WeCitizens เสียง-ลำปาง

99

100

101

พพิ ิธภณั ฑม์ ีชวี ติ ยา่ นสบต๋ยุ

102

103

แผนที่ ภมู วิ ัฒนธรรมทา่ มะโอ

โครงการวิจยั : การพัฒนาพ้ืนท่กี ารเรยี นรู้ และกระบวนการสรา้ งคณุ คา่ จากฐานภมู ทิ างสังคม
และวัฒนธรรมเพ่ือสรา้ งมูลคา่ เพ่ิมทางเศรษฐกจิ ดว้ ยเสนห่ ท์ างการทอ่ งเท่ียววิถีชีวิตย่านท่ามะโอ

104

105

ข้า้ มแม่น่ ้ำ��ำ วังั กลับั มายังั ชุมุ ชนท่า่ มะโอ แหล่ง่ เรียี นรู้�สุดท้า้ ยแต่ไ่ ม่ท่ ้า้ ย
ที่่ส� ุดุ ที่่เ� ราจะพาไปรู้�จักคือื บ้า้ นหลุยุ ส์์ ที.ี เลียี วโนเวนส์์ หรือื ที่่ค� นลำ�ำ ปาง
รู้�จักในชื่�อสั้้�นๆ ว่่า ‘บ้า้ นหลุุยส์’์ เรืือนปั้้�นหยาสไตล์์โคโลเนียี ลที่่ม� ีโี ถง
มุขุ เจ็ด็ เหลี่่ย� มเป็น็ เอกลักั ษณ์์หลัังนี้้� เคยเป็็นบ้้านของ หลุยุ ส์์ ตีี. เลีียว
โนเวนส์ ์ นายห้า้ งค้า้ ไม้้ชาวอัังกฤษ ลูกู ชายแหม่่มแอนนา ครูสู อนภาษา
อังั กฤษให้้ในหลวงรััชกาลที่่� 5 หลุุยส์์มาสร้้างบ้า้ นหลัังนี้้ไ� ว้้ขณะมาทำ�ำ
การค้้าในลำำ�ปางเมื่่�อปีี พ.ศ. 2449 ก่่อนที่่จ� ะส่่งมอบให้ก้ ัับองค์์การ
อุุตสาหกรรมป่่าไม้้ดูแู ลต่่อภายหลังั ที่่ส� ัมั ปทานที่่อ� ัังกฤษทำ�ำ ไว้ก้ ัับ
สยามหมดลง

หลัังจากบ้า้ นถูกู ทิ้้�งร้้างมาหลายปีี เครือื ข่่ายชุมุ ชนท่า่ มะโอก็ไ็ ด้้
ร่่วมมือื กับั องค์ก์ ารอุตุ สาหกรรมป่า่ ไม้้ และจัังหวัดั ลำำ�ปางในการบูรู ณะ
บ้า้ น และเปิดิ เป็น็ พื้้น� ที่่เ� รียี นรู้�แห่ง่ ใหม่่ของเมือื ง ซึ่�ง่ นอกจากจะมีี
นิิทรรศการที่่บ� อกเล่า่ ประวัตั ิิศาสตร์์ยุคุ สมััยการค้า้ ไม้้ในลำ�ำ ปางแล้้ว
ลานด้้านหน้้ายัังรองรัับกิิจกรรมสร้้างสรรค์์หลากหลายของชุมุ ชน
อาทิิ ตลาดนัดั การจัดั เวิริ ์ค์ ช้อ้ ปทางศิิลปะและหัตั ถกรรม ไปจนถึึง
การแสดงดนตรีโี ฟล์ค์

ทั้้ง� นี้้น� อกจากบ้้านหลุุยส์์ ในชุุมชนท่า่ มะโอแห่่งนี้้� ยังั มีีบ้า้ นเก่า่ ๆ
สวยๆ และแหล่่งเรียี นรู้�ที่เ� ป็็นความภาคภููมิิใจของคนลำ�ำ ปางอีีกไม่่น้อ้ ย
ไม่ว่ ่า่ จะเป็็น บ้า้ นเสานักั บ้้านเก่่าแก่ท่ ี่่ม� ีเี สาไม้ส้ ัักมากถึึง 116 ต้้น
บ้า้ นท่่าเก๊า๊ ม่่วง เรืือนไทยประยุุกต์ท์ ี่่�เปิดิ เป็น็ โฮมสเตย์์ วัดั ประตูปู ่่อง
วัดั เก่า่ แก่บ่ นถนนสายวััฒนธรรมที่่ม� ีีจิิตรกรรมฝาผนังั บอกเล่า่ วิถิ ีีชีีวิิต
ชาวลำ�ำ ปางในอดีีต

รวมถึึง บ้า้ นม้า้ ท่า่ น้ำ��ำ แหล่ง่ เรียี นรู้�เกี่ย� วกับั คนเลี้ย� งม้า้ และสารถีี
รถม้า้ ซึ่ง�่ เปิดิ ให้น้ ักั ท่อ่ งเที่่ย� วเข้า้ มาเรีียนรู้�ไปจนถึึงทำำ�เวิิร์ก์ ช้้อปการตีี
เกือื กม้า้ และความที่่�เจ้้าของ (ว่า่ ที่่ร� ้อ้ ยเอก สุุพจน์์ ใจรวมกุุล) ยังั เป็็น
พ่่อครูภู ููมิิปัญั ญา เขาจึึงยังั จััดเวิิร์ก์ ช้้อปการฟ้อ้ นเจิิงและฟ้้อนดาบ
เป็็นบางวาระอีกี ด้ว้ ย

106

แเหบอล้ลา้ ยุ ลยี นส์วที
โนเวนส์

107

108

หลLุยouสis์ TแhอomลasทGuี nเลnisียLวeoโnนowเeวnนs ส์

แหเลอโลุยนลสเียว์ นวทส์ ี

109

แเหอลลยุ ลียส์วที
โนเวนส์
Louis Thomas Gunnis Leonowens

พ.ศ. 2393 (ค.ศ. 1850)
25 ตุลาคม เกิดท่เี มอื งลนิ ตนั รฐั เวสต์เทริ น์ ออสเตรเลีย ประเทศออสเตรเลยี
พ.ศ. 2405 (ค.ศ. 1997)
หลุยส์เดนิ ทางเขา้ ประเทศไทย พรอ้ มแหมม่ แอนนาผู้เป็ นแม่ ซ่ึงตอ่ มา
เป็ นพระอาจารยฝ์ รง่ั ของพระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา้ เจา้ อย่หู วั รชั กาลท่ี 5
พ.ศ. 2410 (ค.ศ. 1867)
ไปศึกษาตอ่ ที่ประเทศไอรแ์ ลนด์

110

พ.ศ. 2424 (ค.ศ. 1881) พ.ศ. 2442 (ค.ศ. 1899)
หลยุ ส์กลับมาประเทศไทยและรบั ราชการเป็ นกปั ตนั หลยุ ส์แต่งงานกับภรรยาคนที่ 2 รติ า้ เมย์ แมคลอกซ์เลนาและเดินทาง
ในกองทหารม้ามหาดเล็กรกั ษาพระองคใ์ นพระบาทสมเด็จ มาอยูเ่ มืองละกอน (อำ�เภอเมอื งล�ำ ปาง จงั หวัดลำ�ปางในปั จจุบัน)
พระจุลจอมเกลา้ เจา้ อยูห่ วั รชั กาลที่ 5
พ.ศ. 2445 (ค.ศ. 1902)
พ.ศ. 2427 (ค.ศ. 1884) เกิดกบฎเงย้ี วเมืองแพรย่ กมาตีเมืองละกอน นายหา้ งหลยุ ส์และกองก�ำ ลัง
จากรอ้ ยเอกฮันส์ มารเ์ วิด เยนเซน ครูฝึ กต�ำ รวจภธู รเชียงใหม่ พรอ้ มดว้ ย
• หลยุ ส์แต่งงานครง้ั ท่ี 1 กบั คารโ์ รไลน์ นอกซ์ กองกำ�ลังในพื้นที่จากเจา้ บุญวาทย์วงษ์มานติ เจา้ ผคู้ รองนครลำ�ปาง
น�ำ กำ�ลงั รว่ มป้ องกนั เมอื งละกอน (นครล�ำ ปาง) ท่บี ้านหลุยส์
บตุ รสาวคนเลก็ ของเซอรโ์ ทมัส ยอรช์ น็อกซ์
กงสุลอังกฤษประจ�ำ สยาม และภรรยา ปราง เย็น พ.ศ. 2447 (ค.ศ. 1904)
สตรชี น้ั สูงชาวสยาม ท้งั คมู่ ีบุตรชาย 1 คนคือ โทมัส หลุยส์ยตุ ิบทบาทธุรกจิ ค้าไม้ในเมืองละกอน แลว้ เดินทางกลบั อังกฤษ
(“ยอรช์ ”) นอ็ กซ์ เลียวโนเวนส์ ซง่ึ ตง้ั ชือ่ ตามผ้เู ป็ นตา โดยมอบหมายใหผ้ ูอ้ ื่นดูแลการบรหิ ารธุรกิจแทน
และบุตรสาว 1 คนคือ แอนนาแฮร์
เรยี ต เลยี วโนเวนส์ ซึง่ ตั้งชอื่ ตามผเู้ ป็ นยา่ พ.ศ. 2462 (ค.ศ. 1919)
หลยุ ส์ถึงแก่กรรมด้วยโรคระบาดไข้หวัดใหญ่สเปน ทกี่ รุงลอนดอน
• หลุยส์ลาออกจากกองทหารมา้ มหาดเลก็ รกั ษาพระองค์ ประเทศอังกฤษ โดยศพของเขาถูกฝั งเคียงขา้ งกับภรรยาคนที่สอง
ที่สุสานบรอมพ์ตนั ในกรุงลอนดอน
และเรมิ่ ต้นท�ำ งานทบี่ รษิ ัทบรติ ชิ บอรเ์ นียว ซงึ่ ท�ำ ธุรกจิ คา้ ไม้
พ.ศ. 2498 - พ.ศ. 2534 (ค.ศ. 1955-1991)
พ.ศ. 2433 (ค.ศ. 1890) บ้านหลยุ ส์ถูกใชเ้ ป็ นท่พี ักของผ้บู รหิ ารองคก์ ารอุตสาหกรรมป่ าไม้ (ออป.)
หลุยส์สรา้ งธุรกิจของตนเอง รบั จ�ำ นองกิจการรา้ นขายเบเกอรี
และผลติ ภณั ฑป์ ระเภทอาหารสั่งตรงจากตา่ งประเทศ พ.ศ. 2563 - พ.ศ. 2564 (ค.ศ. 2020-2021)
ไดร้ บั งบประมาณสนบั สนนุ จากโครงการสง่ เสรมิ
พ.ศ. 2439 (ค.ศ. 1896) การทอ่ งเทย่ี วเชงิ สรา้ งสรรค์ จงั หวดั ล�ำ ปาง
โดยส�ำ นกั งานโยธาธกิ ารและผงั เมอื งจงั หวดั
• หลุยส์ลาออกจากบรษิ ัทบรติ ิชบอรเ์ นยี ว ล�ำ ปาง บา้ นหลยุ ส์ ไดร้ บั การซ่อมแซมและ
• หลยุ ส์เรม่ิ ท�ำ ธุรกจิ รา้ นค้าท่ีเชียงใหม่ โดยรบั ซ้ือไม้ ปรบั ปรุงจนแล้วเสรจ็ เรมิ่ เปิ ดใหบ้ ุคคลท่วั ไป
เข้าเย่ยี มชมเตม็ รูปแบบตั้งแต่ วันท่ี 1 พศจกิ ายน
จากคนท�ำ ไม้ในทอ้ งถิ่นและจา้ งเหมาใหค้ นไปตดั และชักลากไม้ พ.ศ. 2564 จนถึงปั จจุบนั

พ.ศ. 2439 – พ.ศ. 2441 (ค.ศ. 1896 - ค.ศ. 1898)
เรมิ่ สรา้ งบา้ นหลุยส์ ซง่ึ อยบู่ รเิ วณใกล้เคยี งกับ
บรษิ ัทบรติ ิชบอรเ์ นยี ว

ขอ้ มลู จาก นายหา้ งป่ าไม้ กิตตชิ ยั วัฒนานิกร

111

112

113

ลำ�ปางวัฒภนธูมรริ มบนเมฐอืานงแควหา่งมกราว่รมเรมียอื นจราู้ก

114

ลำ�ำ ปาง “เมือื งผ่า่ น” ประโยคและมุมุ มองคลาสสิิค ผู้้อ� ำำ�นวยการมหาวิทิ ยาลัยั สวนดุุสิติ ศููนย์ก์ ารศึึกษา
ที่่�ทุกุ บทสนทนาของคนลำ�ำ ปาง จะมีกี ารหยิบิ ยกใจความนี้้� นอกที่่ต� ั้้ง� ลำ�ำ ปาง เป็น็ แกนกลาง โดยโครงการนี้้ไ� ด้ร้ ับั การ
ขึ้้�นมาเอ่่ยถึงึ นัยั ยะหนึ่่�งเพื่่�อสื่่�อถึงึ อดีตี ที่่�เคยรุ่่�งเรือื ง แต่ก่ สนับั สนุุนจากหน่ว่ ยบริิหารและจัดั การทุุนด้า้ นการพัฒั นา
ลับั ซบเซาด้ว้ ยพลวััตการพััฒนากับั นัยั ยะที่่�สองเพื่่�อการ ระดับั พื้้น� ที่่� (บพท.) และความร่ว่ มมืือของเทศบาลนครลำำ�ปาง
ปลุกุ ใจผู้้�คนชาวลำ�ำ ปางว่า่ “เราทั้้�งหลายไม่อ่ าจปล่อ่ ยให้เ้ มือื ง
อันั เป็็ นที่่�รักั ” จมหายไปกับั สายธารของเวลาและไม่ค่ วร สร้า้ ง ‘ลำ�ำ ปางเมือื งแห่ง่ การเรียี นรู้้�’
นิ่่�งเฉย ให้ค้ ุณุ ค่า่ และโอกาสดีๆี หลุดุ ลอยไปโดยไม่ล่ งมือื จากงานวิิจัยั และการมีสี ่่วนร่ว่ ม

ออกแรงไขว่่คว้้า โครงการการพััฒนาเมืืองลำ�ำ ปางสู่เ�่ มืืองแห่ง่ การเรีียนรู้�
จากฐานภููมิิทางสัังคมและวััฒนธรรม เป็น็ ชุดุ โครงการวิจิ ััยที่่�
หากปรับั เลนส์ข์ ยายภาพเมือื งลำ�ำ ปางให้้คมชััดยิ่่ง� ขึ้้น� มีีเป้้าหมายสำ�ำ คััญ คือื การเร่่งพััฒนาระบบและกลไกพััฒนา
เมือื งประวััติศิ าสตร์์ที่่�ผ่า่ นเรื่�องเล่่ายาวนานกว่า่ 1,300 ปีแี ห่่งนี้้� เมือื งแห่่งการเรียี นรู้�โดยใช้ฐ้ านภููมิิทางสังั คมวัฒั นธรรม
นอกจากจะยังั ปรากฏร่่องรอยของอดีีตแต่ล่ ะยุคุ สมัยั ถูกู เก็็บ และกระบวนการมีสี ่ว่ นร่่วม สร้้างรูปู ธรรมพื้้�นที่่ก� ารเรีียนรู้�ของ
รักั ษาไว้เ้ ป็น็ หมุดุ หมายของกาลเวลา เป็น็ อัตั ลักั ษณ์อ์ ันั เชิดิ หน้า้ เมือื ง (Learning Space) ในย่า่ นเมือื งสำ�ำ คัญั ของลำ�ำ ปาง ทั้้ง� เพื่่อ�
ชูตู าของเมืือง “ผู้้�คน พลเมืืองลำ�ำ ปาง” คือื หนึ่่�งในทรััพยากร ส่ง่ เสริมิ การเรียี นรู้� และยกระดับั เศรษฐกิจิ ท้อ้ งถิ่น� กับั คุณุ ภาพชีวี ิติ
อันั ทรงคุณุ ค่า่ ที่่เ� ป็น็ ดั่่ง� กำ�ำ ลังั สำ�ำ คัญั ในการสร้า้ งการเปลี่ย� นแปลง ของคนในพื้้น� ที่่� ชุุดโครงการประกอบด้ว้ ย
เพราะเมื่่�อย้อ้ นกลับั ไปพิิจารณาการพัฒั นาในแวดวงต่า่ งๆ 3 โครงการย่่อย ได้้แก่่
ของภาคเหนืือตอนบน หรืือแม้แ้ ต่ร่ ะดัับประเทศ เราจะพบเจอ
‘คนลำำ�ปาง’ เป็็นผู้้�มีีบทบาทสำำ�คััญคอยสร้้างสรรค์์และเป็น็ (1) โครงการพััฒนาระบบและกลไกเพื่่�อพัฒั นาเมืืองแห่ง่
แกนนำำ�อยู่ �เสมอ การเรียี นรู้�จากฐานภููมิทิ างสังั คมวัฒั นธรรมโดยกระบวนการ
มีีส่ว่ นร่ว่ ม
จึึงเป็็นคำำ�ถามสำำ�คััญในวัันนี้้�ว่า่ ความรุ่�มรวยด้้านวัฒั นธรรม
และทรัพั ยากรธรรมชาติขิ องพื้้น� ที่่เ� มือื งลำ�ำ ปาง กับั ความสามารถ (2) โครงการพััฒนาพื้้น� ที่่�การเรียี นรู้�และพิพิ ิิธภััณฑ์์มีีชีีวิติ
และศักั ยภาพของผู้้�คนที่่ม� ีอี ยู่�เป็น็ ทุุนเดิมิ จะหลอมรวม และ ย่า่ นสบตุ๋๋�ย
ก่อ่ ร่่างสร้้างกระบวนแนวรบใหม่่ได้อ้ ย่า่ งไร
(3) โครงการพััฒนาพื้้น� ที่่ก� ารเรียี นรู้�และกระบวนการสร้า้ ง
ปีี 2564-2565 เป็็นปีีที่่�คำำ�ถามสำำ�คััญข้า้ งต้น้ เริ่ม� ถููกนำ�ำ คุุณค่่าจากทุุนทางสังั คมวัฒั นธรรมเพื่่�อสร้า้ งมูลู ค่า่ เพิ่่�มทาง
มาถกถามและเสวนา ปลุกุ ให้้เป็น็ วาระการพััฒนาเมือื งขึ้น�้ มา เศรษฐกิิจด้ว้ ยเสน่่ห์์ทางการท่่องเที่่�ยววิถิ ีชี ีวี ิิตย่า่ นท่า่ มะโอ
อีีกครั้้�ง ผ่่านงานวิิจัยั และการทำ�ำ งานร่่วมกัันของคนลำำ�ปาง
โดยมีี โครงการพัฒั นาเมืืองลำำ�ปางสู่เ่� มือื งแห่่งการเรีียนรู้�
จากฐานภููมิทิ างสังั คมและวัฒั นธรรม (Lampang Learning
City Model) ดำำ�เนินิ การโดย ดร.ขวัญั นภา สุุขคร

โครงการพััฒนาเมือื งลำ�ำ ปางสู่่�เมือื งแห่ง่ การเรียี นรู้้�จากฐานภูมู ิิ
ทางสัังคมและวััฒนธรรม (Lampang Learning City) ได้ร้ ับั การ
คัดั เลือื กจากหน่ว่ ยบริหิ ารและจัดั การทุนุ ด้า้ นการพััฒนาระดับั พื้้�นที่่�
(บพท.) ให้เ้ ป็็ น ‘ผลงานวิิจัยั ดีเี ด่น่ ’ ด้า้ นการอนุรุ ักั ษ์์พััฒนาและ
จัดั การภูมู ิปิ ัั ญญา ทรัพั ยากรและทุนุ ของชุมุ ชน ประจำ�ำ ปีี 2565

115

เรยี นรู้ เชือ่ ม

ภมู ิหลงั ภมู ธิ รรม
Religious and
Local History Traditional Beliefs

ประวัตศิ าสตร์ ศาสนาและ
ท้องถน่ิ ความเชอื่ ท้องถ่ิน

ภูมวิ งศ์

Local Intellectuals
ตระกูลสำ�คญั
ของท้องถิ่น

ภูมปิ ัญญา
Local Wisdom
องคค์ วามรู้ท้องถิ่น

เคร่ืองมือสำ�คญั ในการขบั เคล่ือน จากภูมิหลงั สู่ ภมู ิอนาคต
ล�ำ ปางเมืองแหง่ การเรียนรู้
ระบบและกลไกเมือง
• Local Study 5 ภูมวิ ัฒนธรรม แหง่ การเรียนรู้
• ประมวล และศึกษาขอ้ มูลท้องถิ่น
เวทหี ารอื ระดับเมอื งเพ่ือพัฒนาจนิ ตภาพรว่ ม
• เพื่อสร้างกลุม่ ประเดน็ และ และสรา้ งนเิ วศการเรยี นรู้ Lampang Show Case,
หลกั คิดทใ่ี ช้ในการออกแบบ
กิจกรรมการเรียนรู้ Lampang Talk Series, เวทีสาธารณะ

116

คน สร้างเมอื ง ปรHะอวisนตัtoาิศrคicาaตสl ตร์
Future Study

เศรษฐกิจ ลาํ ปาง

ภูมเิ มือง วัฒสนังธครมรม ก รู้า นรเมือเงรแียห่ง

Dynamic Town อนภามู คิ ต
Grounding
ปรากฏการณ์การพั ฒนา the Future
และความเปล่ียนแปลง

สำ�คัญของเมอื ง

ก า ร ติ ด ต า ม ด้ ที่
พั ฒ น าไ
ทรพั ยากร
ธรรมชาติ Lampang
learning city
และ
สง่ิ แวดล้อม

พื้นทก่ี ารเรียนรู้ พื้นทก่ี ารเรียนรู้ Brand อัตลักษณ์
และพิพิธภัณฑ์มีชีวิต สบตยุ๋ วิถชี วี ิตยา่ นทา่ มะโอ ทางวัฒนธรรมเมืองลำ�ปาง

อาหารในต�ำ นาน แผนท่วี ัฒนธรรม กาดกองครา้ ฟต์
พิพิธภัณฑ์เปิ ดบา้ นเกา่ เล่าความหลงั AR-Tourism Guidebook ครงั่ รกั ษ์ล�ำ ปาง
กจิ กรรมสรา้ งสรรค์เพ่ือการเรยี นรูบ้ า้ นหลยุ ส์ ตลาดนดั การเรยี นรูค้ น 3 วัย
พิ พิ ธภัณฑ์ถนนความรู้

117

5 ภูมู ิวิ ััฒนธรรม หลักั คิดิ และ ที่่ต�ั้ง� อยู่่บ� ริเิ วณวััดประตููป่่อง, กู่เ�่ จ้า้ ย่่าสุุตา กัดั กากแก้้ว,
เครื่่�องมือื พััฒนาเมือื งแห่ง่ การเรียี นรู้้� บริิษัทั บริิติชิ บอร์์เนีียว, บ้า้ นหลุยุ ส์์ ทีี. เลีียวโนเวนส์,์
ท่่าหน้้าห้้าง
จากเป้า้ หมายหลัักที่่ว� ่า่ ด้้วยการ พััฒนาระบบและกลไก
การพัฒั นาเมือื งแห่ง่ กาเรียี นรู้� ชุดุ โครงการ Lampang Learning 2.ภูมู ิเิ มือื ง (Dynamic Town) พลวัตั เมืือง
City ได้้ใช้ก้ ารศึึกษาท้อ้ งถิ่น� (Local Study) โดยกระบวนการ รููปธรรมพื้้น� ที่ท�่ ี่แ�่ สดงออกถึงึ พลวัตั รความเปลี่ย�่ นแปลงสำ�ำ คัญั
มีีส่่วนร่ว่ ม และการพัฒั นาระบบกัับกลไกเมืืองแห่ง่ การเรียี นรู้� ของเมือื ง และย่า่ น เช่่น บ้า้ นหลุยุ ส์์ ทีี. เลีียวโนเวนส์,์ อาคาร
ผ่่านเวทีีเสวนา กิิจกรรมการเรียี นรู้� การอบรมเชิิงปฏิบิ ััติิการ สำ�ำ นักั งานบริษิ ัทั หลุยุ ส์์ ทีี. เลีียวโนเวนส์,์ องค์ก์ ารอุตุ สาหกรรม
อาทิิ เวทีีลำำ�ปาง ฟอรััม (Lampang Forum) เวทีสี าธารณะ ป่า่ ไม้้ (ออป.), ที่ท�่ ำ�ำ การชุมุ ชนท่่ามะโอ, สำ�ำ นักั งานจััดการ
(Lampang Public Forum) กิจิ กรรมการเรียี นรู้� 5 ภูมู ิวิ ัฒั นธรรม ทรัพั ยากรป่า่ ไม้้ที่่� 3 (ลำ�ำ ปาง), กาดวััฒนธรรม, กาดมีีใจ
กิจิ กรรม Showcase กิจิ กรรมการจัดั ทำ�ำ แผนที่่ค� วามรู้� และแผนที่่� (Meejai Space), กาดหัวั ขััว (ตลาดรัษั ฎา)
ทางทางวััฒนธรรม เพื่่อ� ประมวลข้อ้ มูลู และองค์์ความรู้้�ต่า่ งๆ
ที่่ไ� ด้ม้ ีกี ารศึึกษาค้น้ คว้า้ ไว้ก้ ่อ่ นแล้ว้ รวมถึึงความร่ว่ มมือื ร่ว่ มใจใน 3. ภูมู ิวิ งศ์์ (Local Intellectuals) สกุุลคหบดีี
การเข้้ามาเป็น็ เครือื ข่า่ ยร่ว่ มขัับเคลื่่อ� น จากกลุ่�มแกนนำ�ำ ชุุมชน หรือื คนสำ�ำ คััญที่่�ส่่งผลต่อ่ ความเปลี่ย� นแปลงของเมืือง
ปราชญ์ช์ ุมุ ชน ผู้�อาวุโุ ส นักั วิิชาการ และพลเมือื งชาวลำ�ำ ปาง ตระกููลวรกุลุ , ตระกููลจัันทรวิโิ รจน์,์ ตระกููลอิินต๊๊ะศรีี,
ตระกููลภรณ์์ศิริ ิิ, ตระกููลไชยวงศ์์, ตระกููลกััลยาณมิติ ร,
โดยในส่ว่ นของการศึึกษาท้อ้ งถิ่�น (Local Study) ตระกููลไชยวััฒนา, ตระกููลเทพนัันตา, ตระกููลนันั ทวงศ์,์
เมืืองลำ�ำ ปาง คณะวิิจััยได้ส้ ังั เคราะห์อ์ อกมาเป็น็ แนวคิดิ 5 ตระกููลวรรณศรีี, ตระกููลบุุญบุุตร, ตระกููลไกรวงศ์์,
ภููมิวิ ััฒนธรรมลำ�ำ ปาง ซึ่่ง� ถูกู ใช้้เป็็นแนวคิดิ โครงสร้้างหลััก ตระกููลทนันั ไชย
ในการเล่่าเรื่�อง และนำำ�เสนอเนื้้อ� หาของพื้้น� ที่่�การเรียี นรู้� ชุุมชน
ท่่ามะโอ และย่า่ นสบตุ๋๋ย� อย่่างเป็็นรููปธรรม ประกอบด้้วย 4.ภููมิธิ รรม (Religious and traditional beliefs)
ภููมิหิ ลััง ภููมิวิ งศ์์ ภููมิธิ รรม ภููมิิเมืือง ภููมิปิ ััญญา จากแนวคิดิ ความเชื่่อ� และศาสนา

ทั้้ง� 5 ภูมู ิิ วงเสวนาชาวลำำ�ปางได้้ช่่วยกัันเติิมเต็็ม และจัดั วาง วััดประตููป่่อง, วััดท่่ามะโอ, วััดกากแก้ว้ (ร้า้ ง)
รูปู ธรรม และกายภาพเมือื งที่่�แสดงออกถึึงคุุณค่่าและความ กู่�เจ้า้ ย่่าสุตุ า, วััดประตูตู ้้นผึ้้�ง, วััดแสงเมืืองมา,
หมายของแต่่ละภููมิไิ ว้้ดังั นี้้� วัดั ดอกพร้้าว, วัดั ดอกบััว, วััดพระแก้ว้ ดอนเต้้า,
วััดผาบ่อ่ ง, วััดช่่างแต้้ม, วััดป่่าพร้า้ ว, วััดปงสนุกุ
1.ภููมิิหลังั (Local History) ประวัตั ิศิ าสตร์ท์ ้้องถิ่่�น
5.ภููมิิปััญญา (Local Wisdom)
ประวัตั ิศิ าสตร์์เมือื ง เชื่่�อมสู่�่ประวัตั ิศิ าสตร์์ ภููมิิปััญญาท้้องถิ่่�น
และความทรงจำำ�ระดับั ย่า่ น เช่่น ย่่านท่่ามะโอ
และเชื่อ�่ มโยงกับั สถานที่เ�่ กี่ย�่ วข้อ้ ง เช่่น สำ�ำ นักั งาน แกงฮังั เล แกงสี่่เ� ปี่่�ยน และผงฮัังเล, รถม้า้
มณฑลมหาราษฎร์,์ สถานกงสุุลอังั กฤษ, ประตูู พาหนะคู่�เมืืองลำ�ำ ปาง, ปราชญ์์ชาวบ้้าน
ครููภููมิิปััญญาแห่่งท่า่ มะโอ (ปราชญ์์
ป่อ่ งแป๊๊ป, ท่่าน้ำ��ำ หน้า้ กงสุลุ อังั กฤษ, แนวกำ�ำ แพง หนานศรีี วรรณศรี)ี , พิธิ ีกี รรม ความเชื่�อ
เมืืองเขลางค์์รุ่�นสอง, วัดั ประตููป่่อง,หอรบสมัยั ประเพณีีปฏิบิ ััติิและตำ�ำ ราโหราศาสตร์แ์ ห่่ง
เจ้า้ กาวิลิ ะ ท่่ามะโอ (อาจารย์ส์ มมุุติิ พงศ์ป์ ิิยาพัทั ธ์)์ ,
ช่า่ งทำ�ำ วัดั หรือื สล่า่ สร้า้ งจอง, ช่า่ งเงินิ ช่า่ งคำ�ำ ,
สวยดอก สวยกาบ

118

2 พื้้�นที่่�การเรียี นรู้้� ระบุคุ ุณุ ค่า่ สร้า้ ง Storytelling พิพิ ิธิ ภัณั ฑ์ก์ ินิ ได้อ้ าหารในตำำ�นาน,
และแบรนด์อ์ ััตลักั ษณ์เ์ มือื งลำ�ำ ปาง พิพิ ิิธภัณั ฑ์์เปิิดบ้า้ นเก่่าเล่่าความหลััง,พิพิ ิธิ ภัณั ฑ์์ถนนความรู้�

จากการค้้นคว้า้ ประมวลและสัังเคราะห์์ท้อ้ งถิ่น� ศึึกษา การพััฒนาพื้้�นที่่�การเรียี นรู้�เพื่่�อสนับั สนุุนการท่อ่ งเที่่�ยววิถิ ีี
(Local Study) ได้้ข้้อสรุุปเป็น็ แนวคิิด 5 ภูมู ิิวััฒนธรรม ชีีวิิตย่า่ นท่่ามะโอ เช่่น กิจิ กรรมจัดั ทำำ�ข้้อมููล 5 ภููมิวิ ัฒั นธรรม
เมืืองลำำ�ปาง สู่�การขับั เคลื่่�อนพัฒั นาแนวคิิดและความร่่วมมืือ ย่า่ นท่า่ มะโอ แผนที่่ว� ัฒั นธรรม AR-Tourism Guidebook
ผ่า่ นวงเสวนา Lampang Forum และการประชุุมร่ว่ มกับั กิจิ กรรมสร้า้ งสรรค์เ์ พื่่อ� การเรียี นรู้� และกิจิ กรรมเสวนาข่ว่ งผญา,
หน่ว่ ยงาน อาทิิ สำ�ำ นักั งานจังั หวัดั ลำ�ำ ปาง และเทศบาลนครลำ�ำ ปาง นิิทรรศการหมุนุ เวียี น ณ บ้้านหลุยุ ส์์
เพื่่�อนำำ�ข้้อเสนอที่่�ได้จ้ ากการวิจิ ััยสู่่�การเป็็นนโยบายของท้อ้ งถิ่�น
ทั้้�งวิสิ ััยทัศั น์์และแผนจังั หวััด “ลำ�ำ ปางเมืืองแห่่งการเรียี นรู้� การต่อ่ ยอดการย้อ้ มผ้า้ สีคี รั่่ง� จัดั Workshop ครั่่ง� รักั ษ์ล์ ำ�ำ ปาง
สร้้างสรรค์์ น่่าอยู่� ยั่ง� ยืืน” และยุทุ ธศาสตร์์ กับั แนวทางการ ให้ก้ ับั ผู้้�ประกอบการและผู้้�คนที่่ส� นใจได้เ้ รียี นรู้� การย้อ้ มสีธี รรมชาติิ
พััฒนาเมืืองลำ�ำ ปางในระดัับเทศบาล “ส่่งเสริมิ การเรีียนรู้�และ และสีคี รั่่ง� จากผู้�เชี่�ยวชาญ
พััฒนาศัักยภาพคนทุุกช่ว่ งวััยเพื่่อ� ไปสู่�เมือื งแห่่งการเรียี นรู้�
และคนคุณุ ภาพ (City of learning and quality people)” การเสริิมพลัังร่ว่ มสร้า้ งแบรนด์อ์ ััตลักั ษณ์ท์ ้้องถิ่น� “กาดกอง
ภายใต้ว้ ิสิ ััยทััศน์์ “เมืืองลำ�ำ ปางเป็็นบ้้านที่่�มีีความสุขุ ของทุกุ คน” คร้า้ ฟต์”์ ณ กาดกองต้า้ ร่ว่ มกับั แกนนำ�ำ ผู้้�ประกอบการหัตั ถกรรม
“A happy home for all” และศิลิ ปิินคนรุ่�นใหม่่

การสร้า้ งพื้้น� ที่่ก� ารเรียี นรู้� และยกระดับั ผลิติ ภัณั ฑ์ท์ าง เพราะทุุกคนคือื ตัวั จริงิ ในงานพััฒนาเมืือง
วัฒั นธรรม ถือื ว่่าเป็น็ หนึ่่ง� ในผลลััพธ์เ์ ชิงิ รููปธรรมของงาน 3 หัวั ใจสำำ�คัญั ของงานวิิจัยั Lampang Learning City คือื
วิจิ ััย Lampang Learning City ที่่�ช่่วยขับั เน้้นภาพ 1.กลยุทุ ธ์ก์ ารผสานพลังั เชื้�อเชิิญผู้้�คนมาร่ว่ มคิิด ค้น้ หา
การผลัักดันั เมือื งแห่่งการเรียี นรู้�ให้้แจ่่มชััด และสร้า้ งบทสรุปุ กรอบการพัฒั นาเมือื งแห่ง่ การเรียี นรู้้�บนฐาน
และยกระดับั ศัักยภาพเดิมิ ให้้โดดเด่น่ เป็น็ ที่่ร�ู้�จัก ทุนุ เดิมิ ของเมือื ง และสร้า้ งเวทีกี ับั วาระความร่ว่ มมือื ทั้้ง� ระดับั
ผนวกเข้้ากับั เสริิมกำ�ำ ลังั บุุคลากรภายในพื้้น� ที่่� หน่ว่ ยงานรััฐ ระดับั ผู้้�ประกอบการ และระดับั ชุมุ ชน
ผ่า่ นกิจิ กรรมการเรียี นรู้� การร่ว่ มจัดั นิทิ รรศการ
และกิิจกรรมสร้้างสรรค์ห์ ลายรููปแบบ เช่่น 2.เติิมเต็ม็ และต่อ่ ยอดบนฐานการขับั เคลื่่�อนเดิิม
ที่่�มีีอยู่�แล้้ว เพื่่�อยกระดับั และขัับเคลื่่�อนงานที่่�มีอี ยู่�
การพััฒนาพื้้น� ที่่ก� ารเรียี นรู้� (Learning Space) ให้ช้ ััดเจน
แผนที่่�และเส้้นทางพิิพิิธภััณฑ์์มีีชีวี ิิตย่่านสบตุ๋๋ย�
ซึ่ง�่ ได้ร้ ับั ความร่ว่ มมือื จากคนในย่า่ นร่ว่ มกันั ออกแบบ 3.จััดวางให้ก้ ิิจกรรมการเรียี นรู้�เป็น็ ดั่่�งเครื่่�องมือื
เป็น็ เพื่่อ� นที่่�คอยออกแรงสนัับสนุนุ ตอบโจทย์์พื้้�นที่่�
และเป้า้ หมายคนทุกุ กลุ่�มที่่เ� ป็น็ เจ้้าภาพการทำ�ำ งาน
และเป็็นตัวั จริิงของการขับั เคลื่่อ� นมุ่�งสร้้างพลเมืือง
ลำ�ำ ปางเพื่่อ� ร่่วมกันั เป็็นกำ�ำ ลัังพััฒนาเมือื ง

ติดิ ตามการทำ�ำ งานของ Lampang Learning City ได้ท้ ี่่�
https://www.facebook.com/Lampanglearningcity

119

120

121

หลังั จากนี้เ�้ ชื่อ�่ กันั ว่า่ การท่อ่ งเที่่ย� วไทยจะพลิกิ โฉม ถูกู กัักตัวั จากสถานการณ์์โควิดิ มานาน พอถึึงเวลา
ไปอีีกขั้้�นหนึ่�ง่ ด้ว้ ยพลังั ของคนไทยด้้วยกันั เอง เป่่านกหวีดี ปล่่อยตัวั เป็น็ อิสิ ระ การออกไปท่่องเที่่ย� วจึึง
เนื่อ่� งจากผู้ค�้ นโหยหาการออกจากบ้า้ นเพื่�อ่ เดิินทาง เหมือื นถููกจุดุ พลุขุ ึ้น�้ อีกี ครั้้ง� แต่่ครั้�งนี้้�เมืืองที่่เ� คยถููก
และรัับประสบการณ์ใ์ หม่ๆ่ หลังั จากที่่�ต้อ้ งเก็็บกัักตััว
และเคร่่งเครีียดกับั สถานการณ์โ์ ควิิดมาเกืือบสามปีี เรียี กว่่าเมือื งรอง ก็็จะได้้รัับโอกาสทองงามๆ ใน

ความรู้้�สึกอยากผ่อ่ นคลายจึึงก่อ่ เกิิดให้ก้ ารเดิินทาง การทำ�ำ เมืืองรองของตนเองให้้เป็็นเมือื งรองที่่�ใคร

ท่อ่ งเที่่�ยวฟื้้�นตัวั ขึ้้น� มาใหม่่ในอัตั ราเร่่งที่่�ทุกุ เที่่�ยวบินิ มาแล้้วก็็อยากกลับั มาอีีก ใครมาแล้้วก็อ็ ยากไป

ถููกจองเต็็มทุุกไฟล์ท์ อย่่างรวดเร็ว็ โดยเฉพาะการเดิิน บอกต่่อ
แต่่ทั้้ง� นี้้�ทั้้�งนั้้น� การจะชิิงชััยคว้า้ สุุดยอดความนิิยมจาก
ทางท่่องเที่่�ยวในประเทศที่่�ได้้รับั การตอบรับั อย่่าง การเป็น็ เมืืองรองให้ไ้ ปอยู่�ในใจผู้ค�้ นได้น้ั้้น� ไม่ส่ ามารถเกิดิ ขึ้้น�
อบอุ่่�น เพราะการเดิินทางไปเที่่ย� วต่า่ งประเทศยัังไม่่
สะดวกนัักทั้้�งปริิมาณเที่่ย� วบิิน และจากการเข้ม้ งวด ได้ช้ั่ว� พริบิ ตา แต่ต่ ้อ้ งผ่า่ นกระบวนการออกแบบเมืืองอย่า่ ง
มีียุทุ ธศาสตร์์ การรู้�จักั ใช้ต้ ้น้ ทุนุ ที่่ม� ีีเหนืือกว่า่ เมืืองท่อ่ งเที่่ย� ว
ของการเปิดิ รับั จำำ�นวนนักั ท่อ่ งเที่่�ยวจากมาตรการ ใหญ่่ๆ ที่่�เกืือบไม่ม่ ีีแล้้วให้เ้ ป็็นประโยชน์์ เช่่น การยัังได้้
เฝ้า้ ระวัังต่า่ งๆ ที่่ถ� ููกกำำ�หนดขึ้้�น (แต่น่ ่า่ สังั เกตว่า่
ประสบการณ์จ์ ากคนในท้อ้ งถิ่�นที่่ม� ีีความเป็น็ มิิตรสููงทั้้�ง
สายการบินิ ต่่างชาติเิ ริ่�มเปิดิ รัับสมัคั รลููกเรืือคนไทยเป็็นจำำ�นวนมากแล้้ว ภาษากายและภาษาถิ่น� ที่่ไ� พเราะ การมีีน้ำำ�� ใจหยิบิ ยื่น่� ให้้จากใจจริิง การที่่�ยังั มีี
นั่่น� แสดงว่่า การเดินิ ทางสู่่�ทุุกเป้า้ หมายกำ�ำ ลังั จะกลับั มาใหม่่) ย่่านการค้้าเก่่าแก่่และอาคารบ้า้ นเรืือนถึึงจะเก่่าด้้วยกาลเวลาแต่ย่ ัังถููกเก็บ็
สำำ�หรัับการที่่�นักั ท่่องเที่่ย� วคนไทยหัันมาเที่่�ยวในประเทศมากขึ้น� ถืือเป็็น รักั ษาไว้พ้ ร้้อมๆ ไปกัับการมีีสภาพของเมืืองที่่�สะอาดสงบร่่มรื่�่น มีีบรรยากาศ
เรื่�อ่ งน่่ายินิ ดีีในสถานการณ์์เศรษฐกิิจของประเทศที่่ค� ่อ่ นข้า้ งเปราะบางอยู่�ใน ที่่�ดีี ได้ค้ วามรู้้�สึกปลอดภััยสบายใจ และหากเมืืองรองนั้้�นๆ มีีแหล่ง่ ท่อ่ งเที่่ย� ว
เวลานี้้� และนัับเป็็นการช่่วยชาติิอีีกทางหนึ่่�ง เพราะการท่่องเที่่�ยวจะช่่วย ทางประวัตั ิศิ าสตร์ห์ รืือวัฒั นธรรมท้อ้ งถิ่น� ที่่ส� ามารถอวดได้้ หรืือแหล่ง่ ท่อ่ งเที่่ย� ว
กระจายรายได้แ้ บบปููพรมทั่่�วถึึง ช่ว่ ยเศรษฐกิจิ ฟื้�้นตัวั ได้เ้ ร็็ว และเงินิ ตรา ทางธรรมชาติทิี่่แ� ม้อ้ าจจะเพิ่่ง� ถููกค้น้ พบใหม่แ่ ต่ไ่ ด้ร้ ับั การพิทิ ักั ษ์แ์ ละจัดั ระเบีียบ ้อาง ิองจากงาน ิวจัยของรัฐสภา https://cmu.to/phZCB
ก็็ไม่่รั่ �วไหลให้้เสีียดุุล การเข้า้ ชมไว้อ้ ย่า่ งดีี การได้เ้ ห็น็ สิ่่ง� เหล่า่ นี้ก�้ ็น็ ับั ว่า่ มากพอแล้ว้ สำ�ำ หรับั การท่อ่ งเที่่ย� ว
แต่่ที่่�น่่าจัับตาคืือ การเดินิ ทางของนักั ท่อ่ งเที่่�ยวคนไทยออกสู่�เมืืองรอง โฉมใหม่ท่ ี่่ผ� ู้�้คนในยุคุ ใหม่่นี้�้ต้้องการแบบไม่่มากไม่น่ ้อ้ ย พอดีีๆ
จัังหวัดั ต่่างๆ ทั่่ว� ประเทศในปีี พ.ศ. นี้�้มีีหลายจังั หวััดอยู่�ในเช็็คลิสิ ต์์ที่่ต� ้้องไป ส่ว่ นการจะพัฒั นาให้เ้ กิดิ ความยั่ง� ยืืนต่อ่ ไปนานๆ โดยไม่เ่ สีียตัวั ตนอันั เป็น็
เยืือนมากขึ้น� กว่า่ แต่ก่ ่อ่ น ซึ่ง�่ ดููได้จ้ ากโปรแกรมทัวั ร์ท์ี่่เ� ริ่ม� มีีการใส่แ่ หล่ง่ ท่อ่ งเที่่ย� ว เสน่่ห์เ์ มืืองรองที่่น� ักั ท่่องเที่่�ยวแสวงหา จำำ�เป็็นที่่�คนในเมืืองนั้้�นๆ ทั้้�งภาครัฐั
ใหม่ๆ่ ของเมืืองรองออกมาให้เ้ ห็น็ ทุกุ ภาคในประเทศ ที่่เ� ป็น็ เช่น่ นั้้น� พอจะอนุมุ าน ภาคประชาสังั คม และภาคประชาชนที่่อ� าศัยั บ้า้ นมาสร้า้ งแผนยุุทธศาสตร์์
ได้ห้ ลายสาเหตุุ เช่่น นัักท่่องเที่่�ยวคนไทยที่่เ� ป็น็ กลุ่�มหลัักในเวลานี้เ�้ ริ่ม� สนใจ ด้้วยกััน โดยเฉพาะการส่่งเสริมิ อาชีีพให้้เกิิดรายได้ท้ ี่่�อยู่�ได้้จริงิ เพื่อ�่ ดึึงดููด
เสน่ห่ ์ข์ องแหล่ง่ ท่อ่ งเที่่ย� วใหม่ๆ่ ซึ่ง�่ อาจถููกกระตุ้้�นมาจากนักั รีีวิวิ หรือ Influencer คนรุ่่�นใหม่่ที่่ม� ีีพรสวรรค์์ในด้า้ นต่่างๆ ให้ก้ ลัับบ้า้ นมาร่่วมสร้้างเมืืองอย่า่ งที่่�
ที่่�แข่ง่ ขันั กัันหา content ที่่�แตกต่า่ งมานำำ�เสนอตลอดช่่วงเวลาที่่ผ� ู้้�คน ต้อ้ งการไปด้้วยกััน

September, 2022

จากปก : เป็ นภาพจติ รกรรมฝาผนังวิหารน้ำ�แต้ม
วัดพระธาตลุ ำ�ปางหลวง จ.ลำ�ปาง

ภาพนี้อยบู่ นส่วนทเ่ี รยี กว่า ‘คอสอง’ ซึ่งวาดเป็ นเรอื่ งเก่ียวกบั
ทศชาติชาดก พุทธประวัติ และพรหมจกั ร

หรอื เรอ่ื งรามเกยี รติ์ เชือ่ ว่ามีอายุระหว่าง พ.ศ.2000 - 2100

วิหารนำ้�แตม้ วัดพระธาตลุ ำ�ปางหลวง
เป็ นอาคารโถงขนาดประมาณ 7.5 X 21 เมตร สูง 7 เมตร

ผลติ โดย
โครงการการขบั เคลื่อนผลงานวิจยั ผา่ นการส่ือสารสาธารณะ

เพื่อพัฒนาเมอื งแหง่ การเรยี นรู้ (WeCitizens)

สนบั สนุนโดย
หน่วยบรหิ ารและจดั การทนุ ด้านการพัฒนาระดบั พื้นที่ (บพท.)

และสมาคมเพื่อออกแบบและส่งเสรมิ การมีพื้นที่สาธารณะ
และพื้นที่สีเขยี ว Greening Up Public Space

หวั หนา้ โครงการ ออกแบบปก/รูปเล่ม
สามารถ สุวรรณรตั น์ สังวรณ์ หอชัยศิวะนนท์

บรรณาธิการ อินโฟกราฟิ กส์
นพดล พงษ์สุขถาวร etceen studio

เรื่องเล่าจากผ้คู น (เสียงลำ�ปาง) วิดีโอ
นพดล พงษ์สุขถาวร ธรณิศ กรี ติปาล
จริ ฎั ฐ์ ประเสรฐิ ทรพั ย์ วัชระพันธ์ ปั ญญา
ปิ ยะลกั ษณ์ นาคะโยธิน เอกรนิ ทร์ นันปิ นตา
ธิตินดั ดา จนิ าจนั ทร์
สามารถ สุวรรณรตั น์ สีนำ�้
ธเนศ มณีศรี 15.28studio
ถา่ ยภาพ
กรนิ ทร์ มงคลพันธุ์ ประสานงาน
พรพจน์ นันทจวี รวัฒน์ ลลิตา จติ เมตตาบรสิ ุทธ์ิ

wecitizen2022 wecitizensvoice wecitizens
@gmail.com thailand.com

หนว่ ยบริหารและจดั การทุนด้านการพัฒนาระดับพื้นท่ี (บพท.)
สำ�นกั งานสภานโยบายการอุดมศึกษา

วิทยาศาสตร์ วิจยั และนวัตกรรมแหง่ ชาติ (สอวช.)

ทป่ี รึกษา และผทู้ รงคุณวุฒิ กรอบการวิจยั
“การพัฒนาเมอื งแหง่ การเรียนรู้ (Learning City)”
รศ.ดร.ป่ นุ เทย่ี งบรู ณธรรม รศ.ดร.ศุภวัฒนากร วงศ์ธนวสุ

ดร.สมคดิ แก้วทพิ ย์ รศ.ดร.ฉวีวรรณ เด่นไพบลู ย์