คู่มือโรคหลอดเลือดสมอง

¤Ó¹Ó

âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧเปน หน่งี ในโรคสำคญั ของความเจบ็ ปวย ความพกิ าร
และการเสยี ชวี ติ ของคนไทยมาหลายสบิ ปแ ลว และนบั วนั จะยง่ิ มผี ทู ป่ี ว ยเปน โรคนี้
มากข้ึน เนอ่ื งจากประชากรมีอายุขยั ยืนยาวมากขึ้น โรคหลอดเลือดสมอง ซ่ึงเปน
โรคที่เกิดจากความเสื่อมของหลอดเลือดสมอง จึงมีอัตราการปวยสูงข้ึนดวย
การมีความรูในการปองกัน และการดูแลรักษาโรคหลอดเลือดสมอง จึงมีความ
สำคญั ชวยเสริมคุณภาพชีวิตใหก บั ผูปวยและผดู แู ล

คูมือประชาชนฉบับน้ีประกอบดวยความรูท่ัวๆ ไปเกี่ยวกับสาเหตุ
ความเส่ียง อาการของโรค อันตราย ความพิการ ตลอดจนการรักษา การให
การดูแล การฟนฟูสภาพ รวมทั้งอาหารสำหรับการปองกันและการบำบัด
โรคหลอดเลือดสมอง

เช่ือวาคูมือฉบับน้ีจะกอใหเกิดประโยชนตอผูปวย ผูดูแลและประชาชน
ไทยในภาพรวมอยา งกวา งขวาง โดยเฉพาะอยา งยงิ่ การดำเนนิ วถิ ชี วี ติ อยา งถกู ตอ ง
จะสามารถปองกัน หรือลดความเส่ียงในการเปนโรคหลอดเลือดสมองเพ่ือสุภาพ
ท่ดี ีและชวี ิตท่ียืนยาว

ทานผูอานท่ีมีขอเสนอแนะใด โปรดใหความเห็นอันมีคาของทานไดที่
สถาบันประสาทวิทยา โทร. 02-3547077-83 โทรสาร 02-3547085

¤ÁÙ‹ ×Í âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ ¡

(ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

ÊÒúÑÞ Ë¹ÒŒ

คำนำ ก
โรคหลอดเลือดสมองคืออะไร 1
อาการของโรคหลอดเลือดสมอง 4
ปจ จัยเสย่ี งของโรคหลอดเลือดสมอง 6
แนวทางการรกั ษาโรคหลอดเลือดสมองตีบหรอื อุดตนั เฉียบพลนั 8
การฟนฟสู มรรถภาพผูปว ยโรคหลอดเลอื ดสมอง 17
กายภาพบำบัด 18
การทำกจิ กรรมบำบดั ผูปว ยโรคหลอดเลอื ดสมอง 35
ท่มี ภี าวะกลา มเนอ้ื ออนแรงคร่ึงซกี
การบำบดั ภาวะกลืนลำบาก 40
การรกั ษาทางอรรถบำบดั 43
การดัดแปลงสภาพบา นและสิง่ แวดลอม 45
อาหารสำหรับผูป ว ยโรคหลอดเลอื ดสมอง 47
อาหารทางสายใหอาหารสำหรับผปู วยโรคหลอดเลือดสมอง 56
การดแู ลผูปวยใสส ายใหอาหารทางสายยาง 57
แนวทางการดูแลผูปวยโรคหลอดเลอื ดสมองท่ีบาน 64
การเฝาระวงั และการปฏิบัตติ ัวของผปู วยหลังใหย าละลายลมิ่ เลอื ด 68
ยาตา นเกล็ดเลอื ดและยาตานการแขง็ ตวั ของเลือด

¢ ¤Á‹Ù ×Í âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 4

(ÍÁÑ ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

Cerebrum âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ
¤×ÍÍÐäÃ?

Cerebellum

ปจจุบันโรคหลอดเลือดสมองเปนโรคที่พบบอยมากขึ้นในผูสูงอายุ

เนื่องจากความเจริญกาวหนาทางเทคโนโลยีการแพทย และสาธารณสุขท่ีดีข้ึน
จำนวนผสู งู อายุจงึ มากขึ้นในปจ จบุ นั ตามสถติ โิ รคทพี่ บ
ในผสู งู อายไุ ทยของกรมการแพทยใ นป 2551
พบวา โรคหลอดเลือดสมองพบเปน
อันดบั 3 รองจากโรคมะเร็ง
และโรคหวั ใจ

โรคหลอดเลือดสมองหรือท่ีเราเรียกกันวา โรคอัมพฤกษ อัมพาต
หรือศัพททางการแพทยเรียกวา STROKE นั้น ในประเทศไทยมีผูปวย
โรคหลอดเลอื ดสมองประมาณ 1,128,000 คน และมแี นวโนมเพม่ิ มากข้ึนทุกป
โดยพบวาเปนโรคหลอดเลือดสมองตีบหรืออุดตันรอยละ 70-75% ซึ่ง
โรคหลอดเลือดสมองน้ีเปนโรคท่ีมีความรุนแรงสูง แมวาไมเสียชีวิต ก็จะกอให
เกิดความพิการในระยะยาว อาจตองอาศัยความชวยเหลือจากผูอ่ืนตลอดชีวิต
ในเรื่องกจิ วัตรประจำวันและกอ ใหเกิดความเสียหายทางเศรษฐกจิ และสังคม

¤‹ÙÁ×Í âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 1

(ÍÑÁ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧẋ§ä´àŒ »¹š 2 ¡ÅØ‹Á

1

âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧμºÕ
(Ischemic stroke)

พบประมาณ 70-75% ของโรคหลอดเลอื ดสมองทั้งหมด ทำใหเซลลสมอง
และเซลลเน้ือเยื่ออื่น ๆ ขาดเลือดอยางเฉียบพลัน ซ่ึงอาจเกิดจากภาวะที่มีการ
เปลย่ี นแปลงทผี่ นงั หลอดเลอื ด เชน ไขมนั และเกลด็ เลอื ด มาเกาะทผ่ี นงั หลอดเลอื ด
หรือมีการสรางชั้นของผนังเซลลหลอดเลือดท่ีผิดปกติ ทำใหผนังหลอดเลือด
หนาและเสียความยืดหยุน ทำใหมีการตีบ หรืออุดตันของหลอดเลือดได
นอกจากนี้ อาจจะเกิดจากล่ิมเลือดท่ีมาจากที่อื่นๆ เชน ล่ิมเลือดจากหัวใจหรือ
จากหลอดเลือดแดงคาโรติดท่ีคอหลุดลอยมาอุดตันหลอดเลือดในสมอง เปนตน
ซ่ึงผูปวยจะมีอาการชา ออนแรงของแขนขาซีกใดซีกหน่ึง ปากเบ้ียว พูดไมชัด
อาจเคยมีอาการมากอน แลวดีข้ึนเองเปนปกติ ซ่ึงเปนลักษณะอาการของ
โรคหลอดเลือดสมองตีบชั่วคราว มักมีอาการหลังต่ืนนอน หรือขณะทำกิจกรรม
ผูปวยอาจมีอาการออนแรงมากขึ้นและซึมลงภายใน 3-5 วันหลังมีอาการ
เน่อื งจากสมองบวม

2 ¤‹ÙÁÍ× âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 2

(ÍÁÑ ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

2

âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧáμ¡
(Hemorrhagic stroke)

พบนอยกวาโรคหลอดเลือดสมองตีบ แตมีความรุนแรงมากกวา พบโรค
หลอดเลือดสมองแตกประมาณ 25-30% ซึ่งสามารถแบงไดเปน 2 ชนิด คือ
เลือดออกในเนื้อสมอง (Intracerebral hemorrhage) ซึ่งจะพบลักษณะ
ของลิ่มเลือดในเน้ือสมอง และเลือดออกใตช้ันเย่ือหุมสมอง (Subarachnoid
hemorrhage) ผูปวยจะมีเน้ือสมองที่บวมข้ึน และกดเบียดเน้ือสมองสวนอ่ืนๆ
และทำใหก ารทำงานของสมองทีถ่ ูกเบียดเสยี ไป

สาเหตุของโรคหลอดเลือดสมองแตก อาจเกิดจากความดันโลหิตสูง
หลอดเลือดสมองโปงพอง เปนตน มักมีอาการปวดศีรษะทันที อาเจียน
แขนขาออนแรงหรือชาครึ่งซีก พดู ไมช ดั ปากเบี้ยว ชกั หรือหมดสติได

¤Ù‹Á×Í âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 3

(ÍÑÁ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

ÍÒ¡ÒÃ

¢Í§âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ ä´áŒ ¡‹

1. ออนแรง และ/หรอื ชา

ของแขนขาขา งใดขางหนงึ่
รว มกบั มอี าการชาทีใ่ บหนา
ขางใดขา งหน่งึ
(อัมพฤกษห รอื อัมพาตครง่ึ ซีก)

2. ตามองเห็นไมชัดหรือมืด ทันทที นั ใด โดยเฉพาะเปน ขา งเดียว

หรอื มองไมเหน็ คร่ึงซกี ของลานสายตา

3. มองเหน็ ภาพซอนเปน 2 ภาพ ตาเหล

4. ปากเบี้ยว พูดไมช ดั รูสึกลนิ้ แขง็ เวลาพูด

พดู ไมออก นกึ คำไมอ อก พูดไมเขาใจ
คิดคำนวณไมไ ด มคี วามผิดปกติ
ในการใชภ าษา

5. ปวดศรี ษะ หรือ เวยี นศีรษะ หรอื บา นหมนุ เดินเซ

เสียการทรงตัวโดยเฉพาะอยา งยงิ่ ถามอี าการดงั กลาว
ขา งตนรว มดวย

อาการเหลา นี้ จะเกิดขึ้นทนั ทีทันใด

4 ¤‹ÁÙ ×Í âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 4

(ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

นอกจากน้ี โรคหลอดเลือดในสมองอาจมีอาการสำลักอาหาร
แขน ขา เคลอ่ื นไหวผิดปกติ บงั คบั ไมได หลงลมื เกิดขน้ึ ทันทที ันใด

ถาทานหรือผูปวยมีอาการเหลาน้ี ถึงแมบางครั้งอาการ
อาจจะดีขึ้นเองหรือหายเปนปกติ ก็ควรตองรีบไปพบแพทยเพื่อ
ตรวจรักษา เน่ืองจากมีแนวโนมของการเกิดโรคหลอดเลือด
สมองซ้ำสูง หากไมไดรับการรักษาโดยเร็ว ดังน้ันเม่ือมีอาการ
ดังกลาวขางตน ตองรีบไปโรงพยาบาลใหเร็วท่ีสุด เนื่องจาก
การไดรับการรักษาชา เซลลสมองจะตายมากข้ึนทำใหเกิด
ความพิการถาวรได

สถาบันประสาทวิทยา เปนสถาบันเช่ียวชาญเฉพาะ
โรคทางสมองและระบบประสาท โดยมีสถิติการรักษาโรค
หลอดเลือดสมองเปนอันดับ 1 ของกลุมงานผูปวยใน ผูปวย
สวนใหญที่มาพบแพทยดวยโรคหลอดเลือดสมองตีบหรือ
โรคหลอดเลือดสมองตีบช่ัวคราว มีอายุตั้งแตประมาณ 50 ป
ขึ้นไป พบเพศชายมากกวาเพศหญิง ครึ่งหน่ึงของผูปวยมีโรค
ความดันโลหิตสงู และพบวา 1 ใน 3 ของผูปว ยมปี ระวตั เิ ปนโรค
ไขมนั ในเลือดสูง โรคเบาหวาน และสบู บหุ ร่ี นอกจากนพี้ บผูปว ย
โรคหลอดเลอื ดสมองตบี ทม่ี อี ายนุ อ ย (Stroke in the young) ซง่ึ
มอี ายนุ อ ยกวา 45 ป ประมาณรอ ยละ 13 โดยพบวา การสบู บหุ รี่
เปน ปจ จยั ทพี่ บไดบ อ ยในผปู ว ยกลมุ นี้ (44%)

¤ÙÁ‹ ×Í âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 5

(ÍÁÑ ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

»˜¨¨ÂÑ àÊÕ觢ͧâäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ

1. »¨˜ ¨ÂÑ àÊèÂÕ §·èäÕ ÁÊ‹ ÒÁÒö»ÃºÑ à»ÅÂÕè ¹ä´Œ
(Nonmodifiable risk factors)
อายทุ มี่ ากข้ึน
เพศชายพบมากกวา เพศหญิง
ประวัติโรคเลือดบางอยา งในครอบครัว
ประวัติโรคหลอดเลอื ดสมองมากอนในอดีต

2. »˜¨¨ÑÂàÊèÕ§·èÕÍÒ¨¨Ð»ÃѺà»ÅÂÕè ¹ä´Œ
(Modifiable risk factors)

โรคความดนั โลหติ สูง
เบาหวาน
ไขมนั ในเลือดสงู
โรคหวั ใจ
โรคอว นหรอื โรคเมตาโบลคิ (Metabolic syndrome)
การสบู บหุ ร่ี
เคยมปี ระวตั โิ รคหลอดเลอื ดสมองตบี ชวั่ คราว
ภาวะหลอดเลือดคาโรติดตบี โดยไมมีอาการ
ภาวะทม่ี ีคาความผิดปกตบิ างอยา งในกระแสเลอื ด
เชน มีภาวะไฟบรโิ นเจนมาก (Fibrinogen),
มภี าวะโฮโมซสิ เตอนี มากกวาปกติ
(Elevated Homocysteine),
มภี าวะของกลุม อาการแอนตฟี้ อสโฟไลปด
(Antiphospholipid syndrome)

6 ¤‹ÁÙ Í× âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 6

(ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

¡ÒÃμÃǨÇÔ¹Ô¨©ÂÑ âä

1. การตรวจรางกายโดยแพทย
2. การเจาะเลือดเพอ่ื ตรวจทางหองปฏบิ ตั ิการ
3. การตรวจเอกซเรยส มองคอมพิวเตอร

(CT scan) หรือการตรวจสมอง
ดว ยคล่ืนแมเ หล็กไฟฟา (MRI),
การวินจิ ฉยั หลอดเลือดสมองดวย
การฉีดสารทึบรังสหี ลอดเลอื ดสมอง
โดยตรง (Cerebral angiography

4. การตรวจหลอดเลอื ดแดงคาโรตดิ ทคี่ อดว ยคลน่ื เสยี งความถส่ี งู (Carotid and

vertebral duplex ultrasonography), การตรวจการไหลเวยี นของหลอดเลอื ดแดง
ภายในสมองผานกะโหลกศีรษะ (Transcranial doppler ultrasography
or Transcranial color-coded duplex ultrasonography), และตรวจ
หวั ใจโดยใชคลนื่ เสยี งความถีส่ ูง (Echocardiography)

การตรวจหลอดเลอื ดแดงคาโรติด
ที่คอดว ยคลื่นเสียงความถส่ี ูง

5. การตรวจคลน่ื ไฟฟา หัวใจ (EKG)
6. การตรวจเอกซเรยปอด (Chest x-ray)

แสดงผลการตรวจหลอดเลอื ดแดงคาโรติดที่คอดว ยคลื่นเสียงความถี่สงู
(Carotid and vertebral duplex ultrasonography)
พบวามหี ลอดเลอื ดแดงคาโรตดิ ตีบอยา งมาก

¤ÙÁ‹ Í× âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 7

(ÍÁÑ ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

á¹Ç·Ò§¡ÒÃÃ¡Ñ ÉÒ âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧμºÕ
ËÃÍ× Í´Ø μѹà©ÂÕ º¾Å¹Ñ

การใหย าละลายลม่ิ เลอื ด (Thrombolytic drug)
พิจารณาการใหยาในผูปวยโรคหลอดเลือดสมองตีบ
เฉียบพลันโดยแพทยผูเชี่ยวชาญดานหลอดเลือดสมอง
ในผูปวยที่มาพบแพทยภายในเวลา 4.5 ช่ัวโมง (4 ช่ัวโมงครึ่ง) นับจากเร่ิมมี
อาการของโรคและไมม ขี อ หา มในการใหยา

การใหย าแอสไพรนิ (Aspirin)
ซ่งึ เปน ยาตานเกลด็ เลือด ใน 48 ชว่ั โมงแรก
(ในกรณีทีไ่ มไ ดยาละลายลมิ่ เลือด) และไมม ี
ขอหามในการใหยาแอสไพริน นอกจากนี้
การปอ งกนั การเกดิ โรคหลอดเลอื ดสมองซำ้ นน้ั
ตองรับประทานยาตานเกล็ดเลือดตลอดไป
นอกจากแอสไพรนิ แลว มกี ารศกึ ษาใหย าตา นเกลด็ เลอื ดชนดิ อนื่ ๆ ทส่ี ามารถ
ปองกันโรคหลอดเลือดสมองได ซึ่งอยูในดุลพินิจของแพทย ไดแก โคลพิโด
เกรล (Clopidogrel), ไดไพริดาโมล (Dipyridamole), ซิลอสตาซอล
(Cilostazol), ทิโคลพิดีน (Ticlopidine), และไตรฟลูซอล (Triflusal)
เปน ตน

นอกจากนี้ หากผูปวยโรคหลอดเลือดสมองตีบหรืออุดตันรวมกับมีภาวะ
หวั ใจเตนพร้วิ ไมเ ปนจังหวะสมำ่ เสมอ อาจพิจารณาใหย าตานการแขง็ ตวั ของเลือด
(Anticoagulant drug) คือ ยาวอรฟ ารนิ (Warfarin) โดยรักษาระดับการแข็งตวั
ของเลือดใหอ ยใู นคาท่เี หมาะสม คือ INR = 2-3 โดยผปู วยจะไดรบั การเจาะเลือด
เพ่อื ตรวจคาการแขง็ ตัวของเลอื ดเมื่อมาพบแพทย

8 ¤Ù‹ÁÍ× âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 8

(ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

การดแู ลผปู ว ยในหอผปู ว ยโรคหลอดเลือดสมอง (Stroke Unit)
ซ่ึงในทมี ประกอบดวย แพทยผเู ช่ยี วชาญ พยาบาล เภสชั กร นกั จติ วทิ ยา

นกั โภชนากร นักกายภาพบำบัดรว มกันดูแลผปู ว ยอยา งใกลชดิ

การผา ตดั เปด กะโหลกศรี ษะในกรณี
ทมี่ ีเน้ือสมองตายจากหลอดเลือดสมอง
ขนาดใหญต บี เพอ่ื ลดความดันในสมอง
ชวยลดอัตราการตายและความพกิ าร
ในผูปว ยโดยประสาทศัลยแพทยท ่ี
เช่ียวชาญ

การผา ตดั หลอดเลอื ดแดงคาโรตดิ
ทค่ี อในกรณีทีม่ กี ารตีบรนุ แรง หรอื การ
ใสขดลวดเพอื่ ถางขยายหลอดเลือด
คาโรตดิ ตบี

¤ÙÁ‹ ×Í âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 9

(ÍÁÑ ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

ภาพแสดงหลอดหลอดแดงคาโรติด
ทีค่ อมลี ักษณะท่ีตบี มาก

ภาพผูปว ยหลงั จากไดร ับการผา ตดั หลอดเลือดแดง
คาโรติดที่คอดา นซายแลว 1 เดอื น

การฟน ฟูทำกายภาพบำบัด
อยางถูกตอ งและตอ เนอื่ งเพอื่ ลดความพิการ
การปอ งกนั การเกิดเปนซำ้
ผูปวยโรคหลอดเลือดสมองที่ไดรับการรักษา ปจจัยเสี่ยงรับประทานยา
เพ่ือปองกันการเกิดโรคซ้ำ เพราะถาเกิดโรคหลอดเลือดสมองซ้ำ มักรุนแรง
มากและกอ ใหเ กดิ ความพิการมากกวา ครงั้ แรก
เน่ืองจากความพิการหรือสมรรถภาพทางกายที่ลดลงการชวยเหลือ
ตวั เองในชีวิตประจำวนั ทลี่ ดลง
ภาวะทางจติ ใจ
ผูปวยกลุมนี้มักจะมีภาวะทางดานจิตใจท่ีเครียด วิตกกังวล หดหู
ซมึ เศรา หรอื ทอแทได ควรใหกำลังใจผปู ว ยและบำบดั รกั ษาเม่ือมอี าการ
โรคนแี้ มว าไดรับการรักษา แตผูปว ยกม็ ีความพกิ ารและอัตราการตายสูง
และยงั เปนภาระตอ ผดู แู ลหรือครอบครวั อกี ดวย ดังน้นั การปอ งกันไมใหเ กิด
โรคนี้จึงเปนวธิ ีการทด่ี ที ี่สุด

10 ¤Ù‹Á×Í âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 10

(ÍÁÑ ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

àÃҨл‡Í§¡Ñ¹âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ䴌
´ÇŒ ÂÇ¸Ô ãÕ ´ºÒŒ §?

1. ¤Çº¤ØÁÃÑ¡ÉÒ»¨˜ ¨ÑÂàÊÕè§

1.1 ความดันโลหิตสงู หมายถงึ ความดันโลหติ มากกวา

140/90 มลิ ลิเมตรปรอท

Ç¸Ô ¡Õ ÒäǺ¤ÁØ ¤ÇÒÁ´Ñ¹âÅËμÔ ã¹¼»ÙŒ †ÇÂ
âä¤ÇÒÁ´Ñ¹âÅËμÔ Ê§Ù

ออกกำลังกายสม่ำเสมอ
ใหหนักปานกลาง เชน
เดิน 30-40 นาที
วิง่ ปน จกั รยาน 30 นาที
ลดน้ำหนัก
ลดการรบั ประทานอาหารเค็ม
ควรรบั ประทานอาหารท่มี ีผกั
ผลไม อาหารไขมันตำ่ (Low fat diet)
งดเคร่อื งดมื่ จำพวกเหลา สรุ า เครอ่ื งด่มื ที่มแี อลกอฮอล
ผปู ว ยทีม่ โี รคความดนั โลหิตสงู ตอ งรบั ประทานยาลดความดนั
โลหิตอยางสมำ่ เสมอตามคำส่งั แพทย

¤ÙÁ‹ ×Í âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 11

(ÍÁÑ ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

1.2 เบาหวาน

ควรควบคุมใหระดับน้ำตาลในเลือดนอยกวา 100 มิลลิกรัม
เปอรเซ็นต ผูปวยโรคเบาหวานควรรับประทานหรือฉีดยาเบาหวานหรือ
ฉีดยาอินสุลิน สม่ำเสมอ ออกกำลังกายลดน้ำหนัก รับประทานท่ีมีแปง น้ำตาล
ใหน อ ยลง

12 ¤‹ÙÁ×Í âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 12

(ÍÁÑ ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

1.3 ไขมนั ในเลือดสงู

จากการศึกษาในปจจุบันพบวาไขมันโคเลสเตอรอล (Cholesterol)
และไขมันแอลดีแอล (LDL) ทสี่ งู จะกอ ใหเกดิ ความเสี่ยงตอโรคหลอดเลือดสมอง
มากขึ้น สวนไขมันเอชดีแอล (HDL) เปนไขมันท่ีดี จะชวยลดการเกิดโรคหลอด
เลอื ดสมองได

การควบคุมอาหารและรับประทานยา ควรมีระดับแอลดีแอล
คลอเลสเตอรอลไมเกิน 100 มิลลิกรัม/เดซิลิตร ระดับ
ไตรกลเี ซอไรด นอ ยกวา 150 มลิ ลิกรมั /เดลซลิ ิตร
ควรงดอาหารประเภทไขมัน เชน ไขแดง เนื้อสัตวที่มีไขมันสูง
อาหารทะเล เชน หอย ปลาหมึก
นำ้ มนั ทใ่ี ชป รงุ อาหารควรเปน นำ้ มนั ทมี่ กี รดไขมนั ไมอ มิ่ ตวั สงู เชน
น้ำมนั ถว่ั เหลือง น้ำมนั มะกอก น้ำมันขาวโพด เปนตน

¤Ù‹ÁÍ× âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 13

(ÍÁÑ ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

2. àÃҨл¯ÔºÑμÔμÇÑ ÍÂÒ‹ §äÃ? เมอ่ื เปน โรคหลอดเลอื ดสมอง

ลดการกินอาหารมนั ทอด ไขมันสงู
ลดนำ้ หนกั
ออกกำลงั กายสม่ำเสมอ
เพ่มิ กจิ กรรมในชีวิตประจำวัน
งดสูบบหุ รี่
งดเหลา สุรา เบียร
ลดความอวน : ถามดี ัชนีมวลกายมากกวา 30 กโิ ลกรัม/ตารางเมตร
มคี วามเสยี่ งตอ โรคหัวใจ โรคหลอดเลอื ดสมอง

ดชั นีมวลกาย (Body mass index, BMI)

= น้ำหนักตัว (กโิ ลกรัม)/ความสงู (เมตร) ยกกำลังสอง

ถาดัชนีมวลกาย 18.5-25 ปกติ

นอ ยกวา 18.5 ผอมเกนิ ไป

มากกวา 25 น้ำหนกั เกนิ

มากกวา 30 อว น

14 ¤Ù‹Á×Í âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 14

(ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

3. ¡ÒÃÍÍ¡¡ÓÅ§Ñ ¡ÒÂ

จากการศกึ ษาในปจจบุ ันพบวา
การมีกิจวตั รประจำวนั ท่ีไดใชก ำลงั และการออกกำลงั กายสม่ำเสมอ
ชวยลดการเกดิ โรคหลอดเลือดสมอง ออกกำลังกายอยา งนอ ย
30 นาที ตอครง้ั อยางนอ ย 3 ครงั้ ตอ สัปดาห
ชว ยทำใหความดันโลหิตลดลง นำ้ หนักลดลง
ใหรางกายไดใชนำ้ ตาลในกระแสเลอื ดไดอยางเต็มท่ี
ชว ยลดระดบั น้ำตาลในเลือด
ชวยทำใหสมรรถภาพหัวใจดีข้นึ
ควรออกกำลังกายตามความเหมาะสมของแตล ะบุคคล และไมเปน
อันตราย โดยใหม ีเหง่อื ออก หัวใจเตน เรว็ ข้นึ พอสมควร
การออกกำลังกายที่เหมาะกบั ผสู ูงอายุ ไดแก การเดนิ เรว็
อยางตอเนื่อง ข่ีจกั รยาน วง่ิ เหยาะ แอโรบคิ เปน ตน

¤ÙÁ‹ ×Í âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 15

(ÍÁÑ ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

4. ¤ÇÃä´ŒÃºÑ ¡ÒÃμÃÇ¨Ê¢Ø ÀҾ໹š »ÃШӷ¡Ø »‚
Í‹ҧμÍ‹ à¹èÍ× §

เพ่ือตรววจคัดกรองหาปจ จัยเสี่ยงของโรคหลอดเลือดสมอง เพ่อื
ท่ีจะไดร บั การรกั ษาและปอ งกันโรคหลอดเลอื ดสมองตง้ั แตเนนิ่ ๆ

ปจจุบันสถาบันประสาทวิทยาไดตระหนักถึงโทษของโรคหลอด
เลือดสมอง จึงไดมีโครงการคลินิกพิเศษนอกเวลาราชการเพ่ือตรวจคัดกรอง
ความเส่ียงโรคหลอดเลือดสมองและภาวะสมองเสื่อม ใหบริการแกประชาชน
ทั่วไปที่สนใจดูแลสุภาพ โดยแพทยผเู ชีย่ วชาญดา นประสาทวิทยา ทกุ วนั อังคาร
และวนั พฤหสั บดี เวลา 06.00-08.00 น. สนใจติดตอ งานสงเสรมิ สขุ ภาพชวี ติ
ในวนั และเวลาราชการ โทรศัพท 02 3547076–83 ตอ 2143

เมื่อทานทราบอยางนี้แลว ลองพิจารณาวาทานหรือผูใกลชิดของ
ทานมีความเส่ียงตอโรคหลอดเลือดสมองมากนอยอยางไร และทานไดมีวิธี
ปอ งกันและหลกี เล่ยี งการเกดิ โรคหลอดเลือดสมองแลว หรอื ยัง

สุดทายนี้เราหวังเปนอยางย่ิงใหทานและผูใกลชิดท่ีทานหวงใย
หางไกลโรคหลอดเลือดสมอง และมสี ขุ ภาพทแ่ี ข็งแรง

16 ¤‹ÁÙ Í× âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 16

(ÍÁÑ ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

¡Òÿœ¹„ ¿ÙÊÁÃöÀÒ¾
¼»ÙŒ dž ÂâäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ

การฟนฟูสมรรถภาพผูปวยโรคหลอดเลือดสมอง เปนกระบวนการรักษา
แบบองครวม มุงเนนใหผูปวยฟนตัวมากที่สุด หลังจากเกิดความพิการ ฝกให
ผูปวยสามารถเคล่ือนไหวและชวยเหลือตนเองได สามารถอยูในสังคมไดตาม
ศักยภาพของผูปวย โดยการฟนฟูสมรรถภาพจะสำเร็จหรือไดผลดีมากนอย
เพยี งใดขนึ้ อยกู บั ทมี ผรู กั ษา ระยะเวลาทเ่ี รม่ิ รกั ษา และสงิ่ ทสี่ ำคญั คอื ความรว มมอื
ของผปู วย ครอบครวั หรอื ผูดแู ล

การฟน ฟูสมรรถภาพโรคหลอดเลือดสมองครอบคลมุ
หลายมติ ิ ทีส่ ำคญั ประกอบดวย
1. เพื่อปอ งกนั เฝา ระวัง รักษาความเจบ็ ปวย

และภาวะแทรกซอนท่ีเกดิ ขนึ้
2. เพื่อลดความบกพรอ งของระบบประสาททีม่ อี ยู
3. เพ่ือชดเชยและปรับเปลีย่ นกิจกรรมตา งๆ

ใหเหมาะสมกบั ความพกิ ารทเ่ี หลอื อยู
4. เพ่อื ฝกหัดใหผ ปู วยชวยเหลือตนเองไดม ากที่สุด

โดยเปน ภาระแกค รอบครวั และผูดแู ลนอยที่สุด
5. เพ่อื กระตนุ ใหผูปวยและครอบครัวยอมรบั

และปรับตัวทางจติ สังคม
6. เพอื่ สง เสรมิ ใหผ ปู วยกลับเขา รว มในกิจกรรม

ของครอบครวั และสงั คม รวมทัง้ งานอาชีพ

¤‹ÁÙ ×Í âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 17

(ÍÑÁ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

¡ÒÂÀÒ¾ºÓºÑ´

การดูแลผูปวยอัมพาตคร่ึงซีกทางกายภาพบำบัด เพื่อเปนการกระตุน
กลามเนื้อที่ออนแรงของผูปวยใหฟนตัว โดยฝกใหมีการเคลื่อนไหวเพ่ือใหคืนสู
สภาพเดมิ มากทีส่ ดุ ประกอบดว ย

¡ÒèѴ·Ò‹ 㹡Òù͹

วัตถุประสงค
1. ปอ งกนั แผลกดทบั
2. ปอ งกันขอตดิ กลา มเน้ือและเอ็นหดตวั
3. ปองกันการเกร็งตัวของกลา มเน้อื ที่เกิดมากกวา ปกติ
4. กระตุนใหกลา มเนอ้ื มกี ารฟนตัวเรว็ ขนึ้

1. ทา นอนหงาย

ศีรษะและลำตวั อยูในแนวตรง
ใชหมอนบางๆ หนนุ ที่หัวไหล และตนแขนขางที่เปนอัมพาต
นว้ิ มอื เหยียดออก หรือใชผ า ขนหนมู ว นวางในมือ
ใชหมอนบาง ๆ หรือ ผา ขนหนูหนนุ บรเิ วณขา งสะโพกดานทอี่ อนแรง
เพือ่ ไมใ หขาและสะโพกบิดหมุนออก
ขาเหยยี ดตรง และใชห มอนกนั ปลายเทาตก ดงั รูป

18 ¤ÙÁ‹ Í× âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 18

(ÍÁÑ ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

2. ทา นอนตะแคงทับขา งดี

ศรี ษะโนมไปทางดา นหนา เล็กนอ ย ลำตัวตรง
แขนและมือขางทอ่ี อนแรงวางบนหมอน
นิ้วมอื เหยยี ดออกหรอื ใชผา ขนหนมู ว นวางในมือ
สะโพกและเขาขางทีอ่ อนแรงใชห มอนรองตั้งแตต นขาถึงปลายเทา
จดั ใหข อสะโพกและขอเขางอเลก็ นอย ขอ เทาอยูในทาปกติ

3. ทา นอนตะแคงทบั ขา งทีอ่ อ นแรง

ศรี ษะโนม ไปทางดา นหนา เล็กนอ ย ลำตัวตรง
แขนและขาขา งปกติวางบนหมอน งอขอ ศอก สะโพกและเขา เล็กนอ ย
แขนขา งท่ีออ นแรงย่ืนมาขางหนา แขนเหยยี ดตรง มือหงายข้นึ
จัดวางตำแหนง ขาขางทอ่ี อนแรงไมใหถ ูกกดทบั สะโพกเหยยี ดตรง
เขา งอเลก็ นอ ย ขอเทาอยูในทาปกติ

¤ÙÁ‹ Í× âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 19

(ÍÑÁ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

¡ÒêNj Âà¤Å×è͹äËǢ͌ μÍ‹

วัตถปุ ระสงค
ปอ งกนั ขอ ติด
การไหลเวียนของเลอื ดดีขึน้
ปองกันกลามเน้อื และเอน็ หดตัว

ขอ ควรปฏบิ ัติในการเคลอ่ื นไหวขอตอ
การเคลอื่ นไหวขอ ใหผูปว ยควรทำชาๆ
ควรทำการเคลอื่ นไหวขอ ใหส ดุ องศาของการเคลื่อนไหวทปี่ กติ
ทำทาละ 10-20 คร้งั วนั ละ 2 รอบ
ไมค วรทำการเคลื่อนไหวขอหลงั จากรบั ประทานอาหารอ่มิ ใหมๆ
หรือในขณะผปู วยมีไขสูง
ขณะทำการเคลือ่ นไหวขอ ถาผปู ว ยปวดหรือพบปญ หาอยางอน่ื
ตามมา ควรหยุดและปรกึ ษาแพทยหรือนักกายภาพบำบัด

¡Òê‹ÇÂà¤ÅÍè× ¹äËÇ¢ŒÍμ‹ÍÊÇ‹ ¹á¢¹

1. การยกแขนขน้ึ และลง

หงายฝามอื ขึ้น คอ ยๆยกแขนผปู วยขึ้นจนเหนอื ศีรษะ

เรม่ิ ตนจับขอมอื
และขอศอกผปู วย

20 ¤ÙÁ‹ Í× âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ คอ ยๆยกแขนผูปว ยลง

(ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹ 20

2. การกางแขนออกและหุบแขนเขา

หงายฝามือข้นึ คอยๆ กางแขนผปู ว ยออกจนถึงเหนือศรี ษะ

เร่ิมตนจบั ขอมือ คอ ยๆ หุบแขนผปู วยเขา
และขอศอกผูปวย

3. การหมุนขอ ไหลขน้ึ และลง
** ทา นี้ทำดว ยความระมัดระวัง ถาปวดไหลค วรหยดุ

หมุนแขนผปู ว ยข้นึ

เริ่มตนจบั มือและขอ ศอกผปู ว ยให หมนุ แขนผูป วยลง
แขนกาง 90 องศา ศอกงอดงั รูป

¤Á‹Ù ×Í âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 21

(ÍÑÁ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

4. การงอขอศอกเขา และเหยยี ดออก

งอแขนผปู ว ยเขา จนสุด

เร่ิมตนจบั ขอมอื เหยียดแขนผปู วยออกจนสุด
และขอศอกผูปวย

5. การกระดกขอมอื ข้ึนและลง

กระดกขอ มือขึ้น

เรมิ่ ตน จบั ขอมือ กระดกขอมือลง
และนิว้ มือของผูปว ย

22 ¤Ù‹ÁÍ× âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 22

(ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

6. การกำนิ้วมือเขา และเหยียดนิ้วมอื ออก

เร่มิ ตนจับขอ มือและ กำนิ้วมอื ทงั้ สเี่ ขา
นว้ิ มอื ทง้ั สีข่ องผูปว ย เหยียดนิ้วมอื ทั้งส่อี อก

7. การกระดกนิว้ โปงข้นึ และลง

เร่มิ ตนจับน้ิวหัวแมมือและ จับนิ้วหัวแมมือขึ้นและลง
น้วิ มอื ทง้ั สีข่ องผปู ว ย

¤ÙÁ‹ ×Í âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 23

(ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

¡ÒêNj Âà¤ÅÍ×è ¹äËǢ͌ μ‹ÍÊÇ‹ ¹¢Ò

1. การงอขาเขาและเหยียดขาออก

ยกขาผูปว ยและงอเขา ใหม ากที่สุด

เร่มิ ตนจบั ทข่ี อ เทา คอยๆเหยียดขา
และขอ เขาผูปว ย ออกจนสดุ

2. การหมนุ ขอสะโพกเขา และออก หมนุ ใหปลายเทา ออกดา นนอก

เริ่มตน จับทข่ี อเทา และขอ เขา หมุนใหปลายเทาเขา ดา นใน
โดยสะโพกและเขา งอ 90 องศา

24 ¤‹ÙÁÍ× âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 24

(ÍÁÑ ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

3. การกางขาออกและหุบขาเขา

กางขาออกจนสดุ

เรมิ่ ตน จบั ทขี่ อ เทา หบุ ขาเขา
และขอ เขาผปู วย กระดกขอเทาข้ึน

4. การกระดกขอ เทา ขึ้นและลง

เริม่ ตน จับเหนอื ขอ เทา กระดกขอ เทา ลง
และสน เทาผูปว ย

¤Ù‹ÁÍ× âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 25

(ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

¡ÒÃà¤Å×è͹äËÇ¢ŒÍäËÅ´‹ ŒÇÂμÑǼŒ»Ù †ÇÂàͧ

12

43

นอนหงาย ประสานมือขา งดกี ับขางที่ออนแรง โดยใหนว้ิ หวั แมมอื ของขาง
ทอ่ี อ นแรงอยบู นขางท่ดี ี ยกแขนขน้ึ และลง ทำประมาณ 10-20 ครั้ง

26 ¤Ù‹ÁÍ× âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 26

(ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

¡Òý¡ƒ ¡ÅÒŒ Áà¹Íé× ÊÐ⾡â´Â¡Òá¡Œ¹

เปนการฝกกำลังกลามเนื้อ เพ่ือเตรียมความพรอมสำหรับการลุกข้ึนยืน
ของผปู วย

12

3

นอนหงาย ชนั เขาท้ังสองขา งใหฝาเทา วางราบกับพนื้ วางแขนไวขางลำตัว
ลงน้ำหนักที่เทาท้ังสองขางและยกสะโพกขึ้นพนจากพื้นคางไว และวางลง
ทำประมาณ 5-10 ครง้ั ตอรอบ

หมายเหตุ ผปู ว ยโรคหวั ใจควรไดร บั คำแนะนำจากนกั กายภาพบำบดั ในการปฏบิ ตั ิ

¤Á‹Ù Í× âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 27

(ÍÑÁ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

¡ÒÃà¤Å×è͹ÂÒŒ Â

ตองเคล่ือนยายไปขางที่ดีเสมอ และตองอยูภายใตการชวยเหลือของ
นกั กายภาพบำบัด หรือผูดแู ลผูปวย จนกวาจะแนใ จวาผูป วยสามารถปฏบิ ตั เิ องได
และมกี ารตดั สนิ ใจทถ่ี ูกตอง

1. การเคลือ่ นยายจากเตยี งไปยงั รถเขน็

12

34

1. จัดวางรถเข็นทำมุม 45 องศากับเตียง โดยใหรถเข็นอยูทางดาน
แขน-ขาขา งทดี่ ี ล็อครถเขน็ ดนั ทีว่ างเทาทั้งสองขนึ้

2. โนมตัวมาขางหนา ใชมือขางที่ดีเอื้อมไปจับท่ีวางแขนของรถเข็น
ดานนอก ดนั ตวั ลกุ ข้ึนยืนใหน้ำหนกั อยบู นขาขางท่ดี ี

3. คอ ยๆหมนุ ตวั พรอมกับโนมตัวลงนงั่ ในรถเขน็

28 ¤Ù‹Á×Í âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 28

(ÍÁÑ ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

2. การเคลอื่ นยายจากรถเขน็ ไปเตยี ง 2

1

34

1. จัดวางรถเข็นทำมุม 45 องศากับเตียง โดยใหแขน-ขาขางที่ดีอยูชิด
ขอบเตยี ง ล็อครถเขน็ ดนั ที่วางเทา ขึน้ ท้งั สองขา ง

2. ยกมอื ขา งที่ดีวางไวบ นเตียง และขยับเลื่อนตวั มาดา นหนา เทาทง้ั สอง
วางราบกบั พ้ืน

3. โนมตัวไปขางหนา ลงน้ำหนักท่ีมือขางดีและเทาท้ังสองขางพรอมกับ
ลกุ ขึน้ ยนื และหมนุ ตัวลงน่งั บนเตยี ง

¤Ù‹ÁÍ× âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 29

(ÍÑÁ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

¡ÒÃÅ¡Ø ¢Ö¹é ¹èѧ¨Ò¡·‹Ò¹Í¹Ë§ÒÂ

12

34

56

1. ใชมือขา งที่ปกติจับมือขา งทอ่ี อ นแรงไว
2. พลิกตะแคงตัวไปทางดา นดี โดยจับมอื ขางทอ่ี อนแรงไปดวย
3. ใชขาขา งปกติ เกี่ยวขาขา งที่ออนแรงลงมาขา งเตียง
4-6. ใชแขนขา งท่ปี กติ ดันตัวลกุ ขึ้นมาสูทานั่ง

30 ¤ÁÙ‹ Í× âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 30

(ÍÑÁ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

¡Òý¡ƒ ¹Ñ觢ŒÒ§¢ÍºàμÕ§

ศีรษะต้ังตรง
บา ท้ัง 2 ขางอยใู นระดบั เดยี วกัน
ลำตวั ตรง ท้งิ นำ้ หนักใหเ ทา กันทั้ง 2 ขา ง
มอื วางบนเตียง
เทา วางบนพ้นื ทิง้ นำ้ หนักเทากันทั้ง 2 ขาง

¤Ù‹ÁÍ× âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 31

(ÍÑÁ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

¡Òý¡ƒ Å¡Ø ¢é¹Ö Â×¹ 2

1

1. ผูปวยนั่งขอบเตียงเทาทั้งสองขาง 2. ผูปวยเล่ือนตัวมาดานหนาให
วางราบกับพื้น โดยผูชวยเหลือ สนเทาทั้งสองขางอยูหลังตอ
ยนื อยูดา นทอ่ี อ นแรงของผปู วย ขอเขา ผูชวยเหลือจับพยุงท่ี
เข็มขดั ของผูปวย
3
4

3. ผูปวยโนมตัวมาดานหนา ลงน้ำหนักท่ีเทาทั้งสองขางใหเทากันพรอมกับยืดตัว
ขึ้นยนื ตรง

32 ¤Ù‹Á×Í âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 32

(ÍÁÑ ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

¡Òýƒ¡à´Ô¹

ผูปวยสวนมากตองใชเคร่ืองชวยในการเดิน อาจเปนไมเทาขาเดียว
ไมเทาสามขา ไมเทาส่ีขา หรืออาจไมใชเครื่องชวยเดินก็ได แลวแตความมั่นคง
ของการเดินในผปู ว ยแตล ะราย

เริ่มจากทายนื ตรง นำไมเทาวาง กาวขาขางท่ีเปน กา วขาขางท่ดี ตี ามมา
โดยเฉลี่ยน้ำหนักลง ดานหนา ของขา อัมพาตมาดานหนา
ขาทงั้ สองขา งเทา ๆ กนั กอน

à¤Ã×èͧª‹ÇÂà´Ô¹

1. ไมเ ทา
ไมเทาขาเดียว ไมเทาสามขาหรือ

สข่ี า เหมาะสำหรบั ผปู ว ยทมี่ กี ารออ นแรง
คร่ึงซกี ของลำตัว โดยไมเทาสามขาหรอื
สข่ี า จะมคี วามมน่ั คงมากกวา ขาเดยี ว

2. เคร่ืองชว ยเดินสีข่ า (Walker)
เ ห ม า ะ ส ำ ห รั บ ผู ป ว ย ท่ี มี ป ญ ห า

การเดิน โดยที่มือท้ังสองขางมีแรง
สามารถกำมือจับและยก walkker
เพอื่ กาวเดนิ ไปขางหนา ได

¤Ù‹ÁÍ× âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 33

(ÍÁÑ ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

¡Òý¡ƒ ¢éÖ¹–ŧºÑ¹ä´

1. การขึ้นบันได

1. ผชู วยเหลอื จับพยุงขา งท่อี อ นแรง 2. ลงน้ำหนักท่ีขาขางดีและ
ของผูปวยใหผูปวยกาวขาขางที่ดี กา วขาขา งท่ีออ นแรงขนึ้ มา
ขึน้ กอ น วางบนบันไดขัน้ เดยี วกนั

2. การลงบันได

1. ผูช ว ยเหลือจบั พยุงขางที่ออ นแรง 2. ใหผ ปู วยกา วขาขางทด่ี ี
ของผูปวยใหผูปวยกาวขาขางท่ี ตามมา
ออนแรงลงมากอน

34 ¤‹ÙÁÍ× âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 34

(ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

¡Ò÷ӡԨ¡ÃÃÁºÓº´Ñ ¼Œ»Ù †ÇÂâäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ
·èÁÕ ÕÀÒÇСÅÒŒ Áà¹×éÍ͋͹áç¤Ã§èÖ «¡Õ

1. กิจกรรมทสี่ ง เสริม/กระตนุ การทำงานของแขนและมือขางท่ีออ นแรง
1.1 การใหผูปวยทำกิจกรรมในทาน่ังหรือยืนลงน้ำหนักที่แขนและมือขาง
ท่อี อ นแรง
ชว ยกระตนุ การรบั รตู ำแหนง ของขอตอ
หรอื สวนของรางกาย
สง เสรมิ ใหเ กดิ ความมน่ั คงของกลา มเนอ้ื
หัวไหลแ ละกลา มเนือ้ เหยียดขอ ศอก
ชวยลดอาการเกรง็ ตัวของกลามเน้อื

ชวยปอ งกนั การตดิ ของขอมอื และนวิ้ มือในทา งอ
ชวยในการทรงตัวขณะทผ่ี ูปว ยใชแขนขา งทีป่ กติทำกิจกรรมตางๆ

1.2 การใหผูปวยทำกิจกรรมโดยใชสองมือประสานกัน จะชวยเพิ่มการรับ
ความรูสึกและการรับรูของรางกายดานที่ออนแรง กระตุนใหเกิดการ
เคลื่อนไหว ที่มีจุดมุงหมายของ
แขนขางท่ีออนแรงในระนาบและ
ทิศทางตางๆ ตัวอยางกิจกรรม
ไดแก การหยิบลูกบอลลงตะกรา
การตอกรวยพลาสตกิ

¤Á‹Ù ×Í âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 35

(ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

1.3 การฝกควบคุมการเคล่ือนไหวแขนและการเอ้ือมมือขางที่ออนแรง
โดยไมมีการหยบิ จบั
ควรเริ่มจากการฝกควบคุมการเคล่ือนไหวของสะบักไปดานหนา
หลัง เชน ใหผูปวยใชแขนทับผาเช็ดตัวและพยายามดันออกไปและ
กลับเขามาสลบั กนั รว มกับการฝกกางหุบไหล
ฝกใหผูปวยเอื้อมมือไปในทิศทางตางๆ โดยอาจเร่ิมจากการเอื้อมมือ
ลงไปทพ่ี ้นื ตามแรงโนม ถวง จากนัน้ ในแนวอื่นๆ ตามลำดบั
พยายามสงเสริมใหผูปวยใชแขนขางท่ีออนแรงในชีวิตประจำวัน เชน
การใชแขนขางที่ออนแรงทับกระดาษขณะท่ีใชมือขางปกติเขียน
หนังสอื การใชแ ขนขางท่อี อนแรงดนั ล้ินชักเขา เปนตน

36 ¤‹ÙÁÍ× âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 36

(ÍÑÁ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

1.4 การฝกควบคุมการเคล่ือนไหวแขนและการเอื้อมมือขางที่ออนแรง
โดยการหยบิ จบั สิ่งของ
ฝกการเออื้ มมือไปในทิศทางตา งๆ ในขณะทใ่ี ชมือกำหรือถือสิ่งของไว
เชน การเอ้อื มมือไปหยิบแกวน้ำและยกแกวน้ำ เปนตน
ฝกใหมีการเคลื่อนไหวแบบสลับ เชน การฝกคว่ำและหงายมือ
สลบั กนั โดยใหผ ปู ว ยจับแกวนำ้ คว่ำหงาย เปนตน
ฝกการใชมือขางที่ออนแรงหยิบจับและเคล่ือนยายวัตถุ โดยเร่ิมจาก
สิง่ ของชิน้ ใหญไปหาเลก็ เชน การหยิบลูกบอลลงตะกรา
เม่ือผูปวยสามารถหยิบสิ่งของไดดีแลว ควรฝกการเคล่ือนไหวของ
น้ิวมือ เชน การหยิบเหรียญเร่ิมจากเหรียญสิบไปหาเหรียญสลึง
การใชม ือเปดหนงั สือหรือนบั ธนบตั ร เปนตน
พยายามสงเสริมใหผูปวยใชแขนและมือขางที่ออนแรงชวยในการทำ
กิจกรรมตางๆ ในชีวิตประจำวัน เชน การลางหนา อาบน้ำ เช็ดตัว
เปนตน

¤‹ÙÁÍ× âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 37

(ÍÁÑ ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

2. การฝกกจิ วตั รประจำวนั
ควรสงเสริมใหผูปวยไดฝกทำกิจวัตรประจำวันดวยตนเองเพื่อใหผูปวย

มีความมั่นใจและยังชวยกระตุนใหรางกายสวนท่ีออนแรงดีขึ้น ถาแขนและมือ
ขางที่ออนแรงพอขยับเคล่ือนไหวไดควรสงเสริมใหผูปวยใชแขนขางท่ีออนแรง
โดยใชข า งทีม่ ีแรงชว ย ไมควรใชแตขา งที่มแี รงเพียงอยา งเดยี ว

2.1 การรบั ประทานอาหาร

จัดรา งกายใหอ ยูในทา นัง่ ทส่ี มดุล
พยายามใชมือขางที่ออนแรงให
มากเทาที่จะทำได เชน ชวย
ประคองแกวน้ำหรอื หยบิ อาหาร
จัดโตะอาหาร จานชามใหเปน
ระเบยี บและหยบิ ใชงา ย

อุปกรณช ว ย เชน แผนยางรองจานกันลนื่ ไถล ชอนสอมเสรมิ ดา มเพอื่ จะ
หยิบจับไดสะดวกขน้ึ แกวมีหู มสี วนชว ยใหก ารรบั ประทานอาหารสะดวกมากขึ้น

38 ¤ÁÙ‹ Í× âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 38

(ÍÑÁ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

2.2 การดูแลสุขอนามัยสวนตวั
การใชอุปกรณชวยใหทำความสะอาดรางกายไดสะดวกและท่ัวถึง เชน

ฝก บัวทใี่ ชม ือถอื ได ฟองนำ้ ถูตัวท่ีมดี า มจับยาว หรอื แปรงสฟี น เสริมดา ม รวมทงั้
เพือ่ ความปลอดภัยควรใชแผนยางกันล่ืนหรือติดตง้ั ราวจบั ท่ผี นงั ของหองนำ้ ดว ย

2.3 การแตงตวั

การสวมเส้ือ เร่ิมดวยการสอดแขนขางท่ีออนแรงเขาไปกอน จัดเส้ือ
ใหเขาที่แลวสอดแขนขางที่ปกติเขาไปในแขนเส้ือ แลวใชแขนขาง
มีแรงจัดเสือ้ ใหเรียบรอ ยและตดิ กระดมุ
การถอดเส้ือ ใหถอดขางปกติกอนแลวใชแขนขางปกติชวยดึงเส้ือ
ใหข า งทอี่ อนแรง
สำหรับการสวมรองเทาและถุงเทาใชวิธีการแบบเดียวกัน คือ ไขวขา
ขางที่ออนแรงขึ้นมา เพ่ือจะเอื้อมถึงบริเวณเทาไดสะดวก สวมขางท่ี
ออนแรงใหเสร็จกอน สวนการถอดใหถอดขางท่ีออนแรงเปนขาง
สุดทาย

¤Ù‹Á×Í âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 39

(ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

¡ÒúӺѴÀÒÇСÅ×¹ÅÓºÒ¡

ภาวะกลืนลำบากในผูปวยโรคหลอดเลือดสมองเกิดจากความบกพรอง
ของระบบประสาทของอวัยวะท่ีเกี่ยวของกับการกลืน การประเมินโดยผู
เชี่ยวชาญวามีความเหมาะสมที่จะสามารถรับประทานอาหารทางปากไดอยาง
ปลอดภัยหรือไม รวมท้ังการปฏิบัติตัวและการเลือกลักษณะอาหารท่ีเหมาะสม
ชวยลดความเสี่ยงตอ การสำลักและเกิดปอดติดเช้อื

การจดั ทา น่งั ขณะรบั ประทานอาหาร

ศีรษะตั้งตรงไมเอียงไป
ดานใดดานหนึ่ง กมหนา
เลก็ นอ ย
หลังตรง ลำตัวโนม ไป
ขา งหนาเลก็ นอ ย
มือวางบนโตะ

อาหารสำหรบั ผูป วยทมี่ ีภาวะกลนื ลำบาก
ในชวงแรกควรเปนอาหารท่ีมีกากนอยมีความละเอียด เละๆ และขน
เปนเนื้อเดียว เหมือนอาหารเด็กออน ไมใชลักษณะเหลวเปนน้ำ ตองมีคุณคา
อาหารเพยี งพอ ตัวอยา งอาหาร เชน โจกปน ขน โยเกริ ต ไขต นุ ผักสกุ หรือผลไม
ปนขน เมือ่ รับประทานไดคอย ๆ
เพ่มิ ความหยาบของอาหาร
ตามลำดับ

***ในกรณีท่ีมีภาวะกลืนลำบากมาก อาจจำเปนตองใหอาหารทางสายยาง เพ่ือ
ไมใหผ ปู วยขาดสารอาหารและเพ่ือปอ งกนั การสำลัก

40 ¤Á‹Ù ×Í âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 40

(ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

¤Óá¹Ð¹ÓÊÓËÃѺ¡ÒúÃÔËÒáŌÒÁà¹éÍ× »Ò¡

อา ปากกวา ง ออกเสยี งคำวา “อา” “อะ อา” ย้ิมยิงฟน ออกเสยี งคำวา “อ”ี “อิ อ”ี

หอปากจู ออกเสียงคำวา “อู” “อุ อ”ู หอ ปาก ออกเสยี งคำวา “โอ” “โอะ โอ”

ออกเสียงคำวา “ลา” “ลา ลา ลา” เมม ปากติดกันแนน ๆ แลวปลอยออก

¤Á‹Ù ×Í âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 41

(ÍÑÁ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

แลบปลายลิ้นแตะมมุ ปาก ซา ย-ขวา บน-ลาง

พองแกม ปอง 2 ขา ง ยกปลายลน้ิ แตะหลังหนั บน ลากเขาไป
ทำเสยี งกระแอม ตามเพดานปาก

หมายเหตุ
การฝก ใหทำวันละ 3 คร้ัง โดยทำทา ละ 10 ครง้ั หนา กระจก โดยสถานทท่ี ่เี หมาะสม คอื

หองทเ่ี งยี บ ไมมีเสยี งรบกวน ถา ผปู วยทำไมไ ด ใหท ำใหด ูหรือจบั ปากผูปว ยใหขยบั ตาม

42 ¤Á‹Ù ×Í âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 42

(ÍÑÁ¾Òμ ÍÁÑ ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹

¡ÒÃÃ¡Ñ ÉÒ·Ò§ÍÃöºÓºÑ´

ในผูปวยท่ีมีปญหาในการสื่อความหมาย นักแกไขการพูด จะเปนผู
ประเมินและวางแผนการรักษารวมกับแพทยผูดูแลโดยจะเลือกโปรแกรมใหผูปวย
ฝก ตามความเหมาะสม

¤Óá¹Ð¹ÓÊÓËÃºÑ ÞÒμ¢Ô ͧ¼Ù»Œ dž Âà¡èÂÕ Ç¡ºÑ ½ƒ¡¾Ù´ã¹¼ÙŒ»Ç† Â

1. ควรพดู คยุ กบั ผปู ว ยโดยใชค ำศพั ทง า ยๆ พดู ประโยคสนั้ ๆ ชา ๆ และชดั เจน
2. ควรกระตุนดวยสิ่งที่จดจำงาย และคุนเคยมากอน เชน นับเลข 1-10

ถามชื่อคนในครอบครัว หรือเรียกชื่อของใชใกลตัวไมควรหัดใหผูปวย
ใชค ำศพั ททยี่ ากและไมคอยใชใ นชวี ติ ประจำวนั
3. ในการโตตอบ ควรใหโ อกาส ไมช งิ พดู ขึ้นกอนและรอคำตอบของผูปวย
4. อยาพูดแทนผูปวยนอกจากจำเปนจริงๆ ใหโอกาสเขาพูดแมวาจะพูด
ไดช า
5. อยาดุหรือโกรธเวลาที่ผูปวยพูดไมได
6. ถาผูปวยยังไมอยากพูด หามใชวิธีบังคับ แตใหหาวิธีอื่นเพ่ือจูงใจให
ผูปวยอยากพดู
7. ใหใชการสื่อภาษาดวยการเขียนหรือภาษาทาทางรวมกับการพูด
เพราะผูปวยบางรายมีความสามารถในการติดตอสื่อสารดวยการเขียน
ดีกวา การพดู
8. กระตุนใหผูปวยใชการส่ือสารทุกรูปแบบไมวาจะเปนการพูด การใช
ทา ทาง การชี้ การเขียน หรือการวาดรูป

¤ÁÙ‹ ×Í âäËÅÍ´àÅÍ× ´ÊÁͧ 43

(ÍÁÑ ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃºÑ »ÃЪҪ¹

¡Òýƒ¡¡ÒÃà¤ÅÍè× ¹äËÇÍÇÑÂÇзãÕè ªãŒ ¹¡ÒÃà»Å§‹ àÊÕ§

สามารถฝก เองไดหนา กระจกเงาโดย
ริมฝปาก ใหอาปากกวางๆ ออกเสียงคำวา “อา” ยิ้มยิงฟน ออกเสียง
คำวา “อี” หอปากจู ออกเสยี งคำวา “อู”
หอปากออกเสียงคำวา “โอ”, เมมปากใหแนนแลวปลอยออก พองแกม
ปอง 2 ขาง
การฝกเปาลม ฝกเปาเทียน เปาน้ำผานหลอดกาแฟ เปานกหวีด โดยให
เปา เปน จังหวะส้นั ๆ และเปายาว ๆ
ล้ิน ใหแลบลิ้นยาว ๆ แลวหดกลับ แลบล้ินแลวใชปลายลิ้นแตะมุมปาก
ซาย-ขวา บน-ลาง
ยกปลายลิ้นแตะหลังฟนบน ลากเขาไปตามเพดานปาก ออกเสียงคำวา
“ลา ลา ลา” หดั เดาะลิน้
ขากรรไกร ใหฝ กอาปากกวา งๆ ขยับขากรรไกรไปซา ยขวา

หมายเหตุ
การฝก ใหทำวันละ 3 ครง้ั โดยทำทา ละ 10 ครง้ั หนา กระจก โดยสถานที่

ทเ่ี หมาะสม คอื หอ งทเ่ี งยี บ ไมม เี สยี งรบกวน ถา ผปู ว ยทำไมไ ด ใหท ำใหด หู รอื จบั ปาก
ผูป วยใหขยับตาม

44 ¤ÁÙ‹ Í× âäËÅÍ´àÅ×Í´ÊÁͧ 44

(ÍÑÁ¾Òμ ÍÑÁ¾Ä¡É) ÊÓËÃѺ»ÃЪҪ¹