Tema Master Qeverisje Elektronike Shkurte 2022 Final (4)

UNIVERSITETI PUBLIK ,, KADRI ZEKA,, GJILAN

FAKULTETI I SHKENCAVE KOMPJUTERIKE – EKONOMIKE - JURIDIKE
PROGRAMI INTERDISIPLINAR I STUDIMIT NË MASTER: E-QEVERISJA

PUNIM MASTERI

ZBATIMI I TRANSFEREVE BANKARE ELEKTRONIKE DHE
MENAXHIMI I E-QEVERISJES NË KOSOVË

Mentori: Kandidatja:
Prof. Asoc. Dr Ragmi Mustafa Shkurte Zeqiri

Gjilan, 2022

Universiteti Publik – “ KADRI ZEKA” – Public University

Zija Shemsi pn. 60000 Gjilan, Republika e Kosoves
www.uni-gjilan.net tel: +381280390112

Programi i studimeve Master

DEKLARATA ETIKE
Unë Shkurte Zeqiri, deklaroj se do të siguroj praktika të mira etike gjatë kryerjes së hulumtimit
tim dhe se punimi do të jetë origjinal në masën e caktuar.
Poashtu premtoj që në çdo kohë do të kërkoj lejen për kryerjen e hulumtimit, do të respektoj
besueshmërinë dhe siguroj të drejtën pjesëmarrësve të tërhiqen në çdo kohë nga hulumtimi.
Gjilan, 2022

_____________________________
(Nënshkrimi i kandidatit-studenti)

2

MIRËNJOHJE DHE FALENDERIME

Punimi i temës së diplomës ka kërkuar angazhim serioz dhe maturi dhe nuk ishte aspak një
detyrë e lehtë. Rrugëtimi im prej tre vitesh po finalizohet , e këtë qëllim të jetës sime nuk do

ta arrija pa mbështetjen e disa personave, të cilët kontribuan dhe më mbështeten
vazhdimisht në përmbushjen e studimeve të mia, të cilëve do doja t’u shprehja mirënjohjen

time.

Një mirënjohje të thellë dëshiroj të shprehë për familjen time veçanarisht prindërve të mi, të
cilëve ia dedikoj këtë punim diplome, dhe iu detyrohem shumë për fillimin, përkrahjen,
motivimin dhe finalizimin me sukses të këtij udhëtimi, të vështirë aq edhe të bukur,

gjithashtu falenderoj familjen time, të cilët kanë besuar në mua, dhe më kanë përkrahur me
dashurinë e tyre pa kushte.

Falenderoj anëtarët e komisonit Prof. Sadik Haxhiun, Shefket Jakupin dhe kryetar
komisonit Prof. Asoc. Dr. Artan Dërmakun, për mbështejen akademike dhe kontributin rreth

hartimit të punimit

Falënderimin e veçantë ia dedikoj profesorit, njëherazi mentorin tim Prof Asoc.Dr Ragmi
Mustafa të cilin e falenderoj për mbështetjen akademike, angazhimin; kohën,durimin dhe

mirëkuptimin e treguar ndaj meje, në hartimin dhe finalizimin e temës së diplomës. E
nderuar të jem studente e juaja.

Mirënjohje dhe falenderim shpreh edhe për profesorët e Universitetit Kadri Zeka të cilët me
mjaft përkushtim dhe profesionalizëm më pajisën me dituri e njohuri të reja!

E vitet e studimit padyshim që i bëjnë të bukura shoqëria, - faleminderit shoqëri për
momentet e paharrueshme që më keni sjellë! Faleminderit miq!

Faleminderit të gjithëve

© [2022]-[Shkurte Zeqiri]

Të gjitha të drejtat të rezervuara.

3

ABSTRAKT

Punimi në tërësi është i fokusuar në menaxhimin e E-qeverisjes në Kosovë dhe ndikimin e saj në
sektorin bankar komercial duke trajtuar formën e realizimit të veprimeve në sistemin bankar
elektronik (e-banka) si dhe realizminin e transaksioneve online (e-transaksioneve).

Duke pasur parasysh faktin që ne po e jetojmë epokën e digjitalizimit, dhe sot teknologjia është
kryefjala jonë në shoqërinë ku po jetojmë, zhvillimet teknologjike i kanë dhënë një dimension
tjetër mënyrës se si ne jetojmë, si informohemi si komunikojmë dhe si e përceptojmë realitetin.

Eshtë një shoqëri konsumi e cila po tërheq si magnet risitë e fundit të teknologjise në treg. Progresi
teknologjik inovacionet në fushën e teknologjisë, evoluimi nëpër etapa, përdorimi i paisjeve
elektronike në gjdo fushë sot ka bërë një progresion të madh edhe në sistemet financiare në mbarë
botën, e qe as sistemi bankar në Kosovë nuk bën përjashtime nga kjo tendencë.

Fillimisht në hyrjen e punimit është bërë rishikimi i literaturave të ndryshme nga autorë të
ndryshëm vendas e të huaj, publikimeve dhe artikujëve në gjuhën shqipe dhe atë angleze, lidhur
me zhvillimin zbatimin dhe menaxhimin e shërbimeve elektronike bankare.

Në kuadër të kapitullit të analizës statistikore do të analizohen të gjitha elementët e pyetësorit të
hulumtimit me qëllim të testimit të pyetjeve kërkimore dhe hipotezave. Pjesa praktike e hulumtimit
është realizuar në formën e pyetësorëve anketues ku janë anketuar stafit i disa bankave komerciale
në Kosovë.

Në këtë hulumtim morrën pjesë gjithsej 150 punëtorë nga 11 bankat komerciale që operojnë në
Kosovë.

Përmes realizimit të pyetësorit dhe analizave përshkruese kemi bërë interpretimin dhe diskutimin
e gjetjeve dhe përfundimet rekomandimet, rekomandimet e mëtutujeshme e të ngjajshme.

Fjalët kyçe; e-qeverisja, e-banking, transfere bankare

4

ABSTRACT

The paper as a whole is focused on the management of e-government in Kosovo and its impact on
the commercial banking sector by addressing the form of implementation of operations in the
electronic banking system (e-banking) and the implementation of online transactions (e-
transactions).

Given the fact that we are living in the age of digitalization, and today technology is our key word
in the society where we live, technological developments have given another dimension to the way
we live, how we are informed, how we communicate and how we perceive reality.

It is a consumer company which is attracting as a magnet the latest technological innovations in
the market. Technological progress, innovations in the field of technology, evolution through
stages, use of electronic devices in every field today has made a great progress in the financial
systems worldwide, and the banking system in Kosovo is no exception to this trend.

Initially, at the beginning of the paper, a review of various literature by various local and foreign
authors, publications and articles in Albanian and English, related to the development,
implementation and management of electronic banking services.

Within the statistical analysis chapter, all elements of the research questionnaire will be analyzed
in order to test the research questions and hypotheses. The practical part of the research was
conducted in the form of survey questionnaires where the staff of several commercial banks in
Kosovo were surveyed.

A total of 150 employees from 11 commercial banks operating in Kosovo participated in this
research.

Through the realization of the questionnaire and descriptive analysis we have interpreted and
discussed the findings and conclusions, recommendations, further recommendations, etc.

Key words; e-government, e-banking, bank transfers.

5

LISTA E FIGURAVE

Figure 1 Fazat e zhvillimit të E-qeverisjes .................................................................................. 24
Figure 2 Karakteristikat e G2C .................................................................................................... 26
Figure 3 Përdorimi i internetit për banking online....................................................................... 34
Figure 4 Rrjeti qeveritar i Kosovës.............................................................................................. 36

6

LISTA E TABELAVE

Tabela 1Analiza përshkruese e pyetjes ''Gjinia'' ........................................................................... 40
Tabela 2 Analiza përshkruese e pyetjes ''Mosha'' ......................................................................... 41
Tabela 3 Analiza përshkruese e pyetjes ''Punësimi'' ..................................................................... 42
Tabela 4 Analiza përshkruese e pyetjes ''Komuniteti''.................................................................. 43
Tabela 5 Analiza përshkruese e pyetjes ''Vendbanimi'' ................................................................ 44
Tabela 6 Analiza përshkruese e pyetjes ''Shkollimi'' .................................................................... 45
Tabela 7 Deklarimet e respodentëve mbi inovacionet e bankës përmes ATM-ve ....................... 46
Tabela 9 Deklarimet e respodentëve lidhur me inovacionet inkrementale në bankë gjatë transfereve
bankare elektronike....................................................................................................................... 47
Tabela 10 Deklarimet mbi risitë që E-banking dhe mobile banking sjellin në transfere bankare
elektronike..................................................................................................................................... 48
Tabela 11 Deklarimet e respodentëve mbi inovacionet inkrementale .......................................... 49
Tabela 12 Deklarimet e respodentëve lidhur me inovacionet e shërbimit digjital gjatë transfereve
bankare elektronike....................................................................................................................... 50
Tabela 13 Deklarimet e respodentëve lidhur me cilësinë e shërbimeve e-banking...................... 51
Tabela 14 Deklarimet e respodentëve lidhur me cilësinë e shërbimit ,, Asistentin Virtual,,........ 53
Tabela 15 Deklarimet e respodentëve lidhur me cilësinë e shërbimeve bankare gjatë transfereve
bankare elektronike....................................................................................................................... 54
Tabela 16 Deklarimet e respodentët mbi investimin bankar në lidhje me rritjen e cilësisë së
shërbimeve të transfereve bankare elektronike............................................................................. 55
Tabela 17 Deklarimet e respodentëve lidhur me efikasitetin dhe përmirësimin e tij ................... 56
Tabela 18 Deklarimet e respodentëve lidhur me promovimin e risive të bankës tek transferet
elektronike..................................................................................................................................... 57
Tabela 19 Deklarimet e respodentëve lidhur me rritjen e shërbimeve online .............................. 58
Tabela 20 Deklarimet e respodentëve lidhur me qëllimet e bankës në kuadër të transformimit të të
gjitha shërbimeve online ............................................................................................................... 59

7

Tabela 21 Deklarimet e respodentëve lidhur me qëllimet e bankës gjatë transfereve bankare
elektronike..................................................................................................................................... 60
Tabela 22 Deklarimet e respodentëve lidhur me mbrojtjen e të dhënave të klientit gjatë transfereve
bankare elektronike....................................................................................................................... 61
Tabela 23 Deklarimet e respodentëve lidhur me aftësitë e menaxhimit të likuiditetit ................. 62
Tabela 24 Deklarimet e respodenetëve lidhur me matjen dhe vlerësimin e kënaqësisë së klientit
gjatë transfereve bankare elektronike ........................................................................................... 63
Tabela 25 Deklarimet e respodentëve lidhur me cilësinë e shërbimeve në teknologjinë e re ...... 63

LISTA E GRAFIKONËVE
Grafiku 1 Grafikoni i variables '' Gjinia'' ...................................................................................... 41
Grafiku 2 Grafikoni i variables ''Mosha'' ...................................................................................... 42
Grafiku 3 Grafikoni i variables ''Punësimi'' .................................................................................. 43
Grafiku 4 Grafikoni i variables ''Komuniteti''............................................................................... 44
Grafiku 5 Grafikoni i variables ''Vendbanimi'' ............................................................................. 45
Grafiku 6 Grafikoni i variables ''Shkollimi'' ................................................................................. 46

8

PËRMBAJTJA

KAPITULLI I ......................................................................................................... 11

1. HYRJE ............................................................................................................................... 11
1.1 QËLLIMI I STUDIMIT DHE OBJEKTIVAT................................................................... 13
1.2 OBJEKTIVAT E STUDIMIT............................................................................................ 13

KAPITULLI II ....................................................................................................... 14

1. SHQYRTIMI I LITERATURËS ....................................................................................... 14
2.1 1HISTORIKU MBI ZHVILLIMIN E BANKAVE ............................................................. 14
2.2 INFORMACION MBI TRANSFERET BANKARE........................................................... 17
2.2.1 Llojet e transefreve bankare ......................................................................................... 18
2.2.1.1 Transferet e brendshme ............................................................................................. 19
2.2.1.2 Transferet ndërkombëtare ........................................................................................ 19
2.2.2 Rreziqet që lidhen me transferet bankare.................................................................... 20
2.2.3 Rregullorja dhe çmimi .................................................................................................. 22
2.3 INFORMACION I SHKURTËR MBI E-QEVERISJEN ................................................... 23
2.3.1 E-Qeverisja për qytetarin (G2C)................................................................................. 25
2.3.2 E- Qeverisja ndaj punonjësve (G2E)............................................................................ 28
2.4 SISTEMI BANKAR I KOSOVËS...................................................................................... 29
2.4.1 Organizimi i sistemt bankar në Kosovë ........................................................................ 29
2.4.1.1 Bankat komerciale në Kosovë.................................................................................... 30
2.4.2 Roli i sistemit bankar në zhvillimin ekonomik të Kosovës............................................ 31
2.5 BANKINGU ONLINE DHE E-QEVERISJA.................................................................... 32
2.6 E-QEVERISJA NË KOSOVË........................................................................................... 35

KAPITULLI III........................................................................................................ 37

3. METODOLOGJIA E HULUMTIMIT .............................................................................. 37
3.1 Hyrje mbi metodologjinë ................................................................................................ 37
3.2 Popullacioni dhe Mostra e përfshirë në studim............................................................... 38
3.3 Instrumenti i studimit....................................................................................................... 39
3.4 Procedura e mbledhjes së të dhënave.............................................................................. 39
3.5 Përdorimi i testeve statistikore mbi hulumtimin.............................................................. 40

9

KAPITULLI IV........................................................................................................ 40

4. REZULTATET E STUDIMIT .......................................................................................... 40
4.1 Analiza përshkruese e të dhënave të përgjithshme.......................................................... 40
4.2 Interpretimi dhe diskutimi i gjetjeve................................................................................ 46

KAPITULLI V......................................................................................................... 65

5.PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME .......................................................................... 65
5.1 Përfundimet e studimit..................................................................................................... 65
5.2 Rekomandimet e studimit................................................................................................. 68
5.3 Rekomandime për studime të mëtutjeshme ...................................................................... 68

REFRENCAT .......................................................................................................... 69

PYETËSORI PËR MBLEDHJEN E TË DHËNAVE ........................................................... 73

Lista e shkurtesave
EFT- Transferimi elektronik i fondeve
BIC- Kod identifikues i bankës
TIK- Teknologjia e informacionit dhe komunikimit
PPP – Partneritet public-privat
BQK- Banka qendrore e Kosovës
FMN -Fondi monetar ndërkombëtar
QDHSH- Qendra e të Dhënave Shtetërore.

10

KAPITULLI I

1. HYRJE

Banka filloi kur perandoritë kishin nevojë për gjetur një mënyrë për të paguar për mallrat dhe
shërbimet e huaja me diçka që mund të shkëmbehej lehtësisht. Monedhat me përmasa dhe metale
të ndryshme zëvendësuan përfundimisht faturat e brishta dhe të përhershme të letrës. Megjithatë,
monedhat duhej të mbaheshin në një vend të sigurt dhe shtëpitë e lashta nuk kishin kasaforta prej
çeliku. Njerëzit e pasur në Romë ruanin monedhat dhe xhevahiret e tyre në bodrumet e tempujve.
Atyre iu dha një ndjenjë sigurie nga prania e priftërinjve ose punëtorëve të tempullit, të cilët
supozohej se ishin të devotshëm dhe të ndershëm, dhe roje të armatosur(Ghosh, 2016).

Për të hyrë në një bankë dhe një strukturë bankare në internet, një klient me akses në internet do
të duhet të regjistrohet në bankë për shërbimin dhe të vendosë një fjalëkalim dhe kredenciale të
tjera për verifikimin e klientit. Kredencialet për bankingun online zakonisht nuk janë të njëjta si
për bankingun telefonik ose celular. Institucionet financiare tani alokojnë në mënyrë rutinore
numrat e klientëve, pavarësisht nëse klientët kanë treguar apo jo një synim për të hyrë në objektin
e tyre bankar online. Numrat e klientëve zakonisht nuk janë të njëjtë me numrat e llogarisë, sepse
një numër llogarish klientësh mund të lidhen me numrin e vetëm të klientit. Teknikisht, numri i
klientit mund të lidhet me çdo llogari me institucionin financiar që klienti kontrollon, megjithëse
institucioni financiar mund të kufizojë gamën e llogarive që mund të aksesohen, të themi, në çek,
kursime, kredi, kartë krediti dhe llogari të ngjashme(Undp, 2013).

Klienti viziton faqen e sigurt të internetit të institucionit financiar dhe hyn në objektin bankar
online duke përdorur numrin e klientit dhe kredencialet e vendosura më parë.

Çdo institucion financiar mund të përcaktojë llojet e transaksioneve financiare që një klient mund
të kryejë nëpërmjet bankingut online, por zakonisht përfshin marrjen e gjendjeve të llogarive, një
listë të transaksioneve të fundit, pagesat elektronike të faturave, financimin e kredive dhe transferet
e fondeve ndërmjet llogarive të një klienti ose të një tjetri. Shumica e bankave vendosin kufij mbi

11

shumat që mund të transaksionohen dhe kufizime të tjera. Shumica e bankave gjithashtu u
mundësojnë klientëve shkarkimin e kopjeve të pasqyrave bankare, të cilat mund të printohen në
ambientet e klientit (disa banka paguajnë një tarifë për dërgimin e kopjeve në letër të pasqyrave
bankare). Disa banka gjithashtu u mundësojnë klientëve të shkarkojnë transaksionet drejtpërdrejtë
në softuerin e kontabilitetit të klientit. Sistemi bankar elektronik gjithashtu mund t'i mundësojë
klientit të porosisë një libër çeqesh, deklarata, të raportojë humbjen e kartave të kreditit, të ndalojë
pagesën në një çek, të këshillojë ndryshimin e adresës dhe veprime të tjera rutinë(Hutter & Jones,
2007).

Transferimi elektronik i fondeve (EFT) është transferimi elektronik i parave nga një llogari
bankare në tjetrën, qoftë brenda një institucioni të vetëm financiar ose nëpër institucione të shumta,
madje si në aspektin kombëtar-brenda shtetit poashtu edhe në atë ndërkombëtar nëpërmjet
sistemeve të bazuara në kompjuter, pa ndërhyrjen e drejtpërdrejtë të stafit punues të bankës.

Sipas Aktit të Transferimit Elektronik të Fondeve të Shteteve të Bashkuara të vitit 1978, ai është
"një transferim fondesh i inicuar përmes një terminali elektronik, telefoni, kompjuteri (përfshirë
bankën në internet) ose shirit magnetik me qëllim të porositjes, udhëzimit ose autorizimit të një
institucioni financiar për të debitoni ose kreditoni llogarinë e një konsumatori".

Transaksionet EFT njihen me një sërë emrash nëpër vende dhe sisteme të ndryshme pagesash. Për
shembull, në Shtetet e Bashkuara, ato mund të quhen "çeqe elektronike" ose " fatura elektronike".
Në Mbretërinë e Bashkuar, përdoret termi "transfer bankar" dhe "pagesë bankare", në Kanada
përdoret "e-transfer", ndërsa në disa vende të tjera evropiane "giro transfer" është termi i
zakonshëm(Onuigbo & Eme, 2015).

Arsya e shtjellimit të këtij punimi (hulumtimi) është njohuria e shpërndarjes së informacioneve
rreth realizimit të transaksioneve bankare online, besueshmëria ndaj tyre, përdorimi i bankimit
online(e-banking) , pagesa në bankomate nëpër botë, blerje në internet etj.

Konsumatorët janë një nga faktorët kryesor që sot kanë përshpejtuar nevojën për digjitalizimin e
pagesave dhe reduktimin e cashit, andaj në këtë punim do të marrim sqarime mbi realizimin e
transferëve bankare elektronike, rreziqet, procesi i realizimit të transferëve, ndikimi i e-qeverisjes
ndaj qytetarëve, punonjësve, bizneseve si dhe konfidencialiteti dhe mbrojtja e të dhënave të

12

klientit. Shpresoj ky punim t’i shërbej të gjithë atyre që sot po e jetojnë epokën e digjitalizimit,
dhe për shkak të panjohurive rreth përdorimit të transaksioneve online po hezitojnë të jenë pjesë e
saj.

1.1 QËLLIMI I STUDIMIT DHE OBJEKTIVAT

Qëllimi i këtij punimi është që përmes njohurive të përfituara gjatë kohës së studimeve, përmes
mbledhjes së të dhënave të ndryshme primare dhe sekondare, statistikore dhe jo statistikore të cilat
janë shfrytëzuar në realizimin e këtij punimi (hulumtimi), të njihemi më konkretisht me nocionin
e transfereve bankare dhe e-qeverisjes dhe gjithashtu të identifikojmë nivelin e njohurive të
punëtorëve të bankave komerciale në Kosovë mbi transferet bankare dhe e-qeverisjen në vend.
Si qëllim kryesor është që krejt në fund të punimit përmes fakteve të nxjerra nga hulumtimi të
arrijmë të i realizojmë katër objektivat kryesore të këtij punimi të cilat i kemi cekur në paragrafin
e mëposhtëm.

1.2 OBJEKTIVAT E STUDIMIT

Objektivat kryesore të këtij punimi janë:
O1: Analizimi dhe identifkimi i njohurive të stafit bankar në bankat komerciale në Kosovë mbi
transferet bankare dhe shpeshtësinë e realizimit të tyre nga qytetarët e Kosovës.
O2: Të zbulojmë se pse shërbimet elektronike bankare janë të një rëndësie jetike për kohën e
sotme.
O3: Të identifikojmë se cila nga gjinitë realizojnë më shumë transaksione online dhe në çfarë vlere
monetare zakonisht janë këto transaksione.
O4 Analizimi dhe identifkimi i njohurive të stafit bankar në bankat komerciale në Kosovë mbi e-
qeverisjen dhe mënyrën e menaxhimit të saj.

13

KAPITULLI II

1. SHQYRTIMI I LITERATURËS

2.1 1HISTORIKU MBI ZHVILLIMIN E BANKAVE

Historia e bankingut filloi me bankat e para prototipe që ishin tregtarët e botës, të cilët u jepnin
hua drithërave fermerëve dhe tregtarëve që transportonin mallra midis qyteteve. Kjo ishte rreth
vitit 2000 p.e.s në Asiri, Indi dhe Sumeri. Më vonë, në Greqinë e lashtë dhe gjatë Perandorisë
Romake, huadhënësit e vendosur në tempuj jepnin kredi, ndërsa pranonin depozitat dhe bënin
ndryshimin e parave. Arkeologjia e kësaj periudhe në Kinën e lashtë dhe Indinë gjithashtu tregon
dëshmi të huadhënies së parave(Hedley & Hedley, 2020).

Shumë prej historive e pozicionojnë zhvillimin historik vendimtar të një sistemi bankar në Italinë
mesjetare dhe të Rilindjes dhe veçanërisht në qytetet e pasura të Firences, Venecias dhe Xhenovas.
Familjet Bardi dhe Peruzzi dominuan bankat në Firencen e shekullit të 14-të, duke krijuar degë në
shumë pjesë të tjera të Evropës. Banka më e famshme italiane ishte Medici Bank, e themeluar nga
Giovanni Medici në 1397. Banka më e vjetër që ekziston ende është Banca Monte dei Paschi di
Siena, me seli në Siena, Itali, e cila ka funksionuar vazhdimisht që nga viti 1472. Deri në fund të
vitit 2019, banka më e vjetër ende në funksion ishte Banco di Napoli me seli në Napoli, Itali e cila
kishte funksionuar që nga viti 1463(Rogers, 2000).

Zhvillimi i bankave u përhap nga Italia veriore në të gjithë Perandorinë e Shenjtë Romake dhe në
shekullin e XV-të dhe të XVI-të në Evropën veriore. Kjo u pasua nga një sërë risive të rëndësishme
që ndodhën në Amsterdam gjatë Republikës Holandeze në shekullin e XVII-të dhe në Londër që
nga shekulli i XVII-të. Gjatë shekullit të XX-të, zhvillimet në telekomunikacion dhe informatikë
shkaktuan ndryshime të mëdha në operacionet e bankave dhe lejuan që bankat të rriteshin në
mënyrë dramatike në madhësi dhe shtrirje gjeografike. Kriza financiare e viteve 2007–2008
shkaktoi shumë dështime bankash, duke përfshirë disa nga bankat më të mëdha në botë, dhe
provokoi shumë debate rreth rregullimit të bankave(Kumar et al., 2014).

14

Banka si një aktivitet arkaik (ose thuajse bankare) mendohet se ka filluar në periudha të ndryshme,
gjatë një periudhe që në fund të mijëvjeçarit të IV p.e.s deri në 4-3. mijëvjeçarë p.e.s. Përpara
mbretërimit të Sargonit I të Akadit (2335–2280 p.e.s) shfaqja e tregtisë ishte e kufizuar në kufijtë
e brendshëm të çdo qytet-shtet të Babilonisë dhe tempullit që ndodhej në qendër të aktivitetit
ekonomik aty; tregtia në atë kohë për qytetarët jashtë qytetit ishte e ndaluar.

Në Babiloni të vitit 2000 p.e.s, njerëzve që depozitonin arin iu kërkua të paguanin shuma sa një e
gjashtëdhjetë e totalit të depozituar. Si pallatet ashtu edhe tempulli dihet se kanë dhënë hua dhe
emetim nga pasuria që mbanin - pallatet në një masë më të vogël. Kredi të tilla zakonisht përfshinin
lëshimin e grurit të farës, me ripagesë nga të korrat. Këto marrëveshje bazë shoqërore u
dokumentuan në pllaka balte, me një marrëveshje për akruale të interesit. Zakoni i depozitimit dhe
ruajtjes së pasurisë në tempuj vazhdoi të paktën deri në vitin 209 p.e.s, siç dëshmohet nga Antiokia
që kishte plaçkitur ose plaçkitur tempullin e Aine në Ecbatana (Media) prej ari dhe argjendi(Office,
2020).

Më shumë informacion vjen nga kodi i porositur nga Hamurabi, mbreti i Babilonisë rreth viteve
1792–1750 para Krishtit. Ligji 100 parashikonte se shlyerja e një kredie nga një debitor ndaj një
kreditori në një afat me një datë maturimi të përcaktuar në kushtet e shkruara kontraktuale. Ligji
122 parashikonte që një depozitues i arit, argjendit ose pasurive të tjera duhet të paraqesë të gjitha
artikujt dhe një kontratë të nënshkruar për dorëzani tek një noter përpara se t'i depozitojë sendet te
një bankier, dhe ligji 123 parashikonte që një bankier shkarkohej nga çdo detyrim nga kontrata. e
dorezimit nese noteri e ka mohuar ekzistimin e kontrates. Ligji 124 përcaktonte që një depozitues
me një kontratë dorëzanie të noterizuar kishte të drejtë të shlyente të gjithë depozitën e tij dhe ligji
125 përcaktonte se një bankier ishte përgjegjs për zëvendësimin e depozitave të vjedhura gjatë
kohës që i posedonte(Alshehri & Drew, 2010).

Të dhënat kuneiforme të shtëpisë së Egibit të Babilonisë përshkruajnë aktivitetet financiare të
familjes që datojnë se kanë ndodhur diku pas vitit 1000 pes dhe kanë përfunduar diku gjatë
mbretërimit të Darit I, tregojnë sipas një burimi një "shtëpi huadhënëse" (Silver 2002), një familje
që angazhohej në "bankare profesionale..." (Dandamaev et al. 2004) dhe aktivitete ekonomike të
ngjashme në një shkallë me bankingun modern të depozitave, megjithëse një tjetër thotë se
aktivitetet e familjes përshkruhen më mirë si sipërmarrje sesa banka (Wunsch 2007). Dhënia e

15

kredisë është me sa duket gjithashtu diçka në të cilën ka marrë pjesë familja Murashu (Moshenskyi
2008).

Bankat origjinale ishin "banka tregtare" që tregtarët italianë të drithërave shpikën në Mesjetë.
Ndërsa tregtarët dhe bankierët e Lombardisë u rritën në shtat bazuar në fuqinë e të korrave të
drithërave në fushat e Lombardisë, shumë hebrenj të zhvendosur që iknin nga persekutimi spanjoll
u tërhoqën nga tregtia. Ata sollën me vete praktika të lashta nga rrugët e mëndafshit të Lindjes së
Mesme dhe të Largët. Fillimisht të destinuara për të financuar udhëtime të gjata tregtare, ata
aplikuan këto metoda për të financuar prodhimin dhe tregtimin e grurit(Michiel Backus, 2001).

Hebrenjtë nuk mund të mbanin toka në Itali, kështu që ata hynë në sheshet dhe sallat e mëdha
tregtare të Lombardisë, së bashku me tregtarët vendas, dhe ngritën stolat e tyre për të tregtuar të
korrat. Ata kishin një avantazh të madh ndaj vendasve: të krishterëve iu ndalua rreptësisht mëkati
i kamatës, i përcaktuar si huadhënie me kamatë (Islami bën dënime të ngjashme të kamatës). Të
ardhurit hebrenj, nga ana tjetër, mund t'u jepnin hua fermerëve kundrejt të korrave në arë, një hua
me rrezik të lartë në ato që Kisha do të konsideronte si kamata; por hebrenjtë nuk i nënshtroheshin
diktateve të Kishës. Më pas ata filluan të parapagojnë kundrejt dërgesës së ardhshme të grurit të
dërguar në portet e largëta. Në të dyja rastet ata fituan nga zbritja aktuale kundrejt çmimit të
ardhshëm. Kjo tregti me dy duar kërkonte kohë dhe së shpejti u ngrit një klasë tregtarësh që
tregtonin borxhin e drithit në vend të grurit(Tuano et al., 2017).

Tregtari çifut kryente funksione financimi (kredie) dhe sigurimesh. Financimi mori formën e një
kredie për të korrat në fillim të sezonit të rritjes, e cila i lejonte një fermeri të kultivonte (përmes
mbjelljes, rritjes, barërave të këqija dhe korrjes) të korrat e tij vjetore. Sigurimi në formën e një
kulture, ose malli, sigurimi garantonte dorëzimin e të korrave tek blerësi i tij, zakonisht një tregtar
me shumicë. Për më tepër, tregtarët kryenin funksionin tregtar duke marrë masa për të furnizuar
blerësin me të korrat përmes burimeve alternative - për shembull, dyqanet e drithërave ose tregjet
alternative - në rast të dështimit të të korrave. Ai gjithashtu mund të mbajë fermerin (ose
prodhuesin tjetër të mallrave) në biznes gjatë një thatësire ose dështimi të kulturave të tjera,
nëpërmjet lëshimit të një sigurimi të të korrave (ose mallit) kundër rrezikut të dështimit të të
korrave të tij(Saparniene, 2013).

16

Banka tregtare përparoi nga financimi i tregtisë në emër të dikujt në shlyerjen e tregtive për të
tjerët dhe më pas në mbajtjen e depozitave për shlyerjen e "billette" ose shënimet e shkruara nga
njerëzit që ende po ndërmjetësonin grurin aktual. Dhe kështu "stolat" e tregtarit (banka rrjedh nga
italishtja për stol, banca, si në banak) në tregjet e grurit të madh u bënë qendra për mbajtjen e
parave kundrejt një kambiali (bilet, një kartëmonedhë, një letër këmbimi formal, më vonë një
kambial dhe më vonë ende një çek)(Society et al., n.d.).

Këto fonde të depozituara synoheshin të mbaheshin për shlyerjen e tregtisë së drithit, por shpesh
përdoreshin për tregtitë e vetë bankës në ndërkohë. Termi falimentuar është një korrupsion i bankës
italiane "banca rotta", ose stol i thyer, që ndodhi kur dikush humbi depozitat e tregtarëve. Shprehja
e "të qenit i thyer" ka një etimologji të ngjashme.

2.2 INFORMACION MBI TRANSFERET BANKARE

Termi transfer bankar i referohet një transferi elektronik të fondeve monetare nëpërmjet një rrjeti
që administrohet nga bankat dhe agjencitë e shërbimit të transfereve në mbarë botën. Transferet
bankare përfshijnë një institucion dërgues dhe një pranues. Banka kërkon informacion nga pala që
nis transferin monetar, si emrin dhe numrin e llogarisë së pranuesit. Këto transfere në fakt nuk
përfshijnë shkëmbimin fizik të parave, por barazohen reciprocikisht dërguesi dhe pranuesi në
mënyrë elektronike. Llojet e transfereve bankare përfshijnë ato që lehtësohen ndërmjet bankave
vendore përkatësisht kombëtare dhe atyre ndërkombëtare(Iqbal, 2010).

Transferet bankare, të cilat njihen gjithashtu si pagesa elektronike, lejojnë që paratë të
lëvizin(transferohen) shpejt dhe në mënyrë të sigurt pa pasur nevojë të shkëmbeni para fizikisht.
Ato lejojnë dy palët të transferojnë fonde edhe nëse janë në vende të ndryshme (gjeografike) në
mënyrë të sigurt. Një transferim zakonisht inicohet nga një bankë ose institucion financiar në
tjetrin. Në vend të parave të gatshme, institucionet pjesëmarrëse ndajnë informacione për marrësin,
numrin e llogarisë së bankës marrëse dhe shumën e transferuar.

17

Dërguesi paguan për shërbim transaksioni paraprakisht në bankën e tij. Kjo palë duhet t'i sigurojë
bankës së saj informacionin e mëposhtëm(Fund & Ers, 2021):

 Emri, adresa, numri i kontaktit të marrësit, së bashku me çdo informacion tjetër personal
që kërkohet për të lehtësuar transaksionin

 Informacioni bankar i marrësit, duke përfshirë numrin e llogarisë dhe numrin e degës së tij
 Informacioni i bankës marrëse, i cili përfshin emrin e institucionit, adresën dhe

identifikuesin e bankës (numri i rrugës ose kodi SWIFT)
 Arsyeja e transferimit
Pasi informacioni të dokumentohet, transferimi i fondit monetar prej bankës mund të fillojë. Firma
nismëtare i dërgon një mesazh institucionit të marrësit me udhëzime pagese përmes një sistemi të
sigurt, si Fedwire ose SWIFT. Banka e marrësit merr informacionin nga banka nismëtare dhe
depoziton fondet e veta rezervë në llogarinë e duhur. Dy institucionet bankare më pas e shlyejnë
pagesën në fund të fundit pasi paratë të jenë depozituar. Transferet bankare janë mjete të
rëndësishme për këdo që ka nevojë të dërgojë para shpejt dhe në mënyrë të sigurt, veçanërisht kur
nuk janë në të njëjtin vend. Ato gjithashtu lejojnë subjektet të transferojnë një sasi të madhe parash.
Firmat kufizojnë shumën që mund të transferohet, por këto kufizime priren të jenë mjaft të larta.
Për shembull, një kompani mund të përdorë një transfer bankar për të paguar për një blerje të
madhe nga një furnizues ndërkombëtar(Nations, 2011).

2.2.1 LLOJET E TRANSEFREVE BANKARE

Ekzistojnë dy lloje të transfereve bankare: vendore dhe ndërkombëtare. Të dyja mund të jenë
ndërbankare ose brenda bankave. E para i referohet transfereve brenda së njëjtës bankë ndërsa e
dyta përfshin transaksione që ndodhin midis dy institucioneve të ndryshme bankare.

18

2.2.1.1 TRANSFERET E BRENDSHME

Transferi bankar i brendshëm është çdo lloj pagese bankare që kryhet ndërmjet dy bankave ose
institucioneve të ndryshme brenda të njëjtit vend. Transferet e brendshme mund të jenë ose
ndërbankare ose brenda bankave. Dërguesit mund të kërkojnë një kod ose numrin e degës së
marrësit nëse duan të ekzekutojnë një transaksion.
Këto transaksione përgjithësisht përpunohen në të njëjtën ditë kur nisen dhe mund të merren
brenda pak orësh. Kjo për shkak se një transferim bankar i brendshëm duhet të kalojë vetëm përmes
një klishe të automatizuar shtëpiake (ACH) dhe mund të dorëzohet brenda një dite.

2.2.1.2 TRANSFERET NDËRKOMBËTARE

Transferet bankare ndërkombëtare fillohen në një vend dhe vendosen në një tjetër. Dërguesit duhet
të iniciojnë transferet ndërkombëtare edhe kur i dërgojnë para dikujt në një vend tjetër që ka një
llogari në të njëjtën bankë. Këto pagesa kërkojnë një kod itinerar ose SWIFT.
Këto transfere bankare zakonisht dorëzohen brenda dy ditëve të punës. Kjo ditë shtesë kërkohet
sepse telat ndërkombëtare duhet të pastrojnë një ACH vendas dhe gjithashtu ekuivalentin e tij të
huaj.
Shumica e transfereve ndërkombëtare kryhen përmes SWIFT kodit, një shoqëri kooperativiste e
themeluar në vitin 1974 nga shtatë banka ndërkombëtare, të cilat operojnë në një rrjet global për
të lehtësuar transferimin e mesazheve financiare. Duke përdorur këto mesazhe, bankat mund të
shkëmbejnë të dhëna për transferin e fondeve ndërmjet institucioneve financiare. Selia e SWIFT
është në La Hulpe, në periferi të Brukselit, Belgjikë(The, 2007).

19

SWIFT vepron gjithashtu si një organ standard ndërkombëtar i sanksionuar nga Kombet e
Bashkuara për krijimin dhe mirëmbajtjen e standardeve të mesazheve financiare. Shihni
Standardet SWIFT.

Çdo institucioni financiar i caktohet një kod ISO 9362, i quajtur gjithashtu Kodi Identifikues i
Bankës (BIC) ose Kodi SWIFT. Këto kode janë përgjithësisht tetë karaktere të gjata. Për shembull:
Deutsche Bank është një bankë ndërkombëtare me selinë e saj në Frankfurt, Gjermani, kodi
SWIFT për të cilin është DEUTDEFF(Examination, 2011):

 DEUT identifikon Deutsche Bank.
 DE është kodi i shtetit për Gjermaninë.
 FF është kodi për Frankfurt.
Përdorimi i një kodi të zgjeruar prej 11 shifrash (nëse banka marrëse ka caktuar kode të zgjeruara
për degët ose zonat e përpunimit) lejon që pagesa të drejtohet në një zyrë të caktuar. Për shembull:
DEUTDEFF500 do ta drejtonte pagesën në një zyrë të Deutsche Bank në Bad Homburg. SWIFT
devijon pak nga standardi, megjithatë, duke përdorur pozicionin nëntë për një ID të Terminalit
Logjik, duke i bërë kodet e tij të zgjeruara me 12 shifra.

Bankat evropiane që kryejnë transferta brenda Bashkimit Evropian dhe brenda Zvicrës përdorin
gjithashtu numrin e llogarisë bankare ndërkombëtare, ose IBAN.

2.2.2 RREZIQET QË LIDHEN ME TRANSFERET BANKARE

Transferet bankare janë përgjithësisht të sigurta dhe të shpejta, me kusht që të njihni personin që i
pranon ato. Nëse përdorni një shërbim legjitim të transferit bankar çdo person i përfshirë në një
transaksion të transferit bankar duhet t'i kërkohet të provojë identitetin e tij në mënyrë që
transferimet anonime të jenë të pamundura. Transferet bankare ndërkombëtare që kanë origjinën
në Shtetet e Bashkuara të Amerikës monitorohen nga Zyra e Kontrollit të Pasurive të Huaja, një
agjenci e Thesarit të SHBA-ve. Agjencia sigurohet që paratë e dërguara jashtë shtetit të mos
përdoren për financimin e aktiviteteve terroriste ose për qëllime pastrimi parash. Përveç kësaj, ata

20

gjithashtu kanë për detyrë të parandalojnë që paratë të shkojnë në vendet që janë subjekt i
sanksioneve nga qeveria e SHBA(Viik et al., 2019).

Nëse agjencia dyshon se ndonjë prej këtyre skenarëve është i vërtetë, banka dërguese ka autoritetin
të ngrijë fondet dhe të ndalojë kalimin e transferit bankare. Transferet bankare mund të raportohen
për disa arsye, duke paralajmëruar zyrtarët për keqbërje të mundshme nga pranuesi ose dërguesi
në rastin e(Abrahams & Newton-Reid, 2008):

 Transferet drejt vendeve të sigurta
 Transferet te jo mbajtësit e llogarisë
 Transferime të rregullta pa ndonjë arsye të qëndrueshme
 Telat hyrëse dhe dalëse me të njëjtën shumë dollarësh
 Shuma të mëdha të lidhura nga bizneset cash

Me transferin bankar në bankë, çdo mbajtës i llogarisë duhet të ketë një identitet të provuar.
Kthimet e tarifave nuk kanë gjasa, edhe pse telat mund të tërhiqen. Çmimet e transfereve bankare
ndryshojnë shumë, në varësi të bankës dhe vendndodhjes së saj; në disa vende, tarifa e lidhur me
shërbimin mund të jetë e kushtueshme.

Transferet bankare të kryera përmes zyrave të parave të gatshme janë në thelb anonime[citim i
nevojshëm] dhe janë të dizajnuara për transferim ndërmjet personave që i besojnë njëri-tjetrit.
Është e pasigurt t'i dërgosh para me tel një personi të panjohur për t'i mbledhur në një arkë; marrësi
i parave, pasi t'i mbledhë ato, mund të mos ofrojë çfarëdo mallrash ose shërbimesh që ai ka
premtuar në këmbim të pagesës, por thjesht të zhduket. Ky mashtrim është përdorur shpesh,
veçanërisht në të ashtuquajturat mashtrime 419 të cilat shpesh emërojnë Western Union për
grumbullim(National Institute for Smart Government, 2012).

Transferet ndërkombëtare që përfshijnë Shtetet e Bashkuara të Amerikës i nënshtrohen
monitorimit nga Zyra e Kontrollit të Pasurive të Huaja (OFAC), e cila monitoron informacionin e
dhënë në tekstin e telefonit dhe më pas vendos nëse, sipas rregulloreve federale të Qeverisë së
SHBA-së dhe pozicionet politike, paratë po transferohen në grupe terroriste, ose vende ose
subjekte nën sanksione nga qeveria e Shteteve të Bashkuara. Nëse një institucion financiar dyshon
se fondet po dërgohen nga ose te një prej këtyre subjekteve, ai duhet të bllokojë transferimin dhe
të ngrijë fondet(Kelmendi, 2010).

21

Transferet bankare SWIFT ose IBAN nuk janë plotësisht pa dobësi. Çdo bankë ndërmjetëse që
trajton një transaksion bankar mund të heqë një tarifë drejtpërdrejt nga ngarkesa me tela (asetet që
transferohen) pa dijeninë ose pëlqimin e mbajtësit të llogarisë. Në shumë vende, nuk ka
legjislacion apo mjete teknike për të mbrojtur klientët nga kjo praktikë. Nëse banka S është banka
dërguese (ose brokerimi), dhe banka R është banka marrëse (ose brokerimi), dhe bankat I1, I2 dhe
I3 janë banka ndërmjetëse, klienti mund të ketë një kontratë vetëm me bankën S dhe/ose R, por
bankat I1, I2 dhe I3 mund (dhe shpesh bëjnë) të marrin para nga teli pa ndonjë marrëveshje të
drejtpërdrejtë me klientin. Klientët ndonjëherë befasohen kur më pak para mbërrijnë në bankën R.
Krahasoni këtë me çeqet, ku shuma e transferuar është e garantuar plotësisht dhe tarifat (nëse ka)
mund të ngarkohen vetëm në bankat e pikës fundore(Dumitrescu, 2004).

Bashkimi Evropian ofron një mbrojtje të pjesshme nga kjo praktikë duke i ndaluar bankat
ndërmjetëse evropiane që të marrin një tarifë nga shuma që transferohet, madje edhe për transferet
transatlantike. Në këtë rast nuk ngarkoni asnjë tarifë transferimi dhe më pas kontaktoni bankën e
tyre për të marrë një tarifë të papublikuar nga shuma e transferuar si një mjet për të kompensuar
bankën e tyre me asetet e klientëve të tyre.

2.2.3 RREGULLORJA DHE ÇMIMI

Që nga viti 2009, Rregullorja e Bashkimit Evropian Nr. 924/2009 kontrollon pagesat ndërkufitare
në Bashkimin Evropian. Në rregulloren e re, neni 1 (q.v., Ref.4) thotë se një transfertë IBAN/BIC
brenda Zonës së Vetëm të Pagesave në Euro (SEPA) nuk duhet të kushtojë më shumë se një
transfer kombëtar, pavarësisht se cila monedhë përdoret. Banka pranuese mund të paguajë për
këmbimin në monedhën vendore. Përpara kësaj, në vitin 2002, Bashkimi Evropian zbriti
rregullimin e tarifave që një bankë mund të vendosë për pagesat në euro ndërmjet shteteve anëtare
të BE-së deri në nivelin e brendshëm, duke rezultuar në tarifa shumë të ulëta ose aspak për
transferet elektronike brenda Eurozonës. Në vitin 2005, Islanda, Lihtenshtajni dhe Norvegjia iu
bashkuan rregullores së BE-së për transferet elektronike. Megjithatë, kjo rregullore u zëvendësua
nga Zona e vetme e pagesave në euro (SEPA), e përbërë nga 32 vende evropiane(Richard, 2019).

22

Në Shtetet e Bashkuara, transferet e brendshme bankare rregullohen nga Rregullorja Federale J
dhe nga neni 4A i Kodit Uniform Tregtar. Transferet bankare në SHBA mund të jenë të
kushtueshme. Në vitin 2016, midis 15 bankave më të mëdha të shitjes me pakicë, tarifa mesatare
për një tel të brendshëm dalës ishte 25 dollarë. Tarifat hyrëse të telit të brendshëm ishin pothuajse
të ndara në mënyrë të barabartë midis 0 $ (falas) dhe 15 $.

Në Australi, transferet e parave rregullohen kryesisht nga ASIC, ndonjëherë ka rregullime të
mëtejshme nga AUSTRAC në industritë ku pastrimi i parave ose financimi i terrorizmit janë një
rrezik; të tilla si shërbimet e dërgesave të parave. Transferet e brendshme në Australi janë
përgjithësisht falas për konsumatorët. Transferet ndërkombëtare mund të jenë të kushtueshme, dhe
bankat shpesh do të paguajnë një tarifë midis $0 (falas) dhe 20 $, dhe një diferencë FX (diferenca
midis normës ndërbankare dhe normës që ju ngarkoni). Alternativa më të lira për bankat janë në
dispozicion nga agjentët e këmbimit valutor, të cilët zakonisht ngarkojnë një tarifë dhe/ose marzh
më të ulët(Chartered Institute of Internal Auditors, 2014).

2.3 INFORMACION I SHKURTËR MBI E-QEVERISJEN

Qeverisja elektronike ose E- qeverisja është aplikimi i TI-së për ofrimin e shërbimeve qeveritare,
shkëmbimin e informacionit, transaksionet e komunikimit, integrimin e sistemeve të ndryshme të
pavarura midis qeverisë me qytetarin (G2C), qeveri-me-biznes (G2B), qeveri-për -qeveria (G2G),
Qeveria-për-punonjësit (G2E) si dhe proceset dhe ndërveprimet e back-office brenda të gjithë
kuadrit qeveritar. Nëpërmjet e-qeverisjes, shërbimet qeveritare vihen në dispozicion të qytetarëve
në një mënyrë të përshtatshme, efikase dhe transparente. Tre grupet kryesore të synuara që mund
të dallohen në konceptet e qeverisjes janë qeveria, qytetarët dhe bizneset/grupet e interesit. Në
qeverisjen elektronike, nuk ka kufij të veçantë, financa dhe mbështetje(Palvia & Sharma, 2007).

Megjithëse të dy termat shpesh përdoren në mënyrë të ndërsjellë, ekziston një ndryshim midis
qeverisjes elektronike të TIK-ve dhe qeverisjes elektronike. Qeverisja elektronike e TIK-ve i
referohet përdorimit të TIK-ve në administratën publike, të cilat, kur kombinohen me ndryshime
organizative dhe aftësi të reja, synojnë të përmirësojnë shërbimet publike dhe proceset
demokratike si dhe të forcojnë mbështetjen për publikun. Megjithatë, qeverisja elektronike nuk ka

23

asnjë dispozitë për qeverisjen e TIK-ve. Qeverisja e TIK-ve zakonisht kërkon një rritje të
konsiderueshme në aftësitë e rregullimit dhe politikëbërjes, si dhe ekspertizë shtesë dhe procese të
formësimit të opinionit midis aktorëve të ndryshëm shoqërorë. Perspektiva e qeverisjes elektronike
është "përdorimi i teknologjive që ndihmojnë në qeverisjen dhe duhet të qeverisen". Qëllimi
qendror i qeverisjes elektronike është të arrijë tek përfituesi dhe të sigurojë që nevojat e tyre për
shërbime janë plotësuar. Në mënyrë ideale, qeveria do të njohë automatikisht rëndësinë e arritjes
së këtij qëllimi për të maksimizuar efikasitetin e saj(Öktem et al., 2014).
Për më tepër, qeverisja elektronike përdor protokollin e komunikimit njëkahësh ndërsa qeverisja
elektronike përdor protokollin e komunikimit të dyanshëm. Informacioni statistikor i publikuar
nga qeveritë dhe organet globale nuk zbulon gjithmonë faktet. Forma më e mirë e qeverisjes
elektronike redukton ndërhyrjen e padëshiruar të shumë shtresave gjatë ofrimit të shërbimeve
qeveritare. Kjo varet nga struktura e mirë infrastrukturore me mbështetjen e proceseve dhe
parametrave vendorë që qeveritë të arrijnë qytetarët e tyre ose përfituesit përfundimtarë. Një
buxhet për planifikim, zhvillim dhe rritje mund të nxirret nga sistemet e qeverisjes elektronike të
përcaktuara mirë(Mullaademi, 2012).

Figure 1 Fazat e zhvillimit të E-qeveisjes
24

Rëndësia e BI Analytics ka sjellë një ndryshim paradigme në asimilimin dhe vizualizimin e pjesëve
të mëdha të të dhënave në një mënyrë pothuajse në kohë reale. Pilota e të gjitha sistemeve të mira
të vendimmarrjes janë të dhënat e sakta, të përditësuara dhe të përputhshme. Qeveritë jo vetëm që
duan transformimin e vendit dhe bashkatëdhetarëve të tyre, por gjithashtu presin përmirësim të
marrëdhënieve dhe tregti të shëndetshme në mbarë botën. Zhvillimi duhet të jetë transformues dhe
në zhvillim të vazhdueshëm. Sistemet e brendshme dhe ato të jashtme të TI-së duhet të punojnë në
të njëjtën kohë me politikat dhe procedurat e qeverisë. Analiza e të dhënave ka aftësinë të
ndryshojë ngjyrën e botës. E-qeverisja duhet të nxisë informacione të përditësuara, të inicojë
ndërveprim efektiv dhe të angazhohet me transaksione transparente në përputhje me sundimin e
ligjit, duke mundësuar kështu një model të qëndrueshëm transformimi(Smith, 2001).

Projektet e qeverisjes elektronike të bazuara në partneritetin publik-privat (PPP) janë
jashtëzakonisht të suksesshme në Indi. Shumë vende zbatojnë politikën e qeverisjes elektronike në
përpjekje për të ndërtuar një qeveri pa korrupsion.

2.3.1 E-QEVERISJA PËR QYTETARIN (G2C)

Qëllimi i qeverisjes elektronike nga qeveria me qytetarët (G2C) është të ofrojë një shumëllojshmëri
shërbimesh TIK për qytetarët në një mënyrë efikase dhe ekonomike dhe të forcojë marrëdhëniet
midis qeverisë dhe qytetarëve që përdorin teknologjinë.

Ka disa metoda të qeverisjes elektronike G2C. Komunikimi i dyanshëm i lejon qytetarët të
dërgojnë mesazhe të menjëhershme drejtpërdrejt me administratorët publikë dhe të hedhin vota
elektronike në distancë (votim elektronik) dhe votim të menjëhershëm të opinionit. Këta janë
shembuj të pjesëmarrjes elektronike. Shembuj të tjerë përfshinin pagesën e taksave dhe shërbimeve
që mund të kryhen online ose përmes telefonit. Shërbimet e zakonshme si ndryshimi i emrit ose
adresës, aplikimi për shërbime ose grante, ose transferimi i shërbimeve ekzistuese janë më të
përshtatshme dhe nuk duhet të plotësohen më ballë për ballë(Electronic et al., 2013).

25

Qeverisja elektronike G2C është e pabalancuar në të gjithë globin pasi jo të gjithë kanë akses në
internet dhe aftësi kompjuterike, por Shtetet e Bashkuara, Bashkimi Evropian dhe Azia renditen
në tre vendet e para në zhvillim.

Figure 2 Karakteristikat e G2C
Qeveria Federale e Shteteve të Bashkuara ka një kornizë të gjerë të teknologjisë G2C për të rritur
aksesin e qytetarëve në informacionin dhe shërbimet e qeverisë. benefits.gov është një ueb faqe
zyrtare e qeverisë amerikane që informon qytetarët për përfitimet që ata kanë të drejtë dhe ofron
informacion se si të aplikojnë për ndihmë. Qeveritë e shteteve të SHBA angazhohen gjithashtu në
ndërveprimin G2C përmes Departamentit të Transportit, Departamentit të Sigurisë Publike,
Departamentit të Shëndetit dhe Shërbimeve Njerëzore të Shteteve të Bashkuara, Departamentit të
Arsimit të Shteteve të Bashkuara dhe të tjerëve. Ashtu si me qeverisjen elektronike në nivel global,
shërbimet G2C ndryshojnë nga shteti në shtet. Anketa e Shteteve Digjitale i rendit shtetet për
masat sociale, demokracinë digjitale tregtinë elektronike, taksat dhe të ardhurat. Raporti i 2012
tregon Michigan dhe Utah në krye dhe Florida dhe Idaho me rezultatet më të ulëta. Qeveritë
komunale në Shtetet e Bashkuara të Amerikës përdorin gjithashtu teknologjinë nga qeveria te
klienti për të përfunduar transaksionet dhe për të informuar publikun. Ashtu si shtetet, qytetet
shpërblehen për teknologji inovative. "Më i miri i Ueb-it 2012" i Teknologjisë Qeveritare i quajti
Louisville, KY, Arvada, CO, Raleigh, NC, Riverside, CA dhe Austin, TX pesë portalet kryesore
të qytetit G2C(Grignolo, 2017).

26

Vendet evropiane u renditën të dytat në të gjitha rajonet gjeografike. Pika e vetme e aksesit për
qytetarët e Evropës mbështet udhëtimet brenda Evropës është një iniciativë e vitit 1999 që
mbështet një qeveri online. Fokusimet kryesore janë ofrimi i informacionit publik, lejimi i
klientëve që të kenë akses në shërbimet bazë publike, thjeshtimi i procedurave online dhe
promovimi i nënshkrimeve elektronike. Estonia është i pari dhe i vetmi vend në botë me e-
rezidencë që i mundëson kujtdo në botë jashtë Estonisë të aksesojë shërbimet online estoneze. Një
paralajmërim i programit të e-rezidencës së Estonisë është se ai nuk u jep e-rezidentëve të drejta
fizike për vendin. Kjo do të thotë se nëse e-rezidenti nuk blen tokë, nuk mund të marrë pjesë në
proceset demokratike. Përfitimi për e-rezidentët është mundësia për të zhvilluar biznes në tregun
digjital të Bashkimit Evropian. Lituania fqinje nisi një program të ngjashëm e-
Residency(Bernhard, 2014).

Azia renditet e treta në krahasim, dhe ka programe të ndryshme G2C midis vendeve. Portali
eCitizen i Singaporit është një pikë e vetme e organizuar aksesi në informacionin dhe shërbimet e
qeverisë. Shërbimi i Taksave në Shtëpi i Koresë së Jugut (HTS) u ofron qytetarëve shërbime online
24/7, si p.sh. deklarata tatimore. Tajvani ka teknologjinë e rangut të lartë G2C, duke përfshirë një
sistem shërbimesh online të automjeteve, i cili ofron 21 aplikacione dhe shërbime pagese për
qytetarët. Programet e qeverisjes elektronike të Indisë kanë gjetur sukses në zonat rajonale. Kjo ka
të ngjarë për shkak të aftësisë për të përmbushur dallimet gjuhësore dhe shkrim-leximit midis
zgjedhësve të tyre.

Qeveria me Qytetarin është lidhja e komunikimit ndërmjet një qeverie dhe individëve ose banorëve
privatë. Një komunikim i tillë G2C më së shpeshti i referohet atij që zhvillohet përmes
Teknologjive të Informacionit dhe Komunikimit (TIK), por mund të përfshijë gjithashtu postë
direkte dhe fushata mediatike. G2C mund të zhvillohet në nivel federal, shtetëror dhe lokal. G2C
qëndron në kontrast me G2B, ose rrjetet Qeveri-në-Biznes(Dhaoui, 2019).

Një rrjet i tillë Federal G2C është USA.gov, ueb-portali zyrtar i Shteteve të Bashkuara, megjithëse
ka shumë shembuj të tjerë nga qeveritë në mbarë botën. Një kalim i plotë në qeverisjen elektronike
nga qeveria te qytetari do të kushtojë një sasi të madhe parash në zhvillim dhe zbatim. Për më
tepër, agjencitë qeveritare jo gjithmonë i angazhojnë qytetarët në zhvillimin e shërbimeve të tyre
e-gov ose pranojnë komente. Klientët identifikuan barrierat e mëposhtme për qeverisjen
elektronike nga qeveria te klienti: jo të gjithë kanë akses në internet, veçanërisht në zonat rurale

27

ose me të ardhura të ulëta, teknologjia G2C mund të jetë problematike për qytetarët që nuk kanë
aftësi kompjuterike. Disa sajte G2C kanë kërkesa teknologjike (të tilla si kërkesat e shfletuesit dhe
shtojcat) që nuk do të lejojnë akses në shërbime të caktuara, pengesa gjuhësore, etj(Akotam &
Akotam, 2013).

2.3.2 E- QEVERISJA NDAJ PUNONJËSVE (G2E)

"G2E" ridrejton këtu. Për shfaqjen tregtare të lojërave, shihni Ekspozitën Globale të Lojërave.
Partneriteti i qeverisjes elektronike me punonjësit (G2E) është një nga katër ndërveprimet
kryesore në modelin e ofrimit të qeverisjes elektronike. G2E është marrëdhënia midis mjeteve,
burimeve dhe artikujve në internet që i ndihmojnë punonjësit të mbajnë komunikimin me qeverinë
dhe kompanitë e tyre. Marrëdhënia e qeverisjes elektronike me punonjësit lejon teknologjinë e re
të të mësuarit në një vend të thjeshtë si kompjuteri. Dokumentet tani mund të ruhen dhe të ndahen
me kolegë të tjerë në internet. Qeverisja elektronike bën të mundur që punonjësit të bëhen pa letra
dhe ua lehtëson punonjësve dërgimin e dokumenteve të rëndësishme përpara dhe prapa kolegëve
në të gjithë botën në vend që t'i printojnë këto regjistrime ose faks Shërbimet G2E përfshijnë
gjithashtu softuer për mirëmbajtjen të dhënat personale dhe të dhënat e punonjësve. Disa nga
përfitimet e zgjerimit të G2E përfshijnë(Baliqi, n.d.):

E-Payroll – ruajtja e burimeve në internet për të parë çeqet e pagave, fletëpagesat, pagesat e
faturave dhe mbajtjen e të dhënave për informacionin tatimor.

Përfitimet elektronike – të jeni në gjendje të shikoni se cilat përfitime po merr një punonjës dhe
cilat përfitime kanë të drejtën për të.

Trajnimi elektronik – u mundëson punonjësve të rinj dhe aktualë të mbajnë rregullisht trajnimin
që kanë nëpërmjet zhvillimit të teknologjisë së re dhe të lejojë punonjësit e rinj të trajnohen dhe të
mësojnë mbi materialet e reja në një vend të përshtatshëm. Mësimi elektronik është një mënyrë
tjetër për t'i mbajtur punonjësit të informuar mbi materialet e rëndësishme që duhet të dinë
nëpërmjet përdorimit të pamjeve, animacioneve, videove, etj. Zakonisht është një mjet mësimi i
bazuar në kompjuter, megjithëse jo gjithmonë. Është gjithashtu një mënyrë që punonjësit të
mësojnë me ritmin e tyre (të mësuarit në distancë), megjithëse mund të udhëhiqet nga mësuesi.

28

Ruajtja e të dhënave të informacionit personal – Lejon sistemin të mbajë të gjitha të dhënat në një
vend të thjeshtë për t'u përditësuar me çdo pjesë të vetme të informacionit që ka lidhje me një
skedar personal. Shembuj janë numrat e sigurimeve shoqërore, informacioni tatimor, adresa
aktuale dhe informacione të tjera. Qeveria me punonjësit (shkurtuar G2E) është relacion bazuar në
ndërveprimet në internet përmes mjeteve të komunikimit të menjëhershëm midis njësive qeveritare
dhe punonjësve të tyre. G2E është një nga katër modelet kryesore të ofrimit të e-
Government(Burnside, 1987).

G2E është një mënyrë efektive për të ofruar e-learning për punonjësit, për t'i bashkuar ata dhe për
të promovuar ndarjen e njohurive mes tyre. Ai gjithashtu u jep punonjësve mundësinë e aksesit në
informacion në lidhje me politikat e kompensimit dhe përfitimeve, mundësitë e trajnimit dhe
mësimit dhe ligjet për të drejtat civile. Shërbimet e G2E përfshijnë gjithashtu softuer për mbajtjen
e informacionit personal dhe të dhënat e punonjësve.

G2E është miratuar në shumë vende duke përfshirë Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Hong
Kongun dhe Zelandën e Re

2.4 SISTEMI BANKAR I KOSOVËS

2.4.1 ORGANIZIMI I SISTEMT BANKAR NË KOSOVË

Sistemi bankar i Kosovës përbëhet nga banka qendrore (Banka Qendrore e Kosovës), bankat
komerciale dhe institucionet mikrofinanciare. Struktura institucionale është e larmishme si: Banka
Komerciale, Kompani tё Sigurimit, Fonde tё Pensioneve, Institucione Mikrofinanciare,
Asociacione Kreditore dhe Institucione Financiare jo bankare, tё licencuara dhe tё mbikqyruna
nga BQK . Bankat komerciale kryejnë veprimtaritë e tyre në mënyrë të pavarur, përfitim në parimet
e aftësisë se pagesës, rentabilitetit dhe të sigurojnë likuiditetin. Sistemi bankar i Kosovës përbëhet
nga banka komerciale me kapital privat të huaj e të përbashkët dhe me kapital privat te përbashkët
vendor. (Richard, 2019). Në dhjete vitet e kaluara, bankat komerciale janë ballafaquar me një sërë
problemesh. Karakteristikë ka qenë shkalla e ulët e ndërmjetësimit të tyre dhe marrëdhënie të
kufizuara me klientët (biznese e individë). Banka Qendrore e Republikës së Kosovës është

29

institucioni financiar kryesor i vendit, e cila punon në përputhje me Ligjet ne fuqi, përBankën
Qendrore të Republikës së Kosovës, te miratuara nga Kuvendi i Kosovës. Bankat e nivelit të dytë
janë bankat komerciale, të cilat ekzekutojnë politikat dhe shërbimet e sistemit financiar.

 Banka komerciale në Kosovë janë;
 Banka për Biznes,
 Banka Ekonomike,
 ProCredit Banka,
 Raiffeisen Banka,
 Banka Kombëtare Tregtare e Shqipërisë - Dega në Kosovë,
 TEB – Kosovë,
 Banka Komerciale e Beogradit Dega në Mitrovicë, dhe
 NLB Prishtina.
Bankat komerciale në Kosovë ofrojnë produkte dhe shërbime të ndryshme, e ndër më të
rëndësishmet janë: llogaritë bankare, transferet e parave, depozitat me interes, kredi të ndryshme,
kartelat bankare, interneti bankar etj.

2.4.1.1 BANKAT KOMERCIALE NË KOSOVË

Sektori bankar në Kosovë është zhvilluar me sukses dhe nga shumë (FMN 2012) konsiderohet si
nje storie suksesi. Vlera e sektorit bankar te aseteteve ne Kosovë në nëntor të vitit 2011 ishte 2.63
miliard euro, shumë kjo e cila është 11.9% më e lartë krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit të
kaluar. Që nga fundi i vitit 2000, kur banka e parë e pasluftës është themeluar, vlera e përgjithshme
e aseteve në sektorin bankar ka shënuar rritje përafërsisht 26 herë. Sektori bankar në Kosovë
karakterizohet me një prezencë të madhe të kapitalit të huaj, ku 89.2% e të gjitha aseteve
menaxhohen nga bankat e huaja. Në Kosovë, për momentin operojnë tetë banka, gjashtë prej tyre
me të gjithë ose me shumicen e kapitalit të huaj. Sektori bankar në Kosovë mbetet shumë i
koncentruar(Kelmendi, 2010). Në fund të dhjetorit të vitit 2011, tri bankat më të mëdha së bashku
përbënin rreth 74% të aseteve në sektorin bankar, 74% të depozitave dhe 71.7% të kredive. Niveli
i tregut të koncentruar bankar është më i ulët në krahasim me vitin 2008, kur depozitat dhe astetet
e tri bankave mbulonin 90% të këtij tregu. Koncentrimi i lartë i tregut bankar vërtetohet dhe nga

30

shënonte 2,887 pikë krahasuar me 2,896 pikë që ishte në periudhën e njejtë të vitit të kaluar,
përderisa kreditë dhe depozitat shënuan 3014 respektivisht 3,016 pikë. Megjithatë, në nëntor të
vitit 2011, bazuar në HHI për totalin e aseteve, sistemi bankar është karakterizuar me indeks të
koncentrimit prej 2,157 pikëve, krahasuar me periudhën e njejtë të vitit të kaluar, ky ka pësuar
rënie për 265.2 pikë. Indeksi i koncentrimit në sektorin bankar është vërejtur të ketë pësuar rënie
të vazhdueshme nga viti 2008, nëse bazohemi edhe në HHI për depozita dhe kredi.(Hasani, 2017)

2.4.2 ROLI I SISTEMIT BANKAR NË ZHVILLIMIN EKONOMIK TË KOSOVËS

Sistemit bankar ne Kosovë para lufte karakterizohej nga një kontroll i fortë i qeverisë qendrore ne
te gjitha aspektet e sistemit. Pavarësisht nga rrjeti i përhapur (i shtrire gjerësisht) i sistemit bankar,
i cili ishte ngritur duke u përqendruar kryesisht ne kujdesin e mekanizmave shtetëror, sistemi
bankar ne Kosovë i periudhës se komunizmit ne ish Jugosllavi, drejtohej gjerësisht nga
mekanizmat e qeverise dhe shtetit. Sistemi ishte tepër i centralizuar, ku Ministria e Bankave dhe
Financave rregullonte te gjitha shërbimet bankare ne vend dhe vendoste për shpërndarjen e
burimeve dhe emërimin e personelit te menaxhimit. Shkatërrimi i shtetit të ish Jugosllavisë dhe
futja e Kosovës në administrimin e dhunshëm të Serbisë e dëmtuan rënd sistemin bankar në
Kosovë(Sharma, 2004). Dhuna dhe lufta sollën si pasojë një dëmtim te madh te ekonomisë,
sistemit financiar, infrastrukturës të sistemit bankar dhe ndërprerjen e veprimtarisë të shumë
bankave dhe filialeve nëpër qytetet e Kosovës. Asetet e këtyre bankave u plaçkitën dhe u shkrinë
në disa banka të Serbisë të cilat punonin për interesin e regjimit shtetëror. Pothuajse i gjithë
personeli shqiptar që punonte në atë kohë në bankat dhe filialet që shtriheshin brenda territorit të
Kosovës, u larguan në mënyrë të dhunshme nga vendet e punës. Një sërë reformash sektoriale u
nisën pas vitit 2000, mirëpo për këto vite është bërë shumë pak progres për çuarjen përpara te
Sistemit Bankar dhe avancimin e shërbimeve bankare(Kelmendi et al., 2018). Qeveritë e Kosovës
gjatë këtyre 12 viteve, edhe pse pa kompetenca ose me kompetenca te kufizuara, kanë nisur një
serë reformash për te filluar trajtimin e disa dobësive te Sistemit Bankar në Kosovë në periudhat e
pas luftës. Përmes këtyre reformave, synohet që të arrihen këto objektiva strategjike:

- ulja e shkallës së nivelit të kredive të këqija përmes ngritjes së kualitetit të shërbimeve bankare
në vend sipas standardeve bashkëkohore dhe sugjerimeve te FMN-es

31

- përmirësimi i menaxhimit të resurseve bankare ekzistuese dhe ngritjes së cilësisë të shërbimeve
bankare.
- sektori i Sistemit Bankar në Kosovë përbëhet nga shumë institucione të veçanta
– Banka afariste, të cilat, krahas asaj që të sigurojnë ofrimin e shërbimeve bankare efektive, duhet
të funksionojnë si një sistem i integruar bankar në zhvillimin e ekonomisë se vendit.
- një kusht fundamental është një qartësi më e madhe e roleve dhe përgjegjësive të bankave
komerciale që të ndihmojnë në eliminimin e konfuzionit, ngritjen e llogaridhënies dhe
përmirësojnë efiqencën.
- funksionalizimi, riorganizimi dhe plotësimi i infrastrukturës ekzistuese të sistemit bankar dhe
sigurimi i kredibilitetit bankar në përputhje me standardet Evropiane.
- implementimi dhe zhvillimi i sistemit të informimit për shërbimet bankare si një sistem që
mbledh, analizon, ruan dhe shpërndan informacionet me kohë në një formë të standardizuar, sistem
ky i dobishëm për vendimmarrje në kujdesin shërbimeve bankare dhe për organizimin e kujdesit
shërbimeve bankare në të gjithë nivelet.
- krijimi i sistemit të qëndrueshëm të financimit për sektorin e ekonomisë(Chartered Institute of
Internal Auditors, 2014).

2.5 BANKINGU ONLINE DHE E-QEVERISJA

Shfaqja e Internet Banking u prezantua nga bankat estoneze të shitjes me pakicë Hansapank dhe
Ühispank, të cilat në thelb ishin start-ups në vitet 1990. Të dyja bankat u morën nga grupet bankare
suedeze Swedbank dhe SEB në fund të viteve 1990. Megjithatë, në shumë mënyra zgjidhjet
estoneze të bankingut në internet ishin superiore ndaj zgjidhjeve suedeze të bankingut në internet
dhe grupet bankare suedeze në fakt mësuan nga përvoja estoneze. Me fjalë të tjera, ndodhi
transferimi i kundërt i teknologjisë - zakonisht supozohet se teknologjia superiore transferohet nga
vendet ekonomikisht më të avancuara në vendet ekonomikisht më pak të përparuara. Në vitet 1990,
bankat e reja estoneze nuk ishin të kufizuara nga varësitë e rrugëve që buronin nga teknologjia dhe
modelet e biznesit, pasi nuk kishte banka të vjetra . Sistemi bankar sovjetik ishte i pazhvilluar(APJ

32

Abdul Kalam, 2003). Ishte, në një masë të madhe, një sistem i bazuar në para. Përdorimi i çeqeve
nuk ishte i përhapur. Kështu, u bë e mundur të fillohej me një fletë të zbrazët dhe të shmangeshin
të njëjtat trajektore zhvillimi të ndjekura nga vendet më të përparuara.

Kjo siguroi një pikë kritike, sepse bankat estoneze nuk duhej të merreshin me kostot e trashëgimisë
dhe varësitë e rrugëve të sistemeve të vjetra bankare. Ishte e mundur kalimi nga një sistem i bazuar
në cash në banking në internet pa futur kurrë çeqe ose teknologji të tjera të vjetra. Aty ku një bankë
tipike në Perëndim, siç është Banka e Amerikës, e ka bërë në thelb sistemin e saj të bazuar në
fletore çeqesh elektronike dhe e ka quajtur internet banking, internet banking estonez po
shfrytëzonte avantazhet reale të ofruara nga interneti dhe po ofronte shërbim të shpejtë dhe me
cilësi të lartë, që nga fillimi i tij në 1996(Dash, 2005). Transferet mund të kryheshin në të njëjtën
ditë, brenda një ore në të njëjtën bankë dhe disa orëve ndërmjet bankave të ndryshme, në vend të
pritjes së zakonshme prej të paktën 24 orësh. Ishte i lirë, pasi shumica e konsumatorëve që
përdornin shërbimin nuk kualifikoheshin as për karta krediti në vitin 1996. Cilësia, siguria dhe
thjeshtësia e shërbimit të bankingut në internet tërhoqi shumicën e përdoruesve të internetit si
klientë të tij. Në vitin 2005, 35 % e estonezëve përdorën internet banking. Në vitin 2016, përdorimi
i bankingut në internet ishte pothuajse universal nga përdoruesit e internetit, duke arritur në 80%
të popullsisë së përgjithshme. Siç tregon qartë Figura 3 më poshtë, epërsia e Estonisë në bankingun
në internet është e jashtëzakonshme midis vendeve të EQL-së që iu bashkuan BE-së në 2004 dhe
2007, si dhe në krahasim me mesataren e BE-së(Fetahu, 2020).

Një krahasim mund të bëhet me Slloveninë, e cila është vendi më i pasur në EQL dhe ndër ato
vende që u bashkua me BE-në në 2004 dhe 2007. Në vitin 2005, përdorimi i bankingut në internet
në Slloveni ishte pak më shumë se një e katërta e asaj të Estonisë dhe në 2015, përdorimi i Estonisë
ishte pothuajse 2.5 herë më i madh. Sllovenia nuk ka mbetur prapa vetëm në krahasim me Estoninë,
por edhe në krahasim me Republikën Çeke, Letoninë, Lituaninë dhe Sllovakinë. Vetëm 4-5 për
qind e përdoruesve të internetit kanë përdorur internet banking në Rumani dhe Bullgari në vitin
2016.

33

Figure 3 Përdonimi i internetit për banking online

Varianca e madhe e rezultateve mund të kuptohet në kontekstin e natyrës epistemologjike të
teknologjisë dhe rolit të kontekstit lokal në përhapjen e internetit. Edhe pse zgjidhje të ndryshme
të bankingut në internet janë të disponueshme për 20 vjet, këto zgjidhje nuk janë përhapur në
mënyrë të barabartë nëpër vendet e karakterizuara nga zhvillimi relativisht i ngjashëm socio-
ekonomik, si vendet që iu bashkuan BE-së në 2004 dhe 2007(Grignolo, 2017).
Është e rëndësishme për të mbajtur parasysh se shumica e njerëzve nuk kanë nevojë të
ndërveprojnë dhe të bëjnë transaksione shpesh me qeverinë. Në të njëjtën kohë, përdorimi i
shërbimeve bankare mund të jetë një domosdoshmëri ditore ose javore. Sipas të dhënave të a
lexa.com në faqet kryesore në Estoni në 2015, portali qeveritar eesti.ee, një portë për shërbime të
ndryshme qeveritare në internet, renditet në vendin e 113 ndër faqet kryesore në Estoni. Në të
njëjtën kohë, faqja e internetit për bankën më të madhe me pakicë sipas pjesës së tregut në Estoni,
swedbank.ee, u rendit në vendin e tetë, dhe ajo e bankës së dytë më të madhe, seb.ee, u rendit e
16-ta në mesin e faqeve kryesore të internetit.

34

Faqet e internetit të bankave më të vogla lhv.ee dhe n ordea.com u renditën përkatësisht në vendin
e 62 dhe 110. Me fjalë të tjera, edhe bankat e vogla mundën portalin e qeverisë qendrore në
tërheqjen e përdoruesve(Bernhard, 2014).

2.6 E-QEVERISJA NË KOSOVË
Qeverisja elektronike përfaqëson sistemet e Teknologjisë së Informacionit, përmes së cilës
krijohen mundësi për të ofruar shërbime publike më të mira, më të shpejta dhe të disponueshme
në kohë. Gjithashtu, përmirëson shërbimet, forcon llogaridhënien, rrit transparencën dhe
përmirëson efikasitetin qeverisës. Qeverisjes elektronike sjell përfitime të mëdha për shoqërinë.
Përfitimet mund të jenë ekonomike dhe sociale, duke përfshirë modernizimin e administratës,
arsimit, shëndetësisë, drejtësisë, sigurisë, zhvillimin e biznesit, zhvillimin e tregtisë, zhvillimin e
bujqësisë, rritjen e buxhetit, rritjen e demokracisë, zhvillimin e kulturës, hulumtime shkencore,
statistika të ndryshme, etj(Palvia & Sharma, 2007).

Sistemi telekomunikues i teknologjisë së informacionit është i shtrirë në të gjithë territorin e
Republikës së Kosovës dhe ndërlidhë të gjitha institucionet qendrore dhe lokale. Në këtë rrjet janë
të kyçura më shumë se 500 ndërtesa të ndryshme institucionale. Përmes tij mundësohet ofrimi i
shërbimeve elektronike për qytetarët, bizneset dhe vetë administratën. Infrastruktura e rrjetit
shtetëror përbehet nga rrjeti mikrovalë, optik, wifi dhe VPN. Gjithashtu, përmes këtij rrjeti
mundësohet funksionimi i sistemit të telefonisë VoIP(Baliqi, 2018).

Agjencia e Shoqërisë së Informacionit ka ndërtuar Qendrën e të Dhënave Shtetërore (QDHSH).
QDHSH përdoret si “depo elektronike” shtetërore, për akumulimin, administrimin, përhapjen dhe
ruajtjen e të dhënave elektronike. QDHSH, përveç hapësirës fizike që posedon për vendosjen e
resurseve harduerike, gjithashtu mundëson që përmes shërbimeve “Cloud” të zvogëlojë
shpenzimet në blerjen e resurseve harduerike, të lehtësojë interoperabilitetin (ndërveprimin) e
sistemeve të ndryshme, të rrisë efikasitetin e ofrimit të shërbimeve elektronike dhe të ofrojë siguri
më të lartë të të dhënave elektronike.

35

Figure 4 Rrjeti qeveritar i Kosovës
Sa i përket sistemeve dhe shërbimeve elektronike janë ndërtuar këto projekte: e-Portali shtetëror
dhe atë në disa faza ku vlenë të theksohet verifikimi online i Page 12 of 37 dokumeteve të
prodhuara për pasaportë, leternjoftim dhe patent shofer; Aplikacioni për regjistrim dhe licencim
online të bizneseve në kuadër të synimit për e-biznese; moduli për pengun; Sistemi për aplikim
online për patent shofer i cili është në fazën e funksionalizimit të nderveprimit të bazës së re të
shenimeve me bazën e vjetër të shënimeve; Sistemi për regjistrimin e automjeteve që gjithashtu
është në fazën e funksionalizimit pasi që janë aplikuar metodologji të reja përmes ndërveprimit të
bazave ndërmjetësuese të shënimeve; Sistemi i aplikimit online për certifikata të gjendjes civile,
Sistemi i Menaxhimit të Pasurisë; Arkivimi Elektronik i Dokumenteve; Sistemi i Menaxhimit të
Projekteve; dhe, Aplikacioni për Policinë e Kosovës (e-Policia) i cili shërben për identifikimin e
automjeteve dhe patent shoferëve nga çdo pikë e Kosovës(Kosovar & Zhvillime, 2004).

36

KAPITULLI III

3. METODOLOGJIA E HULUMTIMIT

3.1 HYRJE MBI METODOLOGJINË

Metodologjia kyçe e këtij hulumtimi është metoda sasiore. Mbledhja e të dhënave është bërë
nëpërmjet shpërndarjes së pyetësorëve. Format për shpërndarjen e pyetësorëve variojnë, nga
kontakte direkte, nëpërmjet postës dhe postës elektronike, nëpërmjet telefonit. Këtu është përdorur
kryesisht shpërndarja e pyetësorit ballë për ballë dhe formë tjetër metodë e përdorur është ajo
nëpërmjet kontakteve direkte me respodentë. Nga eksperienca konstatohet se më rezultativ është
shpërndarja e pyetësorëve personalisht ose “ballë për ballë” me qëllim që të eliminohen rastet e
indiferencës dhe neglizhencës nga ana e personave që u kërkohet ti plotësojnë.

Sipas autorit Susuan metoda kuantitative është e rëndësishme për shkak se ajo përdoret për të
elaboruar problemin e ngritur të hulumtimit përmes krijimit të të dhënave numerike ose të dhënave
të cilat mund të shndërrohen në statistika të përdorshme. Metoda studion qëndrimet, mendimet,
sjelljet dhe variablat e tjerë të përcaktuar në popullatën më të madhe të kampionit për të përcaktuar
rezultatet. Sidoqoftë, kjo metodë bën përdorimin e të dhënave të matshme për të konkluduar fakte
dhe për të zbuluar modele të ndryshme kërkimore.

Zona gjeografike ku është realizuar studimi, pra shpërndarja e pyetësorëve, është në Kosovë.

Në statistika, sigurimi i cilësisë dhe metodologjia e sondazhit, marrja e mostrave është zgjedhja e
një nëngrupi (një mostër statistikore) e individëve nga një popullatë statistikore për të vlerësuar
karakteristikat e të gjithë popullsisë. Statistikat përpiqen që mostrat të përfaqësojnë popullatën në
fjalë. Dy avantazhe të kampionimit janë kostoja më e ulët dhe mbledhja më e shpejtë e të dhënave
se sa matja e tërë popullatës.

Çdo vëzhgim mat një ose më shumë veti (të tilla si pesha, vendndodhja, ngjyra) e trupave të
vëzhgueshëm të dalluar si objekte ose individë të pavarur. Në marrjen e mostrave të sondazhit,
peshat mund të aplikohen në të dhëna për të rregulluar modelin, veçanërisht në marrjen e mostrave

37

të shtresuara. Rezultatet nga teoria e probabilitetit dhe teoria statistikore përdoren për të udhëhequr
praktikën.

Në biznes dhe kërkime mjekësore, marrja e mostrave përdoret gjerësisht për mbledhjen e
informacionit në lidhje me një popullatë. Marrja e mostrave të pranimit përdoret për të përcaktuar
nëse një shumë prodhimi i materialit plotëson specifikimet qeverisëse.

Kjo hyrje së pari adreson disa konsiderata terminologjike. Së dyti, diskuton dy komponentë
kryesorë të marrjes së mostrave të rastësishme: rastësinë dhe gjasat e njohura të përzgjedhjes. Së
treti, përshkruan shkurtimisht lloje specifike të mostrave të rastësishme, duke përfshirë marrjen e
mostrave të thjeshta të rastit (me dhe pa zëvendësim), marrjen e mostrave sistematike dhe
shtresëzimin, me përmendjen e projekteve të tjera komplekse.

Për të përcaktuar numrin e mostrave që do të zgjidhen në tërësi mbi popullimin do të përdorim
formulen COCHRAN. Bazuar tek shpërndarja normale dhe tek intervali i besimit 95% me termin
e gabimit 5% është përcaktuar 150 numri i të anketuarve.

Variabël e varur në këtë punim janë përparësitë konkurruese, kurse variabla të pa varura janë
strategjitë: inovacioni, cilësia dhe udhëheqja e kostos.

3.2 POPULLACIONI DHE MOSTRA E PËRFSHIRË NË STUDIM

Popullimi i synuar ishin persona kryesisht mbi moshën 18 vjçare. Mostra është reprezentative
meqenëse të anketuarit reflektojnë strukturën etnike, vendbanimet (dimensionin rural urban),
moshën dhe nivelin arsimor. Zgjedhja e mostrës si mostër e qellimshme ështe bërë me qëllim. Pra
mosha kufizuese 18 plus është bërë me qellim sepse kjo kategori vlerësohen të rritur dhe të aftë
për të vlerësuar çështjen që ngrit ky hulumtim.

Lloji i mostrës është mostër probabile / e qëllimshme, sepse hulumtimi fokusohet në marrjen e
njohurive për një grup individësh me karakteristika specifike, siç janë punëtorët e bankave
komerciale. Më tej, mostra seleksionohet si mostër përshtatëse e mostrës jo probabile, duke u
bazuar në qasjen më të lehtë që e kemi ndaj punonjësve në institucionet relevante, duke nënkuptuar
se do të përzgjidhen punonjësit të cilët janë aktualisht në orar të punës dhe varësisht cilët janë më

38

të lirë për t’iu nënshtruar pyetjeve të pyetësorit, derisa të arrihet numri i caktuar brenda atij
institucioni.
Kampionimi i rastësishëm i referohet një larmie teknikash përzgjedhjeje në të cilat anëtarët e
kampionit zgjidhen rastësisht, por me një probabilitet të njohur të përzgjedhjes.Shumica e
sondazheve të shkencave shoqërore, të biznesit dhe bujqësisë mbështeten në teknikat e marrjes së
mostrave të rastësishme për përzgjedhjen e pjesëmarrësve në studim ose njësive të mostrës, ku
njësitë e mostrës mund të jenë persona, institucione, pika toke ose njësi të tjera për analizë. Marrja
e mostrave të rastësishme është një element kritik për hartimin e hulumtimit të përgjithshëm të
studimit.

3.3 INSTRUMENTI I STUDIMIT

Shumica e pyetjeve me interes që janë pjesë e pyetësorit janë pyetje të shkallëzimit bipolar, ose të
njohur ndryshe edhe si shkallëzimi LIKERT. Sipas Eduard përparësia kryesore e pyetjeve të
Shkallës Likert është se ato përdorin një metodë universale të mbledhjes së të dhënave, që do të
thotë se është e lehtë për t'i kuptuar ato. Duke punuar me të dhëna sasiore, është e lehtë të nxjerrësh
konkluzione, raporte, rezultate dhe grafikë nga përgjigjet. Për më tepër, për shkak se pyetjet e
Shkallës Likert përdorin një shkallë, njerëzit nuk janë të detyruar të shprehin një mendim,
përkundrazi i lejon ata të jenë më të arsyeshëm.
Në këtë hulumtim kemi përdorur pyetësorin e gjysëm-strukturuar të përgatitur enkas për këtë
qëllim. Pyetësori përbëhet nga pyetje të hapura dhe të mbyllura.

3.4 PROCEDURA E MBLEDHJES SË TË DHËNAVE

Për realizimin e këtij hulumtimi, gjegjësisht për mbledhjen e të dhënave, së pari është siguruar
leja nga institucionet përkatese si dhe pëlqimin për pjesëmarrje në këtë hulumtim nga ana e
punonjësve bankar, përmes një flete në të cilën ata konfirmuan (mos) pjesëmarrjen e tyre.

39

3.5 PËRDORIMI I TESTEVE STATISTIKORE MBI HULUMTIMIN

Në kuadër të kapitullit të analizës statistikore do të analizohen të gjitha elementet e pyetësorit të
hulumtimit, me qëllim të testimit të pyetjeve kërkimore dhe hipotezave. Në kapitullin e analizës
statistikore janë kryer testet statistikore të analizës qendrore, korrelacioni dhe krahasimi i
mesatareve.

KAPITULLI IV

4. REZULTATET E STUDIMIT

Në kuadër të kapitullit të analizës statistikore do të analizohen të gjitha elementet e pyetësorit të
hulumtimit, me qëllim të testimit të pyetjeve kërkimore dhe hipotezave. Në kapitullin e analizës
statistikore janë kryer testet statistikore të analizës qendrore, korrelacioni dhe krahasimi i
mesatareve.

4.1 ANALIZA PËRSHKRUESE E TË DHËNAVE TË PËRGJITHSHME
Pyetësori në pjesën e parë trajton pjesën e të dhënave të përgjithshme, ku në këtë pjesë do të

analizohen 8 pyetjet e të dhënave të përgjithshme.

Tabela 1Analiza përshkruese e pyetjes ''Gjinia''

D1

Frequency Percent Valid Percent Cumulative
109 Percent
Valid Femer 41 67.2 67.2 67.2
Mashkull 150 100.0
Total 32.8 32.8

100.0 100.0

Pjesëmarrja ka qene meshkuj 41 apo 32.8% dhe të gjinisë femërore kanë qenë 109 të anketuar apo
67.2%.

40

Grafiku 1 Grafikoni i variables '' Gjinia''

Grafikoni i variablës “Gjinia” tregon që mesatarja e kësaj variable është 1.33, pra dominohet nga
gjinia femërore.

Tabela 2 Analiza pershkruese e pyetjes ''Mosha''

D2

Frequency Percent Valid Percent Cumulative
74 Percent
Valid 18-24 vjeç 54 48.8 48.8 3.6
25-34 vjeç 14 19.0
35-44 vjeç 6 28.2 38.2 47.2
45-55 vjeç 2 100.0
Mbi 55 vjeç 15.4 15.4
Total 150
6.0 6.0

1.6 1.6

100.0 100.0

Nga mosha 18-24 vjet janë 74 të anketuar apo 48.8%, 25-34 vjet janë 54 të anketuar apo 28.2%,
35-44 vjet janë 14 të anketuar apo 15.4 %, mosha 45-55 vjet janë 6 të anketuar apo 6.0% dhe nga
mosha mbi 55 vjeç janë 2 të anketuar apo 1.6%.

41

Grafiku 2 Grafikoni i variables ''Mosha''

Grafikoni i variablës “Mosha” tregon që mesatarja e kësaj variable është 3.3, pra dominohet nga
mosha mbi 18.24 vjet.

Tabela 3 Analiza pershkruese e pyetjes ''Punësimi''

D3

Frequency Percent Valid Percent Cumulative
102 Percent
Valid PO 43 77.9 77.9 77.9
5 80.5
JO 150 18.1 18.1 81.5

Gjysëm orari 4.0 4.0

Total 100.0 100.0

Në pyetjen lidhur me punësimin kemi këto kategori, të punësuar janë 102 të anketuar apo 77.9%,
të papunë janë 43 të anketuar apo 18.1% dhe me gjysëm orari punojnë 5 të anketuar apo 4.0%.

42

Grafiku 3 Grafikoni i variables ''Punësimi''

Grafikoni i variablës “Punësimi” tregon që mesatarja e kësaj variable është 1.6, pra dominohet nga
të punësuarit.

Tabela 4 Analiza pershkruese e pyetjes ''Komuniteti''

D4

Frequency Percent Valid Percent Cumulative
14 Percent
Valid RAE 21.8 28.2 28.2
Shqiptar 146 100.0
Total 150 78.2 71.8

100.0 100.0

Në pyetjen lidhur per komnitetitn e pjesëmarrësve kemi këto të gjetura 14 të anketuar apo 21.8%
i takojnë komunitetit rom, ashkali dhe egjiptian, ndërsa 146 apo 68.2% janë deklauar të jenë
shqipëtar.

43

Grafiku 4 Grafikoni i variables ''Komuniteti''

Grafikoni i variablës “Komunitetit” tregon që mesatarja e kësaj variable është 1.72, pra dominohet
nga komuniteti shqiptar.

Tabela 5 Analiza pershkruese e pyetjes ''Vendbanimi''

D5

Frequency Percent Valid Percent Cumulative
149 Percent
Valid Qytet 11 87.4 60.0 60.0
Fshat 150 100.0
Total 12.6 40.0

100.0 100.0

Në pyetjen për të anketuarit se ku jetojnë kemi këto përgjigjje, në qytet janë 149 të anketuar apo
87.4% dhe fshat 11 të anketuar apo 12.6%.

44

Grafiku 5 Grafikoni i Variables ''Vendbanimi''

Grafikoni i variablës “Vendbanimi” tregon që mesatarja e kësaj variable është 1.4, pra dominohet
nga qyteti.

Tabela 6 Analiza pershkruese e pyetjes ''Shkollimi''

D6

Frequency Percent Valid Percent Cumulative
1 Percent
Valid Fillor 9 1.0 1.0 71.8
Mesëm
Bachelor 95 4.6 4.6 77.4
Master 41 100.0
Doktoraturë 71.8 71.8
Total 4
150 20.6 20.6

3.0 3.0

100.0 100.0

Me shkollim fillor është vetëm një i anketuar apo 1.0%, me shkollim të mesëm janë 9 të anketuar
apo 4.6% me shkollim bachelor janë 95 të anketuar apo 71.8%, me shkollim master janë 41 të
anketuar apo 20.6% me me doktoraturë janë 4 të anketuar apo 3.0%.

45

Grafiku 6 Grafikoni i variables ''Shkollimi''

Grafikoni i variablës “Shkollimi” tregon që mesatarja e kësaj variable është 2.51, pra dominohet
nga shkollimi me bachelor dhe pasuniversitar.

4.2 INTERPRETIMI DHE DISKUTIMI I GJETJEVE

Në këtë pjesë të hulumtimit do të paraqiten rezultatet nga pjesa e dytë e pyetësorit.
Banka ku punoj gjithmonë sjellë inovacione në shërbimet që kryhen përmes ATM-së:

Percent Valid Cumulative

Percent Percent

Valid Nuk pajtohem aspak 0.3 0.3 0.3

Nuk pajtohem 7.4 7.4 7.7

Neutral 14.0 14.0 21.7

Pajtohem 12.9 12.9 34.6

Pajtohem plotësisht 65.4 65.4 100.0

Total 100.0 100.0

Tabela 7 Deklarimet e respodentëve mbi inovacionet e bankës përmes ATM-ve

46

70

60

50

40

30 65.4

20 Pajtohem
plotesisht
10 14 12.9
Neutral Pajtohem
0.3 7.4
0

Nuk pajtohem Nuk pajtohem

aspak

Deklarimet e respodentëve

Grafikoni 1 Deklairmet e respodentëve mbi inovacionet e bankës përmes ATM-së

Nga paraqitja e të dhënave nga grafikoni i mësipërm në lidhje me inovacionet që bankat bëjnë në
lidhje me ATM-të, 0.3% e respodentëve kanë deklaruar se nuk pajtohen aspak, 7.4% kanë
deklaruar se nuk pajtohen, neutral janë deklaruar 14.0% e respodentëve dhe në total ata që pajtohen
lidhur me çështjen në fjalë janë 88.3%.

Platforma e bankës sjell gjithmonë inovacione inkremantale në funksion të qasjes sa më të
lehtë dhe efikase në transfere bankare elektronike:

Percent Valid Cumulative
Percent Percent

Valid Nuk pajtohem aspak 0.9 0.9 0.9

Nuk pajtohem 2.3 2.3 3.1

Neutral 16.0 16.0 19.1

Pajtohem 21.7 21.7 40.9

Pajtohem plotësisht 59.1 59.1 100.0

Total 100.0 100.0

Tabela 8 Deklarimet e respodentëve lidhur me inovacionet inkrementale në bankë gjatë
transfereve bankare elektronike

47

60

50

40

30 59.1

20 Pajtohem
plotesisht
10 16.0 21.7
Neutral Pajtohem
0.9 2.3

0

Nuk pajtohem Nuk pajtohem

aspak aspak

Deklarimet e respodentëve

Grafikoni 2 Deklarimet e respodentëve lidhur me inovacionet inkrementale në bankë gjatë
transfereve bankare elektronike

Nga paraqitja e të dhënave nga grafikoni i mësipërm në lidhje me inovacionet inkrementale që
bankat bëjnë, 0.9% e respodentëve kanë deklaruar se nuk pajtohen aspak me këtë, 2.3% kanë
deklaruar se nuk pajtohen, neutral janë deklaruar 16.0% e respodentëve dhe në total ata që pajtohen
lidhur me çështjen në fjalë janë 82.3%.

E-banking dhe mobile banking sjellin gjithmonë risi për transfere bankare elektronike sa
më të lehta

Percent Valid Cumulative

1.7 Percent Percent

Valid Nuk pajtohem 1.7 1.7 1.7
aspak 14.3
Nuk pajtohem 26.0 1.7 3.4
56.3 14.3 17.7
Neutral 26.0 43.7
100.0 56.3 100.0
Pajtohem
100.0
Pajtohem
plotësisht
Total

Tabela 9 Deklarimet mbi risitë që E-banking dhe mobile banking sjellin në transfere bankare
elektronike

48

Gjithmonë në proceset bankare sjellen inovacione inkrementale duke marrë feedback nga
klientët:

Valid Nuk pajtohem Percent Valid Cumulative
Neutral Percent Percent
Pajtohem 7.4 7.4
Pajtohem plotësisht 13.1 7.4 20.6
Total 32.6 13.1 53.1
46.9 32.6 100.0
100.0 46.9
100.0

Tabela 10 Deklarimet e respodentëve mbi inovacionet
inkrementale

60.0

50.0

40.0

30.0 56.3
26.0
20.0

10.0 14.3
Neutral
0.0 1.7 1.7

Nuk Nuk Pajtohem Pajtohem
plotësisht
pajtohem pajtohem

aspak

Grafikoni 3 Deklarimet mbi risitë që E-banking dhe mobile banking sjellin

Nga paraqitja e të dhënave nga grafikoni i mësipërm vërejmë se lidhur me deklarimet e
respodentëve sa i përketë risive që E-banking dhe mobile banking sjellin për përdorim më të lehtë,
1,7% e respodentëve nuk pajtohen aspak lidhur me këtë çështje, poashtu 1.7 % kanë deklaruar se
nuk pajtohen, neutral janë 14.3% nga numri total i respodentëve, 16% kanë deklaruar se pajtohen
dhe 56.3% nga numri total i respodentëve kanë deklaruar se pajtohen plotësisht lidhur me risitë që
këto dy platforma sjellin.

49

50.0 46.9
45.0 32.6
40.0
35.0 13.1 Pajtohem Pajtohem
30.0 Neutral plotësisht
25.0
20.0
15.0
10.0

5.0 7.4
0.0

Nuk pajtohem

Grafikoni 4 Deklarimet e respodentëve mbi inovacionet inkrementale

Nga paraqitja e të dhënave nga tabela dhe grafikoni i mësipërm vërejmë se lidhur me çështjen se
marrja e feedback-ut nga klientët gjithmonë sjell inovacion inkremental në proceset bankare,
kështu 7.4% nga numri total i respodentëve kanë deklaruar se nuk pajtohen me këtë çështje, 13.1%
janë neutral, 32.6% kanë deklaruar se pajtohen dhe 46.9% kanë deklaruar se pajtohen plotësisht se
feedbacku nga klienti sjell inovacion në sistem bankar.

Jemi gjithmonë të drejtuar nga inovacioni i shërbimeve digjitale për të minimizuar
interaksionin fizik klientë-bankë gjatë transfereve bankare elektronike:

Percent Valid Cumulative
Percent Percent

Valid Nuk pajtohem 0.9 0.9 0.9
aspak 1.1 1.1 2.0
Nuk pajtohem

Neutral 12.0 12.0 14.0

Pajtohem 26.3 26.3 40.3

Pajtohem 59.7 59.7 100.0
plotësisht 100.0 100.0
Total

Tabela 11 deklarimet e respodentëve lidhur me inovacionin e shërbimit digjital gjatë transfereve
bankare elektronike

50