Modul Latihan Kelab Kitar Semula Sekolah Menengah

MODUL LATIHAN

KELAB KITAR SEMULA SEKOLAH MENENGAH

EDISI KEMAS KINI 2018
oleh

Kementerian Perumahan dan Kerajaan Tempatan
Perbadanan Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam (SWCorp)

2018

Dengan Kerjasama

Kementerian Pendidikan Malaysia

4

ISBN 978-967-1555-63-
Hak Cipta Terpelihara
Perbadanan Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam (SWCorp), 2018
Hak cipta terpelihara. Tidak dibenarkan mengeluarkan mana-mana
bahagian daripada bahan cetakan ini atau memindahkannya ke dalam
sebarang bentuk melalui sebarang cara, sama ada secara elektronik atau
mekanik, termasuk fotokopi, rakaman atau sebarang bentuk penyimpanan
maklumat dan sistem menyalin, sebelum mendapat keizinan bertulis
Perbadanan Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam (SWCorp).

Diterbitkan oleh
Perbadanan Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam (SWCorp).
Blok J, MKN Embassy Techzone,
Jalan Teknokrat 2,
63000 Cyberjaya,
Selangor
www.swcorp.com.my

i5

Bismillahir Rahmanir Rahim.

Assalamualaikum Warahmatullahi Wabarakatuh dan Salam Sejahtera.
Modul Latihan Kelab Kitar Semula Edisi Kemas Kini 2018 merupakan terjemahan
hasrat, manifestasi dan aspirasi Kementerian Perumahan dan Kerajaan Tempatan
(KPKT) dalam menyediakan persekitaran kediaman yang bersih dan selesa untuk
rakyat Malaysia. Umum mengetahui bahawa ia merupakan antara cabaran besar
kerajaan untuk melahirkan generasi yang melihat alam ini sebagai amanah yang
harus dijaga dan dipelihara sebagai sebuah tanggungjawab bersama.
Sekalung penghargaan kepada Perbadanan Pengurusan Sisa Pepejal dan
Pembersihan Awam (SWCorp) di atas penerbitan modul latihan ini dan menjadi
peneraju kepada pembudayaan amalan 3R (Reduce, Reuse, Recycle).
Selaras dengan Dasar Pengurusan Sisa Pepejal Negara (DPSPN), adalah diharapkan
dimensi pengurusan sisa pepejal dan amalan 3R yang digarap dalam modul ini,
dapat diadaptasikan dan memberi kesan berantai terhadap gaya hidup yang
bermula dari sekolah.
Sebagai kementerian yang bertanggungjawab demi memastikan Negara dalam
keadaan bersih, indah dan sejahtera, KPKT optimis supaya masyarakat sentiasa
menyokong penuh segala usaha yang dilaksanakan, agar setiap perancangan
yang telah dibuat dapat direalisasikan dengan jayanya.
Terima kasih diucapkan kepada Kementerian Pendidikan Malaysia yang telah
memberi kerjasama penuh dalam melaksanakan modul ini. Bersama kita menjadi
penggerak bagi menjamin kebersihan persekitaran yang berkualiti dan kelestarian
alam sekitar sebagai nadi dalam mengiringi kemajuan yang gemilang.

YB Puan Hajah Zuraida Binti Kamaruddin
Menteri
Kementerian Perumahan dan Kerajaan Tempatan

6ii

Assalamualaikum Warahmatullahi Wabarakatuh dan Salam Sejahtera.

Bersyukur ke hadrat Illahi dengan limpah kurnianya, Perbadanan Pengurusan Sisa
Pepejal dan Pembersihan Awam (SWCorp) berjaya menerbitkan Modul Latihan
Kelab Kitar Semula Edisi Kemas Kini 2018 untuk kegunaan di sekolah rendah dan
menengah.

Menyedari tahap kesedaran yang masih rendah dalam kalangan masyarakat
berkenaan pengurusan sisa pepejal yang mampan, SWCorp sentiasa mengambil
langkah proaktif bagi meningkatkan pengetahuan di setiap lapisan masyarakat
dengan memastikan pendidikan berkenaan amalan 3R (Reduce, Reuse, Recycle)
dapat disampaikan menerusi saluran yang tepat. Bagi tujuan tersebut, pelbagai
program berteraskan perkongsian maklumat dilaksanakan bagi meningkatkan
kefahaman merentas spektrum dan lapisan masyarakat.

Sehubungan itu, inisiatif-inisiatif yang bersesuaian dengan penerimaan golongan
kanak-kanak dan remaja diadaptasikan dalam modul latihan Kelab Kitar Semula
yang telah digubal dan diguna pakai sejak tahun 2013. Bagi memastikan matlamat
utama Modul Latihan Kelab Kitar Semula ini tercapai, pihak SWCorp sentiasa
cakna terhadap keperluan modul berdasarkan peredaran masa dan komited bagi
mengemas kini dan menambah baik modul ini selaras dengan keperluan semasa.
Saya berharap agar Modul Kelab Kitar Semula Edisi Kedua ini dapat menjadi
panduan kepada guru-guru dalam usaha memupuk amalan kebersihan dan
pengurusan sisa pepejal yang mampan dalam diri ahli kelab kitar semula seterusnya
melahirkan generasi akan datang yang lebih menghargai alam sekitar.

Saya mengambil kesempatan ini juga untuk merakam setinggi-tinggi penghargaan
dan tahniah kepada warga kerja SWCorp dan Kementerian Pendidikan Malaysia
atas usaha mengemaskini, menambahbaik dan menerbitkan modul latihan ini.
Semoga usaha dan kerjasama yang disumbangkan dalam penyediaan modul ini
akan memberi kesan positif kepada agama, bangsa dan negara.

YBhg. Dato’ Dr. Zulkapli Bin Mohamed
Ketua Pegawai Eksekutif
Perbadanan Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam (SWCorp)

Pengenalan

Modul Kelab Kitar Semula ini merupakan sebuah dokumen yang diterbitkan
bertujuan menjadi panduan kepada pihak sekolah bagi menjalankan aktiviti-aktiviti
kokurikulum melalui Kelab Kitar Semula yang diwujudkan di sekolah-sekolah. Modul
Kelab Kitar Semula ini padat dengan informasi berkenaan dengan pengurusan sisa
pepejal yang diamalkan di Malaysia dan pendekatan menguruskan sisa pepejal
melalui amalan 3R (reduce, reuse, recycle).

Melalui modul ini juga, ahli-ahli kelab kitar semula akan diterapkan dengan nilai-
nilai menghargai alam sekitar menerusi amalan pengurusan sisa pepejal yang baik.

Modul Kelab Kitar Semula ini merupakan penerbitan edisi ke-2 ini dan ia merupakan
rentetan daripada penerbitannya untuk edisi kali pertama pada tahun 2013 dengan
pengemaskinian maklumat dan aktiviti-aktiviti yang lebih menarik dan berkesan.
Modul ini mengandungi 6 unit merangkumi topik bagi mengukuhkan pengetahuan
asas pengurusan sisa pepejal sehinggalah kepada mengaplikasi pengetahuan
tersebut dalam aktiviti-aktiviti amali.

Modul ini juga merupakan hasil garapan pihak Perbadanan Pengurusan Sisa Pepejal
dan Pembersihan Awam (SWCorp) dengan kerjasama dengan pihak Bahagian
Kesenian dan KoKurikulum, Kementerian Pendidikan Malaysia yang mempunyai
pengalaman yang luas dalam aspek pengurusan sisa pepejal dan penyediaan
modul kokurikulum di peringkat sekolah.



9

TAUTAN KATA MENTERI i
KEMENTERIAN PERUMAHAN DAN KERAJAAN TEMPATAN
ii
SEKAPUR SIRIH KETUA PEGAWAI EKSEKUTIF
1
PERBADANAN PENGURUSAN SISA PEPEJAL
2-7
DAN PEMBERSIHAN AWAM 8-24
25-42
43-49
50-64
PENGENALAN 65-71
72-76
KURIKULUM MODUL LATIHAN KELAB KITAR SEMULA 77-78
79
SEKOLAH RENDAH

RANCANGAN TAHUNAN AKTIVITI KELAB KITAR SEMULA SEKOLAH

UNIT 1 : Pengurusan Sisa Pepejal Mampan

UNIT 2 : 3R (Reduce, Reuse, Recycle)

UNIT 3 : Rawatan Sisa Pepejal
UNIT 4 : Projek Sekolah Sisa Sifar


UNIT 5 : Hari Kitar Semula

UNIT 6 : Eksplorasi 3R

GLOSARI

PENGHARGAAN

1

CADANGAN KURIKULUM BAHARU PROGRAM KITAR SEMULA SEKOLAH MENENGAH
KELAB: KELAB KITAR SEMULA

StaStnadnadrdarKdanKdaunndguanngan SSttaannddaard PPeemmbbeelalajajararann

1.0 Pengurusan Sisa Pepejal Mampan 1.1 Memahami definisi sisa pepejal yang mampan
1.2 Memahami aliran pengurusan sisa pepejal di
• Definisi Pengurusan Sisa pepejal
Mampan Malaysia
1.3 Mengetahui bidang perundangan berkaitan
• Aliran Pengurusan Sisa Pepejal
Mampan pengurusan sisa pepejal di Malaysia
1.4 Mengenal pasti kemudahan pengurusan sisa
• Akta berkaitan pengurusan Sisa Pepejal
dan Pembersihan Awam (Akta 672 dan pepejal yang terdapat di Malaysia
673) 1.5 Memahami impak pengurusan sisa pepejal yang

• Kemudahan pengurusan sisa pepejal mampan kepada masyarakat dan alam sekitar
• Impak pengurusan sisa pepejal yang

baik

2.0 3R (Reduce, Reuse, Recycle) 2.1 Mengetahui definisi, kaedah dan amalan
pengurangan sisa pepejal secara terperinci dan
• Reduce – Pengurangan Sisa Pepejal faedahnya terhadap alam sekitar dan ekonomi
• Reuse – Guna Semula Sisa Pepejal
• Recycle – Kitar Semula/Pengasingan 2.2 Mengetahui definisi, kaedah, dan amalan guna
semula sisa pepejal serta faedahnya kepada alam
Sisa Pepejal di Punca sekitar dan ekonomi

2.3 Mengetahui definisi, kaedah, dan amalan kitar
semula sisa serta faedahnya kepada alam sekitar
dan ekonomi

3.0 Rawatan Sisa Pepejal 3.1 Memahami proses rawatan sisa pepejal sebelum
dilupuskan
• Rawatan sisa makanan
• Pengkomposan konvensional 3.2 Mengenal pasti teknologi yang digunakan bagi
• Pengkomposan merawat sisa pepejal
• Anerobik Digester
3.3 Memahami kepentingan merawat sisa pepejal
• Loji Rawatan termal sebelum dilupuskan

3.4 Meningkatkan kesedaran terhadap amalan 3R
sebelum perawatan sisa pepejal

4.0 Projek ‘Sekolah Sisa Sifar’ 4.1 Menerapkan nilai dan keazaman bagi menjadikan
sekolah sebagai kawasan lestari
• Ikrar Pelajar
• Audit Sisa Pepejal 4.2 Memahami konsep pengurangan sisa pepejal
• Upcycling 4.3 Memahami konsep mengguna semula sisa pepejal
• Bank Kitar Semula
secara kreatif dan inovatif
• Inisiatif Hijau dalam Hari Sukan Sekolah 4.4 Melaksanakan aktiviti yang boleh meningkatkan
• Taman Lestari
ekonomi menerusi amalan mengitar semula
4.5 Mengaplikasi konsep pengurusan sisa lestari

terhadap pemuliharaan alam sekitar

5.0 Hari Kitar Semula 5.1 Mengetahui latar belakang Hari Kitar Semula
5.2 Memahami objektif sambutan Hari Kitar Semula
• Latar Belakang Hari Kitar Semula
• Objektif Sambutan Hari Kitar Semula Peringkat Kebangsaan
5.3 Menganjurkan Hari Kitar Semula di peringkat sekolah
Peringkat Kebangsaan

• Sambutan Hari Kitar Semula Peringkat

Sekolah

6.0 Eksplorasi 3R 6.1 Memahami sistem pengurusan sisa pepejal dengan
lebih mendalam
• Objektif
6.2 Mengenal pasti fasiliti-fasiliti pengurusan sisa pepejal
di Malaysia

2

• Lawatan ke fasiliti berkaitan 6.3 Mengetahui kaedah-kaedah pengurusan sisa
pepejal yang diaplikasikan di kawasan setempat
pengurusan sisa pepejal

3

RANCANGAN TAHUNAN AKTIVITI KELAB KITAR SEMULA SEKOLAH MENENGAH

KELAB : KELAB KITAR SEMULA
MATLAMAT : MELAHIRKAN GENERASI YANG BERTANGGUNGJAWAB TERHADAP

KEBERSIHAN DAN PENGURUSAN SISA PEPEJAL YANG MAMPAN

PPEERRJJUUMMPPAAANAN KANKADNUDUNNGGAANN OBJEKTIOFBJEKTIF AKTIVITI AKTIVITI ALAATLAATNA/NB/BAAHHANN//CCAATATTAANTAN
1
Pendaftaran dan Pada akhir perjumpaan, 1. Pendaftaran ahli 1. Borang keahlian
Suaikenal pelajar dapat… baharu. 2. Buku rekod kehadiran

1. Mendaftarkan 2. Mengenali guru kokurikulum
keahlian kelab penasihat dan AJK 3. Perlembagaan kelab
kelab 4. Aktiviti dijalankan di kelas
2. Mengenali guru
penasihat dan AJK 3. Pendaftaran semula
ahli lama.
3. Membaca minit
mesyuarat agung 4. Memaklumkan kepada
lalu ahli tentang isi
kandungan minit
mesyuarat agung lalu

5. Memaklumkan
perlembagaan kelab
kepada ahli

2 Pengenalan Pada akhir perjumpaan, 1. Penerangan guru 1. Buku rekod kokurikulum

kepada Sisa pelajar dapat… berkenaan peruntukan pelajar

Pepejal Mampan undang-undang 2. Buku Modul Latihan

1. Memahami maksud berkaitan pengurusan Kelab Kitar Semula

pengurusan sisa sisa pepejal di Malaysia

pepejal yang 2. Penerangan guru

mampan berkenaan pengurusan

2. Memahami hierarki sisa pepejal yang

pengurusan sisa mampan di Malaysia

pepejal yang 3. Guru menerangkan

mampan impak terhadap

3. Mengenal pasti pengurusan sisa

objektif dan impak pepejal mampan

daripada

kemampanan

pengurusan sisa

pepejal di negara

3 Teknologi Pada akhir perjumpaan, 1. Penerangan daripada 1. Buku rekod kokurikulum

Rawatan Sisa pelajar dapat… guru berkenaan pelajar

Pepejal teknologi pengurusan 2. Buku Modul Latihan

1. Mengetahui sisa pepejal yang Kelab Kitar Semula

berkenaan terdapat di Malaysia 3. Alat bantu

teknologi-teknologi 2. Ahli kelab diminta pembentangan

pengurusan sisa melakukan kajian

pepejal yang ringkas di internet

terdapat di Malaysia berkenaan teknologi

2. Memahami fungsi pengurusan sisa

teknologi yang pepejal di Negara

diperkenalkan

4

PERJUMPAAN KANDUNGAN OBJEKTIF AKTIVITI ALATAN/BAHAN/CATATAN

4 Audit Sisa 3. Ahli kelab diminta untuk
5 Pepejal menerangkan kepada
6 ahli kelab berkenaan
3R (Reduce) – teknologi tersebut
Pengurangan dalam bentuk
Sisa Pepejal pembentangan

3R (Reuse) – Pada akhir perjumpaan, 1. Penerangan dari guru 1. Buku rekod kokurikulum
Guna Semula pelajar dapat… berkenaan kaedah pelajar
Sisa Pepejal menjalankan audit sisa
1. Mempelajari kaedah pepejal dalam 2. Buku Modul Latihan
melakukan audit sisa kawasan sekolah Kelab Kitar Semula
pepejal di kawasan
sekolah 2. Guru dan murid 3. Borang Audit Sisa Pepejal
menjalankan audit sisa 3. Timbang
2. Mengenal pasti pepejal dalam 4. Sarung tangan
kawasan yang kawasan sekolah 5. Topeng penutup hidung
menjana lebih sisa 7. Aktiviti dijalankan di
pepejal 3. Guru dan murid
membincangkan dalam kawasan sekolah
3. Mengenal pasti dapatan daripada
potensi kitar semula audit yang telah
di sekolah dijalankan

Pada akhir perjumpaan, 1. Penerangan daripada 1. Buku rekod kokurikulum
pelajar dapat… guru kelab berkenaan pelajar
definisi dan konsep
1. Memahami konsep pengurangan sisa 2. Buku Modul Latihan
pengurangan sisa pepejal Kelab Kitar Semula
pepejal
3. Alatan melukis poster
2. Mengenal pasti
tindakan
pengurangan
sisa pepejal
di sekolah

3. Menjalankan aktiviti
pengurangan sisa
pepejal di sekolah

Pada akhir perjumpaan, 1. Penerangan ringkas 1. Buku rekod kokurikulum
pelajar dapat… guru kelab berkenaan pelajar
guna semula sisa
1. Memahami konsep pepejal 2. Buku Modul Latihan
dan pendekatan Kelab Kitar Semula
guna semula sisa 2. Ahli kelab berbincang
pepejal dalam bagi mendapatkan 3. Peralatan bagi membuat
aktiviti seharian idea untuk upcycling
melaksanakan aktiviti
2. Mengenal pasti guna semula melalui 5
tindakan mengguna kaedah dan
semula sisa pepejal pendekatan
di rumah dan di
sekolah 3. Ahli kelab
melaksanakan aktiviti
upcycling

5

PERJUMPAAN KANDUNGAN OBJEKTIF AKTIVITI ALATAN/BAHAN/CATATAN

7 3R (Recycle) – Pada akhir perjumpaan, 1. Guru menerangkan 1. Buku rekod kokurikulum
Kitar Semula pelajar dapat… kepada ahli kelab pelajar
8 proses kitar semula
Rawatan Sisa 1. Memahami konsep 2. Buku Modul Latihan
9 Makanan kitar semula sisa 2. Ahli kelab bersama Kelab Kitar Semula
pepejal dalam guru merancang bagi
Ikrar Murid dan aktiviti seharian melaksanakan aktiviti 3. Peralatan bagi membuat
Memorandum bank kitar semula program bank kitar
Sekolah 2. Mengenal pasti semula
tindakan mengitar 3. Ahli kelab dan guru
semula sisa pepejal menyediakan kertas
di rumah dan di cadangan bank kitar
sekolah semula untuk
dibentangkan kepada
guru besar

Pada akhir perjumpaan, 1. Penerangan dari guru 1. Buku rekod kokurikulum
pelajar dapat… atau Pegawai 3R pelajar
SWCorp tentang cara
1. Memahami objektif pelaksanaan rawatan 2. Buku Modul Latihan
melaksanakan sisa makanan melalui Kelab Kitar Semula
rawatan sisa teknik pengkomposan
makanan melalui 3. Peralatan (kit)
cara 2. Demonstrasi pengkomposan sisa
pengkomposan pengkomposan oleh makanan
ahli kelab dan
2. Melaksanakan dibimbing oleh guru
rawatan sisa atau pegawai 3R
makanan melalui SWCorp
teknik
pengkomposan 3. Ahli kelab berbincang
bagi melaksanakan
aktiviti pengkomposan
secara berterusan
dalam kalangan ahli
kelab

Pada akhir perjumpaan, 1. Guru membimbing ahli 1. Buku rekod kokurikulum
pelajar dapat… kelab untuk pelajar
1. Menghasilkan menyediakan ikrar
pelajar bagi menjaga 2. Buku Modul Latihan
sebuah ikrar kebersihan sekolah dan Kelab Kitar Semula
bagi menjaga mengambil bahagian
kebersihan dalam melaksanakan 3. Peralatan bagi
kawasan aktiviti kebersihan dan penyediaan ikrar dan
sekolah keceriaan yang akan memorandum
2. Menyediakan dijalankan
‘memorandum
kebersihan’ 2. Guru membimbing ahli
yang kelab untuk
ditandatangani menyediakan
oleh Pengetua ‘memorandum
kebersihan’ untuk
ditandatangani oleh
Pengetua sebagai
tanda sokongan

3. Guru membimbing ahli
kelab untuk mengelola
sebuah majlis ringkas
untuk Pengetua
menandatangani
memorandum tersebut

6

PERJUMPAAN KANDUNGAN OBJEKTIF AKTIVITI ALATAN/BAHAN/CATATAN

10 Projek ‘Sekolah Pada akhir perjumpaan, 1. Guru membimbing 1. Buku rekod kokurikulum
Sisa Sifar’ pelajar dapat… ahli kelab bagi pelajar.
11 mendapatkan idea
Arca daripada 1. mengaplikasikan yang sesuai 2. Buku Modul Latihan
12 barangan pengetahuan dalam Kelab Kitar Semula
terpakai 3R untuk
menghasilkan arca
daripada barangan 2. Ahli kelab 3. Peralatan bagi
terbuang/sisa pepejal mendapatkan menyedia dan
barangan dan alatan menghasilkan arca
yang sesuai bagi
membina arca tersebut

3. Guru membimbing ahli
kelab berkenaan
proses menghasilkan
arca

Projek ‘Sekolah Pada akhir perjumpaan, 1. Guru mendapatkan 1. Buku rekod kokurikulum
Sisa Sifar’ pelajar dapat… senarai vendor pelajar.
barangan kitar semula
Kenali Vendor 1. Membina hubungan 2. Buku Modul Latihan
Kitar Semula bersama vendor kitar 2. Guru mengatur Kelab Kitar Semula
semula di kawasan perjumpaan murid
berhampiran sekolah kelab dan vendor 3. Borang vendor
barangan kitar semula barangan kitar semula
2. mengetahui proses
pengutipan dan ke 3. Ahli kelab dan Vendor 1. Buku rekod kokurikulum
mana barangan kitar mendapat keputusan pelajar
semula dibawa bagi aktiviti kutipan
dan harga semasa 2. Sambutan dicadangkan
Hari Kitar Semula Pada akhir perjumpaan, barangan kitar semula dibuat semasa
Peringkat pelajar dapat… perhimpunan sekolah
Sekolah 1. Mendapatkan
1. Mengelola persetujuan daripada 3. Bahan pameran
sambutan hari pihak pentadbiran ‘sekolah sisa sifar’
kitar semula sekolah bagi
peringkat mengadakan
sekolah sambutan hari kitar
semula peringkat
2. Mempamerkan sekolah
keberhasilan
projek ‘Sekolah 2. Ahli kelab yang dipilih
Sisa Sifar’ mengetuai bacaan
ikrar

3. Mengadakan
pameran ‘sekolah sisa
sifar’ yang dianjurkan
oleh Kelab

13 Lawatan Pada akhir perjumpaan, 1. Guru kelab 1. Buku rekod kokurikulum
pelajar dapat… menghubungi dan pelajar
mencadangkan lokasi
1. Melihat dengan lebih bagi mengadakan 2. Borang keizinan
jelas kemudahan lawatan sambil belajar ibubapa/penjaga bagi
pengurusan sisa ke kemudahan membawa murid keluar
pepejal pengurusan sisa untuk lawatan
pepejal sekitar
2. Memahami proses kawasan sekolah 3. Faktor keselamatan
pengurusan sisa murid diberi keutamaan
pepejal di kawasan 2. Guru dan murid yang semasa lawatan
sekitar mendapat keizinan berlangsung
ibubapa/penjaga
dibawa melawat

7

PERJUMPAAN KANDUNGAN OBJEKTIF AKTIVITI ALATAN/BAHAN/CATATAN

kemudahan
pengurusan sisa
pepejal pada tarikh
yang telah ditentukan

14 Penyediaan Pada akhir perjumpaan, 1. Guru membimbing 1. Buku rekod kokurikulum

Laporan pelajar dapat… murid menyediakan pelajar.

laporan tahunan aktiviti 2. Buku Modul Latihan

1. Kebolehan kelab untuk disahkan Kelab Kitar Semula

menyediakan oleh pihak pentadbiran

laporan aktiviti sekolah

yang 2. Laporan akan

dilaksanakan dipanjangkan kepada

Pegawai SWCorp bagi

tujuan pengiktirafan

‘Sekolah Sisa Sifar’ dan

‘Adiwira 3R’

15 Pengiktirafan Pada akhir perjumpaan, 1. Mengiktiraf ahli kelab 1. Dijalankan di dalam kelas

‘Adiwira 3R’ dan pelajar dapat... yang telah berjaya 2. Diminitkan di dalam buku

Mesyuarat mengikuti modul sebagai log kokurikulum

Agung Kelab 1. Diiktiraf sebagai ‘Adiwira 3R’

adiwira 3R 2. Mengiktiraf ‘Sekolah Sifar

2. Memilih AJK untuk sesi Sisa’ yang telah

akan datang mencapai tahap yang

3. Mengendalikan ditetapkan berdasarkan

mesyuarat agung aktiviti yang telah

tahunan dijalankan sepanjang

4. Menentukan kadar tahun

yuran setiap murid 3. Menilai dan membuat

‘post mortem’ aktiviti-

aktiviti yang dijalankan

sepanjang tahun ini

8

UNIT 1 :
PENGURUSAN SISA
PEPEJAL MAMPAN

9 UNIT 1 :PENGURUSAN SISA PEPEJAL MAMPAN

1.0 PENGURUSAN SISA PEPEJAL MAMPAN

“Pengurusan Sisa Pepejal Mampan” merupakan matlamat strategik
kerajaan bagi menyediakan pengurusan sisa pepejal yang
bersepadu, kos efektif seterusnya mengurangkan kesan buruk
kepada ekosistem secara progresif serta memenuhi kehendak dan
kualiti hidup masyarakat. Sejajar dengan pertambahan penduduk,
kepesatan pembangunan dan pembandaran serta perubahan sosio
ekonomi penduduk, kemajuan teknologi dan perubahan persekitaran
menuntut persekitaran yang bersih, sihat dan sejahtera.

Bagi menuju ke arah pengurusan sisa pepejal yang mampan, Dasar
PengurusanSisaPepejalNegara(Pindaan)2016telahdiwujudkan.Olehitu,
pendekatan pengurusan sisa pepejal negara akan mula berubah
berdasarkan hierarki pengurusan sisa yang memberi keutamaan
kepada pengurangan sisa melalui 3R, rawatan perantaraan
dan pelupusan akhir.

Guna Semula Guna Semula
Pengurangan Pengurangan
Kitar Semula Kitar Semula

Rawatan Rawatan
Pelupusan Pelupusan

Hierarki Pengurusan Sisa Pepejal Semasa Hierarki Pengurusan Sisa Pepejal
Yang Mampan

UNIT 1 :PENGURUSAN SISA PEPEJAL MAMPAN 10

1.1 Pengurusan Sisa Pepejal di Malaysia

Pengurusan sisa pepejal di Malaysia diuruskan oleh kerajaan pusat melalui
Perbadanan Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam
(SWCorp). Hal ini bertujuan bagi memastikan keseragaman dan
penyelarasan sistem pengurusan sisa pepejal selaras dengan
matlamat Dasar Pengurusan Sisa Pepejal Negara.

Secara umumnya, Dasar Pengurusan Sisa Pepejal Negara bertujuan

bagi :

a) Mewujudkan sistem pengurusan sisa pepejal yang menyeluruh,

bersepadu, kos efektif, mampan dan diterima masyarakat

yang mementingkan pemeliharaan alam sekitar, pemilihan

teknologi yang mampu bayar dan menjamin kesihatan

awam; dan

b) Melaksanakan pengurusan sisa pepejal berdasarkan hierarki
pengurusan sisa yang memberi keutamaan kepada
pengurangan sisa melalui 3R, rawatan perantaraan dan
pelupusan akhir.

1.2 Pengurusan Sisa Pepejal Bersepadu

“Pengurusan sisa pepejal bersepadu” merupakan perkhidmatan yang

merangkumi pemilihan teknik, teknologi dan kaedah bagi

menguruskan sisa pepejal yang bersesuaian bermula dari

peringkat penjanaan, penstoran, pengangkutan, perawatan dan

pelupusan bagi mencapai matlamat Dasar Pengurusan Sisa

Pepejal Negara.

Aktiviti kutipan sisa pepejal di kawasan perumahan.

11 UNIT 1 :PENGURUSAN SISA PEPEJAL MAMPAN

PENJANAAN KUTIPAN PENGANGKUTAN RAWATAN DAN PELUPUSAN
PEROLEHAN
SEMULA

PENJANAAN KUTIPAN PENGANGKUTAN RAWATAN/ PELUPUSAN
PEROLEHAN SEMULA

- Penjanaan - Penjadualan - Pengangkutan -Pengasingan - Tapak Pelupusan
sisa pepejal isi kutipan sisa yang sisa ke tapak sekunder sisa Sanitari
kemudahan (plastik, kaca, kertas,
rumah atau teratur (pemindahan, aluminium) - Pengurusan Alam
yang seumpama Sekitar
- Penyediaan tong perolehan semula - Rawatan dan
dengannya bagi pengasingan atau pelupusan) perolehan semula
bagi aliran sisa-sisa
- Pengasingan sisa sisa
lain


Rajah 1: Aliran pengurusan sisa pepejal bersepadu.

Pengurusan sisa pepejal bersepadu ini merupakan sistem yang
menggabungkan elemen penting yang sejajar dengan konsep
pembangunan mapan dari segi kesihatan awam, ekonomi, kejuruteraan,
pemuliharaan, nilai artistik, kesedaran awam dan kebersihan persekitaran.
Elemen-elemen tersebut boleh dilihat aplikasinya seperti Rajah 2 di bawah:

PENGASINGAN SISA KUTIPAN KITAR SEMULA
DI SUMBER BERASINGAN SEBANYAK
YANG BOLEH

PENGKOMPOSAN

ISI RUMAH KUTIPAN SISA SISA KITAR SEMULA SISA
KOMERSIAL ORGANIK BAKI KERTAS BAKI
PERDAGANGAN KUTIPAN SISA KITAR SEMULA
INSTITUSI KITAR SEMULA PENGHASILAN PLASTIK
PEMBINAAN KUTIPAN SISA BIOGAS KITAR SEMULA
PERINDUSTRIAN TIDAK BOLEH KACA
PEMBERSIHAN AWAM DIKITAR SEMULA PUSAT
PENGASINGAN

SISA
BAKI

WASTE TO ENERGY SISA
(INSINERATOR ATAU RDF) BAKI

PROGRAM KESEDARAN JENTERA/PERALATAN + TAPAK
AWAM DAN PENDIDIKAN POLISI/SISTEM PELUPUSAN
PEMBUDAYAAN AMALAN
3R SECARA INTENSIF

Rajah 2: Carta alir aplikasi pengurusan sisa pepejal bersepadu.

UNIT 1 :PENGURUSAN SISA PEPEJAL MAMPAN 12

1.3 Perundangan Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam

Bidang perundangan berkaitan pengurusan sisa pepejal telah digubal
dan diguna pakai iaitu:

a) Akta Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan Awam 2007
(Akta 672);dan

b) Akta Perbadanan Pengurusan Sisa Pepejal dan Pembersihan

Awam 2007 (Akta 673).

Penerangan Akta 672 dan Akta 673

Penerangan

Akta 672 Akta 673

Akta 672 telah diluluskan di Parlimen Akta 673 telah diluluskan di Parlimen
Malaysia pada 17 Julai 2007 dan Malaysia pada 17 Julai 2007 dan
telah diwartakan pada 30 Ogos telah diwartakan pada 30 Ogos
2007. 2007.

Ia diperkenalkan dengan Ia merupakan akta yang
tujuan untuk menyeragamkan
perkhidmatan pengurusan sisa merealisasikan kewujudan
pepejal dan pembersihan awam.
Perbadanan Pengurusan Sisa
Akta ini juga memberi kuasa
eksekutif kepada Perbadanan Pepejal dan Pembersihan Awam
Pengurusan Sisa Pepejal dan
Pembersihan Awam (SWCorp) (SWCorp).
untuk mengambil alih pengurusan
sisa pepejal dan pembersihan Secara rasminya, Perbadanan ini
awam daripada Pihak Berkuasa
Tempatan (PBT) di Semenanjung ditubuhkan di bawah Kementerian
Malaysia termasuk Wilayah-wilayah
Persekutuan Putrajaya dan Labuan. Perumahan dan Kerajaan

Akta ini telah berkuat kuasa bermula Tempatan (KPKT) pada 1 Jun 2008.
pada 1 September 2011 dan
dilaksanakan secara berperingkat. Fungsi Perbadanan adalah sebagai
satu badan yang merancang dan
melaksanakan pengurusan sisa
pepejal dan pembersihan awam
negara secara menyeluruh.

13 UNIT 1 :PENGURUSAN SISA PEPEJAL MAMPAN

1.4 Kemudahan Pengurusan Sisa Pepejal

Kemudahanpengurusansisapepejaladalahdiperlukanbagimemastikan
pengurusan sisa pepejal di Malaysia dilaksanakan secara bersepadu.

Terdapat sembilan (9) jenis kemudahan pengurusan sisa pepejal
adalah seperti berikut:

a) Stesen Pemindahan (Transfer Station)

b) Kemudahan Mendapatkan Semula Bahan (Material Recovery
1.4FacKileitmyu) dahanPengurusanSisaPepejal

c) KeInmsuidnaeharanpteonrgu(rIunscaninsiesarpaetpoejra)ladalahdiperlukanbagimemastikanpengurusansis

d) apKeepemjaluddai hMaanlaPyseiangdkiloakmsapnaokasnasnecKaoramberusnepaadlAu.tTaerudaKpoatmeSersmiabilla(nCo(m9) munal
jenOisrkeCmoudmahmaneperncgiuarul sCanosmisappeopsetjainlagdalFaahscepileitrytib)erikut:


e) Kae) mStuesdeanPheamnindBaihoagn(aTrsan(sBfeior SgtaatisonF)acility)

f) Kbe) mKeumduadahhaannMeBnadahpaatnkanASepmi uTlaeBrabhiatna(MnatSeariaml Rpecaohver(yRFeacfuilitsye) Derived Fuel
g ) FTadca))pcCLKailoeoitjkmmiyPupP)edoneasgthloiunalagnphPFuaeansncHagilaiotnbym)ap((DToshiaesnrpmKooamlsTaurnel aaSltAimtteaeun)Kt Pomlanetr)sial(Communal Or Commercial
h) Tae)pKaekmuPdeahluanpBuiosagans (SBaiongaitsaFraic(ilSitay)nitary Landfill)

i) Taf) pKaekmuPdeahluanpBuashaannApLiTeenrbgitaaniS(aInmeparht(RLaefnusdefDille)rived Fuel Facility)

g) TapakPelupusan(Disposal Site)
h) Tambak Tanah Kebersihan(Sanitary Landfill)

Bilangain) kTeammbaukdTaanhaah nLesnigsaai(IpneertpLaenjdafilll)yang beroperasi di Malaysia adalah

sepeBrtiliabngearnikkeumtu: dahansisapepejalyang beroperasidi Malaysia adalahsepertiberikut:

Kemudahan Pengurusan Sisa Pepejal Jumlah

Negeri Stesen Kemudahan Insinerator Tapak Tapak Tapak
Pemindahan Mendapatkan Pelupusan Pelupusan Pelupusan
Perlis Semula 0 Sanitari Lengai
Kedah 0 Bahan 1
Pulau 0 0 1 00 1
Pinang 0 1 2 05 8
Perak 1 0 0
Selangor 0 1 10 3
Wilayah 0 0
Persekutuan 1 0 1 0 15 17
Negeri 0 0 4 31 9
Sembilan 1 0 0
Melaka 2 0 00 1
Johor 0 0 0
Pahang 0 2 03 5
Terengganu 0 0 0
Kelantan 1 0 1 00 2
Sabah 0 1 0 3 09 13
Sarawak 0 0 8 08 19
Wilayah 0 1 4 3 06 9
Labuan 0 0 0 0 11 11
Jumlah 0 0 1 0 21 22
0 3 0 43 46
0 0
1 00 1
4 0
31 4 122 167
2

* Data sehingga tahun 2017

Jadual 1: Bilangan kemudahan pengurusan sisa pepejal sehingga 2017

UNIT 1 :PENGURUSAN SISA PEPEJAL MAMPAN 14

Rajah 3: Lokasi iniserator yang beroperasi di Malaysia.

15 UNIT 1 :PENGURUSAN SISA PEPEJAL MAMPAN

Rajah 4: Lokasi stesen pemindahan sisa pepejal di Malaysia.

UNIT 1 :PENGURUSAN SISA PEPEJAL MAMPAN 16

a) Stesen Pemindahan (Transfer Station)

Suatu kemudahan di mana sisa pepejal dipunggah dari

kenderaan kutipan sisa pepejal dan dimuatkan semula ke dalam

kenderaan angkut jauh berkapasiti besar bagi penghantaran

ke tapak pelupusan.

Foto Google
Pemandangan stesen pemindahan dari sudut atas.

Terdapat 4 stesen pemindahan sisa pepejal di Malaysia iaitu:

Bil Negeri Lokasi Stesen

1 Johor Stesen Pemindahan Taruka, Johor Bahru

2 Wilayah Persekutuan Stesen Pemindahan Taman Beringin,

Kuala Lumpur Kuala Lumpur

3 Selangor Stesen Pemindahan Shah Alam

4 Pulau Pinang Stesen Pemindahan Sisa Pepejal Ampang

Jajar, Seberang Perai

Jadual 2: Senarai stesen pemindahan sisa pepejal di Malaysia.

17 UNIT 1 :PENGURUSAN SISA PEPEJAL MAMPAN

b) Kemudahan Mendapatkan Semula Bahan (Material Recovery

Facility)

Suatu kemudahan yang direkabentuk dan dikendalikan untuk
memproses sisa pepejal dengan menggunakan kaedah
mekanikal untuk mengasingkan bahan berguna untuk digunakan
sebagai bahan mentah atau keluaran.



Kemudahan mendapatkan semula bahan (MRF) yang
terdapat di Malaysia.

Terdapat 2 kemudahan mendapatkan semula bahan
di Malaysia iaitu:

Bil Negeri Lokasi MRF

1 Pahang Tapak Pelupusan Sanitari Belenggu,

Temerloh

2 Melaka Tapak Pelupusan Sanitari Sg Udang

Jadual 3: Senarai kemudahan mendapatkan semula bahan (MRF) di Malaysia.

UNIT 1 :PENGURUSAN SISA PEPEJAL MAMPAN 18

c) Insinerator (Incinerator)



Suatu kemudahan di mana sisa pepejal diolah dalam keadaan

terkawal melalui penunuan pembakaran besar-besaran,

pengegasan, teknologi plasma, pirolisis atau cara pengolahan

yang lain di bawah suhu terkawal atau tekanan atmosfera

Foto Google

Insinerator yang terdapat di Malaysia.



Terdapat 4 Insinerator di Malaysia iaitu :

Bil Negeri Lokasi Insinerator
Insinerator Pulau Langkawi
1 Kedah Insinerator Pulau Pangkor
2 Perak Insinerator Cameron Highlands
3 Pahang
4 Pahang Insinerator Pulau Tioman

Jadual 4: Senarai insinerator yang terdapat di Malaysia.

d) Kemudahan Pengkomposan Komunal Atau Komersial
(Communal Or Commercial Composting Facility)

Suatu kemudahan di mana penguraian mikrob sisa pepejal
organik dijalankan di dalam keadaan aerob terkawal untuk
menukarkan bahan organik kepada keluaran seperti humus
untuk digunakan sebagai baja dan kompos untuk dijual.

Kemudahan
pengkomposan yang
Foto Google menukarkan sisa
makanan kepada
kompos yang baik
untuk tanaman.

19 UNIT 1 :PENGURUSAN SISA PEPEJAL MAMPAN



e) Kemudahan Biogas (Biogas Facility)

Suatu kemudahan di mana terhasilnya biogas melalui proses
pencernaan anaerob sisa pepejal terkawal terbiodegradasi
organik bagi penggunaan gas itu sebagai sumber tenaga.



Mesin pengestrakan biogas daripada proses pencernaan
mikroorganisma anaerob.


f) Kemudahan Bahan Api Terbitan Sampah (Refuse Derived
Fuel Facility)

Suatu kemudahan di mana terbitnya keluaran bahan api
daripada sisa pepejal melalui suatu proses gabungan yang
termasuk pengasingan, pengeringan, penyiatan atau
pemadatan, dan yang boleh melibatkan bahan yang boleh
dikitar semula didapatkan semula dan pengalihan bahan yang
tidak boleh diproses seperti tanah dan batu.

Penghasilan bahan api daripada sisa pepejal yang diproses
di kemudahan Bahan Api Terbitan Sampah.

UNIT 1 :PENGURUSAN SISA PEPEJAL MAMPAN 20



g) Tapak Pelupusan (Disposal Site)

Suatu tapak pelupusan di mana sisa pepejal dilonggokkan
di dalam atau di atas mana-mana tanah di mana sisa pepejal
di tempatkan secara kekal.

Foto Google

Pemandangan di tapak pelupusan.



h) Tapak Pelupusan Sanitari (Sanitary Landfill)

Suatu tapak pelupusan di mana sisa pepejal dilonggokkan
di dalam atau di atas mana-mana tanah atau air dan di mana
prinsip reka bentuk kejuruteraan digunakan untuk mengepung
sisa pepejal di dalam kemudahan itu bagi memastikan
pengolahan dan pengendalian sepatutnya bagi mengelakkan
apa-apa kacau ganggu atau bahaya kepada kesihatan
awam, keselamatan dan alam sekitar.

Tapak Pelupusan Sanitari yang terdapat di Malaysia.

21 UNIT 1 :PENGURUSAN SISA PEPEJAL MAMPAN

Terdapat 10 tapak pelupusan sanitari di Malaysia iaitu:

Johor Lokasi Tapak
Selangor Tapak Pelupusan Seelong
Pahang Tapak Pelupusan Tanjung Langsat
Sarawak Tapak Pelupusan Tanjung 12
Tapak Pelupusan Bukit Tagar
Tapak Pelupusan Jeram
Tapak Pelupusan Belenggu, Temerloh
Tapak Pelupusan Padang Sertil, Bentong
Tapak Pelupusan Kuching Utara

Tapak Pelupusan Sibuti
Tapak Pelupusan Kemunyang

Jadual 5: Senarai tapak pelupusan sanitari yang terdapat di Malaysia



i) Tapak Pelupusan Lengai (Inert Landfill)

Suatu tapak pelupusan yang menerima sisa pepejal terkawal
yang bersifat lengai (tidak bertindak balas secara kimia
dan tidak mengurai secara kekal) di dalam tapak pelupusan itu.

Pemandangan dari atas tapak pelupusan lengai.

UNIT 1 :PENGURUSAN SISA PEPEJAL MAMPAN 22



1.5 Impak Pengurusan Sisa Pepejal Yang Baik

Ke arah menjadi sebuah negara yang maju di masa hadapan, pihak
kerajaan sedang berusaha memastikan isu sisa pepejal di Malaysia
dapat ditangani dengan baik agar kesan buruk daripada penjanaan
sisa pepejal dapat diminimumkan dan dielakkan. Hal ini bagi
menjamin kesejahteraan masyarakat dan menjamin kelestarian alam
sekitar untuk generasi akan datang.

Antara kesan pengurusan sisa pepejal yang baik dapat dilihat dari segi:



1.5.1 Kesan kepada alam sekitar

Pengurusan sisa pepejal yang sistematik
seperti kemudahan rawatan air
larut resap dapat meminimumkan
pencemaran sumber air bawah tanah
dan kualiti sumber air negara.

Pelepasan gas rumah hijau daripada
tapak pelupusan dapat diurus dengan
Foto Google baik menerusi proses pengumpulan gas
tapak pelupusan.
Foto Google
Pencemaran tanah yang disebabkan
oleh bahan toksik seperti kadmium
dan plumbum daripada barangan
elektronik dan kimia, dapat dielakkan
seterusnya sesuai untuk dijadikan
kawasan pertanian, perladangan dan
penempatan manusia.

23 UNIT 1 :PENGURUSAN SISA PEPEJAL MAMPAN


1.5.2 Kesan kepada sosial

Pengurusan sisa pepejal yang

sistematik akan menyumbang

kepada pemandangan yang

indah dan perasaan selesa kepada

penduduk mahupun masyarakat luar.

Foto Google Masalah persekitaran yang berbau
busuk serta kehadiran haiwan perosak
seperti tikus, lipas dan lalat dapat
ditangani dan kualiti hidup penduduk
Foto Google dapat ditingkatkan.

Pengurusan sisa pepejal dengan
baik juga dapat mengelakkan kos
tambahan bagi menyelenggara dan
membersihkan kemudahan sedia ada
sebagai contoh masalah longkang
tersumbat akibat sisa pepejal.



1.5.3 Kesan kepada kesihatan manusia



Pengurusan sisa pepejal yang baik dan sistematik juga

dapat memberikan kesan positif kepada kesihatan manusia

seperti :



a) Menangani kehadiran dan pembiakan vektor pembawa

penyakit seperti tikus (penyakit kencing tikus),

nyamuk (denggi), lipas dan lalat (keracunan makanan).

b) Mengelakkan pencemaran kimia di dalam air akibat
daripada air larut resap akan menyebabkan
keracunan logam berat terhadap organ badan
manusia dalam jangka masa panjang.

c) Mengawal pelepasan gas tapak pelupusan akan
menyebabkan pencemaran udara yang mengganggu
sistem pernafasan manusia (asthma) dan menyebabkan
kerengsaan mata.

UNIT 1 :PENGURUSAN SISA PEPEJAL MAMPAN 24



1.6 Pembentangan

Objektif : Mengetahui dan memahami maksud

pengurusan sisa pepejal yang mampan.



Aktiviti : Membuat kajian ringkas dan

mempersembahkan hasil dapatan kepada

ahli kelab.

Peralatan : Kertas mahjong, alat tulis atau peralatan
pembentangan digital.


K aeda h : 1) Pembahagian ahli kelab mengikut
P elaksa naan kumpulan.

2) Pemberian tajuk pembentangan seperti
berikut:

a) Dasar pengurusan sisa pepejal
negara.

b) Pengurusan sisa pepejal
bersepadu.

c) Perundangan berkaitan
pengurusan sisa pepejal.

d) Kemudahan pengurusan sisa
pepejal yang terdapat
di Malaysia.

e) Impak pengurusan sisa pepejal
yang mampan.

3) Pembentangan kumpulan di hadapan
ahli kelab kitar semula.

25

UNIT 2 :
3R (REDUCE,
REUSE, RECYCLE)

UNIT 2 : 3R (REDUCE, REUSE, RECYCLE) 26

2.0 3R (REDUCE, REUSE, RECYCLE)

Secara purata setiap rakyat Malaysia menghasilkan 1.17kg sisa sehari.
Ini bersamaan dengan janaan sisa pepejal negara sebanyak
kira-kira 38,000 tan sehari pada tahun 2017. Sisa pepejal ini
akan dihantar ke tapak pelupusan sekiranya tidak diuruskan dengan
baik, jumlah sisa yang semakin meningkat ini boleh memberi kesan
buruk kepada negara dari aspek sosial serta ekonomi.

Dalam usaha mengurangkan jumlah sisa pepejal yang dihantar ke tapak
pelupusan, langkah-langkah 3R perlu dilaksanakan di peringkat
individu dan komuniti.


2.1 Definisi 3R

3R merupakan kaedah pengurusan sisa pepejal yang bertujuan bagi

mengurangkan penjanaan sisa pepejal sebelum proses perawatan

dan pelupusan seperti mana yang dinyatakan dalam

Dasar Pengurusan Sisa Pepejal Negara. 3R merupakan

singkatan kepada perkataan Reduce (Pengurangan), Reuse (Guna

Semula) dan Recycle (Kitar Semula). Ianya disusun

mengikut keutamaan seperti berikut:


Paling Utama

Pengurangan a) Mengurangkan jumlah janaan
(Reduce) sisa pepejal.

Guna Semula (Reuse) b) Mengguna semula bahan atau
sebahagian bahan yang mana
masih boleh digunakan.

Kitar Semula c) Mengitar semula bahan yang
(Recycle) boleh dikitar semula untuk
Kurang Utama dijadikan bahan baharu.

Penerapan elemen 3R dalam kalangan masyarakat secara tidak
langsung dapat mengurangkan kebergantungan sisa pepejal
untuk dilupuskan ke tapak pelupusan.

27 UNIT 2 : 3R (REDUCE, REUSE, RECYCLE)

2.1.1 Reduce (Pengurangan)

Pengurangan bermaksud memilih bahan yang digunakan
dengan bijak bagi mengurangkan jumlah sisa pepejal yang
akan terhasil dan merupakan langkah pertama dan terpenting
ke arah usaha pengurusan sisa pepejal yang mampan.

Foto Google

Antara kaedah pengurangan sisa pepejal yang boleh

dipraktikkan dalam aktiviti seharian adalah:

a) merancang pembelian dengan membeli barang/
bahan yang perlu sahaja;

b) memilih barangan yang mempunyai kurang
pembungkusan;

c) memilih bahan yang boleh diguna semula (contohnya
membeli bateri yang boleh dicas semula berbanding
bateri pakai buang); dan

d) membawa bekas makanan sendiri semasa
membeli makanan.



Foto Google Menyenaraikan barang
yang hendak dibeli
bagi meminimumkan/
mengehadkan pembelian
yang tidak perlu.

UNIT 2 : 3R (REDUCE, REUSE, RECYCLE) 28

Bagi memastikan budaya pengurangan sisa pepejal ini diamalkan

oleh semua pelajar dan warga sekolah, Kelab Kitar Semula

boleh menjalankan aktiviti berbentuk promosi dan pendidikan seperti:

a) mengadakan kempen menghargai makanan dan elakkan
pembaziran;

b) mendapatkan sokongan pihak pentadbiran sekolah dan
murid melalui memorandum atau petisyen berkenaan
usaha mengurangkan penjanaan sisa yang di sekolah;
dan

c) mengadakan aktiviti melukis poster berkenaan usaha

mengelakkan pembaziran sumber dalam aktiviti yang

dijalankan di sekolah/kesan pemanasan global terhadap bumi

dengan tujuan bagi melahirkan kesedaran.

Foto Google
Aktiviti menghasilkan poster bertemakan 3R sebagai bahan

Antara faedah yang boleh diperoleh daripada aktiviti pengurangan

sisa adalah:

a) mengelakkan pembaziran ke atas pembelian yang tidak perlu;

b) meminimumkan penghasilan sisa pepejal; dan

c) mengurangkan jejak karbon (carbon footprint) yang

mempengaruhi kesan rumah hijau dan pemanasan global.

29 UNIT 2 : 3R (REDUCE, REUSE, RECYCLE)

2.1.2 Kempen ‘Hargai Makanan, Elakkan Pembaziran’

Objektif : Menggalakkanpenglibatanmurid-muriddalam

amalan pengurangan sisa makanan.



Aktiviti : 1) Menyediakanmemorandumsebagaitanda

sokongan kepada pihak sekolah.

2) Menyediakanposterbertemakan‘Hargai
Makanan, Elakkan Pembaziran’.


3) Pembentangan dalam kumpulan
berkaitan isu pengurusan sisa
pepejal di Malaysia

Peralatan : Kertas lukisan, alat tulis, warna air, berus
lukisan dan peralatan untuk pembentangan.

K aeda h : 1) Kelab kitar semula menyediakan
P elaksa naan memorandum dengan bantuan guru
kelab untuk diserahkan kepada
pengetua sekolah.

Contoh petisyen/memorandum adalah
seperti di Lampiran 2.1.



2) Ahli kelab diminta untuk menghasilkan

poster bertemakan ‘hargai makanan

elakkan pembaziran’ dan memaparkan

poster yang telah dihasilkan di papan

kenyataan kelab.





3) Pemberian tajuk pembentangan seperti

berikut:



a) Dasar pengurusan sisa pepejal

negara

b) Pengurusan sisa pepejal

bersepadu

c) Perundangan berkaitan

pengurusan sisa pepejal

d) Kemudahanpengurusansisapepejal

yang terdapat di Malaysia

e) Impak pengurusan sisa pepejal

yang mampan

Pembentangan kumpulan di hadapan
ahli kelab kitar semula.

30

Contoh

Memorandum

MEMORANDUM

Kami, ahli kelab kitar semula Sekolah Menengah Maju Jaya sesi
2018/2019 dengan ini ingin menzahirkan sokongan padu terhadap
pihak Sekolah Menengah Maju Jaya dalam memperkasakan aktiviti-
aktiviti pengurusan sisa pepejal dan amalan Reduce (Pengurangan),
Reuse (Guna semula), dan Recycle (Kitar semula) di sekolah kami.

Oleh itu, kami mencadangkan agar :

1) Penganjuran hari kitar semula peringkat sekolah pada
11 September 2019,

2) Pelaksanaan Sekolah Sisa Sifar sebagai inisiatif 3R di sekolah,
dan;

3) Penglibatan dan sokongan penuh daripada pihak sekolah dan
guru dalam aktiviti-aktiviti yang akan dilaksanakan.

Kepada:

Pengetua
Sekolah Menengah Maju Jaya

Daripada:

Kelab Kitar Semula
Sekolah Menengah Maju Jaya

26 Jun 2018

31 UNIT 2 : 3R (REDUCE, REUSE, RECYCLE)


2.1.3 Reuse (Guna Semula)

Guna semula merupakan aktiviti menggunakan semula bahan
atau sebahagian daripada bahan yang mana masih
boleh digunakan lagi bagi mengelakkannya dari dilupuskan.

Foto Google

Sebelum sesuatu bahan itu dibuang,
fikirkan cara-cara untuk menggunakannya
semula.

Guna semula dapat diaplikasikan menerusi 5 kaedah iaitu:

a) Guna semula secara

konvensional (Conventional

Reuse)

Foto Google Sesuatu barangan digunakan
semula bagi tujuan asal
barangan tersebut dihasilkan
seperti menggunakan botol
air mineral untuk menyimpan air.

b) Guna semula secara kreati

(Creative Reuse upcycling/

repurposing)

Elemen kreativiti dimasukkan

dalam barangan yang terpakai

bagi membentuk fungsi

Foto Google baharu.

UNIT 2 : 3R (REDUCE, REUSE, RECYCLE) 32

c) Penebusgunaan (Reclaimation)

Foto Google Secara umumnya adalah bahan
Foto Google asas sesuatu binaan yang lama/
Foto Google usang/ tidak dikehendaki yang
dijadikan bahan baharu sesuatu
binaan dengan proses yang
minima seperti kayu dari robohan
bangunan dijadikan perabot atau
hiasan rumah.

d) Penyesuaian fungsi guna semula
(Adaptive reuse)

Sesuatu binaan lama usang
diubahsuai menjadi sebuah binaan
baru seperti rumah usang diubahsuai
menjadi rumah orang-orang tua atau
pusat kegiatan persatuan.

e) Baik pulih (Repair refurbishing/
remanufacturing)

Proses membaik pulih dan

mengubah suai sesuatu barangan yang

tidak dikehendaki atau rosak

untuk menjadikan ia kembali

berfungsi seperti membaik pulih

telefon pintar rosak dan

komputer.

33 UNIT 2 : 3R (REDUCE, REUSE, RECYCLE)



2.1.4 Arca 3R

Objektif : Mengaplikasikan elemen kreatif dalam
mengguna semula sisa pepejal kepada
sebuah hasil yang mempunyai nilai seni.

Aktiviti : Menghasilkan sebuah arca daripada sisa
pepejal dan barangan terpakai.

Peralatan : Barangan terpakai (sisa pepejal), peralatan
pertukangan, kelengkapan keselamatan.


K aeda h : 1) Guru kelab mengadakan

P elaksa naan perbincangan bersama ahli kelab

bagi mendapatkan idea bagi

menghasilkan arca yang sesuai

dan kaedah pembuatannya.



2) Guru dan ahli kelab menyenaraikan

danmengumpulkanbahan-bahanyang

diperlukan untuk menghasilkan arca 3R.

3) Guru membimbing ahli kelab membina
arca 3R tersebut pada masa dan
tempat yang sesuai.

4) Arca yang telah siap dipamerkan

di kawasan sekolah bagi meningkatkan

kesedaran pelajar berkenaan

amalan 3R sisa pepejal.





Antara hasil-hasil arca sisa pepejal yang dihasilkan

UNIT 2 : 3R (REDUCE, REUSE, RECYCLE) 34



Kelab Kitar Semula boleh mencadangkan program guna

semula sisa dapat dijalankan semasa sesi perjumpaan kelab di

sekolah. Antara program yang boleh dilaksanakan adalah

seperti berikut:

a) Mendermakan barangan yang terpakai (buku-buku lama,

perabot dan pakaian lama) kepada pihak yang

memerlukan (rumah anak yatim/gelandangan/

mangsa banjir);

b) Guna semula bekas plastik atau botol kaca
sebagai pasu tanaman untuk projek Taman Lestari 3R;

c) Melaksanakan (upcycling) iaitu inovasi sesuatu bahan

menjadi bahan lain dengan fungsi yang berbeza.

Contohnya membuat beg daripada t-shirt; dan



d) Membaik pulih perabot atau peralatan elektrik yang

rosak berbanding membeli yang baharu.

Antara faedah yang boleh didapati daripada melaksanakan
aktiviti guna semula sisa adalah seperti berikut:

a) Memanjangkan jangka hayat sesuatu bahan sebelum
dikitar semula atau dibuang;

b) Mengelakkan sesuatu bahan menjadi sisa buangan
seterusnya mengurangkan jumlah janaan sisa pepejal
negara;

c) Menjana idea kreatif melalui aktiviti upcycling dan guna

semula bahan; dan

d) Menjimatkan penggunaan sumber asli dengan
menggunapakai bahan sedia ada.

35 UNIT 2 : 3R (REDUCE, REUSE, RECYCLE)


2.1.5 Recycle (Kitar Semula)

Kitar semula adalah proses mengasingkan dan mengumpulkan sisa

yang boleh dikitar semula bagi penghasilan keluaran baharu. Aktiviti

kitar semula di Malaysia diukur berdasarkan Kadar Kitar

Semula Kebangsaan dan dijadikan sebagai penanda aras

kepada pengurusan sisa pepejal yang baik. Kerajaan menyasarkan

kadar kitar semula negara mencapai 30% menjelang tahun 2020.



Kitar semula dapat mengurangkan penggunaan bahan mentah baru,

mengurangkan penggunaan tenaga, mengurangkan pencemaran

udara (dari pembakaran), pencemaran air (dari tapak perlupusan

dan mengurangkan pengeluaran gas rumah hijau.

Pengasingan sisa pepejal di punca

a) Pengasingan sisa pepejal di punca merupakan langkah awal
yang perlu dilakukan oleh masyarakat untuk menguruskan sisa
pepejal di rumah. Hal ini bagi memastikan tiada sisa
kitar semula yang masih bercampur dengan sisa baki
dan dibuang ke tapak pelupusan. Setelah sisa kitar semula
diasingkan, sisa kitar semula ini akan dikumpulkan dan dikutip
oleh kontraktor kutipan untuk dibawa ke pusat kitar semula.

b) Pada 1 September 2015, Kerajaan telah memperkenalkan
Program Pengasingan Sisa Pepejal di Punca bagi
mewajibkan semua isi rumah mengasingkan sisa pepejal
mereka.

UNIT 2 : 3R (REDUCE, REUSE, RECYCLE) 36

Program pengasingan sisa pepejal di punca mewajibkan penduduk
meletakkan sisa kitar semula yang telah diasingkan di tepi tong
sampah untuk dikutip.

c. Berikut merupakan jenis-jenis sisa pepejal yang perlu diasingkan.

Kategori Sisa Jenis Sisa Contoh Sisa Kaedah Pengasingan
Sisa Dapur
Kulit buah, lebihan Sisa baki tidak boleh
Sisa Baki sayur, lebihan ikan dikitar semula. Ia perlu
Sisa Makanan atau ayam semasa dimasukkan ke dalam

penyediaan plastik sampah dan
dibuang ke dalam
Lebihan makanan tong sampah. Sisa baki
yang tidak habis akan dihantar ke pusat
pengkomposan atau tapak
dimakan atau
lebihan makan pelupusan.
yang telah rosak

37 UNIT 2 : 3R (REDUCE, REUSE, RECYCLE)

Kategori Sisa Jenis Sisa Contoh Sisa Kaedah Pengasingan
Sisa Baki Bahan-Bahan
Tisu, bahan kitar
Sisa Kitar Kotor semula (seperti
Semula Lampin Pakai kertas) yang telah
terkena makanan
Buang
Kertas dan minyak
yang tidak boleh
Plastik
dibersihkan
Lain-Lain
Lampin pakai
buang yang
telah kotor

Kotak, bil/resit, Sisa kitar semula perlu
majalah, kotak diasingkan mengikut jenis
sisa, diletakkan ke dalam
minuman, bekas yang sesuai di tepi
surat khabar,
tong sampah. Sisa kitar
kadbod semula akan dihantar ke
kilang kitar semula dan
Beg plastik, diproses menjadi bahan
botol pelembut
pakaian, baldi baharu.

plastik, botol
sabun, botol

minuman,
bekas

makanan

Tin aluminium/
besi/ logam
seperti alatan
dapur, bekas
makanan

aluminium dan
tin minuman

Kaca/ seramik
seperti pinggan
seramik, botol

sos, bekas
jem dan botol

minuman

Bahan fabrik/
kasut/ getah/
kulit seperti beg
kulit, fabrik dan
getah sarung

tangan

Sisa elektronik/
bahan elektrik

kecil seperti
mentol

lampu, bateri,
peralatan
elektrik dan
elektronik

UNIT 2 : 3R (REDUCE, REUSE, RECYCLE) 38

Kategori Sisa Jenis Sisa Contoh Sisa Kaedah Pengasingan

Sisa elektronik/
bahan elektrik
kecil seperti mentol
lampu, bateri,
peralatan elektrik
dan elektronik

Sisa berbahaya
seperti penyembur

aerosol, botol
penyembur racun

dan tin cat.

Jadual 6: Senarai sisa pepejal yang perlu diasingkan bagi program
pengasingan sisa pepejal di punca.



Bank Kitar Semula di Sekolah

a) Bagi menggalakkan amalan mengitar semula sisa di sekolah,

Kelab Kitar Semula boleh mewujudkan Program Bank

Kitar Semula di Sekolah melibatkan beberapa proses

seperti pengasingan, pengumpulan, penjualan dan rekod. Bagi

memastikan aktiviti kitar semula berjalan dengan lancar,

Kelab Kitar Semula boleh menjalankan Program Bank Kitar

Semula.

Program Bank Kitar Semula berjaya menarik minat pelajar
untuk mengitar semula sisa pepejal yang mereka hasilkan.

39 UNIT 2 : 3R (REDUCE, REUSE, RECYCLE)



2.1.6 Aktiviti: Bank Kitar Semula

Objektif : Memberi pendedahan kepada pelajar
terhadap potensi sisa kitar semula
sebagai salah satu kaedah menyelamatkan
alam sekitar di samping menjana
pendapatan.

Aktiviti : Menjalankan program penjualan dan
pembelian sisa kitar semula daripada
pelajar-pelajar sekolah secara sistematik
dan berkesan.

Peralatan : Penimbang, buku rekod dan kawasan
penjualan sisa kitar semula.

K aeda h : 1) Langkah-langkah menjalankan aktiviti
P elaksa naan Bank Kitar Semula adalah seperti yang
dinyatakan dalam carta alir di
Lampiran 2.2.

2) Pihak kelab adalah dinasihatkan untuk
memastikan kawasan penjualan dan
pembelian sisa kitar semula sentiasa
dalam keadaan bersih dan tidak
mengganggu proses keceriaan sedia
ada di sekolah masing-masing.

Penglibatan aktif pelajar merupakan tunjang kepada kejayaan
aktiviti Bank Kitar Semula di sekolah.

40

Bank

KitarSemula
CARTA ALIR LANGKAH-LANGKAH PELAKSANAAN
PROGRAM BANK KITAR SEMULA DI SEKOLAH MENENGAH

Taklimat Kepada Pihak Yang Terlibat

Perbincangan bersama Guru Besar atau Pengetua sekolah.
Penubuhan Pasukan 3R bergantung kepada persetujuan sekolah
menerusi mana-mana kelab sedia ada (Alam Sekitar, Pencinta Alam
atau mana-mana kelab yang mengguna pakai modul kelab kitar
semula)
Persetujuan pelantikan vendor

Tanggungjawab Sekolah Promosi Program 3R di Sekolah Tanggungjawab Pasukan
dan Pelajar 3R
Mengadakan taklimat kepada pelajar.
(Sebelum Hari Kutipan) Mengedarkan pamplet/risalah (Pada Hari Kutipan)
Memasang banner di pintu masuk
Membilas barang-barang kitar sekolah. DIASINGKAN
semula yang telah dikumpul. Menyemak barang yang
TIDAK DIASINGKAN dibawa oleh pelajar
Mengasingkan barang-
barang mengikut kategori. Memanggil semula pelajar Ditimbang mengikut kategori
untuk diterangkan semula dan dicatatkan di dalam log
Masukkan ke dalam bekas kaedah pengasingan yang yang telah disediakan.
dan mengikat mengikut betul.
kategori barang-barang
kitar semula. Menjual barangan kitar
semula kepada vendor yang
Memasukkan dalam plastik telah dilantik.
dan menulis nama penuh
dan nama kelas bagi urusan Hasil jualan diserahkan
pengemaskinian rekod .
kepada pelajar/sekolah.
Membawa ke sekolah
mengikut hari yang telah Pasukan 3R dan SWCorp akan
ditetapkan oleh guru.
merekodkan hasil jualan dan

nilai timbangan ke dalam buku

log yang disediakan.

*SWCorp menganjurkan Pertandingan Kitar Semula Sekolah-sekolah Peringkat Kebangsaan (PerKISS)
pada setiap tahun bermula tahun 2014. Pihak kelab boleh mencadangkan kepada pihak
pentadbiran sekolah untuk menyertai pertandingan ini. Untuk maklumat berkaitan pertandingan, boleh
lawati laman web www.swcorp.my

41 UNIT 2 : 3R (REDUCE, REUSE, RECYCLE)


2.5 Aplikasi 3R Ke Arah Pengurusan Sisa Pepejal Yang Mampan

3R

Aplikasi 3R Ke Arah Pengurusan Sisa Pepejal Yang Mampan

Pengurangan Material Rawatan
Penggunaan Recycling Perantaraan

Sumber Pengurangan Pengurangan
Pengambilan Pelupusan

Pembekalan Pembuatan Pengedaran Penggunaan Kutipan Pelupusan
Sumber Komersial
Pengurangan
Penghasilan Pengurangan
Yang Tidak Pembuangan
Diperlukan
Isi Rumah

Guna Semula
Konvensional

Adaptive Upcycling
Reuse

Refurbishing/ Repair / Salvage /
Remanufacturing Reclaimation

Rajah 5: Aplikasi 3R yang melibatkan beberapa elemen penting.

Secara asasnya sesuatu bahan akan melalui proses pembuatan,
kemudian diedarkan untuk dijual. Ini diikuti dengan penggunaan
bahan dan seterusnya dibuang, dikutip oleh operator kutipan
dan dilupuskan. Situasi ini menyebabkan sumber yang digunakan
untuk pembuatan sesuatu bahan itu tidak dapat diperbaharui
semula. Kita akan kehilangan sumber asli yang sangat
bernilai seperti air, minyak dan sebagainya. Sementara tapak
pelupusan akan sentiasa dipenuhi dengan sisa pepejal yang
tidak diuruskan dengan baik.

Bagi mengelakkan perkara ini daripada terjadi, aplikasi 3R ke arah
pengurusan sisa pepejal yang mampan adalah amat penting untuk
dilaksanakan. Ia melibatkan beberapa elemen penting seperti berikut:


a) Pihak pengeluar produk mereka bentuk produk yang
mempunyai ciri-ciri hijau seperti diperbuat daripada sumber
kitar semula, kurang menggunakan pembungkusan dan
mesra alam.

b) Pengguna mengurangkan pembelian dengan menilai dahulu
keperluan, merancang pembelian, membeli barang-barang
yang boleh dikitar semula dan mengelakkan pembelian
barangan yang melibatkan pembungkusan yang banyak.
Sejumlah sisa telah berjaya dielakkan.