คู่มือสมาชิกสหกรณ์

คู่มือการศึ กษาเรียนรู้ด้วยตนเองผ่านระบบออนไลน์

ห ลั ก สู ต ร
ส ม า ชิ ก ส ห ก ร ณ

โดย

ศนู ยถ์ า่ ยทอดเทคโนโลยกี ารสหกรณท์ ี 15 จงั หวดั เพชรบรุ ี



คำนำ
คู่มืออบรมสมาชิกสหกรณ์ จดั ทาข้ึนโดยมีวตั ถุประสงค์ในการนาความรู้สู่การปฏิบตั ิได้
เพ่ือประโยชน์ต่อการปฏิบตั ิงานตามบทบาทหนา้ ที่ของสมาชิกซ่ึงเป็ นเจา้ ของสหกรณ์ และเป็ นผูใ้ ชบ้ ริการ
ในธุรกิจของสหกรณ์ สาระของคู่มือในแต่ละเร่ืองแบ่งเป็น 2 ส่วนตามหลกั การจดั การความรู้ (Knowledge
Management) คือ ภาควิชาการที่มาจากเอกสาร จากประสบการณ์ และภาคการนาไปปฏิบตั ิ สาระในคู่มือ
ประกอบดว้ ย
- ความรู้ทวั่ ไปเก่ียวกบั สหกรณ์
- ธุรกิจสหกรณ์
- การจดั การสหกรณ์ดว้ ยปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพยี ง
- บทบาทหนา้ ที่สมาชิกสหกรณ์
ความรู้ตามคู่มือจะขับเคล่ือนอย่างมีชีวิตได้เมื่อมีการนาไปปรับใช้อย่างเหมาะสม จน
พฒั นากลายเป็ นความรู้ใหม่อยา่ งไม่มีสิ้นสุด หวงั วา่ ประโยชน์ท่ีเกิดข้ึนคือการพฒั นาของบุคคล การพฒั นา
ของสหกรณ์ และการพฒั นาของประเทศตามลาดบั

ศนู ยถ์ า่ ยทอดเทคโนโลยกี ารสหกรณ์ที่ 15
จงั หวดั เพชรบุรี
เมษายน 2563

ก

สำรบญั

เรื่อง หนา้
ควำมรู้ทั่วไปเกยี่ วกบั สหกรณ์......................................................................................................1

1.พระบรมรำโชวำท .............................................................................................................................................................1
2. สหกรณ์ ............................................................................................................................................................................5

ความหมาย ......................................................................................................................................................................5
เอกลกั ษณ์สหกรณ์ ..........................................................................................................................................................7

3. สหกรณ์ในประเทศไทยเป็ นมำอย่ำงไร.............................................................................................................................9
4. รู้จักประเภทสหกรณ์ ......................................................................................................................................................11

1) สหกรณ์การเกษตร....................................................................................................................................................11
2) สหกรณ์ประมง.........................................................................................................................................................11
3) สหกรณ์นิคม.............................................................................................................................................................12
4) สหกรณ์ร้านคา้ ..........................................................................................................................................................13
5) สหกรณ์ออมทรัพย์ ...................................................................................................................................................14
6) สหกรณ์บริการ..........................................................................................................................................................15
7) สหกรณ์เครดิตยเู นี่ยน ...............................................................................................................................................15

5. อุดมกำรณ์สหกรณ์ .........................................................................................................................................................17
การช่วยตนเอง...............................................................................................................................................................17
การช่วยเหลือซ่ึงกนั และกนั ...........................................................................................................................................18
การปฏิบตั ติ ามอุดมการณ์สหกรณ์ ................................................................................................................................18
เป้าหมาย........................................................................................................................................................................18

6. หลกั กำรสหกรณ์.............................................................................................................................................................19
หลกั การที่ 1 การเป็นสมาชิกโดยสมคั รใจและเปิ ดกวา้ ง...............................................................................................19
หลกั การท่ี 2 การควบคมุ โดยสมาชิกตามหลกั ประชาธิปไตย......................................................................................20
หลกั การท่ี 3 การมีส่วนร่วมทางเศรษฐกิจโดยสมาชิก..................................................................................................21
หลกั การที่ 4 การปกครองตนเอง และความเป็นอสิ ระ.................................................................................................22
หลกั การท่ี 5 การศึกษา ฝึกอบรม และสารสนเทศ........................................................................................................23
หลกั การที่ 6 การร่วมมือระหว่างสหกรณ์ .....................................................................................................................24
หลกั การท่ี 7 การเอ้อื อาทรตอ่ ชุมชน .............................................................................................................................25

ข

7. วิธีกำรสหกรณ์................................................................................................................................................................26
โครงสร้างการบริหารงานสหกรณ์................................................................................................................................27

8. กำรเปรียบเทยี บสหกรณ์กบั องค์กำรอ่ืน ๆ......................................................................................................................28
สหกรณ์กบั ห้างหุน้ ส่วน บริษทั จากดั ............................................................................................................................29
สหกรณ์กบั รัฐวสิ าหกิจ .................................................................................................................................................30
สหกรณ์กบั องคก์ ารการกุศล .........................................................................................................................................31
สหกรณ์กบั สหภาพแรงงาน ..........................................................................................................................................31

9. ค่ำนิยมของสหกรณ์ (Co-operatives Values ) :........................................................................................................32
ค่านิยมท่เี ป็นพ้นื ฐานของสหกรณ์.................................................................................................................................32
ค่านิยมของการเป็ นสมาชิกสหกรณ์ ..............................................................................................................................34

ธุรกจิ สหกรณ์............................................................................................................................37

1. ธุรกิจสหกรณ์ .................................................................................................................................................................37
2. กำรจดั กำรธุรกิจแนวใหม่...............................................................................................................................................37

2.1 ธุรกิจซ้ือ ..................................................................................................................................................................39
2.2 ธุรกิจขาย................................................................................................................................................................46
2.3 ธุรกิจสินเช่ือ...........................................................................................................................................................51
2.4 ธุรกิจรับฝากเงิน.....................................................................................................................................................60
2.5 ธุรกิจบริการ...........................................................................................................................................................65

กำรจดั กำรสหกรณ์ด้วยปรัชญำของเศรษฐกจิ พอเพียง .............................................................70

1. สหกรณ์กับปรัชญำของเศรษฐกิจพอเพยี ง.....................................................................................................................70
2. กำรจัดกำรสหกรณ์ด้วยปรัชญำของเศรษฐกิจพอเพยี ง .................................................................................................74
3. สรุป ...............................................................................................................................................................................86

บทบำทหน้ำท่สี มำชิกสหกรณ์...................................................................................................87

หน้ำท่ีสมำชิก......................................................................................................................................................................87

สิทธิของสมำชิกสหกรณ์ ........................................................................................................... 87

สิทธิประโยชน์ของสมำชิกสหกรณ์ ....................................................................................................................................89

ค

สำรบัญแผนภำพ หน้ำ

แผนภาพท่ี 1 ประวตั ิสหกรณ์ไทย 10
แผนภาพที่ 2 ประเภทสหกรณ์ 17
แผนภาพที่ 3 องคป์ ระกอบของอุดมการณ์สหกรณ์ 19
แผนภาพที่ 4 โครงสร้างการจดั รูปองคก์ ารของสหกรณ์ข้นั ปฐม 27
แผนภาพที่ 5 วิธีการสหกรณ์ 28
แผนภาพที่ 6 ค่านิยมสหกรณ์ 35
แผนภาพที่ 7 ผงั การสหกรณ์ 36
แผนภาพท่ี 8 การจดั การธุรกิจสหกรณ์แนวใหม่ 39
แผนภาพท่ี 9 ข้นั ตอนการดาเนินธุรกิจซ้ือ 43
แผนภาพที่ 10 ข้นั ตอนการดาเนินธุรกิจขาย 48
แผนภาพที่ 11 ข้นั ตอนการดาเนินธุรกิจสินเชื่อกรณีกูร้ อบเดียว 55
แผนภาพที่ 12 ข้นั ตอนการดาเนินธุรกิจสินเช่ือกรณีกูห้ ลายรอบ 56
แผนภาพท่ี 13 ข้นั ตอนการดาเนินธุรกิจรับฝากเงิน 62
แผนภาพท่ี 14 ข้นั ตอนการดาเนินธุรกิจบริการ 67
แผนภาพท่ี 15 กระบวนการระบบสหกรณ์ 72
แผนภาพท่ี 16 กระบวนการปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง 72
แผนภาพท่ี 17 ระบบการจดั การสหกรณ์ดว้ ยปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพยี ง 73
แผนภาพที่ 18 โครงสร้างสหกรณ์ตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพยี ง 79
แผนภาพท่ี 19 จดั การธุรกิจตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง 83
แผนภาพท่ี 20 สหกรณ์กบั ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพยี ง 85

ง

สำรบัญตำรำง หน้ำ

ตารางที่ 1 ความแตกตา่ งระหวา่ ง สหกรณ์ จากดั กบั บริษทั จากดั 3
ตารางที่ 2 เปรียบเทียบสหกรณ์กบั องคก์ รอื่น 30
ตารางที่ 3 เปรียบเทียบความเป็นสหกรณ์ 31
ตารางท่ี 4 ลกั ษณะคนในสหกรณ์ตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง 76
ตารางท่ี 5 เปรียบเทียบการจดั การเงินทุนสหกรณ์ตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพยี ง 78
ตารางท่ี 6 การแกไ้ ขสภาพปัญหาเดิมดว้ ยการจดั การโครงสร้างสหกรณ์ตามปรัชญาของ 80

เศรษฐกิจพอเพยี ง

จ

ควำมรู้ทวั่ ไปเกย่ี วกบั สหกรณ์

1.พระบรมรำโชวำท

ในหลวงกบั กำรสหกรณ์
พระบาทสมเด็จพระเจา้ อยหู่ ัว ทรงส่งเสริมใหป้ ระชาชนใชว้ ิธีการสหกรณ์ในการอยรู่ ่วมกนั

โดยทรงพระราชทานทะเบียนจดั ต้งั สหกรณ์การเกษตรหุบกะพง จากัด เมื่อวนั ที่ 12 สิงหาคม 2514
สาหรับประชาชนที่อาศยั อยใู่ นโครงการตามพระราชประสงคห์ ุบกะพง หลงั จากน้นั ไดแ้ พร่ขยายจดั ต้งั
สหกรณ์ในโครงการพระราชดาริทว่ั ประเทศ

พระบรมรำโชวำท
พระรำชทำนแก่กลุ่มชำวไร่หมู่บ้ำนตวั อย่ำงโครงกำรไทย – อสิ รำเอล

ณ ตำบลเขำใหญ่ อำเภอชะอำ จังหวัดเพชรบุรี
วนั จนั ทร์ ท่ี 25 พฤษภาคม 2513

“ … เด๋ียวน้ีเขา้ ใจแลว้ ว่า อยา่ งท่ีเราอยนู่ ้ี อยูใ่ นหมู่บา้ นตวั อยา่ งน้ีก็เป็ นสหกรณ์นนั่ เอง แลว้ ก็เป็ น
สหกรณ์ท่ีดี เพราะทกุ คนก็ทางานเพ่ือส่วนรวมแลว้ ก็ที่เขียนป้ายเอาไวต้ รงน้ีว่า “จงเสียสละและสามคั คีเพื่อ
การอยรู่ วมกนั ” น้นั ก็ขอเติมดว้ ยความบริสุทธ์ิใจดว้ ย การอยรู่ ่วมกนั น้นั ก็เป็นทางที่จะใหแ้ ต่ละคนไดร้ ับ
ประโยชนไ์ ด้ .... ”

“ … กลุ่มเราไดก้ า้ วหนา้ มามาก ก็ตอ้ งอาศยั ความต้งั ใจที่จะหาความเจริญสาหรับกลุ่ม ก็รวมความ
วา่ อยู่ท่ีสามคั คี คาว่า “ สามคั คี ” น้ี มาย้าทุกคร้ัง ให้ทุกคนซาบซ้ึง ให้เขา้ ใจลึกซ้ึงว่าคาน้ีแปลว่าอะไร
ความสามคั คีน้ี หมายถึงว่า มีสิ่งใดท่ีอาจขดั แยง้ ซ่ึงกนั และกนั บา้ ง ก็ตอ้ งปรองดองกนั เสีย และหาทางออก
โดยที่ไม่ทะเลาะเบาะแวง้ กนั ความสามคั คีเป็นกาลงั อยา่ งสูงที่สุดของหมชู่ น ... ”

พระบรมรำโชวำท
พระรำชทำนแก่สมำชิกสหกรณ์กำรเกษตรหุบกะพง จำกดั
วนั เสาร์ ท่ี 28 มิถุนายน 2518
“ … การท่ีต้องการให้ทุกคนพยายามท่ีจะหาความรู้และสร้างตนเองให้ม่ันคง ก็เพื่อตัวเอง
เพื่อที่จะให้ตวั เองมีความเป็ นอยู่กา้ วหน้า ที่มีความสุข พอมีพอกิน เป็ นข้นั หน่ึง และข้นั ต่อไปก็คือให้มี
เกียรติว่ายืนดว้ ยตวั เอง ไม่ใช่ว่าจะตอ้ งให้ใครมาพยงุ อย่ตู ลอดเวลา เกียรติอนั น้ีเป็ นเกียรติของคนที่ดี และ
โดยเฉพาะคนไทย เราตอ้ งยืนบนขาของตนเองสมกบั เป็ นไท นอกจากน้ีต่อไปข้นั ที่สาม เมื่อเรายืนตวั บน
ขาของเราเองไดแ้ ลว้ ก็ใหน้ ึกถึงผอู้ ่ืนอาจยงั ไม่ทราบวธิ ีการ เราทราบวิธีการแลว้ กโ็ ฆษณาวธิ ีการน้ี ... ”

1

พระบรมรำโชวำท
พระรำชทำนแก่ผู้นำสหกรณ์กำรเกษตรท่ัวประเทศ

ณ ศำลำดสุ ิดำลยั พระรำชวังดุสิต
วนั จนั ทร์ ที่ 10 พฤษภาคม 2519

“ … คาว่าสหกรณ์น้ีก็เป็ นที่เขา้ ใจกันดีแลว้ เดี๋ยวน้ี ว่าเป็ นการร่วมแรง ร่วมกาลงั คน “ สห” ก็
ดว้ ยกนั “ กรณ์ ” กป็ ฏิบตั ิงาน สหกรณ์มีหลายจาพวก ... ”

“ … สหกรณ์นี่น่ะ ตอ้ งอาศยั ปัจจยั สาคญั ท่ีสุด คือ ความสามคั คี ความซ่ือสัตย์ ถา้ ใครเขา้ มาเป็ น
กลุ่มก็ตอ้ งหวงั ดีซ่ึงกนั และกนั ถึงจะทาใหก้ ลุ่มน้นั เจริญได้ ถา้ เขา้ มาในกลุ่มเพื่อเอาเปรียบซ่ึงกนั และกนั มี
หวงั ลม้ แน่...”

“ … การทางานดว้ ยความต้งั ใจ ขยนั หมน่ั เพียรน้ัน จะทาให้เรายืนได้ เดินได้ ทางานไดต้ ่อไป
อนั น้ีเป็นหลกั เหมือนกนั ของสหกรณ์ทกุ คนตอ้ งขยนั หมนั่ เพียรพร้อมกนั ช่วยกนั พยงุ ซ่ึงกนั และกนั และจะมี
ชีวิตที่เขม้ แข็งแลว้ ก็ต่อไปก็มีความเจริญรุ่งเรือง มีฐานะดีข้ึนเป็ นลาดบั ก็ขอพูดเพียงแค่น้ีว่าสหกรณ์เป็ น
ของดี แต่ตอ้ งสร้างใหส้ หกรณ์แขง็ แรงดว้ ยความสามคั คี ดว้ ยความเมตตาซ่ึงกนั และกนั ดว้ ยการค้าจุนซ่ึง
กนั และกนั และดว้ ยความซื่อสัตยส์ ุจริตต่อกนั ... ”

พระรำชดำรัส
ในโอกำสทีอ่ ธิบดกี รมส่งเสริมสหกรณ์ นำประธำนสหกรณ์กำรเกษตร และสหกรณ์นิคมท่วั ประเทศ

เฝ้ำทูลละอองธุลพี ระบำท ณ ศำลำดุสิดำลยั

วนั พฤหสั บดี ที่ 12 พฤษภาคม 2520
“ … สหกรณ์น้ีเป็ นชีวิตจิตใจของตน ถ้าสหกรณ์อยู่ดี แต่ละบุคคลซ่ึงเป็ นส่วนประกอบของ

สหกรณ์ก็อยดู่ ี ฉะน้นั ความซื่อสัตยส์ ุจริตในหมู่สหกรณ์ในสมาชิกสหกรณ์น้นั มีความสาคญั เช่นเดียวกนั
กบั ร่างกายของแตล่ ะคน ถา้ มือขวาบอกวา่ มือซ้ายไม่ดี แลว้ กต็ ีมือซ้ายตลอดเวลา จะมีเวลาไปทางานเม่ือไร
เพราะวา่ ท้งั มือซา้ ยมือขวาก็จะตอ้ งทะเลาะเบาะแวง้ กนั ก็ไม่มีประโยชน์ หรือขาขวาขาซา้ ยจะกา้ วพร้อมกนั
เพราะว่าบอกว่ามีสิทธิเท่ากัน ขาซ้ายก็บอกว่าเขาจะก้าวก่อน ขาขวาบอกว่าจะก้าวก่อน ถ้าเราตามใจ
ร่างกาย ทดลองดู เราก็กน้ กระแทก ไม่มีทางท่ีจะเดินไปไหน ฉะน้ันก็ตอ้ งตดั สินใจว่า เราจะกา้ วขาซ้าย
ออกไปก่อน หรือขาขวาออกไปก่อน ถา้ มาพิจารณาอยา่ งน้ีก็เหมือนกนั สมาชิกสหกรณ์จะตอ้ งตกลงกนั ว่า
ใครจะทาอะไร ไมต่ อ้ งทะเลาะกนั ... ”

2

พระรำชดำรัส
พระรำชทำนแก่คณะผู้นำสหกรณ์กำรเกษตร และสหกรณ์นิคม

ณ ศำลำดุสิดำลยั
วนั พฤหสั บดี ที่ 11 พฤษภาคม 2521

“ … การสหกรณ์น้ีเป็ นวิธีอยา่ งหน่ึง และเขา้ ใจวา่ เป็นวิธีท่ีดีท่ีสุด สาหรับให้เกษตรกรท้งั หลายใน
สาขาต่าง ๆ ไดส้ ามารถไดต้ ้งั ตวั ไดก้ า้ วหนา้ โดยปลอดภยั ที่สุด เพราะเหตวุ า่ คาวา่ สหกรณ์น้ีก็อธิบายง่าย ๆ
กเ็ ป็นการรวมกล่มุ กนั ช่วยกนั ใหม้ ีชีวิตรุ่งเรืองข้ึน ... ”

พระรำชดำรัส
ในโอกำสที่ผู้นำสหกรณ์กำรเกษตร สหกรณ์นิคม และสหกรณ์ประมง ทว่ั รำชอำณำจกั ร

เฝ้ำทูลละอองธุลพี ระบำท ณ ศำลำดสุ ิดำลยั
วนั พธุ ท่ี 11 พฤษภาคม 2526

“ … คราวน้ีเกี่ยวขอ้ งกบั เรื่องที่ต้งั ข้ึนเป็ นสหกรณ์ก็เป็ นงานท่ียากลาบาก เพราะว่าการอยู่ดว้ ยกนั
ร่วมกนั ทางานดว้ ยกนั ตอ้ งมีความสอดคลอ้ งกนั ผลประโยชน์ของแต่ละคนอาจจะสอดคลอ้ งกนั ได้ แต่บาง
ทีผลประโยชน์ก็จะขดั กนั ได้ ฉะน้นั จะตอ้ งมีการอะลุ่มอล่วยกนั ยกตวั อยา่ งง่าย ๆ ยืนอยอู่ ยา่ งน้ีแต่ละคนก็
มีที่ของตวั ที่จะยืน แต่ว่าถา้ ไม่ตกลงกนั ว่าคนหน่ึงจะยืนอยู่แถวหน้า คนหน่ึงยืนอยู่แถวที่สองท่ีสามเป็ น
ลาดบั ตอ่ ไป ทะเลาะกนั วา่ ทุกคนตอ้ งมายืนแถวหนา้ ก็จะเป็นส่ิงท่ีผิดที่กระทาไม่ได้ ตอ้ งมีการตกลงกนั ให้
สอดคลอ้ งกนั วา่ คนไหนจะยนื อยขู่ า้ งหนา้ ใครจะยนื อยขู่ า้ งหลงั ... ”

“ … การสหกรณ์น้ีถา้ เขา้ ใจดีแลว้ ก็เห็นไดว้ ่าเป็ นวิธีทางเดียวท่ีจะทาให้มีความเจริญกา้ วหนา้ ของ
ประเทศได้ และตอ้ งเขา้ ใจวา่ เป็นการสหกรณ์ท่ีเรียกว่าการสหกรณ์แบบเสรี คือแต่ละคนตอ้ งมีวินยั จริง แต่
วา่ ไม่อยใู่ นบงั คบั ของใครเลย อยใู่ นบงั คบั ของวนิ ัยท่ีตวั เองตอ้ งเป็ นผรู้ ับรอง ไม่ใช่สหกรณ์แบบที่วินยั เป็ น
ขอ้ บงั คบั ท่ีมาจากที่อื่น ฉะน้นั การสหกรณ์แบบท่ีมีอย่เู ดี๋ยวน้ีจึงกา้ วหนา้ ไดอ้ าจจะชา้ เพราะวา่ เป็นวนิ ยั ท่ีแต่
ละคนจะตอ้ งต้งั แก่ตนเอง และการต้งั วนิ ยั แก่ตนเองเป็นส่ิงท่ียากกวา่ ท่ีจะมีใครมาบงั คบั แต่วา่ แมจ้ ะยากกวา่
แต่ยง่ั ยนื กวา่ ... ”

3

พระรำชดำรัส
เนื่องในวโรกำสวนั เฉลมิ พระชนมพรรษำ
วนั ท่ี 23 ธนั วาคม 2542
“... พอมีพอกินนี่ ไดพ้ ูดมาหลายปี สิบกวา่ ปี แลว้ ใหพ้ อมีพอกิน แต่ว่าพอมีพอกินน้ี เป็นเพียงเร่ิมตน้
ของเศรษฐกิจ เมื่อปี ท่ีแลว้ บอกวา่ ถา้ พอมีพอกิน คือ พอมีพอกินของตวั เองน้นั ไม่ใช่เศรษฐกิจพอเพียง เป็น
เศรษฐกิจสมัยหิน สมัยหินน้ันเป็ นเศรษฐกิจพอเพียงเหมือนกัน แต่ว่าค่อยๆพัฒนาข้ึนมา ต้องมีการ
แลกเปลี่ยนกัน มีการช่วยระหว่างหมู่บ้าน หรือ ระหว่างจะเรียกว่า อาเภอ จงั หวดั ประเทศ จะตอ้ งมีการ
แลกเปล่ียน มีการไม่พอเพียง จึงบอกวา่ ถา้ มีเศรษฐกิจพอเพียง เพยี งเศษหน่ึงส่วนสี่ก็จะพอแลว้ จะใชไ้ ด้ ...”
“...การจะเป็ นเสือน้ันไม่สาคญั . สาคญั อยู่ท่ีเรามีเศรษฐกิจแบบพอมีพอกิน. แบบพอมีพอกิน น้ัน
หมายความวา่ อุม้ ชูตวั เองได้ ให้มีพอเพียงกบั ตวั เอง. อนั น้ีก็เคยบอกว่าความพอเพียงน้ีไม่ไดห้ มายความว่า
ทุกครอบครัวจะตอ้ งผลิตอาหารของตวั จะตอ้ งทอผา้ ใส่เอง. อย่างน้ันมนั เกินไป แต่ว่าในหมู่บา้ นหรือใน
อาเภอจะตอ้ งมีความพอเพียงพอสมควร. บางส่ิงบางอยา่ งที่ผลิตไดม้ ากกวา่ ความตอ้ งการ ก็ขายได้ แต่ขายใน
ท่ีไม่ห่างไกลเท่าไหร่ ไม่ตอ้ งเสียค่าขนส่งมากนัก. อย่างน้ีท่านนกั เศรษฐกิจต่าง ๆ ก็มาบอกว่าลา้ สมยั . จริง
อาจจะลา้ สมยั คนอ่ืนเขาตอ้ งมีเศรษฐกิจ ท่ีตอ้ งแลกเปล่ียน เรียกวา่ เป็นเศรษฐกิจการคา้ ไม่ใช่เศรษฐกิจความ
พอเพยี ง เลยรู้สึกวา่ ไมห่ รูหรา. แตเ่ มืองไทยเป็นประเทศที่มีบุญอยวู่ า่ ผลิตใหพ้ อเพยี งได.้ ..”

พระรำชดำรัส
ในโอกำสวนั เฉลมิ พระชนมพรรษำ
วนั ที่ 4 ธนั วาคม 2540
“… อนั น้ีเคยบอกวา่ ความพอเพียงน้ีไมไ่ ดห้ มายความว่า ทกุ ครอบครัวจะตอ้ งผลิตอาหารของตวั
จะตอ้ งทอผา้ ใส่เอง อยา่ งน้นั มนั เกินไป แต่วา่ ในหมู่บา้ นหรือในอาเภอ จะตอ้ งมีความพอเพยี งพอสมควร บาง
สิ่งบางอยา่ งท่ีผลิตไดม้ ากกวา่ ความตอ้ งการ กข็ ายได้ แต่ขายในที่ ไม่ห่างไกลเทา่ ไหร่ ไมต่ อ้ งเสียค่าขนส่ง
มากนกั …”
“… คนอน่ื เขา

ฐกจิ ทตี่ อ้ งมกี ารแลกเปลย่ี น เรยี กวา่

4

2. สหกรณ์

ความหมาย
สหกรณ์เป็ นภาษาสันสกฤต มีการอธิบายความหมายของนกั สหกรณ์ไทยและต่างประเทศ โดยยก
เป็นตวั อยา่ งไดด้ งั น้ี

• พระบาทสมเด็จพระเจา้ อยู่หัว ทรงอธิบายความหมาย สหกรณ์ ว่า สห คือ ด้วยกนั กรณ์ คือ การ
ทางาน สหกรณ์ คือ การทางานร่วมกนั ดว้ ยความรู้ความสามารถ ซื่อสัตยส์ ุจริต เมตตากนั สหกรณ์
ตอ้ งอาศยั ปัจจยั สาคญั ที่สุด คือ ความสามคั คีและความซ่ือสัตย์

• พระราชวรวงศเ์ ธอ กรมหม่ืนพิทยาลงกรณ ซ่ึงถือวา่ เป็นพระบิดาของสหกรณ์ในประเทศไทย ได้
ประทานคาแปล “สหกรณ์เป็ นวิธีการจดั การรูปหน่ึงซ่ึงบุคคลหลายคนเขา้ ร่วมกนั โดยความสมคั ร
ใจของตนเอง ในฐานะที่เป็ นมนุษยเ์ ท่าน้ัน และโดยความมีสิทธิเสมอหน้ากันหมดเพื่อจะบารุง
ตวั เองใหเ้ กิดความจาเริญในทางทรัพย”์

• คานิยามท่ีกาหนดโดยองค์กรแรงงานระหว่างประเทศ (International Labour Organization หรือ
ILO) กาหนดสถานะของสหกรณ์เป็นท้งั องคก์ รทางเศรษฐกิจและสังคม “สหกรณ์เป็นสมาคมของ
บุคคลท่ีรวมกนั เขา้ ดว้ ยความสมคั รเพ่ือบรรลจุ ุดหมายร่วมกนั โดยการก่อต้งั องคก์ ารธุรกิจที่ควบคุม
แบบประชาธิปไตย ร่วมกนั ออกทุนที่ตอ้ งการอย่างเท่ียงธรรมและยอมรับการมีส่วนอย่างยตุ ิธรรม
ในการเสี่ยงภยั และผลประโยชนข์ องการดาเนินงานที่สมาชิกมีส่วนร่วมอยา่ งแข็งขนั ”

• Israel Packel ไดใ้ หค้ านิยามไวว้ า่ “สหกรณ์เป็นสมาคมท่ีใหบ้ ริการทางเศรษฐกิจโดยไมค่ ดิ กาไรใน
ฐานะผูป้ ระกอบการและบุคคล ผูร้ ับบริการของสมาคมต่างก็เป็ นเจา้ ของและเป็ นผูค้ วบคุมกิจการ
โดยเทา่ เทียมกนั ”

• W.P.Watkins ไดใ้ ห้คานิยามว่า “สหกรณ์เป็ นระบบองคก์ รทางสังคมอยา่ งหน่ึง ซ่ึงยึดหลกั ความ
สามคั คี เศรษฐกิจ ประชาธิปไตย ความยตุ ิธรรมและเสรีภาพ”

• ความหมายของสหกรณ์นอกจากการอธิบายดงั กล่าวแลว้ ตามกฎหมาย คือ พระราชบญั ญตั ิสหกรณ์
(ฉบบั ที่ 3) พ.ศ. 2562 ไดก้ าหนดให้สหกรณ์หมายความว่า “คณะบุคคลซ่ึงร่วมกนั ดาเนินกิจการ
เพื่อประโยชน์ทางเศรษฐกิจและสังคมโดยช่วยตนเอง และช่วยเหลือซ่ึงกันและกันและได้จด
ทะเบียนตามพระราชบญั ญตั ิน้ี”

• คาแถลงการณ์ขององคก์ รความสัมพนั ธ์ระหวา่ งสหกรณ์ (ICA) ไดอ้ ธิบายคาวา่ “สหกรณ์” ไวด้ งั น้ี
“สหกรณ์เป็นองคก์ ารอิสระของบุคคลซ่ึงรวมกนั ดว้ ยความสมคั รใจ เพื่อสนองความตอ้ งการและมี
จุดมงุ่ หมายร่วมกนั ทางเศรษฐกิจพ้นื ฐาน สังคม และวฒั นธรรม ผา่ นวสิ าหกิจท่ีเป็นเจา้ ของร่วมกนั
และควบคมุ ตามหลกั ประชาธิปไตย”

5

คาจากดั ความของ ICA น้ี เนน้ ใหค้ วามสาคญั ลกั ษณะของสหกรณ์ดงั ตอ่ ไปน้ี
1. สหกรณ์เป็น “อิสระ” หมายถึง สหกรณ์เป็นอิสระจากรัฐและธุรกิจเอกชนเทา่ ท่ีจะทาได้
2. คาวา่ “เป็นองคก์ ารของบุคคล” หมายความว่า สหกรณ์มีความเป็นอิสระที่จะใหค้ าจากดั ความของ

คาว่า “บุคคล” ไวต้ ามกฎหมายต่าง ๆ ท่ีพวกเขาเลือก สหกรณ์ในระดบั ปฐมมากมายทวั่ โลกเลือกที่
จะยอมรับสมาชิกที่เป็ นบุคคลธรรมดาเท่าน้ัน ในขณะที่หลาย ๆ สหกรณ์ระดบั ปฐมยอมรับ “นิติ
บุคคล” ท่ีกฎหมายกาหนดไวม้ ากมาย เช่น บริษทั ต่าง ๆ และขยายไปถึงว่าสมาชิกที่เป็นนิติบุคคล
เหล่าน้ีมีสิทธิเท่าเทียมกบั สมาชิกอ่ืน ๆ สหกรณ์ที่นอกเหนือจากสหกรณ์ระดบั ปฐม สามารถที่จะมี
สหกรณ์อื่นเป็ นเจา้ ของ แต่ในทุกกรณีสภาพของการดาเนินงานตามระบอบประชาธิปไตยเป็ น
สาระสาคญั ที่จะตอ้ งตดั สินใจระหวา่ งสมาชิก
3. บุคคลที่เขา้ ร่วมตอ้ ง “สมคั รใจ” สมาชิกในสหกรณ์ตอ้ งมิไดถ้ ูกบงั คบั สมาชิกตอ้ งมีเสรีภาพในการ
ท่ีจะพิจารณาวา่ จะร่วมหรือออกจากสหกรณ์
4. สมาชิกสหกรณ์ “เพ่ือสนองความตอ้ งการดา้ นเศรษฐกิจพ้ืนฐาน สังคมและวฒั นธรรม” ในคา
จากดั ความส่วนน้ี เห็นว่า สมาชิกร่วมกนั จดั ต้งั สหกรณ์เพื่อที่จะช่วยตนเองและช่วยเหลือซ่ึงกนั และ
กนั โดยปกติสหกรณ์ตอ้ งมีหนา้ ที่เกี่ยวกบั การตลาด ซ่ึงจะตอ้ งปฏิบตั ิดว้ ยความมีประสิทธิภาพและ
รอบคอบ สมาชิกส่วนใหญ่มีจุดประสงคป์ ระการแรกเพื่อสนองความตอ้ งการดา้ นเศรษฐกิจ แต่ก็มี
เป้าประสงค์ทางสังคมและวฒั นธรรมดว้ ย คาว่า “สังคม” หมายถึงการพบปะโดยมีเป้าหมายทาง
สังคม เช่น การรวมกลุ่มเพื่อการบริการดา้ นสุขภาพ และการเล้ียงดูเด็กเล็ก กิจกรรมบางกิจกรรม
จดั ข้ึนตามแนวทางเศรษฐกิจ เช่น การขยายการบริการและผลประโยชน์ไปสู่สมาชิก สหกรณ์
สามารถท่ีจะมีเป้าหมายทางสงั คม ตวั อยา่ งเช่น ให้ความช่วยเหลือและสนบั สนุนวฒั นธรรมประจา
ชาติ ส่งเสริมสันติภาพ เป็ นผูอ้ ุปถมั ภ์ด้านการกีฬาและกิจกรรมทางวฒั นธรรมและปรับปรุง
สัมพนั ธภาพในชุมชน อนั ท่ีจริงในอนาคตความช่วยเหลือจะขยายไปถึงคุณภาพชีวิต วฒั นธรรม
สติปัญญาและจิตใจซ่ึงจะกลายเป็นหนทางสาคญั ท่ีสหกรณ์สามารถให้ผลประโยชน์แก่สมาชิกและ
มีส่วนสนับสนุนชุมชนของพวกเขา ความตอ้ งการของสมาชิกอาจจะมีเพียงหน่ึงเดียว หรือมี
ขอบเขตจากดั อาจจะมีความตอ้ งการท่ีแตกต่างกัน อาจมีความตอ้ งการทางสังคมและวฒั นธรรม
เช่นเดียวกบั ทางเศรษฐกิจโดยเฉพาะ แตอ่ ยา่ งไรกต็ ามนอกเหนือจากความตอ้ งการเหลา่ น้ี พวกเขามี
จุดประสงคร์ ่วมกนั นน่ั คอื ความคงอยขู่ องสหกรณ์
5. สหกรณ์เป็น “วิสาหกิจท่ีเป็นเจา้ ของร่วมกนั และควบคุมตามหลกั ประชาธิปไตย” วลีน้ีเนน้ วา่ การ
ควบคุมของสหกรณ์ในหมู่สมาชิกทวั่ ไปอยบู่ นพ้ืนฐานของประชาธิปไตย ลกั ษณะท้งั 2 ประการ
เก่ียวกบั การเป็นเจา้ ของและการควบคมุ ตามหลกั ประชาธิปไตยเป็นส่ิงสาคญั ที่แสดงใหเ้ ห็นถึงความ
แตกต่างระหวา่ งสหกรณ์กบั องคก์ รธุรกิจรูปอ่ืน เช่น การควบคุมดา้ นเงินทุนหรือการดาเนินธุรกิจ

6

ภายใตก้ ารควบคุมของรัฐ สหกรณ์แต่ละสหกรณ์ก็เป็ นวิสาหกิจดว้ ย ในความหมายของรูปแบบ
ความเป็นอยขู่ ององคก์ ร

เอกลกั ษณ์สหกรณ์
เอกลกั ษณ์สหกรณ์เป็นองคก์ ารพเิ ศษที่กรมส่งเสริมสหกรณ์ระบวุ า่ ประกอบดว้ ย

1. กลมุ่ บคุ คลที่มีผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจและสงั คมอยา่ งเดียวกนั
2. เจตนารมณ์ท่ีจะช่วยตนเองและช่วยเหลือซ่ึงกนั และกนั
3. จดั ต้งั องคก์ รธุรกิจข้นึ และร่วมกนั ดาเนินการอยา่ งต่อเนื่อง เพ่อื ใหบ้ รรลวุ ตั ถปุ ระสงค์
4. วตั ถุประสงคข์ ององคก์ รธุรกิจน้ีคอื ส่งเสริมผลประโยชนข์ องสมาชิกและครอบครัว
เอกลกั ษณ์สหกรณ์ เป็ นองค์ประกอบที่ขาดขอ้ ใดขอ้ หน่ึงไม่ได้ตอ้ งพร้อมกันท้งั 4 ขอ้ จึงจะเป็ น
เครื่องช้ีว่าเป็ นสหกรณ์ ท้งั น้ีเน่ืองจากสหกรณ์มีความแตกต่างจากมูลนิธิที่มุ่งช่วยเหลือ แตกต่างจากธุรกิจ
เอกชนท่ีม่งุ แสวงหากาไร

ตำรำงที่ 1 ควำมแตกต่ำงระหว่ำง สหกรณ์ จำกดั กบั บริษทั จำกดั

สหกรณ์จำกดั บริษัทจำกดั

ผ้กู ่อต้ัง

ไม่นอ้ ยกวา่ 10 คน ต้งั แต่ 7 คนข้นึ ไป

จดทะเบียนตาม พ.ร.บ.สหกรณ์ พ.ศ. 2542 จดทะเบียนตามกฎหมายแพ่งและพาณิชย์

บรรพ 3 ลกั ษณะ 22 หมวด 4 มาตรา

1096-1227

วตั ถปุ ระสงค์

- ใหบ้ ริการสูงสุดแก่สมาชิก - เอากาไรสูงสุดใหผ้ ถู้ ือหุน้

(Maximized Service) (Maximized Profit)

ทนุ

- คนสาคญั กวา่ ทนุ - ทุนเป็นใหญ่

- รวมทุนเพอ่ื ใหบ้ ริการ - ลงทุน เพอื่ หากาไร

หุ้น

- ผถู้ ือหุน้ มีกาลงั ทรัพยน์ อ้ ย - ผถู้ ือหุน้ มีกาลงั ทรัพยม์ ากเป็นนายทนุ

- ไมร่ ะบุมลู ค่าหุน้ ข้นั ต่า - มลู ค่าหุน้ ๆ หน่ึงตอ้ งไมต่ ่ากวา่ 5 บาท

- สมาชิกถือหุน้ ไดไ้ มเ่ กิน 1 ใน 5 ของหุ้นที่ชาระแลว้ - ไม่จากดั จานวนหุน้ ท่ีผถู้ ือหุ้นถือ

- จานวนหุน้ ไมแ่ น่นอน - จานวนหุน้ แน่นอนราคาไมค่ งท่ี

- ราคาหุ้นคงที่ - ชาระคา่ หุน้ ไม่นอ้ ยกวา่ ร้อยละ 25

- ไมม่ ีหุน้ บรุ ิมสิทธิ - มีหุน้ บุริมสิทธิ

7

- ไม่บงั คบั ตอ้ งมีใบหุ้น - ตอ้ งมีใบหุน้ ใหผ้ ถู้ ือหุน้

- เขา้ ตลาดหลกั ทรัพยไ์ มไ่ ด้

กำรออกเสียงลงคะแนน

1 คน 1 เสียง 1 หุน้ 1 เสียง

มอบฉนั ทะใหผ้ อู้ ื่นออกเสียงแทนไมไ่ ด้ มอบฉนั ทะใหผ้ อู้ ื่นออกเสียงแทนได้

กำรเรียกประชุมใหญ่ “คร้ังหลงั ” กรณี “คร้ังแรก” ไม่ครบองค์ประชุม

นดั เรียกใหมภ่ ายใน 15 วนั นดั เรียกใหมไ่ มน่ อ้ ยกวา่ 14 วนั ไมเ่ กิน 6 สัปดาห์

เงินทุนสำรอง

จดั สรรเงินทุนสารอง ไม่นอ้ ยกวา่ ร้อยละสิบของผล จดั สรรเงินทุนสารองไม่นอ้ ยกวา่ ร้อยละหา้ ของผล

กาไร ไม่กาหนดข้นั สูงของเงินทุนสารอง กาไร จนกวา่ จะมีทุนสารองถึงร้อยละสิบของทุน

เรือนหุน้

กำรจดั กำร

มุ่งประสิทธิผลและประสิทธิภาพทาธุรกิจกบั สมาชิก มงุ่ ประสิทธิภาพและประสิทธิผล ทาธุรกิจกบั ลกู คา้

ผถู้ ือหุน้ มีการเฉลี่ยคืนเงินส่วนเกิน ใหส้ มาชิกตาม ซ่ึงมิใช่ผถู้ ือหุน้ ไม่มีการเฉลี่ยคืนกาไรใหก้ บั ลกู คา้

ส่วนธุรกิจ

ผู้ก่อต้งั

-สหกรณ์ลกู ใหก้ าเนิดสหกรณ์แมก่ ลา่ วคือ จดั ต้งั -บริษทั แม่ใหก้ าเนิดบริษทั ลูก ต้งั บริษทั ที่เป็น

สหกรณ์ข้นั มธั ยมคอื ชุมนุมสหกรณ์ ซ่ึงเป็นแมข่ า่ ย สานกั งานใหญ่ก่อนจึงต้งั บริษทั สาขา

ใหญ่ สหกรณ์ลกู ตอ้ งเล้ียงสหกรณ์แม่

-สหกรณ์รวมกนั ต้งั บริษทั ได้ -บริษทั รวมกนั ต้งั สหกรณ์ไม่ได้

อดุ มกำรณ์

Surplus Profit

ช่วยตนเอง และช่วยเหลือซ่ึงกนั และกนั แขง็ แรงอยไู่ ด้ อ่อนแอตายไป

พ่งึ ตนเอง และเอ้ืออาทรผูอ้ ื่น มือใครยาว สาวไดส้ าวเอา

ลกั ษณะกำรรวมกนั

ม่งุ รวมคน ม่งุ รวมเงินทุน

กำรแบ่งกำไร

-แบง่ ตามการมีส่วนร่วมในกิจการ แบง่ ตามจานวนหุ้นท่ีถือ

8

3. สหกรณ์ในประเทศไทยเป็ นมำอย่ำงไร

สหกรณ์ในเมืองไทย มีเหตุมาจากสมยั กรุงรัตนโกสินทร์ ที่เริ่มมีเงินทุนในการขยายการผลิตและ
การครองชีพ ชาวนาท่ีไม่มีทุนจึง กูย้ ืมเงินทาใหต้ อ้ งเสียดอกเบ้ียในอตั ราสูงการติดต่อซ้ือขายกบั ต่างประเทศ
มากข้ึน ระบบเศรษฐกิจเปลี่ยนจากเพ่ือเล้ียงตวั เองสู่เพื่อการคา้ มีความตอ้ งการและยงั ถูกเอาเปรียบจึงตก
เป็นฝ่ายเสียเปรียบอยูต่ ลอดเวลา ทานาไดต้ อ้ งขายใชห้ น้ี ไดผ้ ลผลิตท่ีไมแ่ น่นอน ทาใหห้ น้ีสินพอกพูนมาก
ข้ึนจนบางรายตอ้ งโอนกรรมสิทธ์ิที่นาใหแ้ ก่เจา้ หน้ี และกลายเป็นผูเ้ ช่านา หรือเร่ร่อนไม่มีที่ดินทากินไปใน
ท่ีสุด

ในปลายสมยั รัชกาลท่ี 5 ไดห้ าวธิ ีการช่วยชาวนาในดา้ นเงินทนุ 2 วธิ ี คอื
วิธีที่ 1 จดั ต้งั ธนาคารเกษตร เพ่ือใหเ้ งินกูแ้ ก่ชาวนา แตข่ ดั ขอ้ งในเรื่องเงินทุน และหลกั ประกนั เงินกู้
ความคิดน้ีจึงระงบั ไป
วิธีที่ 2 วิธีการสหกรณ์ประเภทหาทุน เซอร์ เบอร์นาร์ด ฮนั เตอร์ หวั หนา้ ธนาคาร แห่งมดั ราส
ประเทศอินเดีย ไดแ้ นะนาใหจ้ ดั ต้งั เป็นสมาคมท่ีเรียกวา่ “โคออเปอราทีฟ โซไซต้ี” (Co-operatives Society)
โดยมีหลกั การร่วมมือกนั เพื่อช่วยเหลือซ่ึงกนั และกนั ซ่ึงพระราชวรวงศเ์ ธอ กรมหม่ืนพิทยาลงกรณ ไดท้ รง
บญั ญตั ิศพั ทเ์ ป็ นภาษาไทยว่า “สมาคมสหกรณ์” เร่ิมศึกษาวิธีการสหกรณ์น้ี ในปี พ.ศ. 2457 ในฐานะทรง
เป็นอธิบดีกรมพาณิชยแ์ ละสถิติพยากรณ์ ขณะน้ัน ไดท้ รงพิจารณาเลือกแบบอยา่ งสหกรณ์เครดิตแบบไรฟ์
ไฟเซน เห็นว่าเป็นสหกรณ์ชนิดท่ีเหมาะสมท่ีสุดสาหรับประเทศไทย จึงไดท้ ดลองจดั ต้งั สหกรณ์หาทนุ แห่ง
แรก ณ อาเภอเมือง จงั หวดั พิษณุโลก ชื่อว่า “สหกรณ์วดั จนั ทร์ ไม่จากดั สินใช้” โดยจดทะเบียนเม่ือวนั ที่
26 กุมภาพนั ธ์ 2459 มีสมาชิกจานวน 16 คน ทุนดาเนินงาน 3,080 บาท ซ่ึงเป็ นเงินจากค่าธรรมเนียมแรก
เขา้ 80 บาท และเงินทุนจานวน 3,000 บาท ไดก้ ู้เงินจากแบงค์สยามกมั มาจล จากัด ซ่ึงก็คือ ธนาคารไทย
พาณิชยใ์ นปัจจุบนั โดยมีกระทรวงพระคลงั มหาสมบตั ิ เป็นผคู้ ้าประกนั เสียดอกเบ้ียในอตั ราร้อยละ 6 ต่อปี
สหกรณ์คิดดอกเบ้ียจากสมาชิกในอตั ราร้อยละ 12 ต่อปี กาหนดให้สมาชิกส่งคืนเงินตน้ ในปี แรก จานวน
1,300 บาท เม่ือครบกาหนดสมาชิกสามารถส่งเงินตน้ คืนไดถ้ ึง 1,500 บาท ท้งั ส่งดอกเบ้ียไดค้ รบทุกรายการ
แสดงใหเ้ ห็นวา่ การนาวิธีการสหกรณ์เขา้ มาช่วยแกไ้ ขความเดือดร้อนของชาวนาไดผ้ ล รัฐบาลจึงไดป้ ระกาศ
ยกเลิกพระราชบัญญัติเพิ่มเติมสมาคม พ.ศ. 2459 แล้ว ประกาศใช้พระราชบัญญัติสหกรณ์ พ.ศ. 2471
นบั เป็นกฎหมายสหกรณ์ฉบบั แรก ไดเ้ ปิ ดโอกาสใหม้ ีการรับจดทะเบียนสหกรณ์ประเภทอ่ืน
ปี พ.ศ. 2478 เริ่มจดั ต้งั สหกรณ์เช่าซ้ือที่ดินที่จงั หวดั ปทุมธานี และไดจ้ ดั ต้ังสหกรณ์บารุงที่ดิน
สหกรณ์การขาย สหกรณ์นิคมฝ้าย สหกรณ์หาทุนและบารุงที่ดิน ในปี พ.ศ. 2480 ร้านสหกรณ์ไดถ้ ูกจดั ต้งั
ข้ึนเป็นแห่งแรกที่อาเภอเสนา จงั หวดั พระนครศรีอยธุ ยา ช่ือวา่ ร้านสหกรณ์บา้ นเกาะ จากดั สินใช้ มีสมาชิก
แรกต้งั 279 คน และได้มีการจัดต้งั ร้านสหกรณ์ในลักษณะน้ีข้ึนอีกหลายแห่ง เพื่อช่วยเหลือประชาชน
เก่ียวกับปัญหาค่าครองชีพ โดยจดั ต้งั ข้ึนท้งั ในส่วนราชการ รัฐวิสาหกิจ และส่วนของประชาชนมีพระรา
ชวรวงศ์เธอกรมหม่ืนพิทยาลงกรณ ทรงเป็ นนายทะเบียนสหกรณ์พระองค์แรก นับเป็ นการเร่ิมตน้ การ

9

สหกรณ์ในประเทศไทยอยา่ งสมบรู ณ์จากการท่ีพระองคไ์ ด้ทรงเป็นผบู้ ุกเบิกริเริ่มงานสหกรณ์ข้ึนในประเทศ
ไทย บคุ คลในขบวนการสหกรณ์ จึงยกยอ่ งใหพ้ ระองคเ์ ป็น “พระบิดาแห่งการสหกรณ์ไทย”

พระราชบัญญัติสหกรณ์ พ.ศ. 2511 ได้เปล่ียนแปลงคร้ังสาคญั ที่สุดของขบวนการสหกรณ์ใน
ประเทศไทยคือ การควบสหกรณ์หาทุนเขา้ ดว้ ยกนั เป็ นสหกรณ์การเกษตรมาจนปัจจุบนั สามารถขยายการ
ดาเนินธุรกิจเป็ นแบบอเนกประสงค์ ซ่ึงจะเป็ นประโยชน์แก่สมาชิกได้มากกว่า และในปี พ.ศ. 2511
สันนิบาตสหกรณ์แห่งประเทศไทย ได้ถือกาเนิดข้ึนมาเพื่อเป็ นสถาบันสาหรับให้การศึกษาแก่สมาชิก
สหกรณ์ทวั่ ประเทศ มีหนา้ ท่ีติดต่อประสานงานกบั สถาบนั สหกรณ์ต่างประเทศ เพ่ือให้เกิดความสัมพนั ธ์
และความช่วยเหลือร่วมมือกนั ระหว่างสหกรณ์สากลในดา้ นอื่น ๆ ท่ีมิใช่เก่ียวกับการดาเนินธุรกิจ โดยมี
สหกรณ์ทุกประเภทเป็นสมาชิก ซ่ึงแต่เดิมมี 6 ประเภท ตามประกาศกฎกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ พ.ศ.
2516 ประกอบดว้ ยสหกรณ์การเกษตร สหกรณ์นิคม สหกรณ์ประมง สหกรณ์ออมทรัพย์ สหกรณ์ร้านคา้
และสหกรณ์บริการ และในปี พ.ศ. 2548 ไดป้ ระกาศให้มีสหกรณ์เป็ น 7 ประเภทโดยเพิ่มประเภทสหกรณ์
เครดิตยเู นี่ยน

พระราชบญั ญตั ิสหกรณ์ (ฉบบั ที่ 3) พ.ศ. 2562 ซ่ึงถือใชอ้ ยใู่ นปัจจุบนั ไดเ้ พิม่ เติมบทบญั ญตั ิท่ีวา่ ดว้ ย
คณะกรรมการพฒั นาการสหกรณ์แห่งชาติ กองทุนพฒั นาสหกรณ์ (กพส.) การแบ่งแยกสหกรณ์ สมาชิก
สมทบ และอื่น ๆ การสหกรณ์ในประเทศไทยจึงมีความสาคัญต่อเศรษฐกิจของประเทศโดยเฉพาะต่อ
ประชาชนท่ียากจน สหกรณ์จะเป็ นสถาบนั ทางเศรษฐกิจ และสังคมท่ีช่วยแกป้ ัญหาในการประกอบอาชีพ
และช่วยยกระดบั ความเป็นอยูข่ องประชาชนให้ดีข้ึน คณะรัฐมนตรี มีมติในการประชุมเม่ือ วนั ท่ี 9 ตุลาคม
2527 ไดก้ าหนดใหว้ นั ที่ 26 กุมภาพนั ธ์ ของทุกปี เป็นวนั สหกรณ์แห่งชาติ ตามวนั ก่อต้งั สหกรณ์ แห่งแรกใน
ประเทศไทย คอื สหกรณ์วดั จนั ทร์ ไม่จากดั สินใช้ นนั่ เอง
กำรนำไปใช้ในกำรปฏบิ ัติงำน

กำรเรียนรู้ประวัติสหกรณ์ในประเทศไทยเป็ นประโยชน์ในกำรรู้ที่มำ รู้ควำมเป็ นมำ ท่ี

สำมำรถนำไปอธิบำยให้สมำชิกทรำบ สำมำรถวิเครำะห์ทำนำยอนำคตได้ รู้ควำมสัมพันธ์เช่ือมโยงระหว่ำง

รัฐกบั สหกรณ์

แผนภำพท่ี 1 ประวัตสิ หกรณ์ไทย

กาเนิดโดยรัฐ ขยายเพ่ิม ควบรวม
(สาหรับชาวนา ทากิจการเงินกู)้ (ประเภท กลมุ่ เป้าหมาย) (ขนาดใหญ่)

พฒั นา
(สนั นิบาตสหกรณ์แห่งประเทศไทย คณะกรรมการพฒั นาการสหกรณ์แห่งชาติ

กองทนุ พฒั นาสหกรณ์ ) +

10

4. รู้จักประเภทสหกรณ์

1) สหกรณ์กำรเกษตร
สหกรณ์กำรเกษตร คือ สหกรณ์ท่ีจดั ต้งั ข้ึนในหมู่ผูม้ ีอาชีพทางการเกษตรรวมตวั กนั จดั ต้งั
และจดทะเบียนเป็นนิติบุคคลต่อนายทะเบียนสหกรณ์ โดยมีจุดมุ่งหมายเพ่ือใหส้ มาชิกดาเนินกิจการร่วมกนั
และช่วยเหลือซ่ึงกนั และกนั เพ่ือแกไ้ ขความเดือดร้อนในการประกอบอาชีพของสมาชิก และช่วยยกฐานะ
ความเป็นอยขู่ องสมาชิกใหด้ ีข้ึน
ควำมเป็ นมำ สหกรณ์การเกษตรแห่งแรกได้จดั ต้งั ข้ึนในปี พ.ศ.2459 ชื่อว่า สหกรณ์วัด
จนั ทร์ ไม่จำกดั สินใช้ ในจงั หวดั พษิ ณุโลก เป็นสหกรณ์การเกษตรชนิดไมจ่ ากดั มีขนาดเลก็ ในระดบั หมู่บา้ น
ต้งั ข้ึนในหมู่เกษตรกรท่ีมีรายไดต้ ่าและมีหน้ีสินมาก มีสมาชิกแรกต้งั จานวน 16 คน ทุนดาเนินงาน จานวน
3,080 บาท เป็ นค่าธรรมเนียมแรกเขา้ จานวน 80 บาท และเป็นทุนจากการกูแ้ บงก์สยามกมั มาจล (ธนาคาร
ไทยพาณิชยใ์ นปัจจุบนั ) จานวน 3,000 บาท
วัตถุประสงค์ สหกรณ์การเกษตรดาเนินธุรกิจแบบอเนกประสงค์ เพื่อส่งเสริมให้สมาชิก
ดาเนินธุรกิจร่วมกนั ช่วยเหลือซ่ึงกนั และกนั และช่วยเหลือส่วนรวมโดยใชห้ ลกั คณุ ธรรม จริยธรรมอนั ดีงาม
ตามพ้ืนฐานของมนุษย์เพ่ือให้เกิดประโยชน์แก่สมาชิกและส่วนรวมให้มีคุณภาพชีวิตที่ดีท้ังทางด้าน
เศรษฐกิจและสังคมตามที่กาหนดไวใ้ นขอ้ บงั คบั ของสหกรณ์
ประโยชน์ท่ีสมำชิกจะได้รับ ทาให้สมาชิกมีปัจจยั การผลิตเพ่ิมข้ึนจากการกูเ้ งินสหกรณ์ใน
อตั ราดอกเบ้ียต่ามาประกอบอาชีพ ทาให้มีท่ีดินทากินเป็นของตนเองหรือมีที่ดินทากินมากกวา่ เดิม ท้งั ไดร้ ับ
ความรู้เก่ียวกบั การใชเ้ ทคโนโลยีในการผลิต ต้งั แต่การใช้พนั ธุ์พืช พนั ธุ์สัตว์ การใช้ป๋ ุย การใช้ยาปราบ
ศตั รูพืช การเก็บรักษาผลผลิตอยา่ งมีคุณภาพ ผลิตผลที่ไดจ้ ึงเป็นไปตาม ความตอ้ งการของตลาด ส่งผลให้
สหกรณ์และบคุ คลในครอบครัวมีคุณภาพชีวติ ท่ีดีข้ึนท้งั ทางดา้ นเศรษฐกิจ สงั คม การศึกษาและการอนามยั

2) สหกรณ์ประมง
สหกรณ์ประมง คือ สหกรณ์ที่จดั ต้งั ข้ึนในหมู่ชาวประมง เพ่ือแกไ้ ขปัญหาและอุปสรรคใน
การประกอบอาชีพ ซ่ึงชาวประมงแต่ละคนไม่สามารถแกไ้ ขใหล้ ุล่วงไปไดต้ ามลาพงั บุคคลเหล่าน้ีจึงรวมตวั
กนั โดยยดึ หลกั การช่วยตนเองและช่วยเหลือซ่ึงกนั และกนั
วัตถุประสงค์ สหกรณ์ประมงดาเนินการให้ความรู้ทางดา้ นวิชาการในเร่ืองการจดั หาวสั ดุ
อุปกรณ์ที่เหมาะสม และมีคุณภาพในการเพาะเล้ียงการเก็บรักษา และการแปรรูปสัตวน์ ้าแก่สมาชิก รวมท้งั
ให้ความช่วยเหลือทางดา้ นธุรกิจการประมง คือ การจดั หาเงินทุนให้สมาชิกกูไ้ ปลงทุนประกอบอาชีพ การ
จดั หาวสั ดุอุปกรณ์การประมงมาจาหน่าย การจดั จาหน่ายสัตวน์ ้า และผลิตภณั ฑ์สัตวน์ ้า การรับฝากเงินและ
สงเคราะห์สมาชิกเมื่อประสบภยั พบิ ตั ิ
ประโยชน์ท่ีสมำชิกจะได้รับ ทาให้สมาชิกมีแหล่งเงินกู้ที่มีอัตราดอกเบ้ียต่ามาลงทุน
ประกอบอาชีพ ซ้ือวสั ดุอุปกรณ์และส่ิงของจาเป็นท่ีสหกรณ์นามาจาหน่ายในราคาที่เป็นธรรม เมื่อมีผลผลิต

11

หรือผลิตภณั ฑ์สหกรณ์จะรวบรวมขายให้ในราคาที่สูงข้ึน บริการรับฝากเงินเพื่อสะดวก ปลอดภยั ให้แก่
สมาชิก และสมาชิกจะไดร้ ับการศึกษาอบรมเกี่ยวกบั การประกอบอาชีพการประมง ตามหลกั วิชาการแผน
ใหม่ ให้สามารถผลิตสินคา้ ที่มีคุณภาพและปริมาณตรงกบั ความตอ้ งการของตลาด รวมถึงสิทธิ หน้าที่ และ
ความรับผิดชอบของทุกคนตามหลกั การและวธิ ีการสหกรณ์

3) สหกรณ์นคิ ม
สหกรณ์นิคม คือ สหกรณ์การเกษตรในรูปแบบหน่ึงท่ีมีการดาเนินการจดั สรรท่ีดินทากิน
ให้ราษฎร การจดั สร้างปัจจยั พ้ืนฐานและสิ่งอานวยความสะดวกให้ผูท้ ่ีอย่อู าศยั ควบคู่ไปกบั การดาเนินการ
จดั หาสินเช่ือ ปัจจยั การผลิตและสิ่งของท่ีจาเป็ น การแปรรูปการเกษตร การส่งเสริมอาชีพ รวมท้งั การ
ใหบ้ ริการสาธารณูปโภคแก่สมาชิก
ควำมเป็ นมำ ไดเ้ ร่ิมดาเนินงานเป็ นแห่งแรกท่ีอาเภอลาลูกกา จงั หวดั ปทุมธานี เมื่อปี พ.ศ.
2478 โดยดาเนินการจดั ซ้ือท่ีนาราชพสั ดุ จากกระทรวงการคลงั เน้ือท่ี 4,109 ไร่เศษ มาจดั สรรใหส้ มาชิก 69
ครอบครัวในรูปของสหกรณ์การเช่าซ้ือท่ีดิน ต่อมาในปี พ.ศ.2481 ได้จดั ต้งั นิคมสหกรณ์ในอาเภอสัน
ทราย จงั หวดั เชียงใหม่ เน้ือท่ี 7,913 ไร่ และไดจ้ ดั สหกรณ์การเช่าท่ีดินในเขตป่ าสงวนแห่งชาติท่ีเสื่อมสภาพ
แลว้ ท่ีอาเภอบางสะพาน จงั หวดั ประจวบครี ีขนั ธ์ เมื่อปี พ.ศ. 2518
วัตถุประสงค์
1. เพื่อการจัดนิคม คือ การจัดหาที่ดินมาจัดสรรให้แก่ราษฎรประกอบอาชีพทางการเกษตร
ตลอดจนจดั บริการดา้ นสาธารณูปโภคแก่สมาชิก
2. เพอ่ื การจดั สหกรณ์ คอื การรวบรวมราษฎรที่ไดร้ ับจดั สรรท่ีดินจดั ต้งั เป็นสหกรณ์

งำนจัดนิคม
งานจดั นิคมเป็นงานจดั ท่ีดินทากินใหร้ าษฎรโดยวิธีการสหกรณ์ มีข้นั ตอนในการดาเนินการ ดงั น้ี

1. การจดั หาท่ีดิน
• สหกรณ์นิคม โดยอาศยั พระราชบญั ญัติจดั ที่ดินเพ่ือการครองชีพ พ.ศ.2511 โดยกรม

ส่งเสริมสหกรณ์ ขอรับท่ีดินรกร้างว่างเปล่าท่ีคณะกรรมการจดั ที่ดินแห่งชาติ จาแนก
เป็ นท่ีจดั สรรเพื่อการเกษตร นามาจดั สรรให้ราษฎรเขา้ ครอบครองทาประโยชน์ และ
ส่งเสริมให้จดั ต้งั ข้ึนเป็ นสหกรณ์ ซ่ึงเมื่อสมาชิกได้ปฏิบตั ิครบถว้ นตามขอ้ บงั คบั ของ
สหกรณ์แลว้ กจ็ ะไดก้ รรมสิทธ์ิในท่ีดินที่ไดร้ ับจดั สรรน้นั ในที่สุด
• สหกรณ์กำรเช่ำซื้อที่ดิน โดยอาศยั ประมวลกฎหมายท่ีดิน พ.ศ.2497 และนโยบายของ
รัฐบาลในเร่ืองการจดั หาที่ดินใหร้ าษฎร กรมส่งเสริมสหกรณ์จึงจดั ซ้ือท่ีดินขององคก์ าร
หรือเอกชน นามาปรับปรุงจดั สรรให้รวบรวมกนั จดั ต้งั ข้ึนเป็ นสหกรณ์ ซ่ึงเม่ือสมาชิก

12

ไดส้ ่งชาระเงินค่าเช่าซ้ือที่ดิน และปฏิบตั ิการอื่นครบถว้ นตามขอ้ บงั คบั ของสหกรณ์แลว้
ก็จะไดก้ รรมสิทธ์ิในท่ีดิน ที่ไดร้ ับจดั สรรน้นั ในที่สุด
• สหกรณ์กำรเช่ำท่ีดิน กรมส่งเสริมสหกรณ์ จะนาท่ีดินป่ าสงวนแห่งชาติ ที่เส่ือมโทรม
แลว้ มาจดั สรรให้ราษฎร และจดั ต้งั ข้ึนเป็นสหกรณ์ สมาชิกจะมีสิทธิเขา้ ครอบครองทา
กินในที่ดินท่ีได้รับจดั สรรน้นั โดยเสียค่าเช่าในอตั ราต่า และท่ีดินจะตกทอดทางมรดก
ไปยงั ลกู หลานไดต้ ลอดไป แตห่ า้ มมิใหโ้ อนกรรมสิทธ์ิ
สหกรณ์นิคมท้งั 3 รูปน้ี คงมีเพียง 2 รูปแบบแรกที่สมาชิกจะไดท้ ่ีดินเป็ นกรรมสิทธ์ิของ
ตนเอง ส่วนในรูปของสหกรณ์การเช่าท่ีดินน้นั สมาชิกจะไดเ้ พยี งสิทธิในการเช่าและสิทธิที่
ตกทอดทางมรดกตลอดไปเท่าน้นั
2. การวางผงั และปรับปรุงที่ดิน เม่ือไดร้ ับที่ดินแปลงใด มาจดั สรรแลว้ ทางการจะสารวจ
รายละเอียดสภาพภูมิประเทศ ชนิดและลกั ษณะดิน ปริมาณน้าฝน จากน้ันจะวางแผนผงั การใช้ท่ีดินวา่ ควร
ดาเนินการสร้างบริการสาธารณูปโภคอยา่ งไรบา้ ง เช่น ถนน การชลประทาน โรงเรียน สถานีอนามยั ฯลฯ
3. การรับสมคั รและคดั เลือกบุคคลเพ่ือรับการจดั สรรท่ีดิน
4. การอนุญาตใหเ้ ขา้ ทาประโยชนใ์ นท่ีดิน
5. การกาหนดเง่ือนไขการใชท้ ่ีดิน และการไดก้ รรมสิทธ์ิที่ดิน

งำนจัดสหกรณ์
เมื่อจดั ราษฎรเขา้ ครอบครองทาประโยชนใ์ นท่ีดินท่ีจดั หามาเรียบร้อยแลว้ ข้นั ต่อไปคือการรวบรวม
ราษฎรที่ไดร้ ับจดั สรรที่ดินน้นั จดั ต้งั เป็นสหกรณ์ข้ึน และขอจดทะเบียนตามพระราชบญั ญตั ิสหกรณ์ (ฉบบั ท่ี
3) พ.ศ. 2562 เพื่อให้เกษตรกรมีสถาบนั ของตนเองที่จะเป็นส่ือกลางในการอานวยบริการดา้ นตา่ ง ๆ ส่วนการ
ดาเนินธุรกิจของสหกรณ์จะมีลกั ษณะเช่นเดียวกบั สหกรณ์การเกษตร
ประโยชน์ทสี่ มำชิกจะได้รับ ทาให้สมาชิกสหกรณ์มีสหกรณ์เป็นสถาบนั ที่เป็นส่ือกลางในการขอรับ
บริการต่าง ๆจากรัฐบาล และเป็ นสถาบนั ที่อานวยความสะดวกในด้าน การจดั หาสินเชื่อ การรวมกนั ซ้ือ
รวมกนั ขาย การส่งเสริมการเกษตรและการฝึ กอบรมซ่ึงเป็นการเสริมสร้างใหเ้ กิดระบบท่ีดีในการจดั หา การ
ผลิต และการตลาด โดยสมาชิก เพือ่ สมาชิกในการประกอบอาชีพอยา่ งมนั่ คงจนมีความเป็นอยทู่ ่ีดีข้นึ

4) สหกรณ์ร้ำนค้ำ
สหกรณ์ร้ำนค้ำ คือ สหกรณ์ที่มีผูบ้ ริโภครวมกนั จดั ต้งั ข้ึนเพ่ือจดั หาสินคา้ เครื่องอุปโภค
บริโภคมาจาหน่ายแก่สมาชิกและบุคคลทวั่ ไป โดยจดทะเบียนตามกฎหมายสหกรณ์ ในประเภทสหกรณ์
ร้านคา้ มีสภาพเป็ นนิติบุคคล ซ่ึงสมาชิกผูถ้ ือหุ้นทุกคนเป็ นเจา้ ของ สมาชิกลงทุนร่วมกนั ในสหกรณ์ดว้ ย
ความสมคั รใจ เพื่อแกไ้ ขความเดือดร้อนในการซ้ือเคร่ืองอปุ โภคบริโภค และเพ่ือผดุงฐานะทางเศรษฐกิจของ
ตนและหมคู่ ณะ

13

ควำม เป็ น ม ำ ส ห ก รณ์ ร้าน ค้าจัดต้ังข้ึน โดยชาวชน บ ท อาเภอเส น า จังห วัด
พระนครศรีอยุธยา ในปี พ.ศ.2480 และได้เลิกลม้ ไป ต่อมารัฐบาลได้ช่วยเหลือด้านการครองชีพให้กับ
ประชาชนโดยการส่งเสริมและสนบั สนุนใหม้ ีการจดั ต้งั สหกรณ์ร้านคา้ ข้ึนท้งั ในส่วนกลางและส่วนภูมิภาค
ทุกจงั หวดั ท่ัวประเทศ ซ่ึงสหกรณ์ร้านค้าท่ีต้ังข้ึนในเมืองท่ีประชาชนหนาแน่นจะประสบความสาเร็จ
มากกวา่ สหกรณ์ร้านคา้ ท่ีต้งั ข้ึนในชนบท

วัตถุประสงค์ สหกรณ์ร้านค้าจะจัดหาส่ิงของและบริการที่สมาชิกมีความต้องการมา
จาหน่าย ช่วยจาหน่ายผลิตผล ผลิตภณั ฑ์ของสมาชิก ส่งเสริมและเผยแพร่ความรู้ทางดา้ นสหกรณ์และดา้ น
การคา้ ให้แก่สมาชิกสหกรณ์ ปลุกจิตสานึกให้สมาชิกรู้จกั ประหยดั ช่วยตนเองและช่วยเหลือซ่ึงกนั และกนั
ร่วมมือและประสานงานกบั สหกรณ์และหน่วยงานอ่ืนท้งั จากภายในและภายนอกประเทศในอนั ท่ีจะเก้ือกูล
กนั และกนั

ประโยชน์ท่ีสมำชิกจะได้รับ ทาให้สมาชิกมีสถานที่ซ้ือขายสินคา้ จาเป็ น ตามราคา
ตลาดในชุมชน ซ่ึงเป็นสินคา้ ที่ดีมีคุณภาพ เท่ียงตรงในการชง่ั ตวง วดั ตามความตอ้ งการของสมาชิก เมื่อสิ้น
ปี สหกรณ์มีกาไรสุทธิประจาปี สมาชิกจะไดร้ ับเงินปันผลตามหุ้น และเงินเฉลี่ยคืนตามส่วนที่ทาธุรกิจกบั
สหกรณ์ การซ้ือขายดว้ ยเงินสดสินคา้ จะมีราคาที่ถูกกว่าเงินผ่อน ทาให้สมาชิก มีความรอบคอบในการใช้
จ่ายเงิน ก่อให้เกิดการประหยดั และอดออม ส่งผลให้สหกรณ์มีเงินทนุ หมุนเวียนจานวนมากพอในการจดั หา
สินคา้ ราคาถกู มาจาหน่ายเพอื่ ประโยชนข์ องสมาชิก

5) สหกรณ์ออมทรัพย์

สหกรณ์ออมทรัพย์ คือ สถาบันการเงินแบบหน่ึงท่ีมีสมาชิกเป็ นบุคคลท่ีมีอาชีพอย่าง
เดียวกนั หรือท่ีอาศยั อยู่ในชุมชนเดียวกนั มีวตั ถุประสงคเ์ พื่อส่งเสริ มให้สมาชิกรู้จกั การออมทรัพย์ และให้
กูย้ ืมเม่ือเกิดความจาเป็น หรือเพื่อก่อใหเ้ กิดประโยชน์งอกเงย และไดร้ ับการจดทะเบียนตามพระราชบญั ญตั ิ
สหกรณ์ สามารถกยู้ มื ไดเ้ มื่อเกิดความจาเป็นตามอดุ มการณ์ในการช่วยตนเองและช่วยเหลือซ่ึงกนั และกนั

ควำมเป็ นมำ สหกรณ์ออมทรัพย์แห่งแรกในประเทศไทย จัดต้ังข้ึนในหมู่ข้าราชการ
สหกรณ์ และพนักงานธนาคารเพ่ือการสหกรณ์ จดทะเบียนเม่ือวนั ที่ 28 กันยายน 2492 คือ สหกรณ์
ขา้ ราชการสหกรณ์ จากดั สินใช้ และไดแ้ พร่หลายไปในหน่วยงานของรัฐและเอกชนทวั่ ประเทศ

วตั ถุประสงค์ เพ่อื ส่งเสริมการออมทรัพย์ โดยการรับฝากเงินและใหผ้ ลตอบแทนในรูปของ
ดอกเบ้ียอตั ราเดียวกบั ธนาคารพาณิชย์ และโดยการถือหุ้นหัก ณ ท่ีจ่ายเป็ นรายเดือน แต่ไม่เกิน 1 ใน 5 ของ
หุ้นท้งั หมด เมื่อสิ้นปี ทางบญั ชีตอ้ งจ่ายเงินปันผลค่าหุ้นให้แก่สมาชิกในอตั ราท่ีกฎหมายกาหนด รวมท้ัง
ใหบ้ ริการดา้ นเงินกูแ้ ก่สมาชิกตามความจาเป็น

ประโยชน์ท่ีสมำชิกจะได้รับ เป็ นแหล่งเงินฝากและเงินกูข้ องสมาชิก ทาให้สมาชิกรู้จกั เก็บ
ออมเงิน และไม่ตอ้ งไปกูเ้ งินนอกระบบ ทาใหส้ ถาบนั ครอบครัวมีความมนั่ คงข้นึ

14

6) สหกรณ์บริกำร

สหกรณ์บริกำร คือ สหกรณ์ที่จดั ต้งั ข้ึนตามพระราชบญั ญัติสหกรณ์ โดยมีประชาชนไม่
น้อยกว่า 10 คน ท่ีมีอาชีพอย่างเดียวกัน ได้รับความเดือดร้อนในเร่ืองเดียวกันรวมตวั กันโดยยึดหลกั การ
ประหยดั การช่วยตนเองและช่วยเหลือซ่ึงกนั และกนั เพื่อแก้ปัญหาต่าง ๆ รวมท้งั การส่งเสริมให้เกิดความ
มน่ั คงในอาชีพตอ่ ไป

ควำมเป็ นมำ สหกรณ์บริการแห่งแรกจดั ต้งั ข้ึนในปี พ.ศ.2484 เป็นการรวมตวั กนั ในกลุ่มผู้
มีอาชีพทาร่ม ชื่อ สหกรณ์ผูท้ าร่มบ่อสร้าง จากัดสินใช้ อยู่ที่ตาบลตันเปา อาเภอ สันกาแพง จังหวดั
เชียงใหม่ ต่อมาในปี พ.ศ.2496 ได้มีการจัดต้ังสหกรณ์บริการไฟฟ้าหนองแขม จากัด อาเภอหนองแขม
กรุงเทพมหานคร เป็นสหกรณ์ที่ใหบ้ ริการดา้ นสาธารณูปโภค และในปี พ.ศ.2497 จดั ต้งั สหกรณ์มีดอรัญญิก
จากดั ที่ตาบลทุ่งชา้ ง อาเภอนครหลวง จงั หวดั พระนครศรีอยธุ ยา และมีสหกรณ์บริการอีกหลายแบบตามมา
เช่น สหกรณ์เคหสถาน สหกรณ์แท็กซ่ี สหกรณ์หตั ถกรรมผลิตภณั ฑไ์ ม้ สหกรณ์บริการน้าประปา สหกรณ์ผู้
จดั หางานแห่งประเทศไทย ฯลฯ

วตั ถุประสงค์ เพื่อดาเนินธุรกิจดา้ นการบริการตามรูปแบบของสหกรณ์ ส่งเสริมสวสั ดิการ
แก่สมาชิกและครอบครัว ส่งเสริมการช่วยตนเองและช่วยเหลือซ่ึงกันและกันในหมู่สมาชิก ร่วมมือกับ
สหกรณ์อื่นและหน่วยงานอ่ืนเพ่ือความกา้ วหนา้ ของกิจการสหกรณ์

ประโยชน์ท่ีสมำชิกจะได้รับ สมาชิกมีสหกรณ์เป็ นศูนยก์ ลางในการพฒั นาฝี มือการผลิต
ผลิตภณั ฑต์ ่าง ๆ ให้มีคุณภาพไดม้ าตรฐานเป็ นที่ตอ้ งการของตลาด มีแหล่งรวมซ้ือรวมขายผลิตภณั ฑ์และ
อุปกรณ์ในการผลิตผลิตภณั ฑ์ ช่วยใหส้ มาชิกสหกรณ์ประกอบอาชีพไดถ้ กู ตอ้ งตามกฎหมาย มีที่อยอู่ าศยั เป็น
ของตนเองในราคาประหยดั และมีความปลอดภยั ในชีวิต เมื่อสิ้นปี ทางบญั ชีถา้ สหกรณ์มีกาไรสุทธิประจาปี
สมาชิกสหกรณ์จะไดร้ ับเงินปันผลตามหุน้ และเงินเฉลี่ยคืนตามส่วนที่ทาธุรกิจกบั สหกรณ์

7) สหกรณ์เครดติ ยเู น่ียน
สหกรณ์เครดิตยูเน่ียน คือ สหกรณ์ที่จดั ต้งั ข้ึนในหมู่ประชาชนที่อาศยั อยู่ ในวง
สัมพนั ธ์เดียวกนั เช่นอาศยั อยูใ่ นชุมชนเดียวกนั ไม่วา่ จะเป็นที่อยอู่ าศยั ท่ีทางาน สถานศึกษา หรือประกอบ
อาชีพเดียวกนั หรือมีกิจกรรมร่วมกนั ในลกั ษณะต่อเน่ือง และบุคคลเหล่าน้ันมีความปรารถนาจะช่วยเหลือ
ซ่ึงกันและกัน โดยวิธีการนาเงินของตนมาสะสมไวเ้ ป็ นกองทุน สมาชิกทุก ๆ คนจะตอ้ งสะสมเงินตาม
ความสามารถของตนเป็ นประจาและสม่าเสมอตามท่ีสหกรณ์กาหนด และเงินในกองทุนน้ีจะสามารถ
ช่วยเหลือสมาชิกท่ีมีความจาเป็ นและเดือดร้อนทางด้านการเงิน กู้ยืมไปแก้ไขปัญหาและบาบัดความ
เดือดร้อนเหล่าน้นั หรือถา้ ไม่มีความเดือดร้อนเงินสะสมกจ็ ะมีมากข้ึน สหกรณ์เครดิตยเู น่ียน จึงเป็นสหกรณ์
ที่มุ่งหวงั ให้สมาชิกช่วยตนเองและช่วยเหลือซ่ึงกันและกนั บริหารงานโดยสมาชิกและทากิจการทุกอย่าง
เพ่อื ใหเ้ กิดประโยชนส์ ูงสุดกบั สมาชิก

15

ควำมเป็ นมำ คาวา่ “เครดิตยเู นี่ยน” เป็นคาท่ี ฟริดริค วิลเฮลม์ ไรฟ์ ไฟเซน ผรู้ ิเริ่มก่อต้งั เครดิตยเู น่ียน
ไดค้ ิดคน้ และริเร่ิมจดั ต้งั ในรูปของสมาคมคร้ังแรกในประเทศเยอรมนั นี ประกอบดว้ ยคาที่แสดงปรัชญาของ
สมาคมน้ีไวช้ ดั แจง้ 2 คา คือ “เครดิต (Credit)” หมายความวา่ “ความเชื่อถือได้ ความไวว้ างใจได้” และคาวา่
“ยเู น่ียน (Union)” หมายความวา่ “การรวมเป็นหน่ึงเดียวกนั ” เป็นการรวมเอาความไวว้ างใจซ่ึงกนั และกนั เขา้
เป็ นหน่ึงเดียวกัน เพ่ือดาเนินงานร่วมกันให้บรรลุจุดหมาย การดาเนินงานของสมาคมน้ีมีลกั ษณะของ
สหกรณ์เตม็ ตวั จึงเรียกวา่ “สหกรณ์เครดิตยเู นี่ยน”

สาหรับในประเทศไทยไดร้ วมกลุ่มคนในยา่ นชุมชนแออดั ห้วยขวาง ดินแดง เมื่อวนั ที่ 17
กรกฎาคม 2508 และใชช้ ่ือวา่ “เครดิตยเู นี่ยนแห่งศูนยก์ ลางเทวา” แตไ่ ม่ไดจ้ ดทะเบียนเป็นสหกรณ์

สหกรณ์ท่ีได้รับการจดทะเบียนเป็ นแห่งแรก คือ “สหกรณ์เครดิตยูเนี่ยนแม่มูล จากัด”
จงั หวดั อบุ ลราชธานี ไดร้ ับการจดทะเบียนเม่ือวนั ที่ 1 มกราคม 2522 ในประเภทสหกรณ์ออมทรัพย์

สหกรณ์เครดิตยูเนี่ยนเดิมอยู่ในประเภทสหกรณ์ออมทรัพย์ที่อยู่ในชุมชน ต่อมาได้
กาหนดให้เป็ นประเภท “สหกรณ์เครดิตยูเน่ียน” ตามกฎกระทรวงโดยกาหนดประเภทสหกรณ์ที่จะรับจด
ทะเบียนไว้ เมื่อวนั ที่ 29 มิถุนายน 2548

วัตถุประสงค์ เพื่อส่งเสริมให้สมาชิกช่วยตนเอง เพ่ือดาเนินธุรกิจ การผลิต การคา้ การ
บริการ และอุตสาหกรรมร่วมกนั และช่วยเหลือซ่ึงกนั และกัน โดยใช้หลักคุณธรรมพ้ืนฐานห้าประการ
ไดแ้ ก่ ความซื่อสัตย์ ความเสียสละ ความรับผดิ ชอบ ความเห็นใจกนั และความไวว้ างใจกนั รวมท้งั จริยธรรม
อนั ดีงาม เพ่ือให้เกิดประโยชน์แก่สมาชิกและส่วนรวม ท้งั ดา้ นเศรษฐกิจและสังคม จนสามารถอย่ดู ีกินดี
และมีสันติสุข

ประโยชน์ท่สี มำชิกจะได้รับ
1. สมาชิกสหกรณ์มีสหกรณ์เป็ นที่ฝากเงินไดด้ ้วยความสะดวก รวดเร็ว ไม่ตอ้ งเสียเวลา
เดินทางไปฝากเงินที่ไกล ๆ และจะมีเงินจานวนนอ้ ย หรือมากก็สามารถสะสมได้
2. สามารถขอกู้เงินในอตั ราดอกเบ้ียที่เป็ นธรรม เพื่อแก้ไขปัญหาความเดือดร้อนด้าน
การเงิน หรือความจาเป็นท่ีจะตอ้ งใชจ้ ่าย

กำรนำไปใช้ประโยชน์
ควำมรู้ประเภทสหกรณ์มีประโยชน์สำหรับกรรมกำร ผู้นำกล่มุ สหกรณ์ในกำรเรียนรู้ ควำม
เป็ นมำของสหกรณ์ที่รับผิดชอบอยู่ เรียนรู้วัตถุประสงค์ และประโยชน์ท่ีสมำชิกจะได้รับ สำมำรถใช้เป็ น
กรอบกำรบริหำรงำนสหกรณ์ ใช้เป็ นทศิ ทำงของกำรกำหนดนโยบำย กำหนดกจิ กำรที่สหกรณ์ดำเนินงำน

16

สหกรณ์การเกษตร แผนภำพท่ี 2 ประเภทสหกรณ์ สหกรณ์ประมง
สหกรณ์นิคม

สหกรณ์ร้านคา้ สหกรณ์ออมทรัพย์
สหกรณ์บริการ สหกรณ์เครดิตยเู น่ียน

5. อุดมกำรณ์สหกรณ์

อุดมการณ์ ตามความหมายในพจนานุกรม ปี 2542 หมายถึง หลกั การท่ีวางระเบียบไวเ้ ป็ นแนว
ปฏิบตั ิ เพอ่ื ใหบ้ รรลเุ ป้าหมายที่กาหนดไว้

จากการประชุมเชิงปฏิบตั ิการเรื่อง อุดมการณ์ หลกั การ และวิธีการสหกรณ์ เมื่อวนั ที่ 4 กนั ยายน
2544 ได้ศึกษาแถลงการณ์ขององค์การสัมพันธภาพสหกรณ์ระหว่างประเทศ (The International
Cooperative Alliance : ICA) วา่ ดว้ ยเอกลกั ษณ์ของสหกรณ์สรุปได้ ดงั น้ี

อุดมกำรณ์สหกรณ์ คือ “ความเช่ือร่วมกันที่ว่าการช่วยตนเอง และการช่วยเหลือซ่ึงกัน และกัน ตาม
หลกั การสหกรณ์จะนาไปสู่การกินดี อยดู่ ี มีความเป็นธรรม และสันติสุขในสังคม”

กำรช่วยตนเอง คือ
- ขยนั ไมเ่ กียจคร้าน อดทน อดกล้นั
- ประหยดั ไม่สุรุ่ยสุร่าย ไม่ฟ่ ุมเฟื อย แตอ่ ดออมมธั ยสั ถ์
- พฒั นาชีวิต ใฝ่หาความรู้เพิม่ เติมเสมอ ท้งั เร่ืองวชิ าชีพ และอ่ืน ๆ
- ไม่เสพติดอบายมุข การประพฤติตนใหห้ ่างไกลอบายมุขท้งั หลาย ท่ีเป็นบ่อเกิดแห่งความสุรุ่ยสุร่าย ซ่ึง
อบายมุข 6 หรือผี 6 ตวั ประกอบดว้ ย

ผีที่ 1 ชอบสุราเป็นอาจิณ ไมช่ อบกินขา้ วปลาเป็นอาหาร
ผีที่ 2 ชอบเท่ียวยามวิกาล ไม่รักบา้ นรักลกู เมียตน
ผีท่ี 3 ชอบดูการละเลน่ ไม่ละเวน้ บาร์คลบั ละครโขน
ผที ่ี 4 ชอบคบคนชว่ั มวั่ กบั โจร หนีไมพ่ น้ อาญา ตราแผน่ ดิน
ผที ี่ 5 ชอบเลน่ มา้ กีฬาบตั ร สารพดั ถว่ั โป ไฮโลสิ้น รวมหวยดว้ ย
ผที ่ี 6 เกียจคร้าน การทากิน มีท้งั สิ้น 6 ผี อปั รียเ์ อย

17

กำรช่วยเหลือซึ่งกนั และกนั คือ

- การเสียสละเพื่อส่วนรวม ไม่เห็นแก่ตวั ไม่เอาตวั รอดคนเดียว ชอบความเป็ นธรรม ถือ
หลกั แต่ละคนเพอ่ื ส่วนรวมและส่วนรวมเพอื่ แต่ละคน(Each for all and all for each)

- ร่วมมือกนั พฒั นา เห็นความทุกขย์ ากของเพื่อนบา้ นเป็นสิ่งที่จะตอ้ งช่วยเหลือ ร่วมกนั ทางาน
เป็ นกลมุ่

- ซื่อตรงต่อกติกา มีความซื่อสตั ยส์ ุจริต มีวนิ ยั รักษากติกาท่ีต้งั ไว้
- มีเมตตารักใคร่กนั ใหอ้ ภยั กนั รักใคร่กนั ไวว้ างใจกนั เพอ่ื นช่วยเพ่ือน
การช่วยตนเองและช่วยเหลือซ่ึงกนั และกนั น้นั เปรียบเสมือนคนขาดว้ นข่คี นตาบอดต่างก็
มีขอ้ บกพร่องดว้ ยกนั ท้งั คู่ แต่ท้งั สองสามารถแกป้ ัญหาไดจ้ ากการร่วมมือกนั
สหกรณ์เครดิตยูเนี่ยน ถือจิตตารมณ์ คือ ความซ่ือสัตย์ ความเสียสละ ความรับผิดชอบ
ความเห็นใจกนั ความไวว้ างใจกนั เป็นคณุ ธรรม หรือแนวทางในการพฒั นาสมาชิก

กำรปฏิบัตติ ำมอุดมกำรณ์สหกรณ์
การช่วยตนเอง และการช่วยเหลือซ่ึงกนั และกนั ตามอุดมการณ์สหกรณ์น้นั ดูจะเป็นคาพ้ืน ๆ
แต่คนมกั จะละเลยท่ีจะปฏิบตั ิตามอยา่ งจริงจงั คนรวยเขาช่วยตนเองได้ และเขาอาจไม่จาเป็นตอ้ งช่วยเหลือซ่ึง
กนั และกนั เขาก็อยไู่ ดห้ รือแกป้ ัญหาไดซ้ ่ึงโดยแทจ้ ริงแลว้ คนรวยเขาช่วยเหลือซ่ึงกนั และกนั ในรูปแบบตา่ ง ๆ
มาก แตค่ นจนน้นั มกั ไมค่ ่อยช่วยตนเองและไมค่ ่อยช่วยเหลือซ่ึงกนั และกนั ดว้ ย
สหกรณ์เสนอแนะนาเอาอุดมการณ์ของการช่วยตนเอง และช่วยเหลือซ่ึงกันและกัน มาเป็ น
เคร่ืองมือในการแกป้ ัญหาความยากจน โดยสูตร 5 คือ เพ่ิม ลด อด ออม เสริม
- เพมิ่ ขยนั อยา่ งฉลาด หารายไดเ้ พมิ่ ใชว้ ชิ าการ ใชเ้ ทคโนโลยพี ฒั นาตนเอง ศึกษาเพ่มิ เติม
- ลด ลดการใช้จ่ายที่ไม่จาเป็ นลง ประหยดั โดยการรวมกนั จดั หาปัจจยั การผลิต รวมกนั
กทู้ าใหล้ ดดอกเบ้ีย รวมกนั ซ้ือ เครื่องอปุ โภค-บริโภคทีละมาก ๆ ทาใหต้ น้ ทนุ ต่อหน่วยลดลง
- อด อดอบายมขุ อดเหลา้ อดบหุ รี่ งดการพนนั งดเที่ยวเตร่ งดบรรดาอบายมุขท้งั ปวง
- ออม สะสมจากรายได้ รวมกนั ออมแบบสหกรณ์ คือนาเงินออมมารวมกนั มิใช่ต่างคนต่าง
เก็บไว้
- เสริม ขายผลิตผลให้ไดร้ าคาดี โดยรวมกนั ขายแบบสหกรณ์ เป็ นการประหยดั ค่าใช้จ่าย
ทาใหร้ ายไดเ้ พ่มิ

เป้ำหมำย
เป้าหมายอดุ มการณ์สหกรณ์ คอื การกินดี อยู่ดี มีความเป็นธรรมและสันติสุขในสงั คม

18

กำรนำไปใช้ในกำรปฏบิ ตั ิงำน
กำรนำควำมรู้อุดมกำรณ์สหกรณ์ไปใช้ในกำรปฏิบัติงำนของกรรมกำร ผู้นำกลุ่มสหกรณ์

ต้องสร้ำงให้เกิดอุดมกำรณ์ในมวลสมำชิก บริหำรสหกรณ์อย่ำงยึดอุดมกำรณ์ นำสหกรณ์สู่เป้ำหมำยคือ
ควำมเป็ นอยู่ทด่ี ีของสมำชิกควำมสันตสิ ุขของสังคมตำมแผนภำพ

แผนภำพท่ี 3 องค์ประกอบของอดุ มกำรณ์สหกรณ์

ช่วยตนเอง ความเชื่อมน่ั ช่วยเหลือกนั

ขยนั ประหยดั เพม่ิ ลด อด ออม เสริม เสียสละ ร่วมมือ
พฒั นาชีวติ ซ่ือตรง เมตตา ใหอ้ ภยั
ไม่เสพติดอบายมขุ
ไวว้ างใจกนั

ความเป็นอยดู่ ี มีสันติสุข

6. หลกั กำรสหกรณ์

ควำมหมำยของหลักกำรสหกรณ์ จากแถลงการณ์ของ ICA เมื่อ พ.ศ. 2538 เรื่องเอกลกั ษณ์ของ
สหกรณ์ (Cooperative Identity) ให้ความหมายของหลักการสหกรณ์ว่า“The Co-operative principles are
guidelines by which co-operatives put their values into practice.”

“หลักการสหกรณ์ เป็ นแนวทางท่ีสหกรณ์ยึดถือปฏิบัติเพื่อให้คุณค่าของสหกรณ์เกิดผลเป็ น
รูปธรรม”

หลกั กำรสหกรณ์สำกลในปัจจุบัน

หลกั กำรท่ี 1 กำรเป็ นสมำชิกโดยสมคั รใจและเปิ ดกว้ำง

(1st Principle : Voluntary and Open Membership)
Co-operatives are voluntary organization, open to all person able to use their services and willing
to accept the responsibilities of membership, without gender, social, racial, political or religious
discrimination.

19

สหกรณ์เป็ นองคก์ ารโดยสมคั รใจ ที่เปิ ดรับบุคคลทุกคนซ่ึงสามารถใชบ้ ริการของสหกรณ์ได้ โดย
ปราศจากการกีดกนั ทางเพศ สังคม เช้ือชาติ การเมือง หรือศาสนา และบุคคลน้ันตอ้ งเต็มใจรับผิดชอบใน
ฐานะสมาชิก

ประเด็นสำคญั ของหลกั กำรสหกรณ์ข้อที่ 1
1. สหกรณ์ใหค้ วามสาคญั แก่คนซ่ึงสมคั รใจท่ีจะเขา้ เป็นสมาชิกสหกรณ์ หรือออกจากสหกรณ์
2. สหกรณ์เปิ ดรับบุคคลซ่ึงสามารถใชบ้ ริการของสหกรณ์ และเต็มใจรับผิดชอบในฐานะสมาชิก โดย
ปราศจากการกีดกนั ในเรื่องเพศ สงั คม เช้ือชาติ การเมือง หรือศาสนา

วธิ ีกำรนำหลกั กำรสหกรณ์ข้อท่ี 1 ไปใช้
1. การรับสมัครสมาชิกต้องเป็ นไปโดยการเปิ ดกวา้ งไม่กีดกันในเรื่องของเพศ สังคม เช้ือชาติ
การเมือง หรือศาสนา
2. การเขา้ และออกจากการเป็นสมาชิก ตอ้ งเป็นไปดว้ ยความสมคั รใจของตนเอง ไมใ่ ช่เพราะถูกบีบ
บงั คบั หรือข่มขู่จากผูอ้ ื่น ตนเองเป็ นผูต้ ดั สินใจโดยอิสระ ท้ังน้ีควรเกิดจากความเลื่อมใสในคุณค่าของ
สหกรณ์ และมองเห็นประโยชน์ที่ไดจ้ ากสหกรณ์
3. คณุ สมบตั ิของสมาชิกจะถกู กาหนดไวใ้ นขอ้ บงั คบั ของสหกรณ์ และสอดคลอ้ งกบั การจดั ต้งั สหกรณ์
แต่ละประเภท
4. การพิจารณาผทู้ ่ีจะเป็นสมาชิกสหกรณ์ใหไ้ ดส้ มาชิกท่ีมีคุณภาพจะกาหนดคุณสมบัติ และวิธีการ
รับสมคั รท่ีกาหนดไวใ้ นขอ้ บงั คบั ของสหกรณ์ สหกรณ์อาจปฏิเสธการรับสมาชิก เพ่ือไม่ใหเ้ กิดปัญหาความ
เดือดร้อนแก่เพ่อื นสมาชิกได้

หลกั กำรท่ี 2 กำรควบคมุ โดยสมำชิกตำมหลกั ประชำธิปไตย

(2nd Principle: Democratic Member Control)
Co-operatives are democratic organizations controlled by their members, who actively participate
in setting their policies and making decisions. Men and women serving as elected representatives are
accountable to the membership. In primary co-operatives members have equal voting rights (one member,
one vote), and co-operatives at other levels are also organized in a democratic manner.
ส ห ก ร ณ์ เป็ น อ ง ค์ ก าร ป ร ะ ช าธิ ป ไ ต ย ที่ ค ว บ คุ ม โ ด ย ม ว ล ส ม าชิ ก ซ่ึ ง มี ส่ ว น ร่ ว ม
อย่างจริงจังในการกาหนดนโยบาย และการตดั สินใจของสหกรณ์ ไม่ว่าชายหรือหญิงที่ได้รับเลือกเป็ น
ตวั แทนสมาชิกตอ้ งมีความรับผิดชอบต่อมวลสมาชิก สมาชิกของสหกรณ์ข้นั ปฐมมีสิทธิออกเสียงเท่าเทียม
กนั (หน่ึงคนหน่ึงเสียง) ส่วนสหกรณ์ในระดบั อ่ืนกจ็ ดั ใหเ้ ป็นไปตามวิถีประชาธิปไตย

20

ประเดน็ สำคญั ของหลกั กำรสหกรณ์ข้อที่ 2
1. สหกรณ์เป็ นองค์การประชาธิปไตยท่ีควบคุมโดยมวลสมาชิก ในการกาหนดนโยบาย การ
ควบคุมดูแล และการตดั สินใจ โดยสมาชิกทกุ คนมีสิทธิเท่าเทียมกนั ในการออกเสียงลงมติหน่ึงคนหน่ึงเสียง
(ในข้ันปฐม) ใช้เสียงขา้ งมากเป็ นเกณฑ์ตัดสิน โดยไม่คานึงถึงจานวนหุ้นของสมาชิกแต่ละคน และไม่
สามารถออกเสียงแทนกนั ได้
2. สมาชิกทุกคนมีสิทธิเทา่ เทียมกนั ในการเลือกและรับเลือกเป็นกรรมการ เพื่อทาหนา้ ที่บริหารงาน
สหกรณ์แทนสมาชิก
วธิ ีกำรนำหลกั กำรสหกรณ์ข้อที่ 2 ไปใช้
1. การออกเสียงหรือลงมติโดยยึดหลกั เสียงขา้ งมากในการพิจารณาตดั สินใจ มีการกาหนดวิธีการ
ออกเสียง ไวใ้ นกฎหมาย ขอ้ บงั คบั หรือระเบียบ เช่น การเลือกต้งั หรือการถอดถอนกรรมการ ใช้เสียงขา้ ง
มากของสมาชิกหรือตวั แทนสมาชิกที่มาประชุมใหญ่เป็ นเกณฑ์ตดั สิน เวน้ แต่ในกรณีการแก้ไขเพ่ิมเติม
ขอ้ บงั คบั และการเลิกสหกรณ์ตอ้ งออกเสียงไมน่ อ้ ยกวา่ 2 ใน 3 ของสมาชิกที่มาประชุมใหญ่ เป็นตน้
2. สมาชิกมีสิทธิออกเสียงเท่าเทียมกนั คนละหน่ึงเสียง และไม่สามารถออกเสียงแทนกนั ได้ หากผล
การออกเสียงมีคะแนนเท่ากนั ใหป้ ระธานในที่ประชุมออกเสียงเพ่ิมไดอ้ ีก 1 เสียง เพื่อเป็นการช้ีขาด โดยไม่
ละเลยเสียงขา้ งนอ้ ย
3. มีการกาหนดโครงสร้างสหกรณ์ แผนงาน งบประมาณประจาปี ของสหกรณ์ การจดั สรรกาไรสุทธิ
โดยคานึงถึงโอกาสในการมีส่วนร่วมในการแสดงความคิดเห็น หรือออกเสียงได้สะดวก และเป็ นไปตาม
ลกั ษณะของกิจกรรมในการดาเนินงาน
4. การออกเสียงหรือการลงมติในสหกรณ์ระดบั อ่ืนสามารถจดั การไดต้ ามความเหมาะสม แต่ตอ้ ง
เป็นไปตามครรลองของวิถีประชาธิปไตย เช่น คะแนนเสียงของแต่ละสหกรณ์ที่เป็ นสมาชิกชุมนุมสหกรณ์
อาจต่างกนั ตามจานวนของสมาชิกหรือปริมาณธุรกิจก็ได้

หลกั กำรที่ 3 กำรมีส่วนร่วมทำงเศรษฐกจิ โดยสมำชิก

(3rd Principle: Member Economic Participation)
Members contribute equitably to, and democratically control, the capital of their co-operative. At
least part of that capital is usually the common property of the co-operative. Members usually receive
limited compensation, if any, on capital subscribed as a condition of membership. Members allocate
surpluses for any or all of the following purposes: developing their co-operative, possibly by setting up
reserves, part of which at least would be indivisible; benefiting members in proportion to their transactions
with the co-operative; and supporting other activities approved by the membership.
มวลสมาชิกพึงร่วมทุนกบั สหกรณ์ของตนอยา่ งเท่าเทียมกนั และควบคุมการใชเ้ งินทุนตามวิถีประชาธิปไตย โดย
ปกติอยา่ งนอ้ ยส่วนหน่ึงของทุน ตอ้ งมีทรัพยส์ ินส่วนรวมของสหกรณ์ และสมาชิกพึงไดผ้ ลตอบแทนจากเงินทุน

21

(ถา้ มี)อยา่ งจากดั ภายใตเ้ งื่อนไขของความเป็นสมาชิกเหล่าสมาชิกจะจดั สรรเงินส่วนเกิน เพื่อจุดมุ่งหมายบางอยา่ ง
หรือท้งั หมดดงั ต่อไปน้ี คือ เพื่อพฒั นาสหกรณ์ของตนโดยอาจจดั เป็ นกองทุนสารองซ่ึงอยา่ งน้อยส่วนหน่ึงจะ
ไม่นามาแบ่งปันกนั เพ่ือจดั สรรประโยชน์ให้สมาชิกตามส่วนธุรกรรมที่ตนทากบั สหกรณ์ และเพ่ือสนบั สนุน
กิจกรรมอ่ืน ๆ ที่มวลสมาชิกเห็นชอบ

ประเดน็ สำคญั ของหลกั กำรสหกรณ์ข้อท่ี 3
1. สมาชิกเท่าน้นั ท่ีมีส่วนร่วมในการเป็ นเจา้ ของสหกรณ์โดยการถือหุ้นในสหกรณ์ ซ่ึงมูลค่าหุน้ ใน
สหกรณ์จะมีมลู ค่าคงที่ และไดร้ ับเงินปันผลในอตั ราจากดั
2. การทาธุรกิจของสหกรณ์เป็ นการมุ่งเนน้ ตอบสนองความตอ้ งการของสมาชิกเป็นหลกั สหกรณ์
ไม่แสวงหากาไรจากสมาชิกเพราะสมาชิกเป็ นท้ังเจ้าของสหกรณ์ และผู้ใช้บริการ (Co-Owner and
Customer)
3. เมื่อนาทุนที่รวมกนั มาดาเนินธุรกิจจนมีกาไร หรือส่วนเหล่ือมทางธุรกิจแลว้ การจดั สรรกาไร
สุทธิของสหกรณ์ให้จดั สรรเป็นทุนสารองก่อน ส่วนท่ีเหลือให้จดั สรรเป็นเงินปันผล เงินเฉลี่ยคืน หรือทุน
เพื่อสนบั สนุนกิจกรรมอ่ืน ๆ ท่ีสมาชิกเห็นชอบ

วธิ ีกำรนำหลกั กำรสหกรณ์ข้อท่ี 3 ไปใช้
1. สมาชิกตอ้ งถือหุ้นในสหกรณ์เพื่อให้ไดม้ าซ่ึงความเป็ นเจา้ ของ และเพ่ือสิทธิในการไดร้ ับการ
บริการจากสหกรณ์ โดยไดร้ ับผลตอบแทนจากการถือหุ้นในอตั ราที่จากดั และเพ่ือป้องกนั ไม่ใหม้ ีการเขา้ มา
แสวงหากาไรจากการถือหุน้ ในสหกรณ์ จึงไมใ่ หส้ มาชิกคนหน่ึงคนใดถือหุน้ เกินหน่ึงในหา้ ของหุน้ ท้งั หมด
2. การจดั สรรเงินส่วนเกินสุทธิ (ถา้ มีกาไรสุทธิ) อนั เกิดจากการดาเนินธุรกิจของสหกรณ์ สหกรณ์
อาจจะนามาจดั สรรโดยไดร้ ับอนุมตั ิจากที่ประชุมใหญ่ คอื

• เป็นเงินสารองเพอื่ ขยายกิจการหรือพฒั นาสหกรณ์ไมน่ อ้ ยกวา่ ร้อยละสิบของกาไรสุทธิ
• จ่ายเป็นเงินปันผลตามหุน้ ท่ีชาระแลว้ แต่ตอ้ งไม่เกินอตั ราที่กาหนดในกฎกระทรวงสาหรับ

สหกรณ์แตล่ ะประเภท
• จ่ายเป็นเงินเฉล่ียคืนใหแ้ ก่สมาชิกตามส่วนธุรกิจท่ีสมาชิกไดท้ าไวก้ บั สหกรณ์ในระหว่างปี
• จ่ายเป็นเงินโบนสั แก่กรรมการและเจา้ หนา้ ที่ของสหกรณ์ไมเ่ กินร้อยละสิบของกาไรสุทธิ
• จ่ายเป็ นทุนสะสมไว้ เพื่อดาเนินการอย่างหน่ึงอย่างใดของสหกรณ์ ตามท่ีกาหนดใน

ขอ้ บงั คบั

หลกั กำรสหกรณ์ข้อท่ี 4 กำรปกครองตนเอง และควำมเป็ นอสิ ระ

(4th Principle: Autonomy and Independence)
Co-operatives are autonomous, self-help organizations controlled by their members. If they enter
into agreements with other organizations, including governments, or raise capital from external sources,

22

they do so on terms that ensure democratic control by their members and maintain their co-operative
autonomy.

สหกรณ์ เป็ นองค์การอิ ส ระท่ี ช่ วยตนเองภายใต้การควบคุมของส มาชิ ก ห ากสห กรณ์
น้นั ๆ ทาขอ้ ตกลงร่วมกบั องคก์ ารอ่ืน ๆ รวมถึงรัฐบาล หรือแสวงหาทุนจากแหล่งภายนอกตอ้ งมนั่ ใจไดว้ ่า
การกระทาของสหกรณ์เช่นน้นั อยภู่ ายใตก้ ารควบคุมแบบประชาธิปไตย โดยมวลสมาชิก รวมถึงดารงความ
เป็นอิสระไวไ้ ด้

ประเด็นสำคญั ของหลกั กำรสหกรณ์ข้อที่ 4
1. สหกรณ์มุ่งเน้นการพ่ึงพาตนเองเป็ นหลกั หมายถึง การบริหารจดั การโดยมีสิทธิและอานาจในการ
ควบคมุ การดาเนินงานสหกรณ์อยา่ งเป็นอิสระ ปราศจากการแทรกแซงจากการเมืองหรือภายนอก รวมท้งั นา
หลกั การบริหารแบบธรรมาภิบาลและการตรวจสอบควบคุมภายใน ท่ีดีมาใช้ในการบริหารจดั การสหกรณ์
เพอื่ ใหเ้ กิดประสิทธิภาพในการดาเนินงานสูงสุด
2. เป็นอิสระ หมายถึง การทานิติกรรมใด ๆ รวมท้งั การทาสัญญาขอ้ ตกลงกบั หน่วยงานราชการและ
หน่วยงานอื่น ๆ สหกรณ์ตอ้ งเป็ นอิสระในการตดั สินใจตามเงื่อนไขที่สหกรณ์ยอมรับได้ ดงั น้ันสหกรณ์
ตอ้ งดารงไวซ้ ่ึงอานาจในการบริหารสหกรณ์ท่ีไดร้ ับมาจากมวลสมาชิกและตอ้ งรักษาดุลยภาพในการบริหาร
เพ่ือใหเ้ กิดเสถียรภาพในการปกครองตนเอง

วิธีกำรนำหลกั กำรสหกรณ์ไปใช้
1.ในการปกครองตนเองตอ้ งมีโครงสร้างการบริหารงานอยา่ งชดั เจน และมีระบบการตรวจสอบฝ่าย
บริหาร โดยที่ประชุมใหญ่เลือกต้งั ผูต้ รวจสอบกิจการ ซ่ึงอาจเป็นสมาชิก หรือบุคคลภายนอก หรือนิติบุคคล
ก็ได้
2. การปกครองตนเองและความเป็ นอิสระ สหกรณ์ตอ้ งมีความสามารถในการดูแลตนเอง คุม้ ครอง
ตนเอง บริหารงานเอง และตดั สินใจในการดาเนินงานเองได้ โดยมวลสมาชิกตามมติท่ีประชุมใหญ่
3. ความเป็นอิสระของสหกรณ์ตอ้ งอยภู่ ายใตข้ อ้ กาหนดแห่งกฎหมาย
4. การทานิติกรรมใด ๆ รวมถึงการไดร้ ับความช่วยเหลือ สนบั สนุนจากรัฐ หรือบุคคลภายนอก ตอ้ ง
อยใู่ นเง่ือนไขท่ีสหกรณ์ยอมรับได้

หลกั กำรที่ 5 กำรศึกษำ ฝึ กอบรม และสำรสนเทศ

(5th Principle: Education, Training and Information)
Co-operatives provide education and training for their members, elected representatives,
managers, and employees so they can contribute effectively to the development of their co-operatives.
They inform the general public-particularly young people and opinion leaders-about the nature and
benefits of co-operation

23

สหกรณ์พึงให้การศึกษา และการฝึ กอบรมแก่บรรดาสมาชิก ผูแ้ ทนจากการเลือกต้งั ผจู้ ดั การ และ
เจา้ หน้าท่ี เพ่ือให้บุคคลเหล่าน้ันสามารถช่วยพฒั นาสหกรณ์ไดอ้ ย่างมีประสิทธิผล สหกรณ์พึงให้ข่าวสาร
ความรู้แก่ประชาชนทั่วไป โดยเฉพาะอย่างยิ่งเยาวชน และผูน้ าทางความคิด เก่ียวกับคุณลักษณะ และ
ประโยชนข์ องการสหกรณ์

ประเด็นสำคญั ของหลกั กำรสหกรณ์ข้อที่ 5
1.มุ่งให้การศึกษาแก่สมาชิกและบุคคลทวั่ ไปรวมถึงผทู้ ี่จะเป็นสมาชิกสหกรณ์ใหม้ ีความรู้ และความเขา้ ใจ
ในสหกรณ์ รวมท้งั ความสานึกในความเป็ นเจา้ ของ ตระหนกั ในสิทธิ และหนา้ ท่ีของสมาชิกเพ่ือการมีส่วนร่วม
ในกิจกรรมสหกรณ์ใหพ้ ฒั นาอยา่ งยง่ั ยนื
2.มุ่งใหก้ ารฝึกอบรมแก่บุคลากรสหกรณ์พฒั นาความรู้ ความสามารถทกั ษะเพื่อใหก้ ารดาเนินงานสหกรณ์
มีประสิทธิภาพและประสิทธิผลยงิ่ ข้ึน
3. สารสนเทศมุ่งเนน้ การใหข้ า่ วสาร ขอ้ มลู การประชาสมั พนั ธแ์ ก่สาธารณชนในทุกกลุ่มเป้าหมาย เพ่ือให้
ทราบถึงประโยชน์ คุณลกั ษณะ ความเคลื่อนไหวในสหกรณ์ และการสร้างภาพพจน์ (Image) ท่ีดี

วิธกี ำรนำหลกั กำรสหกรณ์ไปใช้
1. มีการจดั สรรกาไรสุทธิของสหกรณ์ เพื่อเป็ นทุนการศึกษาอบรมอย่างเหมาะสมและพอเพียง รวมท้งั
สนบั สนุนการศึกษาวจิ ยั ทางสหกรณ์ดว้ ย
2.มีการพฒั นาบุคลากรของสหกรณ์ในทกุ ระดบั เพ่อื เพ่ิมพูนความรู้อยา่ งเป็นระบบและต่อเน่ือง
3. มีการเผยแพร่ ประชาสัมพนั ธ์ขอ้ มูลข่าวสารในรูปแบบส่ือต่าง ๆ เพื่อให้ความรู้ความเขา้ ใจ และการ
สร้างทศั นคติที่ดีแก่สมาชิก เยาวชน ผนู้ าทางความคดิ และประชาชนทว่ั ไป
4. มีคณะกรรมการการศึกษา ทาหนา้ ท่ีในการจดั ทาแผน และดาเนินการฝึ กอบรมบุคลากรสหกรณ์และ
เผยแพร่ประชาสัมพนั ธ์
5. ควรมีแผนกสมาชิกสัมพนั ธ์ เพ่ือเปิ ดโอกาสให้สมาชิกไดร้ ับรู้ความเคล่ือนไหวของสหกรณ์ และรับฟัง
ขอ้ คดิ เห็นรวมท้งั ขอ้ มูลที่สาคญั จากสมาชิก เป็นการส่ือสารแบบสองทาง (Two-ways communication)

หลกั กำรที่ 6 กำรร่วมมือระหว่ำงสหกรณ์

(6th Principle: Co-operation Among Co-operatives)
Co-operatives serve their members most effectively and strengthen the co-operative movement by
working together through local, national, regional, and international structures.
สหกรณ์พึงให้บริการแก่มวลสมาชิกอย่างเตม็ ท่ี และสร้างความเขม้ แขง็ แก่ขบวนการสหกรณ์ โดย
ร่วมมือกนั เป็นขบวนการตามโครงสร้างระดบั ทอ้ งถ่ิน ระดบั ชาติ ระดบั ภมู ิภาค และระดบั นานาชาติ

24

ประเดน็ สำคัญของหลกั กำรสหกรณ์ข้อท่ี 6
1. การร่วมมือระหว่างสหกรณ์ใชห้ ลกั การเดียวกนั กบั การร่วมมือของมวลสมาชิก ซ่ึงก่อใหเ้ กิดการ
ประหยดั ดว้ ยขนาด (Economy of scale) เพื่ออานวยผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจและสังคมแก่สมาชิกอยา่ งมี
ประสิทธิภาพสูงสุด เป็นการเสริมสร้างความเขม้ แขง็ แก่ขบวนการสหกรณ์
2. สร้างขบวนการสหกรณ์ให้เกิดความเขม้ แข็ง มีการรวมตวั กนั ของสหกรณ์ระดบั ทอ้ งถิ่นเพ่ือทา
กิจกรรมหรือทาธุรกิจระหว่างกนั (ไม่ใช่เป็นการแข่งขนั กบั สหกรณ์ดว้ ยกนั เอง) จากน้นั ใหม้ ีการรวมตวั กนั
ของสหกรณ์ในแนวดิ่งข้นึ เป็นระดบั ชาติ ระดบั ภูมิภาคตา่ ง ๆ จนถึงระดบั นานาชาติ

วธิ กี ำรนำหลกั สหกรณ์ข้อท่ี 6 ไปใช้
1. มีการรวมตวั กัน หรือเช่ือมโยงธุรกิจระหว่างสหกรณ์ เช่น การรวมกนั ซ้ือ การรวมกนั ขาย หรือ
รวมถึงการฝากเงิน การกูย้ ืมเงินระหว่างสหกรณ์ การใช้ปัจจยั การผลิต การสร้างเคร่ืองหมายการคา้ การ
ขนส่งร่วมกนั ฯลฯ
2. สหกรณ์ในระดบั เดียวกนั อาจมีการควบเขา้ กนั เป็นสหกรณ์ขนาดใหญ่ข้นึ
3. สหกรณ์ในระดบั ทอ้ งถ่ินสามารถรวมกนั จดั ต้งั เป็นชุมนุมสหกรณ์ระดบั จงั หวดั และระดบั ชาติได้ เพ่ือ
สร้างความเขม้ แข็งของขบวนการสหกรณ์ให้เป็ นเอกภาพ เพื่อแพร่ขยายอุดมการณ์สหกรณ์ คือ การช่วย
ตนเองและการช่วยเหลือซ่ึงกนั และกนั ไปสู่ทุกหนแห่งในโลก

หลกั กำรที่ 7 กำรเอื้ออำทรต่อชุมชน

(7th Principle: Concern for Community)
Co-operatives work for the sustainable development of their communities through policies
approve by their members.
สหกรณ์พึงดาเนินงาน เพ่ือการพฒั นาท่ียงั่ ยนื ของชุมชนของตน ตามนโยบายท่ีมวลสมาชิกใหค้ วาม
เห็นชอบ
ประเดน็ สาคญั ของหลกั การสหกรณ์ขอ้ ที่ 7
1. สหกรณ์เป็นองคก์ ารทางเศรษฐกิจและสังคม และเป็นส่วนหน่ึงของชุมชนที่สหกรณ์ต้งั อยู่ ฉะน้นั
การดาเนินการของสหกรณ์จึงเก่ียวขอ้ งสมั พนั ธ์กบั ชุมชนท้งั ทางตรงและทางออ้ ม การช่วยเหลือเก้ือกูลพ่ึงพา
อาศยั เอ้ืออาทรกนั ระหว่างสหกรณ์กับชุมชนจะส่งผลให้การพฒั นาสหกรณ์และชุมชนเขม้ แขง็ ไปพร้อม ๆ
กนั
2. สหกรณ์พึงดาเนินกิจกรรมเกี่ยวขอ้ งกับการพฒั นาท่ียง่ั ยนื เช่น กิจกรรมที่เก่ียวขอ้ งกบั การผลิต
กิจกรรมการแปรรูป กิจกรรมทางสงั คมต่าง ๆ
- ใชท้ รัพยากรธรรมชาติเทา่ ท่ีจาเป็น
- สนบั สนุนใหม้ ีการลดการใชส้ ารเคมี

25

- การปลกู จิตสานึกเรื่อง การรักษาส่ิงแวดลอ้ ม
3. อาศยั หลกั ภราดรภาพ หมายถึง การอย่รู ่วมกนั ในสังคมอยา่ งสันติ อยอู่ ยา่ งมีแบบแผน มีความรักใคร่
กลมเกลียวเหมือนพี่นอ้ ง เคารพกฎ กติกา ของสงั คม มีความเป็นประชาธิปไตย ท่ีนามาซ่ึงสันติสุขของชุมชน

วธิ กี ำรนำหลกั สหกรณ์ข้อที่ 7 ไปใช้
1. มีการจดั สรรกาไรสุทธิ เป็นทุนสาธารณะเพื่อประโยชน์แก่ชุมชนและส่ิงแวดลอ้ ม
2. สนบั สนุนกิจกรรมของชุมชนที่เป็ นสาธารณประโยชน์ เช่น การปลูกป่ าชุมชน การขุดลอกแหล่งน้า
การสร้างศาลาชุมชน ฯลฯ
3. การส่งบุคลากรสหกรณ์เขา้ ร่วมกิจกรรมเพ่ือประโยชน์ทางสังคมกบั หน่วยงานอ่ืน ๆ
4. การดาเนินกิจกรรมต่างๆของสหกรณ์ตอ้ งไมก่ ่อให้เกิดผลกระทบต่อสิ่งแวดลอ้ ม

7. วิธีกำรสหกรณ์

ควำมหมำยของวิธีกำรสหกรณ์
จากการศึกษาแถลงการณ์ขององค์การสัมพนั ธภาพสหกรณ์ระหวา่ งประเทศว่าดว้ ยเอกลกั ษณ์ของ
สหกรณ์ ในที่ประชุมเชิงปฏิบตั ิการเรื่อง อุดมการณ์ หลกั การ และวิธีการสหกรณ์ เม่ือวนั ท่ี 4 กนั ยายน
2544 ณ หอ้ งประชุมกองฝึกอบรม กรมส่งเสริมสหกรณ์ ถนนพิชยั เขตดุสิต กรุงเทพฯ มีขอ้ สรุปวา่
วิธีการสหกรณ์ (Co-operatives Practices) หมายถึง “การนาหลกั การสหกรณ์มาประยุกต์ใชใ้ นการ
ดาเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจและสังคม เพื่อประโยชน์ของมวลสมาชิกและชุมชน โดยไม่ละเลยหลกั การ
ธุรกิจท่ีดี”
จากการที่สหกรณ์เป็นการรวมคนที่มีอดุ มคติคิดช่วยตนเอง และช่วยเหลือซ่ึงกนั และกนั มารวมกลุ่ม
กนั โดยถือกติกาของกลุ่มตามหลกั การสหกรณ์ 7 ประการดงั ไดก้ ล่าวมาแลว้ ในการดาเนินการแบบสหกรณ์
หรือท่ีเรียกว่า วิธีการสหกรณ์น้นั แตกต่างไปจากการรวมกนั ในรูปอื่น วธิ ีการสหกรณ์ คอื การรวมกนั ทามิใช่
ต่างคนต่างทา เช่น รวมกนั กูเ้ งิน รวมกนั ซ้ือป๋ ุย ยา ขา้ วสาร รวมกนั ขายพืชผลที่ผลิตได้ เป็นตน้ การรวมกนั
จาเป็นตอ้ งนาหลกั การสหกรณ์มาปรับใชใ้ หเ้ หมาะสมกบั สภาพแวดลอ้ มท้งั ทางเศรษฐกิจและสงั คม

ปัจจยั พื้นฐำนสำคญั ของวธิ กี ำรสหกรณ์สู่ควำมสำเร็จ
ความสาเร็จของการมารวมกนั ทางาน ทาธุรกิจใหป้ ระสบความสาเร็จ ตอ้ ง มีส่วนประกอบท่ีเป็นแรง
ขบั เคลื่อนสาคญั 2 ประการคอื (1) ร่วมแรง (2) ร่วมใจ
• ร่วมแรง ประกอบดว้ ย

- แรงกาย คือ คนที่มาร่วมกนั ทางาน ในสหกรณ์ก็คือสมาชิกนน่ั เอง
- แรงทรัพย์ คือ เงินที่เอามารวมกนั เป็ นทุนในการทางานน้ันๆในสหกรณ์ก็คือเงินทุนอนั เกิด
จาก หุน้ เงินสารอง เงินฝาก และเงินอ่ืน ๆ

26

- แรงความคดิ คอื ความรู้ สติปัญญาประสบการณ์ที่เอามาร่วมกนั ทางานน้นั ใหป้ ระสบความสาเร็จ ใน
สหกรณ์ก็คือความรู้และประสบการณ์ในการมาทาธุรกิจสหกรณ์

การร่วมแรงน้ีเป็ นปัจจัยภายนอกซ่ึงอาจจะทาให้งานน้ันสาเร็จหรือไม่สาเร็จก็ได้
จึงตอ้ งมีสิ่งที่เป็นส่ิงยดึ โยง เหนี่ยวร้ังใหง้ านที่ทาร่วมกนั น้นั บรรลผุ ล สิ่งน้นั ก็คือการร่วมใจ

• (2) ร่วมใจ การร่วมใจในสหกรณ์ คือ สิ่งที่เป็ นเครื่องยดึ โยง เหนี่ยวร้ัง ให้งานท่ีทาร่วมกนั น้ัน
บรรลุผล ประกอบดว้ ย
- ซื่อสตั ยต์ อ่ ตนเองและตอ่ หม่คู ณะ
- เสียสละเพ่อื ส่วนรวม
- สามคั คี มีความพร้อมเพรียงกนั รวมตวั กนั ดว้ ยความต้งั ใจเพ่อื ผลท่ีดีงาม
- มีวนิ ยั คือการอยใู่ นระเบียบแบบแผน ขอ้ บงั คบั และกติกาที่กาหนดไว้

โครงสร้ำงกำรบริหำรงำนสหกรณ์
แผนภำพท่ี 4 โครงสร้ำงกำรจดั รูปองค์กำรของสหกรณ์ข้ันปฐม

สมาชิก สมาชิก สมาชิก สมาชิก

ที่ประชุมใหญ่ ผตู้ รวจสอบกิจการ
เลือกต้งั
ผตู้ รวจสอบภายใน (ถา้
มี) คณะกรรมการดาเนินการ

ผจู้ ดั การ

แผนกบญั ชี / การเงิน แผนกธุรการ / ทะเบียน แผนกธุรกิจต่าง ๆ

สมาชิก หมายถึง ผลู้ งช่ือขอจดทะเบียนสหกรณ์ และผทู้ ี่สมคั รเป็นสมาชิกภายหลงั ที่สหกรณ์ไดจ้ ด
ทะเบียนแลว้ โดยถือวา่ ไดเ้ ป็นสมาชิกเม่ือไดช้ าระคา่ หุน้ ตามจานวนที่จะถือครบถว้ นแลว้

27

ท่ีประชุมใหญ่ของสมาชิก การประชุมใหญ่ของสหกรณ์ตอ้ งมีสมาชิกมาประชุมไม่นอ้ ยกวา่ ก่ึงหน่ึง
ของจานวนสมาชิกท้งั หมด หรือไม่นอ้ ยกวา่ หน่ึงร้อยคน ในกรณีเป็นการประชุมใหญ่ โดยผแู้ ทนสมาชิกตอ้ ง
มีผูแ้ ทนสมาชิกมาประชุมไม่นอ้ ยกวา่ ก่ึงหน่ึงของจานวนผแู้ ทนสมาชิกท้งั หมด หรือไม่นอ้ ยกวา่ หน่ึงร้อยคน
จึงจะเป็นองคป์ ระชุม โดยจะตอ้ งประชุมอยา่ งนอ้ ย ปี ละ 1 คร้ัง

ผูต้ รวจสอบกิจการสหกรณ์ ซ่ึงที่ประชุมใหญ่เลือกต้ังจากสมาชิก หรือบุคคลภายนอก เพ่ือ
ดาเนินการตรวจสอบกิจการของสหกรณ์ และทารายงานเสนอต่อที่ประชุมใหญ่

คณะกรรมการดาเนินการ เลือกต้งั มาจากสมาชิกในท่ีประชุมใหญ่ ประกอบดว้ ยประธานกรรมการ
1 คน และกรรมการอ่ืนอีกไม่เกิน 14 คน มีวาระอยใู่ นตาแหน่งคราวละ 2 ปี นบั แต่วนั เลือกต้งั แต่ตอ้ งไม่เกิน
2 วาระติดต่อกนั คณะกรรมการมีหนา้ ที่กาหนดนโยบาย วตั ถุประสงค์ แนวทางปฏิบตั ิของสหกรณ์ และเป็น
ผแู้ ทนสหกรณ์ในกิจการอนั เก่ียวกบั บุคคลภายนอก

ผตู้ รวจสอบภายใน คณะกรรมการดาเนินการแตง่ ต้งั ข้นึ เพ่ือตรวจสอบการปฏิบตั ิงานของฝ่ายจดั การ
ผูจ้ ดั การ คณะกรรมการดาเนินการจดั จา้ งมาเพื่อปฏิบตั ิงานตามแผนการดาเนินงาน และจดั การ
ธุรกิจต่างๆของสหกรณ์ร่วมกบั เจา้ หนา้ ที่ของสหกรณ์เพือ่ ใหบ้ ริการแก่สมาชิก

กำรนำไปใช้ในกำรปฏิบัตงิ ำน
วธิ ีกำรสหกรณ์ เป็ นกำรนำหลกั กำรสหกรณ์สู่กำรปฏิบัติกจิ กำร กิจกรรม ตำมหลกั กำรดำเนินธุรกจิ
ทด่ี อี ย่ำงร่วมแรง ร่วมใจกนั เม่ือสำมำรถนำหลกั กำรสหกรณ์สู่ภำคปฏิบัติกำรได้แสดงว่ำเป็ นวธิ ีกำรสหกรณ์

แผนภำพท่ี 5 วธิ กี ำรสหกรณ์

หลกั การสหกรณ์ กิจการ กิจกรรม
( 7 ขอ้ ) (เศรษฐกิจ , สงั คม)

ร่วมแรง ร่วมใจ

8. กำรเปรียบเทยี บสหกรณ์กบั องค์กำรอ่ืน ๆ

สหกรณ์กบั องคก์ ารรูปอ่ืน มีลกั ษณะคลา้ ยกนั ในขอ้ ที่มีการรวมทนุ และมีการประกอบธุรกิจซ้ือ-ขาย แต่มี
หลกั การท่ีแตกต่างกนั หลายประการ ดงั น้ี

28

สหกรณ์กบั ห้ำงหุ้นส่วน บริษัทจำกดั
1) วัตถุประสงค์ การรวมกนั เป็นสหกรณ์มีความมุ่งหมายเพื่อตอ้ งการใหบ้ ริการแก่สมาชิก
เป็นส่วนใหญ่ ส่วนบริษทั จากดั และหา้ งหุน้ ส่วนรวบรวมผูถ้ ือหุน้ จดั ต้งั ข้นึ เพอ่ื ทาการคา้ กบั บุคคลภายนอก

2) ลักษณะกำรรวม สหกรณ์เป็ นองค์การท่ีมุ่งเน้นการรวมคนมากกว่ารวมทุน
และเพ่ือให้กลุ่มคนที่รวมกันมีกาลังเข้มแข็ง สหกรณ์จึงมีการกาหนด และคัดเลือกลักษณะตลอดจน
คุณสมบัติของสมาชิกท่ีจะเข้าร่วมในสหกรณ์ มุ่งเน้นบริการเพื่อตอบสนองความตอ้ งการของสมาชิก
(Maximized service) ให้ไดร้ ับความพึงพอใจสูงสุด ส่วนในบริษทั จากดั และห้างหุ้นส่วนน้นั ถือหลกั การ
รวมทุนเป็ นสาคญั บุคคลที่มีเงินสามารถเขา้ ถือหุ้นของบริษทั ได้ ไม่เลือกว่าบุคคลน้ันจะมีลกั ษณะนิสัย
อย่างไร หรืออยใู่ กลไ้ กลเพียงใด การรวมกนั ของบริษทั หรือห้างหุ้นส่วนเป็ นการรวมผูท้ ี่มีกาลงั ทรัพยอ์ ยู่
แลว้ ใหม้ ีกาลงั เขม้ แขง็ ยง่ิ ข้นึ เพอื่ ทาการคา้ หากาไรมาแบง่ ปันกนั (Maximized Profit) ในหมผู่ ถู้ ือหุน้

3) หุ้นและมูลค่ำหุ้น หุน้ ของสหกรณ์ไมม่ ีกฎหมายบงั คบั ว่าจะตอ้ งกาหนดจานวนทุนเรือน
หุ้นไวก้ ่อนที่จะจดทะเบียนเป็ นสหกรณ์ ดงั น้นั สหกรณ์จึงสามารถใหส้ มาชิกถือหุ้นเพ่ิมไดอ้ ยเู่ สมอ ราคา
หุ้นของสหกรณ์จะคงที่ มูลค่าหุ้นของสหกรณ์มกั กาหนดไวค้ ่อนขา้ งต่า เพ่ือเปิ ดโอกาสไวใ้ ห้ผมู้ ีกาลงั ทรัพย์
นอ้ ยเขา้ เป็นสมาชิกได้

สาหรับหุ้นของบริษทั จากดั กฎหมายบงั คบั ให้ตอ้ งกาหนดจานวนหุ้น และตอ้ งมีผจู้ องหุ้น
ไวค้ รบจานวนก่อนขอจดทะเบียนเป็ นบริษทั ด้วยเหตุน้ี บริษทั สามารถจ่ายเงินปันผลได้สูงทาให้มีผู้
ตอ้ งการซ้ือหุ้นของบริษทั มากข้ึน แต่เม่ือบริษทั ไม่เพิ่มจานวนหุ้น มูลค่าหุ้นจะสูงข้ึน หุ้นของบริษทั จึงอาจ
ข้ึนลงได้เหมือนสินคา้ อย่างหน่ึง นอกจากน้ี มูลค่าหุ้นของบริษทั มกั กาหนดไวส้ ูงเพื่อให้ได้เงินทุนตาม
จานวนท่ีตอ้ งการโดยคนถือหุน้ จะมีจานวนมากหรือนอ้ ยไมถ่ ือเป็นขอ้ สาคญั

4) กำรควบคมุ และกำรออกเสียง สหกรณ์ถือหลกั การรวมคนจึงใหค้ วามเคารพต่อสิทธิของ
บุคคลเป็ นสาคัญ ด้วยเหตุน้ีสมาชิกของสหกรณ์ทุกคนไม่ว่าจะถือหุ้นมากหรือน้อยย่อมมีสิทธิออกเสียง
ลงคะแนนในสหกรณ์ไดค้ นละ 1 เสียงเหมือนกนั หมด ยกเวน้ ผแู้ ทนสหกรณ์ในระดบั ชุมนุมสหกรณ์อาจใหม้ ี
เสียงเพ่มิ ข้นึ ตามระบบสัดส่วน ตามท่ีกาหนดไวใ้ นขอ้ บงั คบั ของชุมนุมสหกรณ์น้นั ก็ได้ และสมาชิกตอ้ งมาใช้
สิทธิออกเสียงดว้ ยตนเองจะมอบให้บุคคลอื่นมาออกเสียงแทนไม่ได้ ดงั น้นั อานาจในสหกรณ์จึงข้ึนอยู่กบั
เสียงขา้ งมากของสมาชิก

ส่วนบริษทั จากดั และห้างหุ้นส่วน ซ่ึงถือหลกั การรวมทุน จึงให้ความเคารพในเงินทุนค่า
หุน้ เป็นสาคญั โดยการใหส้ ิทธิออกเสียงตามจานวนหุ้นที่ถือ และยงั สามารถมอบใหบ้ ุคคลหน่ึงบุคคลใดมา
ออกเสียงแทนได้ อานาจในบริษทั จึงตกอยกู่ บั ผถู้ ือหุน้ มาก กลา่ วคือทนุ มีบทบาทในการประชุมดว้ ยนน่ั เอง

5) กำรแบ่ งกำไร จากการที่สมาชิกทาธุรกิจซ้ือขายกับสหกรณ์จึงทาให้เกิดกาไร
หรือเงินส่วนเกินข้ึน ดงั น้นั การแบ่งกาไรของสหกรณ์จึงเท่ากบั การจ่ายคืนส่วนที่สหกรณ์รับเกิน ให้สมาชิกใน

29

รู ป ก ารจ่ ายเงิน เฉ ล่ี ย คื น ต าม ส่ ว น แ ห่ งป ริ ม าณ ธุ รกิ จท่ี ส ม าชิ ก ท ากับ ส ห ก รณ์ แ ล ะ จ่ าย เงิน
ปันผลใหส้ มาชิกตามหุน้ ท่ีชาระแลว้

สาหรับบริษทั จากดั จะทาการติดต่อซื้อขายกบั บุคคลภายนอก ผูถ้ ือหุ้นลงทุน
ถือหุ้นในบริษทั จากดั หรือหา้ งหุน้ ส่วนจากดั จึงถือหลกั การแบง่ เงินปันผลตามหุน้ ที่ถือ ไม่ไดค้ านึงวา่ ผถู้ ือหุน้
จะมีการติดต่อทาธุรกิจกบั บริษทั หรือไม่

เราอาจเปรียบเทียบใหเ้ ห็นความแตกต่าง ระหว่างสหกรณ์กบั ห้างหุน้ ส่วนและบริษทั จากดั
ไดด้ งั น้ี

ตำรำงที่ 2 เปรียบเทยี บสหกรณ์กบั องค์กรอื่น

ลกั ษณะ สหกรณ์ ห้ำงหุ้นส่วน บริษัทจำกดั

1. วตั ถุประสงค์ 1. ดาเนินธุรกิจและบริการเพ่ือ 1. ดาเนินธุรกิจเพ่ือการคา้ ทาธุรกิจ

ช่วยเหลือสมาชิก ในการแกไ้ ข กบั บคุ คลภายนอก เพอ่ื แสวงหา

ปัญหาต่าง ๆ กาไรให้ มากท่ีสุด

2. ลกั ษณะการรวมกนั 2. มงุ่ เนน้ การรวมคนมากกวา่ การ 2. มุ่งดา้ นการรวบรวมทนุ ตอ้ งการ

รวมทนุ ทุนในการดาเนินงานมาก

3. หุน้ และมูลคา่ หุน้ 3. มูลค่าหุน้ คงท่ีและมีราคาต่า 3. มูลคา่ หุน้ เปลี่ยนแปลงตามฐานะ

เพือ่ ใหท้ ุกคนสามารถถือหุน้ ได้ ของกิจการ จานวนหุน้ มีจากดั

หุน้ มีจานวนไมจ่ ากดั แตส่ มาชิก

ถือหุน้ ไดไ้ มเ่ กินคนละหน่ึงใน

หา้ ของหุน้ ท้งั หมดในขณะน้นั

4. การควบคุมและการ 4. ควบคุมตามแบบประชาธิปไตย 4. ออกเสียงไดต้ ามจานวนหุ้นท่ีถือ และ

ออกเสียง สมาชิกออกเสียงไดห้ น่ึงคน หน่ึง ออกเสียงแทนกนั ได้

เสี ย ง (ย ก เว้น ร ะ ดั บ ชุ ม นุ ม

สหกรณ์) และออกเสียงแทนกัน

ไม่ได้

5. การแบง่ กาไร 5.เฉล่ียคืนตามส่วนธุรกิจท่ีสมาชิก 5. การแบ่งกาไรแบ่งตามจานวนหุ้น

ทากับสหกรณ์ และปันผลตาม ท่ีถือ หุน้ มากไดผ้ ลตอบแทนมาก

จานวนหุน้ ท่ีถือ

สหกรณ์กบั รัฐวิสำหกจิ
การดาเนินงานของรัฐวิสาหกิจจะดาเนินการโดยรัฐบาล หรื อในนามของรัฐบาล
ไม่ใช่กิจการของเอกชน กิจการของรัฐวิสาหกิจส่วนใหญ่จะเก่ียวกบั เรื่องสาธารณูปโภค เช่น การรถไฟการ

30

ไฟฟ้า การประปา เป็ นตน้ กิจการเหล่าน้ีมุ่งในดา้ นให้สวสั ดิการแก่ประชาชน ส่วนสหกรณ์น้ันเป็ นของ
สมาชิกดาเนินธุรกิจเพือ่ ตอ้ งการจะช่วยแกป้ ัญหาที่เกิดข้นึ ใหแ้ ก่สมาชิก

สหกรณ์กบั องค์กำรกำรกศุ ล
องค์การการกุศลมีจุดมุ่งหมายเพ่ือสงเคราะห์ผูย้ ากจน หรือทุพพลภาพให้พน้ จากความ
ยากลาบากเป็ นการช่วยเหลือจากภายนอกแบบให้เปล่า ส่วนสหกรณ์น้ันส่งเสริมให้สมาชิกร่วมกันช่วย
ตนเอง และช่วยเหลือซ่ึงกนั และกนั ทาใหส้ มาชิกมีจิตสานึกในการช่วยตนเอง

สหกรณ์กบั สหภำพแรงงำน
ในสหภาพแรงงานของบรรดาผใู้ ชแ้ รงงาน จะรวมกนั โดยมีจุดมุ่งหมายที่จะก่อใหเ้ กิดพลงั
และมีอานาจการต่อรองกบั นายจา้ งในเรื่องผลประโยชนข์ องการทางาน หรือสวสั ดิการของผใู้ ชแ้ รงงาน
สาหรับการร่วมมือกนั แบบสหกรณ์น้ัน มีจุดมุ่งหมายในการร่วมมือกนั เพ่ือแกป้ ัญหาหรือ
ยกระดบั ฐานะทางเศรษฐกิจและสงั คมในหมู่สมาชิก

กำรนำไปใช้ในกำรปฏิบัตงิ ำน
ควำมรู้กำรเปรียบเทียบสหกรณ์กับองค์กรอ่ืน สำมำรถนำไปใช้ประโยชน์ได้ในกำรรักษำสภำพ
สหกรณ์ให้คงไว้ เน่ืองจำกสหกรณ์มีควำมแตกต่ำงจำกองค์กรทั่วไป กรรมกำร ผู้นำกลุ่มสหกรณ์ทำหน้ำท่ี
บริหำรสหกรณ์ มใิ ช่กำรทำให้สหกรณ์เป็ นองค์กรอ่ืน

ตำรำงท่ี 3 เปรียบเทยี บควำมเป็ นสหกรณ์

ใช่สหกรณ์ ไม่ใช่สหกรณ์
การทางานร่วมกนั สหภาพแรงงาน
ยดึ อดุ มการณ์สหกรณ์ องคก์ รการกศุ ล
มีหลกั การสหกรณ์
วิธีการสหกรณ์ รัฐวิสาหกิจ
หา้ งหุน้ ส่วนจากดั
ช่วยตนเอง
ช่วยเหลือกนั บริษทั จากดั
ความเป็นอยทู่ ่ีดี วดั
มีสนั ติสุข
ส่วนราชการ
รัฐบาล

31

9. ค่ำนิยมของสหกรณ์ (Co-operatives Values ) :

เม่ือวนั ที่ 4 กนั ยายน 2544 ที่กรมส่งเสริมสหกรณ์ นกั วชิ าการสหกรณ์ และผทู้ รงคุณวุฒิจากสถาบนั
ต่าง ๆ ไดร้ ่วมประชุมกนั และให้ความหมายของอุดมการณ์สหกรณ์ วา่ เป็ น “ความเชื่อร่วมกนั ที่ว่าการช่วย
ตนเอง และการช่วยเหลือซ่ึงกนั และกนั ตามหลกั การสหกรณ์ จะนาไปสู่การกินดีอยู่ดี มีความเป็นธรรม และ
สันติสุขในสงั คม”

จากความหมายดังกล่าว ทาให้พอมองเห็นได้ว่า เมื่อกล่าวถึงอุดมการณ์สหกรณ์ จะเห็น
องคป์ ระกอบ 2 ส่วนสาคญั คอื หน่ึง จุดหมายปลายทาง ซ่ึงไดแ้ ก่ การกินดีอยู่ดี และมีสันติสุขของประชาชน
สอง ก็คอื อดุ มคติที่ยดึ ถือเพื่อนาไปสู่จุดหมายปลายทางน้นั องคป์ ระกอบท่ีสองนี่เอง ดูจะเป็นสาระสาคญั ท่ี
มีบทบาทเด่นชดั ในความหมายของอุดมการณ์สหกรณ์ นั่นคือ การช่วยตนเอง โดยการช่วยเหลือซ่ึงกนั และ
กนั (Self help through mutual help) ท่ีเป็ นอุดมคติของนักสหกรณ์ ที่จะตอ้ งยึดถือไวอ้ ยา่ งเหนียวแน่น เป็ น
ส่ิงที่นักสหกรณ์ผูบ้ ุกเบิกสหกรณ์ไดค้ น้ พบว่าน่ีแหละคือหัวใจขององค์การท่ีเรียกว่า “สหกรณ์” อีกท้งั ยงั
ไดร้ ับการพฒั นาเป็นแนวคิด ทฤษฎีการพฒั นาชุมชน อุดมคติเก่ียวกบั การช่วยตนเอง และการช่วยเหลือซ่ึง
กนั และกนั เป็นสาคญั

นอกจากความหมายของคาว่า อุดมการณ์สหกรณ์แลว้ ยงั มีคาว่าค่านิยมสหกรณ์ (Cooperative
Values) ที่ใชก้ นั เป็นสากล ซ่ึงองคก์ ารสัมพนั ธภาพสหกรณ์ระหวา่ งประเทศไดใ้ หค้ วามหมายไวว้ า่

Co-operatives are based on the values of self-help, self-responsibility, democracy, equality, equity
and solidarity. In the tradition of their founders, co-operative members believe in the ethical values of
honesty, openness, social responsibility and caring for others.

“ค่ำนยิ มของสหกรณ์” (Co-operatives Values)
“สหกรณ์อยู่บนพ้ืนฐานแห่งคุณค่าของการช่วยตนเอง ความรับผิดชอบต่อตนเอง ความเป็ น
ประชาธิปไตย ความเสมอภาค ความเที่ยงธรรม และความเป็ นเอกภาพ สมาชิกสหกรณ์เช่ือมนั่ ในคุณค่าทาง
จริยธรรมแห่งความสุจริต ความเปิ ดเผย ความรับผิดชอบต่อสังคมและความเอ้ืออาทรต่อผูอ้ ื่น โดยสืบทอด
ประเพณีปฏิบตั ิของผรู้ ิเริ่มการสหกรณ์”
ค่านิยมของสหกรณ์แบ่งเป็น 2 ส่วน คือส่วนท่ีเป็นพ้นื ฐานของสหกรณ์ และส่วนท่ีเป็นความเช่ือมน่ั
ของสมาชิกสหกรณ์ดงั จะไดก้ ล่าวตอ่ ไปตามลาดบั

ค่ำนยิ มท่เี ป็ นพืน้ ฐำนของสหกรณ์ ได้แก่

1) การช่วยตนเอง (Self-Help) ซ่ึงหมายความวา่ ทุกคนท่ีรวมกลุ่มกนั ต้งั สหกรณ์หรือท่ีสมคั รเขา้ เป็ น
สมาชิกภายหลงั ตอ้ งมีความมุ่งมน่ั ที่จะช่วยตนเองและกระทาทุกอย่างในทางที่ถูกที่ชอบ เพ่ือช่วยตนเองให้
ได้ ท้งั ในการประกอบอาชีพและการดารงชีพ คาว่า “ตนเอง” ในท่ีน้ีหมายถึงครอบครัวของตนดว้ ย ความ
ขยนั และประหยดั นบั วา่ เป็นบนั ไดข้นั ตน้ ของการช่วยตนเอง กลา่ วคือ ขยนั ในการทางานหรือประกอบอาชีพ

32

เพื่อหารายได้มาจบั จ่ายใช้สอย และประหยดั ในการจบั จ่ายใช้สอยเพ่ือให้มีเงินออมไวส้ าหรับลงทุนขยาย
กิจการงานของตน หรือสาหรับการใชจ้ ่ายอนั จาเป็น หรือฉุกเฉินในวนั หนา้ เม่ือทุกคนที่รวมกลุ่มกนั มีความ
มุ่งมน่ั ที่จะช่วยตนเอง และปฏิบตั ิตามหลกั การและวิธีการสหกรณ์ คือการร่วมมือกนั การช่วยเหลือซ่ึงกนั
และกนั ก็จะเกิดข้ึนโดยอตั โนมตั ิ เช่น การถือหุ้น และการฝากเงินในสหกรณ์จะช่วยให้สหกรณ์มีเงินทุน
สาหรับให้เงินกูแ้ ก่สมาชิกท่ีมีความจาเป็นตอ้ งใชเ้ งินเกินรายไดข้ องตนเป็นการชว่ั คราว ในกรณีของสหกรณ์
ออมทรัพย์ หรือสหกรณ์จะมีเงินทุนสาหรับจัดซ้ือวสั ดุอุปกรณ์การเกษตรมาจาหน่ายหรือรวบรวมผลิตผล
จากสมาชิกเพื่อจดั การจาหน่ายในกรณีของสหกรณ์การเกษตร เป็นตน้ การท่ีสมาชิกมีความเตม็ ใจได้รับเลือก
เป็นกรรมการดาเนินการของสหกรณ์ก็เป็นตวั อย่างของการร่วมมือช่วยเหลือกนั ในสหกรณ์โดยมีมูลฐานมา
จากการช่วยตนเอง กล่าวคือบรรดาสมาชิกเลือกผแู้ ทนเขา้ มาบริหารสหกรณ์ในฐานะ ท่ีสหกรณ์เป็นองคก์ าร
ของสมาชิก

อน่ึง การช่วยตนเองน้ียงั หมายถึง การช่วยตนเองของสหกรณ์แต่ละสหกรณ์ดว้ ย ที่จะสามารถต้งั อยู่
และดาเนินการเพื่อประโยชน์แก่สมาชิกไดต้ ามวตั ถุประสงคข์ องสหกรณ์ และเพ่ือใหก้ ารดาเนินงานมีความ
สะดวก มีประสิทธิภาพและประสิทธิผลยงิ่ ข้ึน สหกรณ์หลายสหกรณ์ ก็อาจรวมกลมุ่ กนั ในรูปชุมนุมสหกรณ์
หรือสหกรณ์ข้นั สูงเพื่อช่วยเหลือซ่ึงกนั และกนั ในทานองเดียวกบั บุคคลธรรมดารวมกลุ่มกนั ในสหกรณ์ข้นั
ปฐม

2) ความรับผิดชอบต่อตนเอง (Self-Responsibility) เป็ นหลกั การพ้ืนฐานของการรวมกลุ่มบุคคล
หลายคนเขา้ เป็ นสหกรณ์ บุคคลทุกคนน้ันตอ้ งมีจิตสานึกและตระหนักอยู่เสมอว่าการประพฤติปฏิบตั ิของ
ตนจะตอ้ งจากดั อยู่ในขอบเขตแห่งสิทธิและหน้าท่ีของตนเท่าน้ัน และ ตอ้ งเคารพต่อสิทธิและหน้าที่ของ
ผูอ้ ่ืนดว้ ย หากเกิดความผิดพลาดหรือละเมิดสิทธิของผูอ้ ื่นโดยต้งั ใจหรือมิไดต้ ้งั ใจก็ตาม ตนยอมรับผิดและ
ชดใช้ความเสียหายด้วยความเต็มใจเสมอ ความรับผิดชอบ ต่อตนเองจึงเป็ นจิตสานึกของคนท่ีมีความ
ระมดั ระวงั ในการประพฤติปฏิบตั ิของตนให้อยู่ในทานองคลองธรรม ไม่ก่อให้เกิดความเสียหายแก่ผูอ้ ่ืน
และหากเกิดข้นึ กย็ นิ ดียอมรับผดิ ชดใชค้ วามเสียหายโดยไมต่ อ้ งมีผใู้ ดมาบงั คบั

3) ประชาธิปไตย (Democracy) เป็นหลกั การพ้ืนฐานท่ีสหกรณ์นามาใช้ ในการดาเนินงานและการ
ควบคุมของสหกรณ์ สหกรณ์จึงไดช้ ื่อว่าเป็ นองค์การธุรกิจที่ดาเนินงาน ตามหลกั ประชาธิปไตย กล่าวคือ
สมาชิกในฐานะเจา้ ของและผไู้ ดร้ ับประโยชน์จากสหกรณ์จะตอ้ ง มีส่วนร่วมในการดาเนินงานของสหกรณ์
ด้วยความเต็มใจเสมอ เช่นการมีส่วนร่วมในการถือหุ้น ในสหกรณ์ การใช้บริการของสหกรณ์ การเข้า
ประชุมใหญ่แสดงความคิดเห็น และออกเสียงลงคะแนนในญตั ติต่าง ๆ ตามหลกั ความเสมอภาค คือคนหน่ึง
มีหน่ึงเสียง และใหถ้ ือเสียงขา้ งมากเป็นมติของ ท่ีประชุม เป็นตน้

4) ความเสมอภาค (Equality) เป็นหลกั การพ้ืนฐานอีกประการหน่ึงของสหกรณ์ในการรับรองความ
เท่าเทียมกนั ระหวา่ งสมาชิกไม่วา่ จะมีฐานะทางเศรษฐกิจและสังคมแตกต่างกนั อยา่ งไรหรือไม่ สมาชิกทุก
คนตอ้ งเคารพและปฏิบตั ิตามขอ้ บงั คบั และระเบียบของสหกรณ์อย่าง เท่าเทียมกันในการใช้บริการของ

33

สหกรณ์หรือใชส้ ิทธิใชเ้ สียงในการประชุมของสหกรณ์ หรือสิทธิ ในการสมคั รรับเลือกต้งั เป็ นกรรมการ
ดาเนินการของสหกรณ์ หากมีคุณสมบตั ิถูกตอ้ งตามกฎหมายและขอ้ บงั คบั ของสหกรณ์

5) ความเที่ยงธรรม (Equity) เป็นหลกั การพ้ืนฐานของสหกรณ์ในการจดั สรรและจาแนกผลไดท้ าง
เศรษฐกิจหรือรายไดส้ ุทธิหรือกาไรสุทธิท่ีเกิดจากการดาเนินงานของสหกรณ์ อย่างเป็ นธรรมและยตุ ิธรรม
เช่น การจากดั อตั ราเงินปันผลตามหุ้นไม่เกินอตั ราดอกเบ้ียเงินฝากทว่ั ไป การจ่ายเงินเฉลี่ยคืน ตามส่วนของ
ธุรกิจที่สมาชิกไดก้ ระทากบั สหกรณ์ในระหว่างปี การจดั สรร เป็ นทุนสารองซ่ึงถือว่าเป็ นเงินทุนส่วนรวม
ของสมาชิกทุกคนซ่ึ งจะแบ่งแยกมิได้ และการจัดสรร เป็ นทุนเพื่อการศึกษาฝึ กอบรมและทุน
สาธารณประโยชน์ เป็นตน้

6) ความเป็ นเอกภาพ (Solidarity) เป็ นหลกั การพ้ืนฐานของสหกรณ์ในการช่วยให้สมาชิกสามารถ
ช่วยตนเองได้ นั่นคือความเป็ นปึ กแผ่นในการผนึกกาลงั กนั ของสมาชิกทุกคน ไม่ว่ากาลงั กาย (แรงงาน)
กาลงั ความคิด (ปัญญา) และกาลงั ทรัพย์ (ส่ิงของ เงินทอง) ความเป็นเอกภาพ ในสหกรณ์ในท่ีสุดก็หมายถึง
ความรัก ความสามคั คี และการช่วยเหลือซ่ึงกนั และกนั น่ันเอง ท้งั ในระดบั บุคคลธรรมดา คือสมาชิกสหกรณ์
ข้ันปฐมและระดับนิติบุคคลคือ สหกรณ์ประเภทต่าง ๆ ที่รวมตัวกันเป็ นชุมนุมสหกรณ์ระดับภูมิภาค
ระดบั ประเทศ และระดบั ระหวา่ งประเทศ เป็นตน้

ค่ำนยิ มของกำรเป็ นสมำชิกสหกรณ์
ค่านิยมของการเป็นสมาชิกสหกรณ์ ประกอบดว้ ย จริยธรรมแห่งความซื่อสัตย์ ความเปิ ดเผย ความ
รับผิดชอบต่อสงั คม และความเอ้ืออาทรตอ่ ผอู้ ื่น
7) สมาชิกสหกรณ์จะตอ้ งมีความซื่อสัตย์ (Honesty) สมาชิกจะตอ้ งมีความซ่ือสัตย์ หรือมีความภกั ดี
(Loyalty) ตอ่ สหกรณ์ อุดหนุนธุรกิจของสหกรณ์ เช่น เป็นคนตรงต่อเวลา/ไม่ผิดนดั ชาระหน้ี/ไม่ขายผลิตผล
ใหผ้ อู้ ื่น/ไม่ทาตนเป็นปฏิปักษต์ อ่ สหกรณ์
8) สมาชิกสหกรณ์จะตอ้ งเป็ นผูท้ ี่เปิ ดเผย (Openness) สมาชิกสหกรณ์จะตอ้ งเป็ นคนไม่มีลบั ลมคม
ใน ไม่มีเล่ห์เหล่ียมใด ๆ โปร่งใส เปิ ดเผยขอ้ มูลของตน โดยไม่ปิ ดบงั ต่อสหกรณ์เกี่ยวกบั การมีหน้ีสิน การมี
ทรัพยส์ ิน การมีผลิตผลเหลือขาย การมีที่ดินทากิน เป็นตน้
9) สมาชิกตอ้ งรับผิดชอบต่อสังคม (Social responsibility) การรับผิดชอบต่อสังคมของสมาชิก คือ
คิดถึงหวั อกของคนอื่น ไม่ทาให้สังคมมีปัญหา ไม่ทาตวั อยา่ งฟ่ ุมเฟื อย ไม่ทาลายสิ่งแวดลอ้ ม ไมต่ ดั ไมท้ าลาย
ป่ า ไม่ใช้สารเคมีที่เป็ นอนั ตราย ไม่เผาขยะแห้งและซังขา้ ว ไม่ทาลายถนนให้ชารุดเสียหาย ช่วยพฒั นาคู
คลอง พฒั นาวดั โรงเรียน โรงพยาบาล สถานีอนามยั และบาเพญ็ สาธารณประโยชนต์ า่ ง ๆ
10) สมาชิกสหกรณ์จะตอ้ งเอ้ืออาทรต่อผูอ้ ่ืน (Caring for others) การเอ้ืออาทรต่อผูอ้ ื่น ไดแ้ ก่ การ
เห็นอกเห็นใจ เอ้ือเฟ้ื อเผ่ือแผ่ มีจรรยาบรรณ มีพรหมวิหารธรรมต่อผูอ้ ่ืน เช่น เอ้ืออาทรต่อเด็ก คนชรา คน
พกิ าร

34

- เป็ นผผู้ ลิต ตอ้ งเอ้ืออาทรต่อผูบ้ ริโภค ไม่เอาผกั ฉีดสารเคมีไปขาย เป็ นผูบ้ ริโภค ตอ้ งเอ้ืออาทรต่อ
ผผู้ ลิต ไม่กดราคาสินคา้

ค่านิยมของการเป็ นสมาชิกสหกรณ์ ในการต้ังมนั่ อยู่ในคุณค่าทางจริยธรรมแห่งความซ่ือสัตย์
เปิ ดเผย รับผิดชอบต่อสังคม และเอ้ืออาทรต่อผูอ้ ่ืนน้ัน จะตอ้ งเป็ นไปตามแบบแผนที่สืบทอดมาจากผูร้ ิเร่ิม
การสหกรณ์ดว้ ย

กำรนำไปใช้ในกำรปฏิบตั งิ ำน
ควำมรู้ค่ำนิยมสหกรณ์คือควำมรู้ถึงหัวข้อยึดถือปฏิบัติที่สร้ำงควำมเป็ นสหกรณ์ อันต้องรักษำ
สภำพพื้นฐำนท้งั ตัวสมำชิกและองค์กำรสหกรณ์ ตำมแผนภำพ

แผนภำพท่ี 6 ค่ำนิยมสหกรณ์

ค่านิยมพ้นื ฐาน ค่านิยมสมาชิก
สหกรณ์ สหกรณ์

- การช่วยตนเอง - ประชาธิปไตย - ตอ้ งมีความซ่ือสัตย์
- ความรับผิดชอบต่อตนเอง - ตอ้ งเป็นผทู้ ี่เปิ ดเผย
- ความเสมอภาค - ตอ้ งรับผดิ ชอบต่อสงั คม
- ความเท่ียงธรรม - ตอ้ งเอ้ืออาทรต่อผอู้ ื่น
- ความเป็นเอกภาพ

35

แผนภำพท่ี 7 ผังกำรสหกรณ์

สหกรณ์ รวมคน พฤตินยั
ช่วยตนเอง นิตินยั

ช่วยเหลือซ่ึงกนั และกนั ขยนั
ร่วมมือกนั ประหยดั
พฒั นาชีวติ
ไมเ่ สพติดอบายมขุ

เสียสละเพ่ือส่วนรวม
ร่วมมือกนั พฒั นา
ซ่ือตรงต่อกติกา
มีเมตตารักใคร่กนั

แรง กาย ปัญญา ความคิด
ใจ ซ่ือสตั ย์ เสียสละ สามคั คี มีวินยั

ทาธุรกิจ รวมกนั จดั หา
ยดึ หลกั การสหกรณ์ รวมกนั ขาย
ไปสู่การอยดู่ ี กินดี มีสนั ติสุข รวมกนั ทาบริการ

การเป็นสมาชิกโดยสมคั รใจและเปิ ดกวา้ ง
ควบคมุ โดยสมาชิกตามหลกั ประชาธิปไตย
การมีส่วนร่วมทางเศรษฐกิจโดยสมาชิก
การปกครองตนเองและความเป็ นอิสระ
การศึกษา ฝึกอบรม และสารสนเทศ
การร่วมมือระหวา่ งสหกรณ์
การเอ้ืออาทรตอ่ ชุมชน

พฒั นาเศรษฐกิจและสังคม
จาเริญทรัพย์ จาเริญธรรม
แผน่ ดินธรรมแผน่ ดินทอง/เมืองสหกรณ์

36

ธุรกจิ สหกรณ์

1. ธุรกจิ สหกรณ์

สหกรณ์เกิดข้ึนจากการรวมกลุ่มคน เพ่อื ทากิจกรรมร่วมกนั โดยมีเป้าหมายสูงสุด คอื การอยู่ดี กิน
ดี มีสันติสุข ในการรวมกลุ่มจดั ต้งั เป็นสหกรณ์น้นั หลงั จากมีการจดทะเบียนตามพระราชบญั ญตั ิสหกรณ์
(ฉบบั ที่ 3) พ.ศ. 2562 แลว้ สหกรณ์สามารถดาเนินกิจกรรมต่าง ๆ เพื่อใหเ้ กิดการพฒั นาที่เกิดประโยชน์แก่
สมาชิกมากที่สุด กาหนดใหส้ หกรณ์สามารถดาเนินกิจการไดด้ งั น้ี

1. การผลิต การคา้ การบริการ อุตสาหกรรมเพอื่ ประโยชนส์ มาชิก
2. การสวสั ดิการ หรือการสงเคราะหส์ มาชิกและครอบครัว
3. ช่วยเหลือทางวิชาการแก่สมาชิก
4. รับความช่วยเหลือจากราชการ หรือหน่วยงานหรือบุคคล
5. รับฝากเงินจากสมาชิกหรือสหกรณ์
6. ใหก้ ู้ ใหส้ ินเช่ือ ใหย้ มื ใหเ้ ช่า ใหเ้ ช่าซ้ือ โอน รับจานา รับจานองทรัพยส์ ินของสมาชิก
7. จดั ใหไ้ ดม้ า ซ้ือ ถือกรรมสิทธ์ิ ครอบครอง กูย้ มื เช่า เช่าซ้ือ รับโอน จานองจานา ขาย จาหน่าย

ทรัพยส์ ิน
8. ใหส้ หกรณ์อื่นกเู้ งินตามระเบียบที่นายทะเบียนเห็นชอบ
9. ดาเนินกิจการอยา่ งอื่น เพอ่ื ความสาเร็จ แห่งวตั ถปุ ระสงคข์ องสหกรณ์

โดยทว่ั ไปแลว้ ธุรกิจท่ีสหกรณ์ดาเนินการส่วนใหญ่ คือ ธุรกิจสินเช่ือ ธุรกิจรับฝากเงิน ธุรกิจซ้ือ
ธุรกิจขาย และธุรกิจบริการ

2. กำรจดั กำรธุรกจิ แนวใหม่

ที่มาคือการเปลี่ยนแปลงรูปแบบวิธีการจดั การอยา่ งใดอยา่ งหน่ึงเพ่ือใหท้ นั ต่อการเปล่ียนแปลงของ
โลกปัจจุบนั โดยสถานการณ์ท่ีสาคญั 5 ประการ คือ

1. กำรสื่อสำรเปลยี่ นไป
ปัจจุบันสามารถติดต่อสื่อสารกันได้ทั่วโลกภายในระยะเวลารวดเร็ว จากอุปกรณ์การส่ือสาร
โทรศพั ท์มือถือและระบบอินเทอร์เน็ต ทาให้มีการรับรู้ การตดั สินใจรวดเร็ว เกิดความคล่องตวั ในการ
ดาเนินธุรกิจ

37

2. กำรส่งเสริมสุขภำพและบำรุงรักษำส่ิงแวดล้อม
ความเปล่ียนแปลงจากสังคมอุตสาหกรรมท่ีส่งเสริมการผลิต จนส่งผลเสียต่อสุขภาพและ
สิ่งแวดล้อม เป็ นสังคมยุคขอ้ มูลข่าวสารไร้พรมแดน ที่ประชาชนเรียนรู้ท่ีจะรักษาสุขภาพให้ปลอดภยั
แขง็ แรง จึงมีการส่งเสริมสุขภาพ ดา้ นอาหาร ออกกาลงั กาย อารมณ์ และบารุงรักษาส่ิงแวดลอ้ ม เพ่ือให้
คนอยใู่ นส่ิงแวดลอ้ มที่ดี ป้องกนั อากาศเป็นพิษ
3. โครงสร้ำงประชำกรเปลย่ี นแปลง
จากเดิมประชากรโลกจะมีเด็กจานวนมาก คนสูงอายุจานวนนอ้ ย เน่ืองจากการแพทยย์ งั ไม่เจริญ
แต่ปัจจุบันโครงสร้างประชากรเปล่ียนแปลงไป โดยประชากรเด็กมีสัดส่วนใกล้เคียงกับคนสู งอายุ
เน่ืองจากสามารถป้องกนั รักษาชีวิตจากโรคภยั ต่าง ๆ ไดด้ ีข้ึน นอกจากน้ันมีขอ้ มูลที่น่าสังเกตอีกประการ
หน่ึงคือ มีคนโสดเพิ่มข้ึนท้งั หญิงและชาย โดยส่วนใหญ่จะอยใู่ นชุมชนเมือง และจากขอ้ มูลพบว่าวยั ท่ีมี
กาลงั ซ้ือมากคือวยั เยาวชน
4. กำรค้ำเสรี
การพัฒนาจากการแลกเปลี่ยนสินค้ากันในอดีตเป็ นการซ้ือขายโดยใช้เงินเป็ นตัวกลาง แต่ละ
ประเทศแต่ละภูมิภาคจะมีผลผลิตตามสภาพแวดลอ้ ม มีการซ้ือขายกนั ภายในประเทศและนอกประเทศ โดย
มีระบบกฎหมายและภาษีเป็นตวั ควบคุมสินคา้ แต่ในปัจจุบนั ระบบการคา้ เสรีเขา้ มีบทบาท ส่งผลตอ่ ผูผ้ ลิต
และผบู้ ริโภค จึงนาสู่การพฒั นาผลิตผล ผลิตภณั ฑ์ การแข่งขนั ท่ีสูงข้ึน
การจดั การธุรกิจสหกรณ์แนวใหม่ เป็ นการนาสถานการณ์ที่เปลี่ยนแปลงในโลกปัจจุบนั มาสู่การ
จดั การกบั ทุก ๆ ธุรกิจสหกรณ์ เพื่อใหเ้ กิดประโยชนส์ ูงสุด โดยเนน้ การยึดลูกคา้ เป็นสาคญั เป็นการจดั การ
ธุรกิจที่อานวยความสะดวกด้วยการเน้นการบริการ มีการวิเคราะห์ความต้องการ สภาพแวดล้อมที่
เกี่ยวเน่ืองกนั รวมถึงการจดั การท่ีไม่มีช่วงวา่ ง เป็นความผกู พนั กนั ตลอดเวลา ท้งั น้ีเพอื่ สู่เป้าหมายการอยู่ดี
กินดี มีสนั ติสุข ตามวตั ถุประสงคแ์ ห่งการจดั ต้งั สหกรณ์
5. ผลกำรศึกษำบริษัททยี่ ัง่ ยืน
จากการศึกษาบริษทั ที่มีการจดั ต้งั ดารงอยู่ไดย้ าวนานที่สุดของโลก พบวา่ มีปัจจยั เป็ นองคป์ ระกอบ
สาคญั อยา่ งนอ้ ย 2 รายการ คือ การมีทุนสะสมของตนเอง และการปรับเปล่ียนกิจการไปตามสถานการณ์ ซ่ึง
ขอ้ มลู น้ีเป็นแนวทางท่ีดีสาหรับการป้องกนั ความลา้ สมยั ของสหกรณ์

38

แผนภำพท่ี 8 กำรจดั กำรธุรกจิ สหกรณ์แนวใหม่

ควำมเปลยี่ นแปลง สหกรณ์

- กำรสื่อสำร - ธุรกจิ กำรเงนิ สมาชิก
- กำรส่งเสริมสุขภำพ - ธุรกจิ กำรตลำด
และส่ิงแวดล้อม - ธุรกจิ บริกำร
- โครงสร้ำงประชำกร
- ตลำดเสรี

ยดึ ลูกคา้ เป็นสาคญั คนเป็นอยดู่ ี

เนน้ บริการ มีสนั ติสุข

สัมพนั ธต์ ่อเน่ือง

2.1 ธุรกจิ ซื้อ

หมายถึง การจดั หาส่ิงของที่สมาชิกตอ้ งการมาจาหน่าย เพื่อตอบสนองความตอ้ งการของสมาชิก

ควบคู่กบั วตั ถุประสงคใ์ หส้ มาชิกมีส่วนร่วมอย่างตอ่ เน่ือง โดยสหกรณ์ภาคการเกษตรมกั จะทาธุรกิจน้ี เพ่ือ

บริการสมาชิกที่ทาการเกษตร สินคา้ ท่ีสหกรณ์จดั จาหน่ายจึงมกั เป็ นวสั ดุการเกษตร เช่น ป๋ ุย ยาปราบ

ศตั รูพืช พนั ธุ์พืช น้ามัน รถไถหรือสินคา้ อุปโภค เช่น ข้าวสาร เส้ือผา้ ของใช้ในครัวเรือน เป็ นต้น

สาหรับสหกรณ์ร้านคา้ เป็ นสหกรณ์ท่ีจดั ต้งั ข้ึนเพ่ือดาเนินกิจการดา้ นน้ีโดยตรง โดยเน้นที่สินคา้ อุปโภค

บริโภค

วตั ถุประสงค์ของธุรกจิ ซื้อ คือ

1. เพ่ือให้สมาชิกไดซ้ ้ือสินคา้ ท่ีมีคุณภาพดีในราคายตุ ิธรรม ปราศจากการเอาเปรียบจากผูค้ า้

ทว่ั ไปซ่ึงหวงั ผลกาไรมาก

2. เพ่ือส่งเสริมการมีส่วนร่วมจากสมาชิกอย่างสอดคล้องกับชีวิต เพราะการดาเนินชีวิต

จาเป็ นตอ้ งใช้สินคา้ ส่ิงของ สมาชิกจาเป็ นตอ้ งซ้ือสินคา้ จึงเป็ นธุรกิจหน่ึงท่ีใช้เพ่ิมการมี

ส่วนร่วมจากสมาชิกได้

สภำพเดมิ

การจดั การธุรกิจซ้ือของสหกรณ์ไดร้ ับความสาคญั น้อยกว่าธุรกิจสินเชื่อ หากมีการดาเนินธุรกิจ

มกั จะยดึ การใหบ้ ริการสินคา้ จาเป็ นหลกั สาหรับประกอบอาชีพ และสาหรับความเป็นอยู่ การดาเนินธุรกิจ

มกั ใช้รูปแบบราชการ กลุ่มลูกคา้ ท่ีให้บริการยดึ เฉพาะตวั สมาชิก การตัดสินใจทางธุรกิจเป็ นบทบาทฝ่ าย

จดั การ และเป็นการดาเนินธุรกิจท่ีรักษาสภาพไม่ปรับตามสถานการณ์ขาดการบริหารความเปล่ียนแปลง

39

การจดั การธุรกิจซ้ือแนวใหม่เพื่อให้สอดคลอ้ งรับกบั ความเปลี่ยนแปลง และเพื่อพฒั นาให้
ธุรกิจซ้ือเป็ นกิจการสาคญั ของสหกรณ์ โดยประเด็นนาเสนอคือ ข้นั ตอนการดาเนินธุรกิจ เทคนิค และ
ปัจจยั ความสาเร็จ

ข้นั ตอนกำรดำเนนิ ธุรกจิ ซื้อ
1. สมำชิกจำเป็ นและต้องกำรใช้สินค้ำ
เป็นความตอ้ งการตามความจาเป็นในการประกอบอาชีพและการดาเนินชีวิต ซ่ึงโดยปกติจะตอ้ งใช้
สินคา้ สนบั สนุนความจาเป็ นดังกล่าวเพียงแต่สมาชิกกบั สหกรณ์ยงั ไม่ไดป้ รับคลื่นความตอ้ งการเสนอซ้ือ
และความตอ้ งการเสนอขายใหต้ รงกนั จึงมีลกั ษณะสมาชิกตอ้ งการซ้ือ สหกรณ์ไมม่ ีขาย สหกรณ์จะขายแต่
สมาชิกไม่ซ้ือ หรือท้งั สมาชิกท้งั สหกรณ์ไมเ่ คยสนใจเรื่องธุรกิจซ้ือร่วมกนั ข้นั ตอนแรกเป็นความจาเป็นที่
มีความตอ้ งการกระจายอยู่ในตวั สมาชิก ซ่ึงสหกรณ์จะดาเนินธุรกิจน้ีหรือไม่ก็ตามจะยงั คงมีสภาพความ
จาเป็ นและความตอ้ งการน้ีอยู่เพียงแต่หากสหกรณ์ไม่จดั บริการดา้ นน้ีสมาชิกจะแสวงรับการตอบสนอง
ความตอ้ งการจากแหล่งอ่ืน นกั บริหารจดั การสหกรณ์แนวใหม่จึงตอ้ งยอมรับวา่ สามารถเปิ ดตวั ธุรกิจสาหรับ
สหกรณ์ที่ยงั ไม่มีธุรกิจน้ี และนาสู่การดาเนินธุรกิจอย่างมนั่ คงไดส้ าหรับสหกรณ์ท่ีดาเนินธุรกิจซ้ือแลว้ โดย
ความจาเป็ นและความตอ้ งการใชส้ ินคา้ ในยคุ ใหม่เป็ นประเภทสินคา้ ที่เก่ียวขอ้ งกบั การสื่อสาร การส่งเสริม
สุขภาพและสิ่งแวดลอ้ ม ชนิดสินคา้ ท่ีประชากรตอ้ งการและมีกาลงั ซ้ือสูงคอื สินคา้ สาหรับเยาวชน
2. สำรวจควำมต้องกำรซื้อสินค้ำจำกสมำชิก
สหกรณ์จะขำยอะไร รู้ได้จำกสมำชิก เป็นคากล่าวของนกั จดั การสหกรณ์แนวใหม่ การสารวจความ
ตอ้ งการเป็นข้นั ตอนท่ีมีความสาคญั มากท่ีสุด โดยการจดั การธุรกิจแนวใหม่จะใหค้ วามสาคญั กบั ลูกคา้ โดย
ถือวา่ ลูกคา้ เป็ นพระเจา้ ลูกคา้ ของสหกรณ์ก็คือสมาชิกจะเป็ นผูช้ ้ีว่าธุรกิจจะอยรู่ อดหรือไม่ หลายสหกรณ์
ดาเนินธุรกิจแลว้ ไม่ประสบความสาเร็จ เพราะใชแ้ นวคิดเดิม ๆ เช่น จาหน่ายสินคา้ ที่เคยจาหน่าย ยึดความ
พอใจของคนขายเป็นหลกั การสารวจควรใชว้ ิธีการสอบถามเพ่ือใหไ้ ดข้ อ้ มูลความตอ้ งการ สหกรณ์จึงตอ้ ง
สอบถามสมาชิกที่พบโดยตรงว่าตอ้ งการให้สหกรณ์จดั หาสินค้าใดมาบริการบ้างแลว้ บนั ทึกชนิดสินคา้
หรือใชแ้ บบสอบถามส่งใหส้ มาชิกกรอกขอ้ มูล หรืออีกวิธีการหน่ึงคอื การประชุมกลุ่มสารวจความตอ้ งการ
โดยเมื่อนัดประชุมกลุ่มแลว้ จะให้แบบสอบถามหรือถามตรงแบบสัมภาษณ์รายคน สาหรับขอ้ มูลที่ควร
สารวจคือ กลุ่มที่ อายุ เพศ เช้ือชาติ รายได้ การศึกษา การประกอบอาชีพ ขนาดครอบครัว วงจรการ
ดาเนินชีวติ ชนิดสินคา้ ท่ีตอ้ งการ ปริมาณ ช่วงระยะเวลาท่ีตอ้ งการ ลกั ษณะการซ้ือ ความตอ้ งการจดั ส่ง
3. รวบรวมข้อมูลท่ไี ด้จำกกำรสำรวจจำกสมำชิก
การเก็บขอ้ มูลจากสมาชิกควรสารวจท้งั หมด หรือ สุ่มเป็ นกลุ่มตวั อย่างท่ีเป็ นตวั แทนในจานวนที่
เชื่อถือไดโ้ ดยแบ่งเป็นพ้ืนที่ ตวั อยา่ งเช่น สหกรณ์มีสมาชิกสังกดั กลุ่ม 20 กลุ่ม ใชส้ ุ่มตวั แทนกลุ่มละ 10
คน หรือใน 20 กลุม่ สามารถจดั ตามลกั ษณะพ้ืนท่ีได้ 2 พ้ืนท่ี จึงสุ่มตวั แทนพ้ืนท่ีละ 20 คน กำรรวบรวม
ข้อมูลของสหกรณ์ควรใช้วิธีกำรรวบรวมจำกคนสู่คน เพ่ือเพ่ิมความสัมพนั ธ์อนั ดีระหวา่ งกนั อนั สามารถทา

40

ได้โดยง่ายจากระบบเครือข่ายของสหกรณ์ เมื่อได้ข้อมูลจากการสารวจให้จดั เก็บรวบรวมเพื่อทาการ
วเิ คราะห์

4. วเิ ครำะห์ข้อมูลจำกกำรรวบรวม
เพื่อนาข้อมูลที่ได้มาวิเคราะห์ประกอบการตดั สินใจดาเนินธุรกิจจดั ซ้ือสินคา้ มาจาหน่ายให้กับ
สมาชิก โดยแนวทางวิเคราะห์ขอ้ มลู 2 วธิ ี คือ

4.1 วิเคราะห์ด้วยเครื่องคอมพิวเตอร์ ซ่ึงมีโปรแกรมสาเร็จรูปท่ีนิยมใช้ คือ โปรแกรม
SPSS เหมาะสาหรับการวิเคราะห์ขอ้ มูลที่มีจานวนมาก หรือในกรณีท่ีขอ้ มูลจานวนไม่มากนักก็
นิยมใชโ้ ปรแกรม EXCEL โดยจะทาการสรุปยอดรวมแตล่ ะรายการไดร้ วดเร็ว เช่นกนั

4.2 วิเคราะห์ดว้ ยเคร่ืองคานวณเลข เหมาะสาหรับขอ้ มูลจากสมาชิกมีจานวนไม่มากนัก
จึงสามารถใชเ้ ครื่องคานวณเลขไดโ้ ดยออกแบบตารางรายการท่ีตอ้ งการและคานวณขอ้ มูลลงใน
ตาราง
ผลท่ีไดร้ ับจากการวิเคราะห์คือ สมาชิกสหกรณ์แยกเป็ นเพศชาย หญิงก่ีคน ร้อยละเท่าไหร่ อายแุ ต่
ละช่วงมีก่ีคน นบั ถือศาสนาอะไร ประกอบอาชีพใด ตอ้ งการสินคา้ ชนิดใดปริมาณเท่าไหร่ ช่วงระยะเวลาใด
ตอ้ งการซ้ือดว้ ยเงินสดหรือวิธีอื่น เป็นตน้ หลงั จากวิเคราะห์ชนิดสินคา้ ท่ีมีแนวโนม้ สามารถดาเนินเป็นธุรกิจ
ได้ สหกรณ์ควรทาความตกลงกบั สมาชิกในการร่วมธุรกิจ
5. จัดหำแหล่งซื้อสินค้ำ
วิธีการจดั หาแหล่งซ้ือสินคา้ ตอ้ งไม่ไกลจากสหกรณ์มากนกั เพ่ือประหยดั ค่าใชจ้ ่ายในการขนส่งและ
สะดวกตอ่ การจดั ซ้ือใหท้ นั ใหเ้ พยี งพอต่อความตอ้ งการ เช่น

5.1 จดั ซ้ือจากแหล่งผลิตในกรณีจดั ซ้ือปริมาณมากและตอ่ เน่ือง
5.2 จดั ซ้ือจากร้านคา้ ส่งซ่ึงมีกระจายในทกุ จงั หวดั
5.3 จดั ซ้ือจากแหลง่ ที่มีสินคา้ ใหเ้ ลือกหลายชนิด เช่น หา้ งสรรพสินคา้
5.4 สงั่ ซ้ือทางระบบอินเตอร์เน็ต
5.5 จดั ซ้ือผลผลิตของชุมชน กลุ่มอาชีพ
6. สหกรณ์ดำเนินกำรจดั ซื้อสินค้ำ
วิธีท่ีสหกรณ์นิยมใชม้ ี 3 วิธี คอื
6.1 จดั ซ้ือดว้ ยเงินสด กรณีสหกรณ์มีเงินทนุ หมนุ เวยี นเพียงพอ
6.2 จดั ซ้ือดว้ ยเงินเช่ือ จะตอ้ งมีการกาหนดเงื่อนไขการชาระเงินให้ชดั เจน โดยการทาสัญญา

เพ่ือใชเ้ ป็นหลกั ฐาน
6.3 วิธีการฝากขาย โดยผูผ้ ลิตหรือผูแ้ ทนจาหน่าย ฝากให้สหกรณ์ขายและชาระเงินตามยอด

จาหน่ายสินคา้
6.4 เป็นตวั กลางเจรจาระหวา่ งผซู้ ้ือกบั ผขู้ ายโดยสหกรณ์ไม่ตอ้ งจดั ซ้ือสินคา้

41

7. จดั สถำนทีส่ ำหรับจำหน่ำยสินค้ำให้สมำชิก
โดยยดึ หลกั ความสะดวกในการซ้ือของสมาชิกดงั น้ี

7.1 สานกั งานของสหกรณ์หรือกลุม่ เกษตรกร
7.2 ร้านคา้ ในชุมชนที่มีสมาชิกสหกรณ์
7.3 บา้ นผนู้ ากลุ่ม
7.4 หน่วยงานราชการ องคก์ ารบริหารส่วนตาบล โรงเรียน ฯ
7.5 ส่งถึงบา้ นสมาชิก โดยอาจมีการกาหนดเป็ นช่วง ๆ เช่น เดือนละ 1 คร้ัง หรือ 2 คร้ัง

ตามความตอ้ งการของสมาชิก
8. จำหน่ำยสินค้ำให้กบั สมำชิก โดยใชว้ ธิ ีการดงั น้ี
8.1 จาหน่ายดว้ ยเงินสด คอื ชาระเงินทนั ทีเม่ือซ้ือสินคา้
8.2 จาหน่ายสินคา้ ดว้ ยเงินเชื่อ จะตอ้ งมีการตกลงกบั สมาชิกในเงื่อนไขการ ชาระเงินภายในระยะกี่

วนั หรืออาจใช้วิธีการทาสินเช่ือ คือ ทาสัญญาเงินกูแ้ ต่ให้ในรู ปสินคา้ ให้ซ้ือสินคา้ ได้จน
ครบวงเงินกูท้ ่ีกาหนดหลงั จากน้นั ก็ชาระเงินตามเง่ือนไข
8.3 นาเงินไปฝากกบั สหกรณ์ เมื่อทาการซ้ือสินคา้ ก็ถอนเงินเท่า กบั มลู ค่าของสินคา้ สหกรณ์โอน
เงินชาระค่าสินคา้
9. บริกำรหลงั กำรขำย
ข้นั ตอนน้ีมีความสาคญั ในการจดั การแนวใหม่เพ่ือใหเ้ กิดความผูกพนั และให้เกิดประโยชน์กบั การ
ใชส้ ินคา้ น้นั ๆ การจดั การในรูปแบบของสหกรณ์จะมีผนู้ ากลุ่มอยคู่ รอบคลุมทุกพ้ืนท่ี จึงสามารถพฒั นาให้
เป็นผบู้ ริการหลงั ขายใหก้ บั สหกรณ์ได้
10. ประเมนิ ควำมพงึ พอใจจำกสมำชิก
เพ่ือนาไปปรับปรุงธุรกิจให้ดีข้ึน หลายสหกรณ์ใช้รูปแบบเก่า ๆ คือ ทาธุรกิจไปเรื่อย ๆ โดยไม่มี
การมองผลตอบรับจากสมาชิก ธุรกิจก็ไม่ประสบผลสาเร็จ จึงควรประเมินโดยใชห้ น่วยงานภายนอก เช่น
สถาบนั การศึกษาท่ีมีการเปิ ดสอนหลกั สูตรการตลาด

42

แผนภำพท่ี 9 ข้ันตอนกำรดำเนนิ ธุรกจิ ซื้อ

กำรจัดกำรเดิม สมาชิกมีความตอ้ งการ กำรจดั กำรแนวใหม่
- มกั ไม่นามาใชเ้ ป็นขอ้ มลู
- ใชเ้ ป็นขอ้ มลู ประกอบ
การดาเนินธุรกิจ

- ใชค้ วามคิดเห็นฝ่ายจดั การ สารวจความตอ้ งการ - ดาเนินการสารวจสม่าเสมอ
เป็ นหลกั เก็บรวบรวมขอ้ มลู - ใชข้ อ้ มูลเป็นฐานธุรกิจ

- ไมม่ ีขอ้ มลู

- ใชค้ วามเคยชิน วิเคราะหข์ อ้ มลู - ใชค้ อมพิวเตอร์

- แหล่งซ้ือประจา จดั หาแหล่งซ้ือสินคา้ - เปล่ียนแปลงตามสถานการณ์
- จาหน่ายที่สานกั งาน
- เฉพาะเงินสด จดั สถานท่ีจาหน่าย - บริการใหส้ มาชิกมีความ
จาหน่ายสินคา้ สะดวก
- ไม่มีการบริการ
- ไม่มีการประเมิน บริการหลงั การขาย - เงินสด (บตั รเครดิต)
ประเมินความพอใจ - เงินเชื่อ
- รับฝากเงิน

- จดั บริการแนะนา

- ประเมินเพอ่ื ปรับปรุงพฒั นา

43