สาระการเรียนร+ู
วิชา การรักษาพยาบาลเบือ้ งตน+
(Primary Medical Care)
จัดทำโดย
นิกร จันภิลม
วิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี แพรP
(สาระการเรยี นรนู+ ้ีใชใ+ นการจัดการเรยี นการสอนราวิชา การรักษาพยาบาลเบ้อื งตน+ ของ
วพบ. แพร@ เทา@ นัน้ ไม@อนุญาตใหเ+ ผยแพรห@ รอื อา+ งอิง)
[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]
สาระการเรียนร+ู
วชิ า การรักษาพยาบาลเบือ้ งตน+
(Primary Medical Care)
1 การซกั ประวตั ิ และการตรวจร0างกาย
การท่ีผ)ูป+วยมาเข)ารับการรักษา ด)วยป6ญหาทางด)านสุขภาพต@างๆ ผ)ูป+วยรายหน่ึงๆย@อมมีที่มาของ
ป6ญหาและป6ญหาท่ีแตกต@างกัน การที่ผู)รักษาจะได)มาซึ่งที่มาของป6ญหาและป6ญหาที่ถูกต)องน้ันต)องอาศัย
ทักษะ ในการซักประวัติ และการตรวจร@างกายท่ีดี เน่ืองจากการซักประวัติ ตรวจร@างกายท่ีดีจะช@วยให)ผ)ูตรวจ
ค)นพบป6ญหา และนำทางไปสู@การวินิจฉัยโรคและการรักษาที่ถูกต)อง การท่ีจะได)ข)อมูลต@างๆอย@างเพียงพอน้ัน
ประกอบดว) ยการปฏิบัตติ ามข้ันตอนได)แก@
1.1 การซักประวัติ
1.2 การตรวจร@างกาย
1.3 การตรวจทางห)องปฏิบัติการต@างๆ เชน@ การตรวจเลือด การถ@ายภาพรงั สี เปZนตน)
1.1 การซักประวตั ิ
การซักประวัติผู)ป+วย จัดว@าเปZนข้ันตอนท่ีสำคัญที่สุดในการให)การตรวจรักษาผ)ูป+วย ข)อมูลต@างๆท่ีได)
จากการซกั ถามจะสามารถแยกเปZนขอ) มูล 2 ลักษณะตามท่มี ี คอื
1. ข)อมูลอัตนัย (subjective data) คือ ข)อมูลท่ีได)จาก ผู)ป+วย ญาติ ผ)ูประสบเหตุ หรือจากผู)
นำส@ง เช@น อาการปวดศีรษะ, คลน่ื ไส), ปวดทอ) ง เปZนต)น
2. ข)อมูลปรนัย (objective data) คือ ข)อมูลที่ได)จาก การสังเกตของผ)ูตรวจ การตรวจ
ร@างกาย ตลอดจนผลการตรวจทางห)องปฏิบัติการ การตรวจทางรังสี หรือการตรวจพิเศษต@างๆ เช@น คลำพบ
ก)อนขนาด 3 เชนติเมตร บริเวณท)องน)อย, กดปล@อยเจ็บบริเวณท)องน)อยด)านขวา, ผลตรวจU/A พบ WBC =
10 cells/HPF เปZนต)น
เม่ือได)ข)อมูลท้ัง อัตนัย ( subjective data) และปรนัย (objective data) ผู)ตรวจจะนำข)อมูล
ท้ังหมดที่ได)มาประมวลเพ่ือวิเคราะหxร@วมกันกับข)อมูลที่ได)จากการตรวจร@างกาย และตรวจทาง
ห)องปฏิบัติการท่ีจำเปZนต@อไป ในทางการแพทยxการซักประวัติมีความสำคัญมากเพราะเปZนหนทางท่ีจะนำไปส@ู
การวินิจฉัยความผิดปกติของผ)ูป+วย และเพิ่มเติมความแน@นอนด)วยการตรวจร@างกายและการตรวจทาง
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรู้น้ีใช้ในการจดั การเรียนการสอนราวิชา การรกั ษาพยาบาลเบ้ืองตน้ 2
ของ วพบ. แพร่ เท่านั้น ไมอ่ นญุ าตให้เผยแพร่หรืออ้างองิ )
[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]
ห)องปฏิบัติการจะช@วยในการวินิจฉัยได)แม@นยำมากขึ้น ความสำเร็จของการซักประวัติ ขึ้นกับองคxประกอบ
หลายประการ
1.1.1 ตวั ผซ6ู กั ประวัติ
ผู)ซักประวัติต)องมีการแนะนำตัว และขออนุญาต ตลอดจนอธิบายวัตถุประสงคx ในการซักประวัติ
เสมอ นอกจากน้ีผู)ซักประวัติยังต)องมีความรู)ในเรื่องโรคหรือพยาธิสภาพต@างๆ และต)องมีทักษะในการตรวจ
ร@างกาย มีบุคลิกภาพที่น@าเชื่อถือ ศรัทธา และให)ความสำคัญกับทุกป6ญหาของผู)ป+วย ตลอดจนมีทักษะการพูด
และการฟ6งท่ีดี โดยต)องฟ6งผู)ป+วยให)มาก รวมถึงการฟ6งเพ่ือเข)าใจผู)ป+วย ไม@รีบร)อนเกินไปใช)เวลาให)เหมาะสม
พึ่งระลึกอย@ูเสมอว@าผู)ป+วยหรือญาติผู)ดูแลมีความกังวลใจในความเจ็บป+วย และต)องการความเข)าใจในโรคท่ี
เขาเปZนอยู@ และนำข)อมูลมาจัดลำดับความสำคัญของป6ญหา พึงระลึกไว)เสมอว@า การซักประวัติท่ีใช)เวลานาน
เกินไปอาจทำให)ผู)ป+วยได)รับการรักษาที่ล@าช)าไปด)วย โดยเฉพาะในกรณีท่ีผ)ูป+วยอย@ูในระยะฉุกเฉินการซัก
ประวตั คิ วรกระชับ ชดั เจนมากที่สดุ
1.1.2 สถานทซี่ ักประวัติ
สถานท่ีซักประวัติควรเงียบเพ่ือให)การส่ือสารมีคุณภาพและเปZนสัดส@วน เพื่อให)ผู)ป+วยมีความม่ันใจ
ไว)วางใจและกลา) บอกความจรงิ โดยเฉพาะขอ) มูลทเี่ ปZนความลับ หรือเรอื่ งส@วนบุคคล
1.1.3 ตัวผู6ปว? ย
เองก็ต)องเข)าใจให)ความร@วมมือ เชื่อถือ และไว)วางใจผ)ูซักประวัติ การซักประวัติควรปฏิบัติตาม
ข้ันตอนอย@างครบถ)วน แต@เมื่อมีความชำนาญแล)วหรือในกรณีรีบด@วนอาจละเว)นในบางหัวข)อก็ได)ขึ้นกับตัว
ผ)ูให)การรกั ษาและป6ญหาของผู)ป+วย ท้ังน้ีการแนะนำตัวเองว@าเปZนใคร และ มีจุดประสงคxอะไร เปZนสิ่งท่ีไม@ควร
มองข)ามกอ@ นเรมิ่ ซกั ประวตั แิ ละตรวจร@างกายผู)ปว+ ยแต@ละราย ขน้ั ตอนที่ยดึ ถอื ปฏบิ ัติกนั โดยทัว่ ไปได)แก@
1. ข6อมูลพ้ืนฐานท่ัวไปของผู6ป?วย (General data, Preliminary data, Data base) เปZน
รายละเอียดทั่วไปของผู)ปว+ ย ได)แก@ ช่ือ อายุ เพศ เชอ้ื ชาติ ศาสนา ที่อยู@ อาชพี การศกึ ษา เปZนตน)
2. อาการสำคัญ (Chief Complaint, C.C.) เปcนคำบอกเล0าของผ6ูป?วยเก่ียวกับความเจ็บป?วย
เปZนอาการที่เด@นชัดเพียง 1-3 อาการท่ีทำให)ผ)ูป+วยตัดสินใจมาโรงพยาบาล ตามด)วยระยะเวลาท่ีสั้นที่สุด ส@วน
ใหญ@อาการสำคัญมักเปZนลักษณะความเจ็บปวด ความผิดปกติ หรือส่ิงที่ผู)ป+วยสังเกตพบ ควรกระต)ุนให)ผู)ป+วย
บอกอาการที่จำเพาะท่ีสุด ที่ส้ันและได)ใจความ ไม@บันทึกเปZนซื่อโรค หรือเหตุการณxต@างๆ เช@น ปวดศีรษะ มา
1 วันก@อนมาโรงพยาบาล , ปวดทอ) งถา@ ยเหลว 30 นาทีก@อนมา รพ.สต.
C.C. = อาการเด่น1-2 อาการ + ระยะเวลาท/ีส2นั ที/สุด
3. ประวัติการเจ็บป?วยปfจจุบัน (Present Illness, P.I.) เปZนประวัติการเจ็บป+วยที่จะต)องอาศัย
อาการสำคญั เปZนแนวทางนำในการซักถามรายละเอยี ดตอ@ ไป เชน@
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรนู้ ใี้ ชใ้ นการจดั การเรยี นการสอนราวชิ า การรกั ษาพยาบาลเบื้องต้น 3
ของ วพบ. แพร่ เท่านน้ั ไมอ่ นุญาตใหเ้ ผยแพรห่ รืออา้ งอิง)
[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]
- ตำแหน@งและการร)าว (Location & refer or radiation) เปZนท่ีตำแหน@งใด สัมพันธxกับอวัยวะ
ใกล)เคียงอื่นหรอื ไม@ เช@น ปวดใตช) ายโครงขวารา) วไปสะบกั หลงั ดา) นขวา, ปวดหลังร)าวลงขาซา) ย
- เวลา (time & onset) คือ อาการน้ันเร่ิมเปZนมาต้ังแต@เม่ือไร เกิดขึ้นทันทีหรือค@อยๆเปZน และเปZน
มากเวลาใด
- ลักษณะอาการ (Characteristic) คือ อาการนั้นมีลักษณะอย@างไร เช@น ปวดบิดๆ, ปวดเสียดๆ,
ปวดต้อื ๆ
- อาการเริ่มต)นขึ้นแบบใด (Mode of onset) คือ อาการน้ันค@อยๆ เริ่มมีมาเร่ือยๆ (Gradual
onset) หรอื เกดิ ขนึ้ ทันทีทันใด (Acute onset)
- ความรนุ แรง (Severity) คอื อาการที่เปนZ น้ันพอทนได) หรอื เปZนมากจนพักไมไ@ ด)เลย
- ปริมาณหรือจำนวนครั้ง (Quantity) คือ อาการน้ันเปZนบ@อยคร้ังแค@ไหน เช@น อาเจียนเปZนน้ำปน
เศษอาหาร 3 คร้งั เปZนตน)
- ป6จจัยที่ทำให)อาการน้ันดีขึ้น (Relieving factor) คือ สิ่งที่ผ)ูป+วยทำ หรือหยุดทำแล)วอาการดีข้ึน
เชน@ นอนราบแลว) แนน@ หนา) อกเหมือนหายใจไมอ@ อก แตล@ กุ ขึ้นมานงั่ หายใจแล)วดขี นึ้ เปZนตน)
- ป6จจัยที่ทำให)อาการน้ันแย@ลง (Aggravating factors) คือ สิ่งที่ผ)ูป+วยทำ หรือหยุดทำแล)วอาการ
เปนZ มากขน้ึ เช@น เดินนานๆ แล)วปวดหลังร)าวลงขามากขน้ึ เปZนตน)
- อาการอ่ืนร@วมด)วยหรือไม@ (Associated symptoms) คือ อาการร@วมอื่นๆที่เกิดพร)อมหรือเวลา
ใกลเ) คียงกนั เชน@ ปวดท)อง แล)วมถี @ายเปนZ สดี ำรว@ มด)วย เปZนต)น
- การรักษาและยาทไี่ ดร) ับมาก@อนทัง้ ท่ซี อื้ กินเองหรือไดจ) ากหมอ และผลการรักษาเปZนอยา@ งไร
- Negative finding คือ อาการอ่ืนๆ ที่ควรมีหรือควรตรวจพบ แต@ไม@มีและตรวจไม@พบในครั้งน้ี เช@น
ผ)ูป+วยมาด)วยอาการ ปวดท)องน)อยด)านขวา คล่ืนไส) อาเจียน R/O Appendicitis แต@ตรวจไม@พบ rebound
tenderness ดังน้ัน rebound tenderness สุดท)ายประวัติเจ็บป+วยป6จจุบันมักป•ดท)ายด)วยอาการสำคัญ
เสมอ
4. ประวัติการเจ็บป?วยในอดีต (Past Illness)/โรคประจำตัว เปZนการซักถามถึงการเจ็บป+วยใน
อดีตตั้งแต@เกิดจนถึงป6จจุบันเรียงตามลำดับเวลาของการเจ็บป+วย ซึ่งไม@สัมพันธxกับการเจ็บป+วยครั้งน้ี แต@ถ)า
หากพิจารณาแล)วว@าประวัติเจ็บป+วยในอดีตมีความสัมพันธxกับการเจ็บป+วยครั้งน้ีก็ให)จัดไว)ในประวัติการ
เจ็บป+วยป6จจุบันได) ประวัติการเจ็บป+วยในอดีตที่ควรถาม เช@น โรคท่ีเปZนอย@ูรักษาไม@หาย เช@น DM, HT
ประวัติการแพ) ยา, อาหาร ประวัติวัคซีน,ประวัติรับการผ@าตัด/การพักรักษาตัวในโรงพยาบาล,ประวัติ
อุบัติเหตุ เปนZ ต)น
5. ประวัติครอบครัว (Family History) เปZนการซักถามถึงประวัติการเจ็บป+วยในหมู@ญาติพ่ีน)อง
และบุคคลที่อย@ูในบ)านเดียวกับผู)ป+วย ท่ีอาจสัมพันธxกับการเจ็บป+วยของผู)ป+วยได)แก@ โรคทางกรรมพันธxุต@างๆ
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรู้นใ้ี ช้ในการจดั การเรยี นการสอนราวิชา การรักษาพยาบาลเบ้ืองต้น 4
ของ วพบ. แพร่ เท่าน้ัน ไมอ่ นุญาตใหเ้ ผยแพรห่ รอื อ้างองิ )
[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]
เช@น โรคเบาหวาน โรคความดันโรคหิตสูง โรคเลือด ลักษณะปากแหว@งเพดานโหว@ และประวัติโรคติดเช้ือ
ตา@ งๆ เชน@ วัณโรค หดั เปZนตน)
6. ประวัติส0วนตัว (Personal History) ซักถามเก่ียวกับประวัติส@วนตัว เช@น การอุปนิสัยใจคอ,
การศึกษา, ประวัติการปฏิบัติงาน, ฐานะทางเศรษฐกิจ, สถานท่ีอยู@อาศัย เช@น การสูบบุหร่ี, การนอนหลับ,
ลกั ษณะการปฏิบัตงิ านที่อาจกอ@ ใหเ) กดิ ความเจ็บปว+ ยจากการทำงานได) เปZนตน)
การซักประวตั ิตามระบบ
การซักประวัติตามระบบ คือ การถามอาการของส@วนต@างๆ ต้ังแต@ศีรษะไปจรดเท)า ที่คนไข)ยังไม@ได)
เลา@ ให)ฟง6 ดงั น้ี
1. ทั่วไป : ซักถามเกี่ยวกับการรับประทานอาหารและน้ำ, การนอน, การขับถ@าย, การออกกำลัง
กาย ฯลฯ
2. ศรี ษะ : ซักถามอาการ ปวดมนึ ศีรษะ ผมร@วง ฯลฯ
3. ตา : ซักถามเกี่ยวกับการมองเห็นสายตาสั้นหรือยาว ปกติต)องใช)แว@นตาหรือไม@ ตาพร@ามัวหรือไม@
ฯลฯ
4. หู : ซกั ถามเกี่ยวกับความสามารถในการได)ยินดีของหู มนี ำ้ หรอื หนองไหลจากหหู รอื ไม@ ฯลฯ
5. จมูก : ซักถามเก่ียวกับ การได)กลิ่นดีไหม น้ำมูกไหลบ@อยไหม คัดจมูกไหม จามหรือคันในจมูก
ไหม ฯลฯ
6. คอ : ซักถามว@าเก่ียวกับ การเจ็บคอหรือไม@ การกลืนอาหารหรือน้ำแล)วสำลักบ@อยไหม เคยมีก)อน
คลำไดแ) ถวคอด)านนอกไหม เคยเปZนคอพอกไหม เวลาหันไปมา เคย เจ็บ เสยี ว แถวคอหรอื แถวไหล@ไหม ฯลฯ
7. ระบบย0อยอาหาร : ซักถามถึงอาการ อาการปากเจ็บ หรือเปZนแผลบ@อยไหม ฟ6นผุไหม เหงือก
บวมบ@อยไหม ล้นิ ได)รับรสเปนZ ปกติหรือไม@ มอี าการปวดท)องหรอื ป+าว ฯลฯ
8. ระบบทางเดินหายใจ : ซักถามเกี่ยวกับ หน)าอกเคยถูกกระแทกหรือไม@ กระดูกซี่โครงเคยหักไหม
เต)านมเคยเปZนฝไ™ หม เคยไอ หรือหายใจเหนื่อยหอบ มาก@อนหรอื ไม@ฯลฯ
9. หัวใจ : ซักถามเกี่ยวกับประวัติ เคยเปZนโรคหัวใจไหม เหน่ือยง@ายกว@าปกติหรือไม@ เคยมีอาการ
เจ็บแน@นกลางอกไหม เคยต)องตื่นกลางดึกแล)วหายใจไม@ออก ต)องรีบลุกข้ึนมานั่ง หรือใช)พัดลมเป+า แล)วจะ
คอ@ ยๆหายใจออกมากขน้ึ บ)างหรือไม@ ฯลฯ
10.ท6อง : ซักถามประวัติ เคยบวมไหม เคยเปZนแผล หรือเปZนลายท่ีหน)าท)องไหม ปวดท)องบ@อยไหม
ฯลฯ
11.กระเพาะลำไส6 : ซักถามการเก่ียวกับ การรับประทานอาหารได)ไหม เวลาหิวปวดท)องไหม (ถ)า
เวลาหิวชอบปวดท)อง มักแสดงว@าเปZนแผลในกระเพาะอาหาร หรือลำไส)เล็กส@วนต)น เวลาอ่ิมปวดท)องไหม
(ถ)าชอบปวดท)องเวลาอิ่มหรือปวดท)องจณะรับประทานอาหารหรือเปZนแผลในกระเพาะอาหารหรือกระเพาะ
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรู้น้ีใช้ในการจดั การเรียนการสอนราวชิ า การรักษาพยาบาลเบ้ืองต้น 5
ของ วพบ. แพร่ เทา่ นนั้ ไม่อนุญาตใหเ้ ผยแพร่หรืออ้างองิ )
[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]
อาหารอุดตัน ทำให)อาหารผ@านไปสู@ลำไส) ไม@ได)หรืออ่ืนๆ) มีอาการท)องเดิน ท)องผูก เวลาขับถ@ายอุจจาระมีมูก
เลือดไหม เคยมพี ยาธิออกมากบั อุจจาระไหม ฯลฯ
12.ตับและถุงน้ำดี : ถามว@า เคยปวดท)องร@วมกับตาเหลืองตัวเหลืองไหม เคยกินอาหารมันๆ แล)วอึด
อัดแน@นท)องปวดท)องไหม (ถ)าเคยมีอาการดังกล@าว ก็ให)นึกถึงโรคตับอักเสบ ถุงน้ำดีอักเสบ เปZนน่ิวในถุงน้ำดี
หรอื ทอ@ นำ้ ดีได)) ฯลฯ
13.ไต กระเพาะป6สสาวะ และทางเดินป6สสาวะ : ให)ถามว@าป6สสาวะ (เย่ียวหรือเบา) ปกติไหม
กลางวันเย่ียวหรือเบาก่ีครั้ง กลางคืนก่ีคร้ัง (ถ)ากลางวันน)อยและกลางคืนเยี่ยวบ@อย ไตอาจจะผิดปกติได) เช@น
ผิดปกติ เพราะโรคไตอักเสบ โรคเบาหวาน โรคต@อมลูกหมาก แต@บางครั้งก็เกิดจากโรคประสาท คือ กลางคืน
นอนไม@หลับ เลยลุกมาเย่ียวบ@อยๆ เปZนต)น) ป6สสาวะเคยมีกรวดหรือทรายไหม (ถ)าเคย ก็เปZนนิ่วในไตหรือใน
กระเพาะป6สสาวะ) ป6สสาวะลำบากไหม ปส6 สาวะขุ@น เปนZ หนองไหม ฯลฯ
14.กระดูกและข6อ : ให)ถามว@าเคยปวดบวมตามข)อไหม เคยกระดูกหักไหม เคยปวดกระดูกท่ีใดบ)าง
ใชแ) ขนขาไดส) ะดวกไหม หมุนแขน (ไหล@) ไดร) อบไหม ฯลฯ
15.ประสาท : ให)ถามว@า ปวดหัวไหม นอนหลับไหม เคยชักหรือเปZนอัมพาตไหม สติป6ญญาและ
ความจำยังดเี หมือนเดมิ หรือเปล@า เคยเปนZ ลมหมดสตไิ หม มอื ส่นั ไหม ฯลฯ
16.กล6ามเน้ือ : ให)ถามว@า กล)ามเน้ือเคยปวดบวมไหม หรือร)อน หรือกดเจ็บไหม เคยเปZนตะคริวไหม
แขนขาเคยกระตุกไหม ออกกำลังกายได)หรือเปล@า ลุกออกจากเตียงนอนได)เองหรือเปล@า ขึ้นบันไดไหวไหม
ฯลฯ
17.ผิวหนัง : เคยเปZนโรคผิวหนังไหม เคยมีผื่นคัน หรือเปZนไฝเปZนปานเปZนต@ุมเปZนก)อนไหม เคยมี
ผวิ หนงั อักเสบ เปนZ ฝ™เปนZ แผลไหม
18.เพศ : ในผ)ูหญิงให)ถามว@า ประจำเดือนมาปกติไหม มีตกขาวไหม มีเลือดหรือน้ำคาวปลาออกมา
ไหม เปZนผนื่ คันหรอื อักเสบไหม ฯลฯ
ในผ)ูชายให)ถามว@า มีแผลผ่ืนคันหรือส่ิงผิดปกติอะไรไหมในอวัยวะเพศ เยี่ยวได)สะดวกดีไหม เวลาเยียวเจ็บ
แสบหรอื คนั ลำกล)อง (ลงึ คx) ไหม ฯลฯ
อื่นๆ : เช@น เรื่องของขน ของเล็บ หรือของส@วนอ่ืนๆ ในร@างกายก็อาจจะถามให)ได)รายละเอียด ถ)ามี
ความจำเปZนที่จะต)องรู)เรื่องเหล@านั้น เช@น ยังไม@ร)ูว@าคนไข)เปZนอะไร หรือร)ูว@าเปZนอะไรแล)ว แต@ไม@ร)ูว@าเกิดจาก
อะไร หรือไม@รู)ว@าจะรักษาอย@างไร หรือรักษาไปแล)วคนไข)ไม@ดีขึ้นสักที ก็อาจจะต)องถามอาการของอวัยวะ
ต@างๆ (ประวัติตามระบบ) เพื่อทบทวนดูว@า เราลืมถามอาการไม@สบายอย@างอ่ืนของคนไข)ไปหรือเปล@า ซ่ึง
คนไข)อาจจะลืมเล@าให)เราฟ6ง เพราะคิดว@าไม@สำคัญ เช@น คนไข)มาหาเราด)วยอาการผอมลงๆ และไม@มีอาการ
อ่ืน ประวัติอดีตไม@เคยเปZนอะไร เราตรวจร@างกายแล)วก็ไม@พบส่ิงปกติ ถ)าเราถามอาการตามระบบ เราอาจจะ
วินิจฉัยโรคได) เช@น ถ)าเราถามว@า เยี่ยว (เบา) บ@อยไหม คนไข)อาจจะบอกว@า เบาบ@อยมาก และคอแห)งบ@อย
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นร้นู ี้ใชใ้ นการจัดการเรยี นการสอนราวชิ า การรกั ษาพยาบาลเบื้องต้น 6
ของ วพบ. แพร่ เท่านั้น ไมอ่ นุญาตใหเ้ ผยแพรห่ รืออา้ งอิง)
[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]
กลางคืนดึกๆ ยังต)องลุกขึ้นมากินน้ำ ถ)าประวัติแบบน้ีละก็ คนไข)มักจะเปZนโรคเบาหวาน ให)เอาป6สสาวะของ
คนไขม) าตรวจดวู @ามนี ำ้ ตามไหม
จะเห็นได)ว@า ประวัติตามระบบหรืออาการของส@วนต@างๆ ที่คนไข)อาจจะเห็นว@าไม@สำคัญ และไม@ได)
เล@นให)เราฟง6 จนเราตอ) งซกั ไซไ) ลเ@ รยี งไปตามระบบนนั้ บางครง้ั กใ็ หป) ระโยชนไx ดอ) ย@างมากๆ
1.1.2 การตรวจร0างกาย
การตรวจร@างกายผ)ูป+วยเปZนสิ่งจำเปZนอย@างย่ิง ในการช@วยยืนยันข)อสมมติฐานจากการซักประวัติ
และยังช@วยในการเก็บข)อมูลที่ยังไม@ได)ถามถึงขณะซักประวัติ และควรเร่ิมต้ังแต@แรกเห็นผู)ป+วยผู)ปว+ ยเดนิ เข)ามา
ในการตรวจร@างกายผ)ูป+วย ผ)ูตรวจจะต)องรายงานตัว และท่ีสำคัญต)องขออนุญาตผู)ป+วยทุกคร้ังก@อนเร่ิมลงมือ
ตรวจ การตรวจควรทำอย@างสุภาพอ@อนโยน ควรเลือกตรวจจุดท่ีไม@มีอาการเจ็บก@อน ควรตรวจในสถานท่ีที่
มิดชิด เงียบสงบ การเป•ดหรือเปล้ืองเสื้อผ)าผู)ป+วยควรพิจารณาเฉพาะในรายท่ีจำเปZน ถ)าเปZนผู)ป+วยหญิงและ
ผู)ตรวจเปZนชายต)องมีบุคคลที่สามอย@ูด)วย ขณะตรวจควรสังเกตสีหน)าผ)ูป+วยเสมอ หากมีการตรวจที่อาจจะทำ
ให)ผ)ปู +วยเจ็บ ตอ) งบอกให)ผู)ปว+ ยทราบก@อน
ระบบการตรวจรา0 งกาย อาจใช)ระบบการตรวจไดห) ลายระบบอาทเิ ช@น
1. Head-To-Toe assessment criteria เปZนการตรวจท่ีเริ่มจากการดูสภาพท่ัวๆไป สัญญาณชีพ
ศีรษะและหนา) ตา หู จมกู ช@องปาก ลำคอ หน)าอก เร่อื ยไปจนถึงส@วนของแขนขา
2. Body systems assessment criteria เปZนการตรวจที่เร่ิมจากการดูสภาพทั่วๆไป สัญญาณชีพ
และตรวจตามระบบต@างๆ ได)แก@ ระบบประสาท ระบบการหายใจ ระบบหัวใจ ระบบทางเดินอาหาร ระบบ
ผิวหนัง ระบบอวยั วะสบื พนั ธุx เปZนต)น
หลกั การและวธิ ตี รวจรา0 งกาย
โดยทั่วไปมีวิธปี ฏบิ ตั ิ 4 วธิ ี ไดแ) ก@ ดู คลำ เคาะ ฟ6ง
การดู (Inspection) เปZนการสำรวจด)วยสายตาว@าผ)ูป+วยมีส่ิงผิดปกติอย@างไรบ)าง ควรเริ่มดูตั้งแต@
ผู)ป+วยเดินเข)ามาและขณะซักประวัติสุขภาพ โดยดูทั่วๆเปZนระบบด)วยตาเปล@า (Unaid eyes) หรืออาจใช)
เคร่ืองมือช@วย (Aid eyes) เช@น Otoscope, Ophalmoscope เปZนต)น สิ่งที่ควรดูเปZนประจำคือ สีต@างๆ เช@น
ซีด (anemia), เหลือง (Jaundice), และเขียว (Cyanosis) ขนาด ความสูงต่ำ รูปร@าง ความเหมือนกันสอง
ข)าง (Symmetry) เปZนตน)
การคลำ (Palpation) เปZนการตรวจร@างกายโดยการสัมผัสด)วยมือ ฝ+ามือ หรือหลังมือ บางครั้งอาจ
ทำร@วมกับการดูด)วย ลักษณะการคลำอาจใช)วิธีการคลำเบาๆ (Light or superficial palpation) หรือการ
คลำลึกๆ (Deep or Bimanual palpation) การคลำทีถ่ ูกตอ) งจะทำใหแ) ยกได)ถึง
• ความหยาบ-ละเอียด (Texture) ซ่ึงส@วนท่ีใช)ในการตรวจได)ดีคือบริเวณปลายนิ้ว สิ่งท่ีพบอาจ
บรรยายได)ต้ังแต@ลักษณะผิวหนังแห)งหยาบ ผ่ืนลักษณะต@างๆ เช@น papule, macule, plaque ฯลฯ
ตลอดจนลกั ษณะของกอ) นตา@ งๆ ทีผ่ ิดปกติ เชน@ ก)อนตอ@ มน้ำเหลอื ง
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรนู้ ้ีใช้ในการจัดการเรียนการสอนราวชิ า การรกั ษาพยาบาลเบื้องต้น 7
ของ วพบ. แพร่ เทา่ นัน้ ไมอ่ นญุ าตใหเ้ ผยแพรห่ รืออา้ งอิง)
[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]
• ขนาด (Dimension) อาจใช)หลายนิ้ว ทั้งมือหรือทั้งสองมือ(bimanual) ข้ึนกับขนาดของส@วนท่ี
ตอ) งการตรวจ เชน@ การคลำไต หรือตับ เปZนต)น
• ความแข็งอ@อน (Consistency) ข้ึนกับความหนาแน@นของสิ่งนั้น จะร)ูสึกได)ดีโดยใช)ปลายน้ิว เช@น
การคลำต@อมน้ำเหลอื งว@านิ่ม (soft) แข็งเหมอื นยางลบ (rubbery) หรอื แข็งมาก (Stony hard, Bony hard)
• อุณหภูมิ (Temperature) หลังมือจะเปZนส@วนท่ีใช)ตรวจได)ดีที่สุด เพราะมีลักษณะบางและ
เสน) ประสาทมาก บรเิ วณที่มีการอบั เสบมักจะอุ@นกว@า และบริเวณทมี่ เี ลือดมาเล้ียงน)อยกจ็ ะรสู) กึ เยน็
• นอกจากน้ันการคลำยังช@วยบอกว@ามีการกดเจ็บ (Tenderness) ก)อนมีการเคลื่อนไหว (Movable)
หรอื ยดึ ติดแนน@ (Fixed) ได)อกี ดว) ย
การเคาะ (Percussion) วัตถุประสงคxคือ ทำให)เกิดเสียงและความส่ันสะเทือน แล)วจึงฟ6งดูว@าเกิด
เสยี งลกั ษณะอยา@ งไร การเคาะทำได) 2 วธิ ีคือ
1. Direct percussion เปZนการเคาะโดยตรงโดยใช)มือท่ีงอง)ุมเล็กน)อย เคาะลงไปตรงๆ หรือใช)เพียง
บางนวิ้ เคาะ
2. Indirect percussion เปZนวิธีท่ีใช)มากที่สุด สำหรับคนที่ถนัดมือขวาให)ใช)มือซ)ายวางทาบลงบน
ผิวหนังของผ)ูป+วย แล)วใช)ปลายน้ิวกลางข)างขวาเคาะลงไปบนน้ิวกลางข)างซ)ายที่วางทาบอยู@บนผิวหนังผู)ป+วย
ตรงบรเิ วณรอยตอ@ ระหว@างขอ) นิว้ อนั กลางกับปลายสดุ
เสียงทไ่ี ด)จากการเคาะจะแตกต@างกันตามความหนาแนน@ (Density) ของสง่ิ ทเี่ คาะ เชน@
1. Flatness (Absulute dullness) เปนZ เสยี งทบึ มาก เทียบไดก) ับการเคาะบริเวณตน) ขา
2. Dullness เปZนเสยี งทึบ เทียบได)กบั เสยี งเคาะตรงตำแหนง@ ของตบั
3. Resonance เปนZ เสยี งโปรง@ เทยี บได)กับเสียงเคาะบรเิ วณปอดท่ีปกติ
4. Tympany เปZนเสียงโปร@งมาก เทียบได)กับเสียงเคาะหน)าท)องในรายท่ีมีแก็ซมาก การเคาะควร
สังเกตการเปลื่ยนแปลงของเสียงจากบริเวณหนึ่งไปอีกบริเวณหน่ึง ถ)าเปZนไปได)ควรเคาะจากบริเวณเสียง
โปรง@ ไปหาเสยี งทบึ กว@า จะทำให)รขู) นาดหรอื ขอบเขตได)ง@ายขึ้น
การฟfง (Auscultation) การฟ6งที่ดีจะต)องสังเกตเกี่ยวกับ ความถี่ (frequency) ความหนาแน@น
หรอื ความดงั (intensity) ระยะเวลา (duration) และคุณภาพ (quality) ของเสียงน้นั ๆ
การฟ6งเสยี งมี 2 วธิ ี
1. การฟfงโดยตรง (direct auscultation) หมายถึงการฟ6งด)วยหูโดยตรง ไม@ผ@านตัวกลางหรือ
เคร่อื งมือ เชน@ ฟ6งเสยี งพูด เสยี งหายใจท่ดี ังผดิ ปกติ
2. การฟfงโดยใช6เคร่ืองมือ (indirect auscultation) หมายถึงการฟ6งโดยผ@านตัวกลางท่ีจะทำให)
ผ)ูตรวจรับฟ6งความแตกต@างได)ชัดเจน เครื่องมือท่ีนิยมใช)เรียกว@าหูฟ6ง (stethoscope) ประกอบด)วย 3 ส@วน
คือ
a.สว@ นอก (Chest piece) ใช)วางแนบตรงตำแหนง@ ท่จี ะฟง6 มี 2 ดา) นคอื
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรนู้ ้ีใชใ้ นการจัดการเรียนการสอนราวิชา การรักษาพยาบาลเบื้องต้น 8
ของ วพบ. แพร่ เทา่ น้ัน ไมอ่ นุญาตใหเ้ ผยแพรห่ รืออา้ งองิ )
[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]
-ด)านกรวย (Bell) ใชฟ) ง6 เสยี งความถ่ีตำ่
-ดา) นตลบั (Diaphragm) ใช)ฟง6 เสยี งความถี่สูง
b.ส@วนหู (Ear piece) ควรมีขนาดเหมาะสมกบั ช@องหู และใส@เขา) ในแนวที่ถูกต)อง
c.ท@อยาง (Tubing) รูของท@อยางควรมีเส)นผ@าศูนยxกลางประมาณ 1/8 น้ิวฟุต และยาวไม@ควรเกิน 1
ฟุต เพอ่ื การนำเสียงที่ดี
การตรวจร0างกายในทน่ี จี้ ะขอกลา0 วแยกตามหัวข6อดงั ต0อไปน้ี
• การสำรวจทวั่ ๆไป (General Survey)
• ศีรษะและคอ (Head & Neck)
• ศีรษะ (Head)
• ตา (Eyes)
• หู (Ears)
• จมกู (Nose)
• ปากและ ชอ@ งคอหอย (Mouth & Pharynx)
• ลำคอ (Neck)
• ผิวหนงั (Skin)
• ทรวงอกและ ปอด (Thorax &Lungs)
• หวั ใจ (Heart)
• ทอ) ง (Abdomen)
• อวยั วะสืบพันธxุ (Genitalia)
• ทวารหนกั (Anus & Rectum)
• ระบบประสาท (Nervous system)
การสำรวจทัว่ ๆไป (General Survey)
1. State of health ดคู วามสมบรู ณxของรา@ งกาย
2. State of distress ดูการแสดงออกของสีหน)า เหงอ่ื ออก การพยายามปกป¢องบริเวณทเ่ี จ็บปวด
3. Stature and posture ดูรปู รา@ งและท@ายืน เดิน(gait) อัตราส@วนระหวา@ งแขนขา ส@วนสูง
4. Weight ดวู @าอว) นหรอื ผอม เปรียบเทยี บกับนำ้ หนักมาตราฐาน
5. Personal hygiene ดสู ุขวทิ ยาส@วนบุคคล การแต@งกาย
6. Speech, mood, state of awareness and consciousness ของผปู) ว+ ย
7. Vital signs
1.1.3 การสง0 ตรวจและแปลผลทางหอ6 งปฏบิ ตั ิการ
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรู้นีใ้ ช้ในการจัดการเรยี นการสอนราวชิ า การรักษาพยาบาลเบ้ืองต้น 9
ของ วพบ. แพร่ เท่าน้นั ไมอ่ นุญาตใหเ้ ผยแพร่หรอื อ้างอิง)
[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]
การตรวจทางหอ) งปฏิบัติการที่พบบ@อยและการแปลผล
ในที่นกี้ ลา@ วถึงเฉพาะการตรวจทางหอ) งปฏบิ ตั ิการทพี่ ยาบาลจำเปZนต)องใช)บอ@ ย ดงั นน้ั
1. ปสf สาวะ
1.1 Urine analysis การตรวจป6สสาวะมีความสำคัญในการวินิจฉัยแยกโรค และการคัด
กรองโรคอยา@ งมาก เพราะปส6 สาวะนน้ั เก่ยี วข)องกบั โรคต@าง ๆ
ตารางที่ 1 คุณสมบตั ิการตรวจทางเคมีและการตรวจดว) ยกล)องจุลทรรศนx
ลกั ษณะท่ัวไป การตรวจทางเคมี การตรวจด6วยกล6องจุลทรรศน…
1.สี (color) เหลือง,อำพนั 2.น้ำตาล(glucose) ไม@มี 1.cast ไม@มี
2.ความขนุ@ (Turbidity) clear 3.คีโตน(ketone) ไม@มี 2.red blood cell (RBC) ไม@มี
3.ความถ@วงจำเพ าะ (Specific 4.เลอื ด ไมม@ ี หรือ มีไดไ) มเ@ กนิ 3.crystals ไมม@ ี
gravity). 1.015 – 1.025 2/HPF 4.white blood cell ไมม@ ี
4.pH 4.6 – 8 5.โปรตีน(Protein) ไมม@ ี 5.bacteria ไม@มี
6.น้ำดี(Bile – bilirubin) ไม@
7.มีurobilinrubin. ไม@มี
การแปลผล
สี ถา) ป6สสาวะสีแดง เรยี กวา@ Hematuria
สีแดงสด พบในภาวะเลือดออกจากทางเดินปส6 สาวะส@วนล@าง
สีแดงเข)ม เลือดออกจากไต ทอ@ ไต
สีเหลืองเขม) มีภาวะขาดนำ้ ภาวะ Jaudice
สขี าวขน@ุ คลา) ยนม พบในรายที่มกี ารตดิ เช้ือในทางเดินป6สสาวะ
เกอื บไม@มีสี เบาจืด
สีน้ำตาล ฟ¢าเขยี ว สม) มักเกดิ จากการรับประทานยา
กลิ่น
ถา) มกี ลน่ิ แอมโมเนยี พบในป6สสาวะทิ้งไวน) าน
กลน่ิ ผลไม) (Fruity odor) พบในผป)ู +วยเบาหวาน
กลิน่ อจุ จาระ พบในผป)ู ว+ ยลำไส)ใหญ@อกั เสบทะลถุ ึงกระเพาะป6สสาวะ
กลิ่นเหม็น พบในรายท่ีมกี ารตดิ เชอื้ ในทางเดินป6สสาวะ
ความขุน0 ของปfสสาวะ
ปส6 สาวะ ปกตติ อ) งใส
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรูน้ ใ้ี ช้ในการจัดการเรยี นการสอนราวชิ า การรักษาพยาบาลเบื้องต้น 10
ของ วพบ. แพร่ เทา่ น้ัน ไมอ่ นญุ าตให้เผยแพร่หรืออ้างองิ )
[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]
ขน@ุ เลก็ นอ) ย อาจมีแบคทเี รีย
ขุ@นมาก มหี นอง กรดยรู คิ
ความเปนc กรด – ดา0 ง
เปนZ กรดมาก รับประทานเน้ือสัตวxมากไป ขาดน้ำ ผ)ูป+วยเบาหวาน มีไข)สูง ทานยา aspirin
สารพษิ กลุม0 แอลกอฮอล…
เปZนดา@ งมาก รับประทานยาบางชนดิ เช@น คานามยั ซนิ นีโอมัยซนิ ยาลดกรด
ความถว0 งจำเพาะของปfสสาวะ
ความถ@วงจำเพาะเพ่ิมขึ้น พบในภาวการณxขาดน้ำ เลือดไปเลี้ยงไตน)อยลง ความดันโลหิตต่ำ
และหัวใจวาย
ความถว@ งจำเพาะลดลง พบในรายท่ดี ื่มน้ำมาก เบาจดื ไตวาย
น้ำตาลในป6สสาวะ ค@าปกติ negative หรือ trace 100 – 130 มิลลิกรัม/24 ชม. ถ)ากลูโคส
ในพลาสมาสูงเกินความสามารถที่ไตจะเก็บไว)ได) คือ เกิน 150 – 170 มก./เลือด 100 มล. น้ำตาลก็จะ
ออกมาทางไตกับป6สสาวะเรียก glucosuria ค@าน้ำตาลในป6สสาวะมีค@าตั้งแต@ trace ถึง 4+ ซึ่งนับว@ามี
น้ำตาลสูงสุดมักพบในผ)ูป+วยเบาหวาน อาจตรวจพบน้ำตาลในป6สสาวะในคนที่ไม@มีภาวะผิดปกติ เช@น อาจ
พบน้ำตาลหลังจากรับประทานอาหารอ่ิมใหม@ ๆ ผู)ที่กำลังได)รับสารน้ำผสมกลูโคสเข)าทางหลอดเลือดดำ
และผ)ทู ก่ี ำลงั มอี ารมณแx ปรปรวน เคร@งเครียด
คีโตนในป6สสาวะ ค@าปกติ negative คีโตนเปZน end product จากการเผาผลาญไขมัน
เนื่องจากไขมันถูกนำมาใช)เปZนพลังงานแทนคารxโบไฮเดรต ในกรณีท่ีการเผาผลาญของคารxโบไฮเดรตน)อย
เน่ืองจากการขาดอินซูลินในผู)ป+วยเบาหวาน เมื่อร@างกายต)องใช)พลังงานจากไขมันอยู@นาน ๆ จะทำให)มี
ketone อยู@ในกระแสเลือดมาก เมื่อทิ้งไว)โดยไมได)รักษาก็จะเกิดภาวะเปZนกรดมากขึ้น นอกจากนี้เม่ือพบ
ketoneในป6สสาวะให)นึกถึงภาวะเหล@าน้ีร@วมด)วย คือ ถูกอากาศเย็นจัด ท)องร@วงอย@างรุนแรง การอด
อาหาร อาเจียนระยะยาวในหญงิ มีครรภx เจบ็ ปว+ ยเร้ือรังท่ีต)องดึงไขมนั มาใช) ดมยาสลบอเี ทอรนx าน ๆ
การพบเลือดในป6สสาวะมี 2 ลกั ษณะ คือ
1. Hematuria เปZนภาวะที่มีเม็ดเลือดแดงอยู@ในป6สสาวะ ตรวจพบโดยใช)กล)องจุลทรรศนx
พบในภาวะไตอักเสบเฉียบพลัน เลือดคั่งในไต น่ิงท่ีไต มะเร็งที่ไต วัณโรคไต ภาวะติดเช้ือเรื้อรัง ต@อม
ลูกหมากโต หรอื อกั เสบ และหลงั ได)รับยาพวก Sulfonamide (กล@มุ ซัลฟา)
2. Hemoglobinuria เปZนภาวะท่ีมีการสลายตัวของ Hemoglobin หรือ Red Blood
Cell พบในผ)ูป+วยที่ได)รับสารพิษที่ทำลายเม็ดเลือดแดง เช@น สารเคมี พิษงู เห็ดเมา Burn การติดเช้ือ
มาลาเรียชนิด Plasmodium Falciparum การให)เลือดผิดหมู@ G6PD Deficiency และมีไข)สูง
กล)ามเนอ้ื ถูกทำลายมาก เปZนตน)
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรนู้ ้ใี ชใ้ นการจดั การเรยี นการสอนราวชิ า การรักษาพยาบาลเบื้องต้น 11
ของ วพบ. แพร่ เทา่ นัน้ ไม่อนญุ าตให้เผยแพรห่ รืออา้ งอิง)
[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]
โปรตีนในป6สสาวะ ค@าปกติ Negative ถ)าพบโปรตีน Trace หรือ + แสดงว@ามี Proteinuria
แต@อาจมีป6ญหาทางพยาธิสภาพทางไตโดยตรงได) เช@น ไตอักเสบ นิ่วในไต ถุงน้ำท่ีไต ไตบวมน้ำ วัณโรค
ไต มะเร็งไต เปZนต)น หรือไม@ใช@ทางไตโดยตรงก็ได) เช@น มีไข)สูง Trauma Severe Anemia and
Leukemia และ Abdominal Tumor เปนZ ต)น
คาสทx (Cast) ค@าปกติ Negative เปZนโปรตีนซึ่งแข็งตัวและรวมตัวต@อกันเปZนแท@ง หรือกล@ุมของ
สารหรือเซลลxรวมตัวกันเปZนแท@งอาจยาวหรือสั้น ลักษณะและชนิดของคาสทxจะช@วยในการวินิจฉัยถึง
ตำแหน@งท่ีมีการอักเสบหรือความผิดปกติได)มาก เช@น ถ)าพบ Blood Cast แสดงว@ามีเลือดออกเกิดขึ้นใน
กรวยไต ท@อไตและไตได)มากกว@าในทางเดินป6สสาวะส@วนล@าง แต@ถ)ามีwhite Blood Cell Cast มักเกิด
จากการมีอกั เสบ เปZนตน)
White Blood Cell ค@าปกติ negative หรือไม@เกิน 0 – 2 cell/High Power Field ถ)าพบ
มากกว@าปกติ อาจมีการตดิ เช้อื ในทางเดนิ ป6สสาวะ และพบไดใ) นโรคไตทกุ ชนิด
White Blood Cell cast ค@าปกติ Negative ถ)าพบ White Blood Cell Cast แสดงว@ามี
พยาธิสภาพในไตเช@น Acute Glomerulonephritis Nephrotic Syndrome และกรวยไตอักเสบ
เฉียบพลัน แต@ถ)าเปZนกลุ@มเม็ดเลือดแดงหรือเม็ดเลือดขาวเดี่ยว ๆ (White Cell) จะเกิดจากส@วนใดก็ได)ใน
ทางเดินปส6 สาวะ
Red Blood Cell คา@ ปกตพิ บไดไ) มเ@ กนิ 0 – 2 cell/High Power Field
ถ)าพบ Red Cell จำนวนมาก อาจมีการติดเช้ือไตและกรวยไตอักเสบ กระเพาะป6สสาวะอักเสบ น่ิวในไต
SLE มะเร็งทางเดินป6สสาวะและต@อมลูกหมากอักเสบ แต@ถ)าพบ Red Cell จำนวนมากร@วมกับ WBC
แสดงว@ามีเลือดออกในทางเดินป6สสาวะ เช@น ในภาวะบาดเจ็บ เนื้องอก การได)รับยาละลายลิ่มเลือด เปZน
ต)น
การพบ Red Cell อาจพบในผ)ูที่ออกกำลังมาก ๆ และรุนแรง การได)รับอันตรายจากการสวน
ปส6 สาวะ ระยะมปี ระจำเดือน ยาบางชนิด เปนZ ต)น
Redblood Cell Cast เกิ ด จ า ก เส) น เลื อ ด ฝ อ ย โ ก ล เม อ รู ลั ส อั ก เส บ เช@ น Acute
Glomerubonephritis มีการรบั เลือดทเ่ี ขา) กันไมไ@ ด)
Hyaline Cast เปZ น โป รตี น ที่ ไม@ มี สี พ บ ใน ราที่ มี การท ำลายขอ ง Glomerular Capillary
Membrane ซึง่ มกี ารซึมผ@านของโปรตนี พบในรายที่มีไข) Nephrotic Syndrome
Epithelial Cell ปกตพิ บได)ไม@เกิน 0 – 2 cell/High power field
ถ)าพบมาก อาจมี Acute tubular damage
1.2 Urine Culture and Sensitivity การตรวจป6สสาวะเพื่อเพาะเช้ือ เปZนการตรวจหาการ
ติดเชื้อในระบบทางเดินป6สสาวะ ซึ่งการตรวจเพาะเชื้อมักทำร@วมกับการหา Sensitivity test เพื่อดูว@ามี
ยาปฏิชีวนะตัวบ)างท่ีมีประสิทธิภาพในการต)านเช้ือจุลินทรียxท่ีพบ ควรเก็บป6สสาวะโดยให)ทำความสะอาด
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรนู้ ้ีใชใ้ นการจัดการเรยี นการสอนราวชิ า การรักษาพยาบาลเบื้องตน้ 12
ของ วพบ. แพร่ เทา่ นั้น ไม่อนญุ าตให้เผยแพร่หรืออา้ งองิ )
[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]
อวัยวะก@อนแล)วเก็บป6สสาวะช@วงกลาง (Clean catch method) หรือเก็บโดยการสวนป6สสาวะท้ิง
(Catheterization method) ซึง่ อาจใช)ในเด็กหรือผท)ู ่มี ีป6ญหาการขบั ป6สสาวะ
ผลปกติทค่ี วรพบ คือ No growth
ถ)าพบเชอ้ื มากกว@า 105colonies/ml (CFU/ml) แสดงว@ามกี ารตดิ เช้ือในทางเดนิ ปส6 สาวะ
2. อุจจาระ การตรวจอุจจาระเปZนวิธีหนึ่งที่สำคัญในการวินิจฉัยความผิดปกติของระบบทางเดิน
อาหาร โดยทั่วไปทำในรายท่ีมีอาการท)องเสีย ท)องผูก มีเลือดออก และอื่น ๆ ที่มีป6ญหาเก่ียวกับท)อง การ
ตรวจอุจจาระโดยท่ัวไปมักตรวจดูลักษณะของอุจจาระพร)อมกับหาไข@พยาธิชนิดต@าง ๆ ท่ีอาจมีอยู@ในลำไส)
นอกจากนี้ยังอาพบเลือดในอุจจาระที่ไม@สามารถมองเห็นด)วยตาเปล@า (occult blood) หรือดูสารประกอบ
ทางเคมอี นื่ ๆ
2.1 Stool Examination
สีของอุจจาระ สีของอุจจาระปกติจะมีสีน้ำตาล อาจพบว@ามีสีของอุจจาระเปล่ียนแปลง
ไปเนอ่ื งจากการรับประทานอาหารหรือยาบางชนดิ
สเี ขียว จากการได)รับอาหารผักพวกที่มีคลอโรฟล• และยาอินโดเมทาซิน
สีเขียวดำ จากการไดร) บั ธาตเุ หลก็ สูง
สีดำ จากการไดร) บั ถ@าน (Charcoal) เหลก็
สีน้ำตาล จากการรับประทานเน้ือสตั วมx าก
นอกจากน้อี าจพบในโรคบางชนดิ ทท่ี ำให)สีของอจุ าระเปล่ยี นแปลงไป เชน@
สดี ำคล)ายนำ้ มนั ดิน จากการมเี ลอื ดออกในระบบทางเดินอาหารสว@ นบน
สีแดงสด จากริดสีดวงทวารหนักหรือมีความผิดปกติท่ีทวารหนักและมีเลือดออกท่ี
ทางเดินอาหารท่สี ว@ นลา@ ง
สเี ทาซีด จากการมีท@อทางเดนิ นำ้ ดอี ดุ ตนั
เลือดในอุจจาระ (Occult blood) อาจบ@งช้ีถึงการสูญเสียเลือดในระบบทางเดินอาหาร โดยสี
อุจจาระ ปกติ แต@การตรวจ Occult blood ให)ผลบวก เช@น พยาธิในลำใส) มะเร็งในทางเดินอาหารในระยะ
ต)น
เลอื ดทีอ่ อกจากการมแี ผลท่ีลำไส)ใหญส@ ว@ นล@าง ลำไส)ตรงหรือทวารหนักจะมสี ีแดงสด
เลือดท่ีออกจากการมีแผลในกระเพาะอาหารซ่ึงมีการย@อยอาหารเกิดข้ึน จะมีสีดำ (Melena)
ลักษณะอจุ จาระเหมอื นน้ำมันดิน
การเสียเลือดอย@างรุนแรงในกระเพาะอาหาร อาจทำให)ถ@ายอุจจาระเปZนเลือดสด
(Hematochezia)
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรู้นีใ้ ช้ในการจัดการเรยี นการสอนราวิชา การรกั ษาพยาบาลเบื้องตน้ 13
ของ วพบ. แพร่ เท่านั้น ไม่อนญุ าตให้เผยแพร่หรอื อา้ งอิง)
[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]
การเสียเลือดทางกระเพาะอาหารและลำไส)เล็กทีละน)อย ทำให)ไม@สามารถมองเห็นด)วยตาเปล@า
(occult blood) จะต)องวิเคราะหxโดยใช)สารเคมีบางชนิด(cupper sulfate)เพื่อทำปฏิกิริยากับฮีโมโกลบิน
ในอจุ จาระและเกดิ การเปล่ียนสี
ไข@พยาธิและพยาธิ (Ova and parasites) เปZนการตรวจหาพยาธิหรืไข@พยาธิท่ีอยู@ในระบบ
ทางเดินอาหารและถูกขับออกมากับอุจจาระ ป6จจัยท่ีอาจทำให)ค@าเปล่ียนแปลง ได)แก@ การได)รับ Barium,
bismuth, Mineral oil, antibiotic อาจขัดขวางการตรวจได)
2.2 Stool Culture เปZนการตรวจหาเช้ือแบคทีเรีย ไวรัส และพยาธิ โดยการนำอุจจาระมา
เพาะดูเชื้อ เพื่อให)แน@ใจว@าเปZนเช้ือชนิดใดท่ีทำให)เกิดการติดเชื้อในระบบทางเดินอาหาร โดยท่ัวไปมักใช)
ตรวจเวลามีอาการท)องเสีย ซ่ึงการตรวจเพาะเช้ือมักทำร@วมกับการหา Sensitivity test เพ่ือดูว@ามียา
ปฏิชีวนะตัวใดบ)างท่ีมีประสิทธิภาพในการต)านเช้ือจุลินทรียxท่ีพบ ป6จจัยท่ีอาจทำให)ค@าเปลี่ยนแปลง ได)แก@
การไดร) ับยาปฏิชีวนะและ ยาซลั โฟนาไมดx อาจทำใหเ) กิดผลลวงได) (ชวนพศิ วงศxสามัญ, 2546)
3. เลือด
3.1Complete blood count and differential count (CBC)การตรวจ CBC เปZนพื้นฐานการ
ตรวจคัดกรองเบ้ืองต)นสำหรับผู)ป+วยทั่วๆ ไป และเปZนวิธีการท่ีตรวจใช)เสมอ วิธีการทำง@าย สะดวก รวดเร็ว
ราคาถูก ความผิดปกติในการตรวจของ CBC จะช@วยสนับสนุนในการวินิจฉัยโรค การพยากรณxโรค และ
ทราบถงึ ผลการรกั ษาวา@ ดีข้ึนหรอื ไมอ@ ยา@ งไร complete blood count ประกอบด)วย
- White blood cell (WBC)
- Differential white cell count
- Red blood count (RBC)
- Hematocrit (Hct)
- Hemoglobin (Hb)
- Red blood cell indices ประกอบด)วย
Mean Corpuscular volume (MCV)
Mean Corpuscular Hemoglobin (MCH)
Mean Corpuscular Hemoglobin Concentration (MCHC)
- Stained red cell examination (film peripheral blood smear)
- Platelet count
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรู้นีใ้ ช้ในการจัดการเรยี นการสอนราวชิ า การรกั ษาพยาบาลเบ้ืองตน้ 14
ของ วพบ. แพร่ เท่านน้ั ไม่อนุญาตใหเ้ ผยแพร่หรืออ้างองิ )
[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]
ตารางที่ 2 คา@ ปกติของสว@ นประกอบของเลือด
ส@วนประกอบของเลือด ค@าปกติ
White blood cell (WBC) 5 – 10x 103 per cumm
55 – 70%
- Neutrophils 1 – 4%
- Eosiniphil 0.5 – 1%
- Basophil 20 – 40%
2 – 8%
- Lymphocytes 4.0 – 5.8 x 106 per cumm
- Monocytes 38 – 48%
13 – 16%
Red blood count (RBC)
Hematocrit (Hct) 77 – 100 mm3
Hemoglobin (Hb) 25 – 34 pg (pictogram)
31 – 35 gm%
Red blood cell indices 12.2 – 15%
- MCV 150 – 450 x 103 permm3
- MCH
- MCHC
RDW
Platelet count
เมด็ เลอื ดขาว (White Blood Cell : WBC) เมด็ เลอื ดขาว แบ@งเปนZ 2 ชนดิ
1. พวกทม่ี ี Granule เรยี กว@า Granulocyte ไดแ) ก@ Neutrophil, Eosinophil และ Basophil
2. พวกทไี่ ม@มี Agranule เรยี กวา@ Agranulocyte ได)แก@ Lymphocyte และ Monocyte
เมด็ เลือดขาวน)อยกว@าปกติ (Leukopenia)
เม็ดเลือดขาดน)อยกว@าปกติ หมายถึง ภาวะท่ีมีเม็ดเลือดขาวโตเต็มท่ีต่ำกว@า 1,500 เซลลx/
ลูกบาศกxมิลลิเมตร ส@วนใหญ@เกิดจากนิวโตรฟ•ลลดลง เรียกว@า Neutropenia มักพบว@ามีจำนวนเซลลxปกติ
แต@หน)าที่ผิดปกติ ทำให)ฆ@าเช้ือโรคได)ลดลง ถ)านิวโตรฟ•ลน)อยกว@า 1,500 เซลลx/ลูกบาศกxมิลลิเมตร จะพบ
Recurrent infection ถา) ตำ่ กว@า 200 เซลลx/ลกู บาศกมx ิลลเิ มตร อาจเปนZ อันตรายถงึ ชีวิต
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรนู้ ใ้ี ช้ในการจดั การเรียนการสอนราวชิ า การรกั ษาพยาบาลเบื้องตน้ 15
ของ วพบ. แพร่ เทา่ นัน้ ไมอ่ นุญาตใหเ้ ผยแพรห่ รืออา้ งองิ )
[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]
Lymphocytopenia หมายถึง ภาวะที่จำนวนลิมโฟซัยตxในกระแสเลือดต่ำกว@า 1,500 เซลลx/
ลูกบาศกxมิลลิเมตร สาเหตุเกิดจาก Immunoglobulin Disorders หรือมีการำลายลิมโฟซัยตxจากการท่ี
ได)รับรังสีเคมีบำบัด และในภาวะท่ีทำให)คอรxติคอยดxในเลือดสูงขึ้น ได)แก@ ความเครียด หัวใจล)มเหลว
กล@ุมอาการคุชชิง (Cushing’s Syndrome) และอาจพบในโรคอ่ืน ๆ เช@น Hodgkin’s disease SLE
โลหิตจางจากไขกระดูกฝอ+ ไตวาย มะเร็งบางชนิด
Eosinopenia หมายถึง ภาวะท่ีจำนวนอีโอสิโนฟ•ล ในกระแสเลือดลดลง สาเหตุเกิดจากได)รับ
ฮอรxโมนบางชนิด ความเครียด การติดเช้ือเฉียบพลัน ช็อก ได)รับการผ@าตัด SLE การออกกำลังกายหัก
โหม โลหิตจางจากไขกระดกู ฝอ+ กลม@ุ อาการคชุ ชงิ และ Acromegaly
Basopenia หมายถึง ภาวะที่จำนวนเบโซฟ•ลในกระแสเลือดลดลง สาเหตุเกิดจากการแพ)ยา
ลมพิษ ฮอรxโมนบางชนิด เช@น ACTHคอรxติโคสเตียรอยดxอะดรีนาลีนธัยรอกซินเอสโตรเจน ความเครียด
ภาวะตกไข@ การต้งั ครรภx
เม็ดเลอื ดขาวมากกวา@ ปกติ (Leukocytosis)
เม็ดเลือดขาวมากกว@าปกติ หมายถึง การเพ่ิมขึ้นของเม็ดเลือดขาวในกระแสเลือดสูง เกิน 10,000
เซลลx/ลูกบาศกxมิลลิเมตร เกิดจากการติดเชื้อ ทำให)นิวโตรฟ•ลเคลื่อนท่ีจากไขกระดูกเข)ามาในกระแสเลือด
ยังพบในผู)ป+วยมะเร็งเม็ดเลือดขาวชนิดต@าง ๆ Hemolytic anemia และ Physiologic leukocytosis
เปZนการเพ่ิมขึ้นของเม็ดเลือดขาวช่ัวขณะ กลับเข)าสู@ภาวะปกติเองอาจเกิดหลังการออกกำลังกาย
ความเครียด หญงิ ตง้ั ครรภx หรอื ใชย) าพวก Epinephrine หรอื Glucocorticoids
Lymphocytosis หมายถึง ภาวะท่ีจำนวนลิมโฟซัยตxในกระแสเลือดสูงข้ึน อาจเปZนการเพิ่มจริง
หรือไม@จริงก็ได) ถ)าจำนวลิมโฟซัยตxเพิ่มข้ึนจริง จะทราบได)จากการนับเม็ดเลือดขาวทั้งหมด และเปรียบ
เทียจำนวนร)อยละของลิมโฟซัยตx ส@วนการเพ่ิมไม@จริง หมายถึงการที่ลิมโฟซัยตxไม@ได)เพ่ิมข้ึน แต@จำนวนนิว
โตรฟ•ลลดลง ทำให)ร)อยละของลิมโฟซัยตxเพ่ิมขึ้น ซ่ึงพบในภาวะที่จำนวนเม็ดเลือดขาวต่ำท่ัวไป สาเหตุเกิด
จากการติดเช้ือเฉียบพลัน เช@น หัดเยอรัน คางทูม การติดเชื้อไวรัสตับอักเสบ การติดเช้ือเรื้อรัง เช@น วัณ
โรค ซิฟ•ลิส โลหิตจางจากไขกระดูกฝ+อ ทัยรอยดxเปZนพิษ และ Adrenal insufficiency สาเหตุที่ทำให)
ลิมโฟซัยตxเพ่ิมข้ึนจริงพบน)อยมาก มักเกิดจากการติดเชื้อเฉียบพลัน เช@น ไอกรน หัด ส@วนสาเหตุที่พบได)
ทัง้ 2 ชนิด คอื มะเร็งเมด็ เลอื ดขาว
Eosinophilia หมายถึง ภาวะที่มีจำนวนอีโอสิโนฟ•ลในกระแสเลือดเพิ่มข้ึนมากกว@าปกติ สาเหตุ
เกิดจากการติดเช้ือพยาธิ ปฏิกิริยาการแพ)สารต@าง ๆ หอบหืด SLE มะเร็งเม็ดเลือดขาว Adrenal
Insufficiency
Bosophilliaหมายถึง ภาวะท่ีมีจำนวนเบโซฟ•ลในกระแสเลือดสูงกว@าปกติ สาเหตุเกิดจากปฏิกิริยา
การแพ) หอบหืด มะเรง็ เม็ดเลือดขาวบางชนดิ
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรู้นใี้ ชใ้ นการจัดการเรยี นการสอนราวิชา การรกั ษาพยาบาลเบ้ืองตน้ 16
ของ วพบ. แพร่ เท่านัน้ ไมอ่ นญุ าตให้เผยแพร่หรอื อ้างอิง)
[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]
Monocytosis หมายถึง ภาวะท่ีมีจำนวนโมโนซัยตxในกระแสเลือดมากกว@าปกติ สาเหตุเกิดจาก
การติดเช้ือแบคทีเรียเรื้อรัง วัณโรค ซิฟ•ลิส การติดเช้ือโปรโตซัว มะเร็งบางชนิดข)ออักเสบรูมาตอยตx เปZน
ตน)
เม็ดเลือดแดง (Red Blood Count : RBC) มีหน)าที่สำคัญในการนำออกซิเจนจากปอดไปเล้ียง
ส@วนต@าง ๆ ของร@างกาย และนำคารxบอนไดออกไซตxจากเนื้อเย่ือมาส@ูปอด รวมทั้งรักษาดุล กรดด@างของ
ร@างกาย
ภาวะเม็ดเลือดแดงสูงข้ึน พบในภาวะท่ีมีการสร)างเม็ดเลือดแดงมากกว@าปกติ การได)รับยาที่มี
ส@วนประกอบของสเตียรอยดx การได)รับสารพิษเฉียบพลัน Pulmonary fibrosis โรคหัวใจแต@กำเนิด การ
ขาดนำ้
ภาวะเม็ดเลือดแดงต่ำลง พบในภาวะเลือดออกเร้ือรัง มีการทำลายเม็ดเลือดแดงมากกว@าปกติ
เช@น ในผ)ูป+วยภาวะพร@อง G – 6 PD ขาดสารอาหาร เช@น ธาตุเหล็ก วิตามินบี 6 และ บี 12 ได)รับยา
บางชนิด เช@น คลอแรมเฟนิคอล ควินิดีน ทำให)เกิด ภาวะไขกระดูกถูกกด และการติดเชื้อเร้ือรัง หรือ
ไดร) ับยาตา) นมะเรง็
Hematocrit (Hct)ฮีมาโตคริต เปZนปริมาตรอัดแน@นของเม็ดเลือดแดง ค@าฮีมาโตคริตเปZนการวัด
เปอรxเซ็นตxของเม็ดเลือดแดงในปริมาตรเลือดท้ังหมด ซึ่งค@าท่ีวัดได)จะเปZน 3 เท@าของค@าอีโมโกลบิน การ
ตรวจหาค@าฮีมาโตคริตเปZนการประเมินความสัมพันธxของปริมาณพลาสมาและเม็ดเลือดแดงท้ังหมด และเปZน
การวดั ดจู ำนวนของเมด็ เลือดแดงอย@างหยาบ ๆ ซึ่งคา@ ปกตขิ องฮมี าโตครติ จะข้ึนกบั เพศ อายุ
ฮีมาโตคริตสูงข้ึน พบในภาวะเม็ดเลือดแดงมากกว@าปกติ (Erythrocytosis) Polycythemia ขาด
นำ้ อย@างรนุ แรง ซ็อก
ฮีมาโตคริตต่ำลง พบในภวะโลหิตจาง มะเร็งเม็ดเลือดขาว ตับแข็ง ต@อมไทรอยดx ทำงานมากกว@า
ปกติ การเสียเลือด
Hemoglobin (Hb) ฮีโมโกลบินทำหน)าท่ีนำออกซิเจนไปสู@เซลลxและนำคารxบอนไดออกไซดxออก
จากเซลลx ฮีโมโกลบนิ เปนZ ส@วนประกอบท่สี ำคัญของเมด็ เลอื ดแดง
ฮีโมโกลบินสงู ขึน้ พบในภาวะหัวใจวาย โรคปอดอดุ ก้นั เรื้อรงั และการขาดนำ้ อาศยั อยู@ทพ่ี น้ื ทส่ี งู
ฮีโมโกลบินต่ำลง พบในโลหิตจางโดยเฉพาะขาดธาตุเหล็ก ขาดสารอาหาร ต@อมไทรอยดxทำงาน
มากกวา@ ปกติ เลือดออกรนุ แรงและตบั แขง็
Red Blood Cell Indices ประกอบดว) ย
Mean Corpuscular Volume (MCV) เปZนปริมาตรโดยเฉลี่ยของเม็ดเลือดแดงหนึ่งเม็ด มี
ประโยชนxในการแยกชนดิ ของ anemia
ค@า MCV เพิ่มขึ้น จะพบ RBC โตปกติ เรียก “Macrocytic” ซ่ึงพบได)ในmegaloblastic
anemia เช@น ขาดวิตามนิ บี 12 หรอื ขาด folic acid โรคตบั
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรู้นใ้ี ชใ้ นการจัดการเรียนการสอนราวชิ า การรักษาพยาบาลเบื้องตน้ 17
ของ วพบ. แพร่ เท่าน้ัน ไม่อนุญาตใหเ้ ผยแพรห่ รืออ้างองิ )
[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]
ถ)าค@า MCVลดลงจะพบ RBC ตัวเล็กลงผิดปกติ เรียก “Microcytic” ซ่ึงพบได)ใน Iron
deficiency anemia, Thalassemia : ซดี จากภาวะเลือดออกเร้อื รงั
Mean Corpuscular Hemoglobin (MCH) เปZนการวัดค@าเฉลี่ยของ Hb ใน RBC การตรวจน้ี
มปี ระโยชนใx นโลหิตจางอย@างรุนแรง
การเพม่ิ ของ MCH จะสมั พนั ธxกบั โลหติ จางชนิด Macrocytic anemia
การลดของ MCH จะสมั พันธกx บั โลหติ จางชนดิ Iron deficiency anemia
Mean Corpuscular Hemoglobin Concentration (MCHC) เปZนการหาค@าเฉลี่ยความเข)มข)น
หรือ percentage ของ Hb ใน RBC1 ตัว MCHC ที่ปกติเรียกว@า Normochromic MCHC ท่ีลดลง
เซลลxจะขาดฮีโกลบิน เรียกว@า Hypochromia (เพ็ญจันทรx สุวรรณแสงโมไนยพงศx, 2545 : 33) ถ)าสูง
มักจะพบในภาวะขาดนำ้
ลกั ษณะเมด็ เลอื ดแดงผดิ ปกติอน่ื ๆ ท่พี บบ@อย ได)แก@
ชนิดของความผิดปกติ ลักษณะ โรคที่พบ
Poikilocytosis เมด็ เลือดมรี ปู รา@ งตา@ งกัน โรคโลหติ จางธาลสั ซีเมยี
Hypochromia เม็ดเลอื ดแดงติดสจี าง โรคโลหติ จางจากการขาดธาตเุ หล็ก
Anisocytosis เมด็ เลอื ดมขี นาดต@างกนั โรคโลหติ จาง
Macrocyte เมด็ เลอื ดมขี นาดใหญ@ Megaloblastic anemia
Microcyte เม็ดเลอื ดมีขนาดเล็ก โรคโลหติ จางจากการขาดธาตุเหลก็ เสยี เลอื ดเรอื้ รงั
Target cell เมด็ เลอื ดแดงติดสีตามขอบและ โรคโลหิตจางจากการขาดธาตเุ หล็ก
มจี ดุ ตรงกลางเหมือเบา) ตาวัว
เกร็ดเลือด (Platelet count or thrombocyte)มีขนาดเล็กไม@มีสี ไม@มีนิวเคลียส มีชีวิต
ประมาณ 7 – 10 วัน มีหน)าที่ช@วยทำให)เลือดหยุดไหลหรือห)ามเลือด เกร็ดเลือดจะสูงข้ึนในผ)ูป+วยท่ีมี
เลือดออก เม็ดเลือดแดงถูกทำลาย การได)รับยาที่มีส@วนประกอบพวกสเตียรอยดx หลังผ@าตัดม)ามและ ภาวะ
เกร็ดเลือดต่ำลงในผ)ูป+วยโลหิตจางจากการกดของไขกระดูก มะเร็งเม็ดเลือดขาว การได)รับยาบางอย@าง
เช@น ควินิดีน ซัลฟา และยาแก)แพ) นอกจากน้ีไวรัสอาจมีส@วนทำให)เกร็ดเลือดต่ำลงได) โรคภูมิต)านทาน
(ITP)
3.2Blood culture (Hemoculture)เปZนการส@งเลือดเพาะเช้ือเพื่อดูการแบ@งตัวทั้ง Aerobic
และ Anaerobic bacteria ทำร@วมกับ sensitivity test เพื่อทดสอบยาปฏิชีวนะท่ีสามารถต)านเช้ือท่ี
พบได)
3.3Blood chemistry ทีใ่ ช)บ@อย ได)แก@
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรนู้ ี้ใช้ในการจัดการเรยี นการสอนราวชิ า การรักษาพยาบาลเบื้องตน้ 18
ของ วพบ. แพร่ เท่านน้ั ไม่อนญุ าตใหเ้ ผยแพรห่ รืออา้ งองิ )
[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]
Glucose/Fasting blood (FBS)/blood sugar ค@าของน้ำตาลในเลือด แสดงถึงการ
ทำงานของอินซูลินในร@างกายในการนำน้ำตาลเข)าไปในเซลลx เพ่ือให)เซลลxสร)างพลังงาน ภาวะที่มีน้ำตาลใน
เลือดสูง เรียกว@า Hyperglycemia และภาวะท่ีน้ำตาลในเลือดต่ำ เรียกว@า Hypoglycemia ซึ่งอาจเกิด
จากการได)รับอาหารที่มากหรือน)อยกว@าความต)องการของร@างกาย หรือมีความผิดปกติในการหล่ังอินซูลิน
การตรวจ Fasting blood sugar ต)องให)ผ)ูป+วยงดอาหารและน้ำก@อนตรวจ 8 – 10 ชั่วโมง ซึ่งจะมีค@า
ปกติ 70 – 120 mg/dl
Creatinine (ค@าปกติ 0.5 – 2 mg/dl) เปZนสารท่ีได)มาจากการเผาผลาญพลังงานของ
กล)ามเนื้อ ซ่ึงเกิดข้ึนตลอดเวลา ปริมาณข้ึนอย@ูกับปริมาณมวลของกล)ามเน้ือในร@างกายและถูกขับออกจาก
ร@างกายทางไต ดังนั้น การเปลี่ยนแปลงของค@าCreatinine จึงบ@งช้ีหน)าที่การทำงานของไตได)ส@วนหนึ่ง
สามารถใช)ในการคำนวนหาค@า eGFR ได) เพี่อแบ@ง ระยะโรคไตวายเร้ือรัง (CKD) ในผ)ูหญิงจะต่ำกว@าผ)ูชาย
เลก็ น)อย
ค@าเพิ่มขึ้นในรายที่ไตวาย ท)องเสีย ขาดน้ำและโซเดียม โรคไต เนื้องอก น่ิวอุดตันในทางเดิน
ป6สสาวะ โรคหวั ใจลม) เหลว
ค@าลดลง ไม@มีความสำคัญทางคลินิก
BUN (ค@าปกติ 8 – 20 mg/dl) เปZนค@าของไนโตรเจนในยูเรียซ่ึงเปZนผลิตผลข้ันสุดท)ายของการ
เผาผลาญโปรตีน (Nitrogen waste product) เช@นเดียวกับค@า Creatinineแต@ระดับ BUN ท่ีสูงขึ้นอาจ
เกิดจากการได)รับโปรตีนสูง ความเครียด การได)รับยาสเตียรอยดx การสังเคราะหxหรือทำลายโปรตีนอย@าง
รวดเร็ว หรือภาวะมีเลือดมาเล้ียงไตลดลง หรือมีการทำลายของ nephron cell เช@น โรคไต อักเสบ
กรวยไตอักเสบ ไตล)มเหลว หรือเกิดจากการอุดตันของทางเดินป6สสาวะจากน่ิว ต@อมลูกหมากโต ทำให)
อตั ราการกรองของไตลดลง
โปรตนี ค@า BUN ต่ำลง อาจเกิดในระยะท)ายของการต้ังครรภx หรือในกรณีขาดอาหารโดยเฉพาะการขาด
Liver Function test (LFT)
เปนZ การตรวจเพื่อประเมินการทำงานของตบั ซงึ่ มีการตรวจหลายชนดิ ค@าปกติ มดี งั นี้
- Total protein 6 – 8 gm/dl
- Albumin 3.2 - 4.5 gm/dl
- Globulin 1.5 – 3 gm/dl
- Total bilirubin 0.1 – 1.2 mg/dl
- Direct (conjugated) bilirubin ค@าปกติ มากถงึ 0.4 mg/dl
- Indirect (unconjugated) bilirubin 0.1 – 0.8 mg/dl
- SGOT 5 – 40 U/l
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรนู้ ี้ใชใ้ นการจัดการเรียนการสอนราวิชา การรักษาพยาบาลเบ้ืองต้น 19
ของ วพบ. แพร่ เทา่ นัน้ ไม่อนุญาตให้เผยแพรห่ รอื อา้ งองิ )
[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]
- SGPT 5 – 35 U/l
- Alkline phosphatase 30 – 85 U/l
Total protein ต่ำลงในรายท่ีมีภาวะขาดสารอาหาร ขาดโปรตีน สูญเสียเลือด เสียโปรตีนทาง
ป6สสาวะ Burn อย@างรุนแรง มีบาดแผลเป•ด หรือ ตับสูญเสียหน)าที่เปZนระยะเวลานาน ส@วนค@าที่เพิ่มข้ึนอาจ
มาจากความเข)มข)นของเลือดเพ่ิมข้ึน จากการขาดน้ำ หรือการสูญเสียน้ำอย@างรุนแรในช@วงส้ัน ๆ หลังเกิดแผล
ไฟไหม) นำ้ รอ) นลวก หรือโรคไทฟส6 โรคพยาธิ
Albumin ค@าที่ลดลงอาจเกิดได)จากหลายสาเหตุ เช@น ตับถูกทำลายมากที่สุด โรคตับเร้ือรัง มักพบ
ในผ)ูป+วยที่นอนอยู@โรงพยาบาลที่ถูกจำกัดอาหารและผู)ท่ีไม@ได)รับโปรตีนเสริมไม@ว@าทางสายยางให)อาหารหรือ
ทางหลอดเลือดดำ โรคไตเรื้อรัง ค@าจะสูงข้ึนได)ถ)ามีการสูญเสียน้ำ หรือขาดน้ำโดยไมทราบสาเหตุ แต@จะไม@มี
โรคใดที่จะทำใหค) @า albumin เพ่ิมข้ึนได)
Globulin ค@าglobulin อาจเพ่ิมได)ในผ)ูท่ีมีการติดเชื้อเรื้อรัง เซลลxตับขาดเลือด หรือการติดเช้ือตับ
อักเสบเรื้อรังทีม่ กี ารกำเรบิ ข้ึน แตบ@ างครงั้ คา@ globulin อาจพบต่ำได)ตง้ั แต@เกิด หรือเกิดตำ่ ภายหลงั ได)
Total bilirubin, direct (conjugated) bilirubin, indirect (unconjugated) bilirubin ถ)าค@าสูง
กว@าปกติ อาจเกิดจากภาวะ Jaundice ชนิดต@าง ๆ เช@น Hemolytic Jaundice, Hepatocellular
Jaundice และ Obstructive Jaundice ค@าอาจสูงได)ถ)าผ)ูป+วยได)อาหารหรือยาที่ทำให)เกิดสารสีเหลือง
หรือส)มในน้ำเลือด ค@าจะลดลงถา) ได)อาหารทม่ี ไี ขมันสงู เปนZ ตน)
Alkaline phosphatase (ALP) เปZนกล@ุมของ enzyme ท่ีมาจากกระดูก ตับ ไต ผนัง ลำไส)
ต@อมน้ำนม รก และเซลลxบุท@อทางเดินน้ำดี การเพิ่มข้ึนอาจมาจากกาปลดปล@อยของเซลลxตับ เนื่องจาก
เซลลxเสียหน)าท่ี การได)รับยาบางชนิด เช@น Allupurinol INH ซัลโฟนาไมดx ยาปฏิชีวนะ เอสโตรเจน
คา@ ลดลง พบไดใ) นการใช)ยา เชน@ ฟลอู อไรดx
Aspartate aminotransferase (AST) เดิมเรียกว@า SGOT (serum glutamic oxaloacetic
transaminase) เปZน enzyme ที่เกี่ยวกับการเผาผลาญโปรตีน พบมากในเม็ดเลือดแดง หัวใจ ตับ
สมอง ตับอ@อน เนอื้ เยอ่ื ปอดและ skeletal muscle
ค@าที่เพิ่มข้ึนแสดงว@าเนื้อเยื่อขาดเลือด เช@น โรคที่มีความเส่ือมของระบบประสาทส@วนกลาง โรค
ลมชัก หลังบาดเจ็บท่ีศีรษะ สมองขาดเลือด โรคตับหรือตับได)รับบาดเจ็บ โรคของกล)ามเน้ือและกระดูก
การได)รับบาดเจ็บ การฉีดยาเข)ากล)ามเน้ือ และพบว@าหลังมีอาการเจ็บหน)าอก (chest pain) ค@า SGOT
จะเพ่ิมขึน้ 6 – 8 ชัว่ โมง แสดงว@ามีกล)ามเน้อื หัวใจตาย
สำหรับค@าที่ลดลง พบในกรณี การฟอกเลือดดว) ยเคร่อื งไตเทยี ม เปZนต)น
Alanine aminotransferase (ALT) เ ดิ ม เ รี ย ก ว@ า SGPT (serum glutamic pyruvic
transaminase) เปZน enzyme ที่ช@วยให)เกิดการเผาผลาญโปรตีน มีความเข)มข)นสูงในตับ และความเข)มข)น
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรู้นี้ใชใ้ นการจัดการเรียนการสอนราวิชา การรกั ษาพยาบาลเบื้องตน้ 20
ของ วพบ. แพร่ เทา่ น้นั ไมอ่ นุญาตให้เผยแพรห่ รืออ้างอิง)
[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]
จะลดลงในกล)ามเน้ือหัวใจ........เน้ือเย่ืออื่น ๆ การเพ่ิมของน้ำย@อยน้ีจึงใช)เปZนตัวทำนายเก่ียวกับ
Hepatocellular damage ได)
Cholesterol (ค@าปกติ 150 – 250 mg/dl) เปZน lipoprotein ที่มีการกระจายตามเน้ือเยื่อ
ท่ัวร@างกาย ซึ่งส@วนใหญ@ได)จากอาหาร เช@น ไข@แดง ไขมันต@าง ๆ โดยเฉพาะไขมันจากสัตวx ร@างกาย
สามารถสังเคราะหx Cholesterolได)ที่ตับ จากมีสารคารxบอไฮเดตสูง เช@น เบาหวาน การมี Cholesterolสูง
จะสมั พนั ธกx บั การเกดิ เสน) เลอื ดตีบ (atherosclerosis) และแข็ง
Triglyceride (ค@าปกติ 140 – 150 mg/dl เปZนสารประกอบของ glycerol และ fatty acid
ทั้งไขมันจากสัตวxและไขมันจากพืช Triglyceride รวมกับCholesterol จะพบบทบาทสำคัญต@อการเกิด
เส)นเลอื ดตบี atherosclerosis และแข็ง (Arterosclerosis)
เกลอื แร@ (Electrolyte) พบบอ@ ย ได)แก@
โซเดยี ม (ค@าปกติ 130 – 145 mEq/l)
ค@าสูงกว@าปกติ เรียกว@า Hypernatremia เกิดจากด่ืมน้ำน)อย เสียน้ำมาก ท)องเสีย ได)รับเกลือ
มากภาวะ Osmotic diuresis ในผ)ูป+วยเบาหวาน .................
ค@าต่ำกว@าปกติ เรียกว@า Hyponatremia เกิดจากการได)รับยาขับป6สสาวะ บางชนิด หัวใจล)มเหลว
อาเจยี น ทอ) งเสยี รุนแรง โรคตบั ขาดสารโปรตีน โรคไต ภาวะบวมน้ำ นำ้ ค่ัง
โปตสั เซียม (คา@ ปกติ 3.5 – 5.5 mEq/l)
ค@าสูงกว@าปกติ เรียกว@า Hyperkalemia เกิดจากการได)รับโปตัสเซียมมากไป มีการ Shift ของ
โปตัสเซียมออกจากเซลลx เช@น บาดเจ็บร@ุนแรง ทานอาหารที่มี K สูง ภาวะที่ร@างกายเปZนกรด มีการขับ
โปตัสเซยี มออกทาไตลดลง ไตวาย
ค@าต่ำว@าปกติ เรียกว@า Hypokalemia เกิดจากการอาเจียน ท)องเสียรุนแรง Acute tubular
necrosis ทานยาขบั ปส6 สาวะนาน
คลอไรด… (คา@ ปกติ 98 – 106)ไมค@ อ@ ยมคี วามสำคัญทางคลนิ ิกมากนกั
แคลเซียม (คา@ ปกติ 9 – 11 MEq/l)
ค@าสูงกว@าปกติ เรียกว@า hypercalcemia พบได)ใน ภาวะ hyperparathyroidism มะเร็งของพ
ลาสมา@ กระดูก ไดร) บั แคลเซียมมากไป
ค@ าต่ ำก ว@าป ก ติ เรียก ว@า Hypocalcemia พ บ ได) ใน ราย ที่ ภ าวะเลื อ ด เปZ น ด@ าง เช@ น
Hyperventrilationได)รับยาบางชนิด เช@น เฮพาริน
4. เสมหะ (sputum) ผลติ โดยตอ@ มเมอื ก (Mucous cell) และ Goblet cell ในหลอดลม ซง่ึ
จะถูกขับออกจากร@างกายโดยการไอ ปกติเสมหะในระบบทางเดินหายใจส@วนลึกอยู@ในสภาพสะอาด
ปราศจากเชอ้ื แต@เมอ่ื ไอขับออกมาจะเกดิ การปนเป°¯อนกบั เชื้อจุลนิ ทรยี ใx นทางเดินหายใจส@วนบน
4.1 sputum exam เปZนการตรวจเสมหะเบื้องตน) ว@ามกี ารติดเชอื้ แบคทเี รยี หรอื ไม@
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรนู้ ใี้ ช้ในการจัดการเรียนการสอนราวิชา การรักษาพยาบาลเบื้องตน้ 21
ของ วพบ. แพร่ เทา่ น้ัน ไม่อนุญาตใหเ้ ผยแพร่หรอื อา้ งอิง)
[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]
4.2 sputum culture การตรวจเสมหะโดยวิธีเพาะเชื้อและทดสอบความไวของเช้ือต@อยา จะทำ
ในรายทีม่ กี ารอกั เสบตดิ เชื้อเสมหะเพอ่ื หาเชอ้ื จุลนิ ทรยี ใx นทางเดินหายใจ
4.3 sputum for acid fast bacilli (AFB)การตรวจเสมหะเพื่อวิเคราะหxในราท่ีสงสัยว@าเปZน
วณั โรค
4.4 sputum cytology เปZนการตรวจเพื่อหาความผิดปกติของเซลลxมะเร็ง ถ)าการตรวจให)ผล
บวกพบเซลลเx นือ้ รา) ยแสดงถึงมะเรง็ ในปอด
การแปลผลตรวจทางรังสี
• X-ray คอื การตรวจโดยการถ@ายภาพรงั สี ลงบนแผน@ ฟ•ลxม โดยจะเหน็ ภาพอวยั วะที่ตอ) งการถา@ ย
ทง้ั หมดในรูปเดยี วเลยทีเดยี ว
• CT คือการตรวจทางรงั สที ีต่ )องถ@ายภาพตัดขวาง หรือการศึกษาทีละสว@ น โดยจะแสดงภาพตาม
แนวตัดและแนวขวาง 3 มิติTransverse หรือ Axail ของอวัยวะและส@วนท่ีต)องการตรวจโดยใช)คอมพิวเตอรx
ความละเอียดสูงในการแปลงสัญญาณภาพ คณุ ภาพ
• MRI คือ เปZนการตรวจทางรังสีวทิ ยาวนิ จิ ฉยั วธิ ีการหนึ่ง โดยอาศัยคล่ืนสะทอ) นในสนามแมเ@ หลก็
และคล่ืนวิทยุท่ีมีผลต@อโปรตอนซึ่งเปZส@วนประกอบในเนื้อเย่ือของร@างกาย ซึ่งสามารถแสดงภาพได)หลายมิติ
Cross section แบบ Colonal
ชนิดการตรวจ ขอ6 ดี ขอ6 ดอ6 ย
X-RAY - เห็นอวัยวะ หรอื สว@ นท่ีตรวจไดท) ้ังหมดในแผ@นเดียว -เปนZ ภาพ มิตเิ ดียว
- ราคาถกู สง@ ตรวจงา@ ย - ใชร) ังสี X
CT - เปนZ ภาพ 2 มติ ิ -มขี )อจำกดั ในเรอื่ งการฉดี สาร
- ใช)รังสี X
- เร่ิมมีที่ราคาถกู ลงบา) ง มีบรกิ ารมากขึน้
- ใหภ) าพCross sectionแบบ Transverse
MRI - ชดั เจน ใหร) ายละเอียดจดุ ที่ต)องการตรวจได)ดี -มีสถานบรกิ ารน)อย
- มุมมองได)หลายมิติ เปZนภาพ Cross section แบบ -มีขอ) จำกัด ในเร่อื งการฉีดสาร
Colonal -ไม@มีผลข)างเคียงจากรังสีเพราะใช)
คลื่นแมเ@ หลก็
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรู้นีใ้ ช้ในการจดั การเรียนการสอนราวิชา การรักษาพยาบาลเบ้ืองต้น 22
ของ วพบ. แพร่ เทา่ นนั้ ไม่อนุญาตให้เผยแพร่หรืออ้างอิง)
[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]
X - RAY
เอ็กซเรยx คือ รังสี หรือ แสงชนิดหน่ึงท่ีเราไม@สามารถมองเห็น ได)ด)วยตาเปล@า เช@น เดียวกับแสงสว@าง
ธรรมดา เอ็กซxเรยxนี้มีลักษณะเปZนทั้งคลื่นและอนุภาค ของเแม@เหล็กไฟฟ¢า ท่ีมีช@วงคลื่นส้ันมาก ความยาวช@วง
คลื่นตั้งแต@ 0.04-1000 อังสตรอม (Angstrom) (อังสตรอม คือ หน@วยวัดความยาวช@องคลื่น 1 อังสตรอม (A)
เท@ากับ 10-7 เซนติเมตร) หรือ อย@ูระหว@างรังสีแกมม@า กับรังสีอุลตร)าไวโอเล็ต คุณสมบัติของเอ็กซเรยx
คล)ายคลึงกับแสงสว@างธรรมดา เปZนส@วนใหญ@ แต@คุณสมบัติพิเศษ ของมัน คือ มีอำนาจทะลุทะลวงผ@านวัตถุ
ต@าง ๆ ได)มากบ)างน)อยบ)าง ขึ้นอยู@กับ ความแน@นทึบ และน้ำหนักอะตอมของ วัตถุท่ีมันผ@าน นอกจากนั้น ยัง
ทำให)เกิดการเปลี่ยนแปลง ท้งั ทางเคมชี วี ะและอนื่ ๆ อีกดว) ย
• เม่ือรังสีตกลงบนแผ@น ฟ•ลxม จะเกิดเปZนเงา ขาว-ดำ เกิดขึ้นตามขีดความสามารถที่จะทะลุผ@านมาได)
ความเขม) ของสีขาว-ดำ ( Dent sity = ความหนาแนน@ )ของฟ•ลxมดังนี้
• Air density สดี ำของอากาศ
• Fat density สดี ำจางลง
• Soft tissue density สขี าวจางๆของเน้ือเยือ่ และนำ้
• Calcification/Bone density คือสีขาวจ)าขึ้น เกิดจากการท่ีรังสีไม@สามารถทะลุผ@าน
เน้ือเยื่อกระดูก(Bone) ได) เพราะกระดูกมีความหนาแน@น(Density)มากกว@า เน้ือเยื่อ และ
กระดูกอ@อน (Cartilage ) และน้ำ ทำให)เกิดสีขาวมากกว@า สีขาวแบบนี้ เรียกว@าBone
density
บทสรปุ
การซักประวัติและตรวจร@างกาย และการตรวจทางห)องปฏิบัติการเปZนข)อมูลสนับสนุนที่มีความ
ชัดเจนในการที่จะช@วยในการวินิจฉัยดรคได)อย@างแม@นยำ ซึ่งจะช@วยในการให)ผู)ป+วยได)รับการรักษาท่ีรวดเร็ว
และถูกวิธี บรรเทาอาการและลดระดรับความรุนแรงท่ีอาจจะเกิดขึ้นจากพยาธิสภาพของโรคอันจะเปZน
ประโยชนใx นการรกั ษาเบอ้ื งตน) หรอื กอ@ นการสง@ ตอ@ ไดอ) ยา@ งถกู ต)อง
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรนู้ ีใ้ ช้ในการจัดการเรียนการสอนราวิชา การรกั ษาพยาบาลเบ้ืองตน้ 23
ของ วพบ. แพร่ เท่านั้น ไม่อนุญาตใหเ้ ผยแพร่หรืออา้ งอิง)
[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]
บรรณานกุ รม
ชุษณา สานกระต@าย. (2555). Manual of Medical Investigations. พิมพxคร้ังที่ 1. กรุงเทพฯ: จฬุ าฯ,
เพ็ญจันทรx สุวรรณแสง โมไนยพงศ.x บรรณาธิการ. (2545). การวิเคราะห…ผลการตรวจทางหอ6 งปฏบิ ัติการ
สำหรับพยาบาล.พิมพคx รงั้ ที่ 11 กรุงเทพมหานคร : วเี จ พร้ินต้ิง.
วราภรณx บุญเชยี ง แล ธวิลาวณั ยx เตอื นราษฎรx. (2556). การรักษาพยาบาลโรคเบ้ืองตน6 . เชียงใหม@ :
สำนักพิมพxมหาวิทยาลัยเชียงใหม@
วราภรณx บุญเชยี ง และ วลิ าวัณยx เตอื นราษฎร.x (2555). การรกั ษาพยาบาลโรคเบื้องตน6 เล0ม 1 . เชยี งใหม@
: พิมพนx านา
วราภรณx บุญเชียง และ วลิ าวณั ยx เตอื นราษฏร.x (2555). การรกั ษาพยาบาลโรคเบ้ืองตน6 เล0ม 2 . เชียงใหม@
: พิมพxนานา
ศกั ด์ิชยั วงศกx ติ ตริ ตั น.x (2550). ค0มู อื พยาบาล ฉบบั เวชปฏบิ ัต.ิ พมิ พxครงั ท่ี 5. กรงุ เทพฯ: หมอชาวบ)าน,
สุโขทยั ธรรมาธิราช มหาวทิ ยาลัย. (2543).การรักษาพยาบาลเบ้ืองต6น หน0วยที่ 8-15 .
กรงุ เทพฯ: สโุ ขทยั ธรรมมาธริ าช.
Audrey Berman & Barbara kozier & Shirlee J. (2008). Fundamental of Nursing: Concept,
Process and Practice. New Jersey: Pearson Education Inc.
Berman, A., Synder,S. J., Kozier,B.&Erb, G. (2008). Fundamentals of nursing. (8nd). New
Jersey: Pearson Prentice Hall.
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรู้น้ีใช้ในการจัดการเรียนการสอนราวชิ า การรักษาพยาบาลเบื้องตน้ 24
ของ วพบ. แพร่ เทา่ นั้น ไม่อนุญาตให้เผยแพร่หรืออ้างอิง)
[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]
การรกั ษาพยาบาลเบ้ืองตน1
ดา1 นอายุรกรรม
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรนู้ ้ีใช้ในการจดั การเรียนการสอนราวิชา การรักษาพยาบาลเบ้ืองตน้ 25
ของ วพบ. แพร่ เท่านน้ั ไมอ่ นญุ าตใหเ้ ผยแพร่หรืออ้างอิง)
[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]
กล@ุมโรคทางอายุรกรรมเปZนกลุ@มโรคที่เกิดจากการเปล่ียนแปลงภายในร@างกายที่เกิดจากการ
เปล่ียนแปลงของพยาธิสถาพละมีการแสดงออกมาเปZนอาการท่ีทำให)สามารถตรวจพบได) ซ่ึงประกอบด)วย
กล@ุมอาการดังน้ี ไข)ตัวร)อน ไข)และมีผื่นหรือจุด ไข)จับสั่น ไอ ปวดศีรษะ ปวดหลัง ปวดเอว ปวดท)อง ท)องผูก
ท)องเดิน คล่ืนไส) อาเจียน การอักเสบต@างๆ โลหิตจาง ดีซ@าน โรคขาดสารอาหาร อาหารเปZนพิษ โรคพยาธิ
ลำไส) โรคบิด โรคสุกใส โรคคางทูม โรคไอกรน โรคผิวหนัง และโรคติดต@อตามข)อกำหนดของกระทรวง
สาธารณสขุ
สา0 ไข6 (Roseolar infantum)
เปนZ โรคทพ่ี บง@ายในเด็กในชว@ งอายุ 3 เดอื น ถงึ 3 ป™ สาเหตุเกดิ จากเช้ือไวรสั ตดิ ตอ@ โดยการไอ จาม
หรอื หายใจรดกัน
อาการ
มีไข)สูงขึ้นทันทีทันใด และมักจะมีไข)สูงตลอดเวลา ไม@มีน้ำมูก ไม@ไอ ตาไม@แดง เด็กอาจจะซึม เบื่อ
อาหาร จะมีไข)อย@ูนานประมาณ3 วัน เม่ือไข)ลดลงเปZนปกติ จากน้ันไม@กี่ช่ัวโมงก็จะปรากฏผ่ืนแดงเล็ก ๆ
(maculo-papular) ขนาด 2-4 มม.ข้ึนกระจายตามตัว คล)าย ๆ ผ่ืนของหัด ผ่ืนจะปรากฏอย@ู2-3 วันก็จะ
หายไปเอง
ส่ิงท่ตี รวจพบ
ไข)สูงอาจถึง 41 องศาเซลเซียส หลังจากไข)ลดอาจเกิดผ่ืนแดงเล็ก ๆ กดแล)วจางหาย การตรวจพบ
สิ่งผิดปกติ ข้ึนอยู@กับช@วงระยะเวลาใดที่ผู)ป+วยมาโรงพยาบาล ซึ่งอาจจะมาในช@วงเวลาไข)สูง หรือในช@วงของ
การออกผื่น
การรกั ษา
ให)ดื่มนำ้ มาก ๆ และใชผ) า) ชบุ น้ำเช็ดตัวเพ่อื ลดไข) ให)ยาลดไข) Paracetamol ทกุ 4-6 ช่วั โมง
ในกรณีท่มี ปี ระวัตไิ ขส) งู และชกั ควรใหย) ากันชัก Phenobarbital 1-2 ชอ) นชา ทุก 8-12 ช่ัวโมง
หัด (Measle)
เปZนโรคทพ่ี บมากในเด็กชว@ งอายุ 2-14 ป™ สาเหตุเกิดจากเช่อื ไวรสั (Rubeola virus) ตดิ ตอ@ โดยการ
ไอ จาม หรือหายใจรดกนั
อาการ
ในระยะแรกจะมอี าการเหมือนไขห) วดั ไขส) งู ทนั ทีทันใด ออ@ นเพลยี น้ำมกู ไหล ตาแดง นำ้ ตาไหล
กลัวแสง หนังตาบวม เด็กอาจซึม กระสับกระส@าย งอแง อาจมีอาการถ@ายเหลวบ@อยครั้งเหมือนท)องเดิน
ต@อมาหลังจากมีไข)สูง 3-4 วัน จะเริ่มมีผ่ืนแดงขนาดเท@าหัวเข็มหมุด ข้ึนบริเวณหลังหู ตีนผม และซอกคอก@อน
ต@อมาผืนจะลามไปหน)าผาก ใบหน)า ลำตัว และแขนขา โดยจะแผ@ติดกันเปZนแผ@นกว)าง เมื่อผ่ืนข้ึนตามตัวใน 3
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรนู้ ี้ใชใ้ นการจดั การเรยี นการสอนราวชิ า การรักษาพยาบาลเบื้องต้น 26
ของ วพบ. แพร่ เท่านั้น ไมอ่ นุญาตใหเ้ ผยแพร่หรืออ้างอิง)
[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]
วัน ไข)จะเร่ิมลดลงภายใน 24 ชั่วโมง ผื่นก็จะค@อย ๆ จางหายไป จะเหลือให)เห็นเปZนรอยแต)มสีน้ำตาลอ@อน
อาการแทรกซอ) นอาจมี ทอ) งเดิน หอบ ซมึ ไมร@ สู) ึกตัว ชกั
ส่งิ ที่ตรวจพบ
ไข)สูง 38.5 -40.5 องศาเซลเซียส หน)าตาแดง หน)าตาบวม น้ำตาไหล ระยะวันท่ี 2 หลังมีไข) จะพบ
จุด สีขาวเล็ก ๆ คล)ายเม็ดงาท่ีกระพุ)งแก)ม (Koplik's spot) วันที่ 3-4 หลังจากมีไข)จะพบผ่ืนขึ้นท่ี หลังหู
ซอกคอ และใบหน)า ลามลงส@วนล@างของร@างกาย ถ)ามีโรคปอดอักเสบแทรกอาจ ได)ยินเสียง Crepitation
การรักษา
ให)ดื่มน้ำมาก ๆ และใช)ผ)าชุบน้ำเช็ดตัวเพื่อลดไข) ให)ยาลดไข) Paracetamol ทุก 4-6 ช่ัวโมง ในกรณี
ท่ีมีประวัติไข)สูง และชัก ควรให)ยากันชัก Barbiturate 1-2 ช)อนชา ทุก 8-12 ช่ัวโมง ถ)าไอมาให)ยาแก)ไอ
Cough 1 ช)อนชา เวลาไอทุก4-6 ช่ัวโมง หรือถ)ามีอาการท)องเดินก็ให)ยาแก)ท)องเดิน Kaolin 1/2-1 ช)อนโต·ะ
ซ้ำได)ทุก 4-6 ชั่วโมง ถา) เด็กมอี าการหอบมาก ใหร) บี สง@ พบแพทยโx ดยด@วน
หดั เยอรมนั (German Measle)
เปนZ โรคทพ่ี บไดบ) @อยทั้งเด็กและผ)ูใหญ@ ซ่งึ จะมอี าการไข)ปละออกฝน¯ คลา) ยหัด แต@ถา) เกิดในหญิง
ตงั้ ครรภxในระยะ 3 เดอื นแรก เชอื่ อาจจะแพรก@ ระจายสู@ทารกในครรภxทำใหเ) กิดพกิ ารได) สาเหตุเกิดเชื้อไวรสั
(Ruballa Virus) ตดิ ตอ@ โดยการไอ จาม หรือหายใจรดกัน
อาการ
มไี ข)ต่ำ ๆ นำ้ มูลไหล ไอ ผนื จะขน้ึ ในวนั เดยี วกับท่มี ไี ขห) รอื หลังจากมไี ข) 1-2 วัน โดยเรมิ่ จากหน)า
ลำตวั แขนขา จะเกดิ ขนึ้ ท่วั ตวั ภายใน 24 ชวั่ โมง และผนื่ จะหายไปภายใน 1-2 เมอื่ ผน่ื หายแลว) จะไมม@ รี อย
แต)มสนี ้ำตาล อาการทว่ั ไปมกั ไม@ค@อยรนุ แรง
ส่ิงท่ตี รวจพบ
ไข) 37.5-38.5 องศาเซลเซียส ผืนเลก็ ๆ กระจายทวั่ ตัว คลำต@อมนำ้ เหลอื งบริเวณ Suboccipital
และ Post auricular จะโต
การรักษา
ให)ดื่มน้ำมาก ๆ พักผ@อนให)เพียงพอ ให)ยาลดไข) Paracetamol ทุก 4-6 ช่ัวโมง ในกรณีที่มีผ่ืนคนให)
ยาทาแก)ผื่นคัน Calamine Lotion ทาบริเวณผื่นคัน ถ)ามีอาการน@าสงสัย พบในหญิงตั้งครรภx ในระยะ 3
เดือนแรกควรแนะนำใหพ) บแพทยx
ไข6ดำแดง (Scarlet Fever)
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนร้นู ีใ้ ชใ้ นการจัดการเรียนการสอนราวชิ า การรกั ษาพยาบาลเบ้ืองตน้ 27
ของ วพบ. แพร่ เท่าน้นั ไมอ่ นญุ าตใหเ้ ผยแพรห่ รืออ้างองิ )
[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]
เปนZ โรคทีไ่ ม@พบง@ายนัก สว@ นใหญ@มกั เกิดในกลมุ@ นักเรียน (School age)สาเหตุเกดิ จากเชอื้ Beta
streptococcus group A เช@นเดยี วกับทที่ ำใหต) อ@ ทอนซิลอักเสบ
อาการ
ไข)สงู ทนั ที เจ็บคอ อาจมอี าเจยี น ในวันท่ี 2 หลงั ไข)จะผืน่ แดงเร่ือ ๆ ขน้ึ ทีห่ น)า (erythema
circumorol pallor) ในวันต@อมาจะมผี นื่ ข้ึนตามตัวคล)ายเมด็ ทราย (erythematous puntifrom
eruption) มักเปนZ บริเวณขอ) พบั รักแร) ขาหนบี และผน่ื จะหายไปภายในสัปดาหแx รก แลว) ผิวหนังบรเิ วณ
ใบหน)า จะเริ่มลอก (Desquamation ) ต@อมาลามที่ท)อง แขนขา บริเวณทว่ั ไป มอื และเท)าจะลอกเปนZ แหง@
สุดท)าย ปกตจิ ะลอกหมดภายใน 3 สัปดาหx
สิ่งทต่ี รวจพบ
ในปากคอจะแดงคลำ้ และทอนซลิ โต บางทมี จี ดุ หนอง สน้ิ เปZนฝา¢ และตรงปลายจะบวมแดง
ลกั ษณะล้ินจะหนาขน้ึ และออกเปนZ สชี มพู มจี ุดแดงเล็ก ๆ คลา) ยผลสตรอเบอร่ี เรยี กวา@ ลนิ้ สเตรอเบอร่ี
(Strawbery tongue)
การรกั ษา
ให)ผู)ป+วยพักผ@อนให)เพียงพอ ให)ด่ืมน้ำมาก ๆ และใช)ผ)าเช็ดตัวเวลาไข)สูง ในกรณีท่ีมีอาการเจ็บคอ ให)
กลั้วคอด)วยน้ำเกลือ ควรให)อาหารอ@อน และน้ำหวานบ@อย ๆ ให)ยาลดไข) Paracetamol ทุก 4-6 ช่ัวโมง
ยาปฎชิ วี นะ กลมุ@ เพนนิสิลนิ ถ)าอาการไม@ดขี ึน้ ภายใน 3 วนั ควรรบี พบแพทยx
โรคสกุ ใส (Chickenpox)
เปนZ โรคท่พี บบอ@ ยในเด็ก ส@วนมากจะเกดิ ในกล@ุมนักเรยี น สาเหตเุ กดิ จากเช่อื ไวรสั (Varicella Virus)
อาการ
ไข)ตำ่ ๆ อ@อนเพลยี เบอ่ื อาหาร ผน่ื ขน) พรอ) มกบั วนั ท่ีเรมิ่ มไี ข) เรมิ่ จากเปนZ ผ่นื แดงรอบบรเิ วณหน)า
ลำตวั และหลัง ตอ@ มาจะกลายเปนZ ต@ุมนนู มนี ำ้ ใส ๆ อยขู@ า) งใน (vesicle) อาจกลายเปZนตุ@มหนอง และตก
สะเก็ดในท่ีสดุ ภายใน 2-4 วัน
สงิ่ ท่ตี รวจพบ
มีไขพ) รอ) มผ่นื แดงราบต@มุ ใส หรอื หนอง กระจายตามใบหนา) ลำตัว และแผ@นหลงั ตม@ุ อาจขน้ึ ภายใน
ช@องปาก ทำใหป) ากเป¯อ¸ ย ลนิ้ เป¸¯อย
การรักษา
ให)ผ)ูป+วยพักผ@อนให)เพียงพอ ให)ดื่มน้ำมาก ๆ และใช)ผ)าเช็ดตัวเวลาไข)สูง อย@าให)ผ)ูป+วยแกะหรือเกา
ตุ@มคัน เพราะอาจติดเช้ือกลายเปZนต@ุมหนองควรตัดเล็บให)สั้น ให)ยาแก)ผ่ืนคัน Calamine Lotion ทาบริเวณ
ผ่ืนคัน วันละ 2-3 คร้งั ถ)าคันมากอาจใหย) าแกแ) พ) Chlorpheiramine ถ)าเปZนตม@ุ หนอง ใหร) ีบส@งแพทยx
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรูน้ ใ้ี ชใ้ นการจัดการเรยี นการสอนราวิชา การรักษาพยาบาลเบื้องต้น 28
ของ วพบ. แพร่ เทา่ นั้น ไมอ่ นุญาตให้เผยแพร่หรอื อ้างองิ )
[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]
ไข6หวดั ใหญ0 (Influenza)
เปนZ โรคที่พบได)บอ@ ยมากในอันดบั แรก ๆ ของอาการไข) เกดิ จากเช้ือไวรสั (Influenza Virus) ติดตอ@
โดยการไอ จาม หรือหายใจรดกนั
อาการ
ไข)สูงทันทีทันใด หนาว ๆ ร)อน ๆ ปวดเม่ือยกล)ามเนื้อมาก มีอาการปวดศรีษะ อ@อนเพลีย ขมในคอ
ในบางรายอาจไม@มีอาการหวัดเลย หรืออาจมีเพียงคัดจมูก น้ำมูกไหล หรือไอเพียงเล็กน)อย
สิง่ ทต่ี รวจพบ
ไข) 38.5-40 องศาเซลเซยี ล หน)าแดง เปลือกตาแดง อาจมนี ำ้ มกู ใส คอแดงเล็กนอ) ย ในกรณีมี
ภาวะแทรกซ)อนอาจเกดิ ไซนสั อกั เสบ หูชน้ั กลางอกั เสบ หรือหลอดลมอักเสบ
การรักษา
ให)ผ)ูป+วยพักผ@อนให)เพียงพอ ให)ดื่มน้ำมาก ๆ และใช)ผ)าเช็ดตัวเวลาไข)สูง รับประทานอาหารอ@อน ดื่ม
น้ำหวานหรือผลไม)มาก ๆ รักษาตามอาการ ถ)าไข)สูงให)ยาลดไข) Paracetamol คร้ังละ1-2 ทุก 4-6 ช่ัวโมง
เวลามีไข) ถ)าไอมากก็ให)ยาแก)ไอ M.tussis ไม@ควรให)ยาปฏิชีวนะ ถ)าไม@มีภาวะแทรกซ)อน เช@น เจ็บคอ มีน้ำมูก
เหลืองเขียว ไซนัสอักเสบ หรือหูชั้นกลางอักเสบ เปZนต)น อาการไม@ดีขึ้นภายใน3 วัน หรือมีอาการหอบ สงสัย
มปี อดอักเสบควรรีบส@งแพทยx
คออกั เสบ (Pharyngitis)
เปZนโรคทบ่ี @อยในระบบทางเดินหายใจ มีสาเหตุจากการติดเชอื้ ไวรัส หรือแบคทีเรีย ทีส่ ำคัญคือเชือ้
แบคทเี รยี Beta Streptocuccus graup A ซึ่งเปนZ สาเหตทุ ำให)เกิดโรครมู าตกิ ไขด) ำแดง และหนว@ ยไต
อกั เสบ
อาการ
ในกรณีทฉี่ บั พลนั จะมีไข)สงู ทนั ทีทนั ใด ปวดศรี ษะ อ@อนเพลยี เบ่ืออาหาร ครัน่ เน้อื คร่นั ตัว หรอื
หนาวสะทา) น บางคนอาจจะเข็บคอมากขนกลืนน้ำและอาหารลำบาก
สิง่ ท่ตี รวจพบ
ไข)สงู 39-40 องศาเซลเซียส อาจพบทอนซิลบวมโตมีแดงจดั หรอื มีจุดหนองเปนZ จุด ๆ บรเิ วณ
ทอนซิล
การรักษา
ให)ผ)ูป+วยพักผ@อนให)เพียงพอ ให)ดื่มน้ำมาก ๆ และใช)ผ)าเช็ดตัวเวลาไข)สูง รับประทานอาหารอ@อน ด่ืม
น้ำหวานหรือผลไม)มาก ๆ ถ)าเจ็บคอมากให)กล้ัวคอด)วยน้ำเกลือ วันละ 2-3 ครั้ง ให)ยาลดไข) Paracetamol
ทกุ 4-6 ชวั้ โมงเวลามีไข) อาการไมด@ ขี นึ้ ภายใน3 วนั หรอื มอี าการหอบ สงสยั มีปอดอกั เสบควรรีบสง@ แพทยx
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรนู้ ้ใี ช้ในการจดั การเรียนการสอนราวชิ า การรักษาพยาบาลเบ้ืองต้น 29
ของ วพบ. แพร่ เท่าน้ัน ไม่อนญุ าตใหเ้ ผยแพรห่ รืออ้างอิง)
[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]
หลอดลมอักเสบ (Bronchitis)
เปZนโรคท่ีพบบ@อยหลังจากเปZนไข)หวัด สาเหตุอาจเกิจเชื่อไวรัส แบคทีเรีย หรือจากการระคายเคือง
จากควนั บหุ ร่ี ฝุ+นละออง ซ่งึ อาจเปนZ ชนดิ เฉยี บพลนั หรือเรอ้ื รัง
อาการ
ไข)ตำ่ ๆ มีอาการไอมากตอนกลางคนื จะไอแห)ง ๆ อาจมีเสยี งแหบและเจ็บหนา) อกเพราะไอมาก 4-5
วัน ต@อมาจะมเี สมหะเหนยี วสีขาว (เชือ้ ไวรสั )หรือขุน@ ขน) เปนZ สเี หลอื ง (แบคทีเรยี )อาจมอี าการหอบหอื รว@ ม
ดว) ย
สิ่งทต่ี รวจพบ
ไข)ตำ่ ๆ อาจพบเสยี งอด้ึ (rhonchi)หรอื เสียงวีด๊ (wheezing)
การรักษา
ให)ผ)ูป+วยพักผ@อนให)มาก ๆ ให)ด่ืมน้ำอุ@นมาก ๆ เพ่ือช@วยละลายเสมหะ ควรงดสูบบุหรี่ ในกรณีเสมหะ
มาก ๆ ให)ยาขับเสมหะ Mist.ammon carb ถ)ามีอาการหอบ อาการไม@ดีข้ึน หรือสงสัยมีภาวะแทรกซ)อน
ควรส@งพบแพทยx
ปอดอกั เสบ (Pneumonia)
เปZนโรคทางเดินหายใจที่รุนแรงโรคหน่ึง มักพบในคนท่ีไม@แข็งแร็งหรือมีภูมิต)านทานต่ำ หรือจาก
ภาวะแทรกซ)อนของโรคอ่ืน สาเหตุเกิดจากเชื้อราหรือสารเคมีท่ีสำคัญท่ีสุดได)แก@ เช้ือpneumococcus ซ่ึง
พบได)บ@อย ส@วนเช้ือ staphylococcus, streptococcus หรือ klebsiella พบได)น)อย แต@ผ)ูป+วยจะมีอาการที่
รนุ แรง นอกจากน้ันอาจเกิดจากเชอ้ื Mycoplasma เช้อื ไวรัส เชอ้ื รา หรือสารเคมี
อาการ
มไี ข)สูงเกิดขนึ้ ทันทที นั ใด มอี าการหนาวส่ัน หายใจหอบ ระยะแรกอาจมอี าการไอแห)ง ๆ ไมม@ ี
เสมหะ ต@อมาอาจมีเสลดสเี หลืองเขยี ว หรือสีสนิมเหลก็ หรือมเี ลอื ดปน มอี าการเจ็บหนา) อก เวลาไอหรอื
หายใจเข)าแรง ๆ
ส่งิ ทตี่ รวจพบ
ไข)สูง 39-40 องศาเซลเซียส ลิ้นอาจเปZนผ)า การขยายตัวของทรวงอกน)อยเคาะได)ยินเสียงทึบ
(dullness) ฟ6 งปอดอาจมีเสียงหายใจค@อย (diminished breath sound) หรือมีเสียงcrepitation
การรักษา ในรายท่ีเร่ิมเปZนไม@มีอาการหอบ ให)ผู)ป+วยพักผ@อนให)ดื่มน้ำมาก ๆ ใช)ผ)าชุบน้ำเช็ดตัวเวลามีไข) ให)
ยาเม็ดลดไข) Paracetamol ถา) มอี าการไม@ดีภายใน 3 วนั ใหร) บี สง@ พบแพทยx
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรู้นี้ใชใ้ นการจดั การเรยี นการสอนราวชิ า การรักษาพยาบาลเบ้ืองต้น 30
ของ วพบ. แพร่ เทา่ น้ัน ไมอ่ นุญาตให้เผยแพรห่ รืออา้ งอิง)
[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]
วัณโรคปอด (Pulmonary tuberculosis)
เปZนโรคทพี่ บบอ@ ยในคนทม่ี ีรา@ งกายออ@ นแอ ภูมิตา) นทานโรคต่ำ สาเหตเุ กดิ จากเช้อื แบคทีเรยี
Mycobacterium tuberculosis)
อาการ
ออ@ นเพลยี เบ่อื อาหาร น้ำหนกั ตวั ลด อาจมีอาการครั่นเน้ือครน่ั ตวั หรือมไี ขต) ่ำ ๆ ตอนบา@ ย มเี หงอ่ื
ออกตอนกลางคนื ต@อมาจงึ มีอาการไข) ระยะแรกจะไอแห)ง ๆ ตอ@ มาจงึ มเี สหะไอมากเวลาเขา) นอน หรือต่ืน
นอนตอนเชา) อาการไออาจเรอื้ รังเปZนแรมเดอื น
สิ่งทีต่ รวจพบ
มไี ข) ซดี หายใจหอบ อาจคลำตอ@ มน้ำเหลืองบริเวณคอได)
การรักษา
หากสงสัย ควรรีบส@งพบแพทยเx พื่อวนิ จิ ฉัยโรค
เยอ่ื หุม6 ปอดอักเสบ (Pleurisy)
พบได)ในคนทกุ อายุ มกั เกดิ หลังจากไขห) วัด สว@ นใหญเ@ กิดจากเชอ่ื ไวรสั
อาการ ไข)สูง มมี อี าการเจ็บแปลบ· ตรงบรเิ วณหนา) อกซกี หน่งึ ซีดใด หรืออาจเปนZ เฉพาะเวลา
หายใจเข)าลึก ๆ เวลาไอหรือจาม
สง่ิ ทต่ี รวจพบ อาจตรวจไมพ@ บสิง่ ผดิ ปกตไิ ด) ๆ
การรักษา
ถ)ามีอาการปวดเปZนคร้ังคราว ให)กินยาแก)ปวด Paracetamol ทุก4-6 ชั่วโมง โดยมากมกจะหายไป
ภายใน 3-5 วัน ถ)าอาการไม@ดีข้ึน หรือมีอาการเจ็บหน)าอกรุนแรง มีไข)สูง หอบ รีบส@งแพทยx เพ่ือให)การ
วนิ ิจฉัยโรคและรกั ษาตอ@ ไป
คอตบี (Diphtheria)
เปZนโรคติดตอ@ ท่เี กดิ ข้ึนอย@างเฉียบพลนั และรา) ยแรง เกดิ จากเชื้อ Corynbacterium diphtheriae
สว@ นมากตดิ ต@อโดยการ ไอ จาม หายใจรดกนั
อาการ
มีไขต) ่ำ ๆ ปวดศีรษะ ครัน่ เนื้อคร่ันตัว เจ็บคอเลก็ น)อย ร)สู ึกกลนื ลำบาก คล่ืนไส) อาเจียน อาจมีไอ
เสียงแหบ หายใจลำบาก ตวั เขียว
ส่งิ ท่ตี รวจพบ
ไขส) ูง 38.5-39 องศาเซลเซยี ส หายใจหอบ ชีพจรเต)นเรว็ ตรวจพบแผ@นฝา¢ สขี าวปนเทา คลา) ยเศษ
ผา) สกปรกติดอย@บู นทอนซลิ คอหอยและลิน้ ไก@ เขีย่ ออก ทำใหม) ีเลอื ดออกได) คอบวม ตอ@ มน้ำเหลอื งท่คี อ
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นร้นู ใ้ี ช้ในการจัดการเรยี นการสอนราวิชา การรกั ษาพยาบาลเบื้องต้น 31
ของ วพบ. แพร่ เทา่ นน้ั ไม่อนญุ าตให้เผยแพร่หรอื อา้ งองิ )
[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]
มักจะโต
การรักษา
ถ)าสงสัยให)รีบส@งแพทยxโดยด@วน เพ่ือให)การวินิจฉัยโรคและในรายท่ีหายใจลำบากอาจจะต)องรีบเจาะ
คอช@วยหายใจ
หืด (Asthma)
เปนZ โรคทพ่ี บได)ในคนทุกอายุ สาเหตเุ กดิ จากการมีการตีบแคบของหลอดลมเนอ่ื งจากการเกร็งตัว
ของกล)ามเนอ้ื ทผ่ี นงั หลอดลม ทำใหล) มหายใจผา@ นเขา) ออกลำบาก
อาการ
สว@ นใหญ@มกั ไมม@ ไี ข) ไข)มกั เกดิ จากไขห) วัดหรือหลอดลมอกั เสบ แนน@ อึดอดั ในหน)าอกหายใจลำบาก
โดยเฉพาะในชว@ งหายใจออก มักมีอาการไอ มีเสมหะเหนียว มักเปนZ ตอนกลางคืน หรอื เวลาสมั ผสั หรือ
รับประทานสิง่ แพ)
สิง่ ทต่ี รวจพบ
หายใจหอบ ฟ6งปอดจะได)ยินเสียงวี๊ด (Wheezing) ที่ปอด ช@วงหายใจออกจะยาวกว@าปกติ
การรักษา
ใหย) าขยายหลอดลมโดยวธิ พี น@ ขยายหลอดลม หรอื พ@น steroid inhalation ลดอาการบวม หรือกิน
Aminophylline ถ)ามีเสมหะมากให)ยาขับเสมหะ Mist. ammon carb ถ)าอาการไม@ดีข้ึน หรือหอบมากขึ้น
ให)รีบสง@ แพทยx
ไอกรน (Pretussis)
เปZ น โรค ที่ พ บ ม าก ใน เด็ ก อ ายุ 2-6 ป™ เกิ ด จ าก เช้ื อ แ บ ค ที เรีย Hemophilus pertussis
อาการ
ระยะแรกมีไข)ต่ำ ๆ นำ้ มกู ไหล จามและไอ คลา) ยไข)หวดั อาการไอจะเพมิ่ มากข้ึนเรือ่ ย ๆ ต@อมาจะมี
อาการไอติดต@อกนั จนตวั งอ หายใจ แทบไมท@ นั เมอื่ หยดุ ไอจะมีเสยี งหายใจเข)ายาว ๆ ดังว)บู (Whooping
cough) มักจะอาเจียน และมีเสลดออกมาด)วย
ส่ิงท่ีตรวจพบ
มักพบอาการคล)ายไข)หวัด ในรายท่ีไอรุนแรง หน)าจะเขียว ตาโปนแดง เล)นโลหิตท่ีคอโป+ง บางคนไอ
จนเส)นโลหิตฝอยท่ีใต)เยื่อบุตาแตกเปZนเปZนป¯°นแดงที่ตาขาว และอาจพบรอยบวม ซ้ำหรือห)อเลือดท่ีหนังตา
ด)วย
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรู้นีใ้ ชใ้ นการจดั การเรยี นการสอนราวิชา การรกั ษาพยาบาลเบ้ืองต้น 32
ของ วพบ. แพร่ เท่านั้น ไมอ่ นญุ าตให้เผยแพร่หรอื อ้างอิง)
[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]
การรกั ษา
ให)ด่ืมน้ำอุ@นมาก ๆ เพ่ือให)เสมหะใสและขับออกง@าย ในกรณีถ)าอาเจียน ควรให)อาหารอ@อนท่ีละน)อย
และให)ผงน้ำตาลเกลือแร@กินแทนน้ำดื่ม ให)ยานอนหลับ Phennobarbital 1 ช)อนชาคร่ึง-2 ช)อนชา ก@อน
นอน
หลอดลมฝอยอักเสบ (Bronchiolitis )
พบไดบ) @อยในเดก็ อายุตำ่ กว@า 2 ขวบ สาเหตเุ กดิ จากเชอ้ื ไวรัสเปZนสว@ นใหญ@
อาการ
มีไข)สูง หายใจหอบ ซมึ กระสบั กระสา@ ย คลา) ยโรคหดื มาก
ส่ิงท่ีตรวจพบ
ไข) หอบ ตัวเขียวเปZนพัก ๆ ซ่ีโครงและลิ้นป™¸บุºม เคาะปอดเสียงโป+งมาก (Hyperresonance) อาจฟ6ง
ไ ด) เสี ย ง rhonchi แ ล ะ wheezing ร@ ว ม กั บ เสี ย ง ห า ย ใ จ ค@ อ ย (Decreased breath sound)
การรกั ษา หากสงสัยใหร) ีบส@งแพทยx
ไส6ติ่งอกั เสบ (Appendicitis)
เปZนโรคที่พบบ@อยท่ีสุดในผู)ป+วยท่ีมีอาการปวดท)องรุนแรงท่ีต)องผ@าตัด (Acute abdomen) สาเหตุ
เกิดจากการอุดตันของไส)ต่ิง หรือมีการอักเสบของใส)ติ่ง อาจเกิดจากเศษอุจจาระตกลงไปทำให)มี การอักเสบ
อาการ
มไี ขต) ่ำ ๆ อาการปวดท)องอาจเริ่มปวดเปนZ พกั ๆ รอบสะดือ ตอ@ มาอกี 3-4 ช่ัวโมง อาการปวดจะ
ย)ายไปท่ีทอ) งนอ) ยขวา ลกั ษณะปวดเสยี ดตลอดเวลาตอ) งนอนน่งิ ๆ เคล่อื นไหวตัวจะทำใหป) วดมากข้นึ อาจมี
อาการคลนื่ ไส) อาเจียนรว@ มดว) ย
สงิ่ ท่ีตรวจพบ
ไข) 37.5-38 องศาเซลเซียส กดเจ็บตรงบรเิ วณท)องน)อยข)างขวา ในกรณีใส)ตง่ิ แตกไข)จะสงู จะมี
อาการปวด เจ็บทว่ั ท)องน)อย คลำไดก) อ) น
การรักษา หากสงสยั ให)รีบสง@ แพทยโx ดยเรว็
อาหารเปcนพิษ (Food poisoning)
พบไดท) วั่ ๆ ไป ส@วนใหญ@มกั จะเกดิ ขึน้ เปนZ หมูใ@ นผทู) ่รี @วมรับประทานอาหารด)วยกนั สาเหตเุ กิดจาก
อาหารมีการปนเปอ¯° น Toxin หรือ เชอื้ แบคทีเรีย staphylococcus aureus , streptococcus ,
salmonella หรอื clostidium botulinum
อาการ
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรูน้ ใี้ ช้ในการจัดการเรยี นการสอนราวิชา การรักษาพยาบาลเบ้ืองตน้ 33
ของ วพบ. แพร่ เทา่ นน้ั ไม่อนญุ าตให้เผยแพรห่ รืออา้ งอิง)
[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]
ขนึ้ อย@กู บั ชนดิ ของเช้ือแบคทเี รียท่ีผ)ูปว+ ยได)รบั จากเชื้อ staphylococcus aureus ซงึ่ มกั จะ
ปนเป°อ¯ นอาหารประเภทขนมจนี สลัด นำปลาหวาน ฯลฯ หลังรบั ประทานอาหาร เข)าไป ผูป) ว+ ยจะมอี าการ
คลนื่ ใส) อาเจียน ปวดบิดในทอ) งเปZนพกั ๆ ถ@ายอุจจาระเปZนนำ้ ส@วนมากจะไม@มีอาการไข)
การรักษา
ถา) ถ@ายเหลวมากใหผ) งนำ้ ตาลเกลอื แร@ด่ืมแทนน้ำ ซ่งึ อาการจะค@อย ๆ หายเองภายใน 1-2 วัน ไมค@ วร
ใหย) าปฏิชวี นะเพราะสาเหตุทอ) งเดินเกิดจากพิษของเช้ือโรค ไมใ@ ชต@ ัวเชือ้ โรค จากเช้อื streptococcus ซ่ึง
มักจะปนเปอ°¯ นอาหารประเภทเนื้อสตั วตx า@ ง ๆ หลงจากรบั ประทานเขา) ไป 4 - 12 ชัว่ โมงจะมอี าการไขส) ูง
หนาวสน่ั คลน่ื ไสอ) าเจียน ปวดบดิ ในทอ) งเปนZ พกั ๆ ถ@ายอุจจาระเปZนนำ้
บดิ ชิเกลลา ( Shigellosis)
พบได)ในคนทุกเพศทุกวัย เกิดจากการรับประทานอาหารที่มีเชื้อแบคทีเรีย shigella เข)าไป
อาการ ปวดบิดในท)องก@อน ต@อมาจะมีไข)ขึ้น ถ@ายเปZนน้ำ อาจมีอาการปวดศรีษะปวดเมื่อยตาม
ตัว คลื่นไส) อาเจียนถ@ายรุนแรงมาก จะทำให)อ@อนเพลียถ)าอาการท)องเดินทุเลาลง แต@ยังจะมีอาการปวดเบ@งท่ี
ก) น แ ล ะ ถ@ าย เปZ น มู ก ห รือ มี เลื อ ด ป น ก ลิ่ น เห ม็ น ไม@ ม าก ใน เด็ ก อ าจ จ ะ มี ไข) สู ง แ ล ะ ชั ก ได)
สง่ิ ทตี่ รวจพบ
ไข) 38.5-40 องศาเซลเซียส มีเหงื่อออก ตัวเย็น ชีพจรเบาเร็ว กดเจ็บบริเวณ หน)าท)อง
การรักษา
ให)ยาปฏิชีวนะ Co-trimoxazole ผู)ใหญ@ ครั้งละ 2 เม็ด วันละ 2 ครั้ง หรือ ampicillin 500 มก. 1
แคปซูล หรือ tetracycline 250 มก.ทุก 6 ช่ัวดมง เปZนเวลา 5 วัน เด็กให) Co-trimoxazole นำเชื่อม 6
มก. ต@อนำหนักตัว 1 กก. ต@อวันแบ@งให)วันละ 2 ครั้ง นำหนักต่ำกว@า 10 กก. ให)ครั้งละ 1/2 ช)อนชา นำหนัก
10 -16 กก. ให)คร้ังละ 1 ช)อนชา นำ้ หนกั 17-23 กก. ให)ครั้งละ 1 ช)อนชาครึง่ น้ำหนัก 24-32 กก. ให)ครัง้ ละ
2 ช)อนชา (เท@ากับยาเม็ด 1 เม็ด) เปZนเวลา 5 วัน ให)ยาลดไข) paracetamol 500 มก. ผู)ใหญ@ให)ครั้งละ 1
เม็ด ทุก 4-6 ชั่วโมง เด็กตำกว@า 1 ป™ ให)ครั้งละ 1/2 ช)อนชา อายุ 1-4 ป™ให) 1 ช)อนชา อายุ 5-7 ป™ ให)ช)อนชา
ครึ่ง อายุ 8-12 ป™ ให) 2 ช)อนชา ในกรณีท)องเสีย ถ@ายเปZนน้ำมาก ให)ผงนำตาลเกลือแร@ด่ืมแทนน้ำ ถ)าอาการ
ไม@ดขี ้นึ ใน 3 วนั ให)รบี สง@ พบแพทยx เพื่อตรวจอจุ จาระ หรือ สง@ ตรวจทวารหนกั (sigmoidscope)
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรนู้ ีใ้ ชใ้ นการจัดการเรียนการสอนราวิชา การรกั ษาพยาบาลเบ้ืองตน้ 34
ของ วพบ. แพร่ เทา่ นนั้ ไมอ่ นุญาตใหเ้ ผยแพร่หรืออา้ งองิ )
[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]
ไขไ6 ทฟอยด… (Typhoid fever)
พบไดท) ุกกล@มุ อายุ เกิดจากการรบั ประทานอาหารหรือดม่ื นำ้ ท่มี ีเชอ้ื แบคทเี รีย Salmonella typhi
เขา) ไป
อาการ
เร่ิมจากมีไขต) ำ่ ๆ ครัน่ เนอ้ื คร่ันตัว ปวดศรี ษะ ออ@ นเพลีย คล)ายไข)หวัดใหญ@ อาจอาการไอหรือเจ็บ
คอเลก็ นอ) ย คลน่ื ไส) อาเจียน ปวดแน@นทอ) ง ท)องอดื และมกั มอี าการถา@ ยเหลวหรอื ไม@ กท็ อ) งผูกเสมอ ตอ@ มาไข)
จะคอ@ ย ๆ สงู ขึ้นทุก ๆ วนั มไี ข)ตลอดเวลารว@ มกบั อาการปวดศีรษะมาก
ส่งิ ท่ีตรวจพบ
ไข) 38.5-40 องศาเซลเซียส ซึม หนา) มดื หน)าซดี แตเ@ ปลือกตาไม@ซีด ฝ+ามอื ซีด ริมฝ™ปากแหง) อาจ
พบจุดแดงคล)ายยุงกัด ( rose spot)ที่หน)าอกหรือหนา) ทอ) ง ซงึ่ มกั จะข้นึ หลงั ไข) 4-5 วัน อาจมีอาการทอ) งอืด
กดเจบ็ บริเวณใต)ชายโครงขวาหรอื ท)องนอ) ยด)านขวา ตบั ม)ามอาจโตกว@าปกติ
การรกั ษา
ให)พักผ@อนให)เพียงพอ ด่ืมน้ำมาก ๆ ใช)ผ)าชุบน้ำเช็ดตัวเวลามีไข) ให)รับประทานอาหารอ@อน มีไข)สูง
ให)ยาลดไข) paracetamol 500 มก. ผ)ูใหญ@ให)ครั้งละ 1 เม็ด ทุก 4-6 ช่ัวโมง เด็กตำกว@า 1 ป™ ให)ครั้งละ 1/2
ช)อนชา อายุ 1-4 ป™ให) 1 ช)อนชา อายุ 5-7 ป™ ให)ช)อนชาครึ่ง อายุ 8-12 ป™ ให) 2 ช)อนชา ให)ยาปฏิชีวนะ Co-
trimoxazole หรือ Norfloxacin ถ)าอาการดีข้ึน ให)ยาครบ 2 สัปดาหx แต@ถ)าอาการไม@ดีข้ึน ภายใน 3 วัน
หรือมีอาการแทรกซ)อน ให)รีบส@งพบแพทยx เพื่อเจาะเลือดทำ widal test หรือนำเลือดและอุดจาระ ไปเพาะ
หาเช้อื
ไข6เลือดออก (Hemorrhagic fever
เปนZ โรคที่พบบ@อยในเด็กอายุ 2-10 ป™ สาเหตุจากเชอ้ื ไวรสั Dengue กับ Chigunkunya ซง่ึ ส@วนใหญ@
และจะเกิดจากเชื้อ Dengue โดยมยี ุงลาย Aedes aegyti เปZนพาหะนำโรค
อาการ
อาการของโรคไข)เลอื ดออกจะแบ@งออกเปนZ 3 ระยะ ดงั น้ี
ระยะไขส) งู ผป)ู ว+ ยจะมไี ขส) งู อยา@ งเฉยี บพลัน ซึม หน)าตาแดง ปวดศีรษะ กระหายน้ำ มักมีอาการเบอ่ื อาหาร
และอาเจียนร@วมด)วยเสมอ บางคนอาจปวดท)องบรเิ วณใตล) ้นิ ป¸™ หรือ ชายโครงขวา อาจมอี าการทอ) งผูกหรอื
ถา@ ยเหลว ประมาณวนั ท่ี 3 ของไขอ) าจมผี ่นื แดงขนึ้ ตามแขนขาและลำตัว ไม@คนั บางคนอาจมจี ุดเลือดออก มี
ลกั ษณะเปนZ จุดแดงเลก็ ๆ หรอื อาจเปนZ จำ้ เขยี วขึน้ ตาม ใบหนา) แขน ขา ซอกรกั แร) ใน ระยะไข)สูงนจี้ ะใช)
เวลาประมาณ 4-7 วันระยะเลอื ดออกและช็อก จะเกิดในช@วงระหว@างวันที่ 3-7 อาการไข)จะเริ่มลดลง แต@
กลับมอี าการปวดทอ) งและอาเจียนบ@อยขึ้น อาจอาเจยี นเปZนเลือด เลอื ดกำเดาไหล ซมึ มากข้นึ
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรู้น้ีใชใ้ นการจัดการเรยี นการสอนราวิชา การรกั ษาพยาบาลเบื้องตน้ 35
ของ วพบ. แพร่ เท่าน้ัน ไม่อนุญาตให้เผยแพรห่ รอื อ้างองิ )
[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]
กระสับกระสา@ ย ตัวเย็น มอื เท)าเยน็ เหงอื่ ออกมาก ป6สสาวะน)อย มกั เกิดภาวะชอ็ กตามมา ระยะนจ้ี ะใช)เวลา
24-72 ชวั่ โมง
ระยะฟ°¯นตวั ถา) ผ)ูป+วยผ@านภาวะช็อก หรือผา@ นภาวะวิกฤตแล)วก็จะฟ¯°นตวั สสู ภาวะปกติรวมระยะเวลาต้งั แต@
เรมิ่ ต)นเปนZ จะไม@เกิน 10 วนั
สงิ่ ท่ีตรวจพบ
ในระยะไข)สูง (39-40 องศาเซลเซียส) จะไม@ค@อยมีอาการไอหรือน้ำมูกไหล อาจตรวจพบจุดแดงข้ึน
ตามแขน หน)า ขา ในเพดานปาก กระพ)ุงแก)ม หรือล้ินไก@ มีคอแดงบ)างเล็กน)อย อาจมีอาการกดเจ็บบริเวณ
ท)องใต)ลิ้นป¸™หรือใต)ชายโครงด)านขวา คลำพบตับโต ในระยะน้ีการทดสอบ Toueniquet ส@วนใหญ@จะให)
ผลบวก ต้ังแต@วันที่ 2 ของไข) โดยมีจุดเลือดออกมากกว@า 10 จุด ในวงกลมเส)นผ@านศูนยxกลาง 1 นิ้ว ในระยะ
เลือดออกและช็อก พบผู)ป+วยกระสับกระส@าย ปากเขียว ตัวเย็น เหง่ือออกมาก ชีพจรเต)นเร็ว ความดันโลหิด
ตำ่ จนบางครงั้ อาจจะวดั ไมไ@ ด)
การรกั ษา
ถ)าอาการไม@รุนแรง ให)ผู)ป+วยพักผ@อนให)มาก ๆ ใช)ผ)าชุบน้ำเช็ดตัวบ@อย ๆ ให)อาหารอ@อน และให)ด่ืม
นำ้ มาก ๆ ให)ยาลดไข) Paracetamol ทุก 4-6 ชว่ั โมง (ห)ามใช) Aspirin เพราะอาจทำให)เลอื ดออกไดง) า@ ย)
ถา) ผูป) ว+ ยมีภาวะช็อกหรอื เลือดใหร) บี สง@ แพทยx โดยด@วน
มาลาเรีย (Malaria)
เปZนโรคทีพ่ บบ@อยในบริเวณทมี่ ภี มู ิประเทศเปZนปา+ เขา สาเหตเุ กดิ จากเชือ้ Plasmodiam
falciparum และPlasmodium vivax โดยมี ยงุ กน) ปล@อง Ampheles เปนZ พาหะนำโรค
อาการ
ในระยะ 2-3 วันแรก ผ)ูป+วยจะมีอาการปวดศีรษะ คร่ันเนื้อคร้ันตัว คล)ายอาการ ไข)หวัดใหญ@ ต@อมา
จะมีอาการไข)จับส่ันเปZนเวลา อาจเปZน วันละครั้ง หรือวันเว)นวัน หรือวันเว)นสัปดาหx ซึ่งมีระยะอาการจับไข)
เปZน 3 ระยะ ดังนี้ระยะหนาว (Cold stage) มีอาการหนาวมาก สั่นเกรง และไข)เริ่มขึ้น ปวดศีรษะ ผิวหนัง
ซีด อาจมีคลื่นไส) อาเจียน เบ่ืออาหาร ป6สสาวะน)อย กินเวลา 15-60 นาที ระยะร)อน (Hot Stage) ไข)จะ
สูงข้ึน ประมาณ 40 องศาเซลเซียส ปวดศีรษะปวดลึกเข)าไปในกระบอกตา หน)าตาแดง กระสับกระส@าย เพ)อ
กระหายน้ำ ใจสั่น อาจมีคล่ืนไส) อาเจียน ปวดกระดูก และกล)ามเนื้อ ในเด็กอาจเกิดอาการชักได) กินเวลา
ประมาณ 2 ช่ังโมง ระยะเหง่ือออก (Sweating stage) ไข)จะเร่ิมลด มีเหงื่อออกชุ@มท่ัวตัว เร่ิมปวดบริเวณ
ขมับก@อน จะรู)สึกอ@อนเพลีย กินเวลาประมาณ 1 ชั่วโมง มาลาเรียชนิด Falciparum อาจจะพบอาการแทรก
ซ)อน เช@นหมดสติ ชัก ตัวเหลือง ตาเหลือง ท)องเดิน ถ@ายเปZนมูกเลือด ปวดบวม ซีด ป6สสาวะสีดำ
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรู้นใ้ี ชใ้ นการจดั การเรียนการสอนราวชิ า การรักษาพยาบาลเบื้องต้น 36
ของ วพบ. แพร่ เทา่ นน้ั ไม่อนญุ าตใหเ้ ผยแพร่หรอื อ้างอิง)
[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]
สง่ิ ทตี่ รวจพบ
ไขส) งู 40 องศาเซลเซยี ส หนา) ตาแดง มีอาการซดี เหลอื ง ม)ามโต (คลำได)ในปลายสัปดาหทx ี่ 2) อาจมี
ตบั โต ปส6 สาวะมสี แี ดง เข)มเหมือนน้ำโคล@า ในรายขนึ้ สมองอาจเพอ) ชกั ไม@ร)สู กึ ตัว เจาะเลือดทำ thick blood
film พบเชือ้ มาลาเรีย
การรักษา
ให)ดื่มน้ำมาก ๆ ให)ยาลดไข) Paracetamol 500 มก. ทุก 4-6 ชั่วโมง) ถ)าผู)ป+วยมีภาวะช็อกหรือ
เลือดใหร) ีบส@งแพทยx โดยดว@ น
เลป็ โตสไปโรซสิ (Leptospirosis)
เปZนโรคท่ีพบบ@อยในคนท่ีมอี าชพี ทตี่ )องยำ่ นำ้ สาเหตุเกดิ จากเช้ือแบคทเี รยี Leptospira ซึ่งจะมอี ย@ู
ในไตสัตวx และตดิ ตอ@ กบั คนโดยการ กินอาหารหรอื ด่ืมนำ้ หรือเดนิ ลุยนำ้ อาบน้ำท่ีปนเปอ°¯ นปส6 สาวะของสัตวx
เหลา@ น้ี และเช้ือจะเข)าทาง เยือ้ บุจมกู ปาก หรอื บาดแผล
อาการ
มไี ขส) ูงเฉียบพลัน ปวดศีรษะมาก ปวดเม่ือยตามตัว โดยเฉพาะ ตรงบรเิ วณนอ@ งมีอาการ ตาแดง
เจ็บคอ เบ่อื อาหาร อาเจียน ท)องเดิน ปวดท)องทวั่ ๆ ไป หลงั จากมีไข) 2-3 วนั จะมีอาการตาเหลือง มีจุดแดง
จ้ำเขยี วขึ้นตามผวิ หนงั มีเลอื ดออกทเี่ ย้อื บุตาขาว อาจไอ อาเจียน หรอื ถา@ ยปส6 สาวะเปนZ เลอื ด อาจมีภาวะไต
วายเฉียบพลนั หรอื เย้ือหม)ุ สมองอกั เสบ
ส่งิ ทีต่ รวจพบ
ไข)สูง 39- 40 องศาเซลเซียส ตาแดง ปวดกล)ามเนอ้ื นอ@ งมากเวลาใช)มือบบี ตับมักโต และกดเจบ็ มี
อาการตวั เหลือง มีจดุ แดงจำ้ เขยี ว ตามผวิ หนงั หรอื ชีพจรเตน) ไมส@ ม่ำเสมอ
การรักษา ถ)าหากสงสยั ใหร) บี ส@งแพทยx โดยด@วน
กระเพาะอกั เสบ (Gastritis)
เกิดขึ้นบ@อยในทุกวัย แต@มักพบในผ)ูใช)แรงงานท่ีซ้ือยาแก)ปวดท่ีมีส@วนผสมของ aspirin มา
รับประทานเปZนประจำ หรือในคนที่ชอบรับประทานอาหารรสจัด ส@วนเกิดจากเชื้อโรค ก็อาจพบได)แต@
คอ@ นขา) งจะน)อย
อาการ
ค ล่ื น ไส) อ าเจี ย น ป ว ด เสี ย ด แ น@ น ต รงบ ริเว ณ ใต) สิ้ น ป¸™ อ าจ มี ไข) ท) อ งเดิ น ร@ว ม ด) ว ย
การรกั ษา
งดน้ำและอาหารก@อนจนกว@าอาการคล่ืนไส) อาเจียนจะหายไป ถ)าอาการดีขึ้นให)อาหารน้ำ และ
อาหารอ@อนตามลำดับ ถ)าปวดมากให)ยาลดกรด Almagel หรือ Alum milk หรือ Aludrox ผ)ูใหญ@คร)งละ 1-
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรูน้ ้ีใช้ในการจดั การเรยี นการสอนราวิชา การรักษาพยาบาลเบื้องต้น 37
ของ วพบ. แพร่ เทา่ นนั้ ไม่อนุญาตใหเ้ ผยแพร่หรอื อ้างองิ )
[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]
2 ช)อนโต·ะ (เม็ด) เด็กครั้งละ 1/2 -1 ช)อนโต·ะ (เม็ด) ทุก4-6 ช่ัวโมง ยาลดกรดในกล@ุม H2 blockage
antihistamin หรือ protron pump inhibiter ให)ยากล@อมประสาท Diazepam 2 มก. คร้ังละ 1-2 เม็ด
วันละ 2-4 คร้ัง เมื่อมีไข)ให)ยาลดไข) paracetamol 500 มก. คร้ังละ 1 เม็ด ทุก 4-6 ชั่วโมง ถ)าอาการรุนแรง
มาก ใหร) ีบส@งพบแพทยx
โลหิตเปcนพิษ (septicemia)
เปนZ ผลแทรกซอ) นจากการรักษาโรคติดเชือ้ แบคทีเรียที่ไดร) ับการรักษาไมถ@ ูกตอ) ง หรอื พบในผ)ปู ว+ ยท่ีมี
ภูมติ า) นทานโรคต่ำ สาเหตุท่พี บไดง) า@ ยเช@น โรคติดเชอ้ื ระบบทางเดนิ ป6สสาวะ เยือ่ บชุ อ@ งทอ) งอักเสบ ถงุ น้ำดี
อักเสบ ไขไ) ทฟอยดx ปก™ มดลูกอักเสบ ปอดอักเสบ เย่อื บหุ ัวใจอกั เสบเรอื้ รัง บาดแผลนำ้ ร)อนลวก หรือการติด
เช้อื ทางผวิ หนัง
อาการ
ไข)สูง หนาวสั่น กระสับกระส@าย เบ่ืออาหาร ซีด ตัวเหลือง ตาเหลือง อาจมี จุดแดง จ้ำเขียวข้ึนตาม
ตัว หรือมเี ลือดออกตามท่ตี า@ ง ๆ ปส6 สาวะออกน)อย
สิ่งทตี่ รวจพบ
ไข)สูง 39-40 องศาเซลเซียส ความดันโลหิตตก มีหายใจหอบ มีตัวเหลือง ตาเหลือง (ดีซ@าน) อาจ
พบจุดแดง จ้ำเขียวขน้ึ ตามตวั คลำพบตบั และมา) มโต
การรกั ษา หากสงสัยใหร) ีบสง@ แพทยโx ดยเรว็
กรวยไตอักเสบ (Pyelonephritis)
เปนZ โรคทพ่ี บได)ค@อนข)างบอ@ ย พบในผู)หญงิ มากกวา@ ผช)ู ายประมาณ 4 เทา@ สาเหตุเกดิ จากการ ติดเชือ้
แบคทีเรียอย@างเฉยี บพลนั ในบริเวณกรวยไต พบบ@อยคือเชื้อ Escherichia Coli ทแ่ี พรจ@ ากผิวหนังบรเิ วณ
รอบ ๆ ทอ@ ปส6 สาวะ เข)าส@ทู อ@ ป6สสาวะ กระเพาะป6สสาวะผา@ นท@อไตข้ึนมาทไี่ ต
อาการ
ไขส) ูง หนาวสั่น ปวดบรเิ วณสขี า) งอยา@ งเฉยี บพลัน อาจปวดร)าวลงมาที่บริเวณขาหนีบ มีปวดทอ) ง
คลืน่ ไส) อาเจียน หรือมีปส6 สาวะขัด
สงิ่ ท่ีตรวจพบ
ไข)สูง 39-40 องศาเซลเซียส ท)องเกร็งแข็ง และอาจมีอาการกดเจ็บ ถ)าใช)กำป°6นทุบเบา ๆ ตรง
บริเวณสีข)าง ผู)ป+วยจะ ร)ูสึกเจ็บจนสะดุ)ง kidney punch หรือ Fist's test ได)ผลบวก ป6สสาวะมีลักษณะขุ@น
การรักษา
ให)นอนพักผ@อน ด่ืมน้ำมาก ๆ ใช)ผ)าชุบน้ำเช็ดตัวเวลามีไข)สูง ให)ยาลดไข) paracetamol 500 มก.ทุก
4-6 ชั่วโมง ให)ยาปฏิชีวนะ ampicillin 250 มก. ครั้งละ 2 แคปซูล วันละ 4 ครั้ง หรือ co-trimoxazole
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรนู้ ใ้ี ชใ้ นการจัดการเรยี นการสอนราวิชา การรกั ษาพยาบาลเบื้องต้น 38
ของ วพบ. แพร่ เท่าน้นั ไม่อนญุ าตใหเ้ ผยแพรห่ รอื อ้างองิ )
[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]
400 มก.คร้ังละ 2 เม็ด วันละ 2 ครั้ง เปZนเวลา 10 วัน ถ)าอาการไม@ดีข้ึนภายใน 3 วัน หรือมีภาวะแทรกซ)อน
ใหร) บี สง@ พบแพทยx เพ่ือตรวจปส6 สาวะ ตรวจเลอื ด หรอื อาจตอ) ง x-ray
หน0วยไตอักเสบเฉียบพลัน (Acute glomerulonephritis)
พบได)ในทกุ กลุม@ อายุ สาเหตุเกดิ จาก การตดิ เช้ือแบคทีเรีย Beta-streptococus group A จากตอ@ ม
ทอนซลิ อักเสบ แผลอกั เสบ พุพองตามผวิ หนงั หลังจากนน้ั ประมาณ 2 สปั ดาหx ก็จะเกิดอาการอกั เสบท่ี
หน@วยไต
อาการ
มีไข) ปวดศีรษะ อ@อนเพลีย เบื่ออาหาร คลื่นไส) อาเจียน ป6สสาวะออกมาเหมือนสีน้ำล)างเน้ือ และ
นอ) ยกวา@ ปกติ
สง่ิ ที่ตรวจพบ
ไข) ความดันโลหิตสูง หน)าบวม หนังตาบวม เท)าบวม กดบºุม ป6สสาวะข@ุนแดง และตรวจพบสารไข@
ขาว (albumin)
การรักษา
ให)นอนพักผ@อนมาก ๆ งดอาหารเค็ม ให)ยาลดไข) paracetamol 500 มก.ทุก 4-6 ช่ัวโมง ให)ยา
ปฏิชีวนะ ampicillin 250 มก. คร้ังละ 2 แคปซูล วันละ 4 คร้ัง หรือ erhythromycin 250 มก. คร้ังละ 2
แคปซูล วันละ 4 คร้ัง เปZนมเวลา 10 วัน ถ)าอาการไม@ดีขึ้น รีบส@งพบแพทยxเพ่ือรับการตรวจป6สสาวะ หรือ
ตรวจเลือดหา BUN
กระเพาะปfสสาวะอกั เสบ (Cystitis)
พบได)บ@อยในผ)ูหญิง ตั้งแต@เด็กจนถึงผู)ใหญ@ โดยเฉพาะในผู)หญิงตั้งครรภx ในช@วง 2-3 เดือนแรก
สาเหตุอาจเกิดจากการติดเช้ือแบคทีเรียท่ีอยู@บริเวณทวารหนัก เข)าไปทางท@อป6สสาวะ หรืออาจเกิดจาก
ภาวะแทรกซ)อนจากนิ่วใน กระเพาะป6สสาวะ ต@อมลูกหมากโต ผ)ูป+วยที่ได)รับการสวนป6สสาวะ หรือผ)ูป+วย
โรคเบาหวาน
อาการ
อาจมีไข) ป6สสาวะกระปริดกระปรอย ร)ูสึกปวดขัด หรือแสบร)อนเวลาถ@ายป6สสาวะ อาจมีการปวดท่ี
ท)องน)อย ป6สสาวะอาจมี กลิ่นเหม็น ขุ@นหรือ มีเลือดปน ในเด็กอาจมีป6สสาวะรดท่ีนอน เบ่ืออาหารอาเจียน
ส่งิ ท่ีตรวจพบ
ในกรณีเปนZ เฉียบพลัน จะมีไข) ปวดบริเวณทอ) งน)อย
การรกั ษา
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นร้นู ใี้ ชใ้ นการจัดการเรียนการสอนราวชิ า การรกั ษาพยาบาลเบ้ืองตน้ 39
ของ วพบ. แพร่ เท่าน้ัน ไมอ่ นญุ าตใหเ้ ผยแพร่หรอื อา้ งอิง)
[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]
ให)ด่ืมน้ำมาก ๆ วันละ 3-4 ลิตร ให)ยาแก)ปวดลดไข) paracetamol 500 มก.คร)งละ 1-2 เม็ด ทุก 4-
6 ชั่วโมง ให)ยาปฏิชีวนะ co-trimoxazole 400 มก.ครั้งละ 2 เม็ดวันละ 2 คร้ัง เปZนเวลา 10 วัน
ampicillin 250 มก. คร้ังละ 2 แคปซูล วันละ 4 ครั้ง เปZนเวลา 5 วัน ถ)าอาการไม@ดีขึ้น หรือเปZนซ้ำกันหลาย
ๆ ครั้ง ควรส@งพบแพทยxเพื่อตรวจป6สสาวะ นำป6สสาวะไปเพาะเช้ือ x-ray หรืออาจต)อง ส@องกล)องตรวจระบบ
ทางเดินปส6 สาวะ (cystoscope)
มดลกู อักเสบ (Endometritis)
เปZนโรคที่พบได)บ@อยในหญิงเจริญพันธx สาเหตุเกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรียเข)าทางช@องคลอดขึ้นไป
ในโพรงมดลูก หรือเปZนภาวะแทรกซ)อน ที่พบในหญิงหลังคลอด แท)งบุตร ทำแท)ง หรือขูดมดลูก
อาการ
ไข)สูง หนาวสนั่ ปวดทอ) งน)อยอยา@ งรุนแรง และมอี าการตกขาวเปZนหนองจำนวนมาก และมีกลนิ่
เหม็น ถา) เกิดหลงั คลอด หรอื แท)งบุตรจะพบวา@ น้ำคาวปลามีกลิน่ เหมน็ มาก
สิง่ ทีต่ รวจพบ ไข)สงู กดเจ็บตรงบรเิ วณทอ) งนอ) ยอยา@ งรุนแรง
การรกั ษา ถา) ปวดท)องไม@มากให)ยาแกป) วด paracetamol 500 มก.ครง) ละ 1-2 เมด็ ทุก 4-6 ชั่วโมง
ใหย) าปฏชิ วี นะ Ampicillin หรอื Tetracyclin 250 มก.คร้งั ละ 2 แคปซูล วนั ละ 4 คร้งั เปนZ เวลา 5 วัน ถา)
อาการไมด@ ีข้ึน ภายใน 2-3 วันหรอื เปนZ ไข)สงู หรอื ปวดทอ) งมาก ควรส@งพบแพทยเx พ่ือตรวจภายในช@องคลอด
ตรวจเลอื ด ตรวจปส6 สาวะ หรือหนองไปตรวจหาเชื้อตอ@ ไป
การอกั เสบในอุง6 เชิงกราน (Pelvic inflammatory diseases)
เปZนโรคทเ่ี กิดขนึ้ เชน@ เดียวกันกับมดลูกอักเสบ ซึ่งบางครัง้ อาจเกดิ ร@วมกนั จนไมส@ ามารถวินิจฉัยแยก
โรคจากกนั ได)
อาการ ไขส) งู อยา@ งเฉยี บพลัน หนาวสั่น ปวดบริเวณท)องน)อย อาจมีอาการปส6 สาวะขดั กระป•ดกระ
ปอย ตกขาวเปนZ หนอง คลน้ื ไส) อาเจียน หรอื มอี าการปวดหลงั ร@วมด)วย
สงิ่ ท่ตี รวจพบ ไขส) งู กดเจบ็ บรเิ วณท)องนอ) ยอย@างรุนแรง หรืออาจกดบริเวณปก™ มดลกู ขา) งใดขา) งหนึง่
หรือทง้ั สองข)างก็ได) ถ)าตรวจในช@องคลอดพบ Vaginal discharge เปZนหนองมกี ลน่ิ เหมน็
การรกั ษา
ถ)าปวดท)องไม@มากให)ยาแก)ปวด paracetamol 500 มก.คร)งละ 1-2 เม็ด ทุก 4-6 ช่ัวโมง ให)ยา
ปฏิชีวนะ Ampicillin หรือ Tetracyclin 250 มก.คร้ังละ 2 แคปซูล วันละ 4 คร้ัง เปZนเวลา 5 วัน ถ)าอาการ
ไมด@ ีข้นึ ภายใน 2-3 วันหรอื เปZนไขส) งู หรอื ปวดท)องมาก ควรสง@ พบแพทยxเพอ่ื ทำการวินจิ ฉยั
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรนู้ ีใ้ ช้ในการจดั การเรยี นการสอนราวิชา การรักษาพยาบาลเบื้องต้น 40
ของ วพบ. แพร่ เท่าน้นั ไมอ่ นญุ าตให้เผยแพรห่ รืออา้ งอิง)
[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]
แทง6 บุตร (Abortion)
พบไดบ) อ@ ยในหญิงมีครรภทx มี่ ีอายคุ รรภx 4-20 สัปดาหx สาเหตุเกดิ จากการทบกระเทอื น มดลกู มี
ความผดิ ปกติ ตัวอ@อนหรอื ทารกในครรภxมคี วามผดิ ปกติ หรือมารดามโี รคประจำตวั แตใ@ นกาติดเช้อื จากการ
แท)งบุตร (setic abortion) มกั เกิดจากการตั้งใจทำแท)ง โดยการใชเ) ครอื่ งมอื หรือสารสกปรกทำให)เกดิ การตดิ
เชื้อและอักเสบ
อาการ ไขส) ูง ปวดในท)องน)อย และปวดหลงั มเี ลอื ดออกทางช@องคลอด ในกรณที ี่เปZนมากจะมี
อาการปวดบดิ ในท)องอยา@ งรนุ แรง อาจพบก)อนชิ้นเนอ้ื ของตัวออ@ นหลดุ ออกมา
สง่ิ ทีต่ รวจพบ ไข)สูง อาจมีอาการซดี มเี ลอื ดหรือกอ) นช้นิ เนอื้ ออกทางช@องคลอด
การรักษา ในกรณีทีม่ กี ารตดิ เช้ือจากการทำแทง) ให)รบี สง@ แพทยเx พื่อให)การรักษา ซงึ่ แพทยอx าจจะให)
ยาปฏิชีวนะท่ใี ห)ในขนาดสงู ๆ หรอื อาจจะต)องขดู มดลกู ตอ@ ไป ต@อไป ถ)าพบวา@ เปZนฝ™ที่รงั ไขอ@ าจต)องไดร) ับการ
ฝา+ ตัด
มะเรง็ เม็ดเลือดขาว (Leukemia)
เปZนโรคหนง่ึ ท่พี บได)ทั้งในเด็กและผใ)ู หญ@ สาเหตยุ งั ไม@พบแน@ชดั บางชนิดเชอ่ื ว@าเกิดจากเช่ือไวรสั ทำ
ให) มกี ารแบ@งตัวของเม็ดเลอื ดขาวชนิดหน่งึ ชนดิ ใดผิดปกติ ทำใหม) ีเม็ดเลอื ดขาวทผี่ ดิ ปกตเิ ปนZ จำนวนมากและ
แทรกซึมไปตามส@วนต@าง ๆ ของ รา@ งกายทำให)อวัยวะต@าง ๆ เกิดความผิดปกตไิ ป โดยเฉพาะอย@างยง่ิ ภายใน
ไขกระดูก เปZนสาเหตทุ ีท่ ำใหเ) กดิ อาการของโรคเลอื ด
อาการ ในรายทเี่ ปนZ แบบเฉียบพลนั จะมไี ข) ซีดมาก มีจำ้ เขยี ว พรายย้ำขึ้นตามตัวและมีเลอื ดออก
ตามท่ตี า@ ง ๆ ถา) เปนZ แบบเรือ้ รงั จะเบอ่ื อาหาร น้ำหนักลด เหงอื่ ออกตอนกลางคนื
สง่ิ ทีต่ รวจพบ มีไข) เน่อื งจากการตดิ เชือ้ อาจมีแผลในคอและปาก ตอ@ มทอนซิลบวมแดง มีเลือก
กำเดาไหล หรือเลือดออกตามไรฟน6 มจี ำเขียวขนึ้ ตามตวั คลำพบตับและม)ามโต
การรกั ษา หากสงสยั ควรสง@ พบแพทยx
มะเรง็ ของต0อมน้ำเหลือง (Lymphoma)
เปนZ โรคที่พบไดท) ง้ั ในเด็กและผูใ) หญ@ สาเหตยุ งั ไมท@ ราบแนช@ ดั บางชนิดเชอ่ื วา@ เกดิ จากเชื้อไวรสั
อาการ มไี ขเ) รอ้ื รัง มกี )อนบวมข้นึ บรเิ วณคอ รกั แร) หรอื ขาหนบี เบอ่ื อาหาร น้ำหนักลด เหงือ่ ออกตอน
กลางคนื
สิง่ ท่ีตรวจพบ มีไข) คลำพบต@อมนำ้ เหลอื งโตบริเวณคอ รกั แร) หรือขาหนีบ คลำพบตบั และม)ามโต
การรักษา หากสงสัย ควรส@งพบแพทยx
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรู้น้ีใช้ในการจดั การเรยี นการสอนราวชิ า การรกั ษาพยาบาลเบื้องต้น 41
ของ วพบ. แพร่ เท่าน้นั ไม่อนุญาตให้เผยแพร่หรืออา้ งองิ )
[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]
ต0อมน้ำเหลืองอกั เสบ (Lymphadenitis)
พบได)ในคนทุกเพศทุกวัย สาเหตุเกดิ จากการติดเชอ้ื แบคทีเรีย Streptococus ซ่งึ อาจลุกลามจาก
แผลอักเสบบรเิ วณผิวหนัง
อาการ มไี ขส) งู หนาวส่นั ออ@ นเพลยี มกี )อนบวมแดงบริเวณขาหนีบ ใตค) างหรอื รักแร)
สิ่งที่ตรวจพบ มีไข) คลำพบต@อมนำ้ เหลอื งบวมโตและกดเจ็บ มักพบอาการอักเสบบรเิ วณใกล)เคยี ง
ตอ@ มนำ้ เหลืองท่โี ต บางครง้ั ถ)ามกี ารอักเสบของ นำ้ เหลอื งจะพบเปZนรอยแดงเปZนแนวยาวจากบริเวณท่ีอักเสบ
ไปจนถึงต@อมนำ้ เหลือง
การรักษา ยกส@วนท่อี ักเสบใหส) ูง ใช)น้ำร)อนประคบ ให)ยาลดไข) Paracetamol 500 มก. ทุก 4-6
ชวั่ โมง ถ)าอาการไม@ดใี น 3 วัน ควรส@งพบแพทยx
หัวใจขาดเลือด (Angina Pectoris)
เปZนโรคท่ีพบได)บ@อยในคนท่ีอายุมากกว@า 40 ป™ข้ึนไป ซึ่งเกิดจากการตีบและแข็งตัวของหลอดโลหิต
ทไี่ ปเลี้ยงกล)ามเนือ้ หวั ใจ (Coronary artery) ทำใหเ) ลือดไปเล้ยี งหวั ใจลดลง และเมอ่ื ผปู) +วยมีการออกแรงมาก
ๆ หรือมีอารมณxโกรธหรือเครียด จะทำให)กล)ามเนื้อหัวใจต)องการออกซิเจน มากขึ้น จะทำให)มีอาการเจ็บ
หน)าอกขึ้นเปZนครั้งคราวแต@ถ)าเลือดท่ีไปเลี้ยงกล)ามเนื้อหัวใจไม@ได)เลย อาจเน่ืองจากหลอดโลหิตแดงเกิดการ
อุดตันจะทำให)มีการตายของกล)ามเนื้อหัวใจเกิดขึ้น (Myocardial infacrction) สาเหตุท่ีทำให)มีการตีบแข็ง
ของหลอดโลหิตแดง (Atherosclersis )อาจมีหลายป6จจัย เช@น ผลจากความเลื่อมของร@างกายตามวัย ภาวะ
ไขมันในเส)นโลหิตสูง การสูบบุหรี่จัดการ ขาดการออกกำลังกาย โรคความดันโลหิตสูง โรคเบาหวาน เปZนต)น
อาการ
เจบ็ หรอื จุกแน@นบรเิ วณกลางหนา) อกหรอื ยอดอก หรือใต)ลิน้ ป¸™ และมักจะเจ็บรา) วไปท่ไี หล@ซา) ย ด)าน
ในของแขนซา) ย ในบางรายอาจจะร)าว มาทีค่ อ ขากรรไกร หลัง หรือแขนขวา อาการเจบ็ อกมกั จะเปZนอยู@
นาน 2-3 นาที เมือ่ หยุดพักหรือหยุดกระทำในสง่ิ ท่ีเปนZ สาเหตุชกั นำแล)ว อาการเจบ็ จะหายไป
สิ่งท่ีตรวจพบ อาจพบมีความดันโลหติ สงู กว@าปกติ
การรักษา หากสงสัยควรสง@ ตอ@ แพทยx เพอ่ื ตรวจคล่นื หัวใจ (EKG, X-Ray,ตรวจเลือด ตรวจป6สสาวะ)
ผิวหนังอักเสบ (Cellulitis)
พบได)ในคนทุกเพศทุกวัย สาเหตุเกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรีย Streptococcus ซึ่งเข)าทางบาดแผล
อาจอาจหนามตำ ผิวหนังมีรอยขีด ข@วน หรือแมลงกัดต@อย แล)วทำให)เกิดการอักเสบของชั้นไขมันใต)ผิวหนัง
อาการ
มไี ข) อ@อนเพลีย เบอ่ื อาหาร ปวด บวม รอ) นแดงบรเิ วณผิวหนังที่อกั เสบ
ส่งิ ที่ตรวจพบ มีไข) ผิวหนงั มีลกั ษณะบวมแดง รอ) น และกดเจบ็ อาจมีท@อน้ำเหลืองอักเสบ เหน็ เปนZ
รอยแดงยาว ตอ@ มนำ้ เหลืองโต
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรนู้ ีใ้ ช้ในการจดั การเรยี นการสอนราวชิ า การรกั ษาพยาบาลเบ้ืองตน้ 42
ของ วพบ. แพร่ เทา่ นน้ั ไม่อนุญาตให้เผยแพร่หรอื อา้ งองิ )
[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]
การรกั ษา ให)ผ)ูป+วยพักผ@อน ยกส@วนท่อี ักเสบให)สูง อาจจะใช)นำ้ รอ) นประคบ ให)ยาแกป) วดลดไข)
Paracetamol 500 มก. คร้งั ละ 1-2 เม็ด ทกุ 4-6 ชัง่ โมง ถา) อาการไม@ดขี ึ้นใน 3 วนั ควรสง@ พบแพทยx
หัวใจเต6นผิดจงั หวะ (Cardiac arrhythmia)
เปนZ อาการพบบอ@ ยในคนท่ีมีความวติ กกงั วลสงู กลัววา@ ตนเองจะเปZนโรคหวั ใจ ท้ัง ๆ ทอ่ี าการที่
เกดิ ขึน้ ไมไ@ ด)เกดิ จากสาเหตขุ องโรคหัวใจ หรอื หลอดโลหติ สาเหตสุ @วนใหญอ@ าจเกิดจากความผดิ ปกติทางดา) น
อารมณx การได)รบั อาหารบางชนิด เชน@ ชา กาแฟ เปนZ ต)น และอาจ เกดิ จากโรคคอพอกเปนZ พิษ
อาการ ในกรณีทไ่ี มไ@ ด)เกดิ จากสาเหตขุ องโรคหัวใจและหลอดโลหติ ผูป) ว+ ยจะเพียงบอกความรส)ู กึ ว@า
มีใจสนั่ หรอื ใจวบู เปนZ บางคร้งั แตส@ ามารถทำงาน ไดต) ามปกติ แตถ@ า) มีสาเหตุจากโรคหัวใจ หรือคอพอกเปนZ
พิษ ผป)ู ว+ ยอาจมอี าการอ@อนเพลีย เหน่ือยงา@ ย เจบ็ หน)าอก หนา) มืด วงิ เวยี น เปZนลม หรอื ใจส่นั หงุดหงิดงา@ ย
ตกใจงา@ ย
ส่ิงทต่ี รวจพบ ชพี จรและหวั ใจมักจะเตน) ไม@สมำ่ เสมอทงั่ ในอัตราการเตน) จงั หวะการเตน) ชีพจร
บางคร้งั อาจจะตำ่ กวา@ 60 ครงั้ ต@อนาที หรอื มากกว@า 100 ครงั้ ตอ@ นาที เสียงหวั ใจอาจดงั ไมเ@ ท@ากันและไม@เปนZ
จังหวะ
การรักษา ถ)าไมม@ ีอาการผิดปกตอิ ่ืน ๆ และชพี จรเต)นระหว@าง 60ถงึ 100 ครงั้ ต@อนาที อาจให)ยา
ระงับประสาท Diazephem ขนาด 2-5 มิลลกิ รมั วันละ 2-3 ครง้ั ถา) สงสยั เกดิ จากอาหารหรอื ยากค็ วรบอก
ให)ผู)ป+วยงดส่งิ เหลา@ นัน้ ถา) มีอาการวิงเวยี น เจ็บหนา) อก เหนอ่ื ยง@าย ชีพจรเต)นช)าหรอื เต)นเร็ว กว@าปกติ ควร
แนะนำให)ผ)ูป+วยไปพบแพทยตx @อไป
ปวดเขา0
เขา@ เปนZ ข)อท่ใี หญ@ทส่ี ดุ ในรา@ งกาย ทำหน)าทแี่ บกรบั น้ำหนกั ตวั เขา@ ประกอบข้นึ จากกระดูก 3 ช้ิน คือ
กระดกู ตน) ขา กระดกู หน)าแข)ง และกระดูกสะบ)า ปลายของกระดูกจะมีกระดกู อ@อนปกคลมุ อย@ู ทำหน)าทใ่ี ห)
ข)อเขา@ เคลอื่ นไหวด)วยความราบเรียบ ระหว@างกระดกู ต)นขาและกระดูกหนา) แข)งจะมกี ระดกู ออ@ นรปู วงแหวน
ชว@ ยรับน้ำหนกั ดว) ย รอบ ๆ ขอ) จะมีเอ็นและเย่อื ห)ุมขอ) ทำหน)าท่ีสง@ เสรมิ ความแข็งแรงให)กบั ข)อ ถุงนำ้ รอบ ๆ
ข)อเข@าจะทำหนา) ทลี่ ดแรงเสียดทานระหวา@ งเอ็นกบั กระดกู เมือ่ ขอ) มีการเคลื่อนไหว
สาเหตุ ของการปวดเข@าอาจแบง@ ออกเปZนกลมุ@ ๆ ไดด) ังน้ี
1. การบาดเจบ็ หรอื มีอุบัตเิ หตุต@อขอ) เขา@ พบไดบ) @อยมาก ผป)ู +วยจะมีอาการปวดขอ) หรือขอ) บวมทนั ที
ภายหลังจากมอี บุ ตั ิเหตุ อาจพบรอยชำ้ บริเวณขอ) ได)
2. โรคขอ) เขา@ เสื่อม พบได)มากในเพศหญิงวยั กลางคนและสงู อายุ อาการปวดจะเปนZ ๆ หาย ๆ มาเปZน
เวลานาน และมีความสัมพนั ธกx บั การใชข) อ)
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรนู้ ้ีใช้ในการจดั การเรยี นการสอนราวิชา การรกั ษาพยาบาลเบ้ืองต้น 43
ของ วพบ. แพร่ เท่านนั้ ไม่อนญุ าตให้เผยแพร่หรอื อา้ งองิ )
[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]
3. กระดูกอ@อนของกระดูกสะบา) เส่ือม เปนZ ภาวะท่ีพบได)บ@อยในเดก็ หรือหน@มุ สาว อาจพบร@วมกับการ
ออกกำลังกายอยา@ งรุนแรงหรือมีอุบัติเหตุตอ@ ขอ) เข@า เปZนเหตุให)กระดกู สะบ)าเสอ่ื มก@อนวัย
4. กระดูกสะบา) เคลอ่ื น พบไดใ) นคนอายนุ อ) ย จะมกี ารเคลอื่ นของกระดกู สะบา) เม่อื มกี ารงอขอ) เข@า
อาจเปZนผลจากการเสอ่ื มหรอื ฉีกขาดของเอ็นยดึ กระดูกสะบา) หรือกระดกู ผวิ ขอ) ต)นขาตื้นกว@าปกติ
5. ปม+ุ กระดูกหนา) แขง) อักเสบ พบไดบ) อ@ ยในเด็กวยั รุน@ ทมี่ กี ารเจรญิ เตบิ โตอย@างมาก และมกี ารออก
กำลังกายอย@างรุนแรง ทำใหม) กี ารอกั เสบของเอ็นทีย่ ึดตดิ กบั ป+มุ กระดูกหน)าแข)ง
6. ถุงนำ้ รอบข)อเข@าอกั เสบ พบได)บอ@ ยในผูห) ญิงอ)วน หรือผทู) ีต่ )องคกุ เข@าทำงาน
7. อาการปวดเข@าภายหลงั ขอ) เขา@ อักเสบ มกั พบในรายท่ีมขี อ) เขา@ อกั เสบเร้ือรัง เมอ่ื ไดร) ับการรักษาจน
หายแลว) กต็ าม ผลจากการอกั เสบของขอ) จะทำให)มกี ารทำลายกระดูกอ@อนผิวขอ) ทำใหเ) กิดขอ) เข@าเส่ือม
ตามมาได)
8. ข)อเขา@ อักเสบ ในกรณที ม่ี ีข)อเขา@ อักเสบ ขอ) เขา@ จะมีอาการบวมและร)อนร@วมด)วย การเคล่อื นไหว
ของข)อเข@าจะทำได)ไมเ@ ตม็ ท่ี
เมือ่ มอี าการปวดเขา@ ร@วมกบั อาการต@อไปน้ี ผ)ปู ว+ ยควรปรกึ ษาแพทยx
1. มีการบวมและร)อนของขอ) เข@าหรือบริเวณรอบ ๆ ข)อ
2. มีต@อมนำ้ เหลืองโต
3. มกี ล)ามเนือ้ ตน) ขาลีบ
4. มีการเปล่ียนแปลงของสขี องเท)าเวลาเดินนาน ๆ
5. มีอาการเปนZ มากขึน้ เรอื่ ย ๆ
6. มอี าการขอ) ติดหรอื ขอ) ขดั
7. มอี าการชาหรอื ออ@ นแรงของขา
การรกั ษา
1. ในกรณที ม่ี อี าการบวมหรอื ปวดข)อมากภายหลงั ได)รับปรกึ ษาแพทยx
2. ในรายที่มขี อ) เขา@ บวมหรือเคยมปี ระวตั ิขอ) เข@าบวมควรปรกึ ษาแพทยx
3. ในรายท่ีทานยาแกป) วด เช@น พาราเซตามอลหรือแอสไพรนิ มาประมาณ 5-7 วัน แลว) อาการไม@ดี
ขึน้ ควรปรึกษาแพทยx
4. ในรายทม่ี ีน้ำหนกั ตัวมาก ควรพยายามลดนำ้ หนัก เพื่อลดแรงกดที่กระทำตอ@ ข)อ
5. ในรายทเ่ี ปZนมานานและกล)ามเนือ้ ต)นขาลีบ ควรทำกายภาพบำบัดเพอ่ื ลดอาการเจบ็ ปวด และ
เปZนการเพิ่มความแข็งแรงให)แก@กล)ามเนื้อ (ศึกษาไดจ) ากเอกสารการบรหิ ารร@างกาย)
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรู้นีใ้ ชใ้ นการจดั การเรียนการสอนราวชิ า การรักษาพยาบาลเบ้ืองต้น 44
ของ วพบ. แพร่ เทา่ นนั้ ไมอ่ นญุ าตให้เผยแพร่หรอื อา้ งองิ )
[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]
โลหติ จางจากการขาดธาตุเหล็ก ( Iron deficiency anemia )
เปZนโรคทพ่ี บบ@อย ในชาวชนบทและยากจน สาเหตมุ าจากที่ไดรั ับสารอาหารไม@เพยี งพอกับความ
ตอ) งการของร@างกาย เชน@ พวกเนื้อสัตวx ตบั นม ไข@ ผักใบเขียว เปZนต)น และนอกจากนยี้ ังอาจพบในผปู) +วย
เร้อื รัง ผ)ูป+วยที่เสียเลือดมาก หรอื ผปู) +วยโรคพยาธิปากขอ มกั จะเกิดภาวะ โลหติ จางได)เช@นกัน
อาการ ออ@ นเพลีย เหนื่อยงา@ ย ใจส่นั มึนงง หน)ามืด วิงเวียน และมกั จะเบอ่ื อาหารรว@ มด)วย
ส่ิงที่ตรวจพบ ใบหน)า เย่อื บเุ ปลือกตา รมิ ฝป™ าก ล้นิ ฝ+ามือและเลบ็ จะซดี ถา) เปZนเรอื้ รัง มานาน
จะพบว@ามลี ิน้ เลีย่ น มมุ ปากเป¯¸อย เลบ็ จะอ@อนและแบน เปนZ รูปช)อน (Koilonychia)
การรักษา แนะนำใหร) บั ประทาน อาหารที่ธาตเุ หล็กมาก เช@น เนอ้ื สัตวx ตบั หมเู ลือด นม ไข@ ถัว่
ผักใบเขยี ว เปZนต)น ใหย) าบำรุงโลหิต Ferrous หรอื Fersolate ในผ)ูใหญ@ คร้งั 1-2 เม็ด เดก็ คร้งั ละ 1 เมด็
วันละ2-3 ครั้งหลังอาหาร ควรกินจนกวา@ จะหาย ซีด หรอื นาน 4-8 สปั ดาหx ในกรณีทที่ ราบสาเหตชุ ัดเจน
เชน@ เกดิ จากแผลในกระเพาะอาหารหรือโรคพยาธปิ ากขอ จะตอ) งรกั ษาสาเหตทุ ่ีเปZนร@วมด)วย ถ)าอาการ
ไมด@ ีขึ้นภายใน 2 สัปดาหคx วรสง@ พบแพทยx
โลหิตจางจากเม็ดเลือดแดงแตก (Hemolytis anemia)
ภาวะโลหติ จากนี้พบไดบ) @อยในประเทศไทยเรา มักจะมีสาเหตุมาจากภาวะเอนไซมx G-6PD
(Glucose-6-Phosphate Dehydrogenase) ซ่งึ ภาวะพรอ@ งเอนไซมxชนิดนี้ มักมีสาเหตมุ าจากความ
ผิดปกติทางกรรมพนั ธุx
อาการ มไี ข)สูง หนาวส่นั ซีดเหลอื ง ออ@ นเพลียมาก ปส6 สาวะสีคลา) ยนำ้ ปลา หรอื โคลา@ อาการ
มักเกดิ ทันทีหลงั เปZนโรคตดิ เชอื้ ไข)หวัดใหญ@ ปอดอักเสบ มาลาเรยี ตบั อกั เสบ หลังได)รบั ยา Aspririn
,Chloramphenicol,Quinine เปนZ ตน)
สงิ่ ที่ตรวจพบ ซีด ตาเหลอื ง ตวั เหลอื ง แตต@ บั มา) ม มกั ไม@โต
การรักษา ถา) สงสยั ควรรบี ส@งแพทยx
โลหติ จากจากไขกระดกู ฝ?อ (Aplastic anemia)
พบได)ทั้งในเด็กและผู)ใหญ@ สาเหตุอาจเกิดจากพิษของยา หรือสารเคมี ที่สำคัญ ได)แก@ ยา
Chloramphenicol , Sulfonamide, Phenylbutazone ยาฆ@าแมลง หรอื สที าบ)าน
อาการ ไข)เรื้อรัง ซีด อ@อนเพลีย มีจ้ำเขียวข้ึนตามตัวหรือมีเลือดออกจากท่ีต@าง ๆ เช@นเลือด
กำเดา เลือดออกตามไรฟ6น เลือดออกในตา ถ@ายอุจจาระ หรือป6สสาวะเปZนเลือด เปZนต)น
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรูน้ ใี้ ชใ้ นการจดั การเรียนการสอนราวิชา การรักษาพยาบาลเบ้ืองตน้ 45
ของ วพบ. แพร่ เท่าน้ัน ไม่อนุญาตให้เผยแพรห่ รืออา้ งอิง)
[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]
การรกั ษา ถ)าสงสัยควรรบี ส@งแพทยx
ไอทีพี (ITP:Idiopathic thrombocytopenic purpura)
เปZนโรคที่พบได)ทั้งในเด็กและผ)ูใหญ@ ซ่ึงจะมีภาวะเกร็ดเลือดต่ำโดยไม@ทราบสาเหตุ โดยท่ีไข
กระดูกสร)างเกร็ดเลือดได)ตามปกติ แต@ร@างกาย มีการสร)างสารต)านเกร็ดเลือด หรือภูมิต)านทานต@อเกร็ด
เลอื ด (platelet antibody)ข้นึ มาทำลายเกร็ดเลือดของตวั เอง ทำใหเ) กรด็ เลอื ด ต่ำและเลือดออกงา@ ย
อาการ มีจดุ แดงขน้ึ ตามตวั มีเลอื ดกำเดาออก เลอื ดออกตามไรฟน6 ประจำเดอื นออกมากกวา@
ปกติ
สง่ิ ท่ตี รวจพบ มีจดุ เลอื ดออกขึ้นตามตวั (คลำไม@พบตับ ม)ามหรอื ตอ@ มน้ำเหลืองโต ไมม@ ีไข)
การรักษา ถ)าสงสยั ควรรีบส@งแพทยx
ปวดศีรษะจากความเครยี ด (Tension headache)
เปนZ อาการปวดศีรษะท่พี บได)บ@อย ผู)ป+วยปวดศรี ษะประมาณร)อยละ 80-90 มสี าเหตมุ าจาก
ความเครยี ดต@าง ๆ เชน@ นอนไม@หลับ เครยี ดทำงาน หนกั ใชส) มองมาก เปZนต)น
อาการ ผ)ูป+วยจะมอี าการปวดดึงกลา) มเนื้อบรเิ วณต)นคอรอบ ๆ ศีรษะ ลักษณะการปวดจะ
คล)าย ๆ กบั กล)ามเนอ้ื ถกู บบี รัด บางคนอาจมีอาการปวดตอ้ื ไปที่สว@ นบนของศีรษะบรเิ วณขมบั ใบหน)า
และหน)าฝาก อาการปวดเกิดข้นึ ช)า ๆ โดยจะไมม@ อี าการนำมากอ@ น สว@ นใหญอ@ าการมกั เปZนอย@ู เพยี งไม@กี่
ชัว่ โมงกจ็ ะทเุ ลาไปเอง อาการไมร@ ุนแรงมากนัก แตอ@ าจจะทวีความรุนแรงขึ้นและจะเปนZ อย@ูในระยะ
เวลานาน ๆ เปนZ วัน สัปดาหx หรือเปนZ เดือน อาการปวดนี้จะไม@สามารถระงบั ไดด) ว) ยยากลุม@ ergotamine
แต@สามารถจะลดลงได)โดยยาแกป) วด ยากล@อมประสาท ยา นอนหลับหรือยาท่ที ำให) กล)ามเนอ้ื คลายตวั
สิ่งทีต่ รวจพบ จะไมม@ ีสงิ่ ผดิ ปกติใด ความดนั โลหติ อยูใ@ นเกณฑxปกติ
การรกั ษา ให)ผปู) +วยนอนหลับสักพักหนึง่ หรอื นวดบรเิ วณตน) คอและขมบั อาการจะดีข้นึ ถา)
อาการไม@ดขี น้ึ ใหย) าแกป) วด Paracetamol 500 มก. ครัง้ ละ 1-2 เมด็ ซำ้ ได)ทกุ 4-6 ชว่ั โมง ในกรณจี าก
ความเครยี ด นอนไมห@ ลบั ให)ยากล@อมประสาท ถ)าอาการปวดรนุ แรง ปวดตดิ ตอ@ กนั นานเกิน 24 ช่วั โมง
อาการปวดถ่ี หรอื ปวดรุนแรงข้ึน แนะนำใหไ) ปพบแพทยx เพ่อื ให)การวนิ จิ ฉัยและรกั ษาต@อไป
ไมเกรน (Migraine)
เปนZ อาการปวดศรี ษะท่ีเกดิ ขน้ึ ซ้ำแลว) ซ้ำอีก อาจจะเปZนเวลาไหนกไ็ ด)บ@อยคร้งั หรอื เปZน
มากเปZนน)อยต@างกนั ส@วนใหญแ@ ลว) มักจะปวด ศรี ษะข)างเดยี วอาจจะมีอาการรว@ มกบั อาการคล่ืนไส)
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรู้นีใ้ ชใ้ นการจดั การเรียนการสอนราวิชา การรกั ษาพยาบาลเบื้องต้น 46
ของ วพบ. แพร่ เทา่ นั้น ไมอ่ นญุ าตใหเ้ ผยแพร่หรืออ้างองิ )
[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]
อาเจียน แต@อาจมีความผิดปกติของ ระบบ motor sensory หรอื Autonomic nervous system ร@วม
ด)วยกไ็ ด)
อาการปวดศีรษะจาก migraine อาจแบ@งออกเปนZ
1. Common migraine พบได)บ@อยประมาณรอ) ยละ 85 โดยเฉพาะในเพศหญิงไมม@ ีอาการ
นำมากอ@ น แตอ@ าจจะมคี วามผิดของระบบ ประสาท autonomic เช@นหาวนอน หวิ กระหายน้ำ เปนZ ต)น
หรือภาวะทม่ี ีน้ำค่ังทำใหเ) กิดการบวมตามมอื ตามเท)าหรืออาจเกย่ี วขอ) ง กบั การเปลีย่ นแปลงทางจิตใจ
เชน@ อาการซมึ เศร)า หงุดหงดิ ต่นื เต)นตกใจ เปนZ ต)น อาการปวดศรษี ะจะคอ@ ย ๆ เกิดขนึ้ ชา) ๆ อาจใช)
เวลานานหลายชวั่ โมง จงึ จะมีอาการปวดเปนZ บรเิ วณกวา) ง ๆ อาจมีอาการร@วมกบั อาการคล่ืนไส) อาเจียน
ปส6 สาวะมาก หนาวส่นั ออ@ นเพลีย ท)องเดินหรอื อาการร@วมทางจมูกคลา) ย เปนZ หวัด หรือมนี ้ำมูกข)าง
เดียวกบั ด)านทีป่ วด บางคร่งั แยกออกเปนZ พวก Sinusitis หรอื allergic rhinitis ได)ยาก
จากประวัติครอบครวั พบว@าประมาณรอ) ยละ 80 ของผ)ูปว+ ยมีประวัติวา@ ญาตหิ รือบุคคลในครอบครัวจะมี
อาการเช@นเดียวกัน
2. Classic migraine จะพบมากในคนท่ีมีการปรบั ตัวลำบาก มีความทะเยอทะยาน เจ)า
ระเบยี บ จะมอี าการนำก@อนปวดศีรษะประมาณ 10-20 นาที บางทีอาจถึง 45 นาที อาการนำ้ น้ีจะเปZน
อาการทางสายตา เช@นเห็นแสงท่ีผดิ ปกติ ตามดื แบบ Scotoma หรือลานสายตา ผิดปกติ เปZนต)น หรอื
อาการทางด)านความรสู) กึ ที่ผดิ ปกติ เช@นรสู) กึ ชา หรอื รส)ู กึ แปลก ๆ ทีแ่ ขนรูส) กึ อ@อนเพลีย เปนZ ตน) อาการ
ปวดมักเปZนขา) งใด ขา) งหนงึ่ และมักปวดด)านตรงกันขา) มกบั อาการนำลักษณะอาการปวดเปนZ แบบตุบ ๆ
(theobbing)จะเรม่ิ ปวดมากทส่ี ุดภายใน 1/2ถงึ 1 ชว่ั โมง และปวดนานตงั้ แต@ 2 ชวั่ โมง ถงึ 6 ชว่ั โมง
ผ)ูปว+ ยเหล@าน้มี ักจะมปี ระวตั วิ า@ มีญาติ หรือพ่ีน)องจะมีอาการคล)าย ๆ กนั
3. Cluster migraine พบบอ@ ยในผใ)ู หญ@เพศชาย ส@วนมากจะเกิดการปวดศีรษะหลงั จากผ)ูป+วย
นอนหลับได) 2-3ช่ัวโมง ปวดศีรษะขา) งใดขา) งหนึ่งจะปวดอยูป@ ระมาณ 1/2 ช่วั โมงถงึ 1 ชัว่ โมง ผู)ปว+ ยอาจ
มอี าการรว@ มกันกับการคดั จมกู นำ้ มูกไหล ตาแดง นำ้ ตาไหล อาการปวดศีรษะจะหายไปภายใน 2 ชวั่ โมง
เมอ่ื มีอาการมกั จะเปZนตดิ ต@อกันหลายสปั ดาหx แล)วกห็ ายไปเอง เปนZ เดอื น ๆ ป™ ๆ กอ@ นทจ่ี ะกลับมาเปZนอีก
สิง่ ทีต่ รวจพบ มักตรวจไม@พบสง่ิ ผิดปกติ บางคร้งั ขณะท่มี อี าการปวดอาจคลำได)หลอดโลหิตโป+ง
พอง และเตน) ตุบ ๆ บรเิ วณขมบั
การรกั ษา ถ)าเร่มิ จะร)สู กึ วา@ จะมีอาการ หรอื มอี าการนำให)นอนพกั หรอื อย@ูในท่ีเงยี บ ๆ สกั ครู@
อาการอาจหายไปเองได) ถา) อาการไม@ดขี ้ึนใหย) าแกป) วด Paracetamol 500 มก. ครั้งละ 1-2 เมด็ ทุก 4-
6 ชัว่ โมง ถ)าการรักษาดงั กล@าวไมไ@ ด)ผล ในการปวดครั้งต@อไป ทันทที เี่ ร่ิมมีอาการใหย) าเมด็ belllergal
หรอื dihydergotหรอื phenobella ครง้ั ละ 1 เมด็ วนั ละ 3-4 ครง้ั เพ่อื ป¢องกันไม@ให)เกิดอาการ ถ)า
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรูน้ ้ีใช้ในการจดั การเรียนการสอนราวิชา การรักษาพยาบาลเบ้ืองตน้ 47
ของ วพบ. แพร่ เทา่ น้ัน ไมอ่ นุญาตให้เผยแพร่หรืออ้างอิง)
[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]
อาการปวดรุนแรงมาก หรอื ไดร) บั ยารักษาแลว) ไมด@ ีขึ้น แนะให)ไปพบแพทยx
เน้อื งอกสมอง (Brain tumor )
เปนZ โรคที่พบได)ไม@บ@อยนกั พบได)ทั้งในเด็กและผใ)ู หญ@ เน้อื งอกในสมองที่พบในเดก็ มกั เปZนเน้อื
งอกท่เี กิดข้นึ เองภายในกะโหลกศีรษะ ส@วนในผู)ใหญม@ กั เกิดจากการแพร@กระจายมาจากที่อนื่ เชน@ ปอด
เตา) นม กระเพาะ ลำไส) เปZนต)น
อาการ อาการศรี ษะเกิดจาการท่ีมเี นือ้ งอกภายในกะโหลก อาจมอี ากากเกิดขน้ึ เปZนคร้ังคราว มี
ความรุนแรงปานกลางในระยะแรก ๆ และปวดข)างใด ขา) งหนงึ่ ของศีรษะ มักเปZนข)างเดียวกบั ดา) นทมี่ เี นื้อ
งอกอยู@ มักปวด ลึก ๆ หรอื ปวด ตุบ ๆ กไ็ ด) ส@วนมากอาการจะรุนแรงในตอนเช)า ๆ พอ สาย ๆ จะทเุ ลา
ลง และจะปวดมากขึ้นขณะก)ม ไอ จาม เบง@ อจุ จาระ หรือปส6 สาวะ บางครั้งอาจมอี าเจียนพงุ@ ซมึ เพ)อ
คลง่ั ชัก แขนขาออ@ นแรง เดินเซ ตาเหน็ ภาพซ)อนหรอื ตาพรา@ มัวลงเร่ือย ๆ ซ่งึ บางครงั้ อาการเหล@านอ้ี าจ
เกิดในระยะเวลาส้ัน ๆ
สงิ่ ที่ตรวจพบ อาจตรวจพบความผิดปกติของ neurologic sings การตรวจ fundus จะพบ
papilledema ซง่ึ ช@วยในการวินิจฉยั โรคอยา@ งมาก
การรกั ษา ถ)าสงสยั ใหร) ับส@งแพทยx
ฝ™ในสมอง (Brain abscess)
เปZนโรคร)ายแรงท่ีพบได)ทั้งในเด็กและผู)ใหญ@ สาเหตุอาจเกิดจากการติดเช้ือแบคทีเรีย
strephyloccus จากอวัยวะใกล)เคียงท่ีมีการอักเสบ อย@ูก@อนแล)ว เช@น Otitis media ,sinussitis เปZนต)น
หรอื อาจแพร@กระจายผา@ นทางกระแสเลอื ด
อาการ ปวดศีรษะ คลน่ื ไส) อาเจยี น และชกั มกั จะเปZนอาการนำ และอาจมี progressive
focal nuueological signs เช@นเดยี วกนั กับเนื้องอก ของสมอง ตา@ งกนั ตรงที่การดำเนนิ โรคของ brain
abscess จะเรว็ กว@ามากและร@วมกับการมีไข)สงู ในกรณที ่สี งสัยวา@ จะเปนZ sinusitis, otitis media
,mastoiditis,pneumonia หรอื bacterial หรอื endcarditis เปZนตน)
การรักษา ถ)าสงสยั ให)รับสง@ แพทยx
เย้อื หุ6มสมองอกั เสบ (Meningitis)
เปนZ โรคที่พบไดบ) อ@ ยในทกุ เพศและทกุ กล@ุมอายุ ซึง่ อาจมสี าเหตุมาจากการติดเชื้อแบคทเี รยี
ไวรัส เช้อื รา หรือจากพยาธิ
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรู้นใ้ี ชใ้ นการจัดการเรยี นการสอนราวชิ า การรักษาพยาบาลเบ้ืองตน้ 48
ของ วพบ. แพร่ เทา่ นั้น ไมอ่ นุญาตให้เผยแพรห่ รืออ้างองิ )
[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]
อาการ ปวดรุนแรงมากทว่ั ศรี ษะ โดยเฉพาะเวลามีการเคลอ่ื นไหวของศรี ษะเช@น เวลากม)
ศรี ษะ อาการปวดมกั จะติดตอ@ กนั หลายวัน อาการร@วมที่สำคัญคือ มีไข) อาเจียนมากและคอแข็ง (อาจแอน@
ไปข)างหลังและกม) ไมล@ ง)อาการสำคัญอ่นื ๆ จะข้ึนอยกู@ ับสาเหตุของการอกั เสบ เชน@ ถา) มสี าเหตมุ าจาก
เชือ้ meningococcus อาจจะมผี ่ืนแดงจำ้ เขยี วข้ึนตามผวิ หนงั รว@ มดว) ย อาจเกดิ ภาวะช็อกอยา@ งรวดเรว็
สาเหตุทเี่ กิดจากเชอื้ Virusมักมอี าการเกดิ ขึ้นเฉียบพลนั ด)วยอาการไขห) วัด ปวดศรี ษะ อาเจียน คอแข็ง
ซึม หรอื ชัก สว@ นมากจะมีอาการอยป@ู ระมาณ 2 วนั ถงึ 2 สปั ดาหx แล)วจึงค@อย ๆ หายจนเปZนปกติ สาเหตุ
จากเชื้อวณั โรคหรอื เช้อื รามกั จะมอี าการเปZนไข)ต่ำ ๆ ออ@ นเพลีย เบ่อื อาหาร คลื่นไส)อาเจยี น นำมากอ@ น
ประมาณ 2-3 สปั ดาหx ต@อมาจงึ มอี าการคอแขง็ ปวดศีรษะรุนแรง ชัก
สิง่ ท่ตี รวจพบ
มไี ข) คอแขง็ หรือในเดก็ อาจพบการโปง+ ของกระหมอ@ มหน)า ชกั
การรักษา ถ)าสงสัยให)รบั ส@งแพทยx
หลอดโลหติ แดงบรเิ วณขมับอกั เสบ (Temporal arteritis)
ส@วนมากจะพบในผ)ูสูงอายุ สาเหตุเกิดจากการอักเสบของ cranial arteries โดยเฉพาะ
superficial temporal arteries
อาการ การปวดจะเร่ิมปวดบริเวณหน)าผากและขมบั ดา) นใดด)านหนง่ึ ปวดอย@างรนุ แรง
ลักษณะการปวดเปZนแบบตือ้ ๆ ตบุ ๆ หรือปวดแสบปวดร)อน เส)นโลหติ แดงจะแข็ง คลำไดเ) ปZนป+ุมปม
และกดเจ็บ มกั มอี าการร@วมกับ มไี ข) คร่นั เน้อื ครั่นตวั เบือ่ อาหาร ปวดตามกลา) มเนื้อโดยเฉพาะ บรเิ วณ
คอและไหล@ ( polymyalgia rhumatica) ตาพล@ามวั
ส่ิงทีต่ รวจพบ คลำ temperal artery pulse เบาหรือไม@ได)
E.S.R สงู มาก อาจสงู ถึง 44 มม. /ชั่วโมง
การรักษา ถ)าสงสัยให)รีบส@งต@อแพทยx เพ่ือได)รับการวินิจฉัย และรักษาอย@างรวดเร็ว เพราะ
ถ)าชา) อาจทำใหต) าบอดได)
ตอ6 หนิ (Glaucoma)
พบได)บ@อยในกลุ@มคนท่ีมอี ายุมากกว@า 40 ปข™ ึน้ ไป หรอื ในครอบครวั ท่มี ี ประวตั เิ คยเปZนโรคนี้
สาเหตุเกดิ จากความดนั ในลูกตาสงู กวา@ ปกติ จนเปZนผลทำใหป) ระสาทเส่อื ม และสญู เสียลานสายตาท่ีมี
ลกั ษณะเฉพาะ
อาการ จะขึ้นอยก@ู บั ชนดิ ของตอ) หนิ ถา) ผู)ป+วยตอ) หนิ เรอื้ รงั หรือชนดิ มุมเปด• (primary open
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรูน้ ใี้ ชใ้ นการจัดการเรยี นการสอนราวชิ า การรกั ษาพยาบาลเบ้ืองตน้ 49
ของ วพบ. แพร่ เทา่ น้นั ไม่อนญุ าตให้เผยแพร่หรอื อา้ งอิง)
[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]
glaucoma) ในระยะแรก จะไมร@ )สู กึ มอี าการผิดปกตแิ ต@อย@างไร บางคนอาจมี อาการมึนศีรษะ เลก็ นอ) ย มี
อาการตามัวทลี ะนอ) ย ตอ) งเปลยี่ นแวน@ ตาอยูบ@ @อย ๆ กไ็ มร@ )สู ึกดขี ้ึน ตอ@ มาลานสายตาจะแคบลงกวา@ เดมิ จน
ในระยะสุดท)ายจะมอี าการปวดศรี ษะ ปวดตาร@วมกับอาการตามวั อย@างมาก มกั เปนZ ท้ังสองขา) ง ผู)ป+วยต)อ
หนิ เฉียบพลันชนดิ มมุ เป•ด (primary angle closure glaucoma) ผูป) ว+ ยจะมีอาการปวดอย@างรนุ แรง
บริเวณกระบอกตา และหน)าผากอย@างเฉยี บพลัน ร@วมกบั อาการตาพร@ามวั เหมือนมีหมอกมาบงั มองเห็น
แสงสรี )ุงรอบดวงไฟ มกั เปนZ ขา) งเดยี ว และมีอาการคลื่นไส)อาเจียนรว@ มดว) ย
สิง่ ท่ีตรวจพบ ต)อหินชนิดเร้ือรัง จะพบว@า ความดันในลกู ตาจะสูงเกินกว@า 21 มม.ปรอทมี
ลานสายตาผิดปกติ และ/หรอื มีการเปลย่ี นแปลงท่ขี ้วั ประสาทตา (optic nerve head)ในลักษณะที่
เรยี กว@า glaucomatous cupping (cup/disc มากกวา@ 0.5)ตอ) หนิ ชนดิ เฉียบพลนั จะพบว@าเยอ่ื บุตาขาว
รอบ ๆ กระจกตาดำมีสีแดงเรื่อย ๆ (ciliary injection) มากกวา@ บรเิ วณอ่นื กระจกตาดำจะบวมทำใหม) ี
ลักษณะข@ุนมัว รูม@านตาขยายปานกลาง ไมม@ ีปฏกิ ริ ยิ าต@อแสง ใช)นิ้วกดลงบนเปลือกตาบนขณะทใี หผ) ป)ู +วย
มองต่ำ จะแข็งมากกวา@ ข)างทไี่ มป@ วด
การรักษา รีบส@งตอ@ จักษุแพทยx โดยเฉพาะผู)ปว+ ยต)อหินชนดิ เฉยี บพลัน ถา) วินจิ ฉยั โรคหรอื ทำ
การรักษาชา) อาจจะทำใหต) าบอดได)
การบาดเจบ็ ท่ศี รี ษะ (Head injury)
เปZนส่ิงที่พบได)บ@อยทั้งในเด็กและผู)ใหญ@ ซ่ึงการบาดเจ็บท่ีศีรษะ อาจเกิดจากอุบัติเหตุ ศีรษะ
ถูกกระแทก ถูกตี หรือได)รับการกระทบกระเทือนจากสาเหตุใดก็ตามท่ีศีรษะ การบาดเจ็บอาจเปZนเพียง
แผลหรือรอบฟกซ้ำหรือหลอดโลหิตในสมองมีการฉีกขาดทำให)มีการเลือดออกในสมองได) ซึ่งความ
ผิดปกติทส่ี มองอาจแบง@ ออกได)ดงั นี้
1.สมองไดร) ับการกระทบกระเทือน (Brain concussion) โดยไม@มกี ารฟกซำ้ หรือฉีกขาดทาง
สมองหรือเลอื ดออกในสมอง ผูป) +วยมักมีอาการหมดสตไิ ปชั่วคร@ู เมอ่ื ฟ°¯นขนึ้ มาแล)วอาจมอี าการสบั สน
รุนแรงจำเหตุการณทx ี่เกดิ ขึน้ ไม@ได) อาการ ปวดศรีษะ เวียนศรีษะจะค@อย ๆ หายไปได)เองในทีส่ ดุ
2. สมองฟกซำ้ (Brain contusion)หรือสมองฉกี ขาด (Brain laceration) ผปู) +วยจะมีอาการ
หมดสตหิ ลังบาดเจบ็ ทนั ที อาจหมดสตนิ านเปZนช่ัวโมง เปนZ วนั เปZนสัปดาหx หรอื เปZนเดอื น อาจมอี มั พาต
ครง่ึ ซีก กล)ามเนอ้ื เกร็ง ชัก ถา) รุนแรงอาการจะเลวลง จงถึงตายได) ถ)าไม@รุนแรง ผูป) ว+ ยอาจพ้นื คืนสตไิ ด)
แตอ@ าจมอี าการปวดศรี ษะ สบั สน เพ)อ เอะอะ คล่นื ไส) อาเจยี น แขนขาเปZนอมั พาต ปากเป°™ยว พูดไม@ชดั
หรอื พดู ไม@ได)
3. เลอื ดออกในสมอง (Intracranial hemorrhage) ผป)ู ว+ ยมักมีอาการปวดศรีษะ คลืน่ ไส)
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรู้นใี้ ชใ้ นการจดั การเรยี นการสอนราวิชา การรักษาพยาบาลเบ้ืองตน้ 50
ของ วพบ. แพร่ เทา่ น้นั ไมอ่ นญุ าตให้เผยแพรห่ รืออ้างองิ )
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
สาระการเรียนรู้. PMC 63
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search