MORFOLOGI

MORFEM :

Unsur tatabahasa terkecil.

AYAT :

Unsur tatabahasa terbesar.

MORFORLOGI :

Kaji morfem dan kata.

SINTAKSIS :

Kaji klausa, frasa, ayat.

MORFOLOGI :

llmu bahasa yang mengkaji PERKATAAN
dari segi : struktur, bentuk, golongan
kata.

BENTUK :
Tunggal, majmuk, ganda, terbitan.
GOLONGAN :
Kata Nama, Kata Kerja,
Kata Adjektif,KataTugas.

MORFEM:

• Unit tatabahasa paling kecil.
• Ada makna
• Unsur dalam pembentukan ayat.
• Tanda morfem :
• Morfem bebas : bertaraf perkataan. Mempunyai

maksud.
• Morfem terikat : sebahagian daripada

perkataan.
• memperkatakan - mem

- per

- kata

- kan

MORFEM BEBAS

• Berdiri sendiri sebagai kata penuh.
• Tanpa perlu bergantung kepada morfem

lain.

• Makna leksis : ada makna sendiri. Contoh
: kereta, benua, belukar.

• Makna struktur : hanya wujud apabila
digunakan dalam ayat.
Contoh : ke, yang, telah, si

• Bersifat bebas. Jumlah boleh bertambah.

MORFEM TERIKAT

• Tidak dapat berdiri sendiri.
• Memerlukan morfem bebas @ morfem terikat

untuk membentuk kata.
• Semua imbuhan ialah morfem terikat.
• Contoh : lantar (morfem terikat). Perlukan

kepada "ter+lantar" @ "lantar+an".
• Bersifat tertutup.
• Terdiri daripada :

– imbuhan (ke.....an)
– kata akar (tani)

MORFEM TERIKAT SATUAN

• Bahagian-bahagiannya tidak boleh
dipisahkan.

• Contoh : ber-, sub-, -isme, -logi, -el, -er......

• Contoh : tawa, tapa, mudi, juang, nyala,
anai, masing, tani. Perlu diganda @ diberi
imbuhan untuk mempunyai maksud.
Contoh : tertawa. muda-mudi.

MORFEM TERIKAT TERBAHAGI

• Imbuhan apitan.
• Contoh ke.....an.
• Bukti morfem terikat terbahagi : jika

imbuhan digugurkan, perkataan yang
tinggal merupakan perkataan yang wujud
dalam bahasa itu. Jika x wujud bukan
morfem terikat terbahagi.
• Contoh : kedudukan

MORFEM TERIKAT KOMPLEKS

• Gabungan 2 morfem terikat :

• 2 awalan : memper-
• awalan dan akhiran : meng...kan
• 2 awalan 1 akhiran : memper...kan

PERBEZAAN MORFEM BEBAS
DAN MORFEM TERIKAT

BEBAS :
- Jumlah perkataan banyak
- Mempunyai makna leksikal

TERIKAT :
- Jumlah terhad dan boleh disenaraikan
- Makna bergantung kepada makna

tatabahasa @ nahuan.

ALOMORF

• Kelainan bentuk sesuatu morfem.

• Wujud disebabkan huruf awal sesuatu
kata dasar yang menerima imbuhan.

• Contoh : awalan meN- mempunyai 6
alomorf (me-, mem-, men-, meng-, meny-,
menge-)

MORFOFONEM

• Ciri bunyi yang hadir hasil pertemuan @
gabungan 2 morfem
(imbuhan + kata dasar).

• Lazimnya hadir antara morfem terikat (imbuhan)
+ morfem bebas.

• Ciri morfofonem dilambangkan dengan huruf N
atau R (ada perubahan bunyi)

• N (perubahan unsur sengauan)
• R (perubahan bunyi getaran gusi)
• Contoh : meN - mem + p .....mempunyai

KONSEP KATA

• Bentuk bahasa bebas.
• Boleh berdiri sendiri sebagai ayat minimal

dengan intonasi yang sesuai.
• Maksud lengkap.
• Maksud diketahui dengan merujuk kamus.
• Morfologi : unsur bahasa yang dapat

menerbitkan pelbagai bentuk kata.

KATA AKAR

• Tidak ada makna yang jelas.
• Morfem terikat yang bukan imbuhan
• Perlu bergabung dengan morfem lain

untuk membentuk perkataan.
• Contoh :

tapa, tani, tawa, mudi, igau, rangkak,
renang, jerumus, lanjur, juang, balah,
lantar

KATA DASAR

• Kata yang menjadi dasar bagi sesuatu
perkataan.

• Boleh terdiri daripada :

– kata akar
– kata tunggal
– kata terbitan
– kata majmuk
– kata ganda
– frasa

PERBEZAAN
MORFEM DAN KATA

• Morfem terikat membentuk kata. Kata
ialah unsur untuk membentuk ayat,
klausa, frasa.

• Morfem terikat bukan ayat minimal. Kata
boleh sebagai ayat minimal.

• Semua kata ialah morfem. Bukan semua
morfem ialah kata. Morfem terikat bukan
kata.

BAB 2
PEMBENTUKAN KATA

KATA TUNGGAL

• Morfem bebas.
• Tidak mengalami proses morfologi kecuali

akronim.
• 2 jenis : kata sempurna & kata tugas.
• KATA SEMPURNA : Ayat minimal.
• KATA TUGAS : Perlukan sekurang-

kurangnya 1 kata sempurna untuk
membawa maksud tatabahasa.

PERBEZAAN
KATA TUNGGAL & KATA DASAR

KATA TUNGGAL :
- Tidak mengalami proses morfologi.
- Boleh akronim.

KATA DASAR :
- Kata Tunggal merupakan salah satu

daripada Kata Dasar.
- Boleh mengalami proses morfologi.
- Bukan akronim.

KATA TERBITAN

FUNGSI :
- Perubahan bentuk kata.
- Pengekal golongan kata.
- Pengubah golongan kata.

BENTUK KATA YANG BOLEH IMBUHAN :
- Kata akar (ke+mudi)
- Kata tunggal (pel+ajar)
- Kata terbitan (pen+ketua...pengetua)
- Kata majmuk (ditemu bual, menandatangani)
- Kata ganda (bermain-main)

KATA TERBITAN
(AWALAN)

• KATA NAMA :

pe, pem, pen, peng, penge, pe, pel, per, ke, juru.
maha, tata, swa, pra, sub, panca, supra, eka, dwi, tri,
tuna, pasca, poli, auto, multi.

• KATA KERJA :

me, mem, men, meng, menge, meny, memper,
ber, bel, be, ter, di, diper.

• KATA ADJEKTIF :
ter, te, se, ke
bi, pro, anti.

KATA TERBITAN
(AKHIRAN)

• KATA NAMA :

an
wan, man, wati, in, at, ah, isme, tis, logi
Contoh : saintis, dramatis, romantis

• KATA KERJA :
kan, i

• KATA ADJEKTIF :
is, wi, i, iah.
Contoh : cerpenis, novelis, artis

KATA TERBITAN

(APITAN)

• KATA NAMA

pe...an, pem...an, pen...an, peng...an,
penge...an, peny...an, pe...an, pel...an,
per...an, ke...an.
• KATA KERJA

me...kan, mem...kan, men...kan,
meng...kan, menge...kan, meny...kan,
me...i, mem...i, men...i, meng...i, menge...i,
meny...i, memper...i.
• KATA ADJEKTIF

ke...an

KATA TERBITAN
(SISIPAN)

• KATA NAMA
el, er, em

• KATA KERJA
el

• KATA ADJEKTIF
el, er, em, in

KATA MAJMUK

MAKSUD :

• Perkataan yang dibentuk dengan
merangkaikan 2 kata dasar atau
lebih.

• Dan….perkataan yang terhasil
bersifat sebagai 1 unit.

BENTUK :

• KN + KN…….jam + dinding
• KK + KK…….temu + bual
• KN + KK…….air + terjun
• KK + KN…….atur + huruf
• KK + KA…….temu + ramah
• KA + KN…….perdana + menteri

JENIS :

RANGKAI KATA BEBAS :

Gabungan kata dasar daripada mana-mana golongan kata.
Contoh : kapal terbang

ISTILAH KHUSUS :

Istilah dalam sesuatu bidang ilmu.
Contoh : cari gali
Nama jawatan.
Contoh : Raja Muda

MAKSUD KIASAN :

Simpulan bahasa.
Contoh : tumbuk rusuk

CIRI :

1. Tidak dapat disisipkan sebarang perkataan.
Contoh : tandatangan (√). Tidak boleh disisipkan
perkataan yang.
Contoh : pinggan mangkuk (×). Boleh disisipkan
perkataan dan.

2. Mempunyai makna tertentu yang berbeza drp kata asal.
Contoh : “sapu tangan”

3. Tidak mempunyai hubungan makna.
Contoh : kakitangan. Tangan tidak menerangkan
kaki. Kaki tidak menerangkan tangan.

KATA GANDA

MAKSUD

• DASAR : Bentuk kata yang diulang.
• GANDAAN : Bentuk ulangan.

JENIS

1. KG SEMU
2. KG PENUH
3. KG SEPARA
4. KG BERENTAK

KG PENUH

- Tunggal : makan-makan
- Imbuhan Awalan : kehendak-kehendak
- Imbuhan Akhiran : galakan-galakan
- Imbuhan Apitan : kejadian-kejadian

KG SEMU

- Bentuk seperti KG Penuh.
- Jika kita pisahkan dasar dan ulangnya,

dasarnya tidak mempunyai maksud. Jika ada
maksud, maksudnya pula berlainan.
- kanak-kanak, pura-pura, kura-kura

KG SEPARA

- Tunggal : lalaki → lelaki
- Imbuhan sebelum kata dasar : setinggi-tinggi
- Imbuhan hadapan kata dasar : masak-memasak

KG BERENTAK :

- Vokal : sayur-mayur
- Konsonan : kucar-kacir
- Bebas : simpang-siur

- Sisipan : tali-temali

KATA AKRONIM

• Dibentuk tanpa peraturan khusus.
• Berprinsipkan kesan bunyian.
• Dapat disebut sebagai satu kata penuh.

• Cara GABUNGAN akronim :

1. Huruf awal beberapa perkataan
2. Suku kata + suku kata
3. Suku kata beberapa perkataan +
huruf awal perkataan.
4. Suku kata + perkataan
5. Bahagian kata secara bebas.

BAB 4
KATA NAMA

CIRI-CIRI KATA NAMA

1. Dapat diikuti oleh Kata Tunjuk.

2. Dapat didahului oleh Kata Bilangan.
Dengan atau tanpa penjodoh bilangan.

3. Dapat diikuti oleh Kata Adjektif. Boleh
secara langsung,atau disisipkan Kata
Hubung "yang".

4. Boleh didahului Kata Sendi Nama.

5. Dapat berfungsi sebagai Subjek,
Predikat, Objek, Pelengkap.

KATA NAMA AM
x HIDUP INSTITUSI

• Merujuk kepada institusi / badan berkaitan
masyarakat. (merujuk kepada pihak)

• Memerlukan kata sendi nama kepada &
daripada sebelum kata nama institusi tsb.

• Contoh : Surat itu dihantar kepada
sekolah berkenaan.

KATA NAMA AM
x HIDUP x INSTITUSI KONKRIT

• Merujuk kepada tempat.

• Memerlukan kata sendi ke & dari sebelum
kata nama tersebut.

• Contoh : Pelajar itu berjalan kaki ke
universiti.

KATA NAMA AM
x HIDUP x INSITITUSI
ABSTRAK BERBILANG

• Boleh disertai kata bilangan di depannya.

• Tanpa disertai penjodoh bilangan.

• Contoh :
satu gangguan
beberapa permintaan
banyak pendapat
cadangan
rancangan

KATA NAMA AM
x HIDUP x INSTITUSI
ABSTRAK x BERBILANG

• Contoh : angin angkasa
sejahtera iklim kemunculan
cuaca fikiran kesungguhan
semangat

KATA GANTI NAMA
TUNJUK UMUM
TULEN

• ini & itu.

• Berfungsi sebagai subjek dan objek.

• Contoh :

Itu bangunan Parlimen. (S)
Ibu hendak membeli itu. (O)

KATA GANTI NAMA
TUNJUK UMUM
x TULEN

• tersebut.

• Boleh bertukar ganti dengan "itu".

• x boleh sebagai subjek dan objek.

• Contoh :
Kereta itu baru dibaiki.
Kereta tersebut baru dibaiki.

KGN TUNJUK TEMPAT
- situ, sana, sini.
- perlu digandingkan dengan di, dari, ke.
- contoh : Adik duduk di situ.

KGN TUNJUK HAL
- begini, begitu, yakni, iaitu.
- begini, begitu di belakang FN. Jika di

belakang FK berfungsi sebagai adverba.
- Contoh : Jawapan saya begini.

AWALAN peN-

• pe- l, m, n, ny, ng, r, w, y.
• pem- b, f, p, v.
• pen- c, d, j, sy, t, z.
• peng- k, g, h, kh, gh, a, e, i, o, u.
• penge- satu suku kata.
• peny- s

SISIPAN KATA NAMA

pelatuk telunjuk kelangkang
keruping seruling gerigi
temali kemuncup kemuning
telapak kelupas kelemumur

BAB 5
KATA KERJA

CIRI-CIRI KATA KERJA

1. Diikuti oleh kata bantu.
sudah, masih, telah, belum, sedang.

2. Dapat dijadikan perintah dalam ayat
minimal.

3. Dapat didahului oleh kata nafi tidak.

KATA KERJA AKTIF
X TRANSITIF

1. TANPA PELENGKAP :
Boleh berdiri sendiri dalam predikat ayat.

2. BERPELENGKAP :
Mesti ada yang berfungsi sebagai pencukup.

3. BERPENERANG :
Boleh ada, boleh tiada. Ayat tetap sempurna.

KATA KERJA AKTIF
x TRANSITIF x PELENGKAP

• Boleh berdiri sendiri dalam predikat ayat.
• Boleh diberikan keterangan selepasnya.
• Keterangan dalam bentuk FSN.
• Jika keterangan dalam bentuk FN. Perlu

diletakkan FSN untuk gramatis. Contoh :

Kami sudah lupa akan peristiwa itu.

KATA KERJA AKTIF
x TRANSITIF BERPELENGKAP

1. PELENGKAP FN
- KK : ber..kan, ada, menjadi.
- KK : ber, ber...an, men...kan, men...i.

men...kan, men...i x boleh pasif.

2. PELENGKAP FA

3. PELENGKAP FSN
-Tempat : di, ke
- Bahagian : daripada