น ปัสสาวะขุ่นข้น และเป็นยารักษาโรคเกี่ยวกับ
ออกผลเป็นกลุ่ม ตอน ลำไส้เล็ก และมีสาร Alcaloid ที่มีฤทธิ์ต่อ
สุกจะเป็นสีแดง หวาน ต้านเซลล์มะเร็ง
สามารถรับประทานได้
PAGE 24

นมแมวป่า

ภูมิปัญญาท้องถิ่นตำบลนาโป่ง
ชาวบ้านในตำบลนาโป่งนิยมนำผลสุก
สีแดงมารับประทาน ชาวบ้านได้
อาศัยเก็บรับประทานตอนเข้าป่าไปหา
พืชป่า สัตว์ป่า รวมถึงตอนเลี้ยงวัว

จุดที่พบในตำบลนาโป่ง
สามารถพบได้ทั่วไปในป่าชุมชนตำบล
นาโป่ง แต่จะไม่ขึ้นเป็นกลุ่ม ณ จุดที่
พบจะมีขึ้นห่างๆกันแค่ 1-2 ต้นเท่านั้น

จำนวนที่พบ ณ จุดสำรวจ
1 - 2 ต้น

PAGE 25

NAPONG LOCAL HERBS

ปลาไหล
เผือก

กำแพงเจ็ดชั้น

เปลือกต้นสเมรีุยนบไพมีสรีเทท้าอนงวถลิ่นด้ตานำใบนเลนื้นอไามโ้มปี่วงงปี

เป็นสีน้ำตาลแดงเข้มจำนวนหลายชั้นเห็นได้ชัด

U2T มร.ลป. ตำบลนาโป่ง สำรวจแหล่งสมุนไพรในชุมชน เพื่อนำมาเป็นฐานในการ
ขึ้นตำหรับยาสมุนไพรใช้ภายนอก และพัฒนาส่งเสริมการสร้างอาชีพแก่ชุมชน

ปลาไหลเผือก ภาษาถิ่นภาคเหนือเรียก
แฮพั นชั้น

ชื่อทางวิทยาศาสตร์
Eurocoma lingifolia
jack.

ลักษณะ ถิ่นที่พบ
เป็นไม้พุ่ มขนาดเล็ก มกั จะขึ้นในหลายภาคของไทย พบในป่า
ชอบความชื้นสูง ใบ ต่างๆกัน เช่น ป่าดิบชื้น ป่าดิบแล้ง
เป็นใบประกอบ รูปใบ ป่าเบญจพรรณ
หอกแกมรูปไข่ ปลาย
ใบแหลม สรรพคุณ
มีลักษณะเด่นคือ ราก เป็นยาบำรุงกำลัง บำรุงร่างกาย ช่วย
ปลาไหลเผือก มีความ ผ่อนคลายอาการปวดเมื่อย นอกจากนี้
ยาวและหยั่งลึกลงไป ยังเพิ่มสมรรถภาพทางเพศ บำรุงกำลัง
ใต้ดิน ลักษณะกลม ทางเพศ และช่วยทำให้เลือดไหลเวียนดี
และมีสีขาวนวล
PAGE 27

ปลาไหลปเลผืาอไหกลเผือก

ภูมิปัญญาท้องถิ่นตำบลนาโป่ง
ชาวนาโป่งใช้ประโยชน์จากปลาไหล
เผือกในการบำรุงร่างกายและการ
รักษาโรค โดยนำรากมาตากแห้ง
และบดเป็นส่วนผสมของสมุนไพร
บำรุงกำลัง แก้อ่อนเพลีย และใช้
รากสดในการดองเหล้า

จุดที่พบในตำบลนาโป่ง
ขึ้นอย่างหนาแน่น ทำให้สามารถพบ
ได้ทั่วไปในป่าชุมชนตำบลนาโป่ง

จำนวนที่พบ ณ จุดสำรวจ
มากกว่า 10 ต้น

PAGE 28

NAPONG LOCAL HERBS

ปอหมัน

กำแพงเจ็ดชั้น

เเปป็ลนือสกีนต้้ำนตสเามรลีุยนแบดไพงมีเสรขี้เมทท้จาอำนงนววถลิ่นนดห้ตลานำายใบนชัเล้นนื้นเอห็ไานมโ้ไมปดี่้วงชงัดปี

U2T มร.ลป. ตำบลนาโป่ง สำรวจแหล่งสมุนไพรในชุมชน เพื่อนำมาเป็นฐานในการ
ขึ้นตำหรับยาสมุนไพรใช้ภายนอก และพัฒนาส่งเสริมการสร้างอาชีพแก่ชุมชน

ปอหมัน ภาษาถิ่นภาคเหนือเรียก ป๋อหมัน

ชื่อทางวิทยาศาสตร์
Cordia
cochinchinensis
Pierre.

ลักษณะ ถิ่นที่พบ
เป็นไม้ยืนต้นขนาด มักจะขึ้นในหลายภาคของไทย พบในป่าต่างๆกัน
กลาง สูงราว 5-15 เช่น ป่าดิบชื้น ป่าดิบแล้ง ป่าเบญจพรรณ
เมตร เปลือกต้นเรียบ
สีเทาออกคล้ำ ใบเป็น สรรพคุณ
ใบเดี่ยวเรียงสลับกัน รากนำมาต้มน้ำดื่มแก้เจ็บหน้าอก ส่วนใบใช้เป็น
ผลต้นหมันเมื่อแก่จะมี อาหาร เปลือกใช้ทำเชือกปอ สำหรับของเหลวใน
ของเหลวเหนียว ใช้ทำ ผลที่ห่อหุ้มเมล็ดเหนียวมากใช้ทำกาวได้
กาวได้

PAGE 30

ปอหมัน

ภูมิปัญญาท้องถิ่นตำบลนาโป่ง
ชาวนาโป่งนิยมนำใบอ่อนมา
ประกอบอาหารเป็นผักลวกจิ้มน้ำ
พริก หรือนำไปแกง

จุดที่พบในตำบลนาโป่ง
มีจำนวนน้อย พบเฉพาะในป่าชุมชน
บ้านปากกอง หมู่ 3 และป่าชุมชน
บ้านสันป่าหนาด หมู่ 5 มีชาวบ้าน
บางส่วนนำมาปลูกไว้ในสวนหรือ
บริเวณบ้านด้วย

จำนวนที่พบ ณ จุดสำรวจ
1 ต้น

PAGE 31

NAPONG LOCAL HERBS

ผักกาดน้ำ

กำแพงเจ็ดชั้น

เปลือกต้นสเรมีุยนบไพมีสรีเทท้าอนงวถลิ่นด้ตานำใบนเลนื้นอไาม้โมปี่วงงปี

เป็นสีน้ำตาลแดงเข้มจำนวนหลายชั้นเห็นได้ชัด

U2T มร.ลป. ตำบลนาโป่ง สำรวจแหล่งสมุนไพรในชุมชน เพื่อนำมาเป็นฐานในการ
ขึ้นตำหรับยาสมุนไพรใช้ภายนอก และพัฒนาส่งเสริมการสร้างอาชีพแก่ชุมชน

ผักกาดน้ำ ภาษาถิ่นภาคเหนือเรียก
หญ้าเอ็นยืด

ชื่อทางวิทยาศาสตร์
Plantago major L.

ลักษณะ ถิ่นที่พบ
ไม้ล้มลุกขนาดเล็กที่มี ในประเทศไทยสามารถพบได้ทั่วทุกภาค โดย
เนื้ออ่อน มีอายุหลายปี มักขึ้นตามทุ่งหญ้า พื้นที่โล่งแจ้งที่มีความ
ลำต้นมีความสูง ชุ่มชื้น
ประมาณ 30-120
เซนติเมตร โคนต้นติด สรรพคุณ
อยู่กับดิน รากสั้น ทั้งต้นใช้ปรุงเป็นยา ใช้แก้ความดันโลหิตสูง
แตกแขนงเป็นฝอย แก้อาการร้อนใน แก้เจ็บคอ มีฤทธิ์เป็นยา
มาก พืชชนิดนี้เป็น เย็น และช่วยแก้ท้องร่วงได้ดี
พรรณไม้กลางแจ้ง

PAGE 33

ผักกาดน้ำ

ภูมิปัญญาท้องถิ่นตำบลนาโป่ง
ชาวบ้านตำบลนาโป่งนิยมนำใบอ่อนใช้
กินเป็นผักสดร่วมกับน้ำพริก และยัง
เป็นสมุนไพรที่หมอนวดมักนำมาปลูก
ไว้หน้าบ้านด้วยความเชื่อที่ว่าหากใคร
เข้ามานวดที่นี่แล้วเอ็นต้องยืดสมดัง
ชื่อ

จุดที่พบในตำบลนาโป่ง
พบได้ทั่วไปในป่าชุมชนตำบลนาโป่ง
บางครัวเรือนนำมาปลูกไว้บริเวณบ้าน
จำนวนมาก

จำนวนที่พบ ณ จุดสำรวจ
มากกว่า 10 ต้น

PAGE 34

NAPONG LOCAL HERBS

ไพล

กำแพงเจ็ดชั้น

เเปป็ลนือสกีนต้้ำนสตเามรลีุยนแบดไพงมีเสรขี้เทมท้จอาำนงนวถวลิ่นนดห้ตลานำายใบนชัลเ้นนืน้เอห็าไนมโ้ไปมดี่้วงชงัดปี

U2T มร.ลป. ตำบลนาโป่ง สำรวจแหล่งสมุนไพรในชุมชน เพื่อนำมาเป็นฐานในการ
ขึ้นตำหรับยาสมุนไพรใช้ภายนอก และพัฒนาส่งเสริมการสร้างอาชีพแก่ชุมชน

ไพล ภาษาถิ่นภาคเหนือเรียก ปูเลย

ชื่อทางวิทยาศาสตร์
Zingiber montanum
(J.Koenig) Link ex
A.Dietr.

ลักษณะ ถิ่นที่พบ
เป็นไม้ล้มลุก พืชลงหัว เอเชียแถบประเทศอินเดีย อินโดนีเซีย
มีความสูงประมาณ มาเลเซีย และไทย ปลูกกันมากในจังหวัด
0.7-1.5 เมตร มีเหง้า กาญจนบุรี สุพรรณบุรี ปราจีนบุรี และ
อยู่ใต้ดิน เปลือกมีสี สระแก้ว
น้ำตาลแกมเหลือง เนื้อ
ด้านในมีสีเหลืองถึงสี สรรพคุณ
เหลืองแกมเขียว เหง้าไพล ใช้เป็นยารักษาหอบหืด แก้อาการ
มีกลิ่นหอม ใบเรียว ท้องอืดท้องเฟ้อ แก้ท้องขึ้น ท้องเดิน ช่วย
ยาวปลายแหลมดอก ขับลมในลำไส้
ออกรวมกันเป็นช่ออยู่
บนก้านช่อดอก

PAGE 36

ไพล

ภูมิปัญญาท้องถิ่นตำบลนาโป่ง
ชาวบ้านตำบลนาโป่งสมัยก่อนนำ
เหง้าแก่มาต้มเป็นยาแก้ท้องอืด
และใช้ดื่มสำหรับสตรีที่เพิ่ งคลอด
เพื่ อขับน้ำคาวปลา

จุดที่พบในตำบลนาโป่ง
พบได้ในเกือบทุกครัวเรือนในตำบล
นาโป่ง นิยมปลูกกันแพร่หลาย
เนื่องจากเป็นพื ชที่ทนต่อความแห้ง
แล้งได้ดี เนื่องจากตำบลนาโป่ง
ประสบปัญหาภัยแล้งบ่อยครั้ง

จำนวนที่พบ ณ จุดสำรวจ
มากกว่า 10 ต้น ต่อครัวเรือน

PAGE 37

NAPONG LOCAL HERBS

มะเกลือ

กำแพงเจ็ดชั้น

เเปป็ลนือสกีนต้้ำนตสเารมลีุยแนบดไงพมีเสขรี้เมทท้จาอำนนงววถลิน่นดห้ตลานาำยใบนชัเ้ลนนื้นเอห็ไานม้โไมปดี่้วงชงัดปี

U2T มร.ลป. ตำบลนาโป่ง สำรวจแหล่งสมุนไพรในชุมชน เพื่อนำมาเป็นฐานในการ
ขึ้นตำหรับยาสมุนไพรใช้ภายนอก และพัฒนาส่งเสริมการสร้างอาชีพแก่ชุมชน

มะเกลือ ภาษาถิ่นภาคเหนือเรียก บะเกี๋ย

ชื่อทางวิทยาศาสตร์
Diospyros mollis
Griff.

ลักษณะ ถิ่นที่พบ
ไม้ยืนต้นขนาดกลาง พบได้ในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
ถึงขนาดใหญ่ มีความ เช่น พม่าและไทย
สูงประมาณ 10-30
เมตร มีเรือนยอดเป็น สรรพคุณ
พุ่ม ลำต้นเปลา ที่โคน ช่วยแก้กระษัย แก้อาการเบื่ออาหาร แก้ตาน
ต้นมักขึ้นเป็นพู พอน ที่ ซางขโมย ช่วยขับเสมหะ ช่วยแก้ลม และ
ผิวเปลือกเป็นรอยแตก อาการหน้ามืด
เป็นสะเก็ดเล็กๆ ตาม
ยาว สีดำ เปลือกด้าน
ในมีสีเหลือง

PAGE 39

มะเกลือ

ภูมิปัญญาท้องถิ่นตำบลนาโป่ง
ชาวนาโป่งในสมัยก่อนนิยมนำผล
มาคั้นกับน้ำเปล่า จะได้น้ำสีดำใช้
ย้อมผ้า ซึ่งจะได้เนื้อผ้าเป็นสีดำ

จุดที่พบในตำบลนาโป่ง
มีจำนวนน้อย พบเฉพาะในป่าชุมชน
บ้านสันหลวง หมู่ 1 และมีชาวบ้าน
บางส่วนนำมาปลูกไว้ในสวนหรือ
บริเวณบ้านด้วย

จำนวนที่พบ ณ จุดสำรวจ
1 ต้น

PAGE 40

NAPONG LOCAL HERBS

มะขามเครือ

กำแพงเจ็ดชั้น

เปลือกต้นสเมรีุยนบไพมีสรีเทท้อานงวถลิ่นด้ตานำใบนลเนื้นอไามโ้มปี่วงงปี

เป็นสีน้ำตาลแดงเข้มจำนวนหลายชั้นเห็นได้ชัด

U2T มร.ลป. ตำบลนาโป่ง สำรวจแหล่งสมุนไพรในชุมชน เพื่อนำมาเป็นฐานในการ
ขึ้นตำหรับยาสมุนไพรใช้ภายนอก และพัฒนาส่งเสริมการสร้างอาชีพแก่ชุมชน

มะขามเครือ ภาษาถิ่นภาคเหนือเรียก สะเปาลม

ชื่อทางวิทยาศาสตร์
Roureopsis
stenopetala (Griff.)

ลักษณะ ถิ่นที่พบ
ไม้เถา ขนาดใหญ่ กิ่ง พบตามป่าดิบชื้น และป่าดิบแล้งทั่วไป
อ่อนมีขนสีน้ำตาลปน ระดับความสูงไม่เกิน 500 เมตร ออกดอก
เหลือง เดือนกุมภาพันธ์-มีนาคม เป็นผลเดือน
ใบ เป็นใบประกอบ มี พฤษภาคม-มิถุนายน
ใบย่อยออกเกือบตรง
ข้ามกัน แกนกลางใบ สรรพคุณ
ย่อยและก้านมีขน ก้าน ใช้เป็นยาแก้ไข้ และเป็นยาพอก. ลำต้นและ
ใบสั้นมาก ใบ ทำเป็นยาชงดื่มบำรุงร่างกาย

PAGE 42

มะขามเครือ

ภูมิปัญญาท้องถิ่นตำบลนาโป่ง
ชาวตำบลนาโป่งนิยมนำลำต้นมาต้ม
น้ำดื่มเป็นยาบำรุง
หลายปีที่ผ่านมาชาวบ้านเข้าป่าไปเก็บ
เถาออกมาขายจำนวนมาก เนื่องจาก
มีพ่อค้ามารับซื้อในราคาดี ทำให้
ต้นมะขามเครือมีจำนวนน้อยลงมาก
ในปัจจุบัน

จุดที่พบในตำบลนาโป่ง
มีจำนวนน้อย สามารถพบในป่า
ชุมชนตำบลนาโป่งได้ทั่วไป แต่จะ
เป็นต้นเล็กเท่านั้น

จำนวนที่พบ ณ จุดสำรวจ
1 - 2 ต้น

PAGE 43

NAPONG LOCAL HERBS

มะพร้าวเต่า

กำแพงเจ็ดชั้น

เเปป็ลนือสกีนต้้ำนตสเารมลีุยแนบดไงพมีเสขรี้เมทท้จาอำนนงววถลิน่นดห้ตลานาำยใบนชัเ้ลนนื้นเอห็ไานม้โไมปดี่้วชงงัดปี

U2T มร.ลป. ตำบลนาโป่ง สำรวจแหล่งสมุนไพรในชุมชน เพื่อนำมาเป็นฐานในการ
ขึ้นตำหรับยาสมุนไพรใช้ภายนอก และพัฒนาส่งเสริมการสร้างอาชีพแก่ชุมชน

มะพร้าวเต่า ภาษาถิ่นภาคเหนือเรียก บะป๊าวเต่า

ชื่อทางวิทยาศาสตร์ ถิ่นที่พบ
Cycas ประเทศไทย ลาว พม่า เวียดนาม และจีน
Simplicipinna ตอนใต้ ในประเทศไทยพบได้ทุกภาคยกเว้น
ทางภาคใต้ พบขึ้นหนาแน่นในป่า
ลักษณะ เบญจพรรณแล้งและป่าเต็งรังทั่วไปที่มีไฟ
เรียกอีกชื่อคือ ต้นปรง ไหม้เป็นประจำ
ลำต้นมักอยู่ใต้ดิน
เปลือกต้นมีสีเทาอ่อน สรรพคุณ
จนถึงเหลือง ใบเป็นใบ ผลแก่สุก นำมาทำให้สุก ทำเป็นแป้งใช้ปรุง
ประกอบแบบขนนกสี เป็นยาแก้ไขข้อเสื่อม เป็นยาบำรุงไขข้อ
เขียวเข้ม
ดอกเป็นสีน้ำตาล มี
กลิ่นเฉพาะตัว ออกผล
เป็นสีเขียวและผลจะ
เป็นสีเหลืองตอนสุก
สามารถทำให้มึนเมาได้

PAGE 45