สาระการเรียนรู้. PMC

[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]

อาเจยี น ซมึ ลงเรื่อย ๆ แขนขาเปนZ อัมพาต ตัวเกร็ง ชีพจรเต)นช)า หายใจตน้ื ขัด ความดนั โลหติ สงู คอแข็ง
รูม@านตาสองข)างไมเ@ ทา@ กัน ขา) งท่ีมกี )อนเลอื ดจะโตกวา@ และจะไม@มีปฏกิ ิริยาตอ@ แสง
ในบางรายทม่ี อี าการเฉียบพลนั เปZน acute subdural hematoma มักจะมอี าการเกิดภายใน 24 ชั่วโมง
บางคนอาจเปนZ หลงั จากไดร) ับการบาดเจ็บศรี ษะ เปZนสัปดาหx หรอื เดือน ๆ เปZน Chronic subdural
hematoma อาจจะมีอาการปวดศรี ษะเปนZ พัก ๆ โดยความรนุ แรงอาจ แตกตา@ งกันไป

สิง่ ท่ตี รวจพบ ผ)ูปว+ ยมกั มกี ารเปล่ยี นแปลง mental status และlevel of
consciousness เดน@ ชดั กวา@ focal neurological signs hemiparesis ผูป) +วยมักเดนิ โซเซเล็กน)อย ซง่ึ ดู
คลา) ยกบั มคี วามผิดปกติของ cerebellum อาจตรวจพบ Romber's sign ได) แตก@ ารตรวจ
coordination อาจไม@พบความผิดปกติ ผิดกบั cerebellar disorder การตรวจ fundi มักพบการ
เปลยี่ นแปลงทบ่ี อกถึงความดนั ในกะโหลกศรี ษะสูงขน้ึ (Increased intracranial pressure)

การรักษา ถ)าผ)ูปว+ ยรสู) กึ ตัวดี และไมม@ คี วามผิดอ่ืน ๆ ควรเฝ¢าสังเกตอาการแปลงอยา@ ง
ใกลช) ดิ โดยเฉพาะในชว@ ง 24 ชวั่ โมงแรก ตอ) งตรวจดูอาการแสดงทางสมองทุก 24 ชั่วโมง ถงึ แม) จะไมม@ ี
ประวัตกิ ารหมดสตหิ ลังบาดเจ็บ ถา) อาการทางสมอง เชน@ หมดสติ ปลุกไมต@ ืน่ ซึม หรือปวดศรษี ะมากขึ้น
ทุกขณะ อาเจียนรุนแรง คอแขง็ เพ)อคลั่ง แขนขาอ@อนแรง รดุ มา@ นตาสองข)างไม@เท@ากนั หรือมเี ลือดหรือน้ำ
ใส ๆ ออกจากจมกู หรือหู ใหร) ีบส@งต@อแพทยโx ดยดว@ น

สมองอักเสบ (Encephalitis)
เปZนโรคท่พี บไดท) ั้งในเดก็ และผูใ) หญ@สาเหตุเกดิ จากเช้อื ไวรสั ซึ่งอยู@หลายชนดิ ท่พี บบอ@ ยคอื

Japanese B Virus ซง่ึ ปกติอาศยั อยู@ในสัตวxเล้ียงเชน@ หมู แพะ มา) เปZนต)น ตดิ ต@อ ถึงคนโดยยุงรำคาญ
(culex)

อาการ มไี ขส) ูงอย@างเฉยี บพลัน ปวดศีรษะ ออ@ นเพลีย คลืน่ ไส) อาเจียน ผป)ู ว+ ยอาจจะซึมลง
เรอ่ื ย ๆ จนไมร@ )สู ึกตวั อาจมอี าการชักร@วมด)วย

ส่ิงที่ตรวจพบ ไขส) งู ซมึ หรอื หมดสติ deep tendon reflex ไวกว@าปกติ อาจมีมอื ส่ัน
หรอื อาการอัมพาตของแขน ขา

การรกั ษา หากสงสัย ให)รบี สง@ แพทยx ซง่ึ อาจจะวนิ จิ ฉัยโรคโดยการเจาะหลัง (lumbar
puncture)เพอ่ื ตรวจน้ำไขสันหลัง และอาจจะตอ) งตรวจคลื่นสมองต@อไป

ไซนสั อักเสบ (Sinusitis)
เปZนโรคที่พบได)บอ@ ยในทุกคนทุกเพศทกุ วยั สาเหตเุ กดิ จากการลกุ ลามของเชอ่ื แบคทเี รีย

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรูน้ ี้ใชใ้ นการจัดการเรยี นการสอนราวชิ า การรักษาพยาบาลเบ้ืองตน้ 51

ของ วพบ. แพร่ เทา่ นั้น ไมอ่ นุญาตใหเ้ ผยแพรห่ รืออา้ งอิง)

[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]

เข)าไปในโพรงไซนสั ทำใหเ) กิดการอักเสบและเปนZ หนองขนึ้ ภายในโพรงไซนสั ได)
อาการ ปวดบีบ ๆ หนกั ๆ บรเิ วณหนา) ผาก รอบ ๆ กระบอกตา หรือโหนกแกม) อาจ

ปวดมากเวลาเชา) หรือบ@าย เวลากม) ศีรษะ หรือเปล่ียนท@า มีอาการคัดจมกู มีนำ้ มูกเขียวข)น เจบ็ คอ หรอื มี
เสลดสีเหลืองเขียวในลำคอ อาจหายใจมีกล่ินเหมน็

การรักษา ให)ยาแกป) วด Paracetamol 500 มก. 1-2 เมด็ ทกุ 4-6 ชวั่ โมง ใหย) าแก)แพ)
Chlophenmiramine 4 มก. คร้ังละ 1 เม็ด วันละ 3-4 คร้ัง หากอาการไม@ดขี ้ึน ควรส@งต@อส@งแพทยx เพือ่
ทำการ X-ray ถ)ามีหนองข)นอยู@อาจจะเจาะดูดเอาหนองออก (caldwell luc)

โรคข6ออักเสบสะเก็ดเงิน
โรคข)ออักเสบสะเก็ดเงินคือโรคทีม่ ีการอกั เสบของข)อรว@ มกับผ่ืนผิวหนงั ของโรคสะเกด็ เงนิ จดั เปZน

โรคหนงึ่ ในกลม@ุ โรคขอ) และกระดูกสันหลงั อกั เสบ (spondyloarthropathy) ซงึ่ เปZนกลมุ@ โรคท่มี ีอาการ
อกั เสบของข)อต@อกระดกู สนั หลังและข)อสว@ นรยางคxของร@างกาย ผู)ปว+ ยทเ่ี ปZนโรคนี้จะมีขอ) อกั เสบร@วมกับ
โรคผวิ หนงั สะเกด็ เงนิ อย@างไรกต็ ามผู)ปว+ ยโรคผิวหนังสะเก็ดเงนิ อาจจะมีหรือไมม@ ีขอ) อักเสบกไ็ ด) และใน
บางครั้งผ)ปู ว+ ยโรคผิวหนังสะเกด็ เงินทมี่ ีข)ออกั เสบกอ็ าจจะเปZนโรคขอ) อักเสบชนดิ อนื่ ท่ไี มใ@ ช@โรคข)ออักเสบ
สะเกด็ เงนิ กไ็ ด) ลกั ษณะผนื่ ผิวหนังของโรคข)ออักเสบสะเกด็ เงนิ มไี ดห) ลายรปู แบบ แตท@ ี่พบบ@อย คือ
ผิวหนงั อกั เสบเปZนปน°¯ แดง ลอกเปนZ ขุย เปนZ ๆ หายๆ เหตทุ ่ีเรียกโรคนว้ี @า “โรคสะเกด็ เงิน” เพราะลกั ษณะ
ของผ่นื ในโรคน้จี ะเปZนป¯°นหรอื ตุม@ สแี ดง ขอบเขตชัดเจน บนผวิ ของผืน่ จะมสี ะเก็ดสีขาวคล)ายเงนิ ปกคลมุ
อย@ู เมอื่ แกะเกาสะเก็ดใหห) ลุดลอกออกจากผิวหนงั จะเหน็ จดุ เลอื ดออกบนผวิ ของผืน่ ทีอ่ กั เสบแดง ซ่ึงเปZน
ลกั ษณะจำเพาะของโรคนี้ อยา@ งไรก็ตามผู)ปว+ ยบางรายอาจไม@มีตมุ@ หรอื ป°น¯ แดงทม่ี สี ะเก็ดสขี าวให)เหน็ กไ็ ด)
นอกจากน้ียงั อาจพบความผดิ ปกตทิ ่ีเลบ็ เช@น ผวิ ของเล็บไม@เรียบ เหน็ เปนZ หลมุ เลก็ ๆ เล็บผดิ รปู ขรขุ ระ
เลบ็ หนามีขุยขาวใต)เล็บหรือเล็บล@อนจากพ้ืนเล็บ ผู)ป+วยทเ่ี ปZนโรคข)ออกั เสบสะเก็ดเงินจะมอี าการปวด
บวมและกดเจบ็ ท่ีขอ) และไม@สามารถใช)ข)อไดต) ามปกติ อาจมีข)อขัดตงึ ในตอนเช)าหรือตลอดทั้งวนั ตำแหนง@
ของขอ) อักเสบพบได)ในเกือบทกุ ข)อทั่วร@างกาย เชน@ ข)อนิ้วมอื ขอ) มือ ขอ) ศอก ข)อไหล@ ข)อสะโพก ข)อเข@า
ข)อเทา) ข)อน้ิวเทา) ข)อกระดกู สนั หลัง และข)อกระดูกเชิงกราน นอกจากน้ียังพบการอักเสบของกระดกู ใน
ตำแหน@งทเี่ ปนZ จุดเกาะของเอ็นตา@ งๆเช@น การอักเสบของกระดูกสน) เทา) เนือ่ งจากมกี ารอักเสบของเอ็นรอ) ย
หวายและเอน็ ฝ+าเทา) เปZนต)น

สาเหตุ
สาเหตุทแ่ี ท)จริงยังไม@ทราบ แตส@ นั นิษฐานวา@ มาจากหลายๆปจ6 จยั ประกอบกนั ได)แก@ ปจ6 จัยทาง
พนั ธกุ รรมหรือยนี ท่ีผิดปกติ เนอื่ งจากร)อยละ 40 ของผูป) ว+ ยโรคนจ้ี ะมญี าติพีน่ )องเปZนโรคน้รี @วมด)วย
ร@วมกับปจ6 จัยทางส่งิ แวดล)อมภายนอกรา@ งกายเช@น เช้ือโรค ไดเ) ขา) มากระตน)ุ ใหเ) กดิ โรคน้ขี ้นึ โรคน้ีจงึ ไมใ@ ช@

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรู้นใ้ี ช้ในการจัดการเรยี นการสอนราวิชา การรกั ษาพยาบาลเบื้องต้น 52

ของ วพบ. แพร่ เทา่ น้นั ไมอ่ นุญาตให้เผยแพร่หรอื อ้างองิ )

[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]

โรคติดเชอ้ื และไม@ตดิ ต@อไปยงั บคุ คลอ่ืน เพยี งแตก@ ารตดิ เช้ืออาจสามารถกระตน)ุ ให)ผ)ปู +วยท่เี ปZนโรคน้ีเกิดมี
การกำเรบิ ของโรคในบางครงั้ ได)เทา@ นัน้ มีการคาดการณวx า@ น@าจะมีผู)ปว+ ยโรคขอ) อักเสบสะเกด็ เงนิ ใประเทศ
ไทยประมาณ 60,000 คน โดยมีอัตราส@วนของผ)ูปว+ ยชายและหญงิ ใกลเ) คียงกนั และช@วงอายุทพี่ บบ@อยคือ
35-55 ป™ ร)อยละ 70 ของผป)ู ว+ ยโรคข)ออักเสบสะเก็ดเงินจะเกิดโรคผิวหนงั ก@อนอาการข)ออักเสบ ส@วนใหญ@
ของผืน่ ผวิ หนังจะปรากฏกระจดั กระจายตามบริเวณตา@ งๆ ของรา@ งกาย โดยเฉพาะในร@มผา) แต@ผป)ู +วยบาง
รายอาจมีผน่ื ผิวหนงั เพยี งเลก็ นอ) ยในตำแหน@งทห่ี ลบซอ@ นกอ@ นเปนZ เวลาหลายป™โดยท่ีไม@ไดส) ังเกตหรือไม@ทัน
คิดว@าผนื่ ผิวหนังนจ้ี ะมคี วามสัมพันธกx บั ข)ออกั เสบทเ่ี ปนZ อย@ู เช@น ผ่ืนใตเ) ส)นผม สะดือ หรอื รอ@ งกน) เปนZ ตน)
ผป)ู +วยอาจมคี วามผดิ ปกตขิ องเล็บร@วมดว) ย เช@น ผวิ ของเล็บขรุขระเปนZ หลมุ เล็กๆ เล็บผิดรปู เล็บหนามขี ยุ
ขาวใต)เลบ็ หรือเล็บล@อนจากพ้นื เลบ็ ร)อยละ 20 ของผูป) +วยจะเกิดข)ออกั เสบกอ@ นผน่ื ผวิ หนัง และที่เหลือ
อีกรอ) ยละ10ของผป)ู ว+ ยจะเกิดข)ออักเสบและผ่นื ผวิ หนังข้นึ พร)อมๆกัน

การวินิจฉยั โรคนีจ้ ะอาศัยประวัตคิ รอบครวั อาการผืน่ ผวิ หนัง และอาการข)ออักเสบของท@าน ใน
ปจ6 จบุ นั ยังไมม@ กี ารตรวจเลือดใดๆ ที่ช@วยวินจิ ฉัยโรคไดอ) ยา@ งแน@นอน แต@แพทยขx องทา@ นอาจขอใหท) า@ น
ตรวจเลอื ดหรือถ@ายภาพเอกซเรยxเพ่ือชว@ ยในการวนิ ิจฉัยแยกโรคกับโรคอน่ื ๆ และช@วยในการวางแผนการ
รักษาในอนาคต ลักษณะการอักเสบของขอ) มีความหลากหลายแตก@ ็มีความจำเพาะตอ@ โรค สามารถแบ@ง
ออกได)เปนZ 5 รปู แบบ คอื

• การอักเสบของข)อจำนวน 2-4 ข)อแบบไม@สมมาตรคือ มีตำแหน@งของข)ออักเสบทางด)านขวาและ
ทางด)านซ)ายไม@เหมือนกัน เปZนรูปแบบที่พบได)บ@อยท่ีสุดคือร)อยละ 35-50 ข)ออักเสบท่ีนิ้วมือหรือ
นิ้วเท)าร@วมกับการอักเสบเอ็นหรือปลอกห)ุมเอ็นท่ีอย@ูรอบข)อจะทำให)ลำนิ้วน้ันบวมแดงมีลักษณะ
คล)ายไสก) รอก

• การอักเสบหลายข)อแบบสมมาตร ลักษณะคล)ายอาการทางข)อของโรคข)ออักเสบรูมาตอยดx พบ
ได)ประมาณรอ) ยละ 25

• การอักเสบของข)อปลายนิ้วมือหรือนิ้วเท)า พบได)ประมาณร)อยละ 5-10 การอักเสบรูปแบบน้ี
มกั จะสมั พนั ธxกบั ความผิดปกตขิ องเล็บรว@ มดว) ย

• การอักเสบอย@างรุนแรงจนก@อให)เกิดการผิดรูปของข)อโดยเฉพาะข)อน้ิวมือ พบได)ประมาณร)อยละ
5

• การอักเสบของข)อกระดูกสันหลังและข)อกระดูกเชิงกราน พบได)ประมาณร)อยละ 5 ชนิดนี้พบ
บ@อยในเพศชายมากกว@าหญิง และอาจเกิดรว@ มกบั รูปแบบอน่ื ๆ ข)างต)น

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรู้นใ้ี ช้ในการจดั การเรยี นการสอนราวิชา การรกั ษาพยาบาลเบ้ืองตน้ 53

ของ วพบ. แพร่ เทา่ น้นั ไม่อนุญาตใหเ้ ผยแพรห่ รอื อ้างองิ )

[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]

การรักษา
โดยทัว่ ไปโรคขอ) อกั เสบสะเกด็ เงนิ จะมกี ารดำเนนิ โรคทไี่ มร@ นุ แรงเหมอื นโรคข)ออกั เสบรูมาตอยดx
ผ)ปู ว+ ยสว@ นใหญจ@ ะมีการกำเริบของโรคเปZนระยะๆ สลบั กับช@วงทโี่ รคสงบ อยา@ งไรกต็ ามขอ) มลู จากการ
ศึกษาวิจัยพบวา@ ผ)ปู +วยบางกล@มุ จะมีการดำเนินโรคทรี่ ุนแรงจนเกดิ ความพกิ ารได) ผปู) +วยเหล@านไี้ ดแ) ก@
ผ)ูปว+ ยทเ่ี ปนZ โรคตงั้ แต@อายนุ อ) ยกวา@ 20 ป™ มสี ารพันธกุ รรมบางชนดิ เช@น HLA-DR3 มีขอ) อกั เสบหลายขอ)
ร@วมกับมีการทำลายข)อเกิดข้ึน และมีผนื่ ผวิ หนังสะเกด็ เงินทร่ี นุ แรง ดงั น้ันผูป) +วยท่ีมีลักษณะดังกลา@ วจงึ
ควรได)รบั การดูแลรกั ษาท่ีเหมาะสมเพ่ือป¢องกนั ไม@ให)เกิดความพิการ
ยาท่ใี ช)รักษาโรคนม้ี ี 2 กลมุ@ คือ
1. กล@ุมยาทบ่ี รรเทาไดแ) ก@ ยาท่ีออกฤทธบิ์ รรเทาอาการอกั เสบและเจบ็ ปวดท่ีขอ) เช@น ยาต)านการ
อกั เสบทไ่ี มใ@ ชส@ ารเสตียรอยดx (non-steroidal anti-inflammatory drugs, NSAIDs) และยาทาเฉพาะที่
เพอื่ รักษาผนื่ ผวิ หนงั สะเกด็ เงนิ เชน@ ยาทาเสตียรอยดx เปZนตน)
2. กลม@ุ ยาทสี่ ามารถปรับเปลยี่ นการดำเนินโรคซง่ึ จะช@วยใหโ) รคสงบได) ผป)ู +วยที่มอี าการเร้อื รงั
หรือรุนแรงแพทยจx ะพิจารณาใชย) าในกลม@ุ น้ีซง่ึ ได)แก@ ยาเม็ทโธเทรกเซท (methotrexate), ยาซัลฟาซาลา
ซนี (sulfasalazine), ยาไซโคลสปอรนิ (cyclosporin), และยาเอซาไธโอปรนี (azathioprine) ในระยะ
หลงั ไดม) ีการนำยาใหม@ๆ มาใชร) ักษาโรคนี้ เช@น ยาเลฟฟลูโนไมดx (leflunomide), และกล@มุ ยาชวี ภาพ
ออกฤทธิ์ต)านสารทเี อน็ เอฟ (anti-TNF agents) อย@างไรกต็ ามยาเหล@าน้มี รี าคาค@อนข)างสงู และยงั มี
ผลขา) งเคยี งท่ีสำคัญหลายอย@าง การใชย) าดังกล@าวจึงควรอย@ูในดุลพนิ จิ ของแพทยผx ู)รักษาและจะตอ) งมีการ
ติดตามการรักษาอย@างใกล)ชิด
ข)อควรจำ

• โรคข)ออักเสบสะเก็ดเปZนโรคข)ออักเสบเรื้อรังชนิดหน่ึง ผู)ป+วยส@วนใหญ@จะมีการกำเริบของโรค
เปZนระยะๆ สลับกับช@วงที่โรคสงบ แต@ผู)ป+วยบางคนอาจมีการดำเนินโรคท่ีรุนแรงจนเกิดความ
พกิ ารได)ถ)าไม@ได)รบั การรกั ษาทเ่ี หมาะสม

• การรักษาท่ีเหมาะสมจะช@วยทำให)ท@านไม@ปวดข)อ ไม@เกิดความพิการ และสามารถใช)ข)อได)
เชน@ เดยี วกับคนท่ัวไป

• ผู)ป+วยโรคผิวหนังสะเก็ดเงินท่ีมีข)ออักเสบก็อาจจะเปZนโรคข)ออักเสบชนิดอื่นได)เช@น โรคเก·าทx ไม@
จำเปZนต)องเปZนโรคข)ออักเสบสะเก็ดเงินเสมอไป ท@านควรปรึกษาแพทยxเพ่ือให)ได)การวินิจฉัยโรค
และการรกั ษาทีถ่ กู ตอ) ง

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรนู้ ใ้ี ช้ในการจดั การเรียนการสอนราวิชา การรักษาพยาบาลเบ้ืองต้น 54

ของ วพบ. แพร่ เท่านั้น ไม่อนญุ าตให้เผยแพรห่ รอื อ้างอิง)

[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]

โรคขอ6 และกระดกู สันหลังอักเสบ
โรคขอ) และกระดูกสนั หลังอกั เสบหมายถึงกลุ@มโรคท่มี กี ารอักเสบของข)อกระดูกสนั หลังและขอ)

รยางคx (แขนและขา) ร@วมกบั การอกั เสบของปลายเอน็ สว@ นท่ียดึ ติดกับกระดูก ซ่งึ กอ@ ให)เกดิ อาการปวดตงึ
หลงั ปวดข)อของแขนหรอื ขา และเจ็บที่เอน็ นอกจากนีย้ ังอาจมอี าการแสดงในระบบอืน่ ๆ เช@น ผ่นื ผวิ หนงั
ตาแดง ตามัว หรือท)องเสีย เปZนตน) โรคทอี่ ย@ใู นกลุม@ นแี้ บ@งออกเปนZ 5 โรคไดแ) ก@
1. โรคขอ) กระดกู สนั หลังอักเสบชนดิ ติดยึด (ankylosing spondylitis)
2. โรคขอ) อักเสบรแี อ·คตฟี (reactive arthritis)
3. โรคข)ออกั เสบสะเกด็ เงิน (psoriatic arthritis)
4. โรคขอ) อกั เสบรว@ มกับโรคลำไส)อกั เสบ (enteropathic spondyloarthropathy)
5. โรคข)อและกระดกู สนั หลังอักเสบท่ยี งั ไม@ทราบชนดิ (undifferentiated spondyloarthropathy)

สาเหตุ
สาเหตทุ ่ีแทจ) ริงยังไมท@ ราบ อย@างไรกต็ ามพบว@าสมาชิกของครอบครัวทม่ี ีผู)ปว+ ยเปนZ โรคขอ) และ
กระดกู สนั หลังอกั เสบจะมโี อกาสเปนZ โรคนี้มากขนึ้ โดยมีความสมั พนั ธxกบั ยนี ชนดิ หนงึ่ ท่ีเรียกว@า HLA-B27
ดังนัน้ จงึ เช่อื ว@าปจ6 จัยทางพันธกุ รรมหรอื ยีนที่ผิดปกติน@าจะเปนZ สาเหตุทีส่ ำคญั ของโรคน้ี
นอกจากนี้การติดเชอื้ โรคบางชนิดเช@น เช้อื คลามยั เดียท่ที ำใหเ) กิดการอกั เสบของท@อปส6 สาวะ หรือเชือ้ โรค
ทที่ ำให)เกดิ ท)องรว@ งเชน@ เชอื้ ซาโมเนลลา กส็ ามารถกระต)ุนใหโ) รคขอ) อักเสบรแี อ·คตีฟกำเรบิ ขึ้นได) ดังนนั้
ปจ6 จัยทางสงิ่ แวดลอ) มโดยเฉพาะการติดเชื้อจงึ เปZนสาเหตทุ ่สี ำคัญอกี ประการหนงึ่ ทม่ี ากระต)ุนให)เกดิ โรคน้ี
ขึ้น

การรกั ษา
การรกั ษาโรคในกลุม@ นีจ้ ะมีความคลา) ยคลึงกบั โรคอ่ืนๆ ท่ีมีขอ) อักเสบ โดยมีหลกั การเบอ้ื งต)นคือ
การออกกำลงั กาย การทำกายภาพบำบัด และการใชข) อ) อยา@ งถูกวธิ ี ซึง่ จะช@วยใหท) @านสามารถทำกจิ วตั ร
ประจำวันไดเ) หมือนคนปกติ ผูป) ว+ ยที่มอี าการปวดขอ) หรอื มอี าการตดิ ยดึ ของกระดกู สนั หลังอย@างมากก็
จำเปZนจะตอ) งใชย) ารักษารว@ มดว) ย ส@วนการผ@าตัดมีความจำเปZนในผป)ู +วยบางรายทมี่ คี วามพกิ ารของข)อ
หรือกระดกู สนั หลงั อย@างมากแล)ว
ยาทใ่ี ชร) ักษาโรคนีม้ ี 2 กลุม@ คือ
1. กล@มุ ยาทีช่ @วยบรรเทาอาการ ได)แก@ ยาท่มี ีฤทธิบ์ รรเทาอาการอักเสบและเจบ็ ปวดท่ีข)อ ไดแ) ก@
ยาแก)ปวดและยาตา) นการอกั เสบทไี่ ม@ใช@สารเสตยี รอยดx (non-steroidal anti-inflammatory drugs,
NSAIDs)
2. กลุ@มยาท่สี ามารถปรบั เปลยี่ นการดำเนินโรคเพ่อื ทำใหโ) รคสงบ ในผ)ูปว+ ยท่ีมอี าการเรอ้ื รังหรือ

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรนู้ ใี้ ช้ในการจัดการเรยี นการสอนราวิชา การรกั ษาพยาบาลเบ้ืองตน้ 55

ของ วพบ. แพร่ เทา่ น้ัน ไมอ่ นุญาตใหเ้ ผยแพร่หรืออ้างอิง)

[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]

รนุ แรงแพทยxจะพิจารณาใชย) าในกล@ุมนี้ซงึ่ ไดแ) ก@ ยาเม็ทโธเทรกเซท (methotrexate) และยาซลั ฟาซาลา
ซนี (sulfasalazine) ในระยะหลังได)มีการนำยาใหมๆ@ มาใช)รกั ษาโรคน้ี โดยเฉพาะกล@ุมยาชีวภาพซึ่งออก
ฤทธติ์ า) นการทำงานของสารทีเอน็ เอฟ (anti-TNF agents) อยา@ งไรก็ตามยาเหลา@ นี้มรี าคาคอ@ นขา) งสงู และ
ยังทำให)เกดิ ผลข)างเคียงทร่ี นุ แรงหลายอยา@ ง การใช)ยาดงั กลา@ วจึงควรอย@ูในดลุ พนิ จิ ของแพทยxผู)รกั ษาและ
จะตอ) งมกี ารตดิ ตามการรักษาอยา@ งใกลช) ิด
ขอ6 ควรจำ

โรคข)อและกระดกู สันหลงั อักเสบเปZนโรคชนดิ หนึ่งทม่ี กี ารอกั เสบของขอ) กระดกู สนั หลงั และขอ)
รยางคขx องแขนและขา ร@วมกับการอกั เสบของปลายเอน็ ส@วนที่ยดึ ติดกบั กระดกู โดยท่ีผูป) ว+ ยส@วนหน่ึงจะมี
ผ่ืนผวิ หนัง เล็บผดิ ปกติ ทอ) งเสยี เรื้อรัง ม@านตาอกั เสบ เย่ือบุตาอักเสบ หรอื ล้ินหัวใจรว่ั

อาการปวดคอ
คอเปZนอวัยวะท่ีเช่ือมระหว@างศีรษะกับลำตัว ประกอบไปด)วยกระดูกต)นคอ 7 ช้ิน

เส)นประสาทคอ กล)ามเนื้อ เส)นเลือด และเปZนทางผ@านของหลอดลมและหลอดอาหาร การท่ีคอ
เคลื่อนไหวได)ก็อาศัยกล)ามเน้ือคอและการเคล่ือนไหวของกระดูกคอท้ัง 7 ชิ้นน้ี กระดูกคอจะทำ
หนา) ทีห่ )อมลอ) มไขสนั หลงั และมีช@องระหวา@ งกระดกู คอให)เส)นประสาทผ@านออกมาเลย้ี งกลา) มเนื้อ

สาเหตุ ของการปวดคอที่พบได)บ@อย
1. อิริยาบถหรือทา@ ทางท่ีผดิ ปกติ เช@น การก)มคอทำงานทั้งวนั (เชน@ งานเขียนหนงั สอื ) การ
ทำงานทต่ี อ) งแหงนคอทำนาน ๆ การนอนหมอนสูงเกนิ ไป จะทำให)กลา) มเนื้อคอทำงานมากเกนิ ไป
เกดิ อาการอ@อนล)าและเจ็บปวดได)
2. ภาวะคอเคล็ด เปนZ ภาวะที่คอมีการเคลอื่ นไหวผิดทศิ ทางอย@างรวดเรว็ และรุนแรง (เชน@
จากอุบตั เิ หตุรถชนกนั ) เปZนผลใหก) ล)ามเน้อื หรอื เอน็ บริเวณคอมกี ารยดื อย@างมาก หรอื อาจมีการฉีก
ขาดของกลา) มเน้ือ ทำให)กล)ามเนื้ออกั เสบ หดเกรง็ เกิดอาการปวดได)
3. ภาวะกระดกู คอเสือ่ ม เปนZ ภาวะทีพ่ บได)บอ@ ยมาก โดยเฉพาะในผสู) งู อายุ กระดูกคอถกู
ใชง) านมานานตงั้ แต@เกดิ จะมกี ารเสื่อมของข)อกระดูก ทำให)เกิดอาการปวดคอเรอ้ื รัง ในบางรายอาจ
มีกระดกู งอกไปกดปลายประสาท ทำให)เกดิ อาการชาหรือออ@ นแรงของแขนได)

4. ภาวะกระดกู คออักเสบ โรคข)ออกั เสบบางชนดิ เชน@ โรครมู าตอยดx และโรคข)อกระดกู สันหลัง
อกั เสบตดิ ยดึ อาจทำใหข) )อต@อของกระดูกคออักเสบได)

5. ภาวะเครยี ด พบว@าในปจ6 จุบนั ความเครยี ดจากการทำงาน ทำใหไ) มม@ กี ารพกั ผอ@ นที่

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรูน้ ้ใี ช้ในการจัดการเรยี นการสอนราวิชา การรักษาพยาบาลเบ้ืองตน้ 56

ของ วพบ. แพร่ เท่านน้ั ไม่อนุญาตให้เผยแพรห่ รอื อา้ งองิ )

[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]

เพยี งพอ อาจทำให)มกี ารเกรง็ ของกลา) มเนื้อคอเปนZ เวลานาน เกดิ การปวดคอได)
6. อาการปวดคอทเ่ี ปZนอาการปวดร)าวมาจากอวัยวะอ่ืน ๆ โรคบางชนิด เชน@ กล)ามเนอ้ื หัวใจ

ขาดเลอื ดอาจมีอาการปวดรา) วมาทบี่ ริเวณลำคอได)
เมื่อมอี าการปวดคอรว@ มกบั อาการอืน่ ต@อไปนี้ ผ)ปู +วยควรปรกึ ษาแพทยx

1. มีอาการปวดคอเปนZ มานานกว@า 2 สปั ดาหx
2. อาการปวดคอภายหลังได)รบั อบุ ตั เิ หตุ
3. มีอาการอ@อนแรงของแขนและขา หรอื มีอาการชา หรอื ปวดร)าวไปทแ่ี ขนร@วมด)วย
4. มอี าการปวดขอ) หรอื ขอ) อักเสบอ่ืน ๆ ของร@างกายร@วมด)วย
5. มไี ข) เบอ่ื อาหาร นำ้ หนักลด หรืออาการเจบ็ อกรว@ มดว) ย
6. ไมส@ ามารถเคลอ่ื นไหวคอในทิศทางต@าง ๆ ได)เปนZ ปกติ
การรกั ษา
1. ระวังและหลีกเลย่ี งอิริยาบถหรือท@าทางต@าง ๆ ท่ตี อ) งมกี ารก)มและเงยคอบ@อย ๆ เม่อื มี
อาการเม่ือยคอ ควรหยดุ พักและบริหารกล)ามเน้ือคอประมาณ 2-3 นาที
2. ใชก) ระเปา½ นำ้ รอ) นหรอื ผา) ชบุ นำ้ รอ) นประคบบริเวณคอ จะชว@ ยผอ@ นคลายกลา) มเนื้อหดเกร็ง
บริเวณคอได)
3. อาจรบั ประทานยาแกป) วด เช@น พาราเซตามอลหรือแอสไพรนิ เพื่อชว@ ยระงับอาการปวด
ถา) หากว@ารบั ประทานยาแลว) 5-7 วัน อาการไมด@ ีข้ึนควรปรกึ ษาแพทยx
4. ในรายที่มีอาการปวดเร้อื รงั การทำกายภาพบำบดั การใช)ปลอกคอ การใช)เครือ่ งอบไฟฟ¢า
และเครือ่ งชว@ ยนวด จะช@วยผ@อนคลายความเจ็บปวดได)
5. การบริหารกล)ามเนอื้ คอเปZนส@วนสำคญั ทีส่ ดุ ในการรกั ษาอาการปวดคอ เพราะจะชว@ ย
เพ่มิ ความแข็งแกรง@ ของกล)ามเนอ้ื คอ การบริหารกลา) มเน้อื คอควรทำทกุ วนั (ศกึ ษาเพมิ่ เตมิ จากเอกสาร
ประกอบการออกกำลังกาย)
6. หาทางออกกำลังกายหรอื ทำงานอดเิ รกเพือ่ ผอ@ นคลายความเครียด

ข6อเสื่อม (Osteoarthritis)
เปนZ โรคที่พบบ@อยท่ีสดุ พบมากในหญิงทอี ายุ 50 ป™ข้นึ ไปและมีรูปรา@ งอว) น เกดิ จากการเลอื่ ง

ของขอ) ทต่ี )องทำงานหนกั มาก เช@น ข)อเข@า ขอ) กระดกู สันหลัง ระดับเอว และระดบั คอ ขอ) เทา) ข)อตะโพก
ขอ) เล็ก ๆ ของมือ และเทา) โดยเฉพาะ distal interphalangeal joints

สาเหตุ จากการเล่ือมของขอ) จะเกดิ ขึน้ โดยกระดูกอ@อนภายในข)อถูกแรงกระแทก หรอื เสียดสี

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรู้นใี้ ชใ้ นการจดั การเรียนการสอนราวชิ า การรักษาพยาบาลเบ้ืองตน้ 57

ของ วพบ. แพร่ เทา่ นัน้ ไม่อนญุ าตใหเ้ ผยแพรห่ รืออ้างองิ )

[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]

จนมลี ักษณะขุขระ เป¸อ¯ ยย@ุยและบางลง ร@างกายพยายามซอ@ มแซมสว@ นท่สี ึกหรอ โดยการสร)างเซลลx
กระดูกออ@ นเพ่มิ ขึน้ มหี ินปนู เขา) ไปพอกทำให)ผิวกระดูกขรุขระ ช@องระหว@างขอ) ต@อแคบลง เมือ่ เวลา
เคลื่อนไหวกระดูกจะเสยี ดสีกนั มเี สยี งดังกรุบกรับ และเกดิ การเสียดสตี อ@ เยือ่ ห)มุ ขอ) และพงั ผืด ทำใหเ) กดิ
การเจ็บปวดมอี าการอกั เสบเฉียบพลนั เปนZ บางครัง้ บางคราว รว@ มกับมกี ารอักเสบเร้ือรัง
อาการ ปวดขดั ในขอ) มกั เกดิ เวลาเปลยี่ นทา@ นั่ง เปZนท@ายนื เดนิ ไกล ๆ หรอื ขึน้ บันใดหรือยกของหนกั

สง่ิ ตรวจพบ เมอ่ื จับขอ) ข)างทป่ี วดโยกไปมา มักจะได)ยินเสียงดังกร·อบแกร·บ การตรวจภาพรงั สี
ของขอ) มกั จะพบว@าชอ@ งวา@ งระหวา@ งกระดกู แข็งแคบลง ขอบกระดกู แข็งมีติง่ กระดูกยื่นออกไป การ
เปลี่ยนแปลงทีเ่ ห็นจะมมี ากน)อย แล)วแต@กาลเวลา

การรักษา ในกรณีปวดขอ) รนุ แรงหรอื เปนZ ชนดิ เฉยี บพลนั ให)ยาแกป) วด Aspirin 350 มก. คร้งั ละ
3-4 เม็ด วันละ 3-4 ครงั้ คนอว) นหรือมีนำ้ หนกั เกิดควรพยายามลดน้ำหนัก ให)นง่ั เก)าอีแ้ ทนการนัง่ ยอง ๆ
หรือน้ังพับเพยี บลงกบั พ้นื ต)องบริหารและฝ¾กฝนกล)ามเนื้อบรเิ วณข)อทีป่ วดให)แขง็ แรง็ ขนึ้ โดยเกร็ง
กลา) มเนื้อประมาณ 5-10 นาที พัก ทำซำ้ 10 ครง้ั วนั ละ4-5 คร้ัง นอกจากการรักษาอาการปวดขอ) ได)
แลว) ยงั สามารถป¢องกันให)โรคปวดขอ) กำเรบิ ไดอ) ีก หลีกเลี่ยงการใชย) าทา ถูก หรอื กัด เพราะจะทำให)เกิด
การอกั เสบ ข้นึ ไดง) า@ ย ถา) อาการไมด@ ขี น้ึ แนะนำให)พบแพทยxเพือ่ ทำการวินจิ ฉัยโรคและรักษาต@อไป

ข6ออักเสบรมู าติก ( Rheumatic arthritis)
เปZนอาการแสดงอย@างหน่ึงของไข) รูมาติก (Rheimatic fever ) เปZนภาวะท่ีพบบ@อยมาก ใน

ประเทศท่ีกำลังพัฒนา พบมากในคนไข)เด็กอายุ 5-15 ป™ สาเหตุ เกิดจากการตอบสนองของระบบ ภูมิ
ต)านทานโรคที่มีต@อ เชื้อโรคจำพวก สเตรปโตคอกคัส (Streptococcal infection)

อาการ โรคน้มี กั มีประวัติเจบ็ คอมากอ@ นสัก 1-4 สัปดาหx จากนน้ั จะมีอาการปวดและบวมแดง
ตามขอ) ใหญ@ เช@น ขอ) เท)า ขอ) เขา@ ข)อมือ ข)อศอก ขอ) ตา@ ง ๆ จะไมบ@ วมขน้ึ พรอ) มกันทีเดียว แตจ@ ะปวดทีข่ อ)
หนง่ึ กอ@ นแลว) จะเลอื่ นไปยงั อกี ข)อหนึ่ง มกั จะเปZนอยน@ู าน บางคนถึงกบั ลกุ เดินไม@ได) เปนZ แราเดือน บาง
รายมีต@มุ ใตผ) วิ หนัง เกดิ จากการอกั เสบของช้ันใตผ) ิวหนงั หรืออาจมีการเปลย่ี นแปลง ของผิวหนงั และ
ระบบประสาท พร)อมกับมกี ารอกั เสบของเยอ่ื หุม) หวั ใจ กล)ามเน้อื หวั ใจ และล้นิ หวั ใจ หากไมไ@ ด)รับการ
รักษา จะเกิดภาวะลิน้ หัวใจตีบ หรือลิน้ หัวใจรวั่ จนทำให)หวั ใจล)มเหลวหรือตายได)

ส่งิ ที่ตรวจพบ มไี ขข) อ) บวม การตรวจทางห)องปฏิบัตกิ าร อาจเอาสำลีพนั ปลายไม) ทปี่ ราศจาก
เชอื้ โรค ปา¢ บริเวณลำคอ ( throat swab)เพือ่ นำไปเพาะเชอื้ วา@ พบเช้อื จำพวกสเตรปโตคอกคัสหรือไม@
หรือการตรวจคลน่ื ไฟฟ¢าหัวใจ จะช@วยสนับสนนุ วา@ มีการอักเสบของ เยือ่ หุม) หวั ใจ กล)ามเนอื้ หัวใจ หรือเย่ือ
บชุ ้นั ในของหัวใจได) การตรวจภาพรังสีของขอ) มักจะไมพ@ บความผดิ ปกติ ใด ๆ นอกจากลกั ษณะของข)อ

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรู้นใ้ี ชใ้ นการจดั การเรียนการสอนราวชิ า การรกั ษาพยาบาลเบ้ืองต้น 58

ของ วพบ. แพร่ เท่านัน้ ไมอ่ นุญาตให้เผยแพรห่ รอื อ้างอิง)

[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]

บวมเทา@ น้ัน
การรักษา อาการไข) และข)ออกั เสบของรูมาติก สามารถรักษาไดอ) ย@างรวดเร็ว ภายใน 2-3

วนั ด)วยยาแกป) วด Aspirin ครั้งละ 2-3 เมด็ วันละ 3ครง้ั รว@ มกบั ยา antacid ครง้ั ละ 1-2 ชอ) นโตะ· และ
PenV 5 หม่ืนยูนติ /กก./วัน หรอื 400,000 ยนู ติ วันละ 4 คร้ัง ทุก 6 ชั่วโมง แนะนำวา@ ผปู) +วยโรคน้ี เปนZ
โรคเรื้อรงั ตอ) งรกั ษาอยา@ งจริงจัง ติดต@อกันเปนZ ป™ มิฉะนัน้ จะทำไหเ) กิดลิน้ หวั ใจรัว่ มีอันตรายตอ@ ชีวติ ถ)า
อาการไม@ดขี ้ึนแนะนำให)พบแพทยx

โรคเกาต… (Gouty arthritis)
เปนZ โรคทพี บบอ@ ยในผ)ูป+วยชายมากกวา@ หญงิ ในอตั ราสว@ น 10 ตอ@ 1 อายุ ท่ีพบโรคน้ีไดบ) @อย

คือต้ังแต@ 40 ปข™ ึ้นไป
สาเหตุ เกิดจากมีกรดยูรคิ คั่งในรา@ งกาย กรดยรู คิ จะแปรสภาพเปนZ ผลึกยเู รตตกตะกอนตาม

เนอื้ เยือ่ ชนิดต@าง ๆ โดยเฉพาะอย@างยงิ่ ท่ีกระดกู อ@อน เยื่อบุขอ) เส)นเอน็ พงั ผดื ใตผ) ิวหนงั และในเนอ้ื ไต
ผลกึ ยูเรต ทต่ี กเขา) ไปในขอ) จะทำใหเ) กิดการอักเสบของขอ) อย@างเฉียบพลนั แบบเปนZ ๆ หาย ๆ

อาการ มีการอักเสบของข)อ ทพ่ี บบ@อยทสี่ ดุ ได)แก@ ขอ) เทา) หวั แมเ@ ทา) และเขา@ ระยะแรกมักจะ
เปนZ ข)อเดยี ว และการอกั เสบจะเกดิ ขน้ึ ภายหลงั การด่ืมเหลา) ออกกำลังกาย หรือเดนิ สะดดุ การ อักเสบ
จะรนุ แรงและเฉยี บพลนั จนผ)ูป+วยเดินไม@ได) หรือขยบั ข)อนนั้ ๆ ไม@ไดเ) ลย ในชว@ ง2-3 วนั แรก ตอ@ มาจะคอ@ ย
ๆ ทุเลาลงและหายเปนZ ปกติ ระยะการปวดขอ) จะเปZนขอ) จะ เปZนบ@อยขนึ้ และระยะเวลาทปี่ วดจะยาวนาน
ออกไปจนเปนZ แบบเรอ้ื รงั อาการปวดจะรนุ แรงและทรมานอาจมกี ารอักเสบขอขอ) หลาย ๆ ขอ) พร)อมกนั
ทัง้ มอื และเทา) แขนและขา ระยะนผี้ ูป) ว+ ยจะสังเกตว@าเร่ิมมี ป+ุม หรอื ก)อนนูนข้ึนบรเิ วณใกล)ข)อทีเ่ คยอักเสบ
และก)อนโตขึ้นเรือ่ ย ๆ อาจแตกคลา) ยแป¢งดินสอพอง หรือชอลคx มีการติดเชื้อ ทำให)โครงสร)างตา@ ง ๆ ของ
ขอ) ผดิ รปู ร@าง และอาจมีอาการของไตวายรว@ มด)วย

สิง่ ทตี่ รวจพบ ข)อบวม อาจพบต@ุมโทไฟ (tophi)บริเวณทีอ่ กั เสบบ@อย ๆ รวมทงั้ ท่หี กู ารตรวจ
ทางหอ) งปฏบิ ัตกิ าร การตรวจเลอื ดจะพบวา@ กรดยูรคิ สงู เกนิ 8 มก.ถ)าเปนZ เรอ้ื รงั นาน 10-12 ป™ อาจตรวจ
พบหน)าท่ีของไตผิดปกติหรือมภี าวะไตวาย การตรวจโดยการเจาะเอาน้ำจากขอ) อักเสบ หรือจากป+มุ นนู ท่ี
อยใ@ู ตผ) วิ หนงั ไปตรวจ หาลกั ษณะจำเพาะของผลติ ยเู รต เปนZ วิธีทีว่ นิ จิ ฉยั โรค ไดแ) นน@ อน การตรวจทางรงั สี
ของข)อ ระยะมกี ารอกั เสบเฉียบพลนั มกั ไมม@ ีความผิดปกตนิ อกจากลกั ษณะบวม ภาพรงั สีจะเปลี่ยนแปลง
เมือ่ เปZนรงั สอี ยน@ู าน ๆ อาจพบวา@ กระดกู ออ@ นถูกทำลายกระดกู แขง็ มีลักษณะแหว@งเนอื่ งจากผลึกยเู รตเข)า
ไปแทนที่

การรกั ษา ถา) อาการไม@เกนิ 24-48ชวั่ โมง ให)ยาเมด็ Colchicine ขนาด 0.6 มก.ครัง้ แรกให) 1-2

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรู้นใ้ี ช้ในการจัดการเรียนการสอนราวชิ า การรกั ษาพยาบาลเบื้องตน้ 59

ของ วพบ. แพร่ เท่านัน้ ไม่อนญุ าตให้เผยแพร่หรืออา้ งอิง)

[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]

แลว) ใหซ) ำ้ อีกคร้ังละ1 เมด็ ทกุ 1ชั่วโมงเปZนเวลา 8 ชัว่ โมงแลว) ให) 1 เมด็ ทุก 2 ช่ัวโมง จนกว@า จะหาย
ปวด อาการปวดข)อจะหายภายใน 24-72 ช่ัวโมง (ผป)ู +วยอาจเกิดอาการทอ) งเสยี จากฤทธ์ขิ )างเคยี งของยา
colchicine) ถา) ไมม@ ี colchicine หรอื ขอ) อักเสบนานเกิน 48 ชั่วโมง อาจให)ยาแกป) วดข)อ indimethacin
(25 มก.)หรอื ibuprofen 200 มก .คร้งั แรก2 เมด็ แล)วให) 1 เม็ดทุก 6 ชัว่ โมง จนกวา@ จะหาย ไมค@ วรให)
นานเกินกว@า 3 วนั และควรใหก) ินยา antacid ครัง้ ละ 1-2 ช)อนโต·ะ รว@ มด)วย ไม@ควรให)ยาลดกรดยรู คิ
ในขณะที่ข)ออกั เสบเพราะทำใหข) อ) อกั เสบหายช)ากว@าทคี่ วร หา) มนวด หรอื ใช)ยาทาถูข)ออักเสบ มฉิ ะนนั้
ข)อจะอกั เสบอยเู@ รอื่ ย ๆ ระหว@างไม@มีอาการปวดข)อ ควรให) Colchicine และยาลดกรดยรู ิค กนิ เปZน
ประจำวันละ 1-2 เม็ด ซ่งึ จะตอ) งใช)ควบคุมอาการไวต) ลอดตราบใดที่รบั ประทานยาอยโู@ รคเกาตจx ะไม@
กำเริบอีก และการรบั ประทานอาหาร จำพวกเนอ้ื สตั วเx คร่ืองใน หน@อไมจ) ำเปนZ ตอ) งห)าม เนือ่ งจากไม@
สามารถทำให)ยรู ิคเพิม่ สงู จากปกติมากนกั แตค@ วรให)ด่ืมน้ำมาก ๆ ไม@ควรซื้อยาประเภทระงับการอกั เสบที่
อนั ตราย และเสยี่ งต@อการเปZนแผลในกระเพาะอาหารมารบั ประทานเอง ในรายทีร่ กั ษาแลว) อาการไม@ดีขึ้น
หรอื ไม@ชัดเจนควรแนะนำใหไ) ปพบแพทยx

ขอ6 อกั เสบรมู าตอยต… (Rheumatoid arthritis)
เปZนโรคท่พี บได)ในทกุ เพศทุกวยั ต้งั แตเ@ ด็กจนถึงคนแก@ พบมากในเพศหญิงมากกว@าเพศชาย

ประมาณ 3 ต@อ 1 สาเหตุ ยงั ไม@มีใครทราบแนน@ อน เข)าใจว@าเกิดจากการตอบสนองของระบบภูมิตา) นทาน
ของรา@ งกายตนเองที่มคี วามไวเกินและเกดิ การตอ@ ต)านกับเน้ือเยอ่ื ของข)อต@อ ทำให)เกิดการอักเสบ และ
ทำลายขอ) ต@อท่วั รา@ งกาย โดยเฉพาะข)อนว้ิ ข)อเข@า ข)อเท)า นาน ๆ ไปจะเกิดการเสยี รูปและเสยี การทำงาน
ของข)อต@อน้นั

อาการ มกั ปวดตามข)อมอื น้วิ เทา) พร)อมกันท้ังสองขา) ง มไี ขต) ่ำ ๆ ข)อบวมแดงรอ) นและยึดติด
แข็ง เปZนมากในตอนเชา) ผปู) +วยจะรู)สกึ ขีเ้ กียจตื่นนอนแต@พอขยบั ข)อหลาย ๆ คร้ัง อาการปวดหรอื ผืดจะ
ทุเลาลง นอกจากนย้ี ังมีอาการซีด ออ@ นเพลยี เบื่ออาหาร ทำงานไมไ@ ด) มากเท@าแตก@ @อน ชามตามมือตาม
เท)า

สิ่งทีต่ รวจพบ นวิ้ มอื อักเสบบวมเปนZ รปู กระสวย อาจมีข)อแขง็ และพกิ าร ฝ+ามือแดงหรือผ่นื
ตามผิวหนัง การตรวจทางห)องปฏิบัตกิ าร การตรวจเลอื ดผปู) +วย อาจพบอาการซดี หรอื โลหติ จาก การ
ตรวจ การนอนกันของเม็ดเลอื ดแดง (Erythocyte sedimentation rate)ซึ่งเปนZ เครอื่ งชว้ี ัดภาวะท่ีมีการ
อกั เสบในรา@ งกาย มกั จะพบวา@ สูงกวา@ ปกติ การตรวจหารมู าตอยดแx ฟกเตอรx อาจจะใหผ) ลบวกได) การ
ตรวจภาพรงั สีของขอ) ในระยะแรกอาจจะไมพ@ บสิ่งผดิ ปกตนิ อกจากมกี ารบวมของขอ) กระดกู บรเิ วณข)อ
บางลง ตอ@ มาจะพบลกั ษณะกระดูกอ@อนถูกทำลาย และระยะ สุดทา) ยจะเหน็ กระดูกแขง็ ถกู ทำลายและข)อ

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรนู้ ี้ใชใ้ นการจดั การเรยี นการสอนราวชิ า การรักษาพยาบาลเบื้องต้น 60

ของ วพบ. แพร่ เท่านัน้ ไม่อนญุ าตใหเ้ ผยแพร่หรืออ้างอิง)

[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]

เคล่อื นผดิ รปู
การรกั ษา อธบิ ายให)ผู)ป+วยทราบวา@ เปZนโรคท่ีตอ) งรกั ษาติดตอ@ กันเปนZ เวลานาน ผ)ปู +วยตอ) งฝก¾

บรหิ ารขอ) ที่ยดึ เปZนประจำ การทำกายภาพบำบัดจะป¢องกันความพิการ ซึง่ ในการท่พี ยายามจะขยบั
เคลือ่ นไหวขอ) ทม่ี อี าการยดึ ตดิ ในคร้งั แรกจะเจบ็ ปวดทรมานมากทสี่ ดุ การอาบน้ำอุน@ การแชน@ ้ำอุน@ หรอื
การประคบขอ) ที่อกั เสบด)วยความรอ) นจะช@วยบรรเทาอาการปวดไดด) ี และชว@ ยใหข) อ) หายยึดติดได) ถ)ามี
อาการปวดมากใหย) าแก)ปวด Aspirin ครงั้ ละ 2-3 เมด็ วันละ3-4 ครง้ั รว@ มกบั ยาลดกรด Antacid ครั้งละ
1-2 ชอ) นโตะ· ร@วมด)วย ถ)าอาการไม@ดขี ึ้น ให)ส@งพบแพทยx

ขอ6 อกั เสบชนิดติดเช้ือ (Septic arthitis)
เกดิ จาการตดิ เชือ้ จากผิวหนงั อกั เสบแลว) ลุกลามเขา) ขอ) หรอื เชอ้ื มาตามกระแสโลหติ เข)าไป

อกั เสบภายในข)อ อาจลุกลามไปส@วนตา@ ง ๆ ของขอ) ต@อ เย่อื บุ กระดูกออ@ น กระดกู แข็ง
อาการ ไข)สงู ทันที คร่ันเนือ้ ครั่นตัว บางรายมอี าการไขห) นาวสน่ั ปวดเม่อื ยทัง้ ตวั ต@อมา 2-3

วนั ข)อใดขอ) หนึง่ จะอกั เสบเฉียบพลันและรนุ แรง ขอ) ทพ่ี บติดเชื้อไดบ) @อยไดแ) ก@ ขอ) เข@า ขอ) มอื และขอ) ศอก
ตามลำดับ ผป)ู ว+ ยมกั จะปวดขอ) มากจนเดินไมไ@ ดห) รือไม@ยอมแตะต)องเคลือ่ นไหวขอ) นนั้ ๆ ด)วยเลย การตดิ
เชื้ออาจแพรก@ ระจายไปหลาย ๆ ข)อ และส@วนประกอบ ของขอ) จะถกู ทำลายมากข้ึนจนเสยี หายใชง) าน
ไมไ@ ดอ) กี ต@อไป หรือเกดิ ภาวะกระดกู ติดเชอ้ื มีหนองไหลจากกระดูก บางรายจะเกิดภาวะโลหติ เปZนพษิ
เนือ่ งจากโรคแพรก@ ระจายมาก ทำใหผ) )ูปว+ ยช็อกและถึงแกก@ รรมได)

สิง่ ท่ตี รวจพบ มีไข) ขอ) บวม การตรวจทางหอ) งปฏิบตั ิการ โดยการเจาะเลอื ดไปเพาะเชอ้ื แตว@ ธิ ี
ที่แนน@ อนทสี่ ุดคือ การเจาะเอานำ้ หรอื หนองจากขอ) ทอี่ ักเสบไปยอ) มดเู ชอื้ โรคหรือเพาะเชื้อ การตรวจ
ภาพรังสขี องข)อ ในระยะแรกมักจะพบแค@ขอ) บวมหรือมนี ำ้ ตอ@ มาจะพบว@ากระดูกออ@ นหรอื กระดูกแขง็
บรเิ วณขอ) ถกู ทำลาย

การรักษา ให)ยาแก)ปวดลดไข) Aspirin ครั้งละ 2-3 เม็ด วันละ 3-4 คร้ัง ให)ยาปฏิชีวนะ Pen v.
50,000 ยูนิต/กก./วัน หรือ 400,000 ยูนิตวันละ 4 คร้ัง ทุก6 ช่ัวโมง รีบส@งต@อแพทยxเพ่ือการการ
วินิจฉัยโรคให)แน@นอนและรับการรักษาต@อไป หลังจากข)อหายอักเสบแล)ว แนะนำให)ทำกายบริหารเพ่ือให)
กล)ามเนอื้ รอบ ๆ ข)อมีสมรรถภาพดขี ึ้นและเพื่อใหข) )อยาหายยดึ ตดิ

โรคผื่นแดง (Systemic Lupus Erythematosus)
พบบอ@ ยในหญิงมากกว@าชายในอตั ราส@วนประมาณ 9 ตอ@ 1 และช@วงอายทุ ีพ่ บมากทส่ี ดุ คือ

ตั้งแต@ 16 ป™ จนถงึ 45 ป™ สาเหตุ ป6จจัยบางอยา@ งที่ถกู กำหนดโดยกรรมพันธุx ทำใหร) า@ งกายของผ)ูป+วยมี

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรู้นใี้ ช้ในการจัดการเรยี นการสอนราวิชา การรกั ษาพยาบาลเบื้องต้น 61

ของ วพบ. แพร่ เท่านั้น ไมอ่ นญุ าตใหเ้ ผยแพร่หรืออา้ งองิ )

[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]

ปฏกิ ริ ยิ าสนองของระบบภมู ติ า) นทานของตนเองผิดปกตไิ ป สิง่ ท่ีเปZนตน) เหตุ เปนZ ตวั กระตน)ุ ให)รา@ งกาย
เกดิ ภมู ิต)านทานผิดปกติขึ้น อาจจะมหี ลายสาเหตุตา@ งกนั เช@น เชอื้ ไวรัสบางชนิด สารเคมี หรือสารพิษ
บางอยา@ ง รวมท้ังยาบางจำพวก ส@วนใหญ@แลว) โรคนไ้ี ม@สามารถหาตน) เหตทุ แี่ ท) จริงได)

อาการ มีไข) ออ@ นเพลีย น้ำหนักลด มีผน่ื เปนZ ฝ¢าขึ้นที่ใต)ตาทั้ง 2 ข)าง ซีด ผมรว@ ง ตอ@ มน้ำเหลือง
โตทัว่ ไป หอบ ชีพจรจะเต)นเร็ว ปวดเมอ่ื ยตามตัวและตามข)อทวั่ ไป โดยมากจะเปนZ ตามขอ) เลก็ ๆ
เช@นเดียวกบั โรคปวดข)อรมู าตอยดx ตับ และม)ามโต ตอ@ มาซมึ เพอ) ชัก และถงึ ตายในทส่ี ดุ บางรายอาจเปนZ
เรอ้ื รังเปนZ ป™ ๆ อาการทกี่ ล@าวมาทง้ั หมดนี้ มกั ไมพ@ บแบบเดยี วกนั ในผ)ปู ว+ ยทุกรายและความรนุ แรงของ
อาการแต@ละระบบในแตล@ ะคนไม@เทา@ กัน อาการของโรคมักจะรุนแรงมากในระยะ 1-3 ป™แรกทเี่ ปZน

ส่ิงที่ตรวจพบ มีผื่นแดงท่ขี )างจมกู ท้งั สองข)างเหมือนป™กผีเสอ้ื การตรวจทางห)องปฏิบตั ิการ การ
ตรวจเลือดจะพบความผดิ ปกตหิ ลาย ๆ อยา@ งทเี่ ปนZ ขอ) บ@งชว้ี า@ เปนZ โรคนี้ เช@น พบโลหิตจางชนดิ เกดิ จาก
เม็ดเลือดแดงถูกทำลาย พบเมด็ เลอื ดและเกร็ดเลอื ดนอ) ยผิดปกติ ตรวจเลอื ดหาแอลอีเซลลมx กั ได)ผลบวก
พบหน)าที่ของไตผดิ ปกตใิ นรายทีม่ ไี ตอกั เสบ เปนZ ต)น การตรวจภาพ รงั สขี องขอ) มกั ไม@พบลักษณะการ
เปล่ียนแปลงจำเพาะแบบข)ออกั เสบอาจพบวา@ กระดูกบรเิ วณข)อตอ@ บางไปบา) งแตไ@ มม@ กี ารทำลายของข)อ

การรักษา ให)ยาแกป) วด Aspirin คร้งั ละ 2-3 เมด็ วัน 3-4 ครั้ง แนะนำใหไ) ปพบแพทยx แพทยx
อาจจะให)ยาคมุ ความไวเกนิ ของภมู ติ )านทานจำมาก และอาจตอ) งกนิ ยาตลอดชีวิต ผป)ู ว+ ยตอ) งปฏบิ ตั ิตาม
คำสั่งแพทยxอยา@ งเครง@ ครัดไม@ควรเปลยี่ นแพทยxทรี่ ักษาบ@อย ผ)ูป+วยท่ีมอี าการข)ออักเสบ ควรปฏิบตั ิตัว
คลา) ยผูป) +วยข)ออกั เสบรมู าตอยดxหรอื หมั่นเคล่อื นไหวขอ) ตอ@ ตา@ ง ๆ ของร@างกายเพ่อื ป¢องกนั กล)ามเนื้อลบี
หรือข)อยึดติด

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรู้นี้ใชใ้ นการจัดการเรยี นการสอนราวชิ า การรกั ษาพยาบาลเบื้องตน้ 62

ของ วพบ. แพร่ เทา่ นนั้ ไม่อนุญาตใหเ้ ผยแพรห่ รืออ้างองิ )

[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]

เอกสารอ6างอิง
เฉลิมศรี สุวรรณเจดียx และ จุฬาภรณx สมรูป. (2550). ค0ูมือการใช6ยาและการจัดการพยาบาล. (พิมพx

ครัง้ ที่ 5) กรุงเทพฯ : บพิธการพิมพx
วราภรณx บุญเชียง แล ะวิลาวัณยx เตือนราษฎรx. (2556). การรักษาพยาบาลโรคเบื้องต6น. เชียงใหม@ :

สำนักพมิ พxมหาวทิ ยาลัยเชียงใหม@
วราภรณx บุญเชียง และ วิลาวัณยx เตือนราษฎรx. (2555). การรักษาพยาบาลโรคเบ้ืองต6น เล0ม 1 .

เชียงใหม@ : พิมพนx านา
วราภรณx บุญเชียง และ วิลาวัณยx เตือนราษฏรx. (2555). การรักษาพยาบาลโรคเบ้ืองต6น เล0ม 2 .

เชยี งใหม@ : พมิ พxนานา
สุรเกียรติ อาชานานุภาพ. (2553). ตำราการตรวจรักษาโรคทั่วไป 1 : แนวทางการตรวจรักษาโรคและ

การใชย) า (พิมพคx รัง้ ที่ 5) กรุงเทพฯ : บรษิ ทั เอม็ ไอเอส ซอฟทxเทค จำกัด
สุรเกียรติ อาชานานุภาพ.(2553) ตำราการตรวจรักษาโรคทั่วไป 2 : 350 โรคกับการดูแลรักษาและ

ป¢องกนั (พมิ พxครง้ั ท่ี 5) กรุงเทพฯ : บรษิ ทั เอม็ ไอเอส ซอฟทเx ทค จำกดั

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรู้น้ใี ชใ้ นการจัดการเรียนการสอนราวชิ า การรกั ษาพยาบาลเบ้ืองต้น 63

ของ วพบ. แพร่ เท่านน้ั ไมอ่ นุญาตให้เผยแพรห่ รืออา้ งอิง)

[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]

การรกั ษาพยาบาลเบอ้ื งต1น
ดา1 นศัลยกรรม

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรนู้ ใี้ ช้ในการจัดการเรยี นการสอนราวชิ า การรกั ษาพยาบาลเบื้องตน้ 64

ของ วพบ. แพร่ เทา่ นัน้ ไมอ่ นุญาตใหเ้ ผยแพรห่ รอื อา้ งอิง)

[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]

การรักษาพยาบาลข้ันต)นด)านศัลยกรรม การบำบัดทางด)านหัตถการ เช@นการทำแผล การตกแต@งบาดแผล
การผ@าฝ™ ผ@าส่ิงแปลกปลอมออกจากอวัยวะที่ไม@เปZนอันตราย ผ@าฝ™ ถอดเล็บ เปZนต)น เปZนหัตถการท่ีอย@ูใน
ขอบเขตซ่ึงผ)ูประกอบวิชาชีพการพยาบาลและผดุงครรภxช้ันหน่ึง สามารถปฏิบัติได)ตามแนวทางท่ีกำหนด
เพ่ือช@วยให)เกิดความปลอดภัยและสามารถให)การรักษาเบ้ืองต)นได)อยา@ งถกู ต)องเหมาะสมกบั สถานการณx
วตั ถปุ ระสงคx

1. อธบิ ายถึงหลกั การในการปฏบิ ตั หิ ัตถการเบ้อื งต)นได)
2. จำแนกประเภทและเลือกวธิ กี ารในการปฏิบตั ิหัตถการเบื้องต)นได)
การผา0 ฝ™
ฝ™ ( Boil หรอื Furuncle)
ฝ™ เกิดจาก การได)รับเช้ือสแตฟ™ยxโลคอคไค เข)าไปทางรูขุมขน ซึ่งทำให)เกิดการอับเสบขึ้นรอบๆ และ
เปล่ียนแปลงลักษณะเปZนหนอง ซึ่งการเกิดฝ™อักเสบพบได)ในทุกตำแหน@งตามที่ได)รับเชื้อดังกล@าว ซ่ึงฝ™ที่พบได)
บ@อยมดี งั น้ี
1. ฝ™อกั เสบ ( abscess )
ลักษณะของการเกิดฝ™อักเสบ
1.1 ฝ™หัวเดียว ( furuncle ) เกิดในตำแหน@งเดียว ที่มีการอักเสบเปZนหนองร@วมด)วย ซึ่งเรียกลักษณะ

นี้ว@า “ ฝ™กลัดหนอง” จะมีลักษณะน@ุมเหลว การรักษาคือ ควรสกัดเอาหนองออก โดยทำความ
สะอาดบริเวณฝ™ด)วยน้ำยาฆ@าเช้ือ จากน้ันใช)ปลายคีมชนิดมีเขี้ยวดึงหนังท่ีป•ดหัวฝ™ออก หรืออาจ
ใช)มีดปลายแหลมกรีดลงบนหัวฝ™ เพ่ือให)หนองออก ในกรณีน้ีไม@จำเปZนต)องใช)ยาปฏิชีวนะ และ
ทำความสะอาดแผลให)สะอาด

รปู 1 แสดงลกั ษณะฝ™หวั เดยี ว

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นร้นู ใี้ ช้ในการจัดการเรยี นการสอนราวิชา การรกั ษาพยาบาลเบ้ืองตน้ 65

ของ วพบ. แพร่ เทา่ น้นั ไม่อนญุ าตให้เผยแพรห่ รอื อ้างองิ )

[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]

1.2 ฝ™หลายหัว ( furunculosis ) มีลักษณะ เกิดการอักเสบหลายจุดในบริเวณเดี่ยวกัน มักเกิดจาก
ร@างกายมีภูมิต)านทานร@างกายต่ำ เช@น ขาดสารอาหาร หรือ เปZนโรคเบาหวาน เปZนต)น ในกรณี
ท่ีเปZนฝ™หลายหัว หรือฝ™ข้ึนบ@อยๆ อาจพิจารณาให)ยาปฏิชีวนะ เช@น Cloxacillin หรือ
Erythromycin หรอื Lincomycin

รปู 2 แสดงลักษณะการเกิดฝห™ ลายหวั
2. ฝฝ™ กf บัว ( Carbuncle)
ฝ™ฝ6กบัว หมายถึง ฝ™ที่มีขนาดใหญ@ มีหลายหัว มักเกิดขึ้นบริเวณต)นคอและมักพบในผ)ูท่ีเปZนโรคเบาหวาน
ซ่ึงเกิดจากการได)รับเชื้อ สแตฟ™ยxโลคอคไค มีอาการไข)สูง อ@อนเพลีย ปวดเม่ือยตามตัว และอาจเปZนอันตราย
ถึงชีวติ
การรักษา

1. การรกั ษาเฉพาะท่ี ใช)น้ำอน@ุ ประคบ เม่อื กลายเปZนหนองให)ผ@าออก อาจตอ) งใชผ) )าก·อซชบุ น้ำเกลือ
สอดไว) เพอ่ื ระบายหนองออกทำ wet dressing ดว) ยนำ้ เกลือล)างแผลอยา@ งนอ) ยวนั ละ 2 คร้ัง

2. ใหย) าปฏิชีวนะ Cloxacillin 50 มก./กก./วัน ในผูป) +วยทีแ่ พย) า cloxacillinให) erythromycin
30-50 มก./กก./วนั หรอื clindamycin 20-45 มก./กก./วนั

รปู 3 แสดงลกั ษณะฝฝ™ 6กบวั
3. ฝ™ลึก ( Deep abscess )

ฝ™ลึก หมายถึง ฝ™ท่ีฝ6งตัวลึกในชั้นกล)ามเน้ือ อาจเกิดข้ึนเองเพราะเช้ือท่ีมาตามกระแสเลือด หรือเกิด
ตามหลังการฉีดยาท่ี เรียกว@า “ ฝ™หัวเข็ม ” จะมีอาการปวดบริเวณตำแน@งท่ีเปZน กดตึงและเจ็บ และอาจมีไข)
Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรู้นี้ใชใ้ นการจดั การเรียนการสอนราวิชา การรกั ษาพยาบาลเบื้องต้น 66

ของ วพบ. แพร่ เทา่ น้ัน ไม่อนญุ าตใหเ้ ผยแพรห่ รืออ้างอิง)

[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]

ร@วมด)วย การรักษาอาจพิจารณาให)ยาปฏิชีวนะ เช@น Cloxacillin หรือ Erythromycin หรือ Lincomycin
และการผ@าระบายหนองต)องระมัดระวัง โยการใช)มีดปลายแหลมกรีดให)กว)างพอที่จะใช)ปลายน้ิวมือคลำลงไป
เม่ือพบถุงหนอง ให)ใช)ปลายคีบชนิดมีเค้ียว เจาะและแหวกออก ถ)ามีหลายถุงควรเจาะออกให)หมด เพื่อให)
หนองระบายได)สะดวก
ข6อแนะนำ

1. ถ)าเปZนฝ™บ@อยๆ อาจมีภูมิค)ุมกันต่ำ เนื่องจากขาดอาหาร เปZนเบาหวาน โลหิตจาง เอดสx หรือการ
ได)รับยาสตีรอยดx นานๆ จากกรณีดังกล@าว ควรตรวจหาวาเหตุ และให)การดูแลรักาโรคที่เปZน
สาเหตุ

2. อยา@ บีบหวั ฝ™ โดยเฉพาะอยา@ งย่ิงถ)าขนึ้ ทีบ่ รเิ วณใบหนา)
3. ควรป¢องกันการเกิดฝ™ โดยการอาบน้ำฟอกสบู@วันละ 2 คร้ัง และรับประทานอาหารท่ีเปZน

ประโยชนx

การเย็บบาดแผลทไ่ี ม0สาหสั
ลักษณะบาดแผลท่เี ย็บได6
1. บาดแผลภายใน 24 hrs. ไม@มีลกั ษณะของการตดิ เชื้อโรค
2. บาดแผลสะอาด ขอบแผลเรยี บ หรอื ตัดแตง@ ได)
3. บาดแผลท่สี กปรกแต@ตน้ื ต)องทำความสะอาดอย@างถูกวิธีกอ@ น
4. แผลท่หี )ามเลอื ดให)หยุดได) และเมอ่ื เย็บแผลแล)วต)องไมม@ เี ลือดขงั อยใ@ู นแผล
บาดแผลทไี่ ม0ควรเย็บ
1. สุนัขกัด
2. ตกน้ำครำ
3. แผลติดเชอ้ื

หลกั การเยบ็ แผล
1. ยึดหลกั ปราศจากเชือ้ (Sterile technique)
2. การเลือกเข็มใหเ) หมาะสมกับแผล
2.1 เขม็ Cutting ใชส) ำหรบั เย็บเนอื้ เย่ือทมี่ ีความเหนยี ว เช@นพังผดื ผวิ หนัง เปZนต)น
2.2 เข็ม Round ใช)สำหรับเย็บเนื้อเย่ือที่อ@อน และไม@ต)องการให)ขอบเข็มบาดเนื้อ ได)แก@การเย็บ
ลำไส) กลา) มเนอ้ื
3. การใช)คีมจับเข็ม (Needle Holder) ควรจับด)ามให)อย@ูในอุ)งมือ นิ้วช้ีวางใกล)กับข)อต@อ เพื่อที่จะได)ตัก
แม@นยำ

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรู้นใ้ี ชใ้ นการจดั การเรียนการสอนราวชิ า การรกั ษาพยาบาลเบ้ืองต้น 67

ของ วพบ. แพร่ เท่านนั้ ไม่อนญุ าตให้เผยแพรห่ รอื อา้ งองิ )

[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]

4. การจับเข็ม ควรใช) Needle Holder คีบจับเข็มประมาณ 1/3 ค@อนมาทางหัวเข็มหรือโคนเข็ม
เพราะหากจบั ท่ีปลายเขม็ มากไป จะทำใหแ) ทงเข็มผา@ นโค)งเขา) ไปในเนอ้ื ท่ีจะเยบ็ ลำบาก

5. การป6กเขม็ ควรป6กเขม็ ลงไปตรงๆ ใหต) ้งั ฉากกับผิวหนังหรือเน้อื ทจ่ี ะเยบ็ ไม@ควรตักเฉียง
*** ถา) เย็บแผลตนื้ ๆ ควรใช)ไหมขนาดเลก็ ป6กเขม็ ชดิ ขอบแผลและเยบ็ ถ่ีๆ

ถ)าเย็บแผลใหญ@ เช@นแผลท่ีหน)าท)อง ควรใช)ไหมขนาดใหญ@และป6กเข็มห@างจากชอบแผลประมาณ 1 cm.
และแต@ละฝ™เขม็ หา@ งกนั ประมาณ 1 cm.

วัสดุเย็บแผล แบง0 ออกเปนc 2 ประเภทคือ

1. วัสดุท่ีละลายได)เอง (Absorbable Suture) หรือท่ีเรียกว@าเอ็น หรือcatgut สามารถละลายในเนื้อได)
เองไมต@ )องตดั ออก มหี ลายชนิดคอื
1.1 เอ็นธรรมดา (Plain catgut) ละลายได)เร็ว ใช)เวลาประมาณ 5- 10 วัน เอ็นชนิดน้ีมีความระคาย

เคอื งตอ@ เน้ือ มกั เกดิ การอักเสบได)
1.2 เอ็นชุบน้ำยา (Chromic catgut) ละลายได)ช)า ประมาณ 10 -20 วัน ทำให)เกิดการระคายเคือง
และอกั เสบน)อยกวา@ ชนดิ แรก

1.3 เอน็ สงั เคราะหx มีหลายชนดิ แตย@ งั มรี าคาค@อนขา) งแพง เช@น Dexon
2. วัสดุที่ไม@ละลายได)เอง (Non- Absorbable Suture) ได)แก@ Silk, Nylon, Ethilon ซ่ึงมีข)อควร
พิจารณาดังนี้

- แผลบริเวณหน)า Nylon 5/0 , 6/0
- แผลบรเิ วณหนังศรี ษะ Nylon 2/0 , 3/0
- แผลบรเิ วณลำตัว แขนขา Nylon 3/0 , 4/0

- แผลบรเิ วณฝ+ามือ หลังมอื Nylon 4/0 , 5/0

ประเภทของฝเ™ ขม็ (Stitches)
1. การเย็บแบบธรรมดา (Simple suture) ใช)ในการเย็บแผลทั่วๆไป ที่ไม@มีการดึงรั้งมากนัก แผลมี
ขนาดเลก็ ไมเ@ กนิ 3 cm.
2. การเย็บติดต@อแบบล็อค (Running lock stitch) ใช)ในกรณีท่ีไม@ต)องระวังเร่ืองของแผลมากนัก และ
สามารถใช)ในการห)ามเลือดจากขอบแผลได)
3. การเย็บแบบซ)อน (Mattress suture) ใช)ในรายที่ต)องการความแข็งแรง และต)องการให)ขอบแผลไม@
ซ)อนกัน ใช)ในรายท่ีแผลลึกและยาว บาดแผลท่ีมีการดึงร้ังมากๆ หรือมีการเคลื่อนไหวตลอดเวลา
เชน@ บรเิ วณข)อตา@ งๆ แขนขา หนา) ทอ) ง และลำตวั
4. ฝ™เขม็ ชนดิ รอ) ยตดิ ต@อ (Continuous over and over)

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรนู้ ใี้ ช้ในการจดั การเรยี นการสอนราวชิ า การรกั ษาพยาบาลเบ้ืองต้น 68

ของ วพบ. แพร่ เทา่ นน้ั ไม่อนญุ าตให้เผยแพรห่ รืออา้ งอิง)

[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]

5. ฝ™เข็มชนดิ ซอ) นกลับติดต@อ (Continuous inverting mattress)
6. ฝเ™ ข็มชนิดซอ) นทางราบ (Horizontal mattress)
7. ฝ™เข็มแบบซ)อนทางต้งั (Vertical mattress)
8. ฝ™เขม็ ชนิดซอ) นรูปเลข 8 (Figure of eight mattress)
9. ฝเ™ ขม็ ชนดิ กลับติดตอ@ (Continuous everting mattress)
การตัดไหม

การตัดไหมภายใน 5 วัน คอื แผลที่ใบหนา) ถ)าแผลลกึ และตงึ มากควรนดั 7 วัน
การตัดไหมภายใน 7 – 10 วัน คอื แผลบริเวณหนงั ศีรษะ
การตัดไหมภายใน 10 – 14 วนั คอื แผลบรเิ วณขอ) ทม่ี กี ารเคลอ่ื นไหว
*** ผ)ูสูงอายทุ ่เี ปนZ โรคเบาหวานมีแผลบรเิ วณข)อ จะนัดตัดไหมภายใน 14 วนั

ชนดิ ของยาชาทนี่ ิยมใช6
1. Without adrenaline ใช)ในกรณีท่ีเย็บแผลเล็ก ไม@มีเลือดออกมาก นิยมใช) Xylocaine dose <
5mg/kg
2. With adrenaline ใช)ในกรณีที่เย็บแผลใหญ@ เลือดออกมาก ที่นิยมใช)คือ Xylocaine หรือ
Lidocaine 0.5%, 1%, 2% dose < 7 mg/kg

** ตำแหน@งท่ีห)ามใช) Xylocaine with Adrenalone ฉีดเข)าไป ได)แก@บริเวณใบหู น้ิวมือ น้ิวเท)า อวัยวะเพศ
ชาย (penis) และหัวนม (nipple) เนื่องจาก adrenaline ทำให)หลอดเลือดหดตัว ส@งผลให)อวัยวะส@วนน้ัน
ขาดเลือดจนเกิดเนอ้ื ตายได)
พิษของยาชา

1. เกดิ จากการแพ)
2. เกิดจากการท่ีปริมาณยาถูกดูดซึมเข)าร@างกายจำนวนมาก และมีปฏิกิริยาต@อระบบประสาท ชัก และ

brady cardia
การแกไ6 ข

1. ให) Adrenaline 1:1000 , 0.2 – 0.3 ml ทางหลอดเลือดดำทันที อาจให)สารน้ำทางหลอดเลือดดำ
โดยหยดชา) ๆ
2. ดแู ลทางเดินหายใจใหโ) ล@ง
3. ใหน) อนพักศรี ษะสงู และให) Oxygen
4. ชัก ให) diazepam
5. brady cardia ให) atropine

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรนู้ ีใ้ ชใ้ นการจัดการเรยี นการสอนราวชิ า การรักษาพยาบาลเบื้องตน้ 69

ของ วพบ. แพร่ เท่าน้ัน ไมอ่ นุญาตใหเ้ ผยแพร่หรืออ้างอิง)

[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]

การทำแผล การตกแตง0 บาดแผล
เน้ือหา

1. การทำแผล
2. การตกแต@งบาดแผล
วตั ถปุ ระสงค…ของการดูแลรักษาแผล

1. ป¢องกนั ไมใ@ ห)เชอื้ โรคเขา) สู@แผลทางผวิ หนัง
2. ป¢องกนั ไม@ใหแ) ผลไดร) ับอันตรายเพิม่ ข้ึน
3. ชว@ ยกระตน)ุ ใหแ) ผลหายเร็วขึน้
4. เพ่อื ชะลา) งวตั ถตุ า@ ง ๆ ท่ีตกค)างอยใ@ู นแผลออก
5. เพือ่ ดูดซับสง่ิ ท่ไี หลออกจากแผลหรือระบายเพ่ือใหไ) หลออก
6. เพอ่ื หา) มเลอื ด
7. เพ่อื ปอ¢ งกันผวิ หนังรอบ ๆ แผลทม่ี ีท@อระบายเปอ¯¸ ยและลอกหลดุ ออก

บาดแผล แผลหรือบาดแผล (Wound) คือ การท่ีเนื้อเยื่อของร@างกายถูกทำลายจากแรงกระแทกดจากวัตถุ
ของมีควมและไม@มีคมที่เกิดขึ้นบยริเวณส@วนต@างๆ ของร@างกาย โดยอาจะเกิดขึ้นเปZนรอบแดง บวกแดง ฟกช้ำ
หรอื มกี ารฉกี ขาดของผิวหนังในชน้ั ตา@ งๆ ของรา@ งกายตามมา
ชนิดของแผล

ชนดิ ของแผลสามารถแบ@งแยกได)หลายอยา@ งขึน้ กบั หลักเกณฑxดังนี้
1. พิจารณาจากลักษณะการทำลายทผี่ ิวหนัง

1.1 แผลป•ด (Closed wound) หมายถึง แผลที่ผิวหนังหรือเยื่อบุไม@แยกฉีกขาดออกจากกัน แต@
เนื้อเย่ือท่ีอย@ูใต)ผิวหนังได)รับการบาดเจ็บ โดยมีการฉีดขาดของเน้ือเย่ือและเส)นเลือดฝอยในบริเวณน้ัน ทำให)
เกิดการคั่งของเลือดใต)ผิวหนัง (Hematoma) บริเวณน้ันได) แผลลักษณะนี้มักเกิดจากการกระแทรกโดยตรง
การดึงรั้ง และการบิดหมุน เชน@ การหกลม) แรงๆมกี ระดกู หักภายใน ถูกกระแทรกจากของแข็ง ไม) ถูกต@อย ทำ
ให)เกดิ รอยเขียวช้ำบวม หรือเรียกวา@ แผลฟกชำ้ (Contusion wound)

1.2 แผลเป•ด (Open wound) หมายถึงแผลที่มีการฉีกขาดทำลายของผิวหนังหรือเน้ือเยื่อบุ ของ
อวัยวะของร@างกาย ทำให)เน้ือเยื่อบุใต)ผิวหนังสัมผัสกับอากาศภายนอก เช@น แผลถูกมีดบาด แผลถลอกท่ีหัว
เขา@ มเี ลือดซมึ เกดิ จากการหกลม) ผิวหนังขูดกับพื้น หรอื เกิดอุบัตเิ หตมุ ีกระดกู หักทม่ิ ออกมาภายนอกผิวหนัง

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรู้น้ใี ชใ้ นการจดั การเรยี นการสอนราวชิ า การรกั ษาพยาบาลเบ้ืองตน้ 70

ของ วพบ. แพร่ เทา่ น้ัน ไม่อนญุ าตให้เผยแพร่หรืออา้ งอิง)

[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]

2. พจิ ารณาจากสาเหตทุ เ่ี กดิ แผล
2.1 แผลท่ีเกิดจากอุบัติเหตุ (Traumatic or accidental wound) แผลชนิดน้ีมักเกิดข้ึนใน

สถานการณทx ่สี กปรกและมักมกี ารติดเชอื้ รว@ มดว) ย
2.2 แผลที่เกิดขึ้นเพ่ือจุดมุ@งหมายการรักษา (Intentional wound) แผลชนิดนี้มักเกิดข้ึนใน

สถานการณxทีส่ ะอาดปราศจากเชือ้ เชน@ แผลผ@าตดั รอยแผลจากการฉดี ยา
3. พิจารณาจากลกั ษณะของแผล

3.1 แผลถลอก (Abrasion wound or Abraded wound) แผลมีลักษณะของการทำลายเฉพาะ
ช้ันผิวหนังและมีเลือดซึมๆเท@าน้ัน เช@น แผลจากหัวเข@าครูดพ้ืนเมื่อหกล)ม แผลจากการทำศัลยกรรม
ตกแตง@ ผวิ หนงั

3.2 แผลฟกช้ำ (Contused wound) แผลที่เกิดจากแรงกระแทกจากของที่ไม@มีคม จะพบรอยฟก
ช้ำ บวม เน่ืองจากช้ันผิงหนังภายนอกจะไม@มีการฉีกขาด แต@มีการฉีกขาดของเนื้อเยื่อ และเส)นเลือดใต)ผิวหนัง
ทำให)มีเลือดออกและขังอย@ูใต)ผิวหนัง (Hematoma) เช@น ถูกตีด)วยไม) ถูกต@อยด)วยหมัด ถูกแรงอัดจาก
อุบัตเิ หตุ ซึง่ ถ)าเกิดข้นึ กับสมองหรืออวยั วะท่ีสำคัญจะเสย่ี งตอ@ อันตรายมากขนึ้

3.3 แผลตัด (Incised wound) เกิดข้ึนเนื่องจากของมีคมบาด หรือจากการผ@าตัด แผลมีลักษณะ
ยาวขอบแผลเรียบ หากแผลลึกจะพบการตัดขาดของเส)นเลือดขนาดใหญ@ข้ึนและมีการเสียเลือดมากข้ึน แต@
แผลมกั หายเรว็ ถ)าเปนZ แผลสะอาดไมม@ ีการตดิ เชือ้ เน่ืองจากขอบแผลชดิ กนั

3.4 แผลฉีกขาด (lacerated wound) แผลเกิดจากอุบัติเหตุ ของมีคมหรือวัตถุระเบิด แผลมี
ลักษณะผิวหนังและเนื้อเยื่อถูกทำลายไม@เท@ากัน อาจพบลักษณะห)อยร@ุงริ่ง ซึ่งแพทยxมักตัดเล็มขอบแผลให)
เรยี บเรยี กว@าการตกแต@งบาดแผล (Debirdement) ล)างแผลใหส) ะอาดและเยบ็ ซอ@ มแซม

3.5 แผลชอนลึก (Penetrating wound) เกิดจากการทะลุของเคร่ืองมือเข)าไปในเน้ือเย่ือช้ันลึก
ของรา@ งกาย เชน@ แผลถูกป¯นยิง (Gun Shot Wound : GSW)

3.6 แผลถูกแทง (Puncture or Stab wound) เกิดจากของแหลมคมแทง หรือท่ิมตำลงไปใน
เน้ือเย่ือ ขอบแผลจะจะแคบแต@ลึกเช@น มีดปลายแหลมแทง ตะปูตำ เข็มตำ หากมีการแทงลึกถึงอวัยวะ
ภายในและเส)นเลือดใหญๆ@ จะพบการตกเลอื ด ขงั ภายในรา@ งกายจะเกิดอันตรายมาก

4. พิจารณาจากเช้ือโรคท่ีอยใ0ู นแผล
4.1 แผลสะอาด (Clean wound) เปZนแผลท่ีไม@มีแบคทีเรียชนิดทำให)เกิดโรค แผลมี

ลักษณะสีชมพูแดง ซ่ึงแผลชนิดนี้มักเกิดภายใต)สถานการณxท่ีสะอาดปราศจากเช้ือ เช@น แผลผ@าตัด หรือแผล
ทีเ่ คยติดเชื้อมาก@อนและได)ผ@านกระบวนการรักษาเพ่อื ทำลายเชอ้ื โรคจนแผลสะอาดดีไมม@ ีการตดิ เชอื้ แล)ว

4.2 แผลปนเป¯°อนเชื้อโรค (Contaminated wound) เปZนแผลที่เกิดภายใต)สถานการณxท่ีมี
เช้ือโรค แผลสัมผัสสง่ิ สกปรก เชน@ แผลจากอบุ ัติเหตุ ช@วงแรกๆแผลชนิดน้อี าจไม@พบลักษณะของการติดเชอ้ื

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรู้นี้ใช้ในการจดั การเรียนการสอนราวิชา การรักษาพยาบาลเบื้องตน้ 71

ของ วพบ. แพร่ เท่านัน้ ไมอ่ นญุ าตใหเ้ ผยแพรห่ รอื อ้างอิง)

[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]

4.3 แผลติดเช้ือ (Infected wound) เปZนแผลปนเป°¯อนเชื้อโรคและมีจำนวนมากพอท่ีทำ
ให)เกิดการติดเช้ือได) ลักษณะการติดเชื้อ คือ บริเวณมีการอักเสบ ปวด บวม แดง ร)อน จะเกิดหนองตามมา
หากติดเชื้อบางชนิดแผลจะมีกล่ินเหม็นเฉพาะ เช@น เช้ือ Pseudomonas ร@างกายเกิดไข)และไม@สุขสบาย
แผลจะหายชา)
5. พิจารณาตามระยะเวลาที่เกดิ แผล

5.1 แผลสด หมายถึง แผลท่เี กดิ ขน้ึ ใหมๆ@ จะด)วยสาเหตุใดก็ตาม เช@น แผลถูกมดี บาด แผลผา@ ตดั
5.2 แผลเร้ือรัง หมายถึง แผลท่ีมีการติดเชื้อและทำลายเน้ือเยื่อมักเรียกว@า Ulcer มีการตาย ของ
เนื้อเย่ือ (Sloughing or Shedding) ซ่ึงเรียกว@า เน้ือตาย (Necrotic tissue) และมีส่ิงขับหล่ังจากการอักเสบ
ของแผลเปนZ หนอง (Purulent exudate) แผลจะหายชา) และการดแู ลรักษาย@ุงยากซบั ซ)อน ไดแ) ก@
5.2.1 แผลกดทบั (Pressure sore) เกดิ จากหลอดเลือดฝอยทไ่ี ปเลย้ี งเนือ้ เย่ือและ
ผิวหนังบริเวณนั้นถูกกดทำให)เนื้อเยื่อและผิวหนังขาดเลือดและออกซิเจนจึง เกิดการตายของเนื้อเย่ือบริเวณ
ทเี่ กดิ แผลกดทับได)มากทีส่ ดุ คือ กน) กบ (Sacrum) รองลงมา ไดแ) ก@ สะโพก ส)นเท)า ขอ) ศอก เข@า ข)อเทา)
5.2.2 แผลท่ี เกิ ดจากการฉายรังสีเพื่ อการรักษ า ท ำให) เน้ื อเย่ือท่ี ได) รับ รังสีอ@ อน แอ
5.2.3 แผลเน้อื เน@า (Gangrene) เปZนแผลที่เกิดจากการขาดเลอื ดมาเล้ยี งหรอื เลอื ดมา
เล้ียงไม@เพียงพอ (Venous insufficientcy) พบบ@อยจากหลอดเลือดตีบแข็ง เช@น ในผ)ูป+วยเบาหวาน มักใช)
เรียกแผลที่เปZนบริเวณอวัยวะส@วนปลาย เช@น แขน ขา นิ้วมือ-เท)า ไส)ติ่ง เปZนต)น พบได) 2 ชนิดคือ Dry
gangrene เปZนแผลเน้ือตายแห)งดำ มีกล่ินเหม็นไม@ร)ูสึกเจ็บปวด ส@วนท่ีเปZนเนื้อเยื่อหรือข)ออาจหลุดได)ง@าย
และ Wet gangrene เปZนแผลเน@าและมีกลิ่นเหม็นผิดปกติ คลำแผลได)ยินเสียงกรอบเกรบ มีส่ิงขับหล่ังจาก
แผลตลอดเวลา
ลกั ษณะการหายของแผลท่ีดี
- เนอื้ เย่อื แผลมสี แี ดง
- มนี ้ำเหลืองไหลออก ใน 2 – 3 วันแรก
- อาจพบกอ) นเลือดท่แี ผล
- เนือ้ แผลจะงอกข้ึนจนเต็มแผล
- แผลท่ลี ึกการหายของแผลตอ) งเริ่มจากส@วนลา@ งสดุ
- แผลสว@ นใหญจ@ ะงอกออกประสานกันหายดใี ช)เวลาประมาณ 7 – 8 วนั

การดูแลแผล (Wound care)
นำ้ ยาทใี่ ชใ6 นการทำแผล

- อะซิโตนหรอื เบนซิน : เชด็ คราบพลาสเตอรx
- แอลกอฮอลx (70 % Alcohol) : เชด็ ผวิ หนังรอบ ๆ แผล ลดจำนวนเช้ือโรคได) 90%

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรนู้ ใ้ี ช้ในการจดั การเรียนการสอนราวิชา การรักษาพยาบาลเบื้องตน้ 72

ของ วพบ. แพร่ เท่านน้ั ไม่อนญุ าตให้เผยแพรห่ รืออา้ งอิง)

[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]

- 2%ทิ งเจ อ รxไอ โอ ดี น (2% Tincture Iodine) : เช็ ด ผิ วห นั งรอ บ แ ผ ล แ ล ะใช) 70%
แอลกอฮอลx เช็ดตาม ป¢องกันผวิ หนงั ไหม)พอง

- ทิงเจอรxเมอรxทิโอเลท (Tincture Merthiolate) : ทำความสะอาดผิวหนังหรือใช)ใส@แผลสด แผล
ถลอก

- ทิงเจอรเx บนซอยดx (Tincture Benzoin) : ทาผิวหนงั รอบแผลชว@ ยเคลือบผิวหนงั ไม@ให)ระคายเคือง
และช@วยใหพ) ลาสเตอรตx ิดแน@น

- เบตาดีน(Betacine) : เช็ดแผลและผวิ หนงั รอบแผล ไม@ระคายเคอื งเหมอื นทงิ เจอรไx อโอดีน
- ยาแดง (Mercurochrome) : ใส@แผลสด เช@น ถูกขีดข@วน ถลอก มีสารปรอทผสมไม@ใช)ในผู)แพ)
สารปรอท
- ยาเหลือง (Acriflavine) : ใสแ@ ผลเร้อื รังตา@ งๆ

- น้ำเกลือล)างแผล (0.9% NSS) : ใช)ล)างแผล ไม@ระคายเคืองเน้ือเย่ือ ทำให)เนื้อเยื่อช@ุมชื้นแผลหาย
เรว็ ไมแ@ สบแผล

- น้ำยาเดกิน (Dakin’s solution) : ล)างแผลสกปรก มีหนอง กลิ่นเหม็น ค@อนข)างระคายเคือง
หา) มใช)ในผป)ู +วยเบาหวาน และควรล)างตามดว) ย 0.9%NSS

- ซิงคxเพสทx : ป¢ายผวิ หนงั รอบแผล ป¢องกนั การระคายเคอื งทีผ่ ิวหนงั

อปุ กรณท… ำแผล
- Set ทำแผล สำลี กอ· ส นำ้ ยาที่ใช) ชามรูปไต พลาสเตอรหx รอื ผา) พันแผล
- อื่นๆ เช@น ก·อสหุ)มสำลี (top dressing :top gauze) ที่ขูดแผล (currette) กรรไกรตัดชิ้นเน้ือ

กรรไกรตดั ไหม เขม็ กลดั ซอ@ นปลาย

การเยบ็ แผล
การเยบ็ แผลจะมฝี เ™ ขม็ ทีใ่ ชบ) อ@ ยคอื
1) การเย็บแบบธรรมดา(Simple suture)หรือ การเย็บชนิดปล)อง (Interrupted) ใช)กับแผล

ทว่ั ไปจะดึงด)ายผกู ปม ทีละเข็ม
2) การเย็บแบบรอ) ยติดตอ@ (Continuous over and over) จะสะดวกรวดเร็ว
3) การเย็บติดต@อแบบล็อก (Running lock stitch or Continuous locking blanket) เพ่ือให)

เย็บไดร) วดเร)ว ไม@เปลืองของใช) ใช)หา) มเลอื ดจากขอบแผล ผิวหนังด)านทีถ่ ูกลอ็ คอาจขาดเลือดได)
4) การเย็บแบบซ)อน (Mattress suture) ถ)าต)องการความแข)งแรงและต)องการให)ขอบชนกันไม@

มว) น ในรายท่แี ผลลึกและยาว

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรูน้ ้ใี ชใ้ นการจดั การเรยี นการสอนราวิชา การรกั ษาพยาบาลเบื้องต้น 73

ของ วพบ. แพร่ เทา่ นัน้ ไม่อนญุ าตให้เผยแพรห่ รืออา้ งอิง)

[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]

ดา6 ยเยบ็ แผล มอี ยู0 2 ชนิดคือ
1.ชนิดที่ละลายได6เอง เรียกว@าเอ็น หรือ catgut ละลายในเน้ือได)เองโดยไม@ต)องตัดออก มีราคา

แพง เอ็นธรรม(Chromic catgut) ละลายช)าใช)เวลา 10-20วัน ทำให)เกิดการระคายและอักเสบได)น)อยกว@า
ชนิดแรก เอ็นสังเคราะหx มหี ลายชนิด ราคาแพงชือ่ การค)าเช@น Dexon ใช)เย็บชัน้ ใต)ผิวหนงั

2.ชนดิ ท่ไี ม0ละลายไปเอง มีหลายชนดิ คือ
2.1ด)ายที่ทำจากฝ¢าย หาง@าย ราคาถูก และต)องระวังการอักเสบจากเน้ือแป¢งในด)าย ด)ายที่มี
ขนาดใหญ@จะเบอรxเล็ก เบอรx 60 ใช)เย็บผนังลำไส) ต@อหลอดเลือดเบอรx 40 เย็บผนังลำไส)และผิวหนังท่ัวไป
เบอรx 20 เย็บเนื้อ พังผืดหรือเอ็นท่ีหนาและเหนียว รวมถึงหนังศีรษะและฝ+าเท)า ส@วนเบอรx 8 เย็บเน้ือเยื่อที่
เหนียวและหนาต)องการแรงดึงเขา) มาหากนั มาก
2.2ไหมท่ีทำจากใยไหม เหนียวกว@าด)ายถ)ามีขนาดเท@ากัน ผิวล่ืน ไม@มีขนมากเท@าด)าย ราคาแพง
ควรใชก) รณจี ำเปZนเชน@ บริเวณในหนา) หลอดเลือด ปลอกประสาท
2.3ใยสังเคราะหx มีปฏิกิริยาต@อร@างกายน)อย แผลเปZนน)อยและแผลติดดีมี 2 ชนิดคือ เอ็นเส)น
เดียวและเปZนเส)นใยหลายเส)นแลว) ห)ุมรวมเปZนเส)นเดยี ว
2.4ลวด กรณีท่ีต)องการความแข็งแรงมากหรือแผลเป¯¸อยมีหนองถ)าใช)วัสดุอื่นอาจทำให)เชื้อ
อาศัยในเส)นใย ทำใหแ) ผลไม@หาย ลวดใช)เย็บในหนงั เอ็น พังผดื
การฉีดยาชา
ยาชามีประโยชนxในการผ@าตัดเล็กอย@างมาก ทำให)สามารถทำหัตถการกับผ)ูป+วยได)สะดวก ไม@ทรมาน
กับความเจ็บปวด ยาอาจเปZนชนิดทาหรือหยอด(topical)หรือใช)ฉีดเฉพาะที่(infiltration)ฯลฯ ยาชาที่ใช)บ@อย
เช@น ซัยโลเคน(Xylocaine)มีฤทธ์ิต@อประสาทส@งความรู)สึกมากกว@าประสาทสั่งการเคล่ือนไหว ชนิดท่ีใช)บ@อย
คือ 0.5,1,2% และมชี นดิ ทผ่ี สมอดรนี าลนี ซึ่งจะทำใหห) ลอดเลือดหดตวั ยาซมึ หายไปได)ชา) ฤทธช์ิ าอยไู@ ดน) าน
การฉีดยาชาเข)าหลอดเลือดอาจทำให)เกิดมีอาการแพ)ยาได) ดังน้ันเวลาแทงเข็มเข)าไปควรลองดูดดู
ก@อนที่จะฉีดเสมอ ถ)ามีเลือดไหลเข)ากระบอกฉีดยาควรถอนเข็มขึ้นหรือสอดลึกลงไปอีกจนพ)นหลอดเลือด
ขณะฉีดควรพูดคุยกับผ)ูป+วย ถ)าผู)ป+วยไม@พูด ร@วมกับชีพจรเบาเร็ว ความดันต่ำอาจเกิดจากการแพ)ยา หรือบาง
รายอาจหายใจช)าและมีกล)ามเน้ือกระตุก หมดสติ ต)องแก)ไขทันที โดยมากอาการมักหายไปเมื่อหยุดฉีด การ
แกไ) ขให)อดรีนาลนี 1:1,000
0.2-0.3ซีซี IV ทำทางเดินหายใจให)โล@ง ถา) ชกั เกร็งมากอาจใช)แพนโทธาลทางIV ยา) ยเข)าหอผ)ูป+วยวกิ ฤต
หลกั การฉดี ยาชา
1.พูดจาปลอบโยน นอนในทา@ ทีส่ บายเพราะอาจตอ) งใช)เวลานาน
2.ใชเ) ข็มขนาดเล็ก และตรวจดูวา@ เข็มไม@ตัน กระบอกยาไม@รว่ั

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรนู้ ใี้ ช้ในการจดั การเรียนการสอนราวชิ า การรกั ษาพยาบาลเบ้ืองต้น 74

ของ วพบ. แพร่ เท่านัน้ ไม่อนญุ าตใหเ้ ผยแพร่หรอื อ้างอิง)

[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]

3.ควรฉีดยาเข)าในผิวหนังก@อน(intradermal wheal) เว)นแต@บริเวณฝ+ามือ ฝ+าเท)า หนังศีรษะ
เพื่อไม@ให)ผู)ป+วยเจ็บเวลาเคล่ือนไหวเข็ม โดยเมื่อป6กเข็มพ)นผิวแล)วฉีดยาเข)าไปเล็กน)อย ถ)าเข็มอย@ูในผิวหนังจะ
มีรอยนูนขึน้ ทนั ที ยกเวน) ฉีดเลยชัน้ ผิวหนงั เข)าไป

4.ค@อยๆป6กเข็มเข)าใต)ผิวหนังและฉีดยา โดยดูดเลือดก@อน ถ)าไม@มีให)ฉีดเพียง 1-2 ซีซี รอดู 1-2
นาที ถ)าไมม@ ปี ฏกิ ริ ยิ ากฉ็ ีดจนครบ โดยไม@ควรฉดี เรว็ และแรง เพราะทำให)ปวด

5.ไม@ควรแทงสุดเขม็ เพราะบรเิ วณรอยต@อมักหักงา@ ย
6.การฉีดบริเวณกว)างให)แทงเข็มผ@านผิวหนังเพียงครั้งเดียว เม่ือจะเปลี่ยนตำแหน@งควรถอนเข็ม
ออกมาจนเกอื บสดุ แล)วเปล่ียนทิศทางของเขม็ โดยไมต@ )องถอนเข็มพ)นผวิ หนงั
7.ไม@ควรแทงบนกระดูก เพราะทำให)เจ็บ ทำให)ปลายเข็มงอและบาดเนื้อเยื่อเมื่อดึงขึ้น ถ)าฉีด
บริเวณศีรษะเช@นในการผ@าตัดก)อนที่ใต)หนังศีรษะควรฉีดยาชา 2 จุด และสอดเข็มไป 4 แนว หรือฉีดยาชา 4
จดุ แลว) สอดเข็มไป 8 แนว
ถ)าเปZนแผลแตกอาจฉีดเหมือนท่ีกล@าวมา แต@ถ)าแผลเล็กให)ฉีดโดยป6กท่ีขอบแผล เพราะทำได)ง@ายและ
ไมเ@ จบ็ เทา@ แทงเข)าทางผิวหนงั โดยฉดี ใหต) ลอดแนวของขอบแผล
การตัดไหม (Stitches Off)
- โดยทั่วไป จะตัดไหมเยบ็ แผลออกในวันที่ 7 หลังผา@ ตดั
- แผลบริเวณใบหน)า ลำคอ แผลศัลยกรรมตกแต@ง จะตัดออกเร็วกว@าปกติประมาณวันท่ี 5 หลัง
ผ@าตัด
- แผลผา@ ตดั ปอด, หัวใจ จะตดั ออกในวนั ท่ี 10 หลงั ผา@ ตัด
- แผลผ@าตดั กระดกู ใชล) วดเย็บจะตัดลวดและดึงออกในวนั ท่ี 12 – 15 หลงั ผา@ ตดั
- แผลท่ีติดยาก เช@น คนอ)วนมาก แผลผ@าตัดซ้ำ จะตัดในวันที่ 14 – 21 หลังผ@าตัดหรือผิวหนัง
ตดิ กันดี
- การตัดไหม ใช)เทคนิคปราศจากเช้ือ จะตัดภายหลังทำ Dry dressing เสร็จ วิธีปฏิบัติเหมือนการ
ทำแผลชนิดแหง) เพียงแตเ@ ตรียมกรรไกรตัดไหมเพ่มิ

การประเมินวธิ กี ารเย็บแผลก0อนตัดไหม
วิธตี ัดไหม

1. Plain Interupted ตดั ใต)ปม ถา) เย็บหลายอนั ตัดอันเวน6 อนั กอ0 น แล)วค@อยตดั อนั ท่ีเหลอื
2. Mattress Interupted ตัดด)านตรงข)ามปมไหม
3. Continuous ติดชดิ ผวิ หนังด)านตรงขา) มกับปมทีผ่ ูกอันแรกและอนั ถัดไปข)างเดิม
4. Blanket continuous ตัดส@วนท่ีชิดผิวหนัง ด)านตรงข)ามกับที่พันทบเปZนห@วง ทีละอันแล)วดึง
ออก

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรูน้ ้ีใช้ในการจดั การเรยี นการสอนราวชิ า การรกั ษาพยาบาลเบื้องตน้ 75

ของ วพบ. แพร่ เท่านน้ั ไม่อนญุ าตใหเ้ ผยแพร่หรอื อา้ งองิ )

[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]

การผ0าเอาสิง่ แปลกปลอมซึง่ อย0ูในตำแหนง0 ทไ่ี ม0เปนc อันตรายตอ0 อวยั วะสำคัญ
สง่ิ แปลกปลอมทีพ่ บในช0องหู

มักพบในเด็ก เน่ืองจากในช@องหูเปZนบริเวณที่ไวต@อความรู)สึก การนำเอาส่ิงแปลกปลอมออกจากหู
จึงต)องอาศัยความร@วมมือของผ)ูป+วย เคร่ืองมือท่ีดี และเทคนิคที่เหมาะสมในกรณีที่ส่ิงแปลกปลอมติดแน@นใน
ชอ@ งหู หรือมภี าวะแทรกซอ) นรว@ มดว) ย ควรปรึกษาแพทยเx ฉพาะทาง

ในเด็ก สิ่งแปลกปลอมที่พบในช@องหูมักเกิดจากการใส@เข)าไป ในผ)ูใหญ@เกิดจากแมลงเข)าหูสิ่ง
แปลกปลอมในหู อาจแบ@งออกเปนZ

1. อาหาร เช@น เมล็ดถ่ัว ข)าวโพด
2. สารอนิ ทรยี x เช@น หญา) เศษไม) ดอกไม)
3. สารอนนิ ทรียx เช@น หิน ดิน ทราย ลกู ประคำ ยางลบแบตตารี่ชนิดกระดุม
4. สงิ่ มชี วี ิต เชน@ แมลงสาบ ต๊กั แตน แมงมมุ
ลักษณะทางคลนิ กิ
ผู)ป+วยมักมีอาการปวดหู แสบในช@องหู การได)ยินอาจลดลงมีเสียงในช@องหู เวียนศีรษะ ถ)าเปZนแมลง
ในช@องหูจะรู)สึกมีการเคลื่อนไหวอย@ูในหู มักได)ประวัติจากผู)ดูแลว@าเด็กใส@สิ่งแปลกปลอมเข)าหู ในกรณีท่ีไม@มี
ประวัติชัดเจน ควรนึกถึงวา@ มีส่งิ แปลกปลอมเมือ่ เดก็ มีอาการอักเสบในช@องหูบ@อยๆ
บางครั้งสิ่งแปลกปลอมในช@องหู อาจทำให)เกิดพยาธิสภาพในบริเวณใกล)เคียงช@องหูรวมด)วย เช@น
เกิด Malocclusion ถ)ามีส่ิงแปลกปลอมไปกัดกร@อนบริเวณ Temper mandibular Joint, Eustachian
Tube Dysfuctions, ParapharyngealAbcessหรือ Mastoiditesได)
การวินจิ ฉัย
ได)จากประวัติการตรวจร@างกายในการตรวจช@องหูควรทำการดึงใบหูไปด)านหลังและยกขึ้นบน จะทำ
ให)ช@องหูตรงการใช)เครื่องมือส@องหู (Otoscopy) จะทำให)เห็นสิ่งแปลกปลอมและแก)วหูได)ชัดเจนการตรวจ
ดว) ย CT Scan หรือ MRI มปี ระโยชนใx นกรณที ่ีสงสัยวา@ มีการแทรกซอ) นจากสง่ิ แปลกปลอม
การรกั ษา
วัตถุประสงคx คือ นำส่ิงแปลกปลอมออกจากช@องหู โดยไม@ก@อให)เกิดภาวะแทรกซ)อนในผ)ูป+วยเด็กที่
ไม@ให)ความร@วมมือ อาจจำเปZนต)องพิจารณาให) Sedation หรือทำในห)องผ@าตัด โดยการดมยาสลบ เพ่ือ
หลีกเล่ียงการบาดเจ็บของช@องหูนอกระหว@างการนำสิ่งแปลกปลอมออกการพยายามหลายๆ คร้ังเพ่ือนำสิ่ง
แปลกปลอมที่ติดแน@นในช@องหูออก อาจเกิดการบาดเจ็บในช@องหู มีเลือดออกและบวมในช@องหู ทำให)ผู)ป+วยมี
อาการบาดเจ็บและไม@ให)ความรว@ มมอื ควรพจิ ารณาปรึกษาแพทยเx ฉพาะทาง เม่อื พบว@า
1. ผู)ปว+ ยเดก็ ต)องดมยาสลบในการนำส่ิงแปลกปลอมออก
2. ในรายท่มี อี าการปวดมาก (Sever Pain)

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรู้นใ้ี ชใ้ นการจดั การเรยี นการสอนราวิชา การรกั ษาพยาบาลเบื้องตน้ 76

ของ วพบ. แพร่ เทา่ น้ัน ไมอ่ นญุ าตใหเ้ ผยแพร่หรอื อ้างองิ )

[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]

3. สงสยั มีแกว) หูทะลรุ ว@ มด)วย โดยเฉพาะในผปู) ว+ ยทีม่ กี ารไดย) ินเสยี ไป
4. ในรายท่มี ีการอักเสบในช@องหรู ว@ มด)วย
5. แบตเตอรร่ีชนิดกระดุมท่ีติดแน@นในช@องหู (เนื่องจากแบตเตอร่ีมีโลหะหนักและเปZนด@าง ทำให)มี

การทำลายเนื้อเยื่อได)มาก)
อปุ กรณ…ที่จำเปนc
อุ ป ก รณx ท่ี จ ำเปZ น ได) แ ก@ Otoscopy, Ear Speculum, Head Lamp, Magnifying Loupes,
Alligator Forcep, Small Right Angle Hook เปนZ ตน)
เทคนิค
1. นำสิ่งแปลกปลอมออกโดยวิธีการฉีดน้ำ (Water Irrigator) เปZนวิธีที่ปลอดภัย เหมาะสมสำหรับ
วตั ถุท่มี ีขนาดเลก็ เช@น ก)อนกรวด ทราย ไมค@ วรใช)วิธีน้ีกบั เมล็ดพืช ผลไม) เพราะอาจมขี นาดใหญห@ ลังถกู น้ำ
2. นำส่ิงแปลกปลอมออกโดยใช)เคร่ืองมือคีบหรือเกี่ยวออก (Manual Instrumentation) เหมาะ
สำหรบั สิ่งแปลกปลอมทีม่ ีผลไมเ@ รียบ มีลกั ษณะนมิ่ เช@น สำลี ยางลบ
3. นำส่ิงแปลกปลอมออกโดยใช)เคร่ืองดูด (Suction) เหมาะสำหรับสิ่งท่ีมีลักษณะอ@อนนุ@ม ย@ุยง@าย
ควรบอกผ)ูป+วยวา@ อาจมเี สียงดงั ในชอ@ งหู
4. นำสิ่งแปลกปลอมออกโดยใช) Fogarty Catheter โดยใช) Biliary หรือ Vascular Catheter ซ่ึง
ปลายมีบอลลูนอยู@ ต@อปลายสายเข)ากับกระบอกฉีดยาประมาณ 2 ซีซี จากนั้นสอดปลายท่ีมีบอลลูนผ@านสิ่ง
แปลกปลอม แล)วเป+าลมเข)าบอลลูน แล)วดึงสายพร)อมสิ่งแปลกปลอมออกมา ถ)ามีอาการเจ็บให)ดูดลมออก
จากบอลลูน เนือ่ งจากอาจเกดิ การทะลขุ องแกว) หูได)
5. ถา) แมลงเขา) หูควรหยดุ การเคลอื่ นไหวของแมลงหรือทำใหแ) มลงตายกอ@ น
6. นำส่ิงแปลกปลอมออกโดยใช) Cyanoacrylate (Superglue) ใช)กาวติดปลายไม)แล)วนำไปติดกับ
ส่งิ แปลกปลอม เมอื่ กาวแห)งดงึ ออกมา ไมค@ วรใชก) าวมากและทำในผใู) หญ@/เด็กท่ีใหค) วามร@วมมอื

สง่ิ แปลกปลอมในจมูก
ส่ิงแปลกปลอมในจมูกพบได)บ@อยในเด็กวัยก@อนเรียน หรือผ)ูป+วยทางจิตสิ่งที่ควรระวังคือ สิ่ง

แปลกปลอมหากเข)าทางเดินหายใจ อาจเกิดการอุดตันทางเดินหายใจได) ส่ิงแปลกปลอมในจมูกส@วนใหญ@เกิด
จากการใส@เข)าทางรูจมูก การสำลัก การบาดเจ็บบริเวณโพรงจมูก เช@น จากกระสุนป¯น เศษกระจก เศษไม)
การลืมส่ิงแปลกปลอมหลงั ผ@าตัด

ลักษณะทางคลิกนกิ
อาการและอาการแสดงข้ึนกับขนาดตำแหน@งท่ีสิ่งแปลกปลอมติดอยู@และปฏิกิริยาของร@างกายต@อสิ่ง

แปลกปลอมน้ัน

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นร้นู ้ีใช้ในการจัดการเรยี นการสอนราวชิ า การรักษาพยาบาลเบื้องตน้ 77

ของ วพบ. แพร่ เทา่ น้นั ไม่อนุญาตใหเ้ ผยแพรห่ รอื อา้ งอิง)

[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]

การวินิจฉัย
การตรวจโพรงจมูก โดยใช) Nasal speculum ต)องอาศัยความร@วมมือจากผ)ูป+วย แสดงไฟท่ีใช)ตรวจ

ต)องสว@างเพียงพอ การทำ X-ray อาจพบสิ่งแปลกปลอมท่ีทึกสีอย@ูในโพรงจมูก การทำ CT/MRI มีประโยชนx
ในกรณีท่สี งสัยว@าสิ่งแปลกปลอมน้ันอย@ูในไซนสั

การรกั ษา
สิ่งแปลกปลอมมักติดอย@ูที่พื้นด)านล@างของโพรงจมูกด)านหน)า การนำส่ิงแปลกปลอมออกจากโพรง

จมูก ส@วนใหญ@มักใช)ยาชาเฉพาะท่ีและยาลดบวม ได)แก@ Xylocaine Spray และ 1%Ephedrine โดยพ@น
กอ@ นทำการตรวจ อุปกรณxท่ีตอ) งเตรียมไดแ) ก@ Nasal Speculum, Grasping Forcep Suction

วธิ ีการนำสงิ่ แปลกปลอมออกจากจมูก
1. นำส่ิงแปลกปลอมออกโดยใช)เครื่องมือคีบหรือเกี่ยวออก (Manual Instrumentation) ใช)คีมจับ

ที่มลี กั ษณะเปนZ มมุ เหลย่ี ม หรอื อาจใช)คลปิ หนบี กระดาษดดั ปลาย
2. นำส่ิงแปลกปลอมออกโดยใช)เคร่ืองดูด (Suction) เหมาะสำหรับสิ่งท่ีมีขนาดเล็กและเบาไม@

สามารถใช)คมี จับได)
3. นำสิ่งแปลกปลอมออกโดยใช) Catheter หากสิ่งแปลกปลอมอยู@ลึกอาจใช) Catheter เช@น

Fogratyเบอรx 4-5 หรือ Foley catheter เบอรx 12 สอดปลายผ@านสิ่งแปลกปลอมนั้น โดยให)ผ)ูป+วยนอนราบ
ระหว@างทำเม่ือปลายสายผ@านเข)าส@ู Nasopharynxแล)วเป+าลมเข)าบอลลูน แล)วค@อยๆดึงสายพร)อมส่ิง
แปลกปลอมออกมา ภาวะแทรกซ)อนของวิธีน้ีคือ เลือดออกในโพรงจมูก การอุดตันทางเดินหายใจจาก
บอลลนู หรอื ส่งิ แปลกปลอมหลดุ ลงไป

4. นำสิ่งแปลกปลอมออกโดยการเป+าปาก (Positive Pressure Insufflation) เหมาะสำหรับส่ิง
แปลกปลอมที่อย@ูด)านหลังโพรงจมูก โดยให)ผู)ป+วยนอนหงายแล)วหายใจออกจนสุด ใช)มืออุดรูจมูกด)านท่ีไม@มี
สิ่งแปลกปลอมไว) จากนั้นใช)ปากเป+าลมเข)าทางปากของผ)ูป+วย อย@างรวดเร็ว ผลข@างเคียงคือ Barotrauma
ต@อแก)วหู Pneumothorax Mediastinal Emphysema

5. นำสิ่งแปลกปลอมออกโดยวิธีการใช)น้ำฉีด (Nasal Wash Technique) โดยการใช) Bulb
Syringsใส@น้ำเกลือ นอรxมัลประมาณ 7 ซีซี พ@นเข)าร)ูจมูกด)านที่ไม@มีส่ิงแปลกปลอม น้ำจะดันส่ิงแปลกปลอม
ออกจากโพรงจมูกอีกด)านหนึ่ง ข)อเสีย คือ อาจเกิด Nasal Mucosal Injury จากปลายกระบอกฉีดน้ำหรือ
ทำใหส) ำลักนำ้ และสิ่งแปลกปลอมหลดุ เขา) ทางเดินหายใจ

ส่ิงแปลกปลอมเขา6 ตา
ปกติลูกตาจะมีกลไกการป¢องกันตามธรรมชาติ โดยกระดูกเบ)าตา เปลือกตา แต@หากมีส่ิง

แปลกปลอมเข)าตาอาจเกิดจากแมลง สารเคมี ฝ+ุนละออง สะเก็ดเหล็ก หิน การวินิจฉันท่ีถูกต)องแม@นยำ การ
รกั ษาที่เหมาะสมและการสง@ ตอ@ แกจ@ กั ษุแพทยx จะชว@ ยลดความพกิ ารท่ีจะเกิดขึน้ ได)

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นร้นู ้ใี ช้ในการจดั การเรยี นการสอนราวิชา การรักษาพยาบาลเบ้ืองตน้ 78

ของ วพบ. แพร่ เท่าน้นั ไมอ่ นุญาตใหเ้ ผยแพร่หรอื อา้ งอิง)

[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]

ลักษณะทางคลินิก
ผ)ูป+วยมักมีอาการเคืองตา เจ็บตา น้ำตาไหล ตาไม@สู)แสงสว@าง บางรายอาจมีประวัติไม@ชัดเจน หรือมี

เพียงอาการระคายเคอื งตากไ็ ด)
การตรวจร0างกาย
ควรทำด)วยความระมัดระวัง การตรวจด)วย Slit Lamp จะทำให)ตรวจได)ดีข้ึน หากมีการปวดตาอาจ

ใช)ยาชาเฉพาะท่ี การตรวจควรตรวจเปลือกตาล@าง บน กระจกตา ประวัติการเกิดอุบัติเหตุ ช@วยให)ทราบว@าสิ่ง
แปลกปลอมชนดิ ใดเขา) ตา และอาจเกิดการฝ6งแนน@ หรือไม@

การรักษา
ควรล)างตาด)วยน้ำเกลือสะอาด ประมาณ 500-1,000 ซีซี โดยกระบอกฉีดยาฉีดน้ำล)างเบาๆ เร่ิมฉีด
จากหัวตาแล)วให)ไหลผ@านไปยังหางตา ถ)าส่ิงแปลกปลอมติดอย@ูบนเย่ือบุตา (Cornea) ควรใช) Eye Spud
หรือเข็มเบอรx 25 หรือ 27 ติดกับกระบอกฉีดยาเพื่อจับได)ถนัด ใช)ปลายเข็มเข่ียส่ิงแปลกปลอมออกจาก
กระจกตา ควรใช)ยาชาเฉพาะที่ก@อน แล)วตรวจซ้ำ แล)วจึงใส@ Antibiotic Ointment และป•ดตาไว)ประมาณ
24-48 ชั่วโมง ส@งจักษแุ พทยx

สงิ่ แปลกปลอมในทางเดนิ อาหาร
ตำแหน@งท่ีพบส่ิงแปลกปลอมในทางเดินอาหารบ@อยที่สุด คือ หลอดอาหาร มักพบช@วงอายุ 18-48

เดือน เน่ืองจากเปZนวัยหยิบของเข)าปาก วัตถุท่ีพบได)แก@ เหรียญ กระดุม ลูกแก)ว กลุ@มผู)ใหญ@ คือมีป6ญหาทาง
จิต หรอื ผูท) ใี่ ส@ฟ6นปลอม

ลกั ษณะทางคลนิ ิก
ในผ)ูใหญ@มักให)ประวัติชัดเจน อาจมีอาการจุกลิ้นป¸™ รู)สึกว@าวัตถุติดคอ หน)าอก มักมีอาการ
Dysphagia ถ)ามี Complete Obstruction ในเด็กอาจซักประวัติจากผู)ปกครองว@าเด็กเอาของใส@ปากหรือไม@
ถ)าไม@มีผ)ูเห็นเหตุการณxให)ถามว@าเริ่มมีอาการเม่ือใดและอาการเปZนมากเมื่อใด เช@น Choking, Gaging
Drooling, Coughing, Wheezingฯ
การตรวจทางห6องปฏิบัติการ
Plain X-ray, Contrast, CT/MRT บอกตำแหนง@ สิ่งแปลกปลอมได)
การรกั ษา
- สิ่งแปลกปลอมในคอหอยสามารถเอาออกโดยทำ Direct/Indirect Laryngoscopy โดยใช)

Forcepหรอื Clamp คบี ออก
- ส่ิงแปลกปลอมในหลอดอาหาร

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นร้นู ี้ใชใ้ นการจดั การเรียนการสอนราวิชา การรกั ษาพยาบาลเบ้ืองต้น 79

ของ วพบ. แพร่ เทา่ นนั้ ไม่อนุญาตให้เผยแพรห่ รอื อา้ งองิ )

[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]

1. Rigid Esophagoscopy/Flexible sophagoscopyเปZ นวิธีมาตรฐานที่ ใช)ในป6 จจุบั น
สามารถใช)ไดท) งั้ วินจิ ฉัยและการรกั ษาไดท) นั ที

2. Foley Catheter Balloon Technique มักใช)ในผู)ป+วยมีสิ่งแปลกปลอมในหลอดอาหารซ่ึง
มีอยู@อันเดียว ผิวเรียบ ไม@แหลมคม และทึบรังสี เช@น เหรียญ ไม@ควรให)คิดคอนานเกิน 72
ชัว่ โมง

3. Esophageal Bougienageใช) Bougieดันส่ิงแปลกปลอมเข)าไปในกระเพาะอาหาร มักทำ
ใหผ) ูป) ว+ ยกลนื เหรยี ญเปZนเวลาไมน@ อ) ยกว@า 24 ชวั่ โมง

สิ่งแปลกปลอมในทางเดนิ หายใจ
เปZนภาวะที่พบบ@อย อาจพบในเด็กมีอาหารขนาดเล็กและแข็ง เช@น ถั่ว แครอทฯ ตกเข)าไปทางเดิน

หายใจ ในผู)ใหญม@ ักพบในผ)ปู ว+ ยท่ีช@วยเหลอื ตวั เองไม@ได) เชน@ ป6ญญาอ@อน โรคจติ ฟ6นปลอมไม@พอดี
ลักษณะทางคลินกิ อาการและอาการแสดงมกั ข้นึ อย@กู บั ป6จจัย 2 อย@างคือ
1. ตำแหน@งของส่งิ แปลกปลอมในทางเดินหายใจ
2. ระยะเวลาของส่ิงแปลกปลอมท่ีอย@ูในทางเดินหายใจ
การตรวจทางรงั สี
โดยทำ Plain Film X-ray, CT Scan, MRI
การชว0 ยเหลอื เบื้องตน6

ในกรณีทผ่ี )ปู ว+ ยสำลกั มอี าการและอาการแสดงของ Airway Obstruction ควรปฏิบตั ิต@อไปนี้
1. ถ)าผป)ู ว+ ยกำลงั ไอ พดู และไม@มี Cyanosis แสดงว@าเปZน Partial Airway Obstruction
2. ให)กำลงั ใจให)ผ)ปู +วยไอเอาสงิ่ แปลกปลอมออกไมค@ วรดมื่ น้ำ โทรขอความช@วยเหลือ
3. ห าก มี อ าก าร Complete Airway Obstruction แล ะเริ่ม มี Cyanosis ให) ท ำ Heimlich
Manueverพรอ) มโทรขอความช@วยเหลือ

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรูน้ ใี้ ชใ้ นการจัดการเรยี นการสอนราวิชา การรักษาพยาบาลเบื้องต้น 80

ของ วพบ. แพร่ เทา่ นัน้ ไม่อนญุ าตให้เผยแพรห่ รืออ้างองิ )

[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]

เอกสารอา6 งอิง

เกษยี ณ ภังคานนท.x ( 2547 ) . คม#ู ือผา# ตัดเล็ก. (พมิ พคx รั้งที่ 13.). กรุงเทพฯ:พิมพดx .ี
สปุ ราณี เสนาดสิ ัย และ วรรณภา ประไพพานชิ . (2547). การพยาบาลพืน้ ฐาน. กรงุ เทพฯ: จดุ ทองจำกดั .
สุปราณี เสนาดิสัย และคณะ. ค#ูมือการปฏิบัติการพยาบาล. (2552.). กรงุ เทพฯ: บริษทั จุดทองการพิมพx.
สุรเกยี รติ อาชานานุภาพ . ( 2551 ) . ตำราการตรวจโรคทวั่ ไป 2. (พิมพxครงั้ ท่ี 4.). กรงุ เทพฯ:สำนักพมิ พx

หมอชาวบา) น .
วราภรณx บญุ เชยี ง , วิลาวลั ยx เตือนราษฎร.x ( 2555 ). การรักษาพยาบาลเบ้ืองตน= เลม# 2. (พมิ พคx รั้งท่ี 2.).

เชยี งใหม:@ พมิ พนx านา.
รัฐพลี ภาคอรรถ. (2548). Surgical Reviews Chulalongkorn University. กรุงเทพฯ: หจก. ภาพ

พิมพx.
อจั ฉรา พ@มุ ดวงและคณะ. (2547). การพยาบาลพน้ื ฐาน: ปฏบิ ัตกิ ารพยาบาล. กรงุ เทพฯ: โรงพมิ พxสภุ า

จำกดั .
อษุ า อัศดรวิเศษ. ( 2553 ) . สาระหลักทางการพยาบาลศัลยศาสตรF เลม# 2. กรุงเทพฯ: วัฒนาการพิมพ.x
Audrey Berman & Barbara kozier & Shirlee J. (2008). Fundamental of Nursing: Concept,

Process and Practice. New Jersey: Pearson Education Inc.
Berman, A., Synder,S. J., Kozier,B.&Erb, G. (2008). Fundamentals of nursing. (8nd). New

Jersey: Pearson Prentice Hall.

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรนู้ ้ีใช้ในการจัดการเรยี นการสอนราวิชา การรกั ษาพยาบาลเบ้ืองตน้ 81

ของ วพบ. แพร่ เท่าน้นั ไมอ่ นุญาตให้เผยแพร่หรืออา้ งอิง)

[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]

บทบาทของพยาบาลในการ
ช;วยเหลือผป1ู Aวยในภาวะฉุกเฉิน
อุบตั ิเหตหุ มู; และสาธารณภัย

(Disaster)

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นร้นู ใ้ี ช้ในการจดั การเรยี นการสอนราวชิ า การรักษาพยาบาลเบ้ืองต้น 82

ของ วพบ. แพร่ เท่าน้ัน ไม่อนญุ าตใหเ้ ผยแพร่หรืออ้างอิง)

[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]

สาธารณภัยหรือภัยพิบัติท่ีเกิดขึ้นในป6จจุบันน้ีเกิดจากธรรมชาติ หรือที่เกิดจากการกระทำมนุษยxน้ัน
มีความรุนแรงมากข้ึน ทำให)เกิดผลกระทบมากมายโดยเฉพาะการสูญเสียชีวิตอันเน่ืองมาจากการเข)าไป
ช@วยเหลือในที่เกิดเหตุ และระบบทีมสุขภาพให)การดูแลได)ไม@ท่ัวถึงเนื่องจากมีบุคลากรไม@เพียงพอเมื่อเกิด
เหตุการณxภัยพิบัติท่ีขยายเปZนวงกว)างมากขึ้น ในบทบาทของพยาบาลจึงมีความจำเปZนอย@างย่ิงที่ต)องมีความรู)
และประสบการณxในการช@วยเหลือผ)ูป+วยในภาวะฉุกเฉิน อุบัติเหตุหม@ู และสาธารณภัย เพ่ือลดการสูญเสีย
ชีวติ และเกดิ ความพิการของผูป) ว+ ยให)นอ) ยทส่ี ุด

สาธารณภัย หมายถึง ภัยท่ีเกิดกับคนหม@ูมาก เกิดข้ึนได)ทุกท่ี ทุกเวลา อย@างกะทันหัน เปZน
เหตุการณxท่ีไม@คาดคิดมาก@อนซ่ึงทำให)เกิดอันตรายต@อชีวิต เกิดความเสียหายแก@ทรัพยxสินของประชาชนหรือ
ภาครฐั
ประเภทของสาธารณภัย (Types of Disaster)

1. ลักษณะการเกดิ เหตุ
1.1 สาธารณภัยธรรมชาติ (Natural disaster)
- สาธารณภยั เชิงอุตนุ ิยมวิทยา : วาตภยั , ภัยแล)ง
- สาธารณภยั ตามสภาพภมู ปิ ระเทศ : อทุ กภยั
- สาธารณภัยเกดิ จากการเปลยี่ นแปลงของผิวโลก : แผน@ ดนิ ไหว
- สาธารณภัยทางชีวภาพ : การระบาดของโรค, ภยั ฝงู สตั วx
1.2 แบ@งตามสถานการณx
- สาธารณภยั ในภาวะปกติ : อุทกภัย, วาตภยั เปนZ ตน)
- สาธารณภัยในภาวะฉุกเฉิน : ภยั จากการจลาจล, ภยั ก@อวินาศกรรม
- สาธารณภัยกอ@ ในสงคราม : การระบาดของโรค, อุทกภัย, วาตภยั

สาธารณภัยทส่ี ำคญั ในประเทศไทย (Significant Disaster in Thailand)
1. อคั คีภยั (Fire) ภยั ท่เี กิดจากความประมาทของมนษุ ยx และเกิดจากธรรมชาติ
2. อุทกภัย (Flords) ภัยที่เกิดจากฝนตกท่ีมีสาเหตุจากพายุ, ลมมรสุม, ร@องความกดอากาศต่ำ,
น้ำทะเลหนนุ , แผน@ ดนิ ไหว ฯลฯ
3. วาตภัย (Depression) ภัยที่เกิดจากลมพายุ เช@น พายุฤดูร)อน, พายุหมุนเขตร)อน (ดีเปรสชั่น
พายุโซนร)อน พายุไต)ฝน+ุ )
4. ภัยจากจลาจร(Traffic) เหตุการณxที่เกิดขึ้นจากการเดินทางประสบเหตุ โดยไม@คาดคิดมาก@อน
ไดแ) ก@ ภยั ทางบก ทางนำ้ และทางอากาศ
5. แผ@นดนิ ไหว (Earthquake) เกิดจากการสัน่ สะเทือนของพ้ืนผิวโลก

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรู้นีใ้ ชใ้ นการจดั การเรยี นการสอนราวชิ า การรกั ษาพยาบาลเบื้องตน้ 83

ของ วพบ. แพร่ เท่านนั้ ไมอ่ นญุ าตให้เผยแพร่หรอื อา้ งอิง)

[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]

การพยาบาลสาธารณภยั (Disaster Nursing)
หมายถึง การพยาบาลสาธารณภัยเปZนการพยาบาลที่ต)องนำความร)ูและทักษะทางการพยาบาล

ท่ัวไป และด)านการพยาบาลฉุกเฉินมาประยุกตxใช)ในสถานการณxเพ่ือป¢องกันและลดความสูญเสียที่จะเกิดกับ
ชีวิตและทรัพยxสิน รวมท้ังการฟน°¯ ฟสู ภาพร@างกายและจติ ใจของผ)ูประสบภัยและญาติ

ลกั ษณะของพยาบาลสาธารณภัย
1. ป¢องกันและลดความรุนแรงทจี่ ะเกิดจากสาธารณภยั
2. มงุ@ เนน) ด)านการพยาบาลฉุกเฉนิ ให)แก@ผ)ูประสบภยั จำนวนมากในขณะเกิดภยั
3. ชว@ ยฟน¯° ฟูสภาพของผ)ูประสบภัยและญาติ ทงั้ ด)านร@างกายและจิตใจ

คณุ สมบัตขิ องพยาบาลสาธารณภยั
1. มีความรู)ทางการพยาบาลและมีประสบการณxการปฏิบัติงานการพยาบาลฉุกเฉิน การ
พยาบาลวกิ ฤต และดา) นการรักษาเบอ้ื งต)น
2. มีความร)ูด)านสาธารณภัย สามารถประเมินสถานการณxและคาดการณxถึงป6ญหาสุขภาพ
จากการเกดิ เหตแุ ละใหก) ารพยาบาลไดค) รอบคลมุ ไดท) กุ ระยะ
3. มีความกระตือรือร)นและทักษะในการตดั สนิ ใจทด่ี ี มีภาวการณxเปนZ ผ)ูนำ
4. มีความยืดหย@ุน งานร@วมกับผ)ูอื่นและสามารถปรับตัวเข)ากับสถานการณxต@างๆ ท่ีท)าทาย
ได)เปนZ อย@างดี
5. มที ักษะในการสื่อสาร และบันทกึ ขอ) มลู ไดถ) ูกต)อง ครบถ)วน ชัดเจน
6. มีวุฒิภาวะ มีสติ จิตใจเข)มแข็ง รอบคอบ อดทน เมื่อต)องเผชิญกับผ)ูป+วยในภาวะต@างๆ
ได)ดี
7. สามารถเปนZ แบบอยา@ งที่ดีให)กบั ผอู) ่ืน

หนา6 ที่ของพยาบาลสาธารณภัย
กอ@ นเกดิ สาธารณภยั
1. ประเมินสถานการณxสาธารณภยั
1.1 รวบรวมขอ) มูลและวเิ คราะหขx อ) มูลที่คาดว@าจำทำใหเ) กดิ สาธารณภยั ได)
1.2 ประเมินความสามารถในการให)บริการเพื่อตอบสนองต@อสาธารณภัย และ
ความพร)อมรบั สาธารณภยั
2. การจดั ทำแผน / ร@วมจัดทำแผนสาธารณภัย

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรนู้ ใ้ี ชใ้ นการจดั การเรียนการสอนราวชิ า การรกั ษาพยาบาลเบื้องตน้ 84

ของ วพบ. แพร่ เท่านัน้ ไมอ่ นุญาตใหเ้ ผยแพร่หรอื อ้างองิ )

[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]

2.1 แผนสาธารณโรงพยาบาล
2.2 แผนสาธารณภยั ชุมชน
3. การเตรียมการเพือ่ รบั สาธารณภยั
3.1 เตรยี มอุปกรณx และเวชภัณฑxทางการแพทยx
3.2 เตรียมพรอ) มอปุ โภคบริโภค
3.3 เตรียมระบบการสอ่ื สาร
3.4 เตรียมสถานท่ี และการเคลอ่ื นย)าย ลำเลยี งผู)ประสบภยั
4. การซอ) มแผนสาธารณภัย
ขณะเกิดสาธารณภยั
1. ตรวจสอบและประเมนิ สถานการณxสาธารณภยั ท่ีเกดิ ขึ้น
2. รายงานผ)ูบังคับบัญชา ประกาศการใช)แผน และประเมินความพร)อมรับสา
ธารณภยั
3. การปฏิบัตกิ ารพยาบาล
3.1 คัดแยกผู)ป+วยตามแบบแผนการคัดกรอง ประเมินจำนวนผ)ูบาดเจ็บเพื่อ

วางแผนชว@ ยเหลือ
3.2 ทำการช@วยเหลือผ)ูบาดเจ็บเพื่อช@วยชีวิต ป¢องกันอันตรายและลดความ

เจบ็ ปวด ดำเนินการตามมาตรฐานการพยาบาล
4. ประสานงานเพื่อช@วยเหลือและสง@ ตอ@ ผ)ูประสบภยั
5. การจดั ทำทะเบยี นบนั ทกึ เหตุการณx และการรายงานสถานการณx
6. ประเมินสถานการณxหลงั ปฏบิ ตั ิการตามแผน
หลังเกดิ สาธารณภยั
1.ประเมนิ สถานการณxหลงั ภัยสงบ
2. การรกั ษาพยาบาลผบ)ู าดเจ็บ
3. การจดั ทำบันทึกรายงานผบู) าดเจบ็ และสรปุ รายงาน
4. การประสานงานกับแหลง@ สนบั สนนุ เพ่อื การรักษาท่ตี @อเน่อื ง
5.ดแู ลสภาพจิตใจของผู)ประสบภยั เพอื่ ลดความเครยี ด การสญู เสยี และความ

เจ็บปวดของผูป) ระสบภัย

บทบาทและหนา6 ท่พี ยาบาลสาธารณภัยในหน0วยการแพทย…ฉกุ เฉิน

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรนู้ ใี้ ช้ในการจัดการเรียนการสอนราวชิ า การรกั ษาพยาบาลเบ้ืองตน้ 85

ของ วพบ. แพร่ เท่านัน้ ไม่อนญุ าตให้เผยแพร่หรอื อ้างองิ )

[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]

1. Triage unit พยาบาลมีหน)าท่ีช@วยแพทยxในการคัดแยกผู)ป+วยตามแบบแผนการคัดกรองอุบัติภัย
หมู@ออกเปZนผ)ูป+วยหนัก(สีแดง) ผ)ูป+วยอาการรุนแรง(สีเหลือง) ผ)ูป+วยอาการไม@รุนแรง(สีเขียว)
และผูป) +วยทีม่ ีอากาสรอดน)อย(สดี ำ)

2. Treatment unit พยาบาลมีหน)าที่ดูแลให)การรักษาพยาบาลเบื้องต)นหลังจากที่มีการคัดกรอง
และผู)ป+วยถูกนำออกจากจุดเกิดเหตุแล)วก@อนท่ีจะมีการนำส@งโรงพยาบาล ในกรณีท่ีเปZนอุบัติภัย
ขนาดใหญ@ ควรมีการกำหนด Casualty Collecting Area เพ่ือทำการรักษาเบื้องต)นและ ทำ
Secondary triage อีกคร้ังในผ)ูป+วยกลุ@มสีเดียวกันเพื่อจักลำดับผ)ูป+วยก@อนกลังในการนำส@ง
โรงพยาบาล

3. Transport unit พยาบาลมีหน)าที่ในการลำเลียงผู)ป+วยนำส@งโรงพยาบาลท่ีใกล)ท่ีสุดและมี
ศักยภาพในการรักษาผ)ูป+วยได) โดยจำลำเลียงผู)ป+วยท่ีมีอาการหนักเปZนลำดับแรก(สีแดง) และ
จะต)องมีการส@งต@อข)อมูลไปยังโรงพยาบาลปลายทางที่จะรับผ)ูป+วยให)ได)ข)อมูลที่ครอบคลุมให)
มากทสี่ ดุ ในการประสานงาน

การจำแนกผูป6 ระสบภยั (Triage)
หมายถึง การซักประวัติและการตรวจร@างกายอย@างรวดเร็วเพื่อการแยกประเภทของ

ผู)ประสบภัยออกเปZนกล@ุมหรือประเภทตามลำดับความรุนแรง เพ่ือการช@วยเหลือตามลำดับความสำคัญและ
จำเปนZ โดยมงุ@ หวงั ทจ่ี ะรกั ษาชวี ิตผปู) ระสบภัยให)ได)จำนวนมากท่ีสดุ

การคัดกรองและการจดั ระดบั ความรุนแรง
การประเมินสภาพผ)ูประสบภัย เพื่อบ@งช้ีระดับความรุนแรงของการบาดเจ็บ และโอกาสท่ี

จะรอดชีวิตอย@างมีคุณภาพ ตลอดจนจัดกล@ุมลำดับความสำคัญของผ)ูประสบภัยเพื่อให)การช@วยเหลือท่ี
เหมาะสมกบั ระดบั ความรุนแรง ภายในเวลา 4 นาที โดยมกี ารประเมนิ ดังน้ี

- C : Circulation เปZนการประเมินเกี่ยวกับการเสียเลือดและการไหลเวียนของ
เลอื ด

- A : Airway เปนZ การประเมินทางเดนิ หายใจ (โล@ง หรอื มกี ารอดุ กัน้ หรอื ไม@)
- B : Breathing เปนZ การประเมินลักษณะการหายใจ
- การประเมินระบบประสาท (Glasgow Coma Scale)

การจำแนกผ6ปู ?วยอุบตั เิ หตุและฉุกเฉิน
1. จำแนกตามการเกดิ สาธารณภัย (ภยั พบิ ัตแิ ละอบุ ัติภัยหมู)@

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรนู้ ีใ้ ชใ้ นการจดั การเรียนการสอนราวชิ า การรักษาพยาบาลเบ้ืองตน้ 86

ของ วพบ. แพร่ เทา่ นน้ั ไมอ่ นญุ าตให้เผยแพร่หรอื อา้ งองิ )

[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]

1.1 ป¢ายสีแดง ภาวะท่ีต)องรีบให)ความช@วยเหลือทันที เน่ืองจากอย@ูในภาวะท่ีถูกคุกคาม
อาจถึงชีวิตไดถ) า) ช@วยเหลือชา) ไดแ) ก@
1.1.1 หัวใจหยุดเต)น (Cardiac arrest) ทางเดินหายใจอุดกั้น (Airw ay
obstruction)
1.1.2 หมดสติ (Loss of consciousness)
1.13 เลอื ดออกมากกวา@ 1 ลิตร แผลลึกถึงเส)นเลอื ดใหญ@ขาด (Shock)
1.1.4 ซ่ีโครงหักท่ิมทะลุเน้ือปอดทำให)การหายใจผิดปกติ มีเลือด/ลมในช@องปอด
1.1.5 บาดเจ็บศีรษะรนุ แรง หมดสติ
1.1.6 แขนขาขาด หรือเกือบขาด กระดูกหกั แผลเปด• คลำชีพจรไมไ@ ด) แผลไหม)
ระดับ 2 (31-40% ), ระดับ 3 (11-40%)

1.2 ป¢ายสีเหลือง เปZนกล@ุมที่บาดเจ็บมากแต@รอได) สามารถรอการส@งไปรับการรักษาที่
ตอ@ เนอ่ื งภายใน 2 ช่วั โมงได) แตต@ อ) งประเมินทุก 15-30 นาที
1.2.1 กระดูกหักไมม@ บี าดแผล (Closed fracture)
1.2.2 เสยี เลอื ดระดบั ปานกลาง ½ ลติ ร
1.2.3 บาดเจบ็ ศีรษะ แตร@ ูส) กึ ตวั
1.2.4 แผลไหม) ระดับ 1-2 , ระดับ 3 นอ) ยกวา@ 10% (ไม@รวมใบหนา) )

1.3 ป¢ายสีเขียว เปZนกล@ุมท่ีบาดเจ็บเล็กน)อยไม@จำเปZนต)องรับไว)รักษาหรือนำส@ง
โรงพยาบาล (ปฐมพยาบาลแล)วกลบั บา) นได))
1.3.1 แผลฉกี ขาด แผลถลอก แผลฟกชำ้
1.3.2 กระดกู ชน้ิ เลก็ หกั
1.3.3 แผลไหม)ระดบั 1 น)อยกว@า 20%, ระดบั 2 น)อยกว@า 15%, ระดับ 3 นอ) ยกวา@ 2%
1.3.4 ปญ6 หาทางโรคจิตประสาทขนาดปานกลาง

1.4 ปา¢ ยสีดำ เปZนกลุ@มทมี่ ีความหวงั ในการรอดชวี ิตต่ำ หรือ หมดหวัง
1.4.1 กระดกู หน)าอกยบุ ถกู กระสนุ / มีดแทงทะลุชอ@ งทอ) ง
1.4.2 บาดเจ็บศรี ษะ กะโหลกศีรษะแตก สมองไหล
1.4.3 แผลไหม)ระดบั 2-3 มากกวา@ 40 %
1.4.4 เสยี ชีวติ กอ@ นไปถงึ

2. จำแนกตามความเร@งดว@ นของการรักษา ณ หอ) งฉุกเฉิน
2.1 ผ)ูปว+ ยต)องช@วยเหลือทันที (Resuscitation) สีแดง
ภาวะเจ็บป+วยที่เปZนอันตรายต@อชีวิต ต)องช@วยเหลือทันที (ระยะเวลารอคอย 0 นาที) ได)แก@
2.1.1 ภาวะหวั ใจหยดุ เตน) (Cardiac arrest)

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรู้น้ใี ช้ในการจัดการเรยี นการสอนราวิชา การรักษาพยาบาลเบื้องต้น 87

ของ วพบ. แพร่ เท่านน้ั ไมอ่ นุญาตใหเ้ ผยแพรห่ รืออ้างอิง)

[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]

2.1.2 Airway : ใส@ ETT (ไมว@ @าจะใสเ@ อง หรือ refer มา), FB อุดตนั ทีส่ ง@ ผลต@อการหายใจ
2.1.3 Breathing : pneumothorax / hemothorax ใส@ ICD,หอบมาก อกปุ½ม
และ O2 Sat drop, anaphylaxis,หายใจชา) มาก จำเปนZ ตอ) มช@วยหายใจ
2.1.4 Circulation : shock, tachyarrythmia ท่ี ต) อ ง cardiovertion, VF, VT,
SVT ท่ีฉีด adenosine, Ht block on external pacemaker, AF ไม@ stable, MI ท่ีเหงื่อแตกตัวเย็น(poor
perfusion)
2.1.5 Multiple trauma ท่ซี ีดมาก, BP drop, ต)องรบี load IV fluid
2.1.6 Active bleeding BP drop ต)องรีบ stop bleed load IV fluid
2.1.7 Disability:ซมึ มากต้งั แต@ semicoma,coma,severeheadinjury,statusepilepticus
2.2 ผ)ูป+วยต)องการการช@วยเหลืออย@างเร@งด@วน (Emergency) สชี มพู
ภาวะท่ตี )องการการช@วยเหลือโดยเร็ว รอได)บา) งแตไ@ มน@ าน เปนZ ภาวะทผ่ี )ูป+วย
ต)องการความช@วยเหลือทางการรักษาพยาบาล จัดเปZนลำดับรองจากกล@ุม Resuscitation ผู)ป+วยประเภทนี้
ถ)าปล@อยไวไ) มไ@ ดร) บั การรักษาอยา@ งถูกต)องก็อาจทำใหส) ูญเสียชวี ติ หรือพกิ ารได)ภายในเวลาไม@กี่นาที ไดแ) ก@
- High risk situation (มคี วามเส่ียงหากใหร) อ)
- Acute Alteration of consciousness (ระดับความร)สู ึกตวั เปลย่ี นแปลง)
- Severe pain & distress & pain score ≥ 7 (ปวดมาก กระสับกระสา@ ยและ

pain score≥ 7)
- Chest pain (มีความเส่ยี งหากให)รอ เพราะตอ) งรบี ประเมนิ EKG)
- หายใจเหนือ่ ยหอบ (มคี วามเสยี่ งหากใหร) อเพราะตอ) งรบี ตรวจร@างกาย ฟ6ง
ปอด พน@ ยา)
- Stroke, MI (มีความเสยี่ งหากให)รอ) ในกรณี FAST TRACK ถือเปZน
Emergency
- ผู)ปว+ ยอาละวาด, acute psychosis, ฆ@าตัวตาย
- ผ)ปู +วยกนิ สารพษิ
- MCA กู)ชีพนำส@ง on spinal board ร)ูสึกตัวดี แต@บ@นปวดท)อง (มีความเส่ียงหาก
ให)รอ เพราะหากตอ) งรบี ทำ fast)
- Head injury, GCS < 15 (ระดับความรู)สึกตวั เปลยี่ นแปลง)
- UGIH pulse เร็ว (มีความเส่ียงหากให)รอ เพราะ pulse เร่ิมเร็วอาจเปZน
hypovolemic shock class II)
- Sepsis
- Rule out ruptured ectopic pregnancy

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรู้น้ีใชใ้ นการจัดการเรยี นการสอนราวิชา การรักษาพยาบาลเบื้องตน้ 88

ของ วพบ. แพร่ เท่าน้ัน ไมอ่ นญุ าตให้เผยแพร่หรืออ้างอิง)

[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]

- Peritonitis, ruptured appendicitis
- Ruptured AAA
- ซึม สับสน แตย@ ังไม@มีอาการระดบั semicoma
- ผปู) ว+ ยปวดมาก pain score ≥ 7
- กรด ดา@ ง กระเดน็ เขา) ตา
- เด็กอายนุ )อยกว@า 3 เดือน มีไข) มากกว@า 39 องศาเซลเซยี ส
- ผนื่ ลมพษิ ลกุ ลามทวั่ ตัว (ตอ) งรีบตรวจรา@ งกาย ฟง6 ปอด)
2.3 ผ)ูป+วยฉุกเฉิน (Urgency) สีเหลอื ง
ภาวะที่ผูป) ว+ ยต)องการช@วยเหลือเร@งด@วนท่กี อ@ ใหเ) กิดอนั ตรายต@อชีวิตและอวัยวะ
หากให)การชว@ ยเหลอื ลา@ ช)า (ระยะรอคอยไมเ@ กนิ 30 นาที) การทำกจิ กรรมมากกวา@ 1 อยา@ ง
- Acute appendicitis (CBC +UA+consult)
- ปวดท)องล้นิ ป™¸ ดื่มสุรา ปวดด้ินไปมา R/O Acute pancreatitis (amylase + ฉีดยา)
- RUQ pain R/O gall stone ปวดระดบั คะแนน 6 (ฉีดยา + ultrasound)
- Shoulder dislocation pain score < 7 (x-ray + ฉีดยา + ดึงไหล@)
- Fx tibia (film + ใส@เฝ¯อก)
- แผลฉีกขาดขนาดใหญ@ บวมมาก (เยบ็ แผล + x-ray)
- Acute diarrhea ดทู า@ ทางออ@ นเพลยี มาก (IV fluid + ส@งตรวจเลือด)
- ข)อเท)าพลิก บวมผดิ รปู สงสัย Fx (x-ray, ใส@เฝอ¯ ก)

2.4 ผู)ปว+ ยฉกุ เฉนิ (Semi-Urgency) สีเขียว
ภาวะท่ผี ป)ู ว+ ยตอ) งการช@วยเหลอื เร@งด@วนทว่ั ไป ทส่ี ามารถรอระยะเวลาการรอ

คอยได)ชว@ งระยะเวลาหนึ่ง (ระยะรอคอยไมเ@ กนิ 60 นาที) การทำกจิ กรรม 1 อยา@ ง
- แผลฉกี ขาดทอ่ี าจตอ) งเยบ็
- ข)อเทา) พลกิ ไมผ@ ดิ รปู บวมเล็กน)อย (x-ray)
- ปส6 สาวะแสบขัด ไมม@ ีไข) (UA)
- ปส6 สาวะไมอ@ อก ตอ@ มลกู หมากโต (Retained foley’s)
- ปวดฟ6น แนวโนม) ท่ีต)องฉดี ยา
- ปวดทอ) งล้ินป™¸ โรคกระเพาะ แนวโนม) ที่ต)องฉดี ยา

2.5 ผู)ปว+ ยฉกุ เฉนิ (Non-Urgency) สีขาว
ภาวะที่ผูป) +วยทไี่ มฉ@ ุกเฉิน สามารถส@งตอ@ เพื่อทำการรักษาท่ถี ูกตอ) ง และสามารถ

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนร้นู ี้ใช้ในการจดั การเรยี นการสอนราวชิ า การรักษาพยาบาลเบ้ืองต้น 89

ของ วพบ. แพร่ เทา่ นัน้ ไม่อนุญาตให้เผยแพรห่ รอื อา้ งองิ )

[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]

รอคอยใหก) ารรักษาพยาบาลไดใ) นช@วงระยะเวลาหนึง่ (ระยะรอคอยไมเ@ กนิ 120 นาท)ี
- มาขอรับยา DM, HT (ยาหมด)
- ไอ เจ็บคอ ผป)ู ว+ ย look well
- ปวดหวั ไมเกรนไม@มาก ทไี่ มน@ า@ จะฉดี ยา
- ปวดท)อง dyspepsia ทไ่ี มน@ @าจะฉดี ยา
- LBP
- AGE ไมเ@ พลียมาก เดินได)
- ผวิ หนงั อกั เสบ
- แผลถลอกเลก็ นอ) ย

หลกั การช0วยเหลอื ผู6ปว? ยฉุกเฉิน
1. ประเมินสภาพ
- ประเมนิ ระดับความร)สู ึกตัว
- ประเมนิ ทางเดินหายใจ
- การหายใจ
- การไหลเวียน
- การทำหนา) ท่ีของอวัยวะต@างๆ
- รวมทั้งป6ญหาอน่ื ๆ ทเี่ กิดขนั้ กบั ผปู) +วย เช@น ปวดท)อง หนา) มืด ใจส่นั
2. ให)การชว@ ยเหลอื ทนั ที เชน@ ใหO) 2 , ให)กลูโคส, CPR
3. ซักประวตั ิจากผู)ปว+ ยหรอื ญาติ
4. การยกและเคลื่อนย)ายนำส@งโรงพยาบาลด)วยวิธที เี่ หมาะสม

การขนยา6 ยผ6ูป?วย (Transportation)
การขนย)ายผ)ูป+วยเพ่ือส@งต@อไปยังสถานพยาบาลท่ีเหมาะสมหรือเพื่อรับไปทำการรักษา หรือตรวจ

พิเศษ ต)องพิจารณาถึงข)อดีและข)อเสีย เนื่องจากอาจทำให)ผู)ป+วยมีอาการทรุดลงถึงขั้นเสียชีวิตได) ดังน้ัน
พยาบาลจึงต)องมีการดูแลผ)ูป+วยอย@างถูกต)องและมีประสิทธิภาพเพ่ือป¢องกันและลดการเกิดภาวะแทรกซ)อนท่ี
อาจจะเกดิ ข้นึ ได)

หลักการขนย)ายผูป) +วย
1. แจง) หนว@ ยงานที่จะรบั ผู)ป+วยใหท) ราบเพ่อื เตรยี มความพร)อม

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนรู้น้ีใช้ในการจดั การเรยี นการสอนราวชิ า การรักษาพยาบาลเบื้องตน้ 90

ของ วพบ. แพร่ เทา่ นน้ั ไม่อนญุ าตใหเ้ ผยแพร่หรอื อา้ งอิง)

[สาระการเรียนรู]้ | [การรกั ษาพยาบาลเบอ2ื งตน้ ]

2. จัดท@าผ)ูป+วยให)อยู@ในท@าท่ีเหมาะสมกับลักษณะการขนย)ายเพ่ือป¢องกันอันตรายท่ีอาจจะเกิดขึ้น
ระหวา@ งการขนยา) ย

3. ดูแลผู)ป+วยและประเมินอาการผู)ป+วยใกล)ชิดระหว@างการขนย)ายเพื่อป¢องกันภาวะแทรกซ)อนท่ี
อาจจะเกดิ ข้นึ

4. เฝา¢ ระวงั และเตรียมความพร)อมภาวะฉกุ เฉนิ ทอ่ี าจจะเกดิ ขึน้ ได)
5. จัดเตรยี มบคุ ลาการที่มคี วามรู)ความสามารถในการดแู ลผปู) ว+ ยรว@ มทางไปด)วยกบั ผ)ูป+วยทกุ คร้ัง
บทสรปุ
บทบาทของพยาบาลสาธารณภัยในการช@วยเหลือผู)ประสบภัยพิบัติในป6จจุบันมีความสำคัญยิ่งที่
พยาบาลจะต)องมีความร)ูลักษณะของภัยพิบัติ มีความรอบร)ู มีทักษะ ไหวพริบ และความมั่นใจในการตัดสิน
ในในสถานการณxน้ัน ๆ สามารถติดต@อประสานงาน การคัดกรอง การดูแลรักษาพยาบาลเบื้องต)นเพ่ือป¢องกัน
ภาวะเสี่ยงต@อการเสียชีวิต และการส@งต@อผ)ูป+วยไปรักษาพยาบาลยังโรงพยาบาลที่อย@ูใกล)และเหมาะสมกับ
ความสามารถในการรักษาพยาบาลผู)ป+วยได)อย@างเหมาะสมและเพ่ือสร)างเครือข@ายพยาบาลให)มีศักยภาพใน
การดูและผู)ปว+ ยท่ีประสบภยั พบิ ัตใิ ห)มคี ุณภาพในการปฏิบัตงิ านต@อไป

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรยี นรูน้ ีใ้ ช้ในการจัดการเรียนการสอนราวิชา การรกั ษาพยาบาลเบ้ืองตน้ 91

ของ วพบ. แพร่ เท่าน้ัน ไมอ่ นุญาตให้เผยแพรห่ รอื อา้ งองิ )

[สาระการเรียนรู]้ | [การรักษาพยาบาลเบ2อื งตน้ ]

เอกสารอา6 งอิง
ไชยพร ยุกเซ็น, รพพี ร โรจนxแสงเรอง และ ยวุ เรศมคฐx สิทธิชาญบัญชา. (2554). ER RAMA.สญั จร.

กรุงเทพฯ : บรษิ ัท วสิ ตา) อนิ เตอรปx ร้นิ ทx จำกัด.
ชว@ งชัย แสงแจ). ( 2554). การเคล่อื นยา) ยผป)ู +วยเจ็บทารงนำ้ . เอกสารประกอบการเรยี นหลกั สูตร

การบริหารงานโรงพยาบาล. กรุงเทพ : ดรงเรียนการบริหารงานโรงพยาบาลคณะแพทยศาสตรx
โรงพยาบาลรามาธิบดี 2010.
วรรณเพ็ญ อินทรแx กว) และคณะ. (2548). การพยาบาลสาธารณภัย. กรุงเทพฯ : สำนกั พิมพxสุภา
จำกัด.
Bryan B. Bledsoe,Robert S. Porter, Richard A. Cherry. Operation. Essentials of
Paramedic Care. 2nd ed. New jersey : Pearson Education,Inc. ; 2007:1793-1884.
C. Taylor and J R Benger. Patient satisfaction in emergency medicine. Emerg Med J.
2004;21:528-32.
F Subash,F Dunn,B Mc Nicholl.Team Triage improves emergency department efficiency.
Emerg Med J. 2004;21:542-4
Jenkins JL. Mass-Casualty Triage : Time for an Evidence-Based Approach. Prehospital
and Disaster Medicine 2008 ; 23(1) : 3-8.
John A Brennan, Jon R.Krohmer. Ground transport. Principle of EMS systems. 3rd edition.
United states. J ones and Bartlett publishers ; 2005 :18-29.

Primary Medical Care [PMC.] ……… Janpilom, N. (สาระการเรียนร้นู ีใ้ ชใ้ นการจดั การเรียนการสอนราวชิ า การรักษาพยาบาลเบื้องต้น 92

ของ วพบ. แพร่ เท่านัน้ ไม่อนุญาตใหเ้ ผยแพร่หรอื อ้างองิ )