การสร้างพื้นที่การเรียนรู้เพื่อความสุขของชีวิต A5

มนตรี เพชรนาจกั ร

งานคอื ชวี ติ ชีวติ คอื การเรยี นรู้ การเรยี นรู้ควบคู่การงาน

คำนำ

บนโลกใบนี้มี ๒ สิ่งท่ีแต่ละคนต้องประสบแน่นอนคือ (๑) สิ่งที่ถูกใจ และ (๒) ส่ิงท่ีไม่ถูกใจ
ทา่ ทีของแตล่ ะคนทเ่ี หมอื นกันคือ การปฏิเสธสง่ิ ที่ไม่ถูกใจและการโอบรับส่งิ ท่ถี กู ใจ

ความสุขแบบทั่วไปคือสภาพท่ีเกิดข้ึนจากการประสบสิ่งที่ถูกใจ มีความสุขบางชนิดท่ีระบุ
ไม่ได้ว่าเป็นความถูกใจหรือไม่ถูกใจ ความสุขชนิดนี้เกี่ยวกับจิตใจล้วน ๆ แตกต่างจากความสุขแบบ
ทั่วไปที่สัมพันธ์กับสิ่งภายนอก อย่างไรก็ตาม เราคงปฏิเสธไม่ได้ว่า ความสุขคือเป้าหมายสำคัญของ
การดำรงชีวิต แต่จะเป็นความสุขแบบไหน ลึกล้ำ ตื้นเขินอย่างไร จะสัมพันธ์กับลักษณะบุคคลที่
แตกต่างกนั

ส่ิงที่น่าคิดเกี่ยวกับความสุขคือ ถ้าเราต้องพบกับสิ่งท่ีไม่ถูกใจ จะทำอย่างไรให้เรามีความสุข
เท่าๆกับการได้ประสบกับสงิ่ ท่ถี กู ใจ

การเรยี นรู้จากสิ่งท่ีประสบเป็นสิ่งสำคัญสำหรับการดำรงชีวิต ในบางคร้งั สิ่งที่ไม่ถูกใจสำหรับ
เราอาจกลายเป็นพลังที่สำคัญในการทำให้เราเติบโตข้ึน มีสติปัญญา มีการปรับตัวและพัฒนาการทาง
จิตใจที่เข้มแข็งมากกว่าการประสบเฉพาะสิ่งที่ถูกใจ เหมือนกับ พืชท่ีมีรสขมแต่กลายเป็นยาชนิดดี
สำหรับรกั ษารา่ งกายให้ปราศจากโรค

ลักษณะของสังคมอย่างหนึ่งคือ มีการเปล่ียนแปลงตลอดเวลา และการเปล่ียนแปลงเหล่าน้ัน
จะมีผลกระทบกับบุคคลใน ๒ ลักษณะ อย่างใดอย่างหน่ึงคือ มีความสุขเพราะถูกใจ และ ไม่มี
ความสขุ เพราะไม่ถูกใจ

การสร้างพ้ืนที่การเรียนรู้เพื่อความสุขของชีวิต ต้องการให้ผู้เรียนมองส่ิงรอบข้างด้วยสติใน
ฐานะส่ิงรอบข้างเหล่าน้ันคือพื้นที่การเรียนรู้ จริงอยู่ บางส่ิงอาจเป็นความเลวร้ายสำหรับชีวิตและ
สงั คม แต่ส่ิงนั้นทำให้เกดิ การเรียนรู้อย่างน้อยคอื มคี วามไมส่ มบูรณ์ของสรรพส่งิ และความไมส่ มบูรณ์
นร้ี อคอยการพัฒนาจากมนุษย์ผู้มีความสามารถอยา่ งหาที่สุดไม่ได้ และความเลวร้ายเหล่าน้ันอาจไม่มี
ความหมายเลยหากเราไม่ใส่ใจ เพราะส่ิงต่าง ๆ เป็นเพียงส่ิงท่ีปรากฏขึ้นและมันก็เปลี่ยนเป็นอื่น
ข้อเสนอในบทเรียนนี้คือ การมองส่ิงต่างๆให้เป็นแหล่งการเรียนรู้และการเรียนรู้ตามความเป็นจริง
เพ่อื การอยู่ให้ไดอ้ ยา่ งมสี ติทา่ มกลางการเปลย่ี นแปลงทางสงั คมและส่ิงทม่ี ากระทบกับเราทัง้ ดแี ละรา้ ย

ขอขอบคุณผู้ผลิตความรู้เผยแพร่ตามแหล่งข้อมูลต่าง ๆ ให้ผู้เขียนได้ศึกษาค้นคว้าและเรียบ
เรยี งออกมาเป็นเอกสารน้ี ขอให้ทกุ ทา่ นจงไดร้ บั ส่วนแห่งความพากเพียรน้ีโดยท่ัวกัน

พฤษภาคม ๒๕๖๔

สารบญั ข

เรื่อง หน้า

คำนำ ก
สารบัญ ข

สถานการณ์ทางสังคมกับทา่ ทตี ่อความสุขของชวี ิต ๑
๑. สถานการณก์ ารของสงั คมโลกและผลกระทบกับความสุขของชีวติ ๒
๒. สถานการณ์ของสงั คมไทยและผลกระทบกบั ความสุขของชีวติ ๕
๓. บทวเิ คราะห์ความเปน็ จรงิ ทางสังคมและมายาภาพ ๘

ความสขุ ชองชีวิตและขอบเขต ๙
๑. ความหมายของความสุขและความเปน็ จริงของชีวติ ๑๐
๒. สุขสัมพนั ธ์ ๑๑

สุขภาวะองค์รวม ๑๓
๑. “สุข” ในสุขภาวะองค์รวม ๑๓
๒. ความสมดลุ ของ “สขุ ภาวะ ๔ แบบ ๑๔
๓. ความสำคญั ของสุขภาวะองค์รวม ๑๕

ฐานการเรยี นรู้กับสขุ ภาวะ ๑๗
๑. ชวี ิตและสงั คม: พืน้ ท่กี ารเรยี นรูเ้ พอื่ สขุ ภาวะ ๑๗
๒. กาย ใจ ความคดิ : พ้นื ทีก่ ารเรยี นรู้เพื่อสุขภาวะ ๒๑
๓. สงั คมแวดลอ้ ม ชวี ิต และความสขุ ๒๒
๔. พนื้ ทป่ี ลอดภยั : การบูรณาการ กาย จิต สงั คม อารมณ์ ๒๔

ตนและสังคมกบั การสรา้ งพื้นท่กี ารเรียนรเู้ พอ่ื ความสุขของชีวิต ๒๔

เอกสารอา้ งองิ ๒๔
บรรณานุกรม ๓๑

๑

การสร้างพืน้ ทีก่ ารเรยี นรู้เพอื่ ความสุขของชีวติ

“อะไรคือสุข” หรือ “สุขคืออะไร” คือชุดคำถามหนึ่งในหลายชุดคำถามท่ีเกิดกับบุคคลผู้
แสวงหาคำตอบบางอย่างให้ชีวิต สิ่งที่ตามมาจากชุดคำถามน้ันคือ “เราจะแสวงหาความสุขได้
อย่างไร” ชุดคำถามดังกล่าวส่งผลเป็น “รูปแบบชีวิต” ของแต่ละคนซ่ึงมีความหลากหลายในสังคม
ปัญหาท่ีน่าพิจารณาคือ การแสวงหาคำตอบเกี่ยวกับสุข เราจะมีพื้นท่ีการเรียนรู้แบบใดรองรับการ
แสวงหาคำตอบเหล่านั้น ในกระบวนการเรียนรู้แบบแลกเปล่ียนเรียนรู้ (knowledge sharing) มีการ
กล่าวถึงพื้นที่ปลอดภัยและ/หรือพื้นที่แห่งการไว้วางใจเพ่ือการเรียนรู้ร่วมกัน แต่ในการเรียนรู้เพื่อ
ความสุขของชวี ิตอาจต้องมีพ้ืนทอ่ี ่ืนอีกซง่ึ มคี วามหลากหลายเออื้ ตอ่ การเรยี นรอู้ ยา่ งรอบด้าน บทนี้ เรา
จะเริ่มต้นจากปัญหาเร่ืองความสุขของชีวิตก่อน และพิจารณาถึงพื้นที่การเรียนรู้ท่ีสำคัญเพื่อความสุข
ของชวี ติ ภายหลงั

สถานการณท์ างสงั คมกับท่าทตี ่อความสขุ ของชวี ติ

การสลับขั้วระหว่างตัวเราคือศูนย์กลางของโลกและตัวเราคือหน่วยย่อยของโลก ถ้าโลกคือ
ความหมายที่ไม่ใชเ่ พียงผืนแผ่นดนิ ที่เราอาศัยอยู่เท่านั้น เราและโลกจะมีความสัมพันธ์ทางตรงระหว่าง
กันและไม่ย่ิงหย่อนไปกว่ากัน กรณีเราคือศูนย์กลางของโลก การเคลื่อนไหวของสิ่งมีชีวิตและไม่มีชีวิต
รอบตวั เรา จะสง่ ผลกระทบตอ่ เราไมม่ ากก็น้อย เช่น ถ้าดวงอาทิตย์ไม่โผล่ข้ึนมาเหนือขอบฟ้าพรอ้ มกับ
สาดส่องแสงอันอบอุ่นฉาบผิวโลกที่เป็นแผ่นดิน ความหนาวในหน้าหนาวก็ไม่อาจจะบรรเทาลงได้
กรณี เราคือหน่วยย่อยของโลก ศูนย์กลางอาจเป็นส่ิงอ่ืน เช่น ดวงอาทิตย์ หลักปักเขตศูนย์กลางโลก
เป็นต้น ทันทีท่ีหน่อยย่อยอ่ืนแปรสภาพจากความสดปะทะความร้อนของดวงอาทิตย์กลายเป็นความ
เหี่ยวเฉา เราท่ีเป็นหน่วยย่อยเหมือนกัน ก็จะต้องแปรเปล่ียนเป็นอ่ืนเช่นกัน อย่างน้อยคือการท่ีเรา
จะต้องเคลื่อนย้ายไปแทนท่ีสิ่งมีชีวิตและไม่มชี ีวิตอื่น โดยท่ีเดิมของเราก็จะถูกแทนที่ดว้ ยส่ิงมีชีวิตและ
ไม่มีชีวติ อ่ืนเช่นกัน ทฤษฎีผีเสื้อกระพือปีก (Butterfly effect) คือมโนทัศน์ท่ีบ่งชี้ถึงผลกระทบจากสิ่ง
หนึ่งไปสูส่ ิ่งหนึง่ แมส้ ่ิงนั้นดเู หมอื นจะไม่มีความหมายใดกต็ าม

ชีวิตมนุษย์คือหน่วยย่อยหน่ึงของสังคม ขณะที่สังคมคือภาพรวมของหลากหลายชีวิต เมื่อ
กลาวถึงชีวิตท่ามกลางสังคมแวดล้อม ภาพความคิดท่ีปรากฏคือ มนุษย์คนหน่ึงท่ามกลางมนุษย์ท่ี
หลากหลายตลอดถึงสิ่งมีชีวิตและไม่มีชีวิตท่ีแตกต่างกัน ทันทีที่มนุษย์คนหนึ่งหายใจเข้าเพื่อนำเข้า
ออกซิเจน (Oxygen) จะเท่ากับการท่ีมนุษย์คนนั้นได้ขอแบ่งปันออกซิเจนจากโลก สิ่งมีชีวิตและไม่มี
ชีวิตอ่ืน ที่ต้องอาศัยออกซิเจนเดียวกันกับมนุษย์คนนั้น ถ้าออกซิเจนท่ีเป็นสมบัติของโลกได้รับการ
แบ่งปันอย่างทั่วถึงและเพียงพอต่อการดำรงชีวิตหน่ึงๆ จะไม่มีปัญหากับการท่ีมนุษย์คนหน่ึงนั้นจะมี

๒

ชีวิตอยจู่ นกว่าจะกลายสภาพเป็นฝุ่นผง แต่ปัญหาท่ีเกิดคอื การท่ีบุคคลครอบครองปัจจัยการดำรงชีวิต
ท่ีมากเกินกว่าระยะของการท่ีจะต้องมีชีวิตของตนถึงกับไม่เหลือแบ่งปันให้ส่ิงมีชีวิตและไม่มีชีวิตอื่ นที่
ต้องอาศัยปัจจัยการดำรงชีวิตเดียวกันกับเรา ท่ีร้ายแรงยิ่งกว่านั้นคือการทำลายล้างชีวิตอืน่ ๆ เพ่ือตัด
หุ้นส่วนปัจจัยการดำรงชีวิตออกไป โดยที่ผู้ถูกตัด ไม่ได้พึงพอใจกับการถูกกีดกันเช่นน้ัน และผู้ตัดก็
ไมใ่ ช่ผู้สร้างปจั จัยการดำรงชีวติ น้นั ขึ้นมาดว้ ยตนเอง สิ่งท่ีน่าสังเกตคือ สงครามโลก สงครามกลางเมือง
ความขัดแย้งระหว่างประเทศ ความขัดแย้งภายในประเทศ ดูเหมือนจะมีผลประโยชน์ของการกีดกัน
และการครอบครองอยู่เบ้ืองหลัง ส่งผลให้ชีวิตท่ีควรจะมีความสุขร่วมกันในฐานะสิ่งมีชีวิตเหมือนกัน
กลายเป็นชีวติ ท่ีต้องทนทุกขก์ ับผลของการกระทำท่ีไมไ่ ดเ้ กิดจากตัวเรา หากแต่เป็นผลกระทบตกทอด
ส่งต่อมาถึงเราในฐานะหน่วยย่อยหนึ่งๆของโลกอย่างคาดเดาไม่ได้ เราอาจพิจารณาด้วยสถานการณ์
ทางสังคมประกอบคำอธบิ ายดงั ต่อไปนี้

๑. สถานการณ์การของสังคมโลกและผลกระทบกบั ความสขุ ของชีวิต

การพิจารณาสถานการณ์โลกผ่านสื่อสังคมออนไลน์ อาจสรุปได้ว่า ชีวิตในสังคมโลกไม่ได้มี
ความสุขอย่างเสมอเหมือนกัน และการหาความสุขร่วมกันไม่ได้น้ัน เกิดจากความรู้สึกแปลกแยก
ระหว่างมนุษย์ด้วยกันเอง ส่งผลเป็นความพยายามที่จะแย่งชิงเพ่ือครอบครองผลประโยชน์ท่ีมีอย่าง
จำกัด บทวิเคราะห์ของ ศาสตราจารย์ชยานันต์ ศุกลวณิช เร่ือง สถานการณ์โลก ๒๐๑๙ ในมติชน
ออนไลน์๑ ทำใหเ้ ห็นว่า จำนวนหน่ึงของประชาคมโลก ไมอ่ าจจะอยู่อยา่ งร่วมมือกันได้เหมอื นที่ผา่ นมา
อีกแล้ว อย่างกรณีจีนและสหรัฐฯ สหรัฐฯกับเกาหลีเหนือ เป็นต้น ท่ีต่างฝ่ายต่างแสดงท่าทีกร้าวต่อ
กัน เพื่อปกป้องผลประโยชน์ตนไว้ ท่าทีดังกล่าวค่อนข้างหมิ่นเหม่จากสงครามการค้ากลายเป็นความ
ขดั แย้งเขตแดน อย่างกรณกี ารแสดงอำนาจด้วยการเคล่ือนเรอื บรรทุกเครื่องบินประชิดเขตน่านน้ำต่าง
แดน เป็นต้น ทั้งน้ีเพ่ือแสดงท่าทีของ “อำนาจ” ระหว่างผู้ที่เชื่อว่าจะควบคุมโลกได้และผู้ที่เห็นว่า
บางส่วนของโลกอย่าริเข้ามาควบคุม สัญญาอันเป็นข้อตกลงระหว่างประเทศถูกถอดถอนออก อัน
แสดงถึงระยะห่างที่ต้องถูกขยายออกระหว่างมนุษย์ผู้ร่วมชะตาเดียวกันบนโลกใบเดียวกัน และบท
วเิ คราะห์ของศาสตราจารย์ ดร.ประภัสสร์ เทพชาตรี ท่ีได้วิเคราะห์สถานการณ์โลกในรอบปีทผี่ ่านมา๒
(๒๐๑๘-๒๐๑๙) ทำให้เห็นถึง ท่าทีของสหรัฐอเมริกาภายใต้การนำของโดนัลด์ ทรัมป์ (Donald
Trump) ท่ีมีต่อการถอดถอนตัวออกจากข้อตกลงของอิหร่านเก่ียวกับการยุติพัฒนาพลังงานนิวเคลียร์

๑ ดูรายละเอยี ดใน ศ.ชยานันต์ ศุกลวณชิ . ๒๕๖๒. สถานการณโ์ ลก ๒๐๑๙. ใน มตชิ นออนไลน์, ๑๔
มกราคม ๒๕๖๒, เขา้ ถงึ ไดใ้ น https://www.matichon.co.th/article/news_๑๓๑๔๖๕๙. เม่ือ ๑๒ ธนั วาคม
๒๕๖๒.

๒ ดูรายละเอยี ดใน http://www.drprapat.com/category/articles/

๓

ท่ีเคยตกลงร่วมกันในปี ๒๐๑๗ สาเหตุเริ่มต้นจากการท่ีสหรัฐไม่พอใจอิหร่าน โดยกล่าวหาอิหร่านว่า
เป็นผู้โจมตีโรงกลั่นน้ำมันขนาดใหญ่ของซาอุดิอาระเบีย ส่งผลให้ซาอุฯไม่สามารถส่งออกน้ำมันใน
ตลาดโลกได้ ตลอดถึงสาเหตุอื่น ๆ เช่น การที่อิหร่านยิงโดรนของสหรัฐตก เป็นต้น ธนันธร มหาพร
ประจักษ์ ฝ่ายนโยบายการเงิน วิเคราะห์ว่า การท่ีสหรัฐฯและอิหร่านมีความขัดแย้งกันน้ัน ส่งผลให้
ราคาน้ำในตลาดโลกมีความผันผวนมากขึ้น และสถานการณ์ย่ิงตึงเครียดเมื่อสหรัฐฯส่งเรือบรรทุก
เคร่ืองบินไปประจำการที่อ่าวเปอร์เซีย เพื่อตอบโต้อิหร่านท่ีขู่จะปิดช่องแคบฮอร์มุซ อันเป็นเส้นทาง
หลักในการขนส่งน้ำมันจากอ่าวเปอร์เซียร์๓ จากบทวิเคราะห์ของ ศาสตราจารย์ ดร.ประภัสสร์ เทพ
ชาตรี ยังช้ีให้เห็นอีกว่า สงครามเย็นในรูปแบบใหม่ เป็นสงครามบนสนามเทคโนโลยีท่ีมีการแข่งขัน
การแย่งชงิ และการกดี กนั ทั้งด้านการทหาร เศรษฐกิจ และเทคโนโลยี ขวั้ อำนาจใหญ่ของโลกในเวลานี้
ท่ีดูโดดเดน่ จะคือขั้วอำนาจระหว่างฝ่ายหน่ึงคือสหรฐั ฯ และอีกฝ่ายหนึ่งคือ จีน๔ ตัวอย่างของการต่อสู้
ทางการค้าเชน่ การท่ีสหรฐั ประกาศขนึ้ ภาษนี ำเขา้ จากจนี เม่ือ ๑๐ พฤษภาคม ๒๕๖๒ มีมูลคา่ ถงึ สอง
แสนล้านดอลล่าสหรัฐ ส่งผลให้จีนตอบโต้ด้วยการขึ้นภาษีนำเข้าจากสหรัฐ มีมูลค่า หกหม่ืนล้านดอล
ลา่ สหรัฐ ๕ ธนนั ธร มหาพรประจักษ์ เห็นว่า ความผนั ผวนของราคานำ้ มันในตลาดโลก มผี ลกระทบต่อ
ประเทศไทยเช่นกัน โดยประเทศไทยนำเข้าน้ำมันในระดับสูง อย่างในปี ๒๕๖๑ นำเข้าน้ำมันดิบ ๘.๒
แสนล้านบาทหรือร้อยละ ๖๓ ของการบริโภคน้ำมันดิบในประเทศ ราคาน้ำมันท่ีเพ่ิมสูงจะส่งผล
กระทบต่อรายจ่ายท่ีเพ่ิมมากข้ึน โดยเฉพาะภาคประชาชนท่ีต้องใช้น้ำมันเป็นปัจจัยสำคัญในการ
ดำรงชีวิต๖ ส่วนสงครามเศรษฐกิจและการค้าระหว่างจีนกับสหรัฐ อาจารย์วีระ ธีรภัทร เห็นว่า จาก
กรณีที่แบงค์ชาติของจีนปล่อยค่าเงินหยวนอ่อนตัวจากเดิม ๖.๘/๑ ดอลล่า เป็น ๗ หยวน/๑ ดอลล่า
นอกจากจะถูกกล่าวหาจากสหรัฐว่าจีนป่ันค่าเงิน (Currency Manipulation) แล้ว ส่งผลต่อความ

๓ ดูรายละเอียดใน ธนนั ธร มหาพรประจกั ษ.์ ความผนั ผวนของราคานำ้ มนั ในชว่ งท่ีผ่านมา. ในวจิ ยั และ
สัมมนา, ธนาคารแห่งประเทศไทย. เข้าถึงได้ใน https://www.bot.or.th/Thai/ResearchAndPublications
/articles/Pages/ Article_๐๑Jul๒๐๑๙.aspx. ๑๒ ธันวาคม ๒๕๖๒.

๔ประภสั สร์ เทพชาตรี. สงครามเยน็ ๔.๐: สงคราม ๕G. เข้าถึงไดใ้ น http://www.drprapat.com. ๑๒
ธนั วาคม ๒๕๖๒.

๕ ฟังรายละเอยี ดใน Thai PBS. สงครามการคา้ สหรัฐฯ-จีน กระเทอื นเศรษฐกิจโลก: วเิ คราะหส์ ถานการณ์
ต่างประเทศ. เข้าถึงไดใ้ น https://www.youtube.com/watch?v=f๘-qc๙sVGi๐. ข้าถึงเมื่อ ๑๒ ธนั วาคม
๒๕๖๒.

๖ ดรู ายละเอียดใน ธนันธร มหาพรประจกั ษ.์ ความผันผวนของราคาน้ำมันในช่วงทีผ่ ่านมา. ในวจิ ยั และ
สมั มนา, ธนาคารแหง่ ประเทศไทย. เขา้ ถึงได้ใน https://www.bot.or.th/Thai/ResearchAndPublications/
articles/Pages/ Article_๐๑Jul๒๐๑๙.aspx. ๑๒ ธันวาคม ๒๕๖๒.

๔

กลัวทางการค้าในการท่ีจีนอาจปล่อยให้ค่าเงินอ่อนมากกว่า ๗ หยวน/๑ ดอลล่า ซึ่งจะกระทบเป็นวง
กวา้ ง โดยเฉพาะประเทศไทยทีส่ ่งออกสู่จีนประมาณ ๘-๑๐ % ของมูลค่าการสง่ ออก ถ้าเงนิ หยวนอ่อน
และเงินบาทแข็ง การท่ีเราจะส่งสินค้าไปขายในจีน จะขายยาก ขณะเดียวกัน สินค้าส่งออกท่ีเราส่ง
ขายในตลาดอน่ื แข่งขันกับจนี สินคา้ จากจีนจะมีราคาถูกกว่า สนิ คา้ จากไทยจะขายยากอีกเช่นกัน๗

สถานการณ์โลกที่ปล่อยผ่านไปไม่ได้อีกประการหน่ึงคือ ความแพร่หลายของไวรัสโคโรน่า ท่ี
พบการขยายตัวท่ีเมืองอู่ฮั่น มลฑลหูเป่ ประเทศจีน๘ สำนักข่าวไทยพีบีเอส ได้ประมวลผู้ได้รับ
ผลกระทบ เมื่อ ๒๔ กุมภาพันธ์ ๒๕๖๓ พบว่า มีผู้ติดเชื้อรวม ๗๙,๓๖๐ ราย ผู้เสียชีวิตรวม ๒,๖๒๑
ราย ท่ีรักษาหายแล้วรวม ๒๔,๙๖๔ ราย พบผู้ติดเชื้อจากหลายประเทศ เช่น ญ่ีปุ่น สหราชอาณาจักร
ไทย สหรัฐอเมริกา เยอรมนี อิหร่าน เป็นต้น พบมากสุดคือ จีน รองลงมาคือญี่ปุ่นและเกาหลีใต้
ตามลำดบั ๙ ล่าสุดวันที่ ๒๔ พฤษภาคม ๒๕๖๔ สำนกั ขา่ ว Workpointnews แจง้ วา่ มผี ตู้ ิดเชอื้ ท่วั โลก
จำนวน ๑๖๗,๑๕๑,๑๓๔ ราย รกั ษาหายจำนวน ๑๐๓,๖๕๒,๐๘๑ ราย เสียชีวติ จำนวน ๓,๔๖๓,๗๔๙
ราย๑๐ ไวรสั เหล่านี้ไม่อาจมองเหน็ ได้ด้วยตาเปล่า ดังนั้น จึงเป็นเหมอื นเงื้อมมือของความตายท่ีเป็นตัว
ทำลายความสุขของชีวิตที่ค่อยคืบคลานมาส่มู นุษย์อย่างเงยี บๆ อีกประเดน็ หนึ่งท่ีน่าสนใจคอื กรณีการ
ช่วงชิงตำแหน่งประธานาธิปดีสหรัฐ ระหว่างโดนัลด์ ทรัมป์ จากพรรครีพับลิกัน และ โจ ไบเดน จาก
พรรคเดโมแครต ผลการเลือกตั้งปรากฏว่า โจ ไบเดน มีคะแนนนำ แต่ปัญหาท่ีส่งผลกระทบต่อสังคม
คือ การที่คณะทำงานของโดนัลด์ ทรัมป์ เชื่อม่ันว่ามีความไม่โปร่งใสในการนับคะแนน จึงทำเร่ือง
ฟ้องร้องต่อศาลรัฐมิชิแกน๑๑ กรณีนี้ ทำให้เห็นว่า ในประเทศมหาอำนาจของโลกยังมีประเด็นเรื่อง
ความไม่ซ่ือสัตย์ในระบบประชาธิปไตย การแย่งชิง และการกีดกันระหว่างกัน ถ้าอย่างน้ัน การที่
ประเทศขนาดเล็กจะมีความไม่โปร่งใส ก็ไม่น่าตกใจแต่ประการใด ถ้าความคิดว่าความไม่โปร่งใสเป็น

๗ วรี ะ ธรี ภัทร, วเิ คราะห์มะกนั ทำสงครามการคา้ ปะทะจนี . ใน ฟงั หไู ว้หู. เข้าถึงไดใ้ น
https://www.youtube. com/watch?v=nTrxV๒๐iQt๘. ๑๒ ธนั วาคม ๒๕๖๒.

๘ ดรู ายละเอียดใน รพพี รรณ รัตนวงศ์นรา มอรด์ , ใน ประชาชาตธิ รุ กจิ , สุขภาพดกี ับรามา: วิธปี อ้ งกนั ไวรสั
โคโรนา่ สายพนั ธ์ุใหม่ ๒๐๑๙. เขา้ ถึงได้ใน https://www.prachachat.net/rama-health/news-๔๒๒๓๓๙. ๒๖
กมุ ภาพนั ธ์ ๒๕๖๒.

๙ ดรู ายละเอยี ดใน Thai PBS NEWS, Daily Report จำนวนผู้ติดเชอื้ ไวรัสโคโรนา. เขา้ ถึงได้ใน
https://news.thaipbs.or.th/content/๒๘๘๕๖๐. ๒๖ กุมภาพันธ์ ๒๕๖๓.

๑๐ workpointnews. (๒๕๖๔). Covid๑๙. ค้นจาก https://covid๑๙.workpointnews.com. เมอ่ื ๒๔
พฤษภาคม ๒๕๖๔.

๑๑ ดรู ายละเอียดใน ไทยรัฐออนไลน์, ผู้พิพากษาจอร์เจยี -มชิ แิ กน ไม่รับฟ้อง. เขา้ ถึงได้ใน
https://www.thairath.co.th/news/foreign/๑๙๗๐๔๕๖. ๑๒ พฤศจกิ ายน ๒๕๖๓.

๕

เรือ่ งทีร่ บั ได้ จะเทา่ กบั สังคมมองเหน็ ว่าความเป็นธรรมอาจไมจ่ ำเป็น มุมมองแบบนอี้ าจสง่ ผลต่อปัญหา
ทางจริยธรรมในระบบคดิ ของสังคม

จากข้อมูลที่รวบรวมและเรียบเรยี งมาน้ี เป็นส่วนหน่ึงของสถานการณ์โลกที่มีการพูดถึงอย่าง
แพร่หลายผ่านส่ือที่ผ่านมา อย่างไรก็ตาม ส่วนหน่ึงดังกล่าวนี้แม้จะเกิดกับประเทศขนาดใหญ่ซึ่งมี
อำนาจในการต่อรองสูงในทุกด้าน แต่มีผลกระทบเป็นลูกโซ่ต่อหน่วยย่อยอ่ืนอย่างประเทศไทย อัน
หมายถึง คนที่อยู่บนผืนแผ่นดินมีอาณาเขตชัดเจนและยอมรับชื่อ Thailand กำกับในพ้ืนท่ีดังกล่าว
คนในพื้นท่ีดังกล่าวต้องอาศัยพลังงานในการดำรงชีวิตโดยเฉพาะนำ้ มันที่เราจะต้องใช้แรงกายแลกเงิน
เพิ่มขึ้น มีการเก็บออมมากข้ึน ต้องประหยัดย่ิงขึ้น เพื่อให้ชีวิตอยู่ได้ท่ามกลางการบีบรัดทางสังคม
ความสุขจากการจับจ่ายจึงอาจถูกตีกรอบในวงที่แคบมากข้ึน และจากผลกระทบของไวรัสโคโลนา
ตลาดการท่องเทย่ี วของไทยซบเซา ห้างมาบญุ ครองทีเ่ คยคบั คั่งด้วยผคู้ นทกุ วนั เหลือเพยี งผ้สู ัญจรแบบ
ประปราย ร้านค้าในเซ็นทรัลเฟสติวัล หาดใหญ่จำนวนหน่ึงปิดตัวลง และมีการปรับรูปแบบการขาย
ออนไลน์และส่งตรงมากขึน้ คนในประเทศมีความเครียดสะสม ความระมัดระวังและระแวงเพิม่ มากขึ้น
หลายคนไม่มีงานทำและหลายคนกำลังถูกบีบให้ลาออกจากงาน โดยที่บริษัทมีความพยายามที่จะไม่
รับผิดชอบเงินชดเชยใด ๆ ขณะเดียวกัน โจร (ขโมย) ผู้หิวโหยก็เพิ่มมากข้ึน แม้แต่ขา้ วมันไก่หน่ึงห่อก็
มีค่าเท่ากบั การมลี มหายใจในวันพร่งุ นขี้ องบางคน

๒. สถานการณข์ องสงั คมไทยและผลกระทบกบั ความสขุ ของชีวติ

สำหรับประเทศไทยที่เพ่ิงเปลี่ยนผ่านจากภาพของรัฐบาลทหารเป็นรัฐบาลที่มาจากการ
เลือกตั้ง เมื่อพิจารณาจากส่ือ ดูเหมือนปากท้องของชาวบ้านผู้ทุกข์ยากจะเป็นรองความมั่นคงของ
รัฐบาล อย่างไรก็ตาม เศรษฐกิจ สังคม และการเมืองภายใต้การบริหารประเทศของรัฐบาลทหาร/
คณะรักษาความสงบแหง่ ชาติ (คสช.) พลเอกประยุทธ์ จนั ทร์โอชา เห็นวา่

ระยะเวลา ๕ ปีที่ผ่านมา การรักษาความสงบเรียบร้อย การเพ่ิม
ความสามารถในการแข่งขันของประเทศ การพัฒนาอย่างย่ังยืนของประชาชน
ทุกอาชีพรายได้ การเรียกความเชื่อม่ันในการปฏิบัติตามพันธสัญญาและการ
ลงทุนจากต่างประเทส การแก้ปัญหาการทุจริตประพฤติมิชอบ การพิจารณาคดี
ต่าง ๆ ท่ีค้างคาในกระบวนการยุติธรรมที่ถูกต้องเป็นธรรม การดำเนินการเพื่อ
การปฏิรูปประเทศและการกำหนดยุทธศาสตร์ชาติ ล้วนเป็นผลมาจากการ
ทำงานอย่างหนัก ความเสียสละ ความอดทน และความร่วมมือร่วมใจของทุก
คน เม่ือ ๖-๗ ปีท่ีผ่านมา ต่างชาติมองว่าเราแทบจะเป็นประเทศที่ล้มเหลว แต่

๖

เมื่อเราต้ังใจแน่วแน่ว่าจะฟ้ืนฟูช่ือเสียงเกียรติคุณ ความสงบเรียบร้อย และสิ่งดี
งามของประเทศให้กลับคนื มาให้จงได้ เราก็สามารถดำเนนิ การได้อยา่ งดี”๑๒

ข้อความท่ีอ้างถึงน้ีเป็นการบ่งช้ีถึงความมั่นคงของประเทศภายใต้การบริหารงานของรัฐบาล
ทหาร อย่างไรกต็ าม ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.อนุสรณ์ ธรรมใจ คณบดีคณะเศรษฐศาสตร์ มหาวิทยาลัย
รังสิต วิเคราะห์ว่า...ภาพรวมกิจกรรมขนาดย่อยมีปัญหา ประชาชนฐานรากยังคงเผชิญความ
ยากลำบากทางเศรษฐกิจและการดำรงชีวิต เนื้อหาบางส่วนในรัฐธรรมนูญเป็นการเพิ่มอำนาจรัฐ
ลดทอนอำนาจประชาชน การกระจายอำนาจถดถอยลง และการบริหารงานแบบขาดการมีส่วนร่วม...
ด้านการคลัง รัฐบาลได้ก่อหนี้มากข้ึนทุกปี ขาดดุลงบประมาณเพ่ิมขึ้น โดยในปี ๒๕๕๘ ขาดดุล
งบประมาณ ๒.๕ แสนลา้ นบาท ปี ๒๕๕๙ ขาดดุล ๓.๙แสนลา้ นบาท ปี ๒๕๖๐ ขาดดุล ๕.๕ แสนลา้ น
บาท ปี ๒๕๖๑ ขาดดลุ ๔.๕ แสนลา้ นบาท โดยรวมขาดดุลงบประมาณ ๑๖.๔ ล้านล้านบาท...หลงั การ
ยึดอำนาจ ๔ ปี ยอดหน้ีครัวเรือนคงค้างสะสมเพิ่มขึ้นประมาณ ๔.๙๓ แสนล้านบาท อันเป็นการ
สะท้อนถงึ ภาระหนีค้ รัวเรอื นสะสมยังอยู่ในระดับสูงและเพิ่มขนึ้ อย่างตอ่ เนื่อง...๑๓ ส่อื มวลชนขา่ วสด ได้
ลงพื้นท่ีสัมภาษณ์ชาวบ้าน ภายหลังที่รัฐบาลแถลงการณ์การขยายตัวของเศรษฐกิจช่วงไตรมาศแรก
ของปี ๒๕๖๑ สูงถงึ ร้อยละ ๔.๘% หญิงวัยกลางคนทา่ นหนึ่งใหก้ ารสัมภาษณ์ว่า “โอ้ย จะขึ้นอะไรกัน
มากมาก แก๊สเมื่อก่อน ๓๖๐-๓๕๐ เด๋ียวนี้ขึ้นเป็น ๔๐๐ ป้าไม่ไหวแล้วในการขายของ” หญิงวัยเกือบ
กลางคนให้การสัมภาษณ์ว่า ของแพงมาก ๆ จนคา้ ขายแทบจะอยู่กันไมไ่ ด้แลว้ เศรษฐกิจแยม่ าก นำ้ มัน
กข็ ้ึน แก๊สกข็ ้ึน ข้ึนทุกอย่าง แต่เราขายราคาเดิม จึงไม่มีอะไรดีขึ้นมา ยิ่งขายยิ่งจม” ชายวยั กลางคนให้
สัมภาษณ์ว่า “ช่วงนี้อะไรก็แพงไปหมด น้ำมันก็ข้ึน แก๊สก็ขึ้น ของขายไม่ดี เงียบไปหมด ไม่ดีมาก ๆ
ของข้ึนทุกอย่าง แต่คนที่จะซื้อเงียบไปไหม”๑๔ เม่ือพิจารณาขอ้ คิดเห็นใต้สื่อที่อ้างถึงนับลงจำนวน ๓๐
คน ไม่พบข้อความใดที่บ่งชี้ถึงความเป็นอยู่ที่รู้สึกว่าดีขึ้นของผู้แสดงความเห็น ในบางความเห็น จาก
การท่ีเศรษฐกิจครัวเรือนไม่ได้ดีข้ึน จะส่งผลกระทบต่อลูกท่ีกำลังเรียนหนังสือซ่ึงต้องใช้เงินจากรายได้
ของพ่อแม่เป็นหลัก อย่างข้อความของ Golf ท่ีว่า “แม่ (ของ) ผมขายของ กำไรก็แทบไม่มี หน้ีก็ต้อง

๑๒ BBC ไทย. ๕ ปี คสช.: พล.อ.ประยุทธ์ อ้างผลงาน ฟ้ืนฟู เกียรติคณุ – ความสงบให้แก่ประเทศ. เขา้ ถึง
ไดใ้ น https://www.bbc.com/thai/thailand-๔๘๙๘๖๙๗๙. ๑๒ ธนั วาคม ๒๕๖๒.

๑๓ ดรู ายละเอียดใน อนสุ รณ์ ธรรมใจ. ๔ ปี คสช.รวยกระจุก จนกระจาย นักวชิ าการหวน่ั หนีเ้ พมิ่ เสยี่ ง
วกิ ฤติคลัง. ใน ไทยรัฐออนไลน.์ เขา้ ถงึ ได้ใน https://www.thairath.co.th/news/business/๑๒๘๗๑๙๔. ๑๒
ธนั วาคม ๒๕๖๒.

๑๔ ฟังรายละเอยี ดใน matichon tv. รายงานพิเศษฟังเสียงชาวบ้านพดู ถงึ การทำมาคา้ ขาย....เขา้ ถงึ ได้ใน
https://www.youtube.com/watch?v=BaO๔gdgvzCo. ๑๒ ธนั วาคม ๒๕๖๒.

๗

จ่าย ตอนนี้ตังค์จะเรียนต่อไม่มีแล้วครับ...”๑๕ และสิ่งที่น่าสังเกตอีกประการหน่ึงคือ ความสงบใน
ภาคใต้ตอนล่างไม่ได้หมดไป ล่าสุดท่ีโดดเด่นคือ การบุกยิงชุดรักษาความปลอดภัยหมู่บ้าน (ชรบ.)
ตำบลลำพะยา อำเภอเมือง จังหวัดยะลา มีผู้เสียชีวิตจำนวน ๑๕ ศพ๑๖ ขณะที่ทางด้านการเมืองหลัง
การเลือกต้ัง ระหว่างฝ่ายค้านและฝ่ายรัฐบาล ดูเหมือน ผู้นำรัฐบาลจะไม่ได้ให้ความสำคัญกับประเด็น
ท่ีฝ่ายค้านกล่าวถึง ขณะเดียวกัน มีแนวโน้มจากภาคประชาชนว่า รัฐบาลกำลังพยายามปกป้องพวก
เดียวกัน อย่างการยืดเยื้อ กรณีการครอบครองที่ดินและการบุกรุกป่าของ ส.ส.ของสมาชิกพรรคพลัง
ประชารัฐหรือไม่? ที่น่าสนใจอีกประการหน่ึงคือเหตุการณ์ความรุนแรงจากการท่ีจ่าทหารนายหน่ึง
ตัดสินสังคมด้วยการทำลายชีวิตอ่ืน พบว่า มีผู้เสียชีวิตจำนวน ๓๐ ราย และท่ีได้รับบาดเจ็บจำนวน
๕๘ ราย๑๗ ผ้ไู ดร้ ับผลกระทบแยกออกเป็น ๒ กลมุ่ คือ (๑) กลุ่มท่ีสงสัยว่าเป็นคู่ขัดแย้ง (๒) กลุ่มท่ีไมไ่ ด้
เกี่ยวข้องกับประเด็นการขัดแย้ง อย่างไรก็ตาม จากการกระทำของจ่าทหารคนดังกล่าว ส่งผลให้เกิด
การทบทวน วงการ “ทหารเมือง” ที่สะสมมายาวนาน ส่วนสถานการณ์โควดิ -๑๙ ที่ยังไม่ยุติลง ล่าสุด
วันท่ี ๒๔ พฤษภาคม ๒๕๖๔ เว็บไซต์กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข รายงานให้ทราบว่า มี
ผปู้ ่วยสะสม ๑๓๒,๒๑๓ ราย รายใหม่ ๒,๗๑๓ ราย เสียชีวิต ๘๐๖ ราย๑๘ และความแตกแยกในสังคม
ท่เี ป็นผลมาจากการเมอื งแบบรวบความคิดเข้ามาแทนที่ความหลากหลายทางความคิดและการยอมรับ
ความแตกต่าง โดยไม่พบว่ารัฐมีท่าทีปฏิบัติการเชิงรุกเพื่อให้บุคคลในชาติมีการเคารพความเห็นท่ี
แตกต่าง อารมณ์คือตัวตัดสินความถูกต้องท่ีเป็นการบ่งชี้ถึงระบบการศึกษาที่ยังเข้าไม่ถึงประชาชน
โดยรวมในการใช้เหตุผลและการยอมรับเหตุผลระหว่างความเหน็ ที่แตกต่าง ปัญหาหนีส้ ินของประเทศ
ที่เพิม่ ขน้ึ จากการกยู้ มื ของรัฐบาล

ทั้งหมดท่ีรวบรวมและเรียบเรียงมา เป็นเพียงจุดหน่ึงของสถานการณ์ภายในประเทศเช่นกัน
ซึง่ ปฏิเสธไม่ได้ว่า สถานการณ์ดังกล่าวนี้มีผลกระทบตอ่ หลายชีวิตท่ีอยู่ในสังคมเดียวกัน โดยจะเห็นได้
จากการแสดงความคิดเห็นของประชาชนที่มีต่อสถานการณ์นั้น ๆ ตัวอย่างแบบเร่งด่วน เราอาจ
พิจารณาจากรายการต่าง ๆ อย่างรายการ ต่างคนต่างคุยของคุณมาร์ค พิทบูล ในช่องยูทูบ ตลอดถึง
การแสดงความคิดเห็นด้านล่างของสื่อในช่องยูทูปและอื่นๆ ความคิดเห็นเหล่าน้ีแสดงถึงความรู้สึกท่ีมี

๑๕ Matichon tv. เร่ืองเดยี วกนั .
๑๖ ดูรายละเอยี ดใน BBC ไทย. ยิงถลม่ ชรบ.ยะลา : เรารูอ้ ะไรบา้ งในรอบสัปดาห์. เข้าถึงไดใ้ น
https://www.bbc.com/thai/๕๐๔๐๒๒๒๘. ๑๒ ธันวาคม ๒๕๖๒.
๑๗ ดูรายละเอียดใน ไทยโพสน์. แนวคดิ สื่อสารยามวกิ ฤต.ิ เขา้ ถงึ ไดใ้ น https://www.thaipost.net/
main/detail/๕๖๗๔๗. ๒๖ กมุ ภาพันธ์ ๒๕๖๓.
๑๘ ดรู ายละเอียดใน กรมควบคมุ โรค, รายงานสถานการณ์ โควดิ -๑๙. เขา้ ถึงไดใ้ น https://covid๑๙.
ddc.moph.go.th/th. ๒๔ พฤศจกิ ายน ๒๕๖๔.

๘

ต่อส่ิงที่บุคคลได้รับรู้ ซึ่งพอจะมองเห็นได้ว่า สิ่งที่เขารับรู้เข้ามานั้น เขามีความสุขหรือไม่ อย่างไร บาง
ความเห็นมีเหตุผลประกอบเพื่อจะแสดงให้เห็นว่า ท่ีเขารู้สึกอย่างนั้นทั้งพอใจและไม่พอใจเกิดจาก
สาเหตใุ ดบา้ ง

๓. บทวิเคราะหค์ วามเป็นจริงทางสงั คมและมายาภาพ

รหู้ รอื ไม่ว่า เบื้องหลังปรากฎการณ์ที่เกิดขึ้นในสังคมโลกและสังคมไทยคืออะไร? จำนวนหนึ่ง
ของส่ิงท่ีเรารับรู้คือฉากหน้าของเวที แต่เบื้องหลังจะมีลักษณะอย่างไร ถ้าเราไม่ใช่ตัวแสดงหน้าเวที
และจัดการตัวเองอยู่หลังเวที เป็นเร่ืองยากท่ีเราจะรับรู้เร่ืองราวท้ังหมด ที่ยิ่งไปกว่านั้นแม้แต่ตัวละคร
บนเวทีเองก็อาจไม่รับรู้เลยว่า ใครคือผู้เขียนเรื่องราวความเป็นไปตลอดถึงบทบาทของตัวละครแต่ละ
ตัว และปัจจัยอะไรท่ีทำให้ผู้เขียนเร่ืองต้องเขียนเรื่องในทำนองน้ัน ปรากฎการณ์ทางสังคมท่ีเกิดขึ้น
อาจเปน็ ไปได้เฉกเช่นเดียวกับละครบนเวที พลเอกประยทุ ธ์ จันทรโอชา พลเอกสนธิ บุญยรัตกลิน พล
เอก สนุ ทร คงสมพงษ์ ตลอดถงึ ทา่ นอน่ื ๆ คงไม่ได้รู้ตัวมาตัง้ แต่กำเนดิ ว่า จะตอ้ งโตมาเป็นหวั หน้าคณะ
รัฐประหาร และคงไม่รู้ตัวมาก่อนว่าในภายภาคหน้า ความคิดที่ท่านเสนอออกสู่สงั คมจะส่งผลกระทบ
ในแง่บวกหรือลบกับใครบ้าง โดนัลด์ ทรัมป์ (Donald Trump) บารัค โอบามา (Barack Obama)
จอร์จ ดับเบิลยู บุช (George W.Bush) โจ ไบเดน (Joseph Robinette Biden, Jr.) คงไม่ได้รู้ตัวมา
ต้ังแต่กำเนิดว่าจะต้องมาเป็นผู้นำประเทศอย่างสหรัฐอเมริกา ตลอดถึง ภาพรอยยิ้มที่ผู้นำแต่ละคน
แสดงออกสู่สาธารณะ เบ้ืองหลังรอยย้ิมน้ันคืออะไร เป็นหัวใจท่ีเบิกบาน กำลังเศร้า ความต้อง
ระมัดระวังตลอดเวลา หรือ ความหลงอยู่ในอำนาจท่ีไม่เคยได้รับมาก่อน จ่าทหารที่ก่อความรุนแรงที่
โคราช ตลอดถึงนักโทษประหารท้ังหลาย คงไม่ได้รู้ตัวมาตั้งแต่กำเนิดว่าตนจะต้องรับบทบาทดังกล่าว
ในสังคม ดังนัน้ ปรากฏการณ์ทางสังคมอาจเป็นเพยี ง “ส่ิงแสดง” ทเ่ี รารับรูไ้ ดเ้ พยี งจำนวนหนึง่ เทา่ นัน้

แท้จริง ส่ิงท่ีสื่อมวลชนนำเสนอมานนั้ อาจแบ่งเป็น ๒ อย่างคือ (๑) สถานการณ์ท่ีเกิดขึ้นจริง
ซ่ึงอาจจะรับรู้ได้ไม่ทั้งหมด (๒) บทวิเคราะห์ภายใต้วิจารณญาณของส่ือมวลชนแต่ละคน หลายคนที่
หลงเชื่อทั้งสองอย่างเป็นส่ิงเดียวกัน จะถูกแปรสภาพความรู้สึกท่ีปกติกลายเป็นความเครียดหากส่ิงที่
รับรู้นั้นไม่สอดคล้องกับ “ลักษณะบุคคล” ของผู้รับส่ือ การประท้วงใหญ่หลายครั้งท่ีผ่านมา อย่าง
กองทัพนกหวีด การลุกขน้ึ มาแสดงความคิดเห็นของนักศึกษาจากหลายมหาวิทยาลัยหลังคำตัดสินยุบ
พรรคอนาคตใหม่ และล่าสุดคือการประท้วงหลังการผ่อนปรนจากสถานการณ์โควิด ๑๙ คนท่ียอม
สละบ้านของตัวเองออกไปอยู่แนวหน้าของการประท้วง ก็ล้วนแต่เกดิ จากการรับรู้ข้อมูลข่าวสารทผ่ี ู้ส่ง
สารต้องการบอกเท่านั้น หลังจากภารกิจศึกภาคสนามการประท้วงส้ินสุดลง บางคนกลับมาหวนคดิ ว่า
“เราไมน่ ่าหลวมตัวเลย” สงิ่ นอ้ี าจเป็นตัวอย่างของการรับรู้ส่ือโดยขาดวิจารณญาณ แทนท่ีจะเป็น “ผู้
มอง” เท่าน้ัน แต่ขยับให้ตัวเองกลายเป็น “ผู้แสดง” บนเวทีทางสังคม ซ่งึ ผู้แสดงจะมสี องทางให้เลือก
คือ ถ้าไม่ “แพ้” ก็ “ชนะ” อย่างใดอย่างหน่ึง เมื่อเราแพ้ก็จะพยายามให้ชนะ แต่เมื่อเราชนะก็จะ

๙

พยายามที่จะอยู่อย่างม่ันคงโดยไมแ่ พ้ แตกตา่ งจากการอย่ใู นฐานะ “ผู้มอง” ซ่ึงมอี ยู่ทางเดียวคือ “เกิด
การเรียนรู”้ ซึง่ ไม่ใชแ่ พห้ รือชนะ หากแต่คอื “ความเข้าใจ”

ปรากฏการณ์ทางสังคมนั้น ถ้าเราอยู่ในฐานะผู้มอง จะเกิดการเรียนรู้อะไรบ้าง? ยังไม่มี
คำตอบสำเร็จรูปบนหัวข้อย่อยน้ี แต่ส่ิงหนึ่งที่ระบุได้คือ การเข้าใจโลก เข้าใจชีวิต และการปรับตัว
ดังนั้น ปรากฏการณ์ทางสังคมจึงเป็นพ้ืนที่การเรียนรู้ประการหนึ่งท่ีเราสามารถจะทำให้เป็นความสุข
หรอื กอ่ ทุกข์กับบคุ คลได้ ทั้งนี้สตปิ ญั ญาคือเคร่ืองมือสำคัญในการไขความลับจากส่ิงที่ปรากฏ

ความสุขของชวี ิตและขอบเขต

หากมีคนถามเราว่า “อะไรคือความสุขของคุณ” คำตอบท่ีได้จะเป็นคำตอบท่ีหลากหลาย
บริษัท ดิ วันโอวัน เปอร์เซ็นต์ จำกัด ได้ส่งคลิบชื่อว่า “ความสุขคืออะไร” ลงในระบบ ยูทูบ
(YouTube) ในสื่อดังกล่าวเป็นการสอบถามคนหลากวัยหลายอาชีพเกี่ยวกับคำถามน้ัน เมื่อพิจารณา
ภาพรวมของคำตอบเหล่าน้ัน จะแบ่งเป็น (๑) การได้รับส่ิงที่ปรารถนา เช่น ถูกลอตเตอรี่ การมีเงินมี
บ้าน ได้อ่านโดเรม่อน ได้อยู่ต่างประเทศ เข้าผับ (๒) การได้มีปฏิสัมพันธ์ที่ดีและอยู่กับความไม่ทุกข์
เช่น กินอิ่ม ลูกหลานมาอยู่พร้อมหน้าพร้อมตา การได้เลี้ยงสัตว์ อยู่กับคนที่เรารัก ไม่เครียด (๓) การ
เป็นตัวของตัวเอง เช่น การแต่งกายท่ีอยากแต่ง การไม่ต้องพึ่งพาคนอ่ืน การได้รับความสุขเล็กๆ
น้อยๆ ทุกๆ วัน (๔) การให้บริการที่ดี การได้ช่วยเหลือคนอ่ืนให้มีความสุข๑๙ ดูเหมือนว่า ความสุข
เหล่านี้จะไปอยู่ที่คำตอบเดียวคือ “การตอบสนองความต้องการของชีวิต” ดังนั้น เม่ือไรก็ตามท่ีความ
ต้องการของชีวิตไม่ได้รับการตอบสนอง เช่น นโยบายของรัฐมีการบวกภาษีเพิ่มรวมลงในราคาน้ำมัน
ท้ังน้ีเพ่ือนำเงินจากภาษีไปซ้ือเรือดำน้ำในการป้องกันประเทศในภาวะสงคราม ในขณะท่ีเราต้องการ
ลดรายจ่ายของครอบครัวและคาดหวังว่าราคาน้ำมันน่าจะลดลงได้อีก การท่ีรัฐกำหนดราคาน้ำมัน
เพ่มิ ขึน้ จึงเป็นการสวนทางกับความตอ้ งการของเรา ส่งิ ทีต่ ามมาคือ “ไม่มคี วามสขุ ” การให้ความหมาย
ในแง่ “คุณค่า” จึงเป็นการให้ความหมายท่ีสัมพันธ์กับระดับความต้องการของชีวติ ความสุขแบบน้ีจึง
เป็นความสขุ แบบเคลื่อนย้าย หมายถึง เมื่อความต้องการของเราขยับขึ้น ความสุขที่เป็นเป้าหมายของ
ชีวิตก็ต้องขยับไปตามความต้องการท่ีเปล่ียนไป ปัญหาที่ตามมาคือ “อะไรคือความสุขที่แท้จริง” ถ้า
ความสุขทแี่ ทจ้ ริงคอื การที่จะตอ้ งเปลย่ี นไปเรอ่ื ยไม่ร้จู บ ความสุขดังกล่าวจะเป็นความสขุ ไดอ้ ย่างไร ใน
เมื่อพบสุขแล้วแต่ก็ไม่พอใจกับสุขเดิม/สุขเดิมกลายเป็นปัญหาความน่าเบื่อสำหรับเรา มีบางแนวคิดท่ี
เห็นว่า ความสขุ ที่แท้จริงควรจะถาวร

๑๙ ดรู ายละเอยี ดใน The ๑๐๑ Percent. ความสุขคืออะไร. เข้าถึงไดใ้ น https://www.youtube.com/
watch?v=fnZfz๒QzFDw. ๒๖ กุมภาพันธ์ ๒๕๖๓.

๑๐

๑. ความหมายของความสุขและความเป็นจรงิ ของชวี ติ

บทสรุปท่าทีต่อความสุขที่สกัดออกมาจากสัมภาษณ์ในคลิบท่ียกอ้างมาข้างต้น หากเข้าไป
ติดตามบทสัมภาษณ์จะคือความพยายามในการให้คำตอบเก่ียวกับความหมายของความสุข การให้
คำตอบดังกล่าวจะเป็นการให้คำตอบในเชิงสาระสำคัญ/คำอธิบาย อย่างไรก็ตาม เมื่อพิจารณาคำว่า
“สุข” ที่อาจแปลได้หลายอย่าง เช่น สบายๆ ผ่อนคลาย อิ่มใจ เป็นต้น ถ้าไม่หาความหมายจากการ
แปล เราอาจโยงไปถึงส่ิงที่อยู่ตรงข้ามกับความสุขน้ันคือ “ปัญหา” “อุปสรรค” หรือ “ทุกข์” ถ้าส่ิง
ตรงกันข้ามคือ “ปัญหา” ดังน้ัน สุขก็จะหมายถึง “ไม่มีปัญหา” ถ้าส่ิงตรงข้ามคือ “ส่ิงขัดขวาง/
อุปสรรค” สุขก็จะหมายถึง “ไม่มีอุปสรรค/ไม่มีอะไรขัดขวาง” และถ้าสิ่งตรงกันข้ามคือ “ความ
ยากแค้น ความเจ็บปวด ความดินรน ภาวะท่ีทนได้ยาก หรือทุกข์” ดังน้ัน สุขจะคือ “การไม่ทุกข์”
อย่างไรก็ตาม โดยศัพท์ของ “สุข” จะแปลว่า “ง่าย” แต่คำว่า “ง่าย” ในภาษาไทยให้ความหมายใน
เชิงสาระเป็น ๒ แบบหลักๆคือ (๑) ง่ายในความหมายว่า อะไรก็ได้/ได้หมด เช่น “ทำอะไรง่ายๆ” /
“มักง่าย” ซึ่งมีมิติในเชิงความรู้สึกแบบลบ เบ้ืองหลังของคำน้ีคือ การทำอะไรโดยไม่ได้ไตร่ตรองให้
ละเอียดลึกซ้ึง เช่น นึกจะจอดรถก็จอดโดยไม่ได้ดูว่าควรจอดหรือไม่ ปิดหน้าบ้าน/ร้านคนอ่ืนหรือไม่
ขวางทางรถคันอ่ืนหรือไม่ ปฏิบัติตามกฎหมายหรือไม่ เป็นต้น (๒) ง่ายในความหมายว่า “เรียบง่าย”
“ผ่อนคลาย” “สบายๆ” ตัวอย่างของความหมายน้ีทีโ่ ดดเด่น เราอาจดูชวี ิตของ “ฤาษนี ิล” ในรายการ
คนค้นคน๒๐ ความง่ายดังกล่าวมีรายละเอียดและมที ี่มา ดังนั้น “สขุ ” ในอกี ความหมายหนง่ึ คือ “ความ
ประณีต/ละเอียดอ่อน” อยา่ งคำว่า “สุขมุ ” เป็นต้น

นายแพทย์ไกรสิทธิ์ นฤขัตพิชัย จิตแทพย์โรงพยาบาลมนารมย์ ได้ช้ีให้เห็นว่า ความสุขของ
มนุษย์เราน้ันจะมีอยู่ ๒ ประเภทคือ (๑) ความสุขทางกาย อาศัยความสัมพันธ์ระหว่างความต้องการ
ทางกายและส่ิงเร้าผ่านประสาทสัมผัส ความสุขแบบนี้เกิดไม่นานก็หายไป และ (๒) ความสุขทางใจ
ความสุขแบบน้ีต้องอาศัยปัจจัยภายนอก เช่น การมีสมบัติมาก ๆ มีเกียรติทางสังคม เป็นต้น๒๑ ดังน้ัน
ส่ิงที่เราจะพบคือ ความทุกข์ทางกาย เกิดจากความไม่เพียงพอ เช่น เลือดไม่พอจึงทำให้เวียนศีรษะ
อาหารไม่ตกถึงท้องจึงทำให้หิว เป็นต้น ขณะท่ีความทุกข์ทางใจเกิดจากความไม่อ่ิมเต็มทางใจ เช่น
เห็นรองเท้าสวยๆ ก็อยากได้มาทั้งท่ีมีรองเท้าอยู่แล้ว เป็นต้น การที่จะให้ชีวิตท่ีหมายถึงร่างกายและ
จิตใจมีความสุขจะคือการตอบสนองต่อความต้องการอย่างเพียงพอ แต่ปัญหาคือ เราไม่เคยพึงพอใจ

๒๐ ดรู ายละเอยี ดใน TvburabhaOfficial. คนค้นคน:ฤาษนี ลิ . เขา้ ถึงไดใ้ น https://www.youtube.com/
watch?v=๘SSkzt๐๖๕๒M. ๒๗ กมุ ภาพนั ธ์ ๒๕๖๓.

๒๑ ไกรสทิ ธิ์ นฤขตั พชิ ยั , ทำอยา่ งไรจงึ จะสุขอย่างยัง่ ยนื ใน ไทยรฐั ออนไลน์ ฉบบั วนั ที่ ๒๔ พ.ย.๒๕๕๒.
เข้าถงึ ไดใ้ น https://www.thairath.co.th/lifestyle/woman/๔๘๖๓๗. ๒๗ กมุ ภาพนั ธ์ ๒๕๖๓.

๑๑

กับสิ่งท่ีมีอยู่ จึงมีความต้องการอยู่ตลอดชีวิต ที่ชัดเจนคือ ความต้องการ ๕ ระดับอย่างท่ี อับบราฮัม
มาสโลว์ (Abraham Maslow) ระบุถึง ได้แก่ (๑) ความตอ้ งการทางกาย (Physiological needs) (๒)
ความต้องการความปลอดภัย (Security needs) (๓) ความต้องการทางสังคม (Social needs) (๔)
ความต้องการการมีคุณค่า (Esteem needs) และ (๕) ความต้องการความสำเร็จในชีวิต (Self-
actualization needs)๒๒ ซ่ึงเป็นความต้องการทั่วไปของมนุษย์ อย่างไรก็ตาม มีการพัฒนาแนวคิด”
ความต้องการท่ีสูงขึ้นไปอีก ๓ ขั้น ซึ่งมีการกล่าวถึงกันคือ (๑) ความต้องการความงามของชีวิต/
สุนทรีย์แห่งชีวิต (needs for aesthetics) (๒) ความต้องการเข้าถึงศักยภาพสูงสุดแห่งตน (Self –
actualization needs) และ (๓) ความต้องการเป็นบุคคลช้ันยอด (Transcendence) ความต้องการ
๓ อย่างหลังน้ี ยังเป็นข้อถกเถียงกันอยู่ นอกจากน้ัน ดูเหมือนความต้องการ ๓ อย่างน้ีจะมีเฉพาะ
บุคคลบางคนเท่าน้ัน ไม่ใช่ความต้องการโดยทั่วไป ดังนั้น สิ่งที่น่าพิจารณาคือ เราคงปฏิเสธความ
ต้องการโดยธรรมชาตหิ รอื ความเป็นจรงิ ของชวี ติ ในส่วนท่รี ะบถุ ึงความตอ้ งการไม่ได้

อย่างไรก็ตาม ส่ิงที่เป็นจรงิ นอกเหนือจากความต้องการท่เี ป็นธรรมชาติของร่ายกายและจิตใจ
อีกอยา่ งหนงึ่ คอื “การทเ่ี ราไมไ่ ด้อยูค่ นเดยี วในโลก” และ “เราคือเพอ่ื นร่วมโลก” ที่เราเกิดก่อนผู้ที่เกิด
ทีหลัง และเกิดหลังผู้ท่ีเกิดก่อน ขณะเดียวกัน เราต้องจากทุกส่ิงทุกอย่างที่มีอยู่บนโลกใบนี้และทิ้งทุก
อย่างให้กับคนท่ีเกิดหลังเราได้ใช้สอยต่อไป เราจะจัดการกับธรรมชาติของความต้องการท่ีมีอยู่ติดตัว
เราอย่างไร โดยท่ีเราจะไม่ใช่ผู้ทำลายโลกที่เราเป็นเพียงผู้อาศัยระยะหนึ่งเท่านั้น และโลกท่ีคนอ่ืนจะ
อาศยั รว่ มกับเราและสบื ส่งตอ่ จากเราไป

๒. สขุ สมั พันธ์

หลายคนอาจไม่ได้ใส่ใจว่า ใครจะอยู่อย่างเดือดร้อนอย่างไร? สิ่งท่ีใส่ใจอย่างเดียวคือ จะทำ
อย่างไรให้ชีวิตของตนมีความสุข คนที่มองชีวิตแบบนี้มักถูกปฏิเสธการช่วยเหลือจากสังคม และ
กลายเป็นความน่ารงั เกียจของสังคม แตกต่างจากคนที่อยู่ไม่ได้เมื่อเหน็ คนอ่ืนมีความเดือดร้อน เขาจะ
เขา้ ไปชว่ ยเหลอื หรอื การปกป้องคนท่ีเดือดร้อน กรณหี ลังคอื การแบง่ ปนั ความสุขรว่ มกนั

๒.๑ ความสุขกบั ชวี ิตที่ดี

ชีวิตท่ีดีของบางคนไม่ใช่ชีวิตที่ฉันต้องมีความสุขเท่านั้น หากแต่การท่ีความสุขจะถูกแบ่งปัน
ไปสู่คนอื่น และ/หรือการท่ีพ้ืนท่ีของความสุขไม่ใช่พ้ืนท่ีเฉพาะตน ชีวิตท่ีดีของหลายคนจึงเป็นการ
มองเห็นคนอื่นมีความสุข แม้ตัวเองจะต้องทุกข์ก็ตาม ดังน้ัน ในมิติหนึ่ง “ทุกข์” จึงอาจเป็นชีวิตท่ีดี

๒๒ อรพินท์ ชูชม, แรงจูงใจในการทำงาน: ทฤษฎแี ละการประยุกต์. ใน วารสารจิตวทิ ยา ปีท่ี ๒ ฉบับท่ี ๒
มกราคม-ธันวาคม ๒๕๕๕. หน้า ๕๓-๕๔.

๑๒

ของหลายคน หากแตเ่ ป็นทุกขท์ ่ีจัดการได้และมพี ลังน้อยกว่าการท่ีได้เห็นคนอ่ืนมีความสุข กรณีศึกษา
ใกล้ตัว ที่น่าพิจารณาในเร่ืองนี้อย่างกรณีของ เภสัชกรยิปซี (ดร.กฤษณา ไกรสินธ์ุ) ที่อุทิศชีวิตเพ่ือคน
ดอ้ ยโอกาสมาอย่างยาวนาน๒๓ การอุทศิ ชีวิตเพื่อคนด้อยโอกาสเปน็ ส่ิงท่ีกระทำได้ไม่ง่าย ในบางครั้งสุ่ม
เสี่ยงต่อชีวิต แต่การที่ทำให้คนด้อยโอกาสได้รับโอกาสอย่างเท่าเทียมกับคนทั่วไป คือความสุขที่
เหนือกวา่ ความทุกข์ของการต้องเสี่ยงชีวิต ความสุขของชวี ิตน้ียงั แผ่ไปถึงคนอ่ืนท่ีแม้ไม่ได้มีส่วนร่วมต่อ
การสร้างชีวิตท่ีดนี นั้ เลย อย่างการช่ืนชมของผไู้ ด้รบั รู้จากกรณีตัวอย่างที่ยกมา เช่น bts please แสดง
ความเห็นว่า “ท่านคือแบบอย่างที่ดี น่ายกย่อง นับถือน้ำใจท่านมาก ๆ” charupak khumpor
แสดงความเหน็ ว่า “ดีใจท่ีครั้งหนงึ่ ได้มโี อกาสทำงานรว่ มกับอาจารย์หมอยิปซี บุคคลอนั ทรงคุณค่าแห่ง
มวลมนุษยชาติ ท่านเป็นต้นแบบในการสร้างทานบารมี สัมผัสได้ถึงการเป็นผู้ให้อย่างไร้พรมแดนท่ี
แท้จรงิ รู้สึกไดร้ ับแรงบันดาลใจอย่างยิ่งคะ่ ” ๒๔ ข้อความเหล่านี้คอื ข้อความตัวอย่างของพ้ืนที่ความสุข
อันส่งผ่านไปสู่ผู้เฝ้ามองที่ได้รับความสุขด้วย และความสุขในเชิงปฏิบัติที่สำคัญคือการเป็นแบบอย่าง
ของชวี ติ ทีด่ ี

๒.๒ ชีวติ ท่ีดที า่ มกลางสถานการณ์ทางสังคมและผลกระทบกบั ชีวติ

มีบางแนวคิดที่มองว่า สถานการณ์ทางสังคมท่ีมีผลกระทบกับชีวิต คือการทำให้แต่ละชีวิต
หาทางในการปรับตัวเพ่ือการอยู่ได้ท่ามกลางสถานการณ์ดังกล่าว อย่างข้อความน้ี “ปัญหามีไว้แก้”
“ความแข็งเกร่งเกิดจากการผ่านปัญหาไปได้” ชีวิตที่ดีจึงอาจไม่ใช่การที่ชีวิตต้องพบเจอแต่ส่ิงดี ๆ
สอดคล้องกับความต้องการของตนเสมอไป ชีวิตที่ดีอาจเป็นชีวิตที่สามารถจัดการได้ท่ามกลางกระแส
ของปัญหาท่ีอยู่รอบตัว โครงการการพัฒนาต่าง ๆ คือกรณีตัวอย่างของการจัดการปัญหาท่ีเกิดขึ้นกับ
ชีวิตทางสังคม เป็นการแก้ปัญหาเพ่ือความสุขของชีวิตอื่นและการผ่านปัญหาไปด้วยกัน ตลอดถึงภูมิ
ปัญญาท่ีเหล่าผู้ค้นพบได้เล่าผ่านประสบการณ์ในการแก้ปัญหาที่เกิดขึ้นกับชีวิต ความภาคภูมิใจท่ี
สามารถแก้ปัญหาผ่านไปได้ถ่ายทอดให้คนรุ่นหลังได้รับรู้ถึงความสามารถที่จัดการได้ อย่างกรณี ลุง
ทองเหมาะ แจ่มแจ้ง แห่งอำเภอศรีประจันต์ จังหวัดสุพรรณบุรี เกษตรกรดีเด่นแห่งชาติ เกษตรกรผู้
เคยมีหน้ีมากกว่า ๗ ล้านบาท และพลิกผันตัวเองทำเกษตรพอเพียง สามารถชำระหน้ีท้ังหมดได้
ขณะเดียวกันกลายเป็นบุคคลสำคัญท่ีถ่ายทอดภูมิปัญญาให้กับคนรุ่นหลังได้เรียนรู้ผ่านประสบการณ์

๒๓ ดรู ายละเอียดใน หทัยกาญจน์ ตรสี ุวรรณ และ วสวตั ต์ิ ลุขะรัง. (๒๕๖๑). เภสัชกรยปิ ซ:ี กฤษณา ไกร
สิทธ์ุกบั โครงการสดุ ท้ายในชวี ติ . เขา้ ถงึ ไดใ้ น https://www.bbc.com/thai/thailand-๔๕๓๙๙๒๓๔. เมอ่ื ๒๔
กรกฎาคม ๒๕๖๓.

๒๔ ดรู ายละเอยี ดใน suthichai live. (๒๕๖๓). หมอยายิบซี ดร.กฤษณา ไกรสินธุ์ วา่ ด้วยคนด้อยโอกาสกบั
โควิด-๑๙. เขา้ ถึงได้ใน https://www.youtube.com/watch?v=dFAnbznWQ๔o. เม่อื ๒๔ กรกฎาคม ๒๕๖๓.

๑๓

ชวี ิต๒๕ จากผลพวงของปัญหาโควิด-๑๙ ท่ีกระทบกับคนท่ัวโลก ส่งผลต่อปัญหาเศรษฐกิจ ทำให้หลาย
คนตระหนักรู้ว่า ทุกบาททุกสตางค์มีค่าเพียงใด ความประหยัดในครัวเรืองสูงข้ึน ใช้ความคิดแทน
ความรู้สึกมากขึ้น เป็นต้น และหลายคนรับรู้ถึงความโชคดีท่ีได้เร่ิมต้นชีวิตและครอบครัวโดยไม่ผูกกับ
อัตราของค่าเงินท่ีขึ้นลงตามแรงกระตุ้นในระบบทุน ขณะเดียวกัน หลายคนได้โอกาสยกระบบการค้า
ทงั้ หมดเขา้ สู่โลกออนไลน์ทีส่ ามารถสร้างรายได้อยา่ งเปน็ กอบเป็นกำในชว่ งวิกฤตโควดิ -๑๙

สขุ ภาวะองคร์ วม

พระราชบัญญัติสุขภาพแห่งชาติ ระบุถึง “ภาวะแห่งสุข”๔ แบบคือ สุขภาวะทางกาย สุข
ภาวะทางจิต สุขภาวะทางปัญญาและสุขภาวะทางสังคม๒๖ โดยสรุปจำแนกเป็น ๒ ส่วนคือ สุขภาวะ
แหง่ ตนและสขุ ภาวะเพอื่ สังคม และรวมเปน็ อนั เดยี วกันคือ “สขุ ภาวะแห่งชีวิตทางสังคม”

๑. “สขุ ” ในสขุ ภาวะองคร์ วม

นิยามศัพท์ในธรรมนูญสุขภาพแห่งชาติ ระบุว่า สุขภาพ หมายถึง ภาวะของมนุษย์ที่สมบูรณ์
ท้ังร่างกาย จิต ปัญญาและสังคม เชื่อมโยงเป็นองค์รวมอย่างสมดุล, ปัญญา หมายถึง ความรู้ทั่ว รู้ทัน
เข้าใจอย่างแยกได้ในเหตุผลแห่งความดี ความชั่ว ประโยชน์และโทษ นำไปสู่ความมีจิตใจดีงามและ
เอ้ือเฟื้อเผ่ือแผ่๒๗ สุขภาวะทางกาย หมายถึง การมีร่างกายสมบูรณ์ แข็งแรง ไม่มีโรค มีปัจจัยในการ
ดำรงชีวิตทเ่ี พียงพอ สุขภาวะทางสังคม หมายถงึ การมคี รอบครวั สงั คม และชุมชนทีม่ คี วามปกติสขุ มี
ระบบความยุติธรรมและการบริการที่ดีอย่างทั่วถึง๒๘ สุขภาวะทางจิต/จิตวิญญาณ หมายถึง ความ
ตระหนักรู้ถึงการดำรงชีวิตที่งาม คุณค่าของชีวิต ความคิดแง่บวกเชื่อมโยงต่อสิ่งรอบตัว และมีส่ิงยึด
เหน่ียวทางจิตใจอย่างม่ันคง มีคุณธรรมเช่น ความเมตตากรุณา ความซื่อสัตย์ เอื้อเฟ้ือเผ่ือแผ่ เป็นต้น

๒๕ ดูรายละเอียดใน Organic Bangkok, ลุงทองเหมาะ ปราชญแ์ ห่งเกษตรอนิ ทรีย,์ ดรู ายละเอียดใน
https://www.youtube.com/watch?v=ts๔๕adDyJjM. ๑๓ พฤศจกิ ายน ๒๕๖๓.

๒๖ ดรู ายละเอยี ดใน พระราชบญั ญัตสิ ุขภาพแหง่ ชาติ พ.ศ.๒๕๕๐ หน้า ๒.
๒๗ สำนกั งานคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาต.ิ ธรรมนญู ว่าดว้ ยสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ.๒๕๕๒, หนา้ ๓.
๒๘ ดูรายละเอยี ดใน ดวงจนั ทร์ ทิพยป์ รชี าและคณะ. (๒๕๔๗). ภาวะสขุ ภาพและการออกกำลังกายของ
บคุ ลากรฝา่ ยการพยาบาลโรงพยาบาลสริ ิราช. รายงานการวิจยั ฝ่ายการพยาบาล โรงพยาบาลศิรริ าช คณะแพทย์
ศาสตรศ์ ิรริ าชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหดิ ล. หน้า ๕-๖

๑๔

จิตใจเจริญงอกงามด้วยคุณธรรม สุขภาวะทางปัญญา หมายถึง กระบวนการทางปัญญาในลักษณะ
ตา่ งๆ เชน่ การรู้จกั คิด การคิดสร้างสรรค์ การรูเ้ ท่าทันโลกและชวี ิตตามจริง๒๙

จากการนิยามศัพท์ในธรรมนูญสุขภาพแห่งชาติน้ี ทำให้มองเห็นว่า เม่ือพิจารณาถึง “สุข”
อาจไม่ใช่ความสุขที่เกิดข้ึนเพียงกับตนเท่าน้นั คอื ความสขุ ทางกายและความสขุ ทางใจ หากแต่ความสุข
จะต้องสัมพันธ์ถึงสังคมด้วย โดยสัมพันธ์ถึงกันระหว่างสุขภาวะทางกาย สุขภาวะทางจิตวิญญาณ สุข
ภาวะทางสงั คมและสุขภาวะทางปัญญา

๒. ความสมดลุ ของ “สขุ ภาวะ ๔ แบบ
ธรรมนูญว่าด้วยระบบสขุ ภาพแห่งชาติ ฉบับที่ ๒ พ.ศ.๒๕๕๙ ระบุว่า สขุ ภาพจติ เชื่อมโยงและ
สัมพันธ์อย่างใกล้ชิดกับสุขภาพกาย สุขภาพสังคมและสุขภาพทางปัญญา และสัมพันธ์กับปัจจัยต่างๆ
ท้ังในระดับบุคคล ครอบครัว ชุมชนและสังคม โดยสุขภาพจิตดีเป็นปัจจัยสำคัญของการมีสุขภาวะ
และเห็นว่า สุขภาพทางปัญญาคือฐานรากของสุขภาพองค์รวม การปฏิบัติเพื่อสุขภาพทางปัญญา
นำไปสู่ภาวะของมนุษย์ท่ีมีความรู้ทั่ว ความรู้เท่าทัน และความเข้าใจอย่างแยกแยะได้ในเหตุผลแห่ง
ความดแี ละความช่ัว ความมีประโยชนแ์ ละความมีโทษ ซึ่งนำไปสู่ความมจี ิตใจดีงามและเอือ้ เฟื้อเผอ่ื แผ่
ซ่งึ สขุ ภาพทางปญั ญา จะสมั พนั ธก์ ับสขุ ภาพกาย จติ และสังคม ท้ังแนวดิ่งคือเชื่อมโยงมนุษย์กบั ศรทั ธา
ความเช่ือ อุดมคติหรือคุณค่าสูงสุดท่ีตนยึดถือ และมิติแนวราบคือการเชื่อมโยงมนุษย์กับสรรพสิ่ง
รอบตัว การบรรลุถึงสขุ ภาพทางปญั ญาจงึ จำเปน็ ตอ้ งมคี วามสมดลุ ทั้งในมิติแนวด่งิ และแนวราบ๓๐
จากความเชอื่ มโยงของสุขภาวะ ๔ แบบ เราอาจจดั ทำเปน็ แผนภาพไดด้ ังน้ี

๒๙ ประมวลจาก อจั ศรา ประเสรฐิ สนิ และคณะ. ๒๕๖๑. สุขภาวะของผ้สู ูงอาย:ุ แนวคิดและปจั จยั ท่ี
เก่ียวข้อง ใน วารสารสุขศกึ ษา มกราคม – มถิ นุ ายน ๒๕๖๑ ปที ่ี ๔๑ เลม่ ท่ี ๑. หนา้ ๔-๖.

๓๐ ราชกจิ จานเุ บกษา. ประกาศคณะกรรมการสขุ ภาพแหง่ ชาติ เร่ือง ธรรมนญู วา่ ดว้ ยระบบสขุ ภาพ
แห่งชาติ ฉบับที่ ๒ พ.ศ.๒๕๕๙. หนา้ ๖๗-๗๐

๑๕

คุณคา่
ระดับสูง

สขุ ภาวะ สุขภาวะ สขุ ภาวะ
ทางสงั คม ทางจิต ทางกาย

สุขภาวะ
ทางปัญญา

พชื ฯลฯ

สัตว์ ดนิ
นำ้
มนุษย์

ตน้ ไม้

ตน้ หญ้า อากาศ

๓. ความสำคญั ของสขุ ภาวะองคร์ วม

จากสุขภาวะ ๔ แบบ ทำให้เห็นถึงความเป็นหนึ่งเดียวที่บูรณาการร่วมกันระหว่าง กาย จิต
ปัญญา และสังคม โดยท่ีบุคคลซึ่งมีองค์ประกอบคือกาย จิต ปัญญาและเป็นสมาชิกหน่ึงของสังคม
บุคคลสามารถสร้างความสุขแบบรอบด้านได้โดยไม่ได้ละท้ิงสังคม ขณะเดียวกันสังคมก็ให้ผลดีต่าง
ตอบแทนตอ่ บุคคลทไ่ี ด้ร่วมกันสรรสรา้ งสังคมดีรว่ มกนั ด้วย

เม่ือแยกย่อยสุขภาวะองคร์ วมออกจากกัน จะเห็นถึง (๑) สุขภาวะกาย การที่บุคคลมีลกั ษณะ
ทางกายภาพดี ปลอดโรค สามารถจัดการโรคทางกายได้ มีปัจจัยการดำรงชีวิตที่เพียงพอ จำนวนหนึ่ง
คือการไม่เปน็ ภาระต่อคนรอบข้าง ลดพนื้ ทก่ี ารใชอ้ ุปกรณ์ทางการแพทย์และบุคลากรทางการแพทยล์ ง
งบประมาณของประเทศเพ่ือสุขภาวะกายของประชากรในประเทศลดลง และที่สำคัญต่อบุคคล

๑๖

โดยตรงคือการไม่มีความกังวลต่อร่างกายท่ีสามารถจะจัดการได้อย่างมีความสุข (๒) สุขภาวะทางจิต/
จิตวิญญาณ การท่ีบุคคลมีลักษณะทางจิตดี มองเห็นถึงคุณค่าของการมีชีวิต สาระเพ่ือยกระดับจิตใจ
ให้ดีขึ้นท่ามกลางสภาพแวดล้อมที่แตกต่างหลากหลาย จิตใจม่ันคง มีคุณธรรมทั้งต่อตนเองและสังคม
และแนวทางในการก้าวสู่คุณธรรมช้ันสูง จะส่งผลที่ดีต่อบุคคลท้ังด้านจิตที่สะอาดและมีคุณค่า และ
ส่งผลต่อร่างกายที่เป็นภาคแสดงของความย้ิมแย้มแจ่มใสซึ่งมาจากใจท่ีเบิกบาน และส่งผลต่อสังคม
อย่างน้อยคือการลดความตงึ เครียดทางสังคมลงได้ (๓) สุขภาวะทางปัญญา การที่บุคคลมีความรู้คิดท่ี
ดี เข้าใจโลกและชีวิตตามจริง มีเหตุผลในการดำรงชีวิตอย่างเข้าใจ ใช้องค์ความรู้ท่ีผ่านการพิสูจน์บน
ข้อเท็จจริงมาเป็นแนวทางการดำรงชีวิต ส่ิงที่สังคมจะได้รับคือสังคมอุดมปัญญา การใช้สติและองค์
ความรู้ในการชี้นำสงั คม มากกวา่ ความเชื่อทีไ่ ม่มอี งคค์ วามรรู้ องรับ (๔) สขุ ภาวะทางสังคม การท่ีสังคม
มีโครงสร้างทางสังคมและวัฒนธรรมที่ดี อย่างการเข้าถึงระบบยุติธรรมทางสังคม ระบบการศึกษา
เศรษฐกิจฯลฯ อย่างท่ัวถึงและเป็นธรรม จะเอื้อต่อบุคคลในสังคมอย่างไม่เหล่ือมล้ำ ในฐานะที่บุคคล
ทกุ คนมคี วามเปน็ มนษุ ย์เหมอื นกนั และเท่าเทียมกัน

เม่ือพิจารณาภาพรวมของสุขภาวะองค์รวมคือการให้ความสำคัญกับตน ผู้อื่น สังคม
สภาพแวดล้อมอย่างรอบด้านแบบอิงอาศัยกนั ซ่ึงสอดคล้องกับ “มนุษย์” ที่หมายถึงผ้ทู ี่ได้พัฒนาจิตใจ
ได้ดีกว่าสิ่งมีชีวิตทั่วไปและ “สังคม” ที่หมายถึงการจับมือร่วมกันเดินก้าวไปข้างอย่างมีคุณค่าต่อกัน
จึงเป็นสุขภาวะแห่งชีวิตทางสังคม ที่มาจากสุขภาวะแห่งตน คือ กาย จิต และปัญญา และสุขภาวะ
เพ่ือสังคม เป็นอนุกรมร่วมกัน

ฐานการเรยี นรูก้ บั สุขภาวะ

แนวคิดสุขภาวะองค์รวมระบุว่า สุขภาพทางปัญญาคือฐานรากของสุขภาวะองค์รวม หรือ
ปัญญาคือส่ิงสำคัญของการมีสุขภาวะ คำถามโต้แย้งท่ีเป็นไปได้เช่น “สุขภาพทางปัญญาจะส่งผลต่อ
สุขภาพทางกายได้อย่างไร ในเม่ือปัญญาและร่างกายไม่ใช่อย่างเดียวกัน” คำถามโต้แย้งอาจยุติลงได้
เม่ือพิจารณาถึงองค์ความรู้ต่างๆที่มนุษย์ได้ทดลองและพัฒนาขึ้นผ่านสติปัญญาของมนุษย์เอง เช่น
หัวใจเทียม ยารักษาโรค ขาเทียม เป็นต้น สิ่งเหล่านี้ช่วยทดแทนและ/หรือทำร่างกายท่ีบกพร่องให้ดี
ขึ้นได้ ดังน้ัน ในแง่ของข้อความ ปัญญาและกายอาจจะไม่ใช่อย่างเดียวกัน แต่ผลของการมีปัญญา
สมั พนั ธต์ อ่ สขุ ภาวะกาย

บางแนวคิดได้กล่าวถึงปัญญา ๓ ช้ัน ประกอบด้วย (๑) ปัญญาที่เกิดจากการเรียนรู้เช่น การ
อ่าน การฟัง การทดลอง ผลการวิจัย เป็นต้น (๒) ปัญญาท่ีเกิดจากการไตร่ตรอง อย่างงานทาง
คณิตศาสตร์ งานวิจัยที่มีความเป็นอัตนัย เป็นต้น ซ่ึงต้ังอยู่บนฐานของวิธีคิดหรือตรรกะ (๓) ปัญญาท่ี
เกิดจากการฝึกฝนอย่างชำนาญตราบจนสามารถรู้ความจริงเบื้องหลังปรากฎการณ์ เมื่อเทียบเคียง
แนวคิด ปัญญา ๓ ฐาน ใน (๑) จะคือฐานกาย ใน (๒) จะคือ ฐานคิด และใน (๓) จะคือฐานใจ เมื่อ

๑๗

พิจารณาเชื่อมโยงกับสังคม (๑) จะคือ ความรู้ที่ผ่านการบอกเล่าเช่น H๒O คือน้ำ และถ้าอ่าน
รายละเอียดเพ่ิมเติมก็จะได้ความรู้ว่า ๑ โมเลกุลของน้ำประกอบด้วยออกซิเจนและไฮโดรเจน โดยที่
เราไม่เคยทดลองเร่ืองนี้มาก่อน หากแต่มีองค์ความรู้ที่ผ่านการสังเกต การทดลอง และมีเหตุผลที่
น่าเช่ือถือก่อนแล้ว เม่ือเราใช้กายสัมผัสจับต้องส่ิงท่ีเรียกว่าน้ำ เราจะรับรู้ได้ว่าน้ำมีคุณสมบัติอย่างไร
(๒) จะคือความรูท้ ีผ่ า่ นการคิดใคร่ครวญแล้วตามจริงและ/หรอื มีความเป็นจริงรองรบั เชน่ การคำนวณ
ได้ว่าระยะทางระหว่างมหาวิทยาลัยถึงร้านชาบูบุฟเฟ่ห่างกันจำนวน ๓ กิโลเมตร โดยคำนวณระยะ
หว่างของเสาไฟฟ้าแต่ละต้น ซึ่งให้ความสำคัญกับการคิดหรือฐานการคิด (๓) จะคือความรู้ที่เกิดขึ้น
ภายในบุคคลอันเกิดจากการสะสมปัญญาผ่านการพิจารณาความจริงของส่ิงท่ีปรากฏ ในทางปรัชญา
เรยี กสิ่งน้ีว่า “อัชฌัติญาณ (Intuitionism)” นักปรชั ญากลุ่มน้ีเห็นว่า ความรู้แบบนี้คือความรทู้ ่ีแทจ้ ริง
เม่อื เทยี บกับปัญญา ๓ ฐานจะคอื ฐานใจ อันมีคุณลกั ษณะคือการเข้าใจโลกและชวี ิตตามจรงิ

สขุ ภาวะองค์รวม จำเป็นต้องใช้ปัญญาท้งั ๓ แบบนี้ อย่างน้อยปัญญาแบบที่ ๑ จะตอบปัญหา
ส่ิงท่ีอยากรู้ว่ามีรายละเอียดอย่างไร ปัญญาแบบที่ ๒ ช่วยไขข้อข้องใจจาการไตร่ตรอง และปัญญา
แบบที่ ๓ อยู่กับสังคมอย่างเข้าใจและมีความสุขแบบย่ังยืนผ่านการปฏิบัติจริง ปัญญาทั้งห มดน้ี
สามารถนำไปใช้กับทุกส่ิงท่ีอยู่รอบตัวเพ่ือแปรสภาพทุกส่ิงรอบตัวให้เป็นฐานการเรียนรู้สู่สุขภาวะจาก
สขุ ภาพทางปญั ญา

๑. ชวี ติ และสังคม: พ้นื ทีก่ ารเรยี นรู้เพอ่ื สขุ ภาวะ

การพิจารณาความจริงของชีวิตและสังคมและ/หรือการทำชีวิตและสังคมให้เป็นพื้นท่ีการ
เรียนรู้ สุขภาวะทางปัญญาควรเร่ิมต้นจากการตั้งคำถามและตามด้วยการพยายามหาคำตอบ อย่าง
การเร่มิ ต้นคำถามว่า จริงหรือ?...ที่บา้ นเมอื งของเรามีความสขุ ไม่มคี วามเหล่ือมลำ้ ทางสังคม จรงิ หรือ?
ที่โฆษณาสบู่ย่ีห้อนี้ระบุว่าสะอาด ๙๙ เปอร์เซ็นต์ จริงหรือ?รีสอร์ทที่เราจะไปพักในเดือนหน้ามีความ
สวยงามอย่างภาพโฆษณาทางเว็บไซต์ จริงหรือข้อความที่แชร์กันในห้องไลน์ (Line) มีความจริงรองรับ
เป็นต้น คำถามเหล่าน้ีจะชวนให้เราหาคำตอบเพ่ือตัดสินใจและความเข้าใจท่ีสอดคล้องกับความเป็น
จริง ระยะเร่ิมต้นอาจเชื่อตามคำบอกเล่าจากคนที่ผ่านประสบการณ์น้ันแล้ว แต่ถ้าคำบอกเล่ายังไม่
เพียงพอ เราเข้าสู่ระยะถัดมาคือการใช้เหตุผลประกอบ แบบง่ายคือการพิจารณาบริบทของสิ่งน้ัน/
พิจารณาจากส่ิงที่ปรากฎเพ่ือประเมินข้อพิจารณา และสุดท้ายคือการมีประสบการณ์กับสิ่งนั้น จึงได้
ข้อสรุปท่ีเป็นคำตอบว่า “ใช่” หรือ “ไม่ใช่” กรณีตัวอย่าง ในสถานการณ์โควิดล่าสุด รัฐพยายาม
กระตุ้นให้ประชาชนฉีดวัคซีนเพื่อปลูกภูมิคมุ้ กันไวรัสโควิด ผลของการฉดี วัคซีนมีอยู่ ๒ กระแสคอื (๑)
วัคซีนที่ฉีดเข้าร่างกายแล้วไม่มีผลกระทบใดๆต่อร่างกาย (๒) วัคซีนที่ฉีดเข้าร่างกายแล้วส่งผลไม่ดีต่อ
ร่างกาย และจำนวนหนึ่งเสียชีวิตเพราะฉีดวัคซีน บุคคลอาจเริ่มต้นด้วยการตั้งคำถามว่า จริงหรือ?
การฉีดวัคซีนเข้าร่างกายจะสง่ ผลไม่ดีต่อรา่ งกาย ในเมื่อวัคซีนแต่ละตัวผ่านการวิจัยมาแล้ววา่ สามารถ

๑๘

ตน้ ไวรัสโควิดได้ จากน้ันเริ่มอา่ นขอ้ มลู ท่ีหลากหลาย แตถ่ า้ ขอ้ มูลทไ่ี ด้มาไมเ่ พยี งพอ เราอาจใช้ข้นั ถัดไป
คือการคิดวิเคราะห์แบบรอบด้าน อย่างน้อยคือ การเทียบเปอร์เซ็นต์ระหว่างผู้ฉีดวัคซีนแล้วปกติ กับ
ฉีดวัคซีนแล้วผิดปกติ กรณีท่ีผิดปกติเกิดจากสาเหตุอะไร โดยใช้กระบวนการคิดวิเคราะห์ ข้ันตอน
สุดท้ายคือการเดินเข้าไปให้หมอฉีดวัคซีนเข้าร่างกาย เพื่อพิสูจน์วา่ ร่างกายที่มีธาตุชนิดแบบตัวเราจะมี
ปฏิกิริยาใดต่อวัคซีนที่ถูกฉีดเข้าไปในร่างหรือไม่ เราจึงได้ข้อสรุปว่า สำหรับเราวัคซีนตัวนี้มีผลหรือไม่
อย่างไร?

อยา่ งไรก็ตาม เราอาจพจิ ารณาแบบแยกประเดน็ ได้ดังต่อไปนี้

๑.๑ ชีวิตในฐานะพนื้ ทก่ี ารเรียนรู้เพ่ือสขุ ภาวะ

หากเราเร่ิมต้นด้วยคำถามว่า “ชีวิตคืออะไร?” ศาสตร์ที่มีอยู่บนโลกน้ีจะให้คำตอบ ๒ อย่าง
หลักๆคือ (๑) ชีวิตคือสสาร คำตอบของศาสตร์แบบน้ีคือวิทยาศาสตร์ และ (๒) ชีวิตคือสสารและอส
สาร และ/หรอื ชีวติ คอื จิต คำตอบของศาสตรท์ ่ีโดดเดน่ ดา้ นน้คี ือ ศาสนาและปรัชญาบางสำนกั ๓๑

ชวี ติ เปน็ พ้ืนท่ีการเรียนรู้เพื่อสุขภาวะไดอ้ ยา่ งไร? งานทางกายวิภาคศาสตร์ (Anatomy) บอก
ให้เราทราบว่า ร่างกายมีโครงสร้างที่สามารถแยกย่อยออกจากกันได้ โดยแต่ละส่วนของร่างกายทำ
หนา้ ทีแ่ ตกตา่ งกนั และมีความสัมพันธ์ระหว่างกัน ชีวิตคือองค์ประกอบของระบบอวยั วะต่างๆ ส่วนเล็ก
สดุ ทผ่ี า่ นการแยกยอ่ ยจนไมส่ ามารถแยกได้อีกเรยี กว่า อะตอม (Atom)

อวัยวะบางส่วนที่เป็นองค์ประกอบของชีวิต เมื่อบกพร่อง เราสามารถดำเนินการเพ่ือการตัด
ออกได้โดยไม่กระทบต่อการท่ีจะมีชีวิตอยู่ต่อไป บางส่วนสามารถนำอวัยวะทดแทนเข้าแทนท่ีได้ และ
อวัยวะบางส่วนเป็นส่ิงที่ขาดออกจากชีวิตไม่ได้ หากขาดออกจากชีวิตจะหมายถึงการไม่มีชีวิตต่อไป
ความรู้เหล่านี้จะทำใหเ้ รารู้วา่ อวัยวะใดคือสง่ิ สำคัญของชีวิต ทีเ่ ราจะตอ้ งรกั ษาไว้เพ่ือจะมีชีวิตอยู่ต่อไป
และอวยั วะใดหากจำเป็นจะต้องตัดท้งิ ไปกส็ ามารถกระทำได้ โดยทเ่ี ราไม่ตอ้ งกลัวว่าจะสิน้ ชีวิต ที่กล่าว
มาน้ีคือแงม่ มุ ของกายภาพ

สำหรับมิติของชีวิตกับชีวิต และ/หรือชีวิตเรากับชีวิตคนอ่ืน ชีวิตเราแม้จะเป็นเพียงสสาร
ตามท่ีวิทยาศาสตร์ทั่วไประบุถึง แต่ชีวิตเราก็สามารถทำให้เป็นประโยชน์ต่อชีวิตอื่นได้เช่น การพลี
ร่างกายเพ่ือเป็นแหล่งเรียนรู้สำหรับนักศึกษาแพทย์ การบริจาคอวัยวะสำหรับคนที่ต้องการอวัยวะ
การเรียนรคู้ วามเปล่ียนแปลงของชีวิตในแต่ละช่วงชั้นวัยเพ่ือเข้าถึงความจริงของชีวิต การทบทวนการ
กระทำของชวี ิตกับสาระสำคญั ของการมชี ีวิต เป็นต้น

๓๑ ดรู ายละเอยี ดใน สมภาร พรมทา. (๒๕๔๒). พุทธปรัชญา: มนุษย์ สงั คม และปญั หาจรยิ ธรรม.
กรุงเทพฯ: ศยาม. หนา้ ๒-๑๐.

๑๙

การที่เราทำความเข้าใจชีวิต คุณสมบัติของชีวิต และประโยชน์ของชีวิต จะทำให้เรารับรู้ถึง
ความเป็นจริงของชีวิตท่ีไม่อาจปฏิเสธได้ ขณะเดียวกันรับรู้ถึงศักยภาพของชีวิตที่สามารถทำอะไรได้
มากกวา่ สิ่งท่ีมองเห็น อาจมีบางรายท่ีเห็นว่าชีวิตน้ีไม่มีประโยชน์ต่อใครๆ การมองแบบน้ีเป็นการมอง
แบบปัจเจก แตถ่ ้ามองเชงิ สมั พันธ์ทุกชีวิตมปี ระโยชน์ต่อชีวิตอ่ืนเสมอ เชน่ เพยี งแต่เราประหยัดในการ
ใช้ทรัพยากรของโลกและ/หรือการรักษาทรัพยากรของโลกไว้ให้ยั่งยืน จะเท่ากับเราได้แบ่งทรัพยากร
ของโลกให้กับคนอ่ืนท่ีต้องการมีชีวิตอยู่ต่อไป การท่ีเรารักษาชีวิตของเราไว้จะคือการรักษาหัวใจของ
พอ่ แม่ของเราไวด้ ว้ ย เปน็ ตน้

๑.๒ สงั คมในฐานะพื้นที่การเรยี นรเู้ พอ่ื สขุ ภาวะ

ทฤษฎีทางสังคมจำนวนหนึ่งเปน็ ทฤษฎีที่แสดงถงึ ความจริงท่ีสงั คมมีและเป็น อย่างทฤษฎีการ
เปล่ียนแปลงทางสงั คม (Social change theory) ทำใหเ้ ราทราบว่า สงั คมไม่อาจจะหยุดนิง่ อยู่ได้ การ
หยุดนิ่งไม่ได้น้ัน เกิดจากความต้องการของคนในสังคมมีการเปลี่ยนแปลง ผลของความต้องการที่
เปล่ียนแปลงไป กลายเป็นวิถีชีวิตที่เปลี่ยนแปลงและส่งผลต่อสังคมท่ีเปล่ียนแปลง อย่างสังคมใหม่ที่
ค่อนข้างมีบทบาทในการกำหนดสังคมค่อนข้างสูงคือสังคมออนไลน์ ในประเทศไทย กฎหมาย
เทคโนโลยีสารสนเทศ (Information law) อย่างพระราชบัญญัติเกี่ยวกับการกระทำความผิดเก่ียวกับ
คอมพิวเตอร์ พระราชบัญญัติว่าด้วยธุรกรรมทางอิเล็กทรอนิกส์ พระราชบัญญัติคุ้มครองข้อมูลส่วน
บุคคล เป็นต้น คือ ผลของการท่ีคนในสังคมให้ความสำคัญกับระบบออนไลน์ในการปลดปล่อยความ
เป็นตัวตนที่ซ่อนลึกทับซ้อนมานานและการใช้สังคมออนไลน์เป็นเคร่ืองมือในการมีชีวิตในสังคมจริง
ประเด็นสังคมออนไลน์กับการเปลี่ยนแปลงสังคมนี้ มีงานวิจัยบางฉบับเห็นว่า สังคมออนไลน์มีผลต่อ
ความเคลื่อนไหวทางสังคม และถ้าคนในสังคมจริงให้ความสนใจสังคมออนไลน์มาก สังคมออนไลน์จะ
มีส่วนในการกำหนดพฤติกรรมของคนในสังคม๓๒ กรณีการรวมตัวของนักศึกษาทั่วประเทศ ในปี
๒๕๖๓ เพ่อื ประทว้ งรัฐบาล สิง่ สำคญั หลักในการประสานงานคือสงั คมออนไลน์๓๓

จากกรณีตัวอย่างทฤษฎีการเปล่ียนแปลงทางสังคม ทำให้เรารับรู้ว่า สังคมมีอันจะต้อง
เปล่ียนแปลง การเปลี่ยนแปลงช้าหรือเร็วขึ้นอยู่กับปัจจัยเสรมิ การท่ีเรามีความพยายามจะไม่ให้สงั คม
เปล่ียนแปลงจะเท่ากับการเข้าไปขัดขวางข้อเท็จจริงทางสังคม และอาจเสียกำลังโดยเปล่าประโยชน์

๓๒ ดูรายละเอียดใน สุดเฉลมิ ศสั ตราพฤกษ.์ (๒๕๖๑). การเปล่ียนแปลงการกระทำทางสังคมจากทศั นะ
ของเวเบอร์บนความท้าทายความสามารถในการบรหิ ารเพือ่ การพัฒนาความม่นั คงทางสังคม, ใน วารสารปารชิ าต
มหาวิทยาลยั ทักษณิ . ปีท่ี ๓๑ ฉบบั ท่ี ๒ (กรกฎาคม-ธันวาคม). หนา้ ๙๕-๙๗.

๓๓ ดรู ายละเอยี ดใน ผจู้ ดั การออนไลน์. (๒๕๖๓). แนวรบด้าน Social Media รัฐเปน็ รองคนรุ่นใหม่. เขา้ ถงึ
ได้ใน https://mgronline.com/specialscoop/detail/๙๖๓๐๐๐๐๑๐๘๖๖๓ . เม่อื ๑๗ ธันวาคม ๒๕๖๓

๒๐

ดงั น้ัน การเรยี นรู้สังคม นอกจากจะช่วยให้เราได้เรียนรู้ข้อเทจ็ จรงิ ทางสังคมเพื่อความเข้าใจสงั คมตาม
ความเป็นจริงแล้ว ยังสามารถช่วยให้เราประเมินสังคมเพ่ือการปรับตัวให้สอดคล้องกับยุคสมัยทาง
สงั คมดว้ ย

นอกจากองค์ความรู้ที่เกิดจากการศึกษาสังคม การพิจารณาถึงสภาพสังคมรอบตัวยังช่วย
ยกระดับ “ความเข้าใจภายใน” ที่เรียกวา่ จิตตปัญญาศึกษา (contemplative education) เช่น การ
มองเห็นความแตกต่างหลากหลายของคนในสังคม ทั้งเรื่อง ชาติพันธุ์ วัย เพศ รสนิยม ฯลฯ จะทำให้
เราคลายตัวเองจากความคิดที่อยากให้สังคมเป็นอย่างที่เราคิด เป็นการปลดปล่อยให้สังคมเป็นอย่างที่
สังคมควรจะเป็น ในภาษาชาวบา้ นจะคอื “การไมแ่ บกโลกไว้” ซึ่งจะทำให้เรามีสุขภาวะทางจิตอันเกิด
จากความเขา้ ใจตามจริงท่ีมาจากสขุ ภาวะทางปัญญา

แท้จริง ชีวิตและสังคมในฐานะพ้ืนที่การเรียนรู้เพื่อสุขภาวะนี้ ถ้าบุคคลหม่ันฝึกฝนการมอง
แบบละเอียดลึกซ้ึง ทุกอย่างท่ีอยู่รอบตัวและตัวเราเองล้วนแต่เป็นพ้ืนท่ีการเรียนรู้ทั้งสิ้น เช่น เราเห็น
ใบไม้ใบหน่ึงยังเขียวอยู่แต่ต้องหลุดจากข้ัวหล่นลงสู่พ้ืน บุคคลท่ีไม่เคยคิดอะไรแบบลึกซึ้งเพื่อการ
พัฒนาจิตให้เบาขึน้ อาจไมเ่ กิดการรู้คิดใดๆ สิ่งทีเ่ ห็นก็เพยี งสิ่งท่เี หน็ แต่บคุ คลที่มคี วามลกึ ซ้ึงอาจโยงไป
ถงึ มิติทางสังคมเชน่ การท่ีใบไมซ้ ึ่งยังเขียวสดอยู่ต้องหลุดไปจากขวั้ รว่ งลงสพู่ ้ืน ไมแ่ ตกต่างอะไรกับการ
ท่ีบุคคลบางคนซึ่งอยู่ในวัยหนุ่มสาวและ/หรือเด็กบางคนที่ต้องตายจากเราไปตั้งแต่วัยท่ียังไม่ควรต้อง
ตาย เป็นตน้ ภาษิตไทยจำนวนหน่ึงที่ใหค้ ติในการดำเนินชีวิต ส่ิงรอบตัวคือพื้นทก่ี ารเรียนรู้ เชน่ แกว่ง
เท้าหาเส้ียน ปากว่าตาขยิบ พบไม้งามเมื่อขวานบิ่น เป็นต้น ดังน้ัน พ้ืนท่ีการเรียนรู้คือชีวิตและสังคม
จะคอื กระดานความรูท้ ี่สำคัญสำหรับผูม้ ีความละเอียดลึกซงึ้ ในการมอง ท้งั นเ้ี พ่อื ยกสาระของชีวิตใหอ้ ยู่
อย่างมสี ุขภาวะยิง่ ข้นึ

การมองแบบละเอียดลึกซึ้ง จะทำให้เรามองเห็นรายละเอียดของสิ่งต่างๆมากกว่าการมอง
แบบผ่าน และเข้าถึงความจริงของส่ิงน้ันได้มากกว่า เพียงแต่การมองแบบละเอียดลึกซึ้งต้องใช้เวลา
และศกั ยภาพทางสตปิ ัญญามากกว่าการมองแบบผ่าน ตัวอย่างเทียบเคยี งแบบงา่ ยดงั ตอ่ ไปน้ี

ชาอินฮา ควบบ๊ิกไบค์คันโปรดยี่ห้อหนึ่งจากสงขลาไปเชียงใหม่ ความเร็วคงท่ี ๒๙๐ กม./ชม.
ขณะที่ ซงจุนกิ ใช้วิธีเดินไปเร่ือยๆ แบบค่ำไหนนอนที่นั่น เหนื่อยก็พัก มีแรงก็ไปต่อ จากสงขลาถึง
เชียงใหม่เหมือนกนั ถ้าให้ท้ัง ๒ คนเล่าให้เราฟังว่า พบเจออะไรบา้ ง รายละเอียดเร่ืองเล่าของชาอนิ ฮา
จะไม่เท่าซงจุนกิ ตัวอย่างท่ียกขึ้นมาน้ีเป็นเป็นตัวอย่างท่ีไกลตัว หากขยับเข้าใกล้ตัว เช่นการเลือกซื้อ
กระเป๋าเป้เดินป่าสักใบหนึ่งเพื่อส่งให้เป็นของขวัญกับคนสำคัญในช่วงปีใหม่ คนท่ีมีความละเอียดจะ
พิจารณาว่า กระเป๋าใบน้ันทำจากวัสดุอะไร ราคากับวัสดุสมเห็นสมผลหรือไม่ สินค้าน้ีมีตำหนิหรือไม่
แตกต่างจากคนท่ีมองแบบผ่าน เขาจะเข้าไปในร้านค้าและระบุแค่เพียงกระเป๋าเป้เดินป่าหน่ึงใบ สอง
คนนอี้ าจไดก้ ระเป๋าเป้ในแบบและยีห่ ้อเดียวกันแตค่ ้มุ ค่าและราคาท่ีไม่เท่ากัน

๒๑

กรณีความเช่อื เร่ืองชาติพันธุ์ทีเ่ ปน็ ต้นกำเนดิ ของบางคน เพยี งเพราะขอ้ เขียนของนักวชิ าการท่ี
ศึกษาเรื่องชาติพันธุ์ของมนุษย์ในสังคม ข้อเขียนนี้เป็นข้อเขียนจากการศึกษาในกรอบของบริบทหนึ่ง
การท่ีบุคคลพยายามแยกคนในสังคมออกเพ่ือแบ่งแยกชาติพันธุ์ตามข้อเขียนโดยไม่ได้พิจารณาให้
ละเอยี ดลกึ ซึ้ง อาจมคี วามคลาดเคล่ือนจากข้อเท็จจริง และส่งผลร้ายตอ่ การอยู่อย่างเขา้ ใจระหว่างคน
แต่ละคนท่ีมี “ความเป็นมนุษย์” เหมือนกัน เพราะเพียงเริ่มต้นคำถามว่า “ใครคือชาวอาข่า” ท่ี
แท้จริง? เมื่อสืบไปจนถึงที่สุดและ/หรือตามทฤษฎีความหลากหลายทางชีวภาพจะพบว่า ต้นกำเนิด
ของเราอาจมาจากส่ิงเดียวกว่าจะเป็นความหลากหลายเซลล์ในร่างกายน้ี ดังนั้น ในตัวของเราซึ่งเรา
เชื่อว่าเป็นอาข่า เซลลจ์ ำนวนหน่ึงในรา่ งกายน้อี าจมาจากกะเหรยี่ ง ปะหล่อ ลีซู ฯลฯ ผสมผสานกันมา
หลายร้อยปีกว่าจะเป็นตวั เรา ดังนั้น ส่ิงท่ีต้องพิจารณาในตัวอยา่ งนี้คือ ความเปน็ อาขา่ ของเราเกิดจาก
ถกู ทำใหเ้ ชือ่ หรอื เกดิ จากความจรงิ แท้

สังคมในฐานะพื้นที่การเรียนรู้เพื่อสุขภาวะ มีรายละเอียดให้ต้องพิจารณาอย่างลึกซึ้งรอบตัว
และหลากหลาย เช่น โฆษณาผ่อนรถ 0% ราคาสินค้า ภาพความสวยงามบนโฆษณา ข้อความชวนซ้ือ
เป็นต้น การมีความละเอียดลึกซึ้งต่อทุกสิ่งรอบตัว เพ่ือจะไม่เป็นเหย่ือให้กับคนท่ีมองไม่เห็นคนอื่นผู้มี
“ความเปน็ มนษุ ย์” เหมือนกัน และการอยอู่ ยา่ งเขา้ ใจทีส่ อดคล้องกับคำว่า “สังคมมนุษย”์

๒. กาย ใจ ความคดิ : พ้ืนทกี่ ารเรยี นรู้เพอื่ สุขภาวะ

งานทางจิตตปัญญาศึกษา (contemplative education) เห็นว่า กาย ใจ และความคิด คือ
พ้ืนที่การเรียนรู้ท่ีสำคัญไม่น้อยไปกว่าชีวิตและสังคมข้างต้น โดยฐานกายให้ความสำคัญกับการ
เคลื่อนไหว เช่น โยคะ การรำมวยจีน เป็นต้น ท้ังนี้เพ่ือเผชิญกับความกล้าและความกลัว ฐานใจ ให้
ความสำคัญกับการรับรู้อารมณ์ ความรู้สึกท่ีผ่านการสัมผัส ท้ังน้ี เพื่อการดูแลอารมณ์ทั้งบวกและลบ
และฐานความคิด ที่ให้ความสำคัญกับการใครค่ รวญอย่างละเอียดลึกซึ้ง ท้ังนี้ เพ่ือคล่คี ลายสู่ความจริง
เบ้ืองหลังปรากฏการณ์๓๔ การเรียนรู้แบบน้ีจะทำให้เกิดความตระหนักรู้ในตนและสรรพสิ่งที่เช่ือมโยง
ถึงกัน ขณะเดียวกันจะเป็นประโยชน์ต่อการเปล่ียนแปลงและการสร้างคุณค่าท่ีสำคัญต่อสังคมใน
ศตวรรษท่ี ๒๑๓๕ ตลอดถึงคุณคา่ ต่อความเป็นมนษุ ย์ที่มนษุ ยม์ แี ละควรหยบิ ยนื่ ให้กัน

๓๔ ดรู ายละเอียดเพิ่มเติมใน กรศศริ ์ ชดิ ดีและคณะ. (๒๕๖๑). จติ ตปญั ญาศกึ ษา: การจดั การเรยี นรูร้ ายวชิ า
การสรา้ งเสริมสุขภาพและการป้องกนั การเจ็บป่วยสำหรับนักศึกษาพยาบาล ใน วารสารมหาวิทยาลัยนราธวิ าสราช
นครินทร์ ปีที่ ๑๐ ฉบบั ที่ ๓ กนั ยายน-ธนั วาคม ๒๕๖๑. หน้า ๒๓๕-๒๓๙.

๓๕ ดรู ายละเอยี ดใน ปราณี อ่อนศรี. (๒๕๕๗). จติ ตปญั ญาศกึ ษา: การศึกษาเพือ่ การพฒั นามนุษย์ใน
ศตวรรษท่ี ๒๑ ใน วารสารพยาบาลทหารบก ปีท่ี ๑๕ ฉบับที่ ๑ (ม.ค.-เม.ย.) ๒๕๕๗. หนา้ ๗.

๒๒

กรณีตัวอย่าง สำหรับการใช้ฐานกาย ใจ และความคิดเป็นพ้ืนท่ีการเรียนรู้ เช่น ขณะท่ีเรา
กำลังโกรธใครคนหนึ่ง ปกติการโกรธอย่างรุนแรงจะทำให้บุคคลนั้นลืมตนและความรู้สึกโกรธทั้งหมด
จะมุ่งไปสู่บุคคล/ส่ิงที่ผู้โกรธกำลังโกรธ การใช้ฐานกาย ใจ ความคิดเป็นพ้ืนท่ีการเรียนรู้เพื่อสุขภาวะ
จะคือการปรับเปลี่ยนมุมมองจากการมองผู้ถูกโกรธ เป็นการมองผู้กำลังโกรธ ด้วยการมีสติดูร่างกาย
ความรู้สึก และความคิดของตนเอง งานทางจิตวิทยาทางการแพทย์ระบุว่า ผู้ที่กำลังโกรธจะมีร่างกาย
เกร็ง หัวใจเต้นแรง เลือดสูบฉีดเร็ว กรณีท่ีโกรธมากจะควบคมุ ตัวเองไม่ได้๓๖ ซึ่งไม่ได้มีประโยชน์ท้ังต่อ
ตัวผู้โกรธและผู้ถูกโกรธ/ส่ิงที่ถูกโกรธ แนวทางท่ีสำคัญของฐานการเรียนรู้แบบน้ีคือ การดูอารมณ์ของ
การโกรธท่ีผู้โกรธกำลังโกรธ อารมณ์แบบน้ีเป็นอารมณ์แบบลบ ฐานคิดจะถูกนำมาใช้เพ่ือพิจารณา
อย่างละเอียดว่าถ้าอารมณ์แบบน้ีถูกแสดงออกไปจะด้วยทางใดของร่างกาย ก็ตามจะเกิดผลที่เป็นลบ
เช่นเดียวกับอารมณ์ เราสามารถเปลี่ยนอารมณ์แบบน้ีได้โดยการเปลี่ยนฐานจากความโกรธเป็นการ
รับรู้การเคลื่อนไหวอื่นเช่น การใช้นิ้วสัมผัสนิ้วและรับรู้สัมผัสท่ีเกิดจากน้ิวที่สัมผัสกัน การรับรู้สิง่ ท่ีเรา
สัมผัสโดยไม่ใส่ความรู้สึกลงไป เป็นต้น จากกรณีตัวอย่างน้ี ฐานกาย คือการใช้คุณสมบัติการ
เคล่ือนไหวมาเบี่ยงเบนความสนใจ ฐานใจคือการหยุดความรู้สึกไว้แค่เพียงการรับรู้ และความคิดคือ
การพิจารณาสง่ิ ตา่ งๆบนเหตุผลท่ีสืบเนอื่ งถึงกัน จึงเป็นฐานการเรียนรู้ทส่ี ำคัญในการยกระดับตนเองสู่
สุขภาวะ โดยไมต่ กเปน็ เหยือ่ ของสง่ิ ท่ีเข้ามาปะทะตน

๓. สังคมแวดล้อม ชีวติ และความสุข

งานทางจิตวทิ ยาระบวุ ่า สภาพแวดล้อมมีผลต่อการเรียนรู้ของแตล่ ะชีวติ ดังนั้น เราจะเห็นได้
ว่า แต่ละชีวิตท่ีอาศัยอยู่ท่ามกลางบริบทที่แตกต่างกัน จะมีรูปแบบของชีวิตท่ีแตกต่างกัน ความ
แตกต่างดังกล่าว ส่วนหน่ึงเกิดจากสภาพแวดล้อมที่เป็นตัวจัดประสบการณ์การเรียนรู้ให้กับบุคคล
หลายคนต้องเดินทางจากภาคใต้เพ่ือไปอยู่ทางภาคเหนือ ขณะที่หลายคนละทิ้งชีวิตชาวเหนือของ
ประเทศไทยไปเติบโตอย่ใู นประเทศยโุ รป อนั หน่งึ ที่แต่ละคนโหยหาคอื ชีวติ แบบเดิม เพื่อนที่เราโหยหา
กลับเป็นเพื่อนที่เติบโตมาด้วยกับเรา อาหารที่อร่อยที่สุดกลับไม่ใช่ KFC MK ชาบูหรือพิซซา หากแต่
เป็นแกงส้ม แกงโฮะ น้ำพริกปลาร้า ที่เกิดจากฝีมือของแม่ ยา่ ยายท่ีเล้ียงเรามา สิ่งเหล่านี้คือตัวอย่าง
ของประสบการณ์ที่ผ่านเข้ามาในแต่ละชวี ิต แต่เป็นท่ีน่าสงั เกตว่า ประสบการณ์ท่ีหล่อหลอมให้บุคคล
เป็นอย่างท่ีบุคคลเปน็ ภาพประสบการณ์จำนวนหนึ่งยังคงตราตรึงอยใู่ นใจตลอดมา แม้สังคมแวดล้อม
จะเปล่ียนไปอยา่ งไรกต็ าม คนที่ทรงจำแต่ประสบการณ์แหง่ รอยยม้ิ ถือเปน็ ความโชคดที เ่ี คมใี นร่างกาย
สกดั ใหเ้ หลอื ไวแ้ ต่ความทรงจำท่ดี ี แต่ไมไ่ ดห้ มายความว่า คนทีม่ ีความทรงจำเลวร้ายจะเป็นคนโชคร้าย

๓๖ ดรู ายละเอียดใน กนกรัตน์ สขุ ะตงุ คะ. ๒๕๕๔. รู้ทนั รับทนั ความโกรธ (ตอนท่ี ๑). เขา้ ถึงได้ใน
https://www.si.mahidol.ac.th/sidoctor/e-pl/articledetail.asp?id=๘๗๐. เข้าถงึ เมอ่ื ๑๘ ธันวาคม ๒๕๖๓.

๒๓

ถ้าบุคคลนั้นไม่มีคุณสมบัติท่ีธรรมชาติคัดสรรเขามา เขาอาจไม่ได้มีชีวิตอยู่จนทุกวัน คนท่ีพบเจอแต่
เรื่องที่ดีอาจไม่โชคดีเม่ือเจอกับความเลวร้ายของชีวิตเท่ากับคนที่มีความทรงจำท่ีโหดร้าย คนท่ี
สามารถจัดการชีวิตของตัวเองให้อยู่ได้ท่ามกลางสังคมแวดล้อมคือคนท่ีมีศักยภาพที่ธรรมชาติคัดสรร
แลว้ เพราะสังคมแวดล้อมคอื ตวั ทดสอบความแข็งเกร่งและการเรียนรู้ของแต่ละชีวิต

สังคมแวดล้อมยังคงเป็นสังคมแวดล้อมท่ีเคลื่อนตัวไปเรื่อยๆตามทฤษฎีการเปล่ียนแปลงทาง
สังคมระบุ สังคมแวดล้อมท่ีดีคือสังคมแวดล้อมท่ีสอดคล้องกับความต้องการของเรา สังคมแวดล้อมท่ี
เลวร้ายคือสังคมแวดล้อมท่ีไม่สอดคล้องกับความต้องการของเรา แต่สังคมแวดล้อมคงไม่รับรู้โดยตัว
ของสังคมแวดล้อมเองว่าดีหรือเลวร้าย หญิงวัยกลางคนท่ีเข้าไปร้านสะดวกซื้อและลักขโมยนมผงมา
เช่ือชงให้ลูกน้อยกิน เขาคงคิดแล้วว่าสิ่งท่ีเขาทำคือส่ิงที่ดีท่ีสุดที่เขาจะทำได้เพ่ือการมีชีวิตอยู่ต่อไป
ทา่ มกลางสงั คมแวดล้อมแบบท่ีเขาเปน็ อยู่ แม่บ่นลูกสาวทุกวันเพื่อไม่ต้องการใหล้ ูกสาวนอนต่ืนสาย ข้ี
เกียจเรียนหนังสือ ท้ังท่ีรู้ว่าลูกสาวของตนไม่ได้ชอบพอกับพฤติกรรมท่ีแม่ทำแบบน้ี แต่แม่ก็ต้องทำ
เพราะคดิ วา่ นี่คอื สิ่งทีด่ ที ีส่ ดุ ทแ่ี ม่คนหน่งึ จะคดิ และทำไดใ้ นเวลานี้

คงปฏิเสธไม่ได้ว่า แต่ละชีวิตได้พบเจอสังคมแวดล้อมท่ีดีและร้ายตามการตีความของเราเอง
และของสังคมโดยรวม หลายคนผา่ นเส้นตายมาได้แบบเฉยี ดฉวิ เม่อื หวนคดิ อีกครั้งหนึ่ง เขากลับรู้สกึ ดี
ทีผ่ ่านมันมาได้ ขณะท่ีหลายคนไมม่ ีโอกาสแม้แต่จะคิดเพียงเพราะอุบัติเหตุในชีวิตเกิดขึ้นอย่างฉบั พลัน
แบบตั้งตัวไม่ติด จึงดูเหมือนสังคมแวดล้อมก็อย่างหนึ่ง ชีวิตก็อย่างหนึ่งแม้จะเป็นส่วนหน่ึงของสังคม
แวดล้อมก็ตาม ความสขุ คือคุณสมบัติบวกของการมีชีวิต ไมใ่ ช่คุณสมบัติของสังคมแวดล้อม ดังนัน้ จะ
ทำอย่างไรให้ชีวิตเป็นอันเดียวกันกับความสุขท่ามกลางสังคมแวดล้ อมท่ีจะมีลักษณะอย่างไรก็ได้?
ปญั หานคี้ งหาบทเรยี นสำเรจ็ รปู ให้กบั ชีวติ ที่แตกต่างกันไม่ได้ แตด่ เู หมือนวา่ ยาท่ีมรี สขมอาจเป็นยาที่มี
ประโยชน์ต่อร่างกายมากกว่ายาที่มีรสหวาน ยาที่มีรสขมอาจเป็นยาท่ีมีรสหวานถ้าเราเคลือบมันด้วย
ยาท่ีมีรสหวาน ส่ิงที่ดีท่ีสุดในชีวิตอาจไม่ใช่ส่ิงที่ดีท่ีสุดเมื่อเราเคยชินกับมันและไม่พอใจกับมันแล้ว
ความเย็นไม่ได้มีอยู่จริง หากแต่พบว่าเย็นเมื่ออุณหภูมิลดลง/ร้อนน้อยสดุ ความเลวร้ายทางสังคมและ
ความดีงามทางสังคมอาจมคี ่าเทา่ กัน หรืออาจไม่มคี า่ เลยถ้าเราไม่ให้ค่า เพราะมันเป็นเพยี งส่ิงที่ปรากฏ
แล้วผ่านไป เราอาจทำชีวิตให้เป็นเดียวกันกับความสุขได้ถ้าเรามีสติปัญญาพอเพื่อการทำความเข้า
ใจความจริงต่อสิ่งท่ีปรากฏ เราอาจโชคดีที่เจอส่ิงที่เราตีความว่าเลวร้ายทางสังคม เพราะจะทำให้เรา
ได้ต่อสู้ในเกมส์ชีวิตที่ขยับช้ันข้ึน (Up level) และเราอาจโชคร้ายที่เจอแต่สิ่งดีงาม เพราะเมื่อเจอแต่
สงิ่ ดีงาม ศักยภาพบางอย่างของเราท่ีซอ่ นอยู่จะไมแ่ สดงตัว หลายคนจงึ มองว่า ทั้งสง่ิ เลวร้ายและความ
ดีงามตามการตีความของเรามันคือดอกไม้ของชีวิต เป็นการแสดงให้เห็นถึง ชีวิตสุขได้แม้สังคม
แวดลอ้ มจะเปล่ียนแปลงไปอยา่ งไรก็ตาม

๒๔

๔. พนื้ ท่ีปลอดภัย: การบรู ณาการ กาย จติ สังคม อารมณ์

ถ้าความเลวร้ายท่ีเขา้ มาในชวี ิตคือความไมป่ ลอดภัยต่อการที่จะมีชีวิตอยอู่ ย่างมคี วามสขุ และ
ถ้าส่ิงที่ตรงกันข้ามกับความเลวร้ายของชีวิตเข้ามาในชีวิตคือความปลอดภัยของการมีชีวิตอย่างมี
ความสุข จะไม่มีที่ใดปลอดภัย เพราะความสุขและความไม่สุข สัมพันธ์กับความพอใจและความไม่
พอใจของคนและ/หรือขึ้นอยู่กับระดับความต้องการของแต่ละคน พื้นที่ปลอดภัยจึงอาจไม่ใช่พ้ืนท่ีที่
ปลอดจากความขัดแย้ง การทารุณ การหักหาญน้ำใจ ฯลฯ พื้นท่ีปลอดภัยแบบน้ันขึ้นอยู่กับโครงสร้าง
ทางสังคมเป็นตัวหลัก แต่พื้นที่ปลอดภัยที่สำคัญที่เราสามารถจะจัดการได้คือการทำสุขภาวะทางกาย
สขุ ภาวะทางจิตวญิ ญาณ สุขภาวะทางสงั คม และสขุ ภาวะทางปัญญาในการหาวิธกี ารเพ่ือดูแลอารมณ์
ให้พร้อมทีจ่ ะรองรบั การเกดิ ข้ึน การเปลยี่ นแปลง และการเกดิ ซ้ำของส่ิงต่างๆทอ่ี ยู่รอบกายซ่ึงเราต้องมี
ปฏิสัมพันธ์ด้วย โดยเริ่มต้นจาก (๑) การเรียนรู้ความเป็นจริงท่ีเกิดข้ึนอย่างเข้าใจด้วยสติปัญญาแบบ
รอบด้าน (๒) การกล้าเผชิญกับความเป็นจริงท่ีเกิดข้ึนอย่างเข้าใจธรรมชาติ (๓) การดูแลชีวิตท่ี
หมายถึงร่างกายและจิตใจอันส่งผลต่อสังคมอย่างถนุถนอม (๓) การมีปฏิสัมพันธ์ต่อสังคมแวดล้อม
อย่างมีสติ (๔) การสะสมประสบการณ์เพื่อชีวิตที่มีสุขภาวะบนฐานของสติปญั ญา (๕) การทำให้ชีวติ ท่ี
ผา่ นประสบการณ์เป็นฐานการเรียนรู้เพ่ือสังคม ข้อเสนอนี้อาจเป็นอุดมคตทิ ่ียากต่อการบรหิ ารตน แต่
หากเราวิเคราะห์บุคคลสำคัญของโลกจำนวนหน่ึง เราจะพบว่า กรอบมโนทัศน์น้ีคือกรอบของบุคคล
สำคัญเหล่าน้ีมาก่อน ก่อนท่ีจะได้รับการเชิดชูให้เป็นบุคคลสำคัญของโลก เราอาจพิจารณาข้อเสนอน้ี
ผ่านชีวิตของมหาตม คานธี (Mahatma Gandhi) แม่ชีเทเรซา/คุณแม่เทเรซา (Agnes Gonxha
Bojaxhiu) เป็นตน้

ตนและสังคมกับการสร้างพ้ืนทีก่ ารเรียนรเู้ พือ่ ความสขุ ของชีวติ

สังคมคือท่ีรวมของคนหมู่มาก๓๗เมื่อแยกสังคมออกเป็นรายหน่วย จะมองเห็นถึงความเป็น
ปัจเจกของแต่ละคน ดังน้ัน ตนและสังคมจึงมีความสัมพันธ์ต่อกันในลักษณะท่ีตนคือหน่วยๆหน่ึง
รวมกนั เปน็ สังคม และสงั คมคอื ภาพรวมของแตล่ ะตนที่อย่รู วมกนั และมปี ฏสิ ัมพันธ์ระหว่างกนั ในสังคม

ตัวจักรสำคัญของความเป็นสังคมคือ การมีปฏิสัมพันธ์ระหว่างกัน อย่างที่สมภาร พรมทา
เห็นว่า การที่มนุษย์เป็นสัตว์สังคมนั้นเพราะมีสัญชาตญาณในการรวมกลุ่ม และการท่ีมนุษย์มีการ

๓๗ สมภาร พรมทา. (๒๕๔๘). พุทธปรชั ญา: มนษุ ย์ สงั คม และปญั หาจรยิ ธรรม. กรงุ เทพฯ: ศยาม. หน้า
๒๗๖.

๒๕

รวมกลุ่มทำให้เกิดการแลกเปล่ียนทางอารย
ธรรมท่ีเกิดจากสติปัญญาและความรู้สึก๓๘ ถ้า
วันใดก็ตามไม่มีมนุษย์ท่ีมีปฏิสัมพันธ์ระหว่าง
กนั วนั นน้ั จะไมม่ คี ำวา่ “สงั คม”

ภาพที่ ๑ นกั ศึกษา ม.อ.ปัตตาน๓ี ๙

คน/ชวี ติ /ตน ปฏิสมั พันธ์ คน/ชวี ติ /ตน

จึงดูเหมือนว่า ความเป็นปัจเจกของคนจะคือจุดดำของความเป็นสังคม ความเป็นปัจเจกใน
ความหมายว่า ฉันไม่ยุ่งเก่ียวกับใคร ฉันสามารถยืนอยู่ได้ด้วยตนเองโดยไม่ต้องพึ่งพาใคร เป็นต้น
แท้จริง แนวคิดความเป็นปัจเจกแบบน้ันอาจจะเป็นแนวคิดที่มองไม่รอบด้าน เพราะในความเป็นจริง
เราต้องอาศัยอาหารท่ีอีกคนหน่ึงผลิตเพื่อประทังชีวิต ต้องอาศัยอุปกรณ์สร้างบ้านท่ีเราผลิตเองไม่ได้
ต้องจ้างแรงงานมาสร้างท่ีอยู่อาศัย ต้องอาศัยดอกไม้สวยๆเพ่ือชโลมความรู้สึก ต้องอาศัยน้ำฝนที่
เกดิ ขึน้ ตามธรรมชาติ แม้ว่าบางพ้นื ท่ีนำ้ ฝนจะมสี ารปนเป้ือนจากการพัฒนาเพราะความไมร่ ู้ของมนุษย์
ก็ตาม ในคราวที่หาน้ำด่ืมไม่ได้ น้ำฝนปนเป้ือนน้ีจะช่วยชีวิตแต่ละคนได้ ดังน้ัน เราจึงต้องอิงอาศัย
ระหว่างกัน แต่เราคงปฏิเสธไม่ได้กับความแตกต่างของบุคคลท่ีผ่านประสบการณ์กลายเป็นรูปแบบ
ชีวิตแบบเฉพาะของแต่ละคน ในบางครั้ง รูปแบบชีวิตท่ีต่างกันจึงส่งผลเป็นความขัดแย้ง เพียงเพราะ
การยอมรับไม่ได้ถึงความแตกต่าง ปัญหาท่ีน่าพิจารณาคือ จะทำอย่างไรให้ตนที่มีสถานภาพของความ
เป็นปัจเจกมีการสร้างพน้ื ท่กี ารเรยี นรู้เพอ่ื ความสุขของชวี ิตร่วมกัน

ข้อเสนอเบื้องต้นคือ (๑) การทำความเข้าใจตนเอง เพื่อที่จะให้เห็นว่า ความคิด ความเชื่อ
และวิถีตน ไม่ได้แตกต่างจากคนอื่น อย่างความต้องการปัจจัยการดำรงชีวิต ความต้องการมีชีวิตอยู่
ตอ่ ไป ความต้องการที่จะมคี วามสขุ เป็นต้น หากแตค่ วามแตกตา่ งของแต่ละคนมาจากประสบการณ์ที่
ผ่านเข้ามาในชีวิตและการปรับตัวเพื่อที่จะมีชีวิตอยู่ต่อไป (๒) การทำความเข้าใจผู้อ่ืน ซ่ึงมีลักษณะ
ไมไ่ ดแ้ ตกตา่ งจากตัวเรา กับความตอ้ งการพน้ื ฐานทีเ่ หมือนกัน หากแต่รูปแบบชีวิตเท่านัน้ ทีแตกตา่ งกัน

๓๘ ดรู ายละเอยี ดใน สมภาร พรมทา. (๒๕๔๘). พทุ ธปรชั ญา: มนุษย์ สงั คม และปัญหาจรยิ ธรรม.
กรงุ เทพฯ: ศยาม. หน้า ๒๔๑-๒๔๒

๓๙ ภาพที่ ๑ นักศึกษาวิชาชีวติ ทีด่ ี มหาวทิ ยาลยั สงขลานครนิ ทร์ วทิ ยาเขตปตั ตานี เก็บภาพเม่อื ๒๓
มกราคม ๒๕๖๒

๒๖

ความแตกต่างเป็นเพียงกระพ้ีของต้นไม้ เม่ือขุดลงท่ีแก่นของชีวิต แต่ละชีวิตไม่แตกต่างกัน ดังนั้น เรา
จะอยู่อย่างไรให้สัมผสั ความสุขรว่ มกัน (๓) การมองเห็นความหลากหลายคือความสวยงามเพ่ือการอยู่
รว่ มกันอย่างสันติในสังคมทม่ี ีความหลากหลายทางวัฒนธรรม และ (๔) ความเป็นมนุษยค์ ือส่งิ ท่ีทุกคน
มีติดตัวมาตั้งแต่กำเนิด เราจะให้ความเป็นมนุษย์ท่ีมีอยู่ต้ังแต่กำเนิดของแต่ละคนมีความคงอยู่อย่าง
เท่าเทียมกันได้อย่างไร โดยท่ีเราในฐานะปัจเจกบุคคลจะมีส่วนร่วมกับคนอ่ืนอย่างเข้าใจร่วมกันเพื่อ
การนำพาสงั คมไปสู่สนั ติ

อย่างไรกต็ าม ตนและสังคมกับการสร้างพ้ืนทีก่ ารเรียนรูเ้ พ่ือความสขุ ของชีวิตน้ี ในบางครัง้ เรา
อาจเปล่ียนจากการยืนตรงบนฐานของเราแล้วถอยเท้าขวาไปข้างหลังและถอยเท้าซ้ายเทียบเท้าขวา
เพื่อเปิดพ้ืนที่ให้คนท่ีอยู่ตรงหน้าได้มีที่ว่างเพิ่มข้ึน และขยับเข้ามาในตัวตนของเรา เพ่ือให้เขาเข้ามา
รับรู้ความคิดของเรา หากจำเป็นเราอาจต้องเปล่ียนที่ยืนหลายคร้ัง เพราะการทำความเข้าใจของคน
บางคนกับบางส่ิง อาจต้องใช้เวลาและบริบทท่ีมากกว่าหน่ึง ขณะท่ีเราอาจต้องสลับข้างเพื่อทำความ
เขา้ ใจระหว่างกันเชน่ กัน เพ่อื การอยู่กันอยา่ งเขา้ ใจบนพืน้ ทีก่ ารเรยี นร้เู ดยี วกัน

๒๗

เอกสารอ้างองิ

BBC NEWS. (๒๕๖๒). ๕ ปี คสช.: พล.อ.ประยทุ ธ์ อา้ งผลงาน ฟน้ื ฟูเกียรติคุณ – ความสงบ
ให้แกป่ ระเทศ. คน้ จาก https://www.bbc.com/thai/thailand-
๔๘๙๘๖๙๗๙. เม่ือ ๑๒ ธนั วาคม ๒๕๖๒.

“..............”. (๒๕๖๒). ยิงถลม่ ชรบ.ยะลา : เรารู้อะไรบา้ งในรอบสปั ดาห์. ค้นจาก
https://www.bbc.com/thai/๕๐๔๐๒๒๒๘. เม่ือ ๑๒ ธนั วาคม ๒๕๖๒.

“..............”. (๒๕๖๔). อิสราเอลและปาเลสไตนป์ ระกาศหยุดยิงหลงั โจมตรี นุ แรงตลอด ๑๑
วัน. คน้ จาก https://www.bbc.com/thai/international-๕๗๑๙๗๘๓๙.
เม่ือ ๒๔ พฤษภาคม ๒๕๖๔.

Karuna Buakamsri (๒๕๖๔). ยิว-ปาเลสไตน์ ใครยดึ ดนิ แดนใคร?. ค้นจาก
https://www.youtube.com/watch?v=AN_W๗AutxGQ. เม่อื ๒๔
พฤษภาคม ๒๕๖๔.

matichon tv. (๒๕๖๑). เศรษฐกิจดจี รงิ หรอื ? ฟังเสียงชาวบ้านพูดถึงการทำมาค้าขาย. ค้น
จาก https://www.youtube.com/watch?v=FJ๐J_bdYrMQ. เมอ่ื ๑๒
ธันวาคม ๒๕๖๒.

Organic Bangkok. (มปป.). ลงุ ทองเหมาะ ปราชญ์แห่งเกษตรอินทรยี ,์ ค้นจาก
https://www.youtube.com/watch?v=ts๔๕adDyJjM. เม่ือ ๑๓
พฤศจิกายน ๒๕๖๓.

suthichai live. (๒๕๖๓). หมอยายบิ ซี ดร.กฤษณา ไกรสินธุ์ ว่าดว้ ยคนด้อยโอกาสกับโควดิ -
๑๙. คน้ จาก https://www.youtube.com/watch?v=dFAnbznWQ๔o.
เม่ือ ๒๔ กรกฎาคม ๒๕๖๓.

Thai PBS NEWS. (๒๕๖๓). Daily Report จำนวนผู้ติดเชอ้ื ไวรัสโคโรนา. ค้นจาก
https://news.thaipbs. or.th/content/๒๘๘๕๖๐. เมอ่ื ๒๖ กมุ ภาพันธ์
๒๕๖๓.

“.......................”. (๒๕๖๒). สงครามการคา้ สหรัฐฯ-จนี กระเทือนเศรษฐกิจโลก: วิเคราะห์
สถานการณต์ ่างประเทศ. ค้นจาก
https://www.youtube.com/watch?v=f๘-qc๙sVGi๐. เมอื่ ๑๒ ธันวาคม
๒๕๖๒.

The ๑๐๑ Percent. (๒๕๖๐). ความสุขคืออะไร. ค้นจาก
https://www.youtube.com/watch?v=fnZfz๒QzFDw. เมื่อ ๒๖
กุมภาพนั ธ์ ๒๕๖๓.

๒๘

TvburabhaOfficial. (๒๕๖๒). คนคน้ คน:ฤาษนี ลิ . ค้นจาก https://www.youtube.com/
watch?v=๘SSkzt๐๖๕๒M. เมอื่ ๒๐ กมุ ภาพนั ธ์ ๒๕๖๓.

workpointnews. (๒๕๖๔). Covid๑๙. ค้นจาก https://covid๑๙.workpointnews.com.
เมือ่ ๒๔ พฤษภาคม ๒๕๖๔.

กนกรัตน์ สุขะตงุ คะ. (๒๕๕๔). รู้ทันรบั ทันความโกรธ (ตอนท่ี ๑). คน้ จาก
https://www.si.mahidol.ac.th/sidoctor/e-pl/articledetail.asp?id=
๘๗๐. เม่อื ๑๘ ธันวาคม ๒๕๖๓.

กรมควบคุมโรค. (๒๕๖๔). รายงานสถานการณ์ โควิด-๑๙. เข้าถงึ ไดใ้ น
https://ddc.moph.go.th/viralpneumonia/samusakhon.php. เมือ่ ๑๒
พฤศจิกายน ๒๕๖๓.

กรศศิร์ ชิดดีและคณะ. (๒๕๖๑). จติ ตปัญญาศึกษา: การจัดการเรยี นร้รู ายวิชาการสรา้ งเสรมิ
สขุ ภาพและการป้องกนั การเจ็บป่วยสำหรับนักศกึ ษาพยาบาล. วารสาร
มหาวิทยาลยั นราธิวาสราชนครินทร์, ๑๐(๓), ๒๓๕-๒๓๙.

ไกรสิทธ์ิ นฤขัตพิชยั . (๒๕๕๒). ทำอยา่ งไรจงึ จะสขุ อยา่ งยง่ั ยืน. ไทยรฐั ออนไลน์. คน้ จาก
https://www.thairath.co.th/lifestyle/woman/๔๘๖๓๗. เมื่อ ๒๗
กุมภาพันธ์ ๒๕๖๓.

ชยานันต์ ศกุ ลวณชิ (ศาสตราจารย์) . (๒๕๖๒). สถานการณ์โลก ๒๐๑๙. มตชิ นออนไลน,์
คน้ จาก https://www.matichon.co.th/article/news_๑๓๑๔๖๕๙. เมอื่
๑๒ ธนั วาคม ๒๕๖๒.

ดวงจันทร์ ทิพยป์ รชี าและคณะ. (๒๕๔๗). ภาวะสขุ ภาพและการออกกำลงั กายของบุคลากร
ฝา่ ยการพยาบาลโรงพยาบาลสริ ริ าช. รายงานการวจิ ัย ฝ่ายการพยาบาล
โรงพยาบาลศริ ิราช คณะแพทย์ศาสตร์ศิรริ าชพยาบาล มหาวทิ ยาลยั มหิดล.
๕-๖

ไทยโพสน์. (๒๕๖๓). จา่ คลงั่ กราดยิงเกลื่อนโคราชกับแนวคิดสอ่ื สารยามวกิ ฤต.ิ คน้ จาก
https://www.thaipost.net/main/detail/๕๖๗๔๗. เมอื่ ๒๖ กุมภาพนั ธ์
๒๕๖๓.

ไทยรฐั ออนไลน์. (๒๕๖๓). ผพู้ พิ ากษาจอร์เจีย-มิชแิ กน ไม่รับฟ้อง. ค้นจาก
https://www.thairath.co.th/ news/foreign/๑๙๗๐๔๕๖. เมอื่ ๑๒
พฤศจิกายน ๒๕๖๓.

ธนนั ธร มหาพรประจักษ.์ (มปป.) ความผันผวนของราคาน้ำมนั ในชว่ งที่ผา่ นมา. ธนาคารแห่ง
ประเทศไทย, ๒. คน้ จาก

๒๙

https://www.bot.or.th/Thai/ResearchAndPublications/articles/
Pages/Article_๐๑Jul๒๐๑๙.aspx. เมื่อ ๒๑ พฤษภาคม ๒๕๖๔.
ประภัสสร์ เทพชาตรี (ศาสตราจารย์ ดร.). (๒๕๖๒). บทวเิ คราะหส์ ถานการณโ์ ลก. คน้ จาก
http://www.drprapat.com/category/articles. เมอ่ื ๑๒ ธนั วาคม
๒๕๖๒.
“............................” (ศาสตราจารย์ ดร.). (๒๕๖๒). สงครามเย็น ๔.๐: สงคราม ๕G. ค้นจาก
http://www.drprapat.com. เม่ือ ๑๒ ธันวาคม ๒๕๖๒.
ปราณี อ่อนศรี. (๒๕๕๗). จติ ตปัญญาศึกษา: การศกึ ษาเพ่ือการพฒั นามนุษย์ในศตวรรษที่
๒๑. วารสารพยาบาลทหารบก, ๑๕(๑), ๗.
ผจู้ ดั การออนไลน์. (๒๕๖๓). แนวรบด้าน Social Media รัฐเป็นรองคนรุ่นใหม่. คน้ จาก
https://mgronline.com/specialscoop/detail/๙๖๓๐๐๐๐๑๐๘๖๖๓ .
เม่อื ๑๗ ธนั วาคม ๒๕๖๓
รพีพรรณ รัตนวงศ์นรา มอร์ด. (๒๕๖๓) สขุ ภาพดกี บั รามา: วิธีป้องกนั ไวรสั โคโรนา่ สายพันธุ์
ใหม่ ๒๐๑๙. ประชาชาตธิ รุ กิจ. ค้นจาก
https://www.prachachat.net/rama-health/news-๔๒๒๓๓๙. เมอ่ื ๒๖
กมุ ภาพนั ธ์ ๒๕๖๒.
ราชกจิ จานเุ บกษา. (๒๕๕๙). ประกาศคณะกรรมการสขุ ภาพแหง่ ชาติ เรื่อง ธรรมนูญวา่ ด้วย
ระบบสุขภาพแห่งชาติ ฉบบั ท่ี ๒ พ.ศ.๒๕๕๙. ๖๗-๗๐
วรี ะ ธีรภทั ร. (๒๕๖๒). วิเคราะห์มะกัน ทำสงครามการค้าปะทะจีน. ฟังหไู วห้ ู. คน้ จาก
https://www.youtube.com/watch?v=nTrxV๒๐iQt๘. เมือ่ ๑๒
ธนั วาคม ๒๕๖๒.
สมภาร พรมทา. (๒๕๔๒). พุทธปรชั ญา: มนุษย์ สงั คม และปัญหาจริยธรรม. กรุงเทพฯ:
ศยาม. ๒-๑๐.
“....................”. (๒๕๔๒). พทุ ธปรชั ญา: มนษุ ย์ สงั คม และปญั หาจรยิ ธรรม. กรุงเทพฯ:
ศยาม. ๒๗๖.
“....................”. (๒๕๔๒). พทุ ธปรัชญา: มนุษย์ สงั คม และปญั หาจรยิ ธรรม. กรุงเทพฯ:
ศยาม. ๒๔๑-๒๔๒.
สำนกั งานคณะกรรมการสุขภาพแหง่ ชาต.ิ (๒๕๕๓). ธรรมนูญว่าดว้ ยสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ.
๒๕๕๒. นนทบรุ ี: บริษัท วกิ ิ จำกัด. ๓.
“.......................” (๒๕๕๓). พระราชบัญญตั สิ ุขภาพแห่งชาติ พ.ศ.๒๕๕๐. นนทบรุ ี: บรษิ ัทวกิ ิ
จำกัด. ๒.

๓๐

สำนักงานบริหารหนีส้ าธารณะ กระทรวงการคลัง. (๒๕๖๔). สรปุ สถานะหน้ีสาธารณะ ณ สิ้น
เดือน มกราคม ๒๕๖๔. คน้ จาก https://www.pdmo.go.th/th/public-
debt/debt-outstanding. เมือ่ ๒๔ พฤษภาคม ๒๕๖๔.

สุดเฉลิม ศัสตราพฤกษ์. (๒๕๖๑). การเปลี่ยนแปลงการกระทำทางสังคมจากทัศนะของเว
เบอรบ์ นความท้าทายความสามารถในการบริหารเพ่ือการพัฒนาความมั่นคง
ทางสังคม. วารสารปาริชาต มหาวทิ ยาลยั ทกั ษิณ, ๓๑(๒), ๙๕-๙๗.

หทยั กาญจน์ ตรสี ุวรรณ และ วสวัตติ์ ลุขะรงั . (๒๕๖๑). เภสัชกรยปิ ซี: กฤษณา ไกรสทิ ธุ์กับ
โครงการสุดทา้ ยในชวี ติ . ค้นจาก https://www.bbc.com/thai/thailand-
๔๕๓๙๙๒๓๔. เม่อื ๒๔ กรกฎาคม ๒๕๖๓.

อนุสรณ์ ธรรมใจ. (๒๕๖๑). ๔ ปี คสช.รวยกระจุก จนกระจาย นักวชิ าการหว่ันหนเ้ี พม่ิ เส่ียง
วิกฤติคลงั . ไทยรฐั ออนไลน.์ ค้นจาก
https://www.thairath.co.th/news/business/๑๒๘๗๑๙๔. เม่อื ๑๒
ธันวาคม ๒๕๖๒.

อรพนิ ท์ ชชู ม. (๒๕๕๕). แรงจูงใจในการทำงาน: ทฤษฎแี ละการประยุกต์. วารสารจิตวทิ ยา,
๒(๒), ๕๓-๕๔.

อจั ศรา ประเสริฐสนิ และคณะ. (๒๕๖๑). สุขภาวะของผ้สู ูงอาย:ุ แนวคิดและปจั จยั ทเ่ี ก่ียวข้อง.
วารสารสุขศึกษา, ๔๑ (๑), ๔-๖.

บรรณานกุ รม

Ch7HD News. สืบค้นจาก https://www.facebook.com/Ch7HDNews/photos/
a.407345295971939/ 3557041234335647/?type=3. เมอื่ ๓ กรกฎาคม ๒๕๖๓.

Karuna Buakamsri (๒๕๖๔). ยิว-ปาเลสไตน์ ใครยึดดนิ แดนใคร?. คน้ จาก
https://www.youtube.com/watch?v=AN_W7AutxGQ. เมอ่ื ๒๔ พฤษภาคม
๒๕๖๔.

Marketeer. มลู นธิ ิเกตส์ ของเศรษฐผี ้ใู จบุญฯ. สืบคนื เม่ือ ๒๕ มิถุนายน ๒๕๖๓. จาก
https://marketeeronline.co/archives/159427.

matichon tv. (๒๕๖๑). เศรษฐกจิ ดจี ริงหรอื ? ฟังเสียงชาวบา้ นพดู ถึงการทำมาค้าขาย. คน้ จาก
https://www.youtube.com/watch?v=FJ๐J_bdYrMQ. เม่อื ๑๒ ธนั วาคม ๒๕๖๒.

NATIONAL GEOGRAPHIC. สืบคน้ จาก https://ngthai.com/science/9128/siblings-can-have-
different-dna. เม่ือ ๑๒ มนี าคม ๒๕๖๓.

one 31. บิณฑ-์ ไทด์ ลงพื้นท่ีแจกเงนิ ... สืบค้นจาก https://www.youtube.com/watch?v=
Eda7wi2a33Y. เม่อื ๒๕ มิถุนายน ๒๕๖๓,

Organic Bangkok. (มปป.). ลงุ ทองเหมาะ ปราชญ์แห่งเกษตรอนิ ทรยี ์, คน้ จาก
https://www.youtube.com/watch?v=ts45adDyJjM. เมือ่ ๑๓ พฤศจิกายน
๒๕๖๓.

suthichai live. (๒๕๖๓). หมอยายิบซี ดร.กฤษณา ไกรสินธ์ุ วา่ ดว้ ยคนดอ้ ยโอกาสกับโควิด-๑๙. ค้น
จาก https://www.youtube.com/watch?v=dFAnbznWQ40. เมอ่ื ๒๔ กรกฎาคม
๒๕๖๓.

Thai BBC NEWS. (๒๕๖๒). ๕ ปี คสช.: พล.อ.ประยุทธ์ อ้างผลงาน ฟืน้ ฟเู กียรตคิ ุณ – ความสงบ
ใหแ้ กป่ ระเทศ. คน้ จาก https://www.bbc.com/thai/thailand-48986979. เมือ่
๑๒ ธนั วาคม ๒๕๖๒.

“.......................”. (๒๕๖๒). สงครามการคา้ สหรัฐฯ-จนี กระเทือนเศรษฐกจิ โลก: วเิ คราะห์
สถานการณต์ ่างประเทศ. ค้นจาก https://www.youtube.com/watch?v=f8-
qc9sVGi๐. เมือ่ ๑๒ ธนั วาคม ๒๕๖๒.

“................” (มปพ.). มนษุ ยอ์ าจกำลังวัฒนาการอยา่ งรวดเรว็ กวา่ ทเ่ี คยเปน็ มา. สืบคน้ จาก
https://www.bbc.com/thai/features-46259284. เม่ือ ๒๔ มิถุนายน ๒๕๖๓.

“..............”. (๒๕๖๒). ยิงถลม่ ชรบ.ยะลา : เราร้อู ะไรบา้ งในรอบสัปดาห.์ ค้นจาก
https://www.bbc.com/thai/50402228. เมื่อ ๑๒ ธันวาคม ๒๕๖๒.

๓๒

“..............”. (๒๕๖๔). อสิ ราเอลและปาเลสไตนป์ ระกาศหยุดยงิ หลังโจมตรี ุนแรงตลอด ๑๑ วนั . คน้
จาก https://www.bbc.com/thai/international-57197839. เมื่อ ๒๔ พฤษภาคม
๒๕๖๔.

“..............”. (๒๕๖๓). Daily Report จำนวนผูต้ ิดเชอ้ื ไวรสั โคโรนา. ค้นจากhttps://news.thaipbs.
or.th/content/288560. เมื่อ ๒๖ กมุ ภาพันธ์ ๒๕๖๓.

“..............”. ประทว้ งต่อต้านเหยียดผิว-เรยี กร้องความเท่าทียมในสหรัฐฯ. สบื คน้ จาก
https://news.thaipbs.or.th/content/293289. เมอ่ื ๒๔ มิถุนายน ๒๕๖๓.

The ๑๐๑ Percent. (๒๕๖๐). ความสขุ คอื อะไร. ค้นจาก
https://www.youtube.com/watch?v=fnZfz2QzFDw. เมอ่ื ๒๖ กมุ ภาพันธ์
๒๕๖๓.

TvburabhaOfficial. (๒๕๖๒). คนค้นคน:ฤาษีนลิ . ค้นจาก https://www.youtube.com/
watch?v=8SSkzt0652M. เมอ่ื ๒๐ กุมภาพนั ธ์ ๒๕๖๓.

workpointnews. (๒๕๖๔). Covid๑๙. ค้นจาก https://covid๑๙.workpointnews.com. เม่อื ๒๔
พฤษภาคม ๒๕๖๔.

กนกรตั น์ สุขะตงุ คะ. (๒๕๕๔). รู้ทันรบั ทนั ความโกรธ (ตอนท่ี ๑). ค้นจาก
https://www.si.mahidol.ac.th/sidoctor/e-pl/articledetail.asp?id=๘๗๐. เมือ่
๑๘ ธันวาคม ๒๕๖๓.

กรมควบคุมโรค. (๒๕๖๔). รายงานสถานการณ์ โควดิ -๑๙. เขา้ ถึงได้ใน
https://ddc.moph.go.th/viralpneumonia/samusakhon.php. เมือ่ ๑๒
พฤศจิกายน ๒๕๖๓.

กรศศิร์ ชิดดีและคณะ. (๒๕๖๑). จิตตปญั ญาศกึ ษา: การจดั การเรียนรู้รายวชิ าการสรา้ งเสริมสุขภาพ
และการป้องกันการเจบ็ ป่วยสำหรับนักศกึ ษาพยาบาล. วารสารมหาวทิ ยาลัยนราธิวาส
ราชนครินทร์, ๑๐(๓), ๒๓๕-๒๓๙.

ไกรสิทธิ์ นฤขัตพชิ ยั . (๒๕๕๒). ทำอย่างไรจึงจะสขุ อย่างยง่ั ยืน. ไทยรัฐออนไลน์. คน้ จาก
https://www.thairath.co.th/lifestyle/woman/๔๘๖๓๗. เม่อื ๒๗ กมุ ภาพนั ธ์
๒๕๖๓.

ขนุ เขามีคำตอบ. วเิ คราะหข์ า่ ว “จา่ คล่ังกราดยิง” ในมมุ จติ วิทยา. สบื คน้ จาก
https://www.youtube.com/watch?v=WMYyFs-aPt8. เม่ือ ๒๔ มิถุนายน ๒๕๖๓.

ชยานันต์ ศกุ ลวณชิ (ศาสตราจารย)์ . (๒๕๖๒). สถานการณโ์ ลก ๒๐๑๙. มติชนออนไลน,์ คน้ จาก
https://www.matichon.co.th/article/news_๑๓๑๔๖๕๙. เม่ือ ๑๒ ธันวาคม
๒๕๖๒.

๓๓

ดวงจนั ทร์ ทพิ ย์ปรชี าและคณะ. (๒๕๔๗). ภาวะสุขภาพและการออกกำลงั กายของบุคลากรฝา่ ยการ
พยาบาลโรงพยาบาลสิริราช. รายงานการวิจัย ฝา่ ยการพยาบาล โรงพยาบาลศิรริ าช
คณะแพทย์ศาสตรศ์ ริ ริ าชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล. ๕-๖

ทวีศกั ด์ิ อุ่นจิตตกิ ลุ . (๒๕๖๐). “เงินคอื อสรพิษ” คำสอนของพระพุทธเจา้ . สบื ค้นจาก
https://www.dailynews.co.th/article/584765. เม่อื ๑๓ กรกฎาคม ๒๕๖๓.

ไทยโพสน์. (๒๕๖๓). จ่าคลง่ั กราดยิงเกลอ่ื นโคราชกับแนวคิดสื่อสารยามวกิ ฤต.ิ คน้ จาก
https://www.thaipost.net/main/detail/๕๖๗๔๗. เม่อื ๒๖ กมุ ภาพนั ธ์ ๒๕๖๓.

ไทยรฐั ออนไลน.์ (๒๕๖๒). น่าห่วง คนไทยฆ่าตวั ตายเฉลี่ยวนั ละ ๑๑-๑๒ คน เพราะน้อยใจ ถกู ดดุ า่ .
สบื คน้ จาก https://www.thairath.co.th/news/local/bangkok/1657393. เมอ่ื ๑๓
กรกฎาคม ๒๕๖๓.

ไทยรัฐออนไลน์. (๒๕๖๓). ผ้พู พิ ากษาจอรเ์ จีย-มชิ ิแกน ไม่รบั ฟ้อง. ค้นจาก
https://www.thairath.co.th/ news/foreign/1970456. เมื่อ ๑๒ พฤศจิกายน
๒๕๖๓.

ธนนั ธร มหาพรประจกั ษ์. (มปป.) ความผันผวนของราคาน้ำมนั ในช่วงที่ผา่ นมา. ธนาคารแห่งประเทศ
ไทย, ๒. ค้นจาก
https://www.bot.or.th/Thai/ResearchAndPublications/articles/
Pages/Article_01Jul2019.aspx. เมอื่ ๒๑ พฤษภาคม ๒๕๖๔.

บุญมี แทน่ แกว้ . (๒๕๓๙). จรยิ ศาสตร.์ กรุงเทพฯ: โอ. เอส. พรน้ิ ตง้ิ เฮ้าส์.
ประภัสสร์ เทพชาตรี (ศาสตราจารย์ ดร.). (๒๕๖๒). บทวิเคราะหส์ ถานการณ์โลก. คน้ จาก

http://www.drprapat.com/category/articles. เมอื่ ๑๒ ธนั วาคม ๒๕๖๒.
“............................” . (๒๕๖๒). สงครามเยน็ ๔.๐: สงคราม ๕G. ค้นจาก

http://www.drprapat.com. เมอื่ ๑๒ ธนั วาคม ๒๕๖๒.
ประเวศ วะสี. (๒๕๓๖). ความหลากหลายทางชวี ภาพ สจั จธรรมและการศึกษาท่เี ขา้ ถึงความจรงิ . สืบ

คนื จาก https://www.tungsong.com/Environment/Bio/Pravate/Bio_ 01.asp.
เมือ่ ๓ กรกฎาคม ๒๕๖๓.
ปราณี อ่อนศรี. (๒๕๕๗). จติ ตปญั ญาศึกษา: การศึกษาเพ่ือการพัฒนามนุษย์ในศตวรรษที่ ๒๑.
วารสารพยาบาลทหารบก, ๑๕(๑), ๗.
ผู้จัดการออนไลน์. (๒๕๖๓). แนวรบดา้ น Social Media รัฐเปน็ รองคนรุ่นใหม.่ ค้นจาก
https://mgronline.com/specialscoop/detail/๙๖๓๐๐๐๐๑๐๘๖๖๓ . เมือ่ ๑๗
ธันวาคม ๒๕๖๓
พุทธทาส ภกิ ข.ุ (๒๕๓๗). ภาษาคน ภาษาธรรม. กรงุ เทพฯ: ธรรมสภา.

๓๔

“..............”. (มปป.). ศาสนาคอื อะไร. กรงุ เทพมหานคร: สมชายการพิมพ.์
มัรวาน สะมะอนุ . (มปพ.). อลั กรุ อาน ฉบับแปลภาษาไทย ภาคสอง. กรุงเทพฯ: มปส.
รพีพรรณ รัตนวงศน์ รา มอร์ด. (๒๕๖๓) สขุ ภาพดีกบั รามา: วธิ ีป้องกันไวรัสโคโรน่าสายพันธ์ุใหม่

๒๐๑๙. ประชาชาตธิ รุ กิจ. คน้ จาก https://www.prachachat.net/rama-
health/news-๔๒๒๓๓๙. เมอ่ื ๒๖ กมุ ภาพนั ธ์ ๒๕๖๒.
ราชกจิ จานเุ บกษา. (๒๕๕๙). ประกาศคณะกรรมการสขุ ภาพแหง่ ชาติ เรอ่ื ง ธรรมนญู ว่าดว้ ยระบบ
สขุ ภาพแหง่ ชาติ ฉบบั ท่ี ๒ พ.ศ.๒๕๕๙. ๖๗-๗๐
ราชบญั ฑิตยสถาน. (๒๕๔๖). พจนานกุ รมฉบบั ราชบัณฑติ ยสถาน พ.ศ.๒๕๔๒. กรุงเทพฯ: นานมบี ุค๊ ส์
พับลิเคชัน่ ส์.
วทิ ย์ วิศทเวทย์. (๒๕๔๒). ปรชั ญาท่ัวไป. กรงุ เทพฯ: อักษรเจริญทศั น.์
วธิ าน สุชวี คปุ ต์ และคณาจารยภ์ าควิชาปรัชญา. (๒๕๓๔). ปรชั ญาเบ้ืองต้น. กรงุ เทพฯ: มหาวิทยาลัย
รามคำแหง.
วรี ชาติ นม่ิ อนงค์. (๒๕๕๒). การศึกษาวิเคราะห์ทฤษฎีอรรถปรวิ รรตศาสตรใ์ นคมั ภีร์พระพุทธศาสนา
เถรวาท. กรงุ เทพฯ: สถาบันวจิ ัยพทุ ธศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลยั .
วีระ ธรี ภทั ร. (๒๕๖๒). วิเคราะหม์ ะกัน ทำสงครามการคา้ ปะทะจีน. ฟงั หไู ว้หู. ค้นจาก
https://www.youtube.com/watch?v=nTrxV๒๐iQt๘. เมอ่ื ๑๒ ธนั วาคม ๒๕๖๒.
ศรรี ัฐ ภกั ดีรณชติ (๒๕๕๕). การพฒั นาส่อื บทเรียนอิเล็กทรอนิกส์: กายวิภาคศาสตร์และสรีรวิทยา
พืน้ ฐานของมนษุ ย์. มหาวิทยาลัยศรนี ครนิ ทรวโิ รฒ.
สถิต วงศส์ วรรค์. (๒๕๔๓). ปรัชญาเบือ้ งต้น. กรงุ เทพฯ: รวมสาสน์ .

สมภาร พรมทา. (๒๕๔๕). มนษุ ยก์ ับการแสวงหาความจรงิ และความหมายของชวี ิต. กรุงเทพฯ: ศยาม.

“...................” (๒๕๔๒). พุทธปรัชญา: มนษุ ย์ สงั คม และปัญหาจริยธรรม. กรงุ เทพฯ: ศยาม.
สมาคมพระคริสตธรรมไทย. (มปพ). HOLY BIBLE THAI-ENGLISH. กรุงเทพฯ: Published and

distributed.
สำนักงานคณะกรรมการสุขภาพแหง่ ชาติ. (๒๕๕๓). ธรรมนูญวา่ ดว้ ยสขุ ภาพแห่งชาติ พ.ศ.๒๕๕๒.

นนทบุรี: บรษิ ัท วกิ ิ จำกดั .
สำนักงานบรหิ ารหน้สี าธารณะ กระทรวงการคลัง. (๒๕๖๔). สรุปสถานะหนส้ี าธารณะ ณ สิน้ เดอื น

มกราคม ๒๕๖๔. ค้นจาก https://www.pdmo.go.th/th/public-debt/debt-
outstanding. เม่อื ๒๔ พฤษภาคม ๒๕๖๔.
สดุ เฉลมิ ศสั ตราพฤกษ์. (๒๕๖๑). การเปล่ียนแปลงการกระทำทางสังคมจากทัศนะของเวเบอร์บน
ความท้าทายความสามารถในการบรหิ ารเพื่อการพัฒนาความมั่นคงทางสังคม. วารสาร
ปารชิ าต มหาวทิ ยาลยั ทกั ษิณ, ๓๑(๒), ๙๕-๙๗.

๓๕

เสรี วงษ์มณฑา. (๒๕๔๒). กลยทุ ธก์ ารตลาด: การวางแผนการตลาด. กรงุ เทพฯ: ไดมอนด์ อิน บลิ
วเิ นส เวิรด์ .

หทยั กาญจน์ ตรสี วุ รรณ และ วสวตั ต์ิ ลขุ ะรงั . (๒๕๖๑). เภสัชกรยปิ ซี: กฤษณา ไกรสิทธ์ุกับโครงการ
สดุ ทา้ ยในชวี ิต. ค้นจาก https://www.bbc.com/thai/thailand-๔๕๓๙๙๒๓๔. เมอื่
๒๔ กรกฎาคม ๒๕๖๓.

หมอปลา (๒๕๖๓). ลูกตาลลอยแกว้ เพชรบรุ .ี สืบคน้ จาก https://www.youtube.com/
watch?v=lWlDCvvhjDU. เม่ือ ๑๓ กรกฎาคม ๒๕๖๓.

“..............”. (๒๕๖๓). หมอปลาโดนเข้าแล้ว. สบื ค้นจาก https://www.youtube.com/
watch?v=jai0xCOQYkk. เมอื่ ๑๓ กรกฎาคม ๒๕๖๓.

อนสุ รณ์ ธรรมใจ. (๒๕๖๑). ๔ ปี คสช.รวยกระจุก จนกระจาย นกั วชิ าการหว่ันหนีเ้ พิ่ม เส่ียงวิกฤติ
คลงั . ไทยรัฐออนไลน์. ค้นจาก https://www.thairath.co.th/news/business/
๑๒๘๗๑๙๔. เมื่อ ๑๒ ธนั วาคม ๒๕๖๒.

อรพนิ ท์ ชชู ม. (๒๕๕๕). แรงจงู ใจในการทำงาน: ทฤษฎีและการประยกุ ต.์ วารสารจติ วทิ ยา, ๒(๒), ๕๓-๕๔.

อัครเดช ญาณเตโช. (๒๕๕๗). ซนุ วู ปราชญแ์ ห่งพชิ ยั ยุทธ์. สืบค้นจาก https://www.stou.ac.th/
study/sumrit/2-58(500)/page4-2-58(500).html. เมือ่ ๓ กรกฎาคม ๒๕๖๓.

อจั ศรา ประเสรฐิ สนิ และคณะ. (๒๕๖๑). สุขภาวะของผู้สงู อาย:ุ แนวคิดและปจั จัยทเี่ กี่ยวขอ้ ง. วารสาร
สขุ ศึกษา, ๔๑ (๑), ๔-๖.

อัมพร เบญจพลพิทกั ษ์. (๒๕๕๙). หมอแจงโรค “โกหกตัวเอง”ฯ. ใน สถาบันราชานุกูล. สืบค้นจาก
https://th.rajanukul.go.th/preview-3240.html. เมอ่ื ๑๔ กรกฎาคม ๒๕๖๓.