The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Published by STEPHEN GARA, 2020-03-24 10:05:03

RUKUN SABUNG

BULU MANUK

RUKUN SABONG

1. Mimpi rurus – Manah

2. Burong rurus – Manah

3. Bulu manok maioh bunoh – Ngeraup – Siti Bulu

4. Manok manah bintih – Kering sereta Silat

5. Tisik ngemudi ka bulu manok ti manah – Tuah

6. Ngangkat ka manok ngena hari – enggau atur

7. Saa manok enggau chukup – manah intu

8. Taji ka bulih – tajam

Besabong ka manok tu baka pengawa kitai mensia ka bentaruh ka nyawa bebuti
enggau pangan diri. Sapa alah, nya mati. Nya kabuah kitai enda tau enda betati ka
tiap-tiap rukun sabong, enggai ka alah uti enggau pangan diri. Kelia, enti alah uti
enggau pangan diri, ngagai ringka ga pemulai sida. Nya alai rukun sabong enda tau
enda dipelajar awak ka enda lebu bebuti enggau pangan diri.

NGELALA BULU MANOK

Bansa kitai iban endang udah lama bisi panemu ngelala bulu manok. Ngelala bulu
manok tu siti panemu sabong ti nyelai bendar enti dibanding enggau panemu bansa
bukai ke sama bekunsi ka uti sabong bakatu. Bulu manok endang dikelala bansa
iban nyemaka semua bansa utai ti idup (jelu, burong, ikan, indu utai enggau bansa
utai tumboh) baik ka di dalam ai tauka di darat. Lalu pengangkat bulu manok mega
ditemu kitai bansa nitih ka ulah, bunyi, gaya, pendiau enggau pemakai utai idup ti
sabaka bulu enggau manok nya. Bakanya mega tuah manok ti dipeda kitai ba tuboh
enggau ba tisik kaki manok sabong kitai. Tisik enggau tuah manok endang nitih ka
pemai enggau gamal utai idup ti sabaka nama enggau bulu sida. Semua ulah
enggau pendiau utai idup ti nyemaka enggau bulu manok endang dipelajar ka kitai
Iban ngambi ka nemu maia hari sida kering, maia sida makai, maia sida diau, bansa
utai di empa sida enggau maia ulah bukai. Semua utai tu endang bisi sangkut-paut
enggau maia kitai nyabong manok sereta enggau sapa bulu manok ti disabong kitai
nya ninggang pangan diri. Ari tuah enggau bulu manok, orang ke nemu nyabong
endang nemu ni bagi manok ke bebintih nya tau dulu datai kaki ba lawan diri.

Bedudok ari pelajar sabong tu anak pungka lelaki Iban kelia endang udah diajar
ngelala bulu manok kenyau ari sida iya agi biak. Sida mega diajar ngintu manok
sabong ti aroh ati diri empu. Enti sida nyau udah nyadi ka manok sabong orang,
sida nemu ngambu bulu manok sabong nyadi ka tanda pemerani sida tauka

pengering bulu diri. Pengawa ngambu bulu manok sabong tu dikerja chara
besumpah ngena darah munsoh ka udah didengah sida. Bulu manok sabong tu
beguna bendar dikena miau enggau niki ka bala Raja Berani enggau Bujang Berani
enti sida diambi ngerja pengawa gawai besai kitai bansa. Enti salah bulu manok
dikena, pengawa sida tau sabau ngapa laban salah ripih pengawa lalu enda chukup
intu. Utai baka tu tau ngemedis ka orang ka bempu pengawa. Nya kabuah ngadu
enggau ngintu pengawa ba pengarap bansa kitai Iban pedis bendar enti nadai
penemu ti chukup kena ngerja pengawa. Nya alai anak Iban enda tau enda nemu
ngelala bulu manok, ukai semina dikena bebuti nyabong aja, tang mega ka penemu
kena ngerja pengawa pengarap kitai bansa.

BULU MANOK MANAH:

Maioh raup tauka nadai maioh bulu bukai munoh iya enti betul maia nyabong, tuah
manah, burong manah enggau mimpi manah. Ngena sabong kemaiatu, manok
sabong enda tau enda chukup intu ari segi pemakai, pengerai enggau latih.

1) Tuntong Belaja – Nadai utai munoh semina maia tengah hari nampun, iya deka
alah laban Engkechong Kampong.

2) Bangkas Tasik – Semina alah laban Engkechong, Tasau Biring & Enterekup.
Bulu manok bukai nadai munoh iya.

3) Kelabu Antu – nadai munoh.

4) Burik Kuang Kapong – nadai munoh.

5) Tuntong Punggok – nadai munoh.

6) Labang Duku Adong – nadai munoh.

7) Ijau Keliu Batu tauka Kelabu Keliu Batu – nadai munoh.

8) Biring Engkeranau Ai disabong ba jam 11.00 pagi, 12.00 tengah hari enggau
1.00 ngalih hari nadai utai nganu.

TUAH MANOK IBAN:

Nyadi ba pasal tuah manok tu, ukai penulis tu lebih-lebih dulu pansut jako ari
Petara. Samoa utai idup bisi Petara nyaga sida lalu enda tau sapeneka ati kitai
ngayah tauka merinsa ka utai idup. Nya kabuah kitai iban menya bejimat bendar ba
ulah enggau jako diri empu enggai ka salah pengawa dikerja tauka salah jako
dipansut. Enti Petara meda ulah kitai enda manah tauka ninga jako kitai nya jelar-
jelar, kitai tau nadai berkat diberi iya. Tang enti kitai ngerja pengawa enggau
penyiru ati, enggau pengelikun diri, ngena akal, ngena penemu, kitai tau bulih
berkat, bulih mudah, bulih gerah, tau bidik lansik ari orang bukai.

Bakanya mega dalam pengawa nyabong manok. Ba pengarap lama kitai Iban,
endang bisi Petara Anda Penyabong ke nguasa nengkira pengawa besabong ka
manok ke benama Ensing Jara. Nya kabuah kitai Iban tekun bendar begiga, milih
serta ngintu manok ka deka di sabong kitai. Ko sema jako kitai kelia, kitai Iban
ngintu manok lebih agi ari kitai ka ngintu anak diri empu. Manok sabong kitai
endang chukup di intu, di beri makai, di kayam enggau di beri mandi. Endor
manok sabong kitai diau tauka tindok pan ba tempuan rumah, sigi semak pendiau
enggau kitai sahari-hari.

Nyadi penemu ditulis ditu endang ulih ari randau enggau cherita orang ke tuai ti
suah dudok begempuru bakenang ka pasal sabong. Samoa utai ti di tulis ditu mega
semina tau ka lalau aja, ukai iya penemu ti nyemetak dikena kitai ngerja pengawa
besabong ka manok. Samoa penemu endang neladan enggi orang ke dulu agi ari
kitai. Taja pia pemacha anang saru, meda bisi lalau endor bapegai, anang tak lalu
mutus arap ka lalau nya. Kadang-kadang lalau ka endor kitai bapegai nya kayu
lama, udah burok lalu tau naban ka kitai laboh.

Pemacha mesti deka ingat mega, pengawa besabong ka manok tu bentaroh ka
nyawa manok nya empu laban enti manok sabong kitai alah, manok kitai nya mati.
Baka bala bujang berani ka nyadi manok sabong leboh orang ka agi mindah
bekayau ka munsoh kelia. Nasib siko-siko manok sabong nya bepangai ba Petara
magang. Nya kabuah mesti deka siru ngintu ngadu ka diri. Amat ga manok kitai
nya terus bulu, manah tisik, enti Petara meri kitai mimpi jai tauka meri burong
enda manah, kitai anang majak ka niat kitai. Enti mimpi tauka burong kitai kering,
nya baru kitai tau berani ngangkat ka manok sabong kitai tauka nangkup manok
sabong orang. Nya alai bala penyabong enda tau enda chukup bejimat enti deka
mujur dalam sabong.

a) Manok Burik:

Ba tunjok kaki – beranyam tisik ba pun tunjok ti ari luar. Ujong tunjok luar nya
bisi nyelit ba tisik ti kedua. Ujong tunjok rata magang.

Ba pala patong – Tisik mutus tinggi ba pala patong bisi tiga berintai nya ka tanda
landik mintih. Manok bukai pan tau mai tisik tu. Enti putus siti, siko ga dengah,
enti putus dua, dua ga dengah, enti putus tiga, nyampau nya ga dengah iya. Enti
putus maioh ari nya nyau nyabong bulu – pemidik diri.

Enti bisi tisik beranyam samoa ba pun tunjok luar, nambah ka tisik nyelit ba ujong
tunjok luar, serta bisi ga tisik mutus tinggi tiga berintai ba pala patong, nya ka
tanda iya tau disabong pasang naka iya pemesai – reti nya, betunggang lupong.

Patok iya beturis chelum, Kaki iya beturus mirah, kukut iya chelum. Samoa manok
bulu burik, nama kaki iya burak nadai champor, samina beturus mirah, sigi manah.
Tang Burik Ensulit nya bulu ka bempu tuah tu. Burik bukai nya lumur dua iya.

Beragum chelum, bejugu chelum lalu nyeriat, tugang burak tauka mirah tauka
chelum. Burik mirah betugang burak, burik burak betugang mirah tauka chelum –
tuah lumur satu sama apek tiga.

Samoa bulu manok ti bisi mai tisik ngilum (tinchin) muak ari kaki taji, nya enda
berapa manah – laun nikam kenu ko orang tuai. Iya ti tinchinba timbal kaki taji nya
ga manah, kaki jampat sangkai.

Manok Burik ka betisik beranyam ba tunjok belakang – dikumbai “Tisik Peletai”,
Enda alah naka sakali nyabong.

Manok Burik mali ngena tauka mai tisik tunsang ari belakang kaki. Manok bukai
pan enda mega manah ngundan tisik tunsang. Tang manok Burik tu bangat pun
pemali. Itong berapa iti tisik nya tunsang, nyampau nya ga manok kitai alah, enti
nyabong baru udah alah manok Burik tu. Tang enti manok Burik tu menang, kitai
pan tau terangkat menang sabong udah nya. Tisik bakatu dikumbai “Chelaka
Tisik”. Nya kabuah orang ti nadai nasib nyabong, ngintai mimpi enggau burong ke
manah enti sida deka nyabong manok Burik betisik tunsang, ngicha ka ngangkat ka
nasib diri.

Pia mega, enti manok Burik bisi nipak tisik ba ujong tunjok anak ari luar, ari pun
kukut ngagai tiga iti tisik ti tau diguna ari atas nya, manok Burik tu tau disabong
dikena muai sial kitai ti udah suah alah nyabong. (Peda cherita ba cherita –
Chelaka Tisik).

Manok Burik, enti ditanggong kitai, kaki iya lalu ngengam – nya tau menang.

b) Tasau:

Pala manok tasau tu luchu – dikumbai pala pakai lembang. Bunyi nyawa iya
bengih. Tisik iya nipak ari dalam ba tunjok tengah senentang leku ti kedua ari
ujong tunjok. Tisik bukai tau ga masok tambah ka tuah iya.

c) Manok Ketupong (nadai Iko):

Tuboh enggau pala iya bediri chekok-chekok. Tisik iya nyelit tiga berintai ba
sanentang tada. Tisik bisi nipak tiga iti ari dalam ba tunjok tengah.

d) Biring Sengayan:

Tisik nipak ari luar ba tunjok anak kedua-dua piak nya manah. Enti semina nipak
ba kaki sepiak aja, nya pulai ka chelaka. Manok bukai pan, enti bisi tisik bakanya
kedua-dua piak sama manah. Enti bisi tisik nyimpan ari baroh patong, iko iya
ketupong tunda, kaki iya kuning – nya manah.

Enti bisi tisik beranyam ba pun tunjok enggau ba ujong tunjok, nya manah –
lengkas nikam, lengkas maut. Enti ba tengah tunjok, iya deka bepupoh.

Samoa bulu manok ti ngembuan iko rapit, ngepit, belembang nya manah. Semina
bulu manok kelabu enggai ka iko lebat, iko rembun.

e) Kelabu Kuchey:

Tada iya meutak-utak, dua puchong minyak, iko nangkup, iko burok tauka enda
lebat.

Tuah bulu manok bangkas pan sama sabaka enggau kelabu.

f) Engkechong:

Kaki iya sama tinchin ba kedua piak, iko iya nangkup, ungga iya rapit. Samoa
kukut iya burak samina kukut tengah iya chelum. Beragum burak, nya ti manah
bendar – dikumbai “Raja Sengkubong”.

Bulu manok Engkechong, enti bisi ngundan tisik renggang baroh tada, baka ti
marit, sakali nyabong tentu menang. Udah nya beri ngagai pangan tauka besilih
orang bempu tauka disabong orang bukai, nya baru iya tau menang kedua kali.
Tang enti disabong orang ke asal bempu manok nya, iya deka alah ti kedua kali iya
nyabong manok nya. Orang ka kedua bempu manok nya, enti iya udah menang
nyabong manok nya, iya mega enda tau enda meri manok nya ngagai orang bukai
awak ka disabong baru, nya baru iya tau menang baru.

g) Engkarong:

Samoa tisik kaki iya nyilup. Kaki iya kuning tauka chelum. Ungga iya rapit. Enti
kaki iya burak serta ngundan tisik besai, nya enda berapa. Enti bisi iko nangkup,
tau dichabut apin disabong.

h) Bejalak:

Dada iya bekilong, belakang bungkok, Tunjok kaki iya kuku, iko degi-degi. Tisik
iya ngilum, bisi tisik kelumpi senentang tada. Manah agi iya beragum ari iya ti
bejugu.

Manok Bejalak beragum chelum, bejugu nyeriat, langgai iya bekengkang baka ti
burik, nya Raja Manok. Enti manok bukai ditanchang semak iya, sida iya tau alah
diri, ngeri enggai ngelaban iya, kapuas ti bepandang enggau iya.

i) Banda Imbok:

Bulu burit iya tumboh ka tali burit ari burit bedinjir ngagai belah antara iko langgai
dua iya. Tada chelum, kaki kuning.

j) Adong Ikan:

Iko iya degi-degi, bejugu serta beragum. Enti bejugu – kurang pemanah ari iya
samina beragum. Bisi iko nambah tumboh ba entara langgai. Iko numpang baka
nya manah ari iya ti nangkup.

k) Enseriban:

Tisik belah ba sanentang tada. Deka mega ninchin. Besapak tada, tada ngelentik ka
atas tauka ngelakait. Bejugu enggau beragum sama manah.

l) Engkerasak:

Dua tisik nyilup sanentang tada, bebubu tali burit. Kaki iya semada balu. Manah
beragum tang enda manah bejugu (alah disabong).

m) Tuntong:

Tisik nyembayau sanentang tada ari kaki kanan. Iko iya silai ka kanan (anang
sakali silai ngagai sapiak kaki taji). Tisik iya nipak ka lima ari ujong tunjok tengah
– dikumbai 5 stail.

n) Ijau Kunchit:

Bebiah tisik betis. Nyilup turun tiga ari tada ka baruh. Ayan kuman, nampak mirah.

o) Enterekup:

Pala iya luchu. Tada iya bauh ari kanan. Tada ari kaki taji pandak agi tauka “balu”
tada. Gamal iya lingar tak gilik-gilik. Manah beragum.

p) Jelayan Papit:

Tada ngelakait ka atas. Jelayan Enseriban sama baka Jelayan Papit. Sayap ti bisi
bernais mirah nya ti manah.

q) Labang:

Tisik nyilup tusun tiga ba sanentang tada. Patok iya besurik chelum. Iko langgai
iya chelum salambar aja – tuah lumur satu sama apek tiga. Enti dua chelum –
kurang pemanah. Batu lapak (tisik besai) sanentang tada. Bulu mit tumboh dalam
ujong sayap ti ngebong tauka enti bisi bulu sayap besai ari atas lebih panjai ari iya
ti patut – dikumbai Raja Sapati. Kapu (ba gambir baroh pending) iya lanjut.

Beragun sereta bejugu, tang iya ti beragum manah agi ari iya ti bejugu. Kaki
kuning, patok kuning. Maioh tinchin manah.

Manok labang, ketupong tauka bisi iko, enti bisi salambar-dua tauka samoa tulang
bulu sayap iya chelum nya manah – Terabai Besi nama tuah nya. Manok tu deka
suah menang nitih ka penyampau tulang bulu iya ka chelum, enda iboh meda tuah
bukai tau ka ngintai mimpi.

r) Labang Belansi:

Beragum chelum lalu bejugu, lalu bisi salambar bulu chelum ba jugu iya. Iya ti
salambar nya selalu beguyat. Iko iya mega bisi bulu chelum salambar – tuah lumur
satu sama apek tiga.

s) Bejalak:

Beragum bejugu chelum, lalu ba iko iya nyau ka baka bulu burik – tuah lumur satu
sama apek tiga.

t) Biring:

Beragum chelum, kaki kuning tauka chelum, iko langgai iya burak – tuah lumur
dua aja sama mata sapuloh.

Beragum serta bejugu, dunggul baserak, iko iya betugang labang ngapus ka langgai
– tu Raja Biring serta Raja manok ti beragum bejugu.

Samoa bulu manok Biring deka ngembuan tisik beranyam ba pun tunjok anak.

u) Labang Lebus:

Beragum sereta bejugu, dunggul beserak – tuah lumur satu sama apek tiga.

v) Kelabu:

Runggut iko, burok pun bulu – tuah lumur satu sama apek tiga. Enda milih iya
beragum, bedunggul, luchu tauka bejugu – manah magang. Tau disebut “Kelabu
Kechendai burok kain basah bujang juara.”

TUAH BUKAI MANOK

a) Enti bisi iko manok besrerekang ujong, bejila mulai ka moa, dua iti nyelepak
tengah pulai ka belakang – nama nya “Lamjellah” – manah, tau menang.

b) Tisik manok nyelit ba sanentang tada, enda milih bulu, nya manah tau menang.

c) Enti bisi tisik nyembayau ka dalam ba sanentang tada, nya manah, deka menang.
Tang enti iya nyembayau ka luar, nya enda manah – dikumbai “Tisik Lilih” ngasoh
alah.

d) Enti bisi tisik nyelit keluar tauka ka dalam ba tisik ka enam di tiap ari pun kuntut
ba tunjok anak ari timbal kaki taji, nya enda manah – deka alah disabong. Tang ti
iya ba kaki taji, nya manah, pulai ka kaki bisa iya, tau menang disabong.

e) Enti manok baru disabong kitai, lalu bakal ba dunggol, lalu iya pan menang, nya
manah – ngayu ka tuah iya nambah. Enti disabong baru ila tau menang.

f) Enti manok bisi iko magar rapit, tutup langgai iya buntat, nya pan chukup
manah. Nya ka tambah tuah tisik kaki, tuah dunggol iya lalu deka menang
disabong.

g) Manok nyerungkong tindok nya manah. Deka menang disabong.

h) Enti bisi tatemu ka jugu manok ti mit, enda milih bulu, nya manah. Tang Burik
ti bempu tuah nya ka bendar.

i) Enti bisi manok, tisik ba tunjok anak iya besai terus ngagai tada iya, nya tanda
manok nya tau dipasang besai lalu deka suah menang. Nya nyau bepanggai ba
nasib orang ka bempu manok nya.

j) Enti lapis bulu sayap manok ari atas tak bisi panjai ari iya ti patut, nya dikumbai
“Raja Sapati” – kebal asal manok. Nadai milih bulu, tang manok Labang ti bempu
tuah nya. Enti naka sakali kena laban taji, tentu enda parai di midan. Nama enda
patah pah, patah sayap, manok tu tau menang.

k) Enti bulu manok ikan, iko iya bisi nangkup, nya enda berapa manah, alah laban
iko iya ti numpang.

l) Samoa manok, kaki iya burak tauka kuning, tada iya chelum tauka belah rutan,
lalu kaki iya chelum, tada iya burak, nya sama manah, tau menang. Enda iboh
meda tuah bukai enti manok nya bungas.

2.0 BULU MANUK IBAN

1. ADONG (Hampala macrolepitoda):

Adong
2. ADONG BELALAI
3. ADONG BURONG
4. ADONG IGI RIAN
5. ADONG IKAN
6. ADONG BELANSI
7. ADONG PISAN
8. ADONG TUNGGAL
9. ADONG TUNGKUL PISANG
10. ADONG KIJANG TAUKA ADONG KERANGGAS
12. BEKAKA
13. BANDA ENSING

Banda
23. BANDA ENTIS INDU
24. BANDA ENTIS LELAKI
25. BANDA ENTIS KETUPONG INDU
26. BANDA ENTIS KETUPONG LELAKI
27. BANDA IMBOK
28. BANDA IMBOK BUAU
29. BANDA IMBOK KELIU
30. BANDA JELU NYALA
31. BANDA MENAUL BANDA
32. BANDA PIPIT
33. BANDA PIPIT ANTU KE INDU
34. BANDA PIPIT ANTU LELAKI
35. BANDA PIPIT BANDA
36. BANDA PIPIT CHELUM
37. BANDA PIPIT ITONG
38. BANDA PIPIT KECHUAI
39. BANDA PIPIT KAPUA
40. BANGKAS

Bangkas
41. BANGKAS KERAK PERIOK
42. BANGKAS BURONG
43. BANGKAS BELANAK
44. BANGKAS EMPELASI
45. BANGKAS ENTABALANG BATU
46. BANGKAS ENTABALANG KABAN
47. BANGKAS ENTABALANG LUBOK
48. BANGKAS GERIGIT
49. BANGKAS KENYULONG
50. BANGKAS LAIS
51. BANGKAS MULAU
52. BANGKAS PUYU TAUKA BETOK
53. BANGKAS TASIK
54. BANGKAS TILAN
55. BANGKUT

Manok Bangkut
56. BANGKUT SERANTUKU
57. BANGKUT TEBELANGKING
58. BEJALAK

Manok Bejalak
59. BEJALAK BAYA
60. BEJALAK BEKUAK
61. BEJALAK ENTURUN
62. BEJALAK ENTURUN KABAN
63. BEJALAK ENTURUN MUANG
64. BEJALAK ENTURUN PAPAN
65. BEJALAK KAPIAT

66. BEJALAK KELABU
67. BEJALAK LELABI
68. BEJALAK MENGALAN
69. BEJALAK RINGAU
70. BEJALAK RINGAU ULU
71. BEJALAK SESUPIT TAUKA SUPIT.
72. BEJALAK SUPIT KABAN
73. BEJALAK SUPIT TUNGGAL.
74. BEKARANG
75. BEKARANG BURONG
76. BEKARANG JELU
77. BEKUAK
78. BEKUAK PUNA
79. BEKUAK BATU
80. BEKUAK UPA
81. BELALAT
81. BELALAT BEDUDOK BA ENSERIBAN
82. BELALAT BEDUDOK BA LANSI RAU
83. BELALAT BEDUDOK BA IJAU KUNCHIT
84. BELALAT BEDUDOK BA PAPIT PUNGGU
85. BIRING

Manok Biring
86. BIRING BUAH SENGGANG
87. BIRING ENGKERANAU AI
88. BIRING ENGKERINDAU BURONG
89. BIRING ENGKARONG
90. BIRING ENGKARONG AI
91. BIRING ENGKARONG ATAP
92. BIRING ENGKARONG BESENGAYAN
93. BIRING ENGKARONG LUBANG
94. BIRING ENGKARONG MATA
95. BIRING ENGKARONG RIDAN
96. BIRING ENGKARONG TAPANG
97. BIRING ENGKECHONG
98. BIRING ENGKECHONG BURONG KUBOK
99. BIRING ENGKECHONG KAMPONG
100. BIRING ENGKECHONG MUNTI
101. BIRING ENGKECHONG RIRIK
102. BIRING ENTEREKUP
103. BIRING ENTEREKUP BESINGUT (MANYI)
104. BIRING ENTEREKUP BUBUT
105. BIRING ENTEREKUP DUNDUN
106. BIRING ENTEREKUP MATA
107. BIRING ENTEREKUP MELAI
108. BIRING GERINANG
109. BIRING GERUNGGANG
110. BIRING SEMPIDAN
111. BIRING SEMPIDAN ARANG INDU
112. BIRING SEMPIDAN ARANG LELAKI
113. BIRING SEMPIDAN INDU

114. BIRING SEMPIDAN LELAKI
115. BIRING SEMUKAU.
116. BIRING SEMUKAU KASAU
117. BIRING SEMUNJING
119. BIRING SENUMBIT
120. BIRING TASAU
121. BIRING TEDONG
122. BURIK ASI JEMBOI
123. BURIK BAWA
124. BURIK BEBARI
125. BURIK BELUAI
126. BURIK BUAH SEMAMBU
127. BURIK BELATOK INDU
128. BURIK BELATOK LELAKI
129. BURIK BELAU TAUKA BURIK BIKOP.
130. BURIK BERUTA
131. BURIK BERUTA KABAN
132. BURIK BERUTA TUNGGAL.
133. BURIK EMBUAS
134. BURIK EMPELUNGAU
135. BURIK EMPELUNGAU KABAN
136. BURIK ENTEGERIS Tauka TEGERIS
137. BURIK ENTEGERIS MIT
138. BURIK ENSULIT
139. BURIK ENSULIT KABAN
140. BURIK ENSULIT KARANGAN
141. BURIK ENSULIT TUNGGAL
142. BURIK ENTANGGOR INDU.
143. BURIK ENTANGGOR LELAKI

144. BURIK GARA INDU
145. BURIK GARA LELAKI
146. BURIK GARA MATA
147. BURIK KEMUNDANG
148. BURIK KEPIT INDU
149. BURIK KEPIT LELAKI
150. BURIK KESA

Burik Kesa
151. BURIK KESA MATA
152. BURIK KESA NYAMOK
153. BURIK KESA RANGGA
154. BURIK KUANG KAPONG
155. BURIK KUTOK
156. BURIK LELEKAP
157. BURIK LELAYAR
158. BURIK MELANJAN
159. BURIK MENAUL
160. BURIK MENAUL BATU
161. BURIK MENAUL ENGKATAK
162. BURIK MENAUL JUNGKAT
163. BURIK MENAUL MALAM

164. BURIK MENAUL MUKONG
165. BURIK MENAUL PIPIT
166. BURIK MENAUL POK
167. MENAUL BURIK RIMBA
168. BURIK MENAUL SUNGAI
169. MENAUL BURIK TAPANG
170. BURIK MENAUL TASIK
171. BURIK MENGERING
172. BURIK SEMUT PANGGANG
173. BURIK SEMUT PANGGANG ENGKALA
174. BURIK PANGGANG BEDUDOK BA LABANG
175. BURIK PANGGANG ENSURAI
176. BURIK PANGGANG LUOS
177. BURIK PANGGANG TEBU
178. BURIK PANGGANG UPA
179. BURIK RAUNG
180. BURIK RENYUAN
181. BURIK SEMUT
182. BURIK SEMUT ENGKIONG
183. BURIK SEMUT GATAL
184. BURIK SEMUT LAMBOR
185. BURIK SEMUT MIRAH
186. BURIK SEMUT TANGGAL PALA
187. BURIK SEMUT UKOI
188. BURIK TEMALUI
189. BURIK TIUP API
190. ENGKARONG

Manok Engkarong
191. ENGKARONG AI
192. ENGKARONG ATAP.
192A ENGKARONG BESEMPIDAN
193. ENGKARONG BESENGAYAN
194. ENGKARONG LUBANG
195. ENGKARONG MATA
196. ENGKARONG PASIR
197. ENGKARONG RIDAN
198. ENGKARONG TAPANG
199. ENGKECHONG
200. ENGKECHONG BESENGAYAN
201. ENGKECHONG BURONG KUBOK
202. ENGKECHONG KAMPONG
203. ENGKECHONG MATA
204. ENGKECHONG MUNTI
205. ENGKECHONG RIRIK
206. ENGKERASAK
207. ENGKERASAK BAJAN
208. ENGKERASAK LEPU
209. ENSING BATU

210. ENSERIBAN
211. ENSERIBAN MARAM
212. ENSERIBAN PADI
213. ENSERIBAN SUNGAI
214. ENTEREKUP.
215. ENTEREKUP BESEMPIDAN
216. ENTEREKUP BESENGAYAN
217. ENTEREKUP BESINGUT
218. ENTEREKUP BUBUT
219. ENTEREKUP DUNDUN
220. ENTEREKUP MATA
221. ENTEREKUP MELAI
222. IJAU
223. IJAU BEKECHAP
224. IJAU BUAH TUBA
225. IJAU BURONG AI
226. IJAU BURONG ANTU
227. IJAU BURONG BEMBAN
228. IJAU BURONG BIDAT
229. IJAU BURONG DANAN
230. IJAU BURONG KANJI
231. IJAU BURONG KANJI BEDUDOK BA ENSERIBAN.
232. IJAU BURONG KANJI BEDUDOK BA KUNCHIT
233. IJAU BURONG KANJI BEDUDOK BA LANSI RAU
234. IJAU BURONG KANJI BEDUDOK BA PAPIT
235. IJAU BURONG MATI BUJANG
236. IJAU ENSELUAI
237. IJAU ENSELUAI PANJUT
238. IJAU ENTABA

239. IJAU KEMPAT TIANG
240. IJAU KELIU BATU
241. IJAU KUNCHIT
242. IJAU KUNCHIT BUYUT
243. IJAU KUNCHIT KABAN
244. IJAU KUNCHIT KEMALI
245. IJAU KUNCHIT MUDA
246. IJAU KUNCHIT PAPIT
247. IJAU KUNCHIT SENUMBIT
248. IJAU KUNCHIT TEMIANG
249. IJAU LELAYANG
250. IJAU LELAYANG BATU
251. IJAU LELAYANG BEDUDOK BA ENSERIBAN
252. IJAU LELAYANG BEDUDOK BA IJAU KUNCHIT
253. IJAU LELAYANG BEDUDOK BA MENANING
254. IJAU LELAYANG KANGGAN.
255. IJAU LELAYANG LADU.
256. IJAU LELAYANG RANGKANG
257. IJAU LELAYANG TEBERU
258. IJAU LANDAK
259. IJAU NENDAK
260. IJAU SEMALAU
261. IJAU TANDOK ULAT
262. JELAYAN
263. JELAYAN
264. JELAYAN DURI
265. JELAYAN ENSERIBAN SUNGAI
266. JELAYAN ENSERIBAN KABAN
267. JELAYAN ENSERIBAN MARAM

268. JELAYAN ENSERIBAN PADI
269. JELAYAN ENTAGALIH
270. JELAYAN ENTUKAR
271. JELAYAN KURA tauka TEKURA.
272. JELAYAN KURA BEDUDOK BA ENSERIBAN
273. JELAYAN KURA BEDUDOK BA MENANING.
274. JELAYAN KURA JAONG
275. JELAYAN LUOS
276. JELAYAN MENANING
277. JELAYAN MUDA
278. JELAYAN NIBONG
279. JELAYAN PAPIT
280. JELAYAN TUAI
281. JELAYAN UPA
282. JELAYAN ENGKERASAK
283. KELABU

Kelabu
284. KELABU TENGAS
285. KELABU BABI

286. KELABU BANTA
287. KELABU BAUNG
288. KELABU BERIAK
289. KELABU EMPANGAU
290. KELABU EMPITU
291. KELABU EMPITU INDU
292. KELABU EMPITU LELAKI
293. KELABU EMPITU MATA
294. KELABU EMPELAWA EMPELIAU
295. KELABU EMPELAWA JEROK
296. KELABU EMPELAWA MATA
297. KELABU EMPELAWA TAPANG
298. KELABU EMPULU
299.KELABU EMPULU LILIN
300. KELABU EMPURAU.
301. KELABU ENGKELULUT

302. KELABU GAMANG
303. KELABU IKAN PAIT
304. KELABU IPOH
305. KELABU JERUIT INDU
306. KELABU JERUIT LELAKI
307. KELABU KALOI
308. KELABU KESULAI
309. KELABU KATOH
310. KELABU KELABEMBANG
311. KELABU KELIU BATU
312. KELABU KERA
313. KELABU KUCHEY

314. KELABU KUCHEY INDU
315. KELABU KUCHEY LELAKI
316. KELABU KUCHEY KABAN.
317. KELABU KUCHEY KAMPONG
318. KELABU KUJU
319. KELABU KUJU ANGGAI
320. KELABU KUJU MIT
321. KELABU KUJU BABI
322. KELABU LAMBOR
323. KELABU LANGIT
324. KELABU PANTAK
325. KELABU PAPAU INDU
326. KELABU PAPAU LELAKI
327. KELABU RERUNGKUP TAUKA RUNGKUP INDU
328. KELABU RUNGKUP LELAKI
329. KELABU REMANG
330. KELABU SEMAH
331. KELABU SILOK
332. KELABU TAJAK
333. LABANG
334. LABANG BALUN UMBANG
335. LABANG BEKIA
336. LABANG BANGAU
337. LABANG BETEKUYONG.
338. LABANG BETALI PENDOK
339. LABANG BETUTUP
340. LABANG BELANSI
341. LABANG BULOH BALA
342. LABANG BULOH LAYU

343. LABANG BUNGA UBAH
344. LABANG DUKU ANDQNG
345. LABANG KEMUDI BESI
346. LABANG KUBAH
347. LABANG LANG
348. LABANG LEBUS
349. LABANG MENAUL JUNGKAT
350. LABANG PEPISAN TAUKA PISAN ADONG
351. LABANG PATIN
352. LABANG PUPU AI
353. LABANG SEMPULUT
354. LABANG SUU RAPAT
355. LABANG SUU RANGKA
356. LABANG TATING JALA

357. LABANG TINGGANG SEMPIDAN
358. LABANG TINGGANG TAJAK
359. LANSI
360. LANSI ENJUAR
361. LANSI KABAN
362. LANSI RAU
363. MENANING
364. MENANING BANJANG
365. MENANING BEBUAH
366. MENANING BURONG
367. MENANING ENGKIONG
368. MENANING LELENGAU.
369. MENANING MUDA
370. MENANING TUAI

371. PAPIT
372. PAPIT KABAN
373. PAPIT MATA
374. PAPIT PASIR
375. PAPIT PUNGGU
376. PAPIT PUNGGU BEDUDOK BA ENSERIBAN
377. PAPIT PUNGGU BEDUDOK BA LANSI RAU
378. PAPIT RESAM
379. PAPIT SANUMBIT
380. PAPIT TUNGGAL
381. SEMATONG

382. SEMATQNG DADA KENYALI
383. SEMATQNG KABAN
384. SEMATONG MUNTI
385. SEMATONG TAPANG
386. SEMPIDAN
387. SEMPIDAN ARANG
388. SEMPIDAN INDU
389. SEMPIDAN LELAKI
390. SEMUKAU
391. SEMUKAU TANAH
392. SEMUKAU KASAU

393. SEMUNJING
394. SENGAYAN
395. SENUMBIT
396. SENUMBIT BATU.
397. SENUMBIT MIT
398. SENUMBIT TUNGGAL

399. TEKARAK

400. TEKARAK KABAN
401. TASAU
402. TASAU BIRING
403. TASAU BURONG EMPELAWA JEROK
404. TASAU EMPARU
405. TASAU LUBANG
406. TASAU KABAN
407. TASAU MATA
408. TUNTONG
409. TUNTQNG BEKAKA
410. TUNTQNG BEKAKA MATA
411. TUNTQNG BEKAKA MIRAH
412. TUNTONG BEKAKA UBONG
413. TUNTQNG BEKARANG
414. TUNTONG BEKARANG BURQNG
415. TUNTONG BEKARANG JELU.
416. TUNTONG BANDA BEKAKA
417. TUNTONG BANDA BUAH ENTEKAI
418. TUNTONG BANDA BUAH SENGGANG
419. TUNTONG BANDA CHINA.
420. TUNTONG BANDA ENSING
421. TUNTONG BANDA ENTIS INDU.
422. TUNTONG BANDA ENTIS LELAKI
423. TUNTONG BANDA ENTIS KETUPONG INDU
424. TUNTONG BANDA ENTIS KETUPONG LELAKI.
425. TUNTONG BANDA IMBOK
426. TUNTONG BANDA IMBOK BUAU

.427. TUNTONG BANDA IMBOK KELIU
428. TUNTONG BANDA JELU NYALA
429. TUNTONG BANDA MENAUL BANDA
430. TUNTONG BANDA PIPIT
431. TUNTONG BANDA PIPIT TI INDU

432. TUNTONG BANDA PIPIT TI LELAKI
433. TUNTONG BANDA PIPIT BANDA
434. TUNTONG BANDA PIPIT CHELUM.
435. TUNTONG BANDA PIPIT ITONG.
436. TUNTONG BANDA PIPIT KECHUAI
437. TUNTQNG BANDA PIPIT KAPUA
438. TUNTONG BANGKUT SERANTUKU.
439. TUNTONG BANGKUT TEBELANGKING
440. TUNTONG BIRING

441. TUNTONG BIRING BUAH SENGGANG
442. TUNTONG BIRING ENGKARANAU AI

443. TUNTONG BIRING ENGKERINDAU

444. TUNTQNG BIRING ENGKARONG

445. TUNTONG BIRING ENGKARONG AI

446. TUNTONG BIRING ENGKARONG ATAP

447. TUNTONG BIRING ENGKARONG BESENGAYAN

448. TUNTONG BIRING ENGKARONG LUBANG

449. TUNTONG BIRING ENGKARONG MATA

450. TUNTONG BIRING ENGKARONG RIDAN

451. TUNTONG BIRING ENGKARONG TAPANG

452.TUNTONG BIRING ENGKECHQNG

453.TUNTQNG BIRING ENGKECHQNG BURQNG KUBOK

454. TUNTONG BIRING ENGKECHONG KAMPONG

455. TUNTONG BIRING ENGKECHONG MUNTI SENUMBIT MIT
456.TUNTONG BIRING ENGKECHONG RIRIK
457. TUNTONG BIRING ENTEREKUP
458. TUNTONG BIRING ENTEREKUP BESINGUT
459. TUNTQNG BIRING ENTEREKUP BUBUT
460. TUNTONG BIRING ENTEREKUP DUNDUN
461. TUNTONG BIRING ENTEREKUP MATA
462. TUNTQNG BIRING ENTEREKUP MELAI.
465.TUNTONG BIRING SEMPIDAN
466. TUNTONG BIRING SEMPIDAN ARANG INDU
467. TUNTONG BIRING SEMPIDAN ARANG LELAKI
468.TUNTONG BIRING SEMPIDAN INDU
469. TUNTONG BIRING SEMPIDAN LELAKI
463. TUNTONG BIRING GERINANG
464. TUNTONG BIRING GERUNGGANG.
470. TUNTONG BIRING SEMUKAU
471. TUNTONG BIRING SEMUKAU KASAU
472. TUNTONG BIRING SEMUNjING
473. TUNTQNG BIRING SENGAYAN
474. TUNTONG BIRING SENUMBIT
475. TUNTQNG BIRING SENUMBIT BATU
476. TUNTONG BIRING
477. TUNTONG BIRING SENUMBIT TUNGGAL.
478. TUNTONG, BIRING KEMBUAN DAUN
479. TUNTONG BIRING TASAU
480. TUNTONG BIRING TEDONG
481. TUNTONG BELALAT
482. TUNTONG BELAJA.
483. TUNTONG BERAGAI.

484. TUNTONG BUNTAK

485. TUNTONG BUNTAK PALOI

486. TUNTONG BUNTAK UBI.

487. TUNTONG BURONG

488. TUNTONG BURONG DANAN

489. TUNTONG ENCHAWIT

490. TUNTONG ENGKERANAU AI.

491. TUNTONG ENGKERINDAU BURONG.

492. TUNTONG ENGKERAWAI

493. TUNTONG ENGKARONG

494. TUNTONG ENGKARONG AI

495. TUNTONG ENGKARONG ATAP
496. TUNTONG ENGKARONG BESENGAYAN

497. TUNTONG ENGKARONG LUBANG

498. TUNTONG ENGKARONG MATA

499. TUNTQNG ENGKARONG PASIR

500. TUNTONG ENGKARQNG RIDAN.

501. TUNTONG ENGKARONG TAPANG

502. TUNTONG ENGKECHONG

503. TUNTONG ENGKECHONG BESENGAYAN.

504. TUNTONG ENGKECHQNG BURONG KUBOK.

505. TUNTONG ENGKECHONG KAMPONG

506. TUNTQNG ENGKECHONG MATA

507. TUNTONG ENGKECHONG MUNTI.

508. TUNTONG ENGKECHQNG .

509. TUNTONG ENGKERASAK

510. TUNTONG ENGKERASAK BAJAN

511. TUNTONG ENGKERASAK LEPU.

512. TUNTONG ENGKERUNDING

513. TUNTONG ENTABA

514. TUNTONG ENTABUNAU

515. TUNTONG ENTEREKUP

516. TUNTONG ENTEREKUP BESEMPIDAN
517. TUNTONG ENTEREKUP BESENGAYAN
518. TUNTQNG
519. TUNTQNG ENTEREKUP BESINGUT
520. TUNTONG ENTEREKUP DUNDUN ENTEREKUP BUBUT
MATA’
521. TUNTONG ENTEREKUP
522. TUNTONG ENTEREKUP MELAI ANTU

523. TUNTONG ENTUKAR TEBERU.

524. TUNTONG IJAU

525. TUNTQNG IJAU BEKECHAP

526. TUNTONG IJAU BUAH

527. TUNTONG IJAU BURONG .

528. TUNTONG IJAU BURONG
529. TUNTONG IJAU BURONG BEMBAN

530. TUNTONG IJAU BURONG BIDAT TAUKA TUNTONG BIDAT

531.TUNTONG IJAU BURONG DANAU

532. TUNTONG IJAU BURONG KANJI

533. TUNTONG IJAU KEMPAT TIANG

534. TUNTONG IJAU KUNCHIT

535. TUNTONG IJAU KUNCHIT BUYUT.

536. TUNTONG IJAU KUNCHIT KABAN

537. TUNTQNG IJAU KUNCHIT KEMALI

538. TUNTONG IJAU KUNCHIT MUDA

539. TUNTONG IJAU KUNCHIT PAPIT

540. TUNTONG IJAU KUNCHIT SENUMBIT

541. TUNTONG IJAU KUNCHIT TEMIANG

542. TUNTONG IJAU L ELAYANG
543. TUNTONG IJAU SEMALAU

544. TUNTONG IJAU TANDOK ULAT

545. TUNTONG KELABU BANTA

546. TUNTONG KELABU BAUNG

547. TUNTONG KELABU BERIAK.

548. TUNTONG KELABU EMPANGAU.
549. TUNTONG KELABU EMPITU LELAKI

550. TUNTONG KELABU EMPITU INDU.

551. TUNTONG KELABU EMPITU
552. TUNTONG KELABU EMPITU MATA

553. TUNTQNG KELABU EMPELAWA EMPELIAU.

554. TUNTONG KELABU EMPELAWA JEROK

555. TUNTONG KELABU EMPELAWA MATA

556. TUNTONG KELABU EMPELAWA TAPANG

557. TUNTONG KELABU EMPULU

558. TUNTONG KELABU EMPULU LILIN

559. TUNTONG KELABU EMPURAU

560. TUNTONG KELABU ENGKELULUT

561. TUNTONG KELABU GAMANG

562. TUNTONG KELABU IKAN PAIT

563. TUNTONG KELABU IPOH

564. TUNTONG KELABU JERUIT INDU

565. TUNTONG KELABU JERUIT LELAKI

566. TUNTONG KELABU KALOI

567. TUNTONG KELABU KESULAI

568. TUNTONG KELABU KATOH.

569. TUNTONG KELABU KELABEMBANG.

570. TUNTONG KELABU KERA

571. TUNTONG KELABU KUCHEY

572. TUNTONG KELABU KUCHEY INDU.

573. TUNTONG KELABU KUCHEY LELAKI

574. TUNTQNG KELABU KUCHEY KABAN

575. TUNTONG KELABU KUCHEY KAMPONG

576. TUNTONG KELABU KUJU

577. TUNTONG KELABU KUJU ANGGAI
578. TUNTONG KELABU KUJU MIT
LELAKI
579. TUNTONG KELABU KUJU RABI INDU

580. TUNTONG KELABU LAMBQR LANG

581. TUNTONG KELABU LANGIT. RANG
KASAU
582. TUNTONG KELABU PANTAK

583. TUNTONG KELABU PAPAU INDU

584. TUNTONG KELABU PAPAU
585. TUNTONG KELABU RUNGKUP
586. TUNTONG KELABU RUNGKUP LELAKI.

587. TUNTONG KELABU REMANG

588. TUNTONG KELABU SEMAH

589. TUNTONG KELABU SILOK.

590. TUNTONG KELABU TAJAK.

591. TUNTONG KULAT, KEDUA NAMA IYA – TUNTONG ENGKERUNDING

592. TUNTONG
593. TUNTONG MENDU

594. TUNTONG MENDU BERUANG

595. TUNTONG MENDU ILAI

596. TUNTONG SEMATONG

597. TUNTONG SEMATONG KABAN.

598. TUNTONG SEMATONG MUNTI

599. TUNTONG SEMATONG TAPANG

600. TUNTONG SEMPIDAN.

601. TUNTONG SEMPIDAN A
602. TUNTONG SEMPIDAN INDU

603. TUNTQNG SEMPIDAN LELAKI

604. TUNTONG SEMUKAU

605. TUNTQNG SEMUKAU
606. TUNTONG SEMUKAU TANAH

607. TUNTONG SEMUNJING

608. TUNTONG SENGAYAN

609. TUNTONG SENUMBIT

610. TUNTQNG SENUMBIT BATU

611. TUNTONG SENUMBIT MIT

612. TUNTONG SENUMBIT TUNGGAL

613. TUNTONG SERANTUKU

614. TUNTONG TABAR

615. TUNTQNG TEBELANGKING
616. TUNTONG TEKARAK KABAN:.
BIRING
617. TUNTONG TEKARAK
618. TUNTONG TASAU

619. TUNTONG TASAU
620. TUNTONG TASAU BURONG EMPELAWA JEROK.

621. TUNTONG TASAU EMPARU

622. TUNTONG TASAU LUBANG:

623. TUNTONG TASAU KABAN

624. TUNTONG TASAU MATA

625. TUNTONG TUNGGOK

3.0 BULU MANUK IBAN

NGELALA BULU MANOK

Bansa kitai iban endang udah lama bisi panemu ngelala bulu manok. Ngelala bulu manok tu siti
panemu sabong ti nyelai bendar enti dibanding enggau panemu bansa bukai ke sama bekunsi ka
uti sabong bakatu. Bulu manok endang dikelala bansa iban nyemaka semua bansa utai ti idup
(jelu, burong, ikan, indu utai enggau bansa utai tumboh) baik ka di dalam ai tauka di darat. Lalu
pengangkat bulu manok mega ditemu kitai bansa nitih ka ulah, bunyi, gaya, pendiau enggau
pemakai utai idup ti sabaka bulu enggau manok nya. Bakanya mega tuah manok ti dipeda kitai ba
tuboh enggau ba tisik kaki manok sabong kitai. Tisik enggau tuah manok endang nitih ka pemai
enggau gamal utai idup ti sabaka nama enggau bulu sida. Semua ulah enggau pendiau utai idup ti
nyemaka enggau bulu manok endang dipelajar ka kitai Iban ngambi ka nemu maia hari sida
kering, maia sida makai, maia sida diau, bansa utai di empa sida enggau maia ulah bukai. Semua
utai tu endang bisi sangkut-paut enggau maia kitai nyabong manok sereta enggau sapa bulu
manok ti disabong kitai nya ninggang pangan diri. Ari tuah enggau bulu manok, orang ke nemu
nyabong endang nemu ni bagi manok ke bebintih nya tau dulu datai kaki ba lawan diri.

Bedudok ari pelajar sabong tu anak pungka lelaki Iban kelia endang udah diajar ngelala bulu
manok kenyau ari sida iya agi biak. Sida mega diajar ngintu manok sabong ti aroh ati diri empu.
Enti sida nyau udah nyadi ka manok sabong orang, sida nemu ngambu bulu manok sabong nyadi
ka tanda pemerani sida tauka pengering bulu diri. Pengawa ngambu bulu manok sabong tu dikerja
chara besumpah ngena darah munsoh ka udah didengah sida. Bulu manok sabong tu beguna
bendar dikena miau enggau niki ka bala Raja Berani enggau Bujang Berani enti sida diambi ngerja
pengawa gawai besai kitai bansa. Enti salah bulu manok dikena, pengawa sida tau sabau ngapa
laban salah ripih pengawa lalu enda chukup intu. Utai baka tu tau ngemedis ka orang ka bempu
pengawa. Nya kabuah ngadu enggau ngintu pengawa ba pengarap bansa kitai Iban pedis bendar
enti nadai penemu ti chukup kena ngerja pengawa. Nya alai anak Iban enda tau enda nemu
ngelala bulu manok, ukai semina dikena bebuti nyabong aja, tang mega ka penemu kena ngerja
pengawa pengarap kitai bansa.

1. ADONG (Hampala macrolepitoda): Adong tu sabengkah ari bansa ikan ke diau dalam ai di
menoa ulu. Ikan tu manah raras tuboh, tisik iya burak, lalu bisi bakengkang mirah redam ba
tengah tuboh. Kepai ba iko, tisi tubuh enggau baruh tubuh iya mega bisi mirah. Bisi mega ikan
adong bakengkang tiga betangkan ba belakang. Iya ti bansa tu nya disebut ADONG RUNGGU. Bisi
mega orang ngumbai ikan Adong tu JUAK. Enti orang enda betati ka gaya Adong enggau Juak,
orang enda nemu penyelai iya ari pangan diri laban tisik enggau kengkang seduai iya sama redam
mirah. Jalai kitai tau ngelala ikan dua bansa tu iya nya, ikan Adong nya kuchup mimit mulut iya

lalu ikan Juak nya nyelenga agi mulut iya laban tukang mulut iya besai agi. Baka jalai kitai ti
ngelala mulut ikan terubok enggau ikan bekawal.

Ikan Adong
Nyadi ikan Adong enggau ikan Juak enda makai lumut tauka lukut kayu, lukut batu, buah enggau
indu utai. Ikan dua bengkah tu makai ikan, undang, raban bansa engkatak baka sida pama, reriga
enggau arok bulan. Ikan Adong ennggai makai ginti ti beumpan ka umpan dikena nganti ikan
bukai. Iya semina makai ginti ke beumpan ka undang mesai tunjuk jari. Endor nuan nganti ikan tu
di kaki rantau tauka dipala lubok. Ikan dua bansa tu mangah lalu enda tau enda makai.
Ikan dua bansa tu mega ikan pintar. Enti leboh iya agi kenyang, raban ikan dua bengkah tu nemu
ngaga diri nelap bendar lalu besulu enggau ikan ti ukai bansa iya empu tang enggau ikan bansa
bukai ti mit baka ikan enseluai, lansi enggau kepiat. Enti leboh iya berasai lapar, iya lalu nyambar
sida nya ka diempa iya.
Ari nya kitai iban buIih sempama jako “Baka Aum Juak” – udah manah begulai enggau pangan
diri, enti lapar sida lalu makai orang nya. Ikan Adong tauka Juak tu rangka. Iya deka bendar
makai bansa engkatak ke terjun ka dalam Sungai. Kategal rangka sereta mangah, ikan dua
bengkah tu suah parai beli. Ikan dua bengkah tu deka bendar nangkap mata ginti ti nadai umpan
baka ginti mata achar.
Dia tadi aku nerang ka mimit pasal ulah enggau pendiau ikan Adong. Diatu aku deka ngenang ikan
Adong diambi ka bulu manok.

Adong

2. ADONG BELALAI: Nyadi bulu manok ti dikumbai Adong Belalai tu burak ari pala ngagai sayap
nyentok ka ngagai iko iya. Tang ba bau iya bisi bulu mirah salambar tauka dua lambar ba kedua-
dua piak. Bulu ti mirah nya enda dipeda, semadi nuan nyilak ka bulu bau manok nya, nya baru
bulu mirah nya dipeda. Laban nya, iya dikumbai Adong Belalai. Kaki iya selalu kuning tauka burak.
Maia nyabong manok tu berengkah ari pukul 8.00 pagi ngagai pukul 11.00 pagi. Udah ngalih ari,
ari pukul 1.00 ngagai pukul 4.00 lemai. (Peda cherita ti terang agi ba ayat 656)
3. ADONG BURONG: Nyadi bulu manok tu diambi ari bulu bansa burong Nendak ke bedada
ngerang kepayang. Bulu manok tu burak lalu maioh bechampor enggau bulu mirah kepayang
enggau bulu chelum sabelah bulu sua, bau, kepai sayap, punggong enggau ba bulu iko. Manok tu
manah disabong ari pukul 10.00 pagi – 11.00 pagi enggau ari pukul 1.00 lemai – 2.00 lemai.
4. ADONG IGI RIAN: Bulu tu ngambi bulu Ikan Igi Rian. Bulu iya burak lalu ba bau enggau
belakang iya nyau ka baka bulu ikan Adong tang meh iya enda mirah redam, tang mirah puda ka
kuning-kuning. Maia iya disabong ba jam pukul 9.00 pagi enggau ari jam 3.00 – 4.00 lemai.
5. ADONG IKAN: Bulu manok tu burak lalu bisi mirah ba bau, belakang ngagai punggong ari
kedua-dua piak. Reti nya tadi, bulu ti mirah nya ngengkang mutus, baka kengkang tuboh ikan nya
empu. Maia iya disabong ari pukul 8.00 – 9.00 pagi enggau jam pukul 3.00 – 4.00 lemai. (Peda
cherita maia iya makai nengali enchuri hari ba ayat 656)

6. ADONG BELANSI: Bulu manok tu tebal agi burak begulai enggau bulu chelum ari pala nyentok
ka iko. Ba bau enggau belakang iya bisi bulu menais mirah. Maia manok tu manah disabong ba
jam pukul 10.00 – 11.00 pagi enggau 1.00 – 2.00 lemai.
7. ADONG PISAN: Bulu manok tu burak magang ari pala nyentok ka iko iya, nya deka maka bulu
Adong Belalai. Tang bulu mirah Adong Pisan tu bisi ayan salambar dua ba kedua-dua piak bau iya.
Maia manah nyabong iya ari jam 8.00 – 11.00 pagi enggau jam 1.00 – 4.00 lemai. (Peda cherita
silik agi ba ayat 656).
8. ADONG TUNGGAL: Bulu manok tu baka bulu manok Adong Ikan, sama burak lalu mirah ba
bau iya mutus ka belakang nyentok ngagai bau ari sepiak. Bulu iya terus bendar ngambi bulu ikan
Adong empu. Maia nyabong ari jam 8.00 – 9.00 pagi enggau jam 3.00 – 4.00 lemai.
9. ADONG TUNGKUL PISANG: Bulu manok tu sama burak baka Adong Ikan tauka Adong
Tunggal, tang chura bulu mirah iya redam amat-amat baka pengeredam tungkul pisang. Nya alai
iya dikumbai Adong Tungkul Pisang. Maia nyabong manok tu ari jam 7.00 – 9.00 pagi enggau 3.00
– 5.00 lemai.
10. ADONG KIJANG TAUKA ADONG KERANGGAS (bansa kayu mirah): Bulu manok tu burak ba
pun bulu sabelah tubuh. Ba bau, belakang enggau punggong baka gaya Adong Ikan, tang chura
bulu mirah-kuning (orange) ka tebal agi, enda mirah tauka mirah redam. Ba bulu sua, bulu rambai
enggau punggong iya bisi bebuah kuning ba ujong bulu. Iko iya bisi berserarai ba pumpun iko. Iko
langgai iya berserarai mirah nyau deka baka pemirah daun sabang. Maia nyabong ari jam 8.00 -
9.00 pagi enggau 3.00 – 4.00 lemai.
12. BEKAKA: Nyadi Bekaka tu samacham ari bansa burong Ensing. Patok iya panjai ari patok
burong bukai lalu pemesai iya kurang lebih mesai dekuan kitai. Burong Bekaka tu ukai samacham
aja, bisi besai lalu bisi mit agi. Burong tu enda makai indu utai enggau buah kayu. Sida makai
anak ikan ka nyerapong atas ai enggau makai seni (anak undang). Iya makai nyambar ari atas.
Anak ikan ti ulih iya dipanggum terbai ngagai dan kayu. Dia iya baru makai utai ti ulih iya. Burong
Bekaka selalu dipeda terbai ngulu tauka ngili ai Sungai lalu Inggap ba randau atas Sungai. Bulu
burong tu bisi mirah, bisi biru, bisi mega kuning.

Burong Bekaka – Ensing Banda
22. BANDA ENSING: Nyadi Ensing tu sabengkah ari bansa burong Bekaka ti enda tentu besai.
Patok iya tajam baka patok burong Bekaka. Bulu manok ngambi bulu burong tu ngambi pemirah
ba dada enggau ba sayap bulu burong Ensing. Pemakai burong Ensing sama sabaka enggau
pemakai burong Bekaka. Maia nyabong manok Banda Ensing tu jam pukul 7.00 – 9.00 pagi
enggau jam 3.00 – 5.00 lemai.

Banda
23. BANDA ENTIS INDU: Entis tu pan samacham ari raban bansa burong Ensing, tang iya bansa
ti mit agi ka samoa sida sakaban. Pemirah iya puda agi ari burong Ensing lalu bulu iya ke indu tu
puda agi ari iya ka lelaki. Pemakai sida sama enggau burong Bekaka enggau Ensing. Manok bulu
banda Entis Indu tu numbas iya pemulih disabong dikena ngemantup ka ati bebuti enggau pangan
diri. Maia nyabong manok tu jam pukul 7.00 – 9.00 pagi enggai jam pukul 2.00 – 4.00 lemai.
24. BANDA ENTIS LELAKI: Sama sabaka enggau Banda Entis Indu, semina chura bulu iya tuai
agi. Maia nyabong pan sama enggau iya ke indu.
25. BANDA ENTIS KETUPONG INDU: Entis Ketupong tu samacham burong belatok ti mit.
Burong Ketupong tu dikena kitai iban beburong lalu burong tu bisa jako. Munyi iya setik-setik,
suah Tunggal lalu suah mega bejarit. Iya tau mali nyawa diri serit-serit nyadi jaloh. Bulu burong tu
nya deka sabaka enggau bulu Entis ba ayat 23 datas dia. Maia nyabong jam pukul 8.00 – 9.00
pagi enggau 12.00 – 2.00 lemai.
26. BANDA ENTIS KETUPONG LELAKI: Sama sabaka enggau ba ayat 25, semina bulu chura
mirah iya tuai agi ari iya ke indu. Maya nyabong sabaka enggau iya ka indu diatas dia.
27. BANDA IMBOK: Burong imbok tu sabengkah ari bansa burong puna ti tengan iya pemesai.
Pemkai sida tu buah kara lalu suah mega dipeda ngair ulat enggau begagai ka indu utai ba tanah.
Bulu manok ngambi bulu burong tu deka mirah-mirah kuning ari pala nyentok ka iko. Iko iya ti

mirah kuning dikumbai orang ngendaun sabang. Bisi mega iko iya berserarai tuai, reti nya bisi
ngambi perintik iko burong ruai. Iya ti bansa tu deka bulih disabong. Maia nyabong jam 9.00 –
11.00 pagi enggau ba jam 12.00 tengah hari, ba jam pukul 1.00, ba jam pukul 3.00 – 4.00 lemai.
(Peda cherita silik agi ba ayat 657).

Burong Imbok
28. BANDA IMBOK BUAU: Bulu mirah iya redam agi. Burong tu enda tentu deka beraban, naka
sapasang indu enggau lelaki aja. Bisi mega kitai meda sida tarebai dalam raban empat iko aja, reti
nya dua pasang. Bulu manok ngambi bulu burong tu deka mirah redam ari pala nyentok ka iko.
Cherita iya sama enggau iya ti ba ayat 27 diatas enggau ayat 657. Maia manah disabong jam
pukul 8.00 enggau 9.00 pagi. Udah ngalih ari ba jam 3.00 enggau 4.00 lemai. Jam enchuri hari
makai nengali jam 3.30 lemai.
29. BANDA IMBOK KELIU: Imbok Keliu tu mega dikumbai kitai Imbok Karangan. Iya mega
disebut orang Burong Merbuk. Imbok tu ti pemadu iya mit ka samoa bansa imbok. Bulu burong tu
pan diambi orang ka bulu manok, tang jarang bendar manok bisi bulu tu. Pendiau enggau pemakai
iya sama sabaka enggau enggi bansa imbok bukai. Bulu iya nyau deka sabaka enggau bulu burong
tekukor semina iya mit agi. Jerita silik agi tau dipeda ba ayat 657. Maia disabong jam 8.00 – 9.00
pagi enggau 3.00 – 4.00 lemai.
30. BANDA JELU NYALA: Jelu nyala tu sabengkah ari bansa jelu kera. Iya mega disebut kitai
BEJIT tauka JELU MIRAH. Bulu manok tu mirah, lalu chelum ba belakang nyentok ka ngagai
punggong enggau iko. Chara nyara ka bulu manok ti pedis laban bulu manok tu, kitai tau
bebanding ka macham-macham pemakai diempa jelu tu. Maia disabong jam 8.00 -10.00 pagi
enggau jam 2.00 – 4.00 lemai.
31. BANDA MENAUL BANDA: Menaul Banda tu sabengkah bansa burong ti besai. Patok iya
ngelakait lalu kukut iya tajam dikena iya nangkap utai ka diempa iya. Bulu tuboh iya mirah lalu
bulu pala ngagai rekong iya burak. Sayap iya mirah kepayang. Pemakai iya ular, tikus, jelu ti mit,
burong ti diau atas tanah baka sengayan enggau sempidan nyengkaum manok tupi mensia.
Burong tu mega suah dipeda nyambar ikan ka nyerapong atas ai. Jerita pasal bulu menaul bukai

tau dipeda ba 159-170 enggau ayat 662. Maia nyabong jam 9.00 -11.00 pagi enggau 1.00 – 2.00
lemai.

Burong Menaul Banda
32. BANDA PIPIT: Burong Pipit tu bansa burong ti mit, tang beraban maioh. Burong pipit mega
bansa burong ti manchal. Sida selalu ngerusak padi ba umai anak mensia ti tau ngasoh anak
mensia alah pemakai laban sida. Bansa pipit tu maioh macham. Pemirah bulu manok ke ngambi
bulu pipit enda berapa jauh ari pemirah bulu banda bukai. Tang mai kitai tau ngelala nya banda
pipit, iya bisi ungkoi sayap. Semua banda bukai nadai ungkoi sayap. Nama peda banda nya bisi
ungkoi sayap, iya nya meh banda pipit. Bulu manoh tu nyamai disabong laban iya maioh utai
diempa. Maia nyabong iya jam 7.00 – 8.00 pagi enggau 2.00 – 4.00 lemai.

Burong Pipit
33. BANDA PIPIT ANTU KE INDU: Pipit Antu tu sabengkah raban burong ti besai ke diau
ditanah dalam kampong. Pemesai burong tu nyau deka ngemesai manok indu dara. Bulu iya
chelum bechampor enggau mirah redam. Chara sida ngiga pemakai, sida ngerepok batang burok
enggau ngair tanah ngiga belut baka pendiau manok tupi. Sida enda beraban maioh, selalu begulai
indu enggay lelaki aja. Manok bebulu baka tu nakal disabong. Maia nyabong jam 9.00 – 11.00 pagi
enggau 1.00 – 5.00 lemai. Bulu iya ke indu tu puda agi ari iya ke lelaki.
34. BANDA PIPIT ANTU LELAKI: Sama cherita ba ayat 33. Bulu iya ke lelaki tu tuai agi ari iya
ke indu. Pendiau, pemakai enggau maia nyabong sama sabaka.
35. BANDA PIPIT BANDA: Pipit banda tu maioh agi raban ari pipit bukai. Nya kabuah sida iya
ganas agi ari pipit bukai. Bulu manok pipit banda tu mirah agi ari banda pipit bukai. Maia nyabong
jam 7.00 – 8.00 pagi enggau jam 2.00 – 4.00 lemai.

36. BANDA PIPIT CHELUM: Semua bulu burong pipit bansa tu chelum magang. Patuk iya tebal,
burak champor biru muda. Pipit chelum tu enda maioh beraban baka pipit banda. Pipit chelum tu
berani lalu nadai jauh pendiau ari anak mensia. Sida deka bendar ngaga sarang sida ba tisi
tebelayar, ba telenga atap, atas puchok pinang enggau puchok kayu bukai. Pipit chelum tu
manchal, enti duburu ba madang padi, sida iya enggai rari jauh, tang tebal agi sida terjun ka
tanah. Pipit chelum tu diambi ka bulu manok lalu iya bulih disabong. Bulu manok ti ngambi bulu tu
banda, tang chelum ti tebal agi. Maia nyabong jam 9.00 – 11.00 pagi enggau 1.00 – 3.00 lemai.
37. BANDA PIPIT ITONG: Leka jako Itong tu datai ari jako bansa Bugau, lalu reti jako tu ba
bansa Bugau iya nya Chelum. Pendiau, ulah enggau maia nyabong sabaka enggau ayat 36 diatas.
38. BANDA PIPIT KECHUAI: Tu sabengkah ari bansa burong pipit. Enti kitai merati ka gaya bulu
enggau gamal burong tu, kitai enda sangka ka sida tu burong pipit. Tang enti kitai merati ka patok
sida nya baru kitai nemu sida nya pipit. Patok burong tu kuning lalu bisi champor enggau mirah
jambu (pinkish).

Pamesai iya kurang lebih enggau pemesai burong empulu Lilin. Pipit Kechuai tu bisi langgai dua iti.
Pipit tu manchal sereta beraban maioh. Nadai tan umai laban pipit tu enti sida datai bekaban
maioh. Bulu sida ka biru-biru burak champor enggau kelabu. Bulu manok bansa tu jarang bendar
ditemu. Maia nyabong jam pukul 8.00 – 9.00 pagi enggau 3.00 – 3.30 lemai.

39. BANDA PIPIT KAPUA: Bulu pipit Kapua tu kuning agi ari bulu pipit banda. Sida iya begulai
terbai, makai enggau tindok. Bisi mega orang ngumbai Pipit Kapua tu Pipit Banda ke Indu. Bulu
manok Banda Pipit Kapua tu kuning muda tauka tuai, enti enda laban iya bisi ungkoi sayap, iya
tau dikumbai Bangkas tauka banda imbok mata. Maia nyabong jam 9.00 – 11.00 pagi enggau 1.00
– 3.00 lemai.
40. BANGKAS (Puntius lateristriga): Bulu Bangkas tu tebal agi diambi ari chura kulit tauka tisik
ikan, lalu bisi mega ngambi bulu burong. Gaya bulu bangkas tu tebal agi kelabu tang iya puchat
agi (light blue-dusky). Reti nya apas kelabu lalu maioh champor bulu bukai. Enti semina bulu
bagkas aja enda tentu bulih disabong. Maia nyabong jam 7.00 – 8.00 pagi enggau jam 4.00 – 5.00
lemai.

Bangkas

41. BANGKAS KERAK PERIOK: Kerak periok tu ukai kerak asi ti ba periok. Kerak Periok tu bansa
ikan ti mit ke diau di ulu Sungai ti berkerangan. Tisik iya burak-burak lalu bisi bakengkang tiga
apas chelum ba tuboh. Sida deka bendar nangkap ginti baumpan ka belut, ulat enggau telu kesa.
Ikan tu enda berapa besai. Bulu manok ka dialah ka iya nitih ka bansa pemakai iya. Maia nyabong
jam 7.00 – 8.00 pagi enggau 4.00 – 5.00 lemai.
42. BANGKAS BURONG: Bulu manok tu diambi ari bulu burong ti tengan iya pemesai ke diau
diatas pulau batu ditengah tasik. Burong tu makai ikan enggau undang. Bulu iya burak begulai
enggau kelabu apas. Manok ngambi bulu tu nakal disabong. Maia nyabong jam 7.00 – 8.00 pagi
enggau 2.00 – 3.00 lemai.
43. BANGKAS BELANAK (Valamugil seheli – mugilidae): Belanak tu bansa ikan ti diau dalam ai
masin di menoa ili tauka tasik. Ikan tu kering lalu deka bendar marejok atas ai. Enti agi mit, ikan
tu dikumbai Mura tauka Gemura. Ikan tu beraban, lalu deka bendar nyerapong ba mua ai. Sida
deka bendar bemain ba nanga Sungai enggau ba ai mabu ditebing pasir. Tisik sida burak ari dada
lalu ngemangkas (dusky) ka diri ngagai belakang. Bulu manok tu nakal disabong. Maia nyabong ba
jam 3.00 enggau jam 4.00 lemai.
44. BANGKAS EMPELASI: Empelasi (Betta akarensis) tu bansa ikan ti mit lalu sida selalu ditemu
diau ba ai kerapa. Sida mega selalu bendar dipeda diau dalam parit kebun tisi paya. Chura bulu
iya chelum mimit lalu ayas pulai ka kelabu ba iko. Maia nyabong ba jam 7.00 enggau ba 8.00 pagi.
Enti lemai, manah disabong ba jam 2.00, 3.00 enggau ba 4.00 lemai.
45. BANGKAS ENTABALANG BATU: Entabalang Batu (Eirmotus octozona) tu sabengkah ari
bansa ikan ti diau ba ai chiru ba tengkelong batu di menoa ulu, ba seradak ulu Sungai ti bebatu.
Ikan tu jinak sereta enda berapa besai. Ikan tu bisi bakengkang mirah apas ba belakang. (Peda

cherita silik agi ba ayat 658). Bulu manok ti ngambi bulu tu nyamai disabong. Maia nyabong jam
08.00 – 09.00 pagi enggau ba jam 3.00, 4.00 enggau 5.00 lemai.
46. BANGKAS ENTABALANG KABAN: Sama bansa ikan ba ayat 45 datas tadi, semina sida tu
bekaban maioh. Sida deka bendar diau ba rantau ulu Sungai ti bekarangan. Tang sida tu jampat
agi siga ka kitai. Maia disabong ba jam 08.00 enggau ba 09.30 pagi, lalu enti lemai ba jam 3.00,
4.00 enggau 5.00 lemai. (Peda cherita silik agi ba ayat 658).
47. BANGKAS ENTABALANG LUBOK: Ikan tu sama gamal enggau Entabalang Batu seduai
Entabalang kaban semina iya besai agi ari kedua bansa ikan datas nya tadi, bulih mesai tiga tauka
empat tunjok, lalu pendiau sida dalam lubok di ulu Sungai. Pemaka sida sama magang. Bulu
manok ngambi chura tu redam agi. Maia disabong ba jam 08.00 enggau ba 09.30 pagi, lalu enti
lemai ba jam 3.00, 4.00 enggau 5.00 lemai.
48. BANGKAS GERIGIT: Gerigit tu sabengkah bansa ikan baung ti bepati, ti diau ba ulu Sungai ti
bekarangan tauka bakerapa. Ikan tu bekulit chura kuning, chelum eggau mirah-mirah champur.
Ikan tu enda betisik, enda berapa besai lalu enda tentu bekaban maioh. Sida mega deka bendar
makai ginti. Bulu manok ngambi chura ikan tu bechau-belau lalu enda tentu bulih disabong. Maia
nyabong ba jam 07.00 enggau 08.00 pagi lalu enti lemai hari ba jam 4.00 enggau 5.00 lemai.

Ikan Gerigit

49. BANGKAS KENYULONG: Kenyulong tu raban ikan mit ti selalu bemain ayan belakang enggau
pending nyerapong ba atas ai, nadai milih penalam. Bansa ikan tu tau diau ba ai chiru, ai keroh, ai
tabar enggau ai masin. Manok ngambi chura tu manah disabong, deka bulih sereta nakal. Maia
nyabong ari jam 9.00 – 11.00 pagi enggau berengkah ari jam 1.00 – 5.00 lemai.
50. BANGKAS LAIS: Lais (Kryptopterus apogon) tu mega sabengkah bansa ikan ti diau ba ai
tabar. Ikan tu nadai tisik, dada iya burak mimit, lalu belakang iya besemia chelum. Iko iya enda
berserapang dua tang belunchum baka iko tapah tauka lipai. Bulu manok ngambi chura ikan tu
jarang ditemu tang bisi. Ikan lais tu maioh di Danau dalam menoa Indonesia, Kalimantan Barat.
Bulu manok tu nakal disabong. Maia nyabong ari 8.00 – 9.00 pagi enggau jam 2.00 – 3.00 lemai.
51. BANGKAS MULAU: Mulau tu sabengkah ari bansa ikan menoa ulu ti nadai tisik nyau deka
baka gamal ikan Gerigit. Tau bendar saru kelala ikan dua bansa tu enti enda diperati ka enggau
bendar. Pendiau iya pan sabaka. Nya alai pulai ngagai bulu manok, maia nyabong sama sabaka ba
jam 07.00 enggau 08.00 pagi lalu enti lemai hari ba jam 4.00 enggau 5.00 lemai.

52. BANGKAS PUYU TAUKA BETOK: Puyu tauka betok tu sabengkah ari bansa ikan ti enda
berapa besai, betisik ka kuning-kuning champor chelum apas. Ikan tu pandak lalu bepati di
belakang. Tisik iya ka tajam mimit lalu ikan tu deka bendar makai ginti. Bulu manok ngambi chura
bulu betok tu manah begenyeling. Ba bau iya begelam ka chelum-chelum. Tubuh bukai iya dikelala
kitai bangkas. Maia nyabong jam 07.00 – 08.00 pagi enggau 4.00 – 5.00 lemai.
53. BANGKAS TASIK: Nyadi ikan terisau tauka bekut tasik tu ikan betisik lalu pemesai iya bisi
mesai buah Lengan. Chura ikan tu diambi ka bulu manok ti dikumbai Bangkas Tasik. Ikan tu iya ka
bendar, diau ba senentang ai ti mabu lalu pendiau iya nitih ka pemesai ai surut tauka pasang. Enti
ai pasang, tinggi agi ka pendiau iya, lalu enti ai surut, surut ga pendiau iya. Manok tu nakal
disabong. Maia nyabong jam 8.00 – 9.00 pagi enggau jam 1.00 – 4.00 lemai. Tang deka agi iya
disabong lemai.
54. BANGKAS TILAN: Tilan (Macrognathus maculatus) tu bansa ikan ti kering, bepati mit niti
belakang, tang enda berapa tajam. Muak ari iko iya nyau deka baka iko ikan keli. Tuboh iya panjai
ari ti endang tuboh ikan, nyau deka ngadi-ngadi tuboh ular. Iya betisik alus tang lichin. Nyadi Tilan
tu maioh bansa diambi ka bulu manok. Iya mega nakal disabong. Iko iya beserarai, bepetik-petik
ngambi iko ruai. Iko ngendaun sabang nyau deka baka gamal Banda Imbok. Maia nyabong jam
8.00 – 9.00 pagi enggau 2.00 – 3.00 lemai.
55. BANGKUT: Manok bangkut tu endang manok lelaki tang gamal iya baka gamal manok indu.
Manok bangkut tu maioh macham bulu ngambi chura ikan, jelu, indu utai enggau burong. Nya alai
maia nyabong manok bangkut endang nitih ka bulu ti lekat ba iya. Dua bansa bulu manok bangkut
ti nakal disabong iya nya ba ayat 56 enggau 57 dibaroh tu.

Manok Bangkut
56. BANGKUT SERANTUKU: Serantuku (rhinocerous beetle) tu sabengkah ari bansa indu utai ti
bulih mesai tunjok indu kaki kitai. Chura iya chelum begenyeling, tuboh iya pandak lalu bisi
tandok. Indu serantuku tu deka bendar Beridup ba sumbok nyiur tauka sumbok utai bukai ti nyau
ka baka nyiur. Bulu manok ngambi bulu indu utai tu mega chelum begenyeling. Bulu bansa tu

deka bendar laboh ba manok bangkut. Maia nyabong jam 7.00 – 8.00 pagi enggau 2.00 – 3.00
lemai.
57. BANGKUT TEBELANGKING: Tebelangking tu bansa burong ti ngiga pemakai ngair ba tanah
baka manok lalu tindok atas puchok kayu ti enda berapa tinggi. Sida tu enda bekaban lalu
pemesai burong tu kira mesai manok dara. Sida selalu dipeda bemain ba babas repa. Nyadi bulu
burong tu chura kepayang lalu deka bendar lekat ba manok bangkut aja. Burong tu siga lalu
manok bangkut bulu kepayang tu nakal disabong. Maia nyabong ba jam 7.00 – 8.00 pagi enggau
jam 2.00 – 3.00 lemai.
58. BEJALAK: Chura bulu manok bejalak tu ka burak-burak bechampor enggau chelum. Bisi mega
sakeda lekat bulu mirah apas. Bulu manok bejalak tu maioh macham, bisi ngambi bulu ikan, jelu
enggau burong. Bulu bejalak tu enda tentu dikelala semina nemu nya chura bejalak. Bulu manok
tu enda tentu bulih disabong. Tau enda iboh meli tauka minta ari orang. Enti orang meri, tau ga
dibai pulai ka guna bukai. Maia nyabong jam 8.00 – 9.00 pagi enggau 3.00 – 4.00 lemai.

Manok Bejalak
59. BEJALAK BAYA: Baya tu jelu ai bekaki empat, bisi iko ti panjai. Kulit iya tebal. Dada iya
burak, tubuh kuning-burak bekerakau chelum. Bulu manok ngambi chura kulit baya tu, dada iya
berkeramak burak chelum baselat enggau kuning. Tubuh iya burak-kuning, lalu buyoh di baruh
sayap ka kuning-kuning. Belakang manuk tu chelum angus, bau iya bebelam. Maia nyabong jam
7.00 – 8.00 pagi enggau 3.00 – 6.00 lemai. Bejalak baya tu nakal disabong.
60. BEJALAK BEKUAK: Bejalak bekuak tu mekang bulu. Burak ari bulu bejalak ti diterang dalam
ayat 58, lalu nadai maioh empa. Reti nya enda bulih disabong. Maia nyabong jam pukul 7.00 –
8.00 pagi enggau 3.00 – 4.00 lemai.
61. BEJALAK ENTURUN: Enturun tu bansa jelu kampong. Tuboh iya kurang lebih mesai pah kitai.
Bulu iya burak ari pun lalu mupok chelum ngagai ujong bulu. Jelu tu tau mali diri nyadi antu kok-

lir. Bulu manok ngambi chura tu, dada iya burak champor chelum, bau chelum, kepai sayap burak,
belakang chelum angus nyentok ngagai punggong. Manok bulu tu nakal disabong. Maia nyabong
jam 6.00 – 8.00 pagi enggau 3.00 – 5.00 lemai.
62. BEJALAK ENTURUN KABAN: Sama jelu enturun, semina bida ba pemesai enggau bulu mimit
aja. Gaya pendiau enggau pemakai sama enggau ayat 61 datas semina jelu tu bekaban sampai
empat-lima iko. Maia nyabong sama jam 6.00 – 8.00 pagi enggau 3.00 – 5.00 lemai.
63. BEJALAK ENTURUN MUANG: Sama jelu enturun, semina bida ba pemesai enggau bulu, tang
enda jauh. Maia nyabong sama jam 6.00 – 8.00 pagi enggau 3.00 – 5.00 lemai.
64. BEJALAK ENTURUN PAPAN: Enturun papan tu besai ka semua jelu enturun, disema ka
orang mesai ukoi. Bulu iya burak agi. Maia nyabong sama jam 6.00 – 8.00 pagi enggau 3.00 –
5.00 lemai.
65. BEJALAK KAPIAT: Kapiat tu bansa ikan ti diau di menoa ulu. Iya ka besai kira mesai dekuan
kitai. Tuboh iya enda segala, tisik burak sereta mirah ba kepai enggau ba iko iya. Gamal ikan tu
manah lalu deka makai ginti. Pemakai iya buah, indu utai enggau belut. Bulu manok ngambu
chura tu burak ari Bejalak Tengadak, bisi menais mirah ba bau enggau bisi bulu mirah ba pumpun
iko. Enti nadai menais mirah ba bau enggau iko, nya ukai bejalak kapiat. Bulu manok tu nyamai
disabong laban maioh raup empa. Maia nyabong jam 7.00 – 10.00 pagi enggau 3.00 – 4.00 lemai.
Tau dikena ngenchuri hari maia hari baru beputar ngalih, jam 12.30 – 1.00 lemai.
66. BEJALAK KELABU: Kelabu tu sabengkah bansa ikan ti diau di menoa ulu. Ikan tu raban
bansa ikan ti besai di menoa ulu. Bulu manok bejalak ngambi bulu manok tu endang ditemu
bejalak, dada burak, bau begelam chelum bechampur enggau mirah-redam. Lalu bakanya mega
dipeda ba sabelah tubuh iya. Maia nyabong jam 8.00 – 9.00 pagi enggau 3.00 – 4.00 lemai.
67. BEJALAK LELABI: Lelabi tu bansa jelu bekaki empat ti diau dalam lubang batu dalam ai
sereta tau mega diau dalam pantai tauka di darat. Bulu manok ngambi chura iya tu bedada burak,
chelum belakang enggau punggong, tang enda berapa bekilat. Maia nyabong jam 7.00 – 9.00 pagi
enggau 3.00 – 6.00 lemai.
68. BEJALAK MENGALAN: Mengalan tu bansa ikan ti diau di menoa ulu. Ikan tu manah gamal,
nyau deka baka ikan semah, tang iya burak agi. Tisik iya alus agi ari tisik semah. Penyamai
diempa nyau deka sarasai. Bulu bejalak ngambi ikan tu burak ari samoa bejalak. Bulu sua iya
beserapang, lalu bisi mega ngundang bulu chelum baka bejalak bukai. Maia nyabong jam 8.00 –
9.00 pagi enggau 2.00 – 3.00 lemai.
69. BEJALAK RINGAU: Bansa ikan Ringau (Datnioides microlepis) tu bisi dua bengkah.
Sabengkah nya diau di menoa ulu (ai tabar) enggau sabengkah agi diau ba menoa ili (ai masin).
Ikan tu bisi pati tajam sereta bisa enti nebak kitai. Iya ke diau di menoa ili burak agi lalu iya ke
diau di menoa ulu chelum agi. Tisik iya alus, tubuh iya pandak segala tang meh mipis. Bulu

bejalak ngambi chura tu bekampi burak enggau mirah redam sabelah tuboh. Maia nyabong jam
8.00 – 9.00 pagi enggau 3.00 – 4.00 lemai.
70. BEJALAK RINGAU ULU: Sama cherita enggau ayat 69 datas tadi. Pemakai sama lalu deka
makai ginti beumpan ka empedi (bansa undang). Maia nyabong jam 8.00 – 9.00 pagi enggau 3.00
– 4.00 lemai.
71. BEJALAK SESUPIT TAUKA SUPIT: Sesupit tu bansa ikan ti tau diau dalam ai di menoa ulu
enggau menoa ili. Pamesai iya kira mesai tapa jari lalu pendiau sida nyerapong kulit ari ai ayan
pidin. Ikan tu betisik, lalu tuboh iya mipis. Tisik iya burak ka biru-kuning lalu bisi perintik chelum
jarang-jarang ba tuboh. Ikan tu makai indu utai lalu landik bendar nyumpit ngena ai. Iya mega
deka makai ginti, lebih agi enti beumpan ka Buntak. Bulu bejalak ngambi bulu tu bedada burak,
beserepang sua, chelum ba bau enggau belakang lalu bisi bebuah ba ujong bulu. Maia nyabong
jam 9.00 – 10.00 pagi enggau 1.00 – 2.00 lemai. Tau mega disabong ngenchuri ari (nyambut
sepor) jam 11.00, 12.00 enggau 1.00 lemai.
72. BEJALAK SUPIT KABAN: Sama ikan ti disebut dalam ayat 71 datas tadi. Sida tu mit agi lalu
bekaban datai ka dua-tiga puloh iko tauka maioh agi. Pendiau enggau pemakai sida sama. Maia
nyabong jam 9.00 – 10.00 pagi enggau 1.00 – 2.00 lemai. Tau mega disabong ngenchuri ari
(nyambut sepor) jam 11.00, 12.00 enggau 1.00 lemai.
73. BEJALAK SUPIT TUNGGAL: Sama ikan ti disebut dalam ayat 71 & 72 datas tadi. Iya diau
kediri, enggai bekaban agi lalu ngiga pemakai kediri laban ti udah besai. Pemakai agi sama. Iya
mega mangah enggau kaban iya ti mit agi. Bulu iya kasar agi ari 71 & 72 datas tadi. Maia nyabong
jam 9.00 – 10.00 pagi enggau 1.00 – 2.00 lemai. Tau mega disabong ngenchuri ari (nyambut
sepor) jam 11.00, 12.00 enggau 1.00 lemai.
74. BEKARANG: Nyadi bekarang tu sama bisi ba bansa jelu enggau burong. Bulu seduai sama
begenyeling biru-chelum. Bulu manok ngambi chura tu sama begenyeling biru chelum lalu burak
ba pun bulu iya. Maia nyabong jam 8.00 – 9.00 pagi enggau 3.00 – 4.00 lemai.
75. BEKARANG BURONG: Burong bekarang tu manah raras tuboh, mesai burong mendu ilai.
Bulu iya begenyeling biru-chelum lalu pun bulu iya burak. Mata iya mirah lalu pemakai iya indu
utai. Iya enda bekaban lalu bulu manok ngambu bulu tu pan sama begenyeling biru-chelum sereta
burak ba pun bulu. Mar disara ka enggau bulu burong kempat tiang. Maia nyabong jam 8.00 –
9.00 pagi enggau 3.00 – 4.00 lemai.
76. BEKARANG JELU: Jelu bekarang tu panjai iko baka raras tuboh jelu engkerabak, lalu jarang
dipeda. Pendiau jelu tu bejelangkit tauka entachar ngelayang ari kayu siti ngagai kayu siti ngiga
buah didalam kampong. Bulu sida tu chelum arok kali lalu burak ba pun bulu. Bulu manok ngambi
bulu tu pan begenyeling chelum arok kali enggau burak ba pun bulu. Maia manah disabong jam
7.00 – 9.00 pagi enggau 3.00 – 5.00 lemai.

77. BEKUAK: Bekuak tu nyau deka baka bulu bejalak, tang iya burak agi. Bekuak tu bisi ngambi
bulu burong enggau puchok utai tumboh. Enti iya semina dikelala bulu bekuak, iya ti bansa tu
enda bulih disabong, nadai empa. Semadi bulu bukai bisi ingap ba iya nya baru bisi pama agi.
Maia nyabong jam 10.00 – 11.00 pagi enggau jam 1.00 – 2.00 lemai.
78. BEKUAK PUNA: Burong puna tu raban burong ti tengan iya pemesai. Bulu puna diambi ka
bulu manok, ba dada, rekong enggau belakang iya. Maia nyabong jam 10.00 -11.00 pagi enggau
1.00 – 2.00 lemai.
79. BEKUAK BATU: Samacham ari bansa burong tasik ti bekaban maioh selalu ditemu diau ba
pulau ti bebatu. Pamesai iya nyau deka mesai burong puna. Bulu iya bisi kelabu lalu mirah ba pun
bulu, burak ba pumpun iko, burak ba baroh degok. Enti leboh maia landas, maia gelumbang nyadi
di tasik, burong tu selalu dipeda datai ngagai menoa ulu tauka didarat, selalu dipeda Inggap ba
padang tauka umai tanjong. Bulu manok tu nakal disabong. Amat bulu iya bekuak, tang pun bulu
manok tu mirah, nyugut ba pumpun iko sereta burak. Maia nyabong jam 10.00 – 11.00 pagi
enggau 1.00 – 2.00 lemai.
80. BEKUAK UPA: Upa tu puchok utai tumboh ti bisi sumbok baka pisang, rutan, lalis, nyiur,
pantu, pinang, sawit enggau utai bukai ti bisi sumbok. Gamal upa tu burak-puchat. Nyadi bulu
manok bansa tu pan burak puchat nitih ka pemurak upa. Bakuak bansa tu pemadu burak ka
semua manok ti bebulu bekuak. Manok tu enda tentu nakal disabong, laban nadai tentu empa.
Maia nyabong jam 10.00 – 11.00 pagi enggau 1.00 – 2.00 lemai.
81. BELALAT: Bulu manok tu ngambi bulu lalat. Bulu sua iya beserepang, bau iya burak lalu bisi
begenyeling biru. Kepai sayap meratai, lalu bulu ba belakang, punggong, bulu rambai enggau bulu
sua bisi bebuah chelum ba ujong bulu. Iko iya burak begulai enggau chelum. Bulu manok belalat
tu suah agi Inggap tauka bedudok ba bulu manok bukai sereta bulih bendar disabong ari iya ka
tuchi mantar belalat. Maia nyabong jam 9.00 – 10.00 enggau 2.00 – 3.00 lemai.
81. BELALAT BEDUDOK BA ENSERIBAN: Enseriban tu bansa ikan mit ti beraban (peda ayat 210
pasal bulu enseriban). Gaya bulu enseriban tu ka biru-kuning begulai enggau burak, chelum lalu
bisi mega mirah mimit. Gaya bulu belalat bedudok ba enseriban tu dipeda ba ujong bulu iya bisi
bebuah chelum. Manok bulu tu bulih disabong sereta makai laban iya dua bulu. Maia nyabong jam
9.00 – 10.00 pagi enggau jam 2.00 – 3.00 lemai. Tau mega disabong kena ngenchuri hari lebuh
maia hari baru beputar ngalih (12.30 lemai) – maia ikan mit nyambut sepur.
82. BELALAT BEDUDOK BA LANSI RAU: Ikan lansi rau tu mega bansa ikan mit ke diau ba ai
keroh ari pala pasang. Iya kurang agi pemurak ari ikan lansi ke diau ba ai ke chiru agi. Bulu
manok ngambi bulu lansi tu burak beselat chelum lalu bisi mega lekat bulu mirah. Bulu manok
belalat tu mega deka bendar lekat ba bulu lansi rau tu. Alai kitai ngelala iya belalat bedudok ba
lansi rau laban bulu sua, bulu belakang enggau ba punggong iya bebuah chelum magang. Sayap
iya bisi meratai. Manok tu nakal disabong laban iya bebulu dua lalu maioh empa. Maia nyabong

jam 9.00 – 10.00 pagi enggau 2.00 – 3.00 lemai. Manok tu mega tau disabong maia bulu lansi rau
tauka belalat ti mantar nya disabong. Tau mega iya dikena ngenchuri hari lebuh hari baru ngalih
(12.30 lemai).
83. BELALAT BEDUDOK BA IJAU KUNCHIT: Kunchit tu bansa burong ti mit. Bulu manok ijau
kunchit tu bedudok ba bulu chelum, ka biru-biru ba sua, rekung, punggong enggau bulu rambai
iya. Bulu belalat deka bendar lekat ba ijau kunchit lalu kitai tau ngelala iya ari bulu iya ka bisi
bebuah chelum ba ujong bulu belakang, bulu sua enggau bulu rambai iya. Sayap iya bisi meratai.
Bulu manok tu nakal disabong laban iya dua bulu. Maia nyabong jam pukul 9.00 – 10.00 pagi
enggau 2.00 – 3.00 lemai. Tau mega disabong maia nyabong ijau kunchit mantar.
84. BELALAT BEDUDOK BA PAPIT PUNGGU: Papit punggu tu bansa burong menaul ti mit.
Patok iya ngelakait lalu kukut iya tajam. Sayap bisi meratai, punggong iya angus mimit, lalu burak
pumpun iko. Bulu tu mega endor bulu manok belalat tu lekat. Bulu sua, belakang enggau rambai
iya bebuah chelum magang. Dada iya besingkap baka ka bisi buri ti disanggit dia. Bulu tu nakal
lalu bulih disabong. Bulu manok belalat mantar enda tan laban manok belalat bulu dua baka tu.
Mia nyabong jam 9.00 – 10.00 pagi enggau jam 2.00 – 3.00 lemai. Tau mega disabong maia
nyabong bulu papit punggu mantar.
85. BIRING: Bulu manok tu mirah begenyeling. Ba entara bau enggau sayap iya biru
begenyeling. Bau iya mirah, kepai sayap iya kepayang lalu pumpun iko iya burak. Iko langgai iya
chelum lalu bekawat mirah. Nyadi semua bulu manok mirah deka lekat ba biring. Nya alai enti
nyabong bulu manok biring ti bisi lekat bulu bukai, mesti nitih ka maia nyabong bulu ti lekat ba
iya. Maia nyabong manok biring tu jam 1.30 – 2.30 lemai. Enti bulu iko iya enda bekawat lalu
kepai sayap iya enda kepayang, nya bulu biring ngapa lalu enda bulih disabong. Iya ke bekawat
iko enggau kepayang sayap nya ga nakal disabong.

Manok Biring
86. BIRING BUAH SENGGANG: Manok Biring enggau manok banda tu mirah, Semina bida iya,
biring tu begenyeling lalu bulu banda tu enda bekilat. Biring buak senggang tu nadai burak ba
pumpun iko, dada iya chelum lalu iko iya enda bekawat mirah tauka sambil burak. Bulu iya

begenyeling magang lalu sayap iya pan kepayang. Bulu manok tu enda nakal disabong laban nadai
maioh empa. Maia nyabong jam 7.00 – 9.00 pagi enggau jam 3.00 – 5.00 lemai.
87. BIRING ENGKERANAU AI: Engkeranau ai tauka indu jagang ai tu bansa indu utai ti tau
bejalai atas ai. Bulu manok tu mirah-biru-chelum begenyeling ba bulu sua, belakang enggau bulu
rambai baka chura indu engkeranau ai. Bulu bukai iya endang tulin biring magang. Maia manah
nyabong manok tu jam 1.00 pagi, 12.00 tengah hari enggau 1.00 ngalih ari. Maia tu samoa manok
ikan ngetu makai magang, manok burong pan diau mega. Maia tu biring engkeranau ai makai
nengali nyemerai ba tengah arus ai bayam pupu along. Nya alai semua manok ti burak, ulih
dipupu ai keroh iya magang baka sida bangkas, bejalak enggau kelabu. Pia mega bulu manok
mirah baka banda ulih ka pupu ai paya iya magang. Udah bayam pupu ai di tengah arus, iya pulai
ka tebing lalu niki ka pantai ke alai iya nutu dakah ai surut. Nya kabuah bulu manok chelum, ijau,
mirah, tuntong enggau jelayan tu ulih ditutu iya, di-tai ringin iya semua. Nya kabuah iya makai
kediri, enchuri ari.
88. BIRING ENGKERINDAU BURONG: Engkerindau burong tu bansa burong ti diau di tanah,
ngair mantok baka pendiau manok tupi. Bulu iya mirah redam bechampor enggau bulu chelum.
Burong tu tengan pemesai lalu enda bekaban maioh. Bulu manok ngambi bulu tu sigi nakal
disabong. Maia nyabong iya ba jam 4.00 – 6.00 lemai. Bulu tu enda manah disabong pagi.
89. BIRING ENGKARONG: Engkarong tu bansa jelu tichak kira mesai tunjok indu jari. Pendiau
sida di tanah, bisi mega kala dipeda diau atas daun ba puchok kayu enggau ba ai. Bulu engkarong
tu chelum, mirah ba bau enggau punggong. Bulu sua iya bechampor chelum-mirah. Dada iya bisi
ga chelum, lalu bisi mega bekaramak dada. Bulu sayap enggau iko iya nitih ka bulu biring mantar.
Maia nyabong jam 9.00 – 11.00 pagi enggau jam 1.00 – 3.00 lemai. (Peda ayat 190).
90. BIRING ENGKARONG AI: Engkarong ai tu sabengkah bansa engkarong ti enda berapa besai,
tang panjai agi iko enggau tuboh. Sida tu selalu dipeda bemain ba tebing saredak ulu Sungai
sereta mega selalu dipeda nyemerai ba ai Sungai. Sida makai anak ikan. Bulu manok engkarong ai
nya chelum bekilat burak ba tuboh. Bulu tu lekat ba bulu biring sereta nakal disabong. Maia
nyabong jam 7.00 pagi enggau jam 5.00 lemai.
91. BIRING ENGKARONG ATAP: Tuboh engkarong tu mit agi ari engkarong ti selalu dipeda ba
tisi jalai. Bulu engkarong bansa tu bisi besurik burak ba rekong ngagai tuboh iya. Deka bendar
bemain ba salepak atap langkau tauka rumah. Iya bejalai begadai-gadai nyubok indu utai ka
dempa iya. Bulu manok tu nyamai disabong laban nyamai nyelinting maia bulu manok ke bisi mai
bulu indu utai pansut. Maia nyabong jam 9.00 – 11.00 pagi enggau jam 2.00 – 3.00 lemai.
92. BIRING ENGKARONG BESENGAYAN: Bulu iya bebiring, sayap kepayang sereta begenyeling
ba bau iya. Iko iya bekawat mirah tulang bulu. Manok bansa tu nakal disabong ari semua bulu
engkarong bukai. Maia nyabong jam 9.00 – 11.00 pagi enggau jam 1.00 – 3.00 lemai.


Click to View FlipBook Version