SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

BAB SENARAI SEMAK

1

2

3

4

5

6

7

8

NAMA : ……………………………………………………..

TINGKATAN : ……………………………………………………..

1

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

TEMA 1 : PENYENGGARAAN DAN KESINAMBUNGAN HIDUP
BAB 1 : EVOLUSI DAN TAKSONOMI
1.1 Evidens bagi Evolusi
1.1.1 Perubahan yang berlaku pada organisma berlandaskan masa
1. Evolusi ialah perubahan yang berlaku pada organisma berlandaskan masa.
2. Perubahan ini melibatkan :
 struktur dan fungsi sesuatu organisma yang berubah daripada ringkas menjadi lebih

kompleks.
 beratus-ratus juta tahun dahulu dan mengambil tempoh masa yang amat lama.
 perubahan susunan asid deoksiribonukleik (DNA)
 perubahan genetik dalam suatu populasi daripada satu generasi kepada generasi berikutnya
 kewujudan spesies baharu daripada keturunan yang sama dan kepelbagaian dalam organisma
3. Rajah di bawah menunjukkan satu contoh evolusi yang berlaku pada gajah

1.1.2 Proses evolusi dan kepentingannya

Kepentingan proses evolusi ialah:

• meneruskan kelangsungan hidup

• beradaptasi dengan perubahan persekitaran

• menimbulkan kepelbagaian pada setiap peringkat organisasi biologi

1.1.3 Contoh evidens yang menunjukkan proses evolusi

1. Terdapat tiga evidens yang sering digunakan untuk menunjukkan proses evolusi sepertimana

dalam jadual di bawah.

Evidens Penerangan
Rekod fosil  melibatkan perbezaan dari segi saiz badan dan struktur kaki yang mudah

dibezakan. Contoh evolusi kuda ditunjukkan dibawah

1. Berketinggian 40cm dan mempunyai leher yang
pendek dan mempunyai empat jari kaki hadapan dan
lima jari kaki belakang tetapi jari keempat dan
kelima sangat kecil

2. Berketinggian 60cm dan bilangan kakiihadapan dan
belakang sama, iatu tiga jari

3. Berketinggian 100cm dan bilangan jari kaki hadapan
dan belakang sama iaitu tiga jari

4. Berketinggian 125cm dan bilangan jari kaki
berkurangan

5. Berketinggian 160cm dan mempunyai leher yang
lebih panjang dan mempunyai satu jari kaki

2

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

Kesamaan → Perkembangan embrio pelbagai jenis
peringkat makhluk terdiri daripada proses yang
embrio sama iaitu zigot, morula, blastula,
gastrula dan embrio

→ Ini menunjukkan ontogeninya adalah
sama. Ontogeni ialah perkembangan
individu dalam satu sel menjadi individu
dewasa seperti dalam rajah di bawah

Struktur Homolog organ atau anggota badan yang
homolog, mempunyai bentuk asas yang sama
vestig dan tetapi mempunyai fungsi yang berbeza
analog

Analog keadaan organ yang struktur dasarnya Manusia Kucing Ikan paus Kelawar
tidak sama tetapi mempunyai fungsi
yang sama kelawar

Burung

Vestig • organ yang menyusut
• memiliki sebahagian fungsi organ

homolog berbanding spesies lain yang
berkembang baik
• struktur yang tidak mempunyai fungsi
yang jelas

1.2 Teori Evolusi
1.2.1 Teori evolusi yang dikemukakan oleh Lamarck dan Darwin
1. Jean Baptiste Lamarck :
 berpendapat evolusi berlaku berasaskan ciri yang diwarisi
 zirafah meregangkan lehernya bagi mendapatkan dedaun yang terletak pada dahan pokok

yang tinggi dan ciri diturunkan kepada generasi seterusnya
2. Charles Robert Darwin:
 mengemukakan Teori Pemilihan Semula Jadi
 menyatakan tentang kesan daripada faktor alam sekitar, seperti persaingan,pemangsaan dan

penyakit terhadap populasi,
 maka individu yang paling dapat menyesuaikan diri dengan keadaan mempunyai peluang tinggi

untuk terus hidup, membiak dan mewariskan gen yang bermanfaat.

3

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

 Contohnya zirafah berleher pendek akan mati kerana tidak dapat makanan daripada pokok
yang tinggi berbanding zirafah berleher panjang

1.2.2 Taburan haiwan atau tumbuhan yang endemik pada sesuatu habitat

1. Endemik pada sesuatu habitat bermaksud hanya dijumpai di kawasan tertentu di dunia dan tiada

di tempat lain. Faktor fizikal, iklim dan biologi boleh menyumbang kepada endemik

2. Jadual di bawah menunjukkan beberapa contoh taburan haiwan atau tumbuhan yang endemik

pada sesuatu habitat

Burung Ciak di  Satu spesies pemakan biji

Kepulauan Galapagos  Bagi mencari makanan , burung ini bermigrasi dan tersebar ke tempat yang

berbeza

 Ada yang pergi ke tempat banyak

serangga, biji-bijian, bunga dan

nectar Pemakan kaktus

 Akibat perbezaan jenis Pemakan

makanan, burung ini serangga Pemakan biji

beradaptasi dan mengubah Pemakan buah

paruhnya agar sesuai dengan

jenis makanannya

Pennywort terapung  sejenis spesies tumbuhan yang pelik di Britain.

 tumbuh dalam aliran air yang perlahan seperti

terusan serta tasik dan membentuk seperti

tikar tebal pada kadar 20cm sehari.

 bersaing dengan tumbuhan asal, mengurangkan

kandungan oksigen di dalam air dan mempunyai

kesan memusnahkan terhadap kawalan banjir.

Kura-kura di  cangkerang besar berbentuk kubah

Kepulauan Galapagos

Bunga pakma  bunga terbesar dengan diameter 91 cm

 bung aini mengeluarkan bau yang busuk apabila mengembang

 tidak mempunyai daun dan akar dan merupakan parasit

Burung kakapo  merupakan sejenis burung nuri tidak boleh terbang yang

hanya ditemui di New Zealand.

 Burung ini hidup dan bersarang di atas tanah

4

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

1.2.3 Kepelbagaian organisma yang terhasil akibat hanyutan benua
1. Hanyutan benua ialah satu teori yang menerangkan kewujudan dan taburan benua-benua yang
ada pada hari ini.
2. Kenyataan ini dikeluarkan oleh seorang ahli meterologi dari Jerman, Alfred Wegener (1911) yang
ditulis dalam buku The Origin of Continent and Oceans.
3. Penerangan tentang teori beliau diterangkan dibawah.

225 juta tahun dahulu 200 juta tahun lalu pula 65 juta tahun lalu pula Pada masa sekarang pula
Hanya terdapat satu berlaku dua hanyutan Iaitu berlaku hanyutan benua terdapat tujuh benua di
benua sahaja yang yang lebih giat dengan
dikenali sebagai Pangea Laurasia di sebelah utara kewujudan lebuh banya dunia
dan Gondwana di sebelah
benua
selatan

4. Pergerakan ini mengambil masa berjuta-juta tahun untuk menjadi benua-benua dan hanyutan

benua ini menyebabkan kepelbagaian organisma ditemui diseluruh dunia

5. Contoh haiwan dalam famili yang sama berada di lokasi yang berbeza dan mempunyai ciri-ciri

berbeza ditunjukkan di bawah.

Gajah Asia Telinga Gajah Afrika
menutupi
Dahi mempunyai Dahi Tertinggi di bahu
melengkung bahu Lengkungan badan mendatar
Tertinggi pada dua bonggol

lengkung di belakang

badan Telinga tidak

menutupi bahu

Dua Lebih
‘jari’ longgar dan
pada kulit lebih
hujung
belalai berkedut

Empat jari kaki Satu ‘jari’ pada Empat atau lima Tiga jari kaki
hujun belalai jari kaki

Lima jari kaki

Beruang kutub Beruang perang

Ketinggian

1000 kg 400 kg

Ketinggian bahu

1.6m 1.1 m

Jangka hayat

15- 18 thn 20-25 thn

Kelajuan berlari

40 km/j 56.3 km/j

Saiz kaki

30Becrmuang kutub 20-25cm Beruang perang

5

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

1.2.4 Hubung kait mekanisme pemilihan semula jadi dengan kepelbagaian spesies

1. Pemilihan semula jadi mengakibatkan :

 Perubahan dalam populasi

 Evolusi berlaku

 Spesies dapat menyesuaikan diri dengan persekitaran dan dapat terus berkembang ke

generasi berikutnya

2. Beberapa contoh pemilihan semula jadi dengan kepelbagaian speseis diterangkan dalam jadual

di bawah.

 Kupu-kupu Biston betularia mempunyai dua corak warna
 Akibat revolusi di UK , banyak jelaga asap dikeluarkan yang menyebabkan

pokok-pokok menjadi hitam
Kupu-kupu  Ini menyebabkan kupu-kupu berwarna cerah tidak dapat bertahan untuk

mewariskan gennya berbanding kupu-kupu hitam
 Kesannya, kupu-kupu berwarna gelap didapati lebih banyak berbanding kupu-

kupu berwarna cerah

Lalat dan Berevolusi dengan cepat untuk menghadapi rintangan yang tinggi dari racun

nyamuk serangga
 Populasi tikus didapati berpindah ke kawasan baru di mana terdapatnya batu-

batu yang sangat gelap. Oleh kerana variasi genetik semula jadi, sebilangan

Tikus tikus berwarna gelap dan yang lain adalah yang berwarna cokelat
 tikus cokelat lebih mudah dilihat oleh pemangsa daripada tikus hitam. Oleh

itu, tikus cokelat dimakan pada frekuensi yang lebih tinggi berbanding tikus

hitam
 Kesannya, tikus hitam didapati lebih banyak berbanding tikus cokelat
 Semua ular tikus mempunyai diet yang serupa, adalah pendaki yang sangat

baik dan dibunuh dengan penyempitan.
 Mereka semua mempunyai reaksi yang sama ketika terkejut (mereka tidak

bergerak) dan akan menghindari konfrontasi bila mungkin.
 Ada yang akan menggigit jika diancam, walaupun tidak berbisa. Namun, ular

tikus terdapat dalam berbagai warna, dari bergaris kuning hingga hitam

Ular tikus hingga oren hingga kehijauan.
 Ini kerana ular tikus dijumpai di seluruh wilayah Timur dan Midwestern, dan

mengalami semua jenis cuaca dan medan. Ular tikus biasa di kawasan bandar,

tetapi mereka juga dapat dijumpai di kawasan berhutan, gunung atau kawasan

pesisir.
 Akibatnya, ular tikus harus menyesuaikan diri dengan lingkungan setempat

dalam upaya untuk menghindari pengesanan dan perburuan dengan lebih

berkesan.
 Semakin mengagumkan ekor merak jantan, semakin tinggi peluangnya untuk

mencari jodoh.
 Burung merak betina memilih pasangan berdasarkan warna bulu dan

Merak kehebatan fizikal haiwan secara keseluruhan.
 Menurut para pakar, kecerahan bulu mungkin memberi isyarat kepada betina

bahawa haiwan itu mempunyai gen berkualiti tinggi. Ini akan menjadikannya

ideal untuk pembiakan dan memastikan kelangsungan hidup keturunan, jadi

mereka dipilih terlebih dahulu ketika tiba waktunya untuk mengawan.
 Pada hakikatnya, tidak semua lelaki mempunyai ekor yang cerah dan besar,

dan ini berlaku terutamanya beberapa ribu tahun yang lalu. Dan kerana

6

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

wanita terus memilih lelaki yang paling cerah sebagai pasangan, yang tanpa
ekor yang mengesankan cenderung berkawan dan berkembang biak.
 Akibatnya, jumlah mereka berkurang dari satu generasi ke generasi
berikutnya, menjadikannya jarang hari ini.

1.2.5 Situasi berkaitan proses evolusi
1. Kepelbagaian organisma dikaitkan dengan evolusi spesies itu terhadap masa. Sebagai contoh :
• Amfibia berevolusi daripada ikan kerana anggota badan tetrapod berevolusi daripada sirip

ikan
• Reptilia juga berevolusi daripada amfibia . Ini adalah kerana persamaan pada tulang anggota

pada tulang pergerakan ikan, amfibia dan reptilia
• Kajian dalam biologi evolusi telah menyebabkan kesimpulan bahawa manusia muncul dari

primata leluhur. Persatuan ini diperdebatkan secara hangat di kalangan saintis pada zaman
Darwin. Tetapi hari ini tidak ada keraguan ilmiah yang signifikan mengenai hubungan evolusi
erat antara semua primata, termasuk manusia.
• Evolusi selalu berlaku, walaupun pada kadar yang terlalu lambat untuk diperhatikan dalam
beberapa hari, minggu, atau bahkan bertahun-tahun. Kesan evolusi dapat dirasakan dalam
hampir semua aspek kehidupan seharian kita, mulai dari dilema perubatan dan pertanian
hingga proses memilih pasangan yang baik.
• Manusia mempunyai kesan langsung pada spesies yang mengubah aspek struktur populasi
mereka mulai dari taburan usia hingga jumlah keseluruhan. Di luar kesan demografi langsung
ini, manusia secara tidak langsung dapat mengubah dinamika populasi spesies dengan
mempengaruhi evolusi mereka.

1.3 Pengelasan Organisma

1. Ahli naturalis dan penjelajah Sweden Carolus Linnaeus adalah orang pertama yang menetapkan

prinsip untuk menentukan genus dan spesies organisma semula jadi dan membuat sistem yang

seragam untuk menamakannya, yang dikenali Pengelasan Binomial Linnaeus.

2. Dalam sistem pengelasan ini,
 nama umum perlu dimulakan dengan huruf besar
 nama spesies ditulis dengan huruf kecil

 Nama saintifik ini adalah daripada Bahasa Latin, dan perkataannya di cetak secara condong

3. Contoh nama saintifik beberapa organisma di nyatakan dalam jadual di bawah.

Nama biasa Genus Spesies Nama saintifik

Jagung Zea mays Zea mays

Padi Oryza sativa Oryza sativa

Harimau Panthera tigris Panthera tigris

Lalat Musca domestica Musca domestica

Manusia Homo sapiens Homo sapiens

Bunga raya Hibiscus rosa-sinensis Hibiscus rosa -sinensis

Ular sawa Homo sapiens Homo sapiens

7

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

4. Semua organisma ini juga boleh di kelaskan kepada lima kumpulan besar yang di panggil alam.
Alam ini terdiri daripada :

Monera

Protista
Fungi

Plantae
Animalia
• organisma • Organisma • Tiada • organisma • Organisma
unisel unisel kloroplas multisel multisel

• tiada • Mempunyai • dinding sel • mempunyai • tiada dinding
membran membran sel daripada kitin kloroplas sel
nukleus
• mempunyai • menghasilkan • dinding sel • mampu
• tiada membran spora daripada bergerak
membran organel yang selulosa
organel ringkas • contoh : • Contoh:
Cendawan dan • contoh : Cacing, ikan ,
• mempunyai • Contoh: yis paku pakis burung
dinding sel Protozoa dan dan
alga tumbuhan
• contoh : berbunga
Bakteria

5. Taksonomi pula bermaksud pengelasan biologi iaitu pengelasan terhadap organisma hidup dan
yang pupus Terdapat tujuh peringkat taksonomi utama dalam alam ini yang ditunjukkan dalam
hierarki pengelasan organisma di bawah.

Alam Filum Kelas Order Famili Genus Spesies

6. Contoh hierarki pengelasan beruang perang ditunjukkan di bawah

Taksonomi Haiwan Bilangan Contoh

spesies

Alam Animalia 2 juta

Filum Chordata 50 000

Kelas Mammalia 5000

Order Carnivora 270

Famili Ursidae 8

Genus Ursus 4

Spesies Ursus 1

arctos

7. Antara kepentingan taksonomi dalam sains ialah :

✓ Memudahkan untuk mempelajari, mengenalpasti serta mengingat seseuatu organisma

✓ Menunjukkan hubungan antara pelbagai kumpulan organisma

✓ Menunjukkan evolusi organisma daripada kehidupan yang ringkas kepada yang lebih

kompleks

8. Kerjaya berkaitan taksonomi pula diterangkan dalam jadual dibawah.

Kerjaya Huraian Contoh

 Penyelidik dalam bidang tumbuhan Robert Brown menemukan nuklues

Ahli botani  Mengkaji spesies-spesies baharu dan serta menamakan kira-kira 2000

menjalankan ujikaji terhadap tumbuhan spesies tumbuhan baharu

8

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

Ahli zoologi  Penyelidik dalam bidang hidupan haiwan Al-Jahiz menerangkan bahawa
 Terlibat dalam penyelidikan, habitat haiwan mempengaruhi
Ahli kehidupan spesies tertentu dan
taksonomi pengurusan dan Pendidikan haiwan mengkaji kira-kira 350 spesies
haiwan
 Mengkaji serta menentukan organisma Carl Linnaeus orang yang
dalam klasifikasi yang bersesuaian bertanggungjawab untuk
mengelaskan tumbuhan dan
haiwan mengikut ciri-cirinya.

BAB 2: EKOSISTEM DINAMIK
2.1 KOMPONEN ABIOTIK DAN BIOTIK SERTA INTERAKSI DALAM EKOSISTEM
2.1.1 Habitat, Populasi, Komuniti, Ekosistem dan Nic
1. Ekologi ialah kajian saintifik mengenai interaksi dalam kalangan organisma hidup dan
interaksi antara organisma hidup dengan persekitaran fizikal
2. Setiap organisma dan setiap komponen persekitaran tidak boleh wujud sebagai entiti yang
berasingan tetapi saling berhubungan dan membentuk suatu sistem kompleks.
3. Rajah menunjukkan hubungan antara ekosistem, komuniti, populasi dan spesies dalam suatu
habitat.

Spesies ialah kumpulan organisma yang mempunyai ciri-ciri dan rupa bentuk yang sama. Organisma
ini juga boleh saling membiak menghasilkan anak

Populasi ialah sekumpulan organisma daripada spesies yang sama hidup dan membiak di

kPawoapsualnaysaing sama

sKaoKlminougmnbitueinrisiatailniadharbaenbearnatpaarapsoaptuulassai mhaaiwlaainn dan tumbuhan yang hidup bersama-sama dan

Ekosistem ialah gabungan beberapa komuniti yang saling bersandaran dan berinetraksi
antara satu sama lain serta mempunyai hubungan dengan persekitarannya yang
merangkumi benda bukan hidup

4. Habitat pula ialah tempat tinggal semula jadi sesuatu organisma yang memenuhi keperluan asas

seperti makanan, tempat tinggal dan keselamatan. Manakala nic ialah peranan dan aktiviti

organisma dalam sebuah ekosistem.

2.1.2 Komponen abiotik dan biotik dalam ekosistem

1. Ekosistem terdiri daripada dua komponen utama iaitu:

a) komponen biotik yang merangkumi semua organisma hidup dalam alam semula jadi

b) komponen abiotik yang terdiri daripada benda bukan hidup yang menentukan saiz populasi dan

taburan komponen biotik dalam suatu ekosistem

2. Jadual menunjukkan komponen-komponen yang terdapat biotik

Komponen Penerangan Contoh
• Tumbuhan hijau
Pengeluar  Organisma autotraf yang mensintesiskan bahan

organik daripada bahan tak organik melalui • Bakteria

fotosintesis
 Autotrof adalah organisma yang dapat menghasilkan

makanannya sendiri menggunakan cahaya, air, karbon

dioksida, atau bahan kimia lain.

9

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

Pengguna  Organisma heterotrof yang tidak boleh membina • Pengguna
makanannya sendiri dan perlu bergantung pada primer(herbivor)
organisma lain untuk mendapatkan sumber tenaga
• Pengguna
 Heterotrof adalah organisma yang memakan sekunder(karnivor)
tumbuhan atau haiwan lain untuk tenaga dan nutrien.
• Pengguna
tertier(karnivor
memakan pengguna
sekunder)

Pengurai • Bahan yang menguraikan sebatian kompleks seperti • Bakteria

protein dan karbohidrat dalam badan organisma mati • Kulat

atau reput dan bahan kumuh kepada bahan ringkas
seperti karbon dioksida, ammonia dan sebagainya.

3. Jadual menerangkan komponen-komponen yang terdapat dalam abiotik

Komponen Penerangan
Nilai pH  Mempengaruhi pertumbuhan dan taburan organisma yang hidup dalam tanah dan

air
 Kebanyakan organisma boleh hidup dalam keadaan pH neutral atau hampIr

neutral(pH 6-7)
 Tumbuhan akuatik sangat peka terhadap nilai pH air dan mungkin mati sekiranya

pH air berubah
 Nanas tumbuh dengan baik dalam tanah berasid
 Pokok kelapa tumbuh dengan baik dalam tanah beralkali
 tindak balas fisiologi dimangkinkan oleh enzim yang peka terhadap perubahan suhu

dan suhu melebihi 45˚C biasanya enzim dalam organisma ternyahasli
 penurunan suhu yang sedikit boleh menyebabkan penurunan aktiviti metabolisme

Suhu organisma
 organisma di kawasan sejuk mempunyai bulu tebal untuk mencegah kehilangan
Keamatan
cahaya haba dari badan
 tumbuhan kaktus mempunyai daun kecil dan diubah suai menjadi duri untuk

mengurangkan kehilangan air
 bakteria termofilik boleh hidup di dalam maa air panas
 mempengaruhi taburan dan pertumbuhan tumbuhan
 membolehkan tumbuhan hijau seperti tumbuhan akuatik menjalankan proses

fotosintesis pada keamatan cahaya tinggi
 lumut dan paku pakis dapat hidup diatas lantai hutan di mana pancaran cahaya

matahari dilindungi oleh kanopi pokok tinggi
 Merujuk kepada kandungan wap air dalam atmosfera
 Kelembapan tinggi pada waktu malam dan rendah pada waktu siang
Kelembapan  Kelembapan atmosfera mempengaruhi kadar transpirasi dalam tumbuhan dan

kadar penyejatan air dari badan haiwan
 Lumut, katak dan cacing tanah lebih menyukai keadaan lembap
 Merupakan ciri fizikal muka bumi yang berkait rapat dengan iklim
 Tiga faktor yang mempengaruhi taburan organisma ialah :

• Semakin tinggi altitud , semakin rendah kelembapan relatif, tekanan

Topografi atmosfera dan kandungan oksigen

• Kecerunan dimana lereng bukit yang lebih curam menghadapi lebih banyak

masalah hakisan tanah dan tanah di kawasan curam biasanya lebih kering dan

nipis

10

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

• Kawasan lereng bukit yang menghadap tiupan angin yang kuat menyebabkan

kawasan tersebut mendapat lebih banyak hujan

• Lereng bukit menghadap ke arah utara di hemisfera selatan menerima lebih

banyak cahaya matahari berbanding kea rah selatan dan menyebabkan jenis

organisma adalah berbeza

2.1.3 Interaksi antara komponen biotik dari segi pemakanan Interaksi
1. Interaksi antara komponen biotik dari segi pemakanan

mewujudkan interaksi yang berlanan antara organisma yang Simbiosis Saprofitisme Mangsa dan Persaingan
diringkaskan dalam rajah. pemangsa

Komensalisme Mutualisme

Parasitisme

2. Simbiosis ialah hubungan antara dua atau lebih spesies yang berbeza untuk jangka masa yang
panjang. Terdapat tiga jenis hubungan simbiosis yang dihuraikan di bawah.

Komensalisme• Interaksi antara dua• Interaksi dua organisma • Interaksi antara dua
Mutualismeorganisma yang hidupyang saling menguntungkanorganisma yang
Parasitismebersama-sama yangkedua-dua belah pihakmenguntungkan salah satu
melibatkan satu organisma (+,+) organisma sementara
mendapat faedah tanpa organisma yang satu lagi
menjejaskan organisma • Contohnya buran laut mendapat kerugian.(+,-)
satu lagi.(+,0) mendapat pengangkutan
percuma dan sisa makanan • Terdapat dua jenis
• Dua contoh komensalisme daripada umang-umang parasitisme iaitu
ialah epifit dan epizoit manakala umang-umang ektoparasit dan
mendapat perlindungan endoparasit
• epifit ialah tumbuhan hijau daripada buran laut yang
yang tumbuh pada pokok mempunyai sel penyengat • Ektoparasit ialah parasit
lain semata-mata untuk beracun yang hidup dipermukaan
mencapai kedudukan yang tubuh organisma lain
lebih tinggi supaya boleh • bakteria anerob dalam
menyerap lebih cahaya salur alimentari herbivor • Contohnya nyamuk yang
matahari bagi menjalankan menghasilkan enzim menghisap darah manusia,
proses fotosintesis. Ianya selulase untuk kutu daun(afid) yang
tidak mempunyai batang mencernakan mempunyai mulut tajam
yang kukuh. selulosa(rumput). Bakteria untuk menikam dan
mendapat perlindungan menghisap makanan dari
• Contoh epifit ialah paku daripada haiwan herbivor tumbuhan dan haiwan,
pakis langsuyar,pokok pacat mempunyai pelekat
duit-duit, paku pakis • kupu-kupu mendapat untuk menghisap darah
tanduk rusa dan orkid nektar dari bunga dari manusia dan akar
merpati manakala bunga bunga rafflesia sp
memerlukan kupu-kupu menembus ke akar pokok
• Epizoit ialah haiwan yang sebagai agen lainn dan menyerap nutiren
hidup melekat pada pendebungaan menggunakan haustorium
permukaan luar badan
haiwan bagi tujuan • burung jalak hinggap pada • Endoparasit ialah parasit
mendapat keuntungan tubuh kerbau dan yang hidup dalam tubuh
tanpa mendatangkan mendapatkan makanan organisma lain.
ancaman atau kerugian (kutu) . Manakala kerbau
kepada haiwan yang bebas daripada kutu. • Contohnya cacing pita dan
ditumpangnya (perumah). cacing gelang melekat pada
Ianya mendapat • Kulampair iaitu alga dan usus perumah dan
pengangkutan dan sisa kulat. Alga mendapat air menyerap makanan
makanan dari perumahnya serta garam mineral tercerna serta mendapat
daripada kulat untuk perlindungan.
• Contohnya teritip dan menghasilkan makanan
ketam, ikan remora dan untuk dirinya dan kulat.
ikan yu, ikan inggu dan Kulat pula membekalkan
anemon laut karbon dioksida dan
nitrogen

11

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

3. Rajah di bawah pula menunjukkan perbezaan antara saprofitisme, mangsa dan pemangsa serta
persaingan

Saprofitisme Mangsa dan Persaingan
pemangsa
Organisma hidup yang Interaksi antara orgnisma
mendapatkan nutrien Hubungan antara satu spesies atau populasi yang hidup
daripada bahan organik organisma yang memburu dan dalam suatu habitat yang
yang mati atau reput sama dan bersaing untuk
memakan organisma lain mendapatkan keperluan asas
Saprofit merembeskan
enzim ke atas organisma mati Ciri penyesuaian yang yang sama dan terhad
terdapat pada pemangsa bekalannya
untuk mencernakannya dan
menyerap sebatian ringkas ialah: Persaingan dibahagikan
1. penglihatan tajam kepada dua jenis iaitu
yang terhasil 2. kuku dan gigi taring tajam persaingan intraspesies dan
persaingan interspesies
Contohnya bakteria dan Ciri penyesuai pada mangsa
kulat saprofit seperti pula ialah : Persaingan intraspesies
kulat tetupai dan kulapok berlaku antara individu
1. keupayaan menghasilkan daripada spesies sama dan
racun interspesien pula persaingan
antara individu daripada dua
2. kepantasan berlari
3.Penyamaran atau lebih spesies

4. Contoh persaingan intraspesies ialah pokok setawar di mana anak pokok setawar jatuh ke
tanah akan bersaing untuk mendapatkan ruang, cahaya , air dan mineral. Manakala contoh
persaingan interspesies pula ialah paramecium aurelia dengan paramecium caudatum dan pokok
jagung dengan pokok padi
5. Graf di bawah pula menghuraikan graf mangsa-pemangsa, persaingan intraspesies dan
interspesies

Bilangan populasi

Pemangsa Mangsa Bilangan populasi Persaingan
Bilangan populasi interspesies

Persaingan
intraspesies

Masa Masa Masa

Saiz populasi bberubah mengikut satu Graf pertumbuhan berbentuk Satu spesies menang dalam
kitaran dan turun naik dalam satu julat sigmoid kerana di bawah keadaan persaingan ini di mana ianya
populasi tertentu . Kitaran ini dengan bekalan makanan yang mempunyai kadar pembiakan lebih
mengekalkan populasi kedua-dua mencukupi cepat dan lebih berjaya
organisma dalam keseimbangan dinamik memperolehi nutrien manakala
yang lagi satu populasinya semakin
berkurang

12

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

2.2 Proses Pengkolonian dan Proses Sesaran dalam Tumbuhan
2.2.1 Proses pengkolonian dan sesaran dalam kolam
1. Pengkolonian ialah proses apabila organisma hidup menakluki atau menduduki sesuatu kawasan
baharu yang belum pernah diduduki oleh organisma lain
2. Sesaran pula ialah proses penggantian sesuatu spesies oleh spesies lain secara beransur-
ansur dan berturutan
3. Proses pengkolonian dan sesaran dalam pembentukan hutan hujan tropika ialah:

tanah spesies spesies spesies komuniti
terdedah perintis penyesar dominan klimaks

Keadaan abiosis 1. ialah spesies yang 1. spesies penyesar 1. Pokok renek 1. Komuniti
semakin pulih mula menakluki dan tumbuh lebih tinggi dan belukar klimaks yang
membolehkan mengkoloni suatu dan menghalang menjadi spesies secara relatifnya
percambahan biji kawasan yang belum pancaran cahaya dominan kerana stabil dan berada
benih mula berlaku. pernah diduduki matahari daripada tumbuh lebih dalam
Spesies baharu 2. ianya mempunyai ciri sampai ke spesies cepat dan kesimbangan
akan mula penyesuaian khas perintis berjaya dengan alam
membiak dan seperti hasilkan 2. Contoh spesies menyesarkan sekitar
menguasai kawasan bilangan biji benih penyesar ialah spesies penyesar 2. semua
tersebut banyak, sistem akar tumbuhan herba yang tumbuh organisma
yang dapat seperti rumpai dan lebih perlahan berinteraksi dan
memerangkap butiran dandelion. 2. Lama-kelamaan bersandaran
pasir, humus dan air 3. Tumbuhan ini spesies dominan antara satu sama
untuk memperbaiki mempunyai biji banish ini mengubah suai lain dan
struktur tanah dan kecil untuk mudah persekitaran dan komposisi spesies
mempunyai kitaran disebarkan dan boleh menjadikannya tidak banyak
hidup yang pendek mengubah struktur lebih sesuai berubah
3. Apabila spesies dan kualiti tanah dan untuk pokok yang
perintis mati, hasil menjadikannya lebih tinggi dan besar
pereputannya menjadi sesuai untuk pula
humus yang tumbuhan spesies
menyuburkan tanah dominan

3. Satu contoh Proses pengkolonian dan sesaran dalam yang berlaku dalam kolam di huraikan di

bawah

Proses Rajah Penerangan
 Dari semasa ke semasa, kawasan baharu

yang tidak diduduki organisma hidup

Kolam Kolam terbiar mungkin terbentuk.
terbiar  Contohnya kolam lombong yang terbiar

selepas aktiviti perlombingan

13

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

Pengkolonian Tumbuhan  Pengkolonian bermula dengan spesies
oleh spesies tenggelam tumbuhan perintis seperti alga seni,
fitoplankton dan tumbuhan tenggelam
perintis seperti hydrilla sp, elodea sp dan cabomba
sp
Tumbuhan
terapung  Tumbuhan tenggelam mempunyai akar
serabut yang menembusi tanah dan
Sesaran menyerap nutrien serta mengikat butiran
oleh pasir bersama

tumbuhan  Cahaya matahari yang menembusi air
terapung membenarkan tumbuhan tenggelam
menjalani proses fotosintesis
Tumbuhan
amfibia  Apabila tumbuhan perintis mati dan
diuraikan oleh mikroorganisma pengurai,
Sesaran bahan organik yang terhasil termendap
oleh sebagai humus di dasar kolam

tumbuhan  Humus bersama-sama dengan tanah yang
amfibia terhakis dari tebing kolam termendap di
dasar kolam dan menyebabkan kolam
menjadi cetek

 Keadaan ini menyebabkan kolam lebih sesuai
untuk tumbuhan terapung seperti teratai,
kiambang dan keladi bunting

 Apabila kolam menjadi lebih cetek, ianya
tidak sesuai untuk tumbuhan terapung juga

 Tumbuhan terapung sekarang digantikan
dengan tumbuhan amfibia pula

 Tumbuhan amfibia ialah tumbuhan yang
boleh hidup didarat dan air contohnya purun
dan rusiga

Sesaran Tumbuhan  Kematian dan penguraian tumbuhan amfibia
oleh daratan menambahkan mendapan di dasar kolam dan
seterusnya meninggikan dasar kolam dan
tumbuhan Komuniti mencetekkannya
daratan klimaks
 Apabila kolam menjadi semakin kering,
Komuniti tumbuhan daratan seperti rumput, pokok
klimaks renek dan tumbuhan berkayu akan
menyesarkan tumbuhan amfibia yang kalah
dalam persaingan

 Bilangan tumbuhan daratan semakin
bertambah dan hutan primer terbentuk

 Akhirnya satu hutan tropika terbentuk yang
merupakan komuniti klimaks terbentuk

14

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

2.2.2 Ciri penyesuaian spesies perintis dan spesies penyesar

1. Kawasan paya bakau didapati di kawasan tropikda dan subtropika. Paya bakau adalah kawasan

air tawar bertemu dengan air masin dan terdapat di muara sungai yang terlindung daripada pukulan

ombak yang kuat.

2. Jadual di bawah menerangkan masalah yang dihadapi oleh pokok bakau dan ciri penyesuaian yang

sepadan.

Keadaan Ciri penyesuaian Rajah

persekitaran

Tanah yang lebat → Avicennia sp (pokok api-api jenis spesies

dan tiupan angin perintis) mempunyai sistem akar yang

yang kuat bercabang luas untuk menyokong dalam

menimbulkan tanah lembut dan berlumpur

masalah dalam → Rhizophora sp(pokok bakau minyak jenis

sokongan tumbuhan spesies penyesar) mempunyai akar Avicennia sp
jangkang yang dapat menyokongnya dalam

tanah berlumpur

→ Bruguiera sp (pokok

tumu merah jenis

spesies penyesar) Rhizophora sp
mempunyai akar

banir untuk sokongan

Tanah yang sentiasa → Pokok bakau mempunyai ratusan akar pnematofor
bertakung air pernafasan yang disebut pnematofor yang lentisel
mengurangkan tumbuh secara menegak diatas permukaan
kandungan oksigen tanah
dalam tanah untuk
respirasi akar dan → Ianya mempunyai banyak liang disebut
berkeadaan anaerob lentisel untuk membolehkan akar pokok
melakukan pertukaran gas secara resapan

dalam atmosfera

Kawasan paya bakau → Mempunyai daun yang tebal dan sukulen
terdedah kepada untuk menyimpan air
pancaran cahaya
matahari yang terik → Permukaan daun mempunyai lapisan kutikel
yang meningkatkan yang tebal dan stoma yang terbenam untuk
kadar transpirasi mengurangkan kadar transpirasi

Air laut yang masin → Air laut yang memasuki akar disingkirkan
menyebabkan melalui hidatod iaitu liang yang terdapat
persekitaran luar lebih pada epidermis bawah daun
hipertonik terhadap sel
akar. Oleh itu air akan
meresap keluar dari
akar secara osmosis dan
menyebabkan
penyahidratan

Biji benih yang jatuh → Mempunyai biji benih viviparati iaitu bercambah
akan tenggelam dan semasa masih melekat pada induk
mati di dalam tanah
yang lembut dan → Ianya mempunyai radikel yang panjang dan runcing
bertakung air
→ Biji benih yang jatuh atas tanah akan terpacak di atas

tanah lembut

15

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

2.2.3 Perubahan habitat oleh spesies perintis dan spesies penyesar

Zon Perintis • spesies perintis ialah Avicennia sp dan Sonneratia sp. Mempunyai stem akar pneumatofoy yang
tersebar luas

• lebih banyak lumpur terperangkap sehingga menyebabkan tebing perlahan-lahan menjadi tinggi

• Apabila air berkurangan, keadaan ini tidak sesuai lagi untuk spesies perintis

• Rhizophora sp menggantikan spesies perintis secara perlahan-lahan
• terdapat akar jangkang bagi menyokong dan mengukuhkan pokok serta memerangkap lumpur
Zon • Spesies perintis dan Rhizophora sp yang tua mati dan terenap di tebing yang menyebabkan tebing
Rhizophoro sp menjadi tinggi, kering dan padat

• Spesies ini menggantikan spesies Rhizophoro sp dan mempunyai akar banir untuk sokongan dan
memerangkap lebih banyak lumpur

Zon Bruguiera • Semakin banyak mendapan dan bahan reput terenap di tebing, persisiran akan menjadi lebih jauh
sp daripada laut

Zon hutan • Pokok bakau perlahan-lahan digantikan oleh tumbuhan darat yang akhirnya membentuk hutan hujan
hujan tropika tropika yang merupakan komuniti klimaks

• proses ini mengambil masa selama beratus-ratus tahun

2.3 Ekologi Populasi

1. Ekologi populasi merujuk kepada kajian tentang saiz populasi dan faktor-faktor yang

mempengaruhi saiz populasi sesuatu organisma

2. Saiz populasi dan taburan sesuatu organisma dapat ditentukan melalui kaedah ekologi :
✓ Kaedah tangkap, tanda, lepas dan tangkap semula (bagi haiwan)
✓ Teknik pensampelan kuadrat(bagi tumbuhan)

3. Jadual di bawah membanding beza kedua-dua kaedah ekologi:

Teknik Pensampelan Kuadrat Kaedah tangkap, tanda, lepas dan tangkap

 Teknik yang digunakan semula
 Menganggarkan saiz populasi suatu spesies

untuk mengangggarkan haiwan yang bebas bergerak di kawasan

saiz tumbuhan daratan tertentu
dan populasi haiwan yang  Langkah-langkah yang terlibat ialah :

tidak bergerak(sesil) sampel haiwan ditentukan dan
 Kudrat biasanya diperbuat daripada ditangkap

rangka kayu atau logam berbentuk segi haiwan akan ditanda dengan
empat pemakaian cincin atau sebarang
 Saiz kudrat biasanya bergantung kepada tag
saiz, kepadatan dan taburan organisma
 Kuadrat 10cmx10cm sesuai untuk Haiwan yang telah ditanda
tumbuhan kecil seperti lumut dan dilepaskan ke dalam populasi
kulampair, kuadrat 1mx1m pula bagi umum
tumbuhan herba seperti semalu dan
seetelah satu tempoh, sampel kedua
ditangkap semula dan bilangan
haiwan yang bertanda direkodkan

kuadrat 5mx5m pula untuk tumbuhan

renek

16

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

 Kepadatan merujuk kepada bilangan Anggaran saiz populasi

individu purata sesuatu spesies per =
unit luas kawasan kajian
Kepadatan = ×

ℎ
ℎ
Andaian : Saiz
 Frekuensi ditakrifkan sebagai ▪ Semua populasi
kebarangkalian untuk memperoleh
individu sesuatu spesies tumbuhan dalam tangkapan Tangkapan
kedua

setiap kuadrat dan darjah penyebaran dibuat secara

tumbuhan dalam kawasan kajian rawak

Frekuensi = ▪ Haiwan

ditanda tidak Tangkapan
ℎ × 100% diburu atau

 Litupan suatu spesies ialah luas dimakan oleh Organisma bertanda pertama
pemangsa tangkapan kedua
permukaan tanah yang dilitupi oleh
pucuk tumbuhan spesies tersebut. ▪ Tanda tidak mudah hilang dan tidak
Peratus litupan ialah peratus permukaan
mencederakan haiwan
tanah yang dilitupi oleh tumbuhan ▪ Saiz populasi adalah stabil iaitu kadar
Peratus litupan=
kelahiran sama dengan kadar kematian
ℎ × 100% ▪ Haiwan bertanda bercampur secara rawak

ℎ ×

dengan haiwan tidak bertanda sebelum

tangkapan kedua dibuat

2.4 Ancaman terhadap Ekosistem

1. Pencemaran alam sekitar merupakan ciri fizikal, kimia atau biologi yang tidak dikehendaki

dalam komponen alam sekitar iaitu udara, air dan tanah.

2. Jadual di bawah menunjukkan jenis dan punca pencemaran alam sekitar

Jenis

pencemaran alam Punca pencemaran alam sekitar

sekitar
Pencemaran udara o Berlaku hasil pembakaran bahan api fosil dan biojisim, gas ekzos

automobil, pereputan bahan dan sisa organik yang membebaskan gas

rumah hijau dan pelbagai jenis gas toksik seperti sulfur dioksida ke

dalam udara.
o Pencemaran udara semula jadi berlaku apabila berlaku letusan gunung

berapi, pembakaran hutan, ribut debu dan sisa organik mereput
Pencemaran air o Berlaku daripada air sisa, sisa domestik seperti detergen dan

kumbahan, sisa pepejal seperti sampah sarap dan bahan buangan

industri seperti gas
o Bahan kimia yang digunakan dalam pertanian seperti baja kimia dan

racun perosak
o Tumpahan minyak

Pencemaran tanah o Penggunaan baja dan racun serangga yang berlebihan

o Pengurusan sisa pepejal yang kurang sesuai

o Hujan asid

o Sisa nuklear

o Sisa elektronik

Pencemaran o Penyahhutanan

terma o Aktiviti perindustrian

17

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

o Pembakaran bahan api dalam kenderaan atau mesin
Pencemaran bunyi o Aktiviti perindustrian

o Penggunaan kenderaan bermotor
o Aktiviti pembangunan bandar
3. Indeks Pencemaran Udara (IPU) merupakan pencemaran udara yang diukur untuk menentukan
tahap pencemaran udara
4. Eutrofikasi ialah pertumbuhan alga yang pesat akibat daripada respons ekosistem terhadap
penambahan ion fosfat dan ion nitrat(daripada detergen , baja dan sampah) ke dalam suatu
ekosistem akuatik seperti kolam dan sungai. Antara kesan negatif eutrofikasi ini ialah :
 Pengurangan kandungan oksigen dalam air
 Kematian haiwan dan tumbuhan akuatik
 Pencemaran air
5. Biochemical Oxygen Demand (BOD) pula parameter pencemaran air yang diukur untuk
menentukan tahap pencemaran air. BOD ini memberikan maklumat berkaitan jumlah oksigen yang
terlarut yang diperlukan oleh mikroorganisma seperti bakteria untuk menguraikan bahan organik
di dalam sesuatu sumber air.
6. Semakin tinggi BOD bagi suatu sampel air, semakin banyak mikroorganisma yang berada dalam
sampel air itu. Ini menunjukkan tahap pencemaran air tersebut adalah sangat tinggi.

7. PEMANASAN GLOBAL

4. Akan tetapi aktiviti manusia menyebabkan gas

rumah hijau seperti gas karbon dioksida, CFC,

metana dan nitrus oksida terbebas

1.Sinar dari matahari menerusi 5. Gas rumah hijau yang terbebas ini membentuk satu
atmosfera yang terang
lapisan baharu di atmosfera. Haba dipantul balik
Kesan pemanasan global
• Peningkatan dalam fenomena 6. Lapisan ini memerangkap kebanyakan haba dari ke bumi

matahari di atmosfera bumi 7.Hal ini mengakibatkan

cuaca yang melampau 3.Haba dipantul balik oleh bumi dan peningkatan suhu bumi dan dikenali
atmosfera ke angkasa lepas sebagai
• Peningkatan suhu global bumi Pemanasan global
• Banjir di kawasan tanah rendah 8. Keadaan ini digelar kesan rumah
• Peningkatan aras laut hijau
• Ais dikutub melebur

Penebangan pokok

Asap kenderaan Asap kilang CFC

2.Haba dari sinar matahari
diserap oleh permukaan Bumi.
Haba ini memanaskan permukaan bumi.

18

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

8. Penipisan lapisan ozon

2. Walaubagimanapun terdapat satu lapisan gas yang dikenali sebagai lapisan ozon di lapisan
stratosfera yang dapat menyerap sinar ultraungu yang dipancarkan oleh matahari dan
melindungi hidupan di bumi daripada kesan buruk sinar ultraungu

1.Sinar matahari mengandungi

sinar ultraungu yang berbahaya 4. Gas CFC ini akan terus naik ke atmosfera
kepada hidupan di bumi dan apabila ianya sampai ke lapisan ozon,

atom klorin di dalam CFC bertindak balas

dengan molekul ozon

Kesan penipisan lapisan ozon 5. Molekul ozon terdiri daripada tiga atom
• Saiz populasi pengguna menurun
• Katarak,kanser kulit, mutasi oksigen. 6. Ini menyebabkan molekul ozon terurai

• Penurunan sistem keimunan pengguna dan penguraian molekul ozon

• Penyusutan hasil tanaman mengakibatkan lapisan ozon menjadi

• Pemusnahan fitoplankton semakin nipis.

Akan tetapi penggunaan bahan pendingin di dalam
aerosol,penghawa dingin, peti sejuk dan alat pemadam api

membebaskan sejenis gas yang dikenali sebagai CFC atau
klorofluorokarbon

9.Berikut ialah langkah mencegah dan mengawal kemerosotan kualiti ekosistem

• Akta KualitiPenguatkuasaan undang-undang• menggunakan• Mengitar • penggunaan • tenaga angin
Alam Sekitar Penggunaan Teknologipenapis padasemula(Recyle sumber secara
1974 Pendidikan Konsep 5Rmotosikal,) lestari • tenaga solar
cerobong
• AKta Pemeliharaan dan Pemuliharaankilang untuk• mengguna • sumber bumi • kuasa
Perhutanan Penggunaan Tenaga boleh Baharumenapissemula(Reuse)dipelihara olehhidroelektrik
Negara jelaga, Jabatan
pastikel • mengurangkan Perlindungan • tenaga
• Akta Kilang plumbum dan penggunanaan Hidupan Liar biojisim
dan Jentera gas toksik dan Taman
• (Reduce) Negara
• Akta Racun • penggunaan
Makhluk kereta hibrid • memperbahar
perosak ui
• penggunaan sumber(Renew
mikroorgansim )
a dalam
bersihkan • menolak
alam penggunaan(Re
fuse)

19

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

TEMA 2 : PENEROKAAN UNSUR DALAM ALAM

BAB 3 : JADUAL BERKALA UNSUR

3.1 Sejarah Jadual berkala Unsur

1. Jadual menunjukkan sejarah perkembangan Jadual Berkala Unsur.

Antoine Mengelaskan cahaya dan haba kepada logam dan bukan logam

Lavoisier

Johann Membahagikan unsur-unsur kepada kumpulan. Setiap kumpulan mempunyai tiga unsur yang

Dobereiner mempunyai sifat kimia yang sama dan dikenali sebagai Triad Dobereiner. Jisim atom bagi

unsur di tengah hampir sama dengan purata jisim atom bagi dua unsur yang lain dalam

setiap triad

John Mencadangkan Hukum Oktaf dimana beliau menyusun unsur yang telah wujud mengikut

Newlands tertib jisim atom menaik dan sifat yang serupa berulang pada setiap unsur kelapan dalam

susunannya

Lothar Memplot graf isipadu atom melawan jisim atom bagi semua unsur yang wujud dan

Meyer menyedari ada unsur dengan sifat kimia yang sama menempati kedudukan yang setara pada

lengkung itu.

Dmitri Menyusun unsur mengikut tertib jisim atom menaik dan mengelaskannya mengikut sifat

Mendeleev kimia yang serupa. Beliau meninggalkan tempat kosong untuk diisi unsur yang masih belum

dijumpai

Henry J.G Beliau menyusun semula semua unsur mengikut tertib nombor proton yang menaik dalam

Moseley Jadual Berkala Unsur

2. Rajah di bawah menunjukkan Jadual Berkala Moden. Terdapat 118 jenis unsur di dalam Jadual

Berkala Moden. Unsur dalam Jadual Berkalan Moden ini disusun mengikut tertib menaik nombor

proton dari kiri ke kanan dan dari atas ke bawah

3. Turus menegak dalam Jadual Berkala Moden di sebut kumpulan dan terdapat 18 kumpulan dalam

Jadual Berkala Moden. Unsur dalam kumpulan yang sama mempunyai sifat kimia yang sama kerana

bilangan elektron dalam petala yang paling luar adalah sama. Contohnya, semua unsur Kumpulan 1

mempunyai satu elektron di petala paling luar.

4. Baris mengufuk dalam Jadual Berkala Moden di sebut kala dan terdapat 7 kala dalam Jadual

Berkala Moden. Kedudukan sesuatu unsur dalam kala bergantung kepada bilangan elektron yang

berisi elektron bagi suatu atom unsur. Contohnya unsur Natrium mempunyai tiga petala berisi

elektron, maka ianya terletak di kala ketiga.

20

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

5. Terdapat nama khas bagi sesetengah Kumpulan. Contohnya:
a) Kumpulan 1(I) dikenali sebagai Kumpulan logam alkali
b) Kumpulan 2(II) dikenali sebagai Kumpulan logam alkali bumi
c) Kumpulan 17(VII) dikenali sebagai Kumpulan halogen
d) Kumpulan 18 (VIII)dikenali sebagai Kumpulan gas adi

6. a) Atom terdiri daripada zarah subatom yang terdiri
Elektron
daripada proton, neutron dan elektron.

Zarah Proton Elektron Neutron
subatom

Cas Positif Negatif Tidak
bercas

Proton Simbol p n e

Neutron b) Elektron sentiasa bergerak mengelilingi nukleus dalam

orbit tertentu yang dikenali sebagai petala

Model atom c) Nukleus suatu atom terdiri daripada proton dan neutron

7. Nombor proton sesuatu unsur ialah bilangan proton yang terdapat di dalam nukelus atom itu.

8. Nombor nukleon sesuatu unsur itu ialah jumlah bilangan proton dan neutron di dalam nukleus

atom itu.

9. Perwakilan atom bagi sesuatu unsur di tulis seperti berikut.

Z = nombor proton X = simbol unsur

A = nombor nukleon,

10. Elektron akan memenuhi petala terdekat nukleus dahulu dan diisi dalam petala baharu apabila

petala sebelumnya telah diisi sepertimana dalam rajah.

21

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

3.2 KUMPULAN 1

1. Unsur kumpulan 1 disebut sebagai logam alkali

2. Unsur kumpulan 1 ialah logam yang lembut, ketumpatan dan takat lebur yang rendah, mempunyai

permukaan kelabu yang berkilat dan konduktor haba dan elektrik yang baik.

3. Jadual menunjukkan perubahan sifat fizik unsur kumpulan 1 apabila menuruni kumpulan.

Saiz atom Saiz atom bertambah apabila menuruni kumpulan kerana bilangan petala berisi elektron

dalam atomnya semakin bertambah dari litium ke Fransium

Takat lebur Takat lebur dan takat didih semakin menurun apabila menuruni kumpulan 1 kerana

dan takat penambahan saiz atom unsur menyebabkan daya pengikatan ikatan logam yang mengikat

didih atom-atom menjadi semakin lemah. Maka kurang tenaga haba diperlukan untuk mengatasi

daya tarikan atom yang semakin lemah.

Ketumpatan Ketumpatan semakin bertambah apabila menuruni kumpulan kerana jisim atom relatif

unsur semakin bertambah apabila menuruni kumpulan. Ini adalah kerana, ketumpatan

diwakili sebagai jisim per unit isipadu bahan dimana jisim berkadar terus dengan

ketumpatan.

Kekerasan Kekerasan logam semakin berkurang apabila menuruni kumpulan kerana ikatan logam yang

mengikat atom-atom menjadi semakin lemah

4. Semua unsur kumpulan 1 mempunyai sifat kimia yang serupa . Ini adalah kerana, semua logam

alkali mempunyai satu elektron valens di petala valensnya. Semasa tindak balas berlaku, setiap atom

unsur ini menderma satu elektron daripada petala terluarnya untuk membentuk satu ion bercas

positif (+1) supaya mencapai susunan elektron oktet atau duplet yang stabil.
→ + + −

a) Logam alkali bertindak balas dengan air secara cergas untuk menghasilkan larutan hidroksida

logam beralkali dan gas hidrogen
+ → +

b) Logam alkali terbakar dalam gas oksigen dengan cepat untuk menghasilkan pepejal

putih oksida logam.
+ →

c) Pepejal oksida logam yang terbentuk larut dalam air untuk membentuk larutan

hidroksida logam yang beralkali.
+ →

d) Logam alkali terbakar dalam gas klorin untuk membentuk pepejal putih klorida logam.
+ →

5. Walaupun semua unsur kumpulan 1 mempunyai sifat kimia yang serupa, akan tetapi kereaktifan

unsur kumpulan 1 bertambah apabila menuruni kumpulan. Hal ini kerana, apabila menuruni

kumpulan 1 saiz atom semakin bertambah. Elektron valens tunggal yang terdapat pada petala

valens menjadi semakin jauh dari nukleus. Oleh itu, daya tarikan antara nukleus dengan

elektron valens menjadi semakin lemah. Maka atom menjadi semakin mudah melepaskan elektron

valens tunggal untuk mencapai susunan elektron octet atau duplet yang stabil.

6. Semua logam alkali mesti disimpan dalam botol yang mengandungi minyak paraffin kerana ianya

sangat reaktif dan gunakan forceps apabila mengambil logam alkali.

7. Berikut ialah kegunaan unsur Kumpulan 1 dalam kehidupan harian.

Unsur Kegunaan

Natrium • Percikan bunga api yang berwarna kuning

• Lampu wap natrium memberi nyalaan kuning di jalan raya yang menjimatkan

penggunaan tenaga elektrik

Kalium Digunakan untuk membuat baja NPK iaitu untuk tumbesaran tumbuhan

22

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

3.3 KUMPULAN 17

1. Unsur-unsur Kumpulan 17 juga disebut halogen. Halogen wujud sebagai molekul dwiatom.

2. Jadual menunjukkan perubahan sifat fizik unsur kumpulan 17 apabila menuruni kumpulan.

Saiz atom Saiz atom bertambah apabila menuruni kumpulan kerana bilangan petala berisi elektron

dalam atomnya semakin bertambah daripada fluorin ke astatin

Takat lebur Takat lebur dan takat didih semakin meningkat apabila menuruni kumpulan17 kerana
dan takat penambahan saiz atom unsur menyebabkan daya tarikan Van der Waals antara molekul
didih menjadi semakin kuat. Maka lebih banyak tenaga haba diperlukan untuk mengatasi daya
tarikan yang semakin kuat.

Ketumpatan Ketumpatan semakin bertambah apabila menuruni kumpulan kerana jisim atom relatif

unsur semakin bertambah apabila menuruni kumpulan. Ini adalah kerana, ketumpatan

diwakili sebagai jisim per unit isipadu bahan dimana jisim berkadar terus dengan

ketumpatan.

Keadaan Keadaan fizik berubah dari gas kepada cecair kemudian kepada pepejal dan warna halogen

fizik menjadi gelap apabila menuruni kumpulan

Halogen Keadaan jirim Warna halogen

Fluorin Gas Warna kuning muda

Klorin Gas Kuning kehijauan

Bromin Cecair Perang kemerahan

Iodin Pepejal Hitam keunguan

4. Semua unsur kumpulan 17 mempunyai sifat kimia yang serupa . Ini adalah kerana, semua halogen

mempunyai tujuh elektron valens di petala valensnya. Semasa tindak balas berlaku, setiap atom

halogen ini menerima satu elektron untuk membentuk satu ion bercas negatif (-1) supaya

mencapai susunan elektron oktet yang stabil.
+ − → −

a) Halogen bertindak balas dengan air untuk membentuk dua jenis asid. Larutan HOY menunjukkan

sifat meluntur.
+ → +

b) Halogen dalam keadaan gas bertindak balas dengan ferum yang panas untuk membentuk

pepejal perang iaiu ferum(III)halida.
+ →

c) Halogen juga bertindak balas dengan larutan natrium hidroksida untuk membentuk

natrium halida, natrium halat(I) dan air.
+ → + +

Halogen dinyahwarnakan semasa tindak balas berlaku

5. Walaupun semua unsur kumpulan 17 mempunyai sifat kimia yang serupa, akan tetapi

kereaktifan unsur kumpulan 17 berkurang apabila menuruni kumpulan. Hal ini kerana, apabila

menuruni kumpulan 17 saiz atom semakin bertambah. Elektron valens yang terdapat pada petala

valens menjadi semakin jauh dari nukleus. Oleh itu, daya tarikan antara nukleus dengan

elektron valens menjadi semakin lemah. Maka atom menjadi semakin sukar untuk menerima

elektron valens untuk mencapai susunan elektron oktet.

6. Unsur-unsur kumpulan 17 adalah beracun dan perlulah dikendalikan didalam kebuk wasap dengan

memakai cermin mata keselamatan dan sarung tangan.

7. Berikut ialah kegunaan unsur Kumpulan 17 dalam kehidupan harian.

Unsur Kegunaan

Fluorin Bahan pencegah dalam pereputan gigi

Klorin Bahan pembunuh bakteria dalam proses rawatan air

Bromin Racun serangga, lampu halogen

23

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

Iodin Menghasilkan cecair antiseptic, dan lampu halogen

3.4 KUMPULAN 18

1. Unsur-unsur kumpulan 18 dinamakan gas adi dan merupakan gas monoatom.

2. Sifat fizik unsur kumpulan 18 ialah saiz atom yang kecil, gas tidak berwarna pada suhu dan

tekanan bilik, takat lebur dan takat didih serta ketumpatan yang rendah

3. Jadual menunjukkan perubahan sifat fizik unsur kumpulan 18 apabila menuruni kumpulan.

Saiz atom Saiz atom bertambah apabila menuruni kumpulan kerana bilangan petala berisi elektron

dalam atomnya semakin bertambah daripada helium ke radon

Takat lebur Takat lebur dan takat didih semakin meningkat apabila menuruni kumpulan18 kerana
dan takat penambahan saiz atom unsur menyebabkan daya tarikan Van der Waals antara atom
didih menjadi semakin kuat. Maka lebih banyak tenaga haba diperlukan untuk mengatasi daya
tarikan yang semakin kuat.

Ketumpatan Ketumpatan semakin bertambah apabila menuruni kumpulan kerana jisim atom relatif
unsur semakin bertambah apabila menuruni kumpulan. Ini adalah kerana, ketumpatan
diwakili sebagai jisim per unit isipadu bahan dimana jisim berkadar terus dengan
ketumpatan.

4. Semua gas adi adalah lengai dan tidak reaktif secara kimia. Helium mempunyai dua elektron

valens yang disebut sebagai susunan elektron duplet dan gas adi lain mempunyai lapan elektron

valens yang disebut susunan elektron oktet. Kedua-dua susunan ini sangat stabil kerana petala

valensnya penuh.

5. Jadual menunjukkan kegunaan unsur kumpulan 18

Unsur Kegunaan

Gas helium Digunakan dalam kapal udara
Menyejukkan logam supaya menjadi superkonduktor

Gas neon Digunakan dalam lampu iklan dan tiub televisyen

Gas argon Mengisi mentol
Menyediakan suatu atmosfera lengai dalam kerja mengimpal pada suhu yang tinggi

Gas kripton Digunakan dalam laser untuk membaiki retina mata dan lampu denyar kilat

Gas radon Digunakan dalam rawatan kanser

Gas Xenon Digunakan untuk membuat tiub elektron dan lampu stroboskop dan digunakan dalam kebuk
gelembung bagi reaktor tenaga atom

3.5 KALA 3

1. Jadual menunjukkan ringkasa sifat unsur kala ke tiga

Unsur kala 3 Na Mg Al Si P S Cl Ar

Nombor proton 11 12 13 14 15 16 17 18

Susunan elektron 2.8.1 2.8.2 2.8.3 2.8.4 2.8.5 2.8.6 2.8.7 2.8.8

Keadaan fizik Pepejal Gas Gas

Sifat kelogaman Logam Separa Bukan logam
logam

Jejari atom Saiz atom semakin berkurang apabila merentasi kala dari kiri ke kanan JBUIni

adalah kerana apabila merentasi kala dari kiri ke kanan JBU, didapati bilangan

petala berisi elektron adalah sama iaitu tiga. Akan tetapi , nombor proton

ataupun cas positif pada nucleus semakin bertambah. Pertambahan nombor proton

meningkatkan daya tarikan nukleus terhadap petala valens dan secara tidak

langsung mengecilkan saiz atom.

24

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

Keelektronegatifan Kelektronegatifan unsur semakin bertambah apabila merentasi kala dari kiri ke

kanan JBU. Ini adalah disebabkan oleh pertambahan daya tarikan nucleus

terhadap elektron valens, menyebabkan atom cenderung menarik elektron

kearahnya.

Sifat oksida logam Na2O MgO Al2O3 SiO2 P4O10 SO2 Cl2O7
Amfoterik Asid
Bes

2. Jadual menunjukkan perbezaan antara asid dan alkali

Asid Bes

Asid ialah bahan kimia yang mengion didalam air Bes ialah bahan kimia yang mengion didalam larut

untuk menghasilkan ion hidrogen atau ion dalam air untuk menghasilkan ion hidroksida.

hidroksonium

HX → H+ + X- YOH → Y+ + OH-

Asid dapat dikelaskan sebagai asid 1. Contoh bes ialah hidroksida logam dan oksida

monobes (asid hidroklorik, asid nitrik) dan asid logam

dwibes(asid sulfurik) 2. Bes yang yang larut dalam air dikenali sebagai

alkali contohnya larutan natrium hidroksida, larutan

kalium hidroksida dan larutan ammonia (NAK)

7. Berikut ialah kegunaan separa logam bagi silikon dalam kehidupan seharian

Kegunaan Penerangan

Diperbuat daripada jenis -n dan jenis-p yang dibentuk diatas permukaan cip

Transistor silikon

Banyak digunakan dalam litar mikro seperti computer dan kalkulator

Sel suria Menukarkan tenaga suria kepada tenaga elektrik

Keluli Penghasilan keluli aloi

Kanta lekap Diperbuat daripa silikon hidrogel

UNSUR PERALIHAN

1. Unsur peralihan ialah unsur dari kumpulan 3 hingga kumpulan 12 JBU. Semua unsur logam

peralihan adalah pepjal dengan permukaan berkilat, mulur, boleh ditempa,mempunyai kekuatan

regangan yang tinggi dan konduktor haba dan elektrik yang baik.

2. Unsur peralihan mempunyai tiga sifat istimewa yang tidak ditunjukkan oleh logam yang lain.

• Menunjukkan pelbagai nombor pengoksidaan dalam sebatian

• Membentuk ion kompleks atau sebatian yang berwarna

• Bertindak sebagai mangkin yang berguna

3. Kegunaan unsur peralihan dalam industri ditunjukkan di bawah

Nama Proses Jenis Pembuatan Jenis mangkin

Proses Haber Pembuatan ammonia Ferum

Proses Ostwald Pembuatan asid nitrik Platinum

Proses penghidrogenan Pembuatan marjerin Nikel

Proses sentuh Pembuatan asid sulfurik Vanadium(V)oksida

4. Nombor pengoksidaan yang berbeza, warna sebatian dan contoh pembentukan ion kompleks

ditunjukkan dibawah bagi unsur peralihan ditunjukkan di bawah.

Unsur Nombor Ion Warna Ion kompleks
peralihan pengoksidaan

Kromium (III) Hijau

Kromium +3,+6 Kromat(VI) Kuning

Dikromat(VI) Jingga

Mangan +2,+4,+7 Mangan(II) Merah jambu muda

25

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

Manganat(VII) Ungu

Ferum +2,+3 Ferum(II) Hijau muda Heksasianoferat(II),
Kobalt +2,+3 [Fe(CN)6]4-
Ferum(III) Perang
Kobalt(II) Merah jambu Heksasianoferat(III),
[Fe(CN)6]3-

Kuprum +1,+2 Kuprum(II) Biru Tetraammina kuprum(II),
[Cu(NH3)4]2+

5. Berikut ialah kegunaan unsur peralihan dalam kehidupan seharian dengan sifat fiziknya

Sifat fizik Kegunaan
Permukaan berkilau ✓ Barangan perhiasan
✓ Sebagai batu permata
Pepejal yang keras ✓ Penghasilan keluli tahan karat dan keras hasil campuran ferum,
Boleh mulur dan
karbon dan kromium
✓ Digunakan dalam pembuatan kunci dan alat muzik

ditempa ✓ Digunakan sebagai mangkin
Takat lebur dan

takat didih tinggi
Kekuatan regangan ✓ Ferum digunakan dalam pembuatan jambatan dan landasan keretapi

yang tinggi
Konduktor haba dan ✓ Perkakas memasak diperbuat daripada keluli

elektrik yang baik
Ketumpatan tinggi ✓ Penggunaan unsur nikel dalam penghasilan duit syiling

BAB 4 : STOIKIOMETRI

4.1 Jisim atom relatif, Jisim molekul relatif dan Jisim formula relatif

1.

=

1 − 12
12

=

1 − 12
12

2. Karbon-12 dipilih kerana ianya wujud dalam bentuk pepejal dan mudah dikendalikan.

3. Jisim atom relatif dan Jisim molekul relatif tidak mempunyai unit.

4.2 Konsep mol

1. Satu mol kuantiti bahan mengandungi bilangan zarah yang sama dengan bilangan atom dalam 12g

karbon -12. Bilangan atom dalam 12g karbon-12 ialah 6.02x1023 disebut Nombor Avogadro.

2. Terdapat tiga kaedah yang boleh digunakan dalam penghitungan mol.
ℎ

=

( )
= /


= 22.4 3/24 3

26

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

4.3 Formula Kimia
1.Kebanyakkan atom mempunyai susunan elektron yang tidak stabil. Maka atom-atom ini akan
cenderung untuk membentuk susunan elektron yang stabil. Susunan elektron yang stabil dicapai
apabila atom menerima atau melepaskan elektron untuk mencapai susunan elektron

Susunan elektron duplet Susunan elektron oktet
yang mempunyai 2 elektron yang mempunyai 8
elektron pada petala
pada petala pertama terluar

2. Ion positif terbentuk apabila atom unsur logam menderma elektron

Atom litium , Li Ion litium , +
Susunan elektron : 2.1 Susunan elektron : 2

3. Ion negatif terbentuk apabila atom unsur bukan logam menerima elektron

Atom oksigen , O Ion oksida , 2−
Susunan elektron : 2.6 Susunan elektron : 2.8

4. Formula ion terdiri daripada kation, iaitu ion-ion bercas positif dan anion, iaitu ion-ion bercas

negatif.

KATION FORMULA ANION FORMULA
Ion natrium + Ion klorida −
Ion kalium Ion bromida
Ion zink + Ion iodida −

+ −

Ion magnesium + Ion oksida −
Ion kalsium + Ion hidroksida −

Ion ferum(II) + Ion sulfat −

Ion ferum(III) + Ion karbonat −
Ion kuprum(II) + Ion nitrat −
Ion ammonium + Ion fosfat −

5. Formula kimia sesuatu sebatian menunjukkan semua unsur dan bilangan jenis atom yang

terdapat dalam sebatian itu.

27

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

6. Formula Kimia ini boleh ditentukan dengan mengira nisbah teringkas bilangan atom setiap

jenis unsur dalam sebatian.

Unsur XYZ

Jisim unsur(g) abc

Bilangan mol

Nisbah mol teringkas

4.4 Konsep mol dan Persamaan Kimia
1. Persamaan kimia merupakan satu cara penulisan untuk menghuraikan sesuatu tindak balas kimia.
Anak panah dalam persamaan mewakili ‘menghasilkan’. Bahan pemula disebut bahan tindak balas
dan ditulis di sebelah kiri persamaan. Bahan baharu yang dihasilkan disebut hasil tindak balas dan
ditulis di sebelah kanan persamaan.
2. Bahan yang wujud sebagai pepejal(p) , cecair (c), gas (g) dan yang larut dalam di dalam air sebagai
larutan akues (ak).
3. Stoikiometri iailah kajian kuantitatif komposisi bahan yang terlibat dalam sesuatu tindak balas
kimia. Pekali dalam persamaan yang seimbang memberiahu kita nisbah bahan tindak balas dan hasil
tindak balas dalam sesuatu tindak balas kimia.

4.5 Larutan Piawai

1.Kepekatan sesuatu larutan merujuk kepada kuantiti zat terlarut dalam seunit isi padu larutan

biasanya 1 dm3. Kepekatan boleh ditakrifkan dalam dua cara iaitu:

• ( −3) = ( )
( 3)

• ( −3) = ( )
( 3)

2. Unit kepekatan yang biasa digunakan ialah moldm-3 atau molar (M)

3. Kemolaran ialah bilangan zat terlarut yang terdapat di dalam 1 dm3 larutan.

4. Apabila kemolaran sesuatu asid bertambah, nilai pH asid itu akan berkurang. Sebaliknya, nilai

pH sesuatu alkali bertambah apabila kemolaran alkali itu bertambah

4. Larutan piawai ialah sesuatu larutan yang kepekatannya diketahui dengan jitu.

5. Sesuatu larutan dengan kepekatan tertentu dapat disediakan melalui kaedah pencairan dengan

menggunakan larutan piawai.

6. Penambahan air kepada sesuatu larutan akan mengubah kepekatan larutan tetapi tidak mengubah

kuantiti zat terlarut yang ada dalam larutan itu. Oleh itu,

Bilangan mol zat terlarut sebelum pencairan = Bilangan mol zat terlarut selepas pencairan
M1V1 = M2V2

28

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

AKTIVITI MENYEDIAKAN LARUTAN PIAWAI 2 moldm-3, 100cm3
Bahan Pepejal natrium hidroksida, air suling,
Radas Penimbang elektronik, kelalang volumetrik 100cm3, spatula, corong turas, penitis,
Susunan
alat Air suling
radas
Tanda 100cm3 larutan
Prosedur senggatan natrium hidroksida 2

Pepejal moldm-3
Natrium
hidroksida

1. Jisim natrium hidroksida yang perlu untuk menyediakan 100cm3 larutan natrium

hidroksida 2 moldm-3 ialah:

2 × 100
= 1000 = 1000 = 0.2 ℎ

= ; 0.2 = 40

Jisim natrium hisroksida = 8.0 g

2. Timbang 8.0 g natrium hidroksida dengan tepat dalam sebuah bikar kecil yang kering

3. Kemudian 8.0 g natrium hidroksida tadi dituangkan ke dalam kelalang volumetrik

100cm3 yang bersih melalui corong turas

4. Bikar kecil dan corong turas dibilas dengan sedikit air suling dan kemudian semua air

basuhan itu dituangkan ke dalam kelalang volumetrik. Proses pembasuhan ini diulang

beberapa kali.

5. Kemudian corong turas ditanggalkan

6. Kelalang volumetrik itu digoncang perlahan-lahan sehingga semua natrium hidroksida

larut

7. Air suling ditambah dengan berhati-hati sehingga meniskus larutan berada pada

tanda senggatan 100cm3 dengan menggunakan penitis

8. Kelalang volumetrik ditutup dengan penutup sehingga ketat dan digoncang dan

ditelangkupkan beberapa kali supaya larutan bercampur dengan sekata.

AKTIVITI MENYEDIAKAN LARUTAN PIAWAI 0.2 moldm-3, 100cm3
Bahan Larutan piawai 2 moldm-3, 100cm3,air suling
Radas Kelalang volumetrik 100cm3, pipet, penitis
Susunan
alat
radas

Prosedur 1. Kira isipadu larutan yang perlu disukat untuk proses pencairan parutan menggunakan
formula M1V1 = M2V2

2  V1 = 0.2  100
V1 = 10cm3

29

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

2. Pipet 10cm3 daripada larutan natrium hidroksida 2moldm-3
3. Kemudian pindahkan larutan tersebut ke dalam sebuah kelalang volumetrik 100cm3
4. Tambah air suling sehingga paras larutan sampai ke tanda senggatan pada kelalang
itu
5. Kelalang volumetrik ditutup dengan penutup sehingga ketat dan digoncang dan
ditelangkupkan beberapa kali supaya larutan bercampur dengan sekata.

BAB 5 : IKATAN KIMIA

1. Ikatan kimia terbentuk melalui pemindahan elektron atau perkongsian elektron. Keadaan ini

mewujudkan dua jenis ikatan iaitu ikatan ion dan ikatan kovalen.

2. Ikatan ion terbentuk apabila atom logam berpadu dengan atom bukan logam melalui pemindahan

elektron

3. Ikatan kovalen terbentuk apabila atom-atom bukan logam berpadu melalui perkongsian

elektron

4. Jadual menunjukkan Nombor Proton, susunan elektron, kedudukan kumpulan serta jenis bahan

bagi beberapa unsur.

Unsur Nombor proton Susunan elektron Kumpulan Logam / Bukan logam

W 3 2.1 1 Logam

X 12 2.8.2 2 Logam

Y 8 2.6 16 Bukan logam

Z 6 2.4 14 Bukan logam

*pada kebiasannya unsur kumpulan 1,2 dan 13 adalah logam dan 14,15,16 dan 17 adalah bukan logam(rujuk bilangan elektron

valens bagi menentukan kedudukan kumpulan suatu unsur)

5. Pembentukan ikatan antara unsur W dan Y [W+ Y2-] atau [W2Y]

Unsur W adalah logam dengan susunan elektron 2.1 dan setiap atom W cenderung untuk menderma
satu elektron untuk mencapai susunan elektron duplet yang stabil iaitu 2 dan membentuk ion W+
(W → W+ + e-).

Unsur Y adalah bukan logam dengan susunan elektron 2.6 dan memerlukan dua elektron bagi
mencapai susunan elektron oktet yang stabil iaitu 2.8 dan membentuk ion Y2-( Y + 2e- →Y2-).

Dua atom W akan menderma elektron kepada satu atom Y dan ikatan ion terbentuk antara ion W

dan ion Y melalui pemindahan elektron ini.

1+ 2-

2 2
Atom ion

Atom W (2.1) Atom Y(2.6) Ion W+( 2 ) Ion Y2-(2.8)

30

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

6. Pembentukan ikatan antara unsur Y dan Z [ Y2- Z4-] atau [Y4 Z2/Y2Z]

Unsur Y dan Z adalah unsur bukan logam. Kedua – dua unsur cenderung untuk berkongsi elektron
untuk membentuk ikatan kovalen. Unsur Y dengan susuna elektron 2.6 cenderung untuk berkongsi
dua elektron untuk mencapai susunan elekton oktet yang stabil iaitu 2.8. Manakala, atom Z dengan
susunan elektron (2.4) cenderung untuk berkongsi empat elektron bagi mencapai susunan elektron
oktet yang stabil iaitu (2.8).

Molekul Y2Z

Atom Y(2.8) Atom Z (2.8) Atom Y (2.8)

7. Jadual menunjukkan sifat sebatian ion dan sebatian kovalen

Sebatian Ion Kovalen

Sifat

Keadaan pada suhu Pepejal Pepejal, cecair atau gas

bilik

Takat lebur dan Tinggi. Ini adalah kerana sebatian Rendah. Ini adalah kerana

takat didih ion diikat oleh ikatan ion yang molekul-molekul sebatian kovalen

kuat. Maka, banyak tenaga haba ditarik oleh daya Van DerWaals

diperlukan untuk mengatasi daya antara molekul yang lemah.

tarikan elektrostatik yang kuat Maka, kurang tenaga haba

antara ion yang berlawanan cas diperlukan untuk mengatasi daya

ini.

Kekonduksian Sebatian ion tidak Sebatian kovalen tidak

elektrik mengkonduksikan elektrik dalam mengalirkan elektrik dalam semua

keadaan pepejal kerana ion-ion keadaan kerana ianya terdiri

terikat oleh daya tarikan daripada molekul neutral

elektrostatik yang kuat dalam

struktur kekisi hablur. Manakala

dalam keadaan leburan atau

larutan akues pula, terdapat ion-

ion yang bebas bergerak yang

dapat mengalirkan arus elektrik

Keterlarutan dalam Larut Tidak larut

air

Keterlarutan dalam Tidak larut Larut

pelarut organik

8. Antara kegunaan sebatian ion dalam kehidupan harian ialah:

• Kalsium oksida yang boleh meneutralkan tanah yang bersifat asid

• Natrium klorida yang dimasukkan ke dalam masakan sebagai bahan perasa

• Magnesium oksida yang bertindak sebagai antacid untuk melegakan pedih hulu hati atau

ketidakhadaman

9. Kebanyakkan sebatian alkohol berfungsi sebagai pelarut seperti alkohol dan digunakan sebagai

kosmetik, perubatan dan penghasilan cat

31

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

BAB 6 : TENAGA DAN PERUBAHAN KIMIA

6.1 PENGHASILAAN TENAGA ELEKTRIK DARIPADA TINDAK BALAS KIMIA

6.1.1 Proses Pengoksidaan dan Proses Penurunan

1. Tindak balas redoks ialah tindak balas pengoksidaan dan penurunan yang berlaku secara

serentak.

2. Jadual menerangkan maksud proses pengoksidaan dan penurunan.

Proses Pengoksidaan Penurunan

Oksigen Penambahan oksigen Kehilangan oksigen

Hidrogen Kehilangan hidrogen Penambahan hidrogen

Elektron Pelepasan elektron Penambahan elektron

Nombor pengoksidaan Penambahan nombor pengoksidaan Perkurangan nombor pengoksidaan

Agen Bahan yang mengalami Bahan yang mengalami penurunan
pengoksidaan dan menurunkan dan mengoksidakan bahan lain
bahan lain dikenali sebagai agen
dikenali sebagai agen pengoksidaan

penurunan

3. Jadual di bawah menunjukkkan kaedah penentuan tindak balas redoks dari segi kehilangan dan
penambahan oksigen, hidrogen dan pemindahan elektron

Kaedah Persamaan kimia Agen Agen

pengoksidaan penurunan

penambahan Zink mengalami penambahan oksigen(pengoksidaan)

dan

kehilangan

oksigen Zn + PbO ZnO + Pb Plumbum Zink
(II)oksida

Plumbum(II)oksida mengalami kehilangan oksigen (penurunan)

penambahan Ammonia kehilangan hidrogen (pengoksidaan )
dan
2NH3 + 3Br2 N2 + 6HBr Bromin Ammonia
kehilangan
hidrogen

Pemindahan Bromin mengalami penambahan hidrogen(Penurunan)
elektron Natrium ialah logam yang cenderung untuk melepaskan

elektron(Pengoksidaan )

2Na + Cl2 2NaCl Klorin Natrium

Klorin ialah bukan logam yang cenderung untuk menerima

elektron (penurunan)

4. Nombor pengoksidaan atau keadaan pengoksidaan sesuatu unsur ialah cas pada unsur jika unsur

itu wujud sebagai ion.

5. Jadual dibawah menunjukkan peraturan memberikan nombor pengoksidaan kepada unsur

Peraturan Contoh Nombor

Nombor pengoksidaan unsur dalam bentuk atom atau Unsur natrium pengoksidaan
molekul ialah sifar 0
Unsur klorin 0
Nombor pengoksidaan unsur dalam bentuk ion ringkas Ion natrium, Na+ +1
ialah cas ion ringkas tersebut magnesium, 2+ +2

32

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

Ion klorida, − -1

Ion oksida, 2− -2

Jumlah nombor pengoksidaan unsur dalam sebatian Asid sulfurik, 2 4 0
ialah sifar dan unsur-unsur dalam ion poliatom adalah
sama dengan cas ion poliatom tersebut Manganat (VII) Mn 4− -1
Ion Kromat (VI), 2 72− -2

Nombor pengoksidaan semua unsur kumpulan 1 ialah +1, semua unsur kumpulan 2 ialah +2, semua

unsur kumpulan 13 ialah +3 dan kumpulan 17 biasanya -1

Nombor pengoksidaan unsur oksigen dalam kebanyakkan sebatian ialah -2 kecuali dalam hidrogen
peroksida adalah -1 dan untuk unsur hidrogen pula +1 kecuali dalam logam hidrida -1

6. Jadual di bawah menunjukkkan kaedah penentuan tindak balas redoks dari segi perubahan nombor

pengoksidaan

Persamaan kimia Agen Agen

pengoksidaan penurunan

Magnesium mengalami pertambahan nombor pengoksidaan dari 0 ke +2(pengoksidaan )

Mg + H2SO4 MgSO4 + H2 Asid
0 +1 +6 -2 sulfurik
Magnesium

+2 +6 -2 0

Ion hidrogen dalam asid sulfurik mengalami perkurangan nombor pengoksidaan
dari +1 ke 0 (penurunan)

Nitrogen dalam asid nitrik mengalami perkurangan nombor pengoksidaan dari +5 ke
+2(penurunan)

3H2S + 2HNO3 3S + 2NO + 4H2O
+1 -2 +1 +5 -2 0 +2 -2 +1 -2
Asid nitrik Hidrogen
sulfida

sulfur dalam hidrogen sulfida mengalami pertambahan nombor pengoksidaan dari
-2 ke 0 (pengoksidaan)

7. Jadual dibawah menunjukkan tindak balas kimia yang berlaku dalam sel kimia

Susunan alat radas Penerangan

1. Sel kimia ringkas terdiri daripada dua jalur logam yang

berlainan dicelup ke dalam elektrolit dan disambung dengan

wayar melalui litar luar.

2. Sel ini juga dikenali sebagai sel galvani

Elektrod yang 3. Tindak balas kimia yang berlaku dalam sel kimia
berlainan jenis menyebabkan pengaliran elektron berlaku dari terminal

Elektrolit negatif ke terminal positif yang menyebabkan arus

elektrik dihasilkan.

33

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

8. Jadual di bawah menunjukkan contoh sel kimia iaitu Sel Daniell.

Susunan alat radas Penerangan

1. Zink adalah lebih elektropositif berbanding kuprum. Maka

zink cenderung untuk melepaskan elektron dan bertindak

Kuprum sebagai terminal negatif.

Zink Persamaan setengah elektron : Zn → Zn2+ + 2e-

Pasu berliang Proses Pengoksidaan berlaku

Zink sulfat Kuprum(II)sulfat 2. Elektron yang terbebas mengalir melalui litar luar ke
elektrod kuprum. Elektrod kuprum bertindak sebagai

Titian garam terminal positif sel. : Cu2+ + 2e-→Cu
Persamaan setengah elektron

Zink Kuprum Proses Penurunan berlaku

3. Pengaliran elektron dari elektrod magnesium ke elektrod

Zink sulfat kuprum menghasilkan arus elektrik.
4. Pasu berliang dan titian garam berfungsi untuk
Kuprum(II)sulfat

membenarkan ion-ion bebas bergerak dalam larutan dan

melengkapkan litar

3. Dalam siri elektrokimia(SEK), logam-logam disusun mengikut kecenderungan atomnya untuk
menderma elektron. Ciri-ciri SEK:

• Lebih tinggi kedudukan sesuatu logam dalam SEK, lebih mudah atom logam untuk menderma
elektron. Maka logam ini lebih elektropositif dan bertindak sebagai terminal negatif sel
dan sebaliknya.

• Semakin besar jarak di antara dua logam dalam SEK, semakin besar voltan yang terhasil
dalam sel

• Logam yang kedudukannya lebih tinggi dalam SEK dapat menyesarkan logam yang terletak
di bawahnya daripada larutan garamnya

K, Na, Ca, Mg, Al, Zn, Fe, Sn, Pb, Cu, Hg, Ag, Au Kecenderungan
untuk menderma

elektron
berkurang

34

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

6.2 Tindak balas redoks

1. Banyak tindak balas redoks berlaku dalam larutan akues. Elektron dipindahkan dari satu bahan

tindak ke bahan tindak balas yang lain. Jadual menunjukkan contoh-contoh tindak alas redoks.

a) Penyesaran logam daripada larutan garamnya

Logam yang lebih elektropositif dapat menyesarkan logam yang kurang elektropositif daripada

larutan garamnya. Contohnya:

Bahan tindak balas Logam Kuprum dan Larutan Argentum nitrat

Persamaan Cu → Cu2+ + 2e-
setengah
pengoksidaan a) setiap satu atom kuprum melepaskan dua elektron untuk membentuk ion

kuprum(II) dan nombor pengoksidaan atom kuprum bertambah dari 0 ke +2

b) kuprum mengalami pengoksidaan dan merupakan agen penurunan

Ag+ + e- → Ag

Persamaan a) Setiap ion argentum dalam larutan argentum nitrat menerima satu elektron

setengah untuk membentuk atom argentum dan nombor pengoksidaan ion argentum

Penurunan berkurang dari +1 ke 0

b) Ion argentum mengalami penurunan dan merupakan agen pengoksidaan

2 x Ag+ + e- → Ag

Cu → Cu2+ + 2e-

Persamaan ion 2Ag+ + Cu → 2Cu2+ + Ag

tidak berwarna perang biru kelabu

Logam argentum disesarkan daripada larutan argentum nitrat oleh logam kuprum

yang lebih elektropositif berbanding logam argentum.

b) Penyesaran halogen daripada halidanya

Halogen yang lebih reaktif dapat menyesarkan halogen yang kurang reaktif daripada larutan

halidanya. Contohnya:

Bahan tindak balas Air bromin, dan Larutan kalium iodida, KI
2I- → I2 + 2e-

Persamaan a) setiap satu ion iodida dalam larutan kalium iodida melepaskan satu elektron

setengah untuk membentuk satu atom iodin dan nombor pengoksidaan ion iodin

pengoksidaan bertambah dari -1 ke 0.

b) Ion iodida mengalami pengoksidaan dan merupakan agen penurunan

Persamaan Br2 + 2e- → 2Br-
setengah
Penurunan a) Setiap satu atom bromin menerima satu elektron untuk membentuk ion

Persamaan ion bromida dan nombor pengoksidaan atom bromin berkurang dari 0 ke -1

b) Air bromin mengalami penurunan dan merupakan agen pengoksidaan

2I- → I2 + 2e-

Br2 + 2e- → 2Br-

2I- + Br2 → I2 + 2Br-

Tidak berwarna perang perang tidak berwarna

Iodin disesarkan daripada larutan kalium iodida oleh bromin yang lebih

elektronegatif berbanding iodin

35

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

c) Pengaratan Besi karat 1. Pengaratan besi ialah satu contoh tindak balas redoks
Oksigen kerana proses pengoksidaan dan penurunan berlaku secara
di udara serentak
2. Besi atau ferum akan berkarat apabila kedua-dua gas
Air oksigen dan air hadir bersama-sama pada masa yang sama.
3. Atom ferum cenderung untuk melepaskan elektron untuk
Besi /ferum membentuk ion ferum (II) dan mengalami pengoksidaan dan
bertindak sebagai terminal negatif sel. ( → + + −)

4. Ferum ialah logam dan boleh mengkonduksikan elektrik maka elektron-elektron yang

dilepaskan oleh atom ferum boleh mengalir ke bahagian permukaan besi.

5. Elektron-elektron yang dilepaskan ini diterima oleh gas oksigen dan air yang hadir di

atmosfera

untuk membentuk ion hidroksida dan mengalami penurunan bertindak sebagai terminal positif

sel
( + + − → −)
6. Persamaan ion untuk tindak balas pengaratan ialah : + + → + + −
7. Ferum(II)hidroksida kemudian dioksidakan kepada ferum (III) hidroksida:

( ) + + → ( )
8. Ferum(III)hidroksida kemudiannya menjadi karat iaitu ferum(III) oksida terhidrat :

( ) → .

d) Kakisan logam

1. Kakisan logam ialah pengoksidaan logam melalui tindakan udara atau oksigen, air dan/atau

elektrolit

2. Pengaratan besi ialah satu contoh kakisan logam.

3. Apabila logam melepaskan elektron untuk membentuk ion ion logam , atom logam dikatakan

terkakis kerana mengalami pengoksidaan

4. Elektron yang dilepaskan ini diterima oleh oksigen yang terdapat di udara untuk membentuk

ion oksida dan proses penurunan berlaku pula

5. Pengoksidaan dan Penurunan didapati berlaku secara serentak. Kesimpulannya, kakisan logam

ialah tindak balas redoks juga

6. Kakisan logam boleh di halang dengan menggunakan tiga kaedah sepertimana yang

diterangkan dalam jadual di bawah.

Kaedah Penerangan

Pembuatan aloi Penggunaan aloi seperti gangsa, piuter, loyang dan duralumin
menyebabkan bahan tersebut tahan kakisan berbanding penggunaan

logam tulen sahaja

Menggunakan Lapisan pelindung ini mencegah logam seperti besi daripada bersentuhan
lapisan pelindung dengan udara dan air . Antaranya ialah:
• penggalvanian iaitu penyaduran besi dengan zink,
• penyaduran besi dengan stanum atau timah
• Besi yang disapu dengan cat, minyak,atau gris, disadur dengan

selapis kromium atau ditutup dengan plastik

Menggunakan 1. Struktur binaan yang besar dilindungi dengan menyambungkannya
logam korban dengan logam yang lebih elektropositif

36

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

2. Contohnya:

Logam korban Tanah Wayar
zink penyambu
lem
dalam kapal ng
laut
Pelekat Paip
aluminium
sebagai logam besi
Logam magnesium
korban
sebagai logam korban

3. Logam yang elektropositif ini cenderung untuk melepaskan elektron
dan mengalami pengoksidaan serta terkakis.
3. Maka logam ini dikorbankan atau menjadi logam korban bagi
melindungi struktur logam binaan yang besar.
4. Apabila logam korban habis terkakis, ianya akan digantikan dengan
logam baru.
5. Cara ini lebih mudah dan murah daripada membaiki ataumembina
semula struktur binaan yang besar.
e) Pengekstrakan logam dari bijihnya
1. Pengekstrakan logam ialah proses untuk mendapatkan sesuatu logam daripada bijihnya.
2. Dalam proses ini, karbon digunakan sebagai agen penurunan bagi mengekstrak logam seperti
ferum dan stanum daripada bijih logam-logam tersebut. Ferum dan stanum adalah contoh
logam yang kurang reaktif terhadap oksigen.
3. Pengekstrakan logam ini di lakukan di dalam relau bagas dan diterangkan dalam peta alir di
bawah

Campuran Udara panas Kedua-dua Batu kapur
bijih logam, dipamkan karbon pula
batu kapur masuk dari menurunkan bertindak
dan kok bahagian bijih logam balas dengan
dimasukkan bawah untuk untuk bendasing
dari memanaskan menjadi untuk
bahagian karbon logam membentuk
atas relau daripada kok sanga
bagas supaya
menjadi + → +
karbon + → +
monoksida
+ → +
+ → +

37

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

f) Elektrolisis Dalam Industri
Pengekstrakan logam
Logam reaktif dapat diekstrak daripada bijihnya melalui elektrolisis. Elektrolisis dijalankan
dengan menggunakan leburan sebatian logam, larutan pekat akues garam, larutan hidroksida.
Logam diperoleh di katod semasa elektrolisis.

.Aluminium diekstrak daripada bijihnya, iaitu aluminium
oksida dengan menggunakan elektrod karbon dan takat lebur
aluminium oksida direndahkan dengan menggunakan Kriolit.

ANOD: 2O2- → O2 + 4e-
KATOD: Al3+ + 3e- → Al

Penulenan logam

Semasa elektrolisis, anod kuprum mengion untuk membentuk
ion kuprum(II). Ion-ion ini bergerak ke katod dan terenap
sebagai logam kuprum tulen. Bendasing dikumpulkan di bawah
anod.

ANOD: Cu → Cu2+ + 2e-

KATOD: Cu2+ + 2e-→Cu

Penyaduran logam
Semasa elektrolisis, sejenis logam disadur pada logam yang lain.
Dalam proses ini, logam yang lebih mahal atau menarik seperti
emas atau argentum disadurkan pada objek logam lain supaya
kelihatan lebih menarik dan tahan kakisan.

ANOD: Cu → Cu2+ + 2e-

KATOD: Cu2+ + 2e-→Cu

38

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

TEMA 3:TENAGA DAN KELESTARIAN HIDUP

BAB 7: DAYA DAN GERAKAN

7.1 KUANTITI SKALAR DAN KUANTITI VEKTOR

1. Jadual di bawah membanding beza kuantiti vektor dan kuantiti skalar

Jenis kuantiti Skalar Vektor

Maksud Mempunyai magnitud sahaja Mempunyai magnitud dan arah

Panjang, laju, masa, ketumpatan, Daya, pecutan, momentum, halaju,

Contoh suhu, kuasa, jisim, tenaga, isipadu, sesaran, berat

kerja, jarak

2. Daya paduan ialah satu daya tunggal yang menghasilkan kesan yang sama apabila ia

menggantikan dua atau lebih daya yang bertindak pada suatu objek. Ianya juga dikenali sebagai

paduan vektor iaitu hasil gabungan dua vektor menjadi vektor tunggal

Daya yang bertindak pada Daya yang bertindak pada Dua daya yang berserenjang

arah yang sama arah bertentangan

F1= 3N FR= 7N F1= 3N F2= 4N FR= 1N
= =

F2= 4N FR
F2
• Daya paduan ditentukan • Daya paduan ditentukan
dengan menolak magnitud θ F1
dengan menambahkan

magnitud dua daya daya yang lebih kecil

• Arah daya paduan adalah daripada daya yang lebih = √ 12 + 22
sama dengan arah dua besar
daya • Arah daya paduan sama = 2
dengan arah daya yang 1
• Daya paduan, FR=F1+F2 lebih besar
• Daya paduan,FR=F2 -F1 • Melibatkan dua daya yang

tidak selari bertindak ke

atas suatu objek pada

sudut 90˚

3. Daya paduan juga boleh dileraikan kepada dua komponen daya yang dipanggil leraian daya.

Pada kebiasaanynya , daya dileraikan kepada dua komponen yang berseranjang antara satu sama

lain iaitu Fx dan Fy. Ianya juga dikenali sebagai leraian vektor.

Rajah menunjukkan satu daya F yang dileraikan kepada dua komponen
daya yang berseranjang iaitu:

 Daya mencancang, Fy = Fsin θ
 Daya mengufuk,Fx = Fkos θ

7.2 DAYA
1. Daya ialah kuantiti vektor kerana daya mempunyai magnitude dan arah. Unit SI untuk daya
ialah newton, N.
2. Meter daya boleh digunakan dalam mengukur magnitude daya.
3. Antara kesan daya ialah ianya boleh mengubah bentuk sesuatu objek dan juga mengubah
keadaan asal gerakan sesuatu objek
4. Gerakan linear ialah gerakan suatu objek dalam lintasa yang lurus. Kecepatan gerakan kenderaan
biasanya diukur menggunakan istilah fizik laju, halaju dan pecutan yang dibandingkan dalam jadual
dibawah.

39

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

Jarak

Dan Laju Halaju Pecutan

Sesaran

Takrifan Jarak ialah Laju ditakrifkan Halaju ditakrifkan Pecutan ditakrifkan
panjang sebagai kadar sebagai kadar sebagai kadar perubahan
Rumus lintasan halaju atau halaju sesuatu
Arah perubahan jarak perubahan jarak
gerakan satu iaitu jarak yang dalam arah objek yang berubah
objek dengan masa
dilalui suatu tertentu atau jarak
Sesaran ialah objek per unit yang dilalui per unit //
jarak di antara −
dua lokasi yang masa masa dalam arah
tertentu
diukur Laju
sepanjang = ℎ Mempunyai arah tertentu
lintasan
terpendek yang Tiada arah
menyambungkan tertentu Mempunyai arah
kedua-dua tertentu
lokasi tersebut
dalam arah
tertentu.

Jarak tidak
tiada arah

tertentu
Sesaram
mempunyai arah
tertentu

Unit S.I meter (m) meter per saat meter per saat meter per saat per saat
( − ) ( − ) ( − )

Contoh Seorang pelari Sebuah kereta Sebuah lori sedang

Soalan pecut 200m bergerak daripada bergerak dengan halajunya
mengambil masa keadaan rehat. bertambah dari −
12 saat untuk Dalam masa 8s ke − dalam masa 5

sampai ke yang pertama, s. Nyatakan pecutan lori

garisan jarak yang tersebut.

penamat. Apakah dilaluinya ialah = − = −
kelajuan beliau? 24m. Berapakah

= = halaju puratanya

. − dalam masa 8 s itu?
=284 = −

5. Halaju dan pecutan objek yang bergerak boleh ditentukan melalui aktiviti yang menggunakan

sejenis alat yang dikenali sebagai jangka masa detik Susunan alat radas aktiviti tersebut

ditunjukkan di bawah.

Jangka masa
detik

Troli

Arah pergerakan

Pita detik

40

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

6. Pita detik dipasang pada jangka masa detik dan troli.Jangkamasa detik boleh mencetak titik-

titik di atas pita detik semasa troli bergerak.

7. Pelbagai corak pada pitak detik boleh di hasilkan melalui pelbagai jenis gerakan yang dihasilkan

oleh troli. Ianya ditunjukkan dala jadual dibawah.

Corak pada detik Jenis Gerakan

Arah pergerakan troli Halaju malar/ Halaju seragam

Troli memecut/Halaju bertambah

Nyahpecutan
(pecutan berkurang)/

Halaju berkurang

Troli bergerak perlahan dan kemudian
menambahkan kelajuan

8. Semua pita detik yang diperolehi boleh di potong kepada jalur-jalur dan tampalkannya secara
saling bersebelahan untuk membentuk satu carta jarak melawan masa yang ditunjukkan di bawah

Jarak/cm Halaju malar/halaju Jarak/cm Jarak/cm Halaju bertambah/
seragam/ Pecutan bertambah
Halaju berkurang/
pecutan sifar Nyahpecutan

Masa(s) Masa(s) Masa(s)

MENTAHKIKKAN PERSAMAAN F=ma

1.Pecutan sesuatu objek bertambah apabila daya dikenakan bertambah. Iaitu pecutan berkadar

terus dengan daya apabila jisim dimalarkan. ∝

2. Manakala, pecutan didapati berkurang apabila jisim bertambah ataupun pecutan sesuatu objek

berkadar songsang dengan jisim apabila daya dikenakan adalah malar. ∝


3. Apabila kedua-dua formula digabungkan; ∝ ; F = kma (k ialah satu pemalar)


4. Rumus diatas boleh diringkaskan lagi dengan menjadikan k=1 dan mentakrifkan daya 1N

sebagai 1 N ialah daya yang memecutkan jisim 1 kg dengan pecutan 1ms-1.

F = kma

1 N = k x 1 kg x 1ms-2

k=1

∴ =

F = ma ialah pernyataan matematik bagi Hukum Gerakan Newton Kedua..

5. Apabila daya-daya bertindak ke atas objek adalah seimbang, daya-daya itu membatalkan satu

sama lain (iaitu daya bersih =0). Objek itu berkelakuan seperti tiada daya dikenakan

terhadapnya.

41

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

6. Berikut ialah beebrapa contoh bagi daya-daya seimbang

Objek dalam keadaan pegun Objek dalam keadaan bergerak dengan

halaju malar

Daya seimbang Daya seimbang tindak balas normal. R

Individu Rintangan udara, Tujahan, T
pegun G

Geseran, Fg
R Berat, W

 Individu ini dalam keadaan pegun, maka  Halaju kereta adalah malar, maka a=0 dan

pecutan adalah sifar iaitu a=0 dan F = 0 F=0
 Daya paduan = 0
 W – R = 0/ W= R Bagi daya mengufuk, a= 0, Daya paduan = 0
 Berat individu diseimbangkan oleh daya  T – G – Fg = 0
 T = G + Fg
tindak balas normal.  Tujahan ke hadapan dibekalkan oleh
 Berat dan daya tindak balas normal
enjin kereta diseimbangkan oleh daya

mempunyai magnitud yang sama tetapi geseran pada tayar dan rintangan udara

berlainan arah Bagi daya menegak, seperti individu pegun;
 W=R
 Berat kereta diseimbangkan oleh daya

tindak balas normal daripada jalan

7. Apabila daya-daya seimbang, kita boleh menggunakan

a) daya ke atas = daya ke bawah, W = R

b) daya ke hadapan = daya ke belakang, T = G + Fg

8) Apabila seseorag berdiri diatas penimbang, dua daya akan bertindak pada individu tersebut

a) berat individu (W = mg) yang bertindak ke bawah

b) Daya tindak balas normal ke atas,R yang dikenakan terhadap individu itu oleh penimbang

9. Jadual di bawah menunjukkan situasi individu yang berbeza dalam lif.

Lif dalam keadaan pegun, bergerak Lif bergerak ke atas dengan Lif bergerak ke bawah dengan
ke atas atau kebawah dengan pecutan a ms-1 pecutan a ms-1
halaju seragam

R R2
R1

R = mg R1 > R2 <

42

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

Bacaan skala penimbang berat Bacaan skala penimbang berat Bacaan skala penimbang berat

ialah berat yang sebenar meningkat sebanyak ma berkurang sebanyak ma

F = ma F = ma

R1 – mg = ma mg – R2 = ma

R1 = ma + mg R2 = mg - ma

10. Takal tanpa geseran berfungsi untuk menukar arah suatu daya. Tegangan tali , T1 terhasil

apabila hujung benang atau tali ditarik. Magnitud tegangan tali adalah sama bagi keseluruhan tali.

11. Jadual di bawah menunjukkan nilai tegangan yang berbeza bagi takal

Satu daya menarik satu jisim Satu daya menarik satu jisim Satu takal dengan dua jisim
melalui satu takal dalam keadaan melalui satu takal dengan pecutan

pegun atau halaju malar bertambah

Tg Tg Tg Tg Tg Tg

3 3 3 3 M1 = 5k3gg3 M32 = 3kgg3

Daya Daya

g3 g3

3kg 3kg

g3 g3 30N

50N

Seorang menarik sebuah Budak lelaki itu menambahkan Cari ketegangan tali dan

pemberat berjisim 3 kg. Cari dayanya untuk menggerakkan pecutan yang dialami jisim 3

tegangan tali jika baldi itu, baldi ke atas dengan pecutan kg apabila jisim 5 kg
a)Pegun
2 ms-2. Cari daya , F yang dilepaskan.

b)bergerak ke atas dengan bertindak Penyelesaian
halaju malar 2ms-1 Penyelesaian: Untuk beban 5kg;

Penyelesaian: F = ma F =ma

Sekiranya halaju malar, T – mg = 3x2 mg – T = ma

pecutan adalah sifar T-30 = 6 50 – T = 5a

F = ma T = 36N Untuk beban 3 kg;

T – mg = ma T – mg = ma

T – 3(10) = 3(0) T – 30 = 3a

T = 30N 50 –(3a+30) = 5a

50-3a-30=5a
a = 2.5ms-2

T = 37.5N

12. Bagi menyelesaikan masalah yang melibatkan satah condong , berat digantikan dengan dua

komponen berserenjang

Objek pegun di atas sebuah landasan Objek yang memecut diatas sebuah

condong yang kasar landasan condong yang licin

43

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

Oleh sebab kotak dalam keadaan pegun, Komponen daya mencacncang dengan landasan

daya bersih berseranjang dengan landasan =0 adalah seimbang tetapi komponen daya selari
R – mgkos = 0 dengan landasan adalah tidak seimbang

Daya bersih selari dengan landasan = 0 mgsin = ma
Fgeseran – mgsin = 0 a = gsin
∴ R = mgkos
Fgeseran = mgsin semakin besar sudut satah condong, semakin
tinggi pecutan objek

7.3 MOMENTUM

1. Semua objek yang bergerak mempunyai momentum

2. Momentum, p ialah hasil darab jisim, bagi satu objek dan halajunya,v

Momentum = Jisim x Halaju

p = mv

3. Unit momentum ialah kgms-2 / Ns

4. Momentum adalah kuantiti vektor yang sama arah dengan halaju

5. Jika arah kanan menandakan positif dan objek mempunyai momentum posritif dan sebaliknya

6. Istilah keabadian digunakan jika jumlah keseluruhan bahan atau jumlah satu kuantiti fizikal

kekal sama sebelum dan selepas berlakunya sesuatu peristiwa

7. Prisip keabadian momentum menyatakan bahawa :

Jumlah momentum dalam satu sistem adalah malar, jika tiada daya luar bertindak ke atas sistem itu

Sistem tertutup ialah system yang mana paduan daya luar yang bertindak ke atas system ialah

sifar.

8. Prinsip keabadian momentum boleh dibincangkan dalam dua situasi yang dinyatakan di bawah:

PERLANGGARAN LETUPAN

Jumlah momentum sebelum perlanggaran Jumlah momentum kekal sifar selepas

adalah sama dengan jumlah momentum selepas letupan

perlanggaran

9. Terdapat dua jenis perlanggaran yang diperincikan di dalam jadual di bawah

Perlanggaran kenyal Perlanggaran tak kenyal

o Dua objek berlanggar dan terpisah o Dua objek bercantum dan berhenti atau

selepas perlanggaran bergerak bersama dengan satu halaju

sepunya selepas perlanggaran

m1 m2 m1 m2 m1 m2 m1 m2

u13 u2 v13 v23 u13 u2 v3
Sebelum perlanggaran Selepas perlanggaran Sebelum perlanggaran Selepas perlanggaran

o Momentum diabadikan o Momentum diabadikan
o Jumlah tenaga diabadikan o Jumlah tenaga diabadikan
o Tenaga kinetik diabadikan o Tenaga kinetik tidak diabadikan
o Jumlah tenaga kinetik selepas
Rumus;
m1 u1 + m2 u2 = m1 v1 + m2 v2 perlanggaran adalah kurang daripada
jumlah tenaga kinetik
sebelumperlanggaran

Rumus;
m1 u1 + m2 u2 = v( m1 + m2 )

44

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

10. Letupan adalah sistem tertutup yang tidak melibatkan daya luar. Oleh

itu, jumlah momentum diabadikan selepas letupan. Objek berada dalam Sebelum perlanggaran

keadaan pegun sebelum letupan. Oleh sebab itu, jumlah momentum

sebelum letupan ialah sifar Selepas perlanggaran

Jumlah momentum sebelum letupan = jumlah momentum selepas letupan

0 = m1 v1 + m2 v2

m1 v1 = -m2 v2

v1 dan v2 adalah bertentangan arah, jika arah diabaikan: m1 v1 = m2 v2

7.4 IMPULS

1. Jadual dibawah membanding beza impuls dan daya impuls

IMPULS DAYA IMPULS

Maksud Ditakrifkan sebagai hasil darab daya, Ditakrifkan sebagai kadar perubahan

F dan selang masa, t semasa daya momentum semasa perlanggaran atau

bertindak letupan

Impuls = Daya x masa

=Fxt

Persamaan  Kedua-duanya kuantiti vektor

 Arah impuls sama dengan daya yang menyebabkan perubahan momentum

Rumus F = ma F = ma
Unit ( − ) ( − )
impuls F = Perubahan Daya impuls F =
momentum
F = −
Ft = mv-mu

N s / kgms-1 N

Contoh  Apabila seorang pemain menyemak  Apabila sebiji bola tenis dipukul

bola, kasutnya menyentuh bola menggunakan sebatang raket, raket

dengan selang masa, t mengenakan satu daya terhadap

 Dalam tempoh masa, t daya purata bola dalam masa yang singkat, t.

F yang bertindak terhadap bola  Bola melantun pada arah yang

menyebabkan bola bergerak dengan bertentangan menyebabkan

satu momentum berlakunya perubahan momentum

2. Sesuatu objek akan melantun semula daripada dinding atau melekat pada dinding selepas

menghentamnnya. Didapati impuls yang lebih besar dikenakan ke atas objek jika ia melantun

semula selepas perlanggaran.

Kesan masa terhadap daya impuls

1. Daripada F = − , jika perubahan momentum adalah malar, maka;



F =


2. Rumus ini menyimpulkan bahawa :

❖ apabila masa perlanggaran dipanjangkan, perubahan momentum berkurang dan daya impuls

dapat dikurangkan

❖ apabila masa perlanggaran dipendekkan, perubahan momentum bertambah dan daya

impuls dapat ditingkatkan

45

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

3. Rajah di bawah menerangkan bagaimana daya yang impuls boleh dikurangkan atau
dipertingkatkan

Daya impuls Ahli karate Daya impuls Dalam sukan lompat jauh
dipertingkat memecahkan batu yang dikurangkan atlet membengkokkan
tebal dengan kelajuan lututnya semasa mendarat
kan tinggi dan pergerakan bagi memanjangkan masa
tangan yang laju untuk hentaman supaya dapat
menghentam batu mengurangan kecederaan

Alu lesung digerakkan Tilam tebal digunakan
kebawah dengan laju dalam aktiviti lompat
dan berhenti dalam tinggi bagi mengurangkan
tempoh masa singkat masa pendaratan dan
bagi menghancurkan mengurangkan kecederaan
makanan yang
ditumbuk

Bola sepak mempunyai Polistirena digunakan
tekanan udara yang cukup dalam pembungkusan bagi
tinggi dapat memendekkan memanjangkan masa impak
masa tindakan apabila semasa objek terjatuh
ditendang oleh pemain
bola Persekitaran taman
permainan diletakkan
Perubahan momentum dengan pelapik tebal bagi
yang besar dalam selang memanjangkan masa impak
masa yang singkat berlaku apabila kanak-kanak
apabila pergerakan terjatuh semasa bermain
penukul sangat laju
semasa mengetuk paku Apabila seorang peninju
bagi tertusuk ke dalam melihat lawan ingin menumbuk
kayu kepalanya, beliau akan
menggerakkan kepala ke
Pelantak cerucuk belakang untuk mengelak bagi
dinaikkan pada satu meningkatkanmasa untuk
ketinggian sebelum menghentikan tumbukan
dijatuhkan dengan cepat lawannya
bagi memaksa cerucuk
masuk ke dalam tanah Dalam permainan besbol ,
pemain menangkap bola
yang dibaling kearahnya
dengan menggerakkan
tangan ke belakang bagi
memanjangkan masa untuk
perubahan momentum
berlaku

46

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

BAB 8 : HABA
8.1 KESEIMBANGAN TERMA
1. Apabila menambahkan susu sejuk ke dalam secawan kopi panas, didapati campuran itu akan
menjadi suam dan sesuai untuk diminum. Ini adalah disebabkan oleh keseimbangan terma. Dua
objek tersebut dikatakan bersentuhan secara terma dan terdapat pemindahan tenaga haba
antara dua objek itu.
2. Rajah menunjukkan dua objek A dan B yang bersentuhan terma, dimana suhu objek A lebih
tinggi daripada suhu objek B

Sebelum sentuhan terma Semasa sentuhan terma Pada keseimbangan terma
Objek A lebih panas
berbanding objek B • Tenaga haba dipindahkan • Kadar pemindahan tenaga haba
daripada A ke B dan terdapat daripada objek A ke objek B dan
juga haba yang dipindahkan dari objek B ke objek A adalah sama
B ke A
• Suhu ke dua-dua objek sama
• Akan tetapi kadar pemindahan • Objek A dan objek B dikatakan
tenaga adalah lebih tinggi dari
A(panas) ke B(sejuk) berada dalam kesimbangan
terma
• Suhu objek A akan menurun dan
suhu objek B akan meningkat

3. Konsep keseimbangan terma ini boleh diaplikasikan dalam kehidupan harian. Jadual dibawah
menerangkan contoh penggunaan keseimbangan terma.

Minuman menjadi sejuk

• minuman panas boleh disejukkan dengan memasukkan beberapa ketul ais
• haba dipindahkan kepada ais yang sejuk sehingga mencapai keseimbangan terma

Badan menjadi sejuk semasa berenang

• haba daripada badan yang panas akan berpindah ke dalam air yang sejuk
• maka suhu badan akan menjadi sama dengan suhu air apabila keseimbangan tercapai

Memasak sup
• haba daripada api dipindahkan ke periuk logam dan mencapai keseimbangan terma
• haba daripada periuk juga akan dipindahkan kepada sup yang bersuhu rendah dan suhu periuk akan

menjadi sama dengan sup yang dimasak

Memasak dengan ketuhar

• termoset di dalam ketuhar mengekalkan suhunya pada suhu malar
• makanan akan menyerap haba apabila dimasukkan ke dalam ketuhar sehingga suhu makanan meningkat
• proses ini berterusan sehingga keseimbangan terma tercapai dimana suhu makanan dan ketuhar adalah sama

47

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

Menyejuk dengan peti sejuk

• makanan yang mempunyai suhu lebih tinggi akan membebaskan haba dalam peti sejuk sehingga
keseimbangan terma tercapai

• suhu makanan semakin menurun sehingga sama dengan suhu udara dalam peti sejuk dan kesegaran terma
tercapai

Penggunaan termostat cerek elektrik

• Apabila termostat berada dalam keseimbangan terma dengan elemen pemanas cerek elektrik
iaitu apabila air mendidih, arus elektrik akan dimatikan secara automatik

Menyukat suhu dengan badan dengan menggunakan termometer klinik

• Apabila merkuri dalam bebuli termometer mencapai keseimbangan terma dengan suhu badan,
merkuri berhenti mengembang dan suhu badan dapat diukur dengan tepat

Meningkatkan suhu susu yang sejuk

• Susu ibu yang disejukkan dalam peti ais direndam dalam air panas terlebih dahulu
sehingga mencapai keseimbangan terma

8.2 MUATAN HABA TENTU

1. Pertambahan suhu sesuatu bahan bergantung pada:

 jumlah kuantiti haba yang diterima

 jisim bahan

 jenis bahan

2. Jadual di bawah membanding beza perbezaan antara muatan haba dan muatan haba tentu

Muatan haba, C Muatan haba tentu ,c

Maksud Kuantiti haba yang diperlukan untuk Kuantiti haba yang diperlukan untuk

menaikkan suhu bahan itu sebanyak menaikkan suhu 1 kg bahan itu

Unit 1˚C sebanyak 1˚C
Rumus J˚C-1
J˚kg-1 C-1 / J˚kg-1 K-1
Situasi ▪ bayangkan seorang budak menghirup

=

c= muatan haba tentu

Q=kuantiti haba yang diperlukan

m=jisim bahan

θ= perubahan suhu

▪ Air adalah pengkonduksi haba

sup menggunakan dengan yang lemah berbanding aluminium
▪ Jika 1 kg air dan 1 kg blok aluminium
menggunakan sudu
▪ sekiranya budak itu tertumpahkan dipanaskan secara berasingan,

sup di dalam sudu ke atas angannya, tenaga haba yang diperlukan untuk

dia hanya merasa sedikit sakit menaikkan suhu air sebanyak 1 ˚C
▪ bagaimanapun, jika semangkuk sup adalah hampir lima kali tenaga

tertumpah. Tangannya akan yang diperlukan untuk menaikkan

mengalami kecederaan yang teruk suhu aluminium sebanyak 1˚C

▪ Ini menunjukkan suhu sup di dalam ▪ Ini menyebabkan nilai muatan haba

sudu dan mangkuk adalah sama tentu air adalah lebih tinggi

tetapi mangkuk mempunyai haba berbanding aluminium
yang lebih banyak berbanding ▪ Cecair secara umumnya mempunyai

dalam sudu muatan haba tentu lebih tinggi
▪ Kesimpulannya, muatan haba dalam
berbanding logam kecuali merkuri
sup dalam mangkuk adalah tinggi ▪ Objek dengan muatan haba tentu

berbanding sup dalam sudu yang rendah akan mencapai suhu

48

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

▪ Iaitu, semakin besar jisim sesuatu tertentu dengan cepat apabila

objek, semakin tinggi muatan dipanaskan dan dalam masa yang

habanya menjadi lebih cepat sejuk kerana

haba yang tersimpan didalamnya

adalah sedikit

3. Jadual bawah pula menunjukkan contoh nilai muatan haba tentu bagi beberapa bahan

Bahan
Badan
manusia
Udara
Aluminium
Kaca
Besi
Kuprum
Plumbum
Merkuri
Air batu

Air
Wap air

Muatan

haba 3500 1000 900 840 440 390 130 140 2100 4200 2000

tentu

4. Berikut ialah aplikasi muatan haba tentu dalam kehidupan dan fenomena semula jadi

Peralatan dirumah Penyejukan enjin kereta bayu darat dan bayu laut

1. Pemegang diperbuat daripada 1. Air bertindak sebagai 1. Bayu darat berlaku pada
bahan yang mempunyai muatan agen penyejuk dalam enjin waktu malam apabila darat
haba tentu seperti plastik yang kereta untuk mengelakkan menyejuk lebih cepat
besar supaya: peningkatan suhu yang berbanding laut kerana
tinggi muatan haba tentu darat
a) boleh menyerap kuantiti haba lebih rendah berbanding
yang banyak 2. Muatan haba tentu air laut
yang tinggi
b) kenaikan suhu rendah membolehkannya 2. Bayu laut berlaku pada
menyerap kuantiti haba waktu siang apabila matahari
Ini menyebabkan pemegang tidak yang tinggi daripada memanaskan permukaan
mudah panas dan boleh dipegang selinder enjin tanpa darat dengan lebih cepat
dengan selamat menduidihkan air berbanding permukaan laut
kerana muatan haba tentu
2. Badan dan tapak diperbuat darat lebih rendah
daripada muatan haba tentu berbanding muatan haba
rendah seperti logam supaya: tentu laut
a) mudah dipanaskan dan
disejukkan

b) Tidak mudah melebur

5. Penerapan teknologi hijau boleh digunakan dalam konsep muatan haba tentu untuk menyelesaikan
masalah dalam sektor binaan. Contohnya pemilihan bahan binaan untuk membuat bangunan pintar
dengan indikator daripada aspek sistem pengurusan tenaga bangunan digunakan. Panduan bagi
pembinaan Bangunan Hijau adalah berdasarkan ciri-ciri berikut:

49

REVISI KILAT SAINS TAMBAHAN TINGKATAN 4 KSSM SMK ZON R1 WANGSA MAJU
DISEDIAKAN OLEH CIKGU NEELA

Ciri -ciri Penerangan
Bangunan bersaiz kecil adalah untuk menjimatkan kos. Bangunan bersaiz besar
Saiz kecil memerlukan kos yang banyak untuk membekalkan haba dan menyejukkan
bangunan.
Peralatan Peralatan berlabel ENERGY STAR digunakan. Peralatan-peralatan berlabel
berkecekapan ENERGY STAR dipasang untuk menjimatkan kos dan tenaga.

tenaga Pemanasan dan penyejukan memerlukan 50% penggunaan tenaga dalam
bangunan. Oleh itu, bahan penebat yang sesuai adalah perkara yang amat
Penggunaan penting bagi pembinaan Bangunan Hijau. Pelepasan udara melalui tingkap dan
penebat yang pintu merupakan kaedah yang dapat mengurangkan kehilangan haba dan dapat
mengurangkan penggunaan tenaga dalam bangunan.
sesuai Penggunaan bahan lama: penggunaan lantai kayu, pintu dan tingkap kitar
semula bahan: kaca kitar semula, aluminium, jubin kitar semula dan kayu tebus
Konsep 3R guna (reclaimed lumber).
Penggunaan produk mesra alam (eco-friendly products and environmentally
Bahan binaan products) untuk pembinaan bangunan lestari. Contohnya, penggunaan bahan
bangunan kitar semula atau semula jadi seperti bahan plastik kitar semula, kaca kitar
lestari semula dan bahan semula jadi seperti buluh atau gabus dalam pembinaan atap
(roofing materials), bahan binaan bangunan, kabinet dan penebat lantai.
Panel solar Penggunaan panel solar untuk memaksimakan penggunaan kuasa semula jadi
Tingkap daripada cahaya matahari.
berlabel Label ENERGY STAR adalah baharu di pasaran. Label ini diletakkan pada
tingkap yang berkecekapan tinggi berbanding tingkap biasa.
ENERGY STAR
Sistem Pemasangan sistem penuaian air adalah bertujuan untuk mengumpul air hujan
dari atap dan seterusnya diletakkan di dalam tangki. Air yang dikumpul boleh
penuaian air digunakan untuk tujuan lain seperti tandas dan sistem pancutan air (sprinkler
hujan system).

(Rainwater Penggunaan lampu LED adalah berkos tinggi tetapi penggunaan tenaga adalah
Harvesting kurang dan mampu bertahan lama berbanding mentol tradisional seperti lampu
pijar (incandescent bulb).
System) Penggunaan alat pengaliran rendah dan kepala pancuran aliran rendah (low
Pencahayaan shower head) bertujuan untuk menjimatkan air dan mesra alam.
mesra alam
Pemasangan 50% daripada penggunaan tenaga dalam bangunan adalah datang daripada
pemanasan dan penyejukan. Kaedah mengurangkan penggunaan tenaga yang
peralatan paling mudah adalah melalui pemasangan termostat yang diprogramkan.
penjimatan air Sistem pemanasan, pengudaraan dan penghawa dingin (Heating, Ventilation
and Air Conditioning System, HVAC) akan berfungsi apabila termostat
Termostat yang tersebut telah mencapai suhu tertentu
diprogramkan Pemilihan landskap yang tepat untuk bangunan yang ingin dibina adalah dengan
memilih kedudukan bangunan yang terlindung daripada pancaran cahaya
Landskap matahari tetapi cahaya matahari masih dapat masuk ke dalam bangunan.
berkecekapan Selain itu, penanaman pokok juga bertujuan untuk landskap bangunan.

50