HisM6-tb-web

45 ຮູບພາບ: ຂະບວນກໍາມະກອນຢຝຣູ່ ັ່ ງ ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງຊົນຊນກ ັ້ ໍາມາຊີບຢໃນປະເທດອ ູ່ ັງກິດ, ຝຣັ່ງ ແລະ ເຢຍລະມັນ ໄດ້ ເປັນຂີດໝາຍອັນສໍາຄນທັ ີ່ຍິ່ງໃຫຍ່ແຫ່ງການຈະເລີນເຕບໂຕຂອງຂະບວນກ ີ ໍາມະກອນສາກົນ, ໃນ ຕົວຈິງຂສະເໜ ໍ້ ີຂອງເຂາເຈ ົ າ ບ ົ້ ໍ່ ສາມາດເຮັດໃຫສະພາບການເປ ້ ນຢັ ແລະ ຖານະໃນສ ູ່ ັງຄມມົ ີການ ປ່ຽນແປງໂດຍພື້ ນຖານ. ຊົນຊ ັ້ ນກໍາມະກອນ ຍັງບໍ່ມີແນວທາງການເມອງຢ ື າງຈະແຈ ່ ງຊ້ ໍ້ າບໍ່ໜໍາພັດ ໄດ້ຮັບຜົນສະທ້ອນຈາກທິດສະດີຂອງລດທັ ິສັງຄົມນິຍົມແບບໄຝ່ຝັນ. ແຕ່ຂະບວນການດ ັ່ ງກາວກ ່ ໍ ເຮັດໃຫ້ຊົນຊນປັ້ ົກຄອງ ຫຼື ຊົນຊ ັ້ ນນາຍທຶນຢ້ານກົວ ແລະ ເປັນກັງວົນທີ່ສຸດ. 2.1 '  ffl  %   %fl2 1  . '  %  %fl12 ກອມມູນປາຣ ໄດີ ້ຮັບການສາງຕ ້ ງຂ ັ້ ຶ້ ນດ້ວຍສາເຫດຕາງໆດ ່ ັ່ ງນ ີ້ : - ທ້າຍສະຕະວດທັ ີ XIX, ລັດທິທຶນນິຍົມໃນເອີຣົບໄດ້ກ້າວເຂາສ ົ້ ູ່ໄລຍະຂະຫຍາຍຕົວສູງ ສຸດ ພວກເຂາຍົ ິ່ ງເພ ີ່ ມທະວການກ ີ ົດຂີ່ຂູດຮີດແຮງງານຂອງຊນຊົ ັ້ ນກາມະກອນ ເພ ໍ ື່ ອສາງຄວາມຮ ້ ັ່ ງ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 50 7/31/2015 9:42:34 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

46 ມີໃຫ້ແກ່ຕົນຈນສາມາດກ ົ າວໄດ ່ ້ວ່າ: ລະຫວ່າງຊນຊົ ນກ ັ້ ໍາມາຊີບ ແລະ ຊົນຊ ັ້ ນນາຍທນໄດ ຶ ້ກາຍ ເປັນຊົນຊນປັ້ ລະປ ໍ ັກກນຢັ າງຊ ່ ັດເຈນ. - ຊົນຊນກ ັ້ າມາຊ ໍ ີບໄດ້ເພມຂ ີ່ ນຢຶ້ າງໄວວາ, ເຂ ່ ົາເຈາເຮ ົ້ ດວຽກມ ັ ື້ໜຶ່ງ 12-14 ຊ ົ່ວໂມງແຕ່ກໍບໍ່ພໍ ກິນເພາະເງນເດ ິ ືອນຕ ໍ່ າ. ຍ້ອນແນວນ ັ້ ນ, ເຂົາເຈາຈ ົ້ ງພາກ ຶ່ ັນນດຢັ ດງານ, ເດ ຸ ີນປະທວງຢ ້ າງລຽນຕ ່ ດ ິ ເພ ື່ ອຮຽກຮ້ອງໃຫ້ປົວແປງຊີວິດການເປັນຢູ່ ແລະ ເງ ື່ອນໄຂການອອກແຮງງານໃຫ້ດີຂຶ້ນ. - ຊົນຊນກ ັ້ າມາຊ ໍ ີບມສະຕ ີ ິສາມັກຄສາກ ີ ນ, ມ ົ ີຄວາມຮັກຊາດ, ມີຄວາມຕ້ອງການຢາກປົດ ປ່ອຍຕົນເອງອອກຈາກສະພາບຄວາມທກຍາກລ ຸ າບາກ, ຕ ໍ ້ອງການສິດສະເໝພາບ ແລະ ລວມທ ີ ັງ ເກີດມີຄວາມເບ ື່ ອໜ່າຍຕການປ ໍ່ ົກຄອງຂອງຊົນຊ ັ້ ນນາຍທຶນ. - ການເຄ ື່ອນໄຫວຢາງຕ ່ ັ້ ງໜາຂອງມາກ-ອ ້ ັງແກນ ແລະ ສາກນທົ ີ I ໄດ້ເຮັດໃຫ້ຊົນຊ ັ້ ນກໍາ ມາຊບທີ ັງໃນປະເທດຝຣັ່ງ ແລະ ໃນໂລກມີຄວາມຮູ້ສຶກ ແລະ ມີຄວາມເຂ ົ້າໃຈເຖິງໄພພິບັດ ຫຼື ອັນຕະລາຍຂອງລັດທິທຶນນິຍົມທີ່ມີຕໍ່ຊົນຊ ັ້ ນກໍາມາຊີບ, ມີຄວາມຮບຮັ ູ້ ແລະ ເຂ ົ້າໃຈເຖິງຄວາມ ໝາຍຄວາມສາຄໍ ັນຂອງຄວາມສາມັກຄສາກ ີ ົນ. *.  %%fl  12 ການກະທໍາຂອງລດຖະບານໃໝ ັ ່ຝຣງ ໄດ ັ່ ້ເຮັດໃຫ້ທະຫານ ແລະ ປະຊາຊນເກ ົ ດມີ ີຄວາມ ບໍ່ພໍໃຈເປັນຢາງຍ ່ ິ່ ງ ຈງເກ ຶ່ ດມີ ີການຕໍ່ສູ້ກັນຢ່າງລຽນຕິດ. ເມ ື່ອເປັນດ ັ່ ງນນ, ໃນເດ ັ້ ືອນກຸມພາ ປີ ຄ.ສ 1871 ກອງທະຫານປ້ອງກນຊາດ ໄດ ັ ້ເລືອກຕ ັ້ ງຄະນະນາພາຂອງຕ ໍ ົນຂນເອ ຶ້ ນວ ີ້ າ: ຄະນະກ ່ ໍາມະ ການສູນກາງທະຫານປ້ອງກັນຊາດ ໂດຍມີການປະກອບອາວດຄຸ ົບຊຸດ, ມີໜ້າທີ່ຄືກັນກບລັ ດຖະ ັ ບານໜ ຶ່ ງທ ີ່ ເອກະລາດ ແລະ ປະຊາຊນກົ ໍໃຫ້ການສະໜັບສະໜູນເປັນຈໍານວນຫວງຫ ຼ າຍ. ເມ ຼ ື່ ອສະ ຖານະການຜນແປຄ ັ ືດັ່ງກາວ ລ ່ ັດຖະບານ ຕີແອ (Thiers) ໄດ້ສັ່ງຈບຜັ ູ້ນໍາຂອງ ຄະນະກໍາມະການ ສູນກາງທະຫານປ້ອງກັນຊາດ. ຈາກນນ, ກ ັ້ ໍປົດອາວດ ແລະ ສ ຸ ັ່ ງຍົກເລກກອງທະຫານປ ີ ້ອງກັນ ຊາດ. ໃນຕອນເຊາຂອງວ ົ້ ັນທີ 18 ມີນາ ປ ຄ.ສ ີ 1871 ຕີແອ (Thiers) ໄດ້ສັ່ງໃຫ້ທະຫານບຸກໂຈມ ຕີປ້ອມປນໃຫຍ ື ່ຂອງກອງທະຫານປ້ອງກນຊາດຢ ັ ູ່ທີ່ ມົງມາກ (Mont Martre) ຢູ່ທາງທິດເໜອ ື ຂອງປາຣ, ແຕ ີ ່ບໍ່ປະສບຜົ ນສົ າເລ ໍ ດຍັ ້ອນປະຊາຊົນເປັນຈໍານວນຫວງຫ ຼ າຍໄດ ຼ ້ໃຫການຊ ້ ່ວຍເຫອ ຼື ຢ່າງທັນການ. ສ່ວນກອງທະຫານຂອງຕແອຈ ີ ໍານວນໜງກ ຶ່ ໍໂຕນໜີປະຖັນແຖວ ແລະ ຫັນມາຮ່ວມ ມືກັບປະຊາຊນ. ົ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 51 7/31/2015 9:42:34 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

47 ໃນຕອນທ່ຽງຂອງມດຽວກ ື້ ນນັ ັ້ ນ ຄະນະກໍາມະການສູນກາງທະຫານປ້ອງກັນຊາດໄດ້ອອກ ຄໍາສ ັ່ງໃຫທະຫານທ ້ ຸກເຫາບຼົ່ ຸກຕີເຂາໃຈກາງຂອງນະຄອນປາຣ ົ້ ີ, ຍຶດເອົາສະໜາມຈະຕຸລັດ ແລະ ສໍານັກງານທີ່ສໍາຄັນຕາງໆຂອງລ ່ ັດຖະບານຈານວນໜ ໍ ງ. ສ ຶ່ ່ວນຕແອ ເມ ີ ອເຫ ື່ ນທັ າບ່ ໍ່ດີ ຈ ຶ່ງຟາວຫ ້ ບ ຼົ ໜີໄປແວກຊາຍ (Versailles). ຈາກນນ, ຝ ັ້ ່າຍປະຕິວັດກໍຍຶດ ແລະ ເປັນເຈາການທ ົ້ ຸກອົງການຂອງ ລັດຖະບານ. ໃນຮຸ່ງເຊາຂອງວ ົ້ ນຕັ ມາ ຜ ໍ່ ືນທງສຸ ີແດງໄດ້ປິວສະບັດຢູ່ເທິງສານໍ ກງານບ ັ ໍລິຫານກາ ໍ ແພງນະຄອນ ແລະ ກະຊວງສົງຄາມ. ດ ັ່ ງນ ັ້ ນ, ການລກຮຸ ືຂຶ້ນໃນວນທັ ີ 18 ມີນາ ປ ຄ.ສ ີ 1871 ໄດ້ ກາຍເປນວັ ັນປະຕິວັດຂອງຊົນຊນກ ັ້ າມາຊ ໍ ີບ ທ ີ່ໄດ້ຮັບໄຊຊະນະເປນຄັ ັ້ ງທໍາອິດໃນປະຫວັດສາດ ໂລກ ແລະ ຄະນະກາມະການສ ໍ ູນກາງທະຫານປ້ອງກັນຊາດ ໄດກາຍເປ ້ ນລັ ັດຖະບານປະຕິວັດບໍ ລິຫານຊ ົ່ ວຄາວ. ເມ ື່ ອມາເຖິງວນທັ ີ 26 ມີນາ ປີ ຄ.ສ 1871 ໄດ້ມີການປອນບ ່ ດເລ ັ ອກຕ ື ັ້ ງເອາສະມາຊ ົ ິກສະ ພາກອມມນຕາມແບບປະຊາທ ູ ິປະໄຕຢ່າງແທ້ຈິງ ເຊ ິ່ງປະກອບດ້ວຍກາມະກອນ ແລະ ປ ໍ ັນຍາຊນ ົ ທີ່ກ້າວໜ້າເປນຕັ ົວແທນໃຫແກ້ ່ປະຊາຊນ, ເຖ ົ ິງວາກ່ າມະກອນມ ໍ ພຽງ ີ 28 ຄົນ ໃນຈໍານວນສະມາ ຊິກສະພາ 86 ຄົນ. ແຕ່ກໍເປນຫັ ຼັກແຫງໃນການນ ຼ່ າພາທ ໍ ກວຽກງານ. ວ ຸ ນທັ ີ 28 ເດືອນດຽວກນ, ຄະ ັ ນະກາມະການປະຈ ໍ າສະພາກອມມ ໍ ູນ ໄດ້ປະກາດສາງຕ ້ ັ້ ງກອມມູນຢາງເປ ່ ັນທາງການທສະໜາມ ີ່ ຫຼວງຂອງສານໍ ັກງານກາແພງນະຄອນປາຣ ໍ . ດ ີ ັ່ ງນນ, ຄະນະກ ັ້ ໍາມະການສນກາງທະຫານປ ູ ້ອງກັນ ຊາດ ຈ ຶ່ງໄດ້ມອບອານາດການປ ໍ ົກຄອງໃຫ້ແກກອມມ ່ ນ ແລະ ປະກາດລາຍຊ ູ ື່ ຄະນະກອມມນໃູ ຫ້ ມວນຊົນໄດ້ຮັບຮູ້ຢ່າງເປັນທາງການ. 2.2 ' ("flff *fl%fl12 ພາຍຫງຍຼັ ດອຶ ານາດການປ ໍ ກຄອງໄດ ົ ້ສໍາເລັດແລ້ວ ໜ້າທີ່ອັນຮບດີ ່ວນຂອງກອມມນແມ ູ ນ ່ ຕ້ອງທັບມ້າງກົງຈັກລດຂອງນາຍທ ັ ນ ແລ ຶ ້ວສາງຕ ້ ັ້ ງກງຈົ ັກລັດໃໝ່ຂຶ້ນແທນຄ: ອ ື ົງການນາສໍ ງສູ ດ ຸ ຂອງລັດແມນສະພາກອມມ ່ ນ ຫ ູ ຼື ກອມມູນ, ລັດຖະສະພາເປັນຜູ້ກໍາອໍານາດມການປະກາດໃຊ ີ ້ ກົດໝາຍ ແລະ ຈດຕັ ັ້ ງອະນຸກໍາມະການບໍລິຫານກດໝາ ົ ຍ. ຜູ້ນໍາອະນຸກໍາມະການກົດໝາຍແມ່ນ ກໍາມະການກອມມູນເປັນຜູ້ຮັບຜດຊອບຕ ິ ປະຊາຊ ໍ່ ນ ແລະ ປະຊາຊ ົ ນມົ ີສິດປດຕົ າແໜ ໍ ່ງອະນຸກໍາ ມະການດ ັ່ ງກາວ. ອ ່ ໍານາດການປົກຄອງໃໝ່ຮັບປະກນສັ ິດເປນເຈ ັ ົ້າຂອງປະຊາຊນຜົ ູ້ອອກແຮງງານ ເຊ ິ່ ງມີຄວາມແຕກຕາງຈາກລະບອບປະຊາທ ່ ິປະໄຕຂອງນາຍທນ. ຶ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 52 7/31/2015 9:42:34 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

48 ແຜນວາດກງຈົ ັກບໍລິຫານຂອງກອມມູນປາຣີ (4/1871) ສະພາກອມມນຍູ ັງດໍາເນີນການປະຕິຮູບຫາຍດ ຼ ານເຊ ້ ັ່ ນ: ລົບລາງກອງທະຫານ ແລະ ກອງ ້ ສາລະວດຂອງລະບອບເກ ັ າ ແລ ົ່ ້ວຈັດຕ ັ້ ງກໍາລັງປະກອບອາວຸດໃໝ່ຂຶ້ນແທນ ເພ ື່ອປ້ອງກນການ ັ ປະຕິວັດ, ແຍກໂບດອອກຈາກອງການຈ ົ ດຕັ ັ້ ງຕ່າງໆຂອງລດ, ຍ ັ ົກເລີກຄາສອນຂອງສາສະໜາທ ໍ ີ່ ໃຫ້ນັບຖືສິດທິບຸກຄນ. ກອມມ ົ ນໄດ ູ ້ເອົາໃຈໃສ່ປັບປງຊຸ ີວິດການເປັນຢູ່ຂອງປະຊາຊົນ ແລະ ວາງ ມາດຕະການຕ່າງໆ ເພ ື່ ອກໍ່ສ້າງພນຖານເສດຖະກ ື້ ດແຫ ິ ງຊາດ. ມະຕ ່ ິທີ່ມີສໍາຄນກວ ັ າໝ່ ູ່ແມ່ນການ ໂອນກາມະສ ໍ ດໂຮງຈ ິ ັກ, ໂຮງງານທເຈ ີ່ າຂອງໂຕນໜ ົ້ ີໄປໃຫ້ກໍາມະກອນຄມຄອງ; ສ ຸ້ ່ວນໂຮງງານ ແຫ່ງໃດທີ່ ເຈ ົ້ າຂອງເກາຍ ົ່ ັງສບຕື ໍ່ດໍາເນີນທລະກ ຸ ດລິ ດກັ ໍໄດ້ຄວບຄຸມ, ກວດກາລະບົບເງິນເດອນຢ ື າງ ່ ເຂ ັ້ ມງວດ, ຫດຜຼຸ ່ອນການອອກແຮງງານໃນຍາມກາງຄນ, ຫ ື ້າມເຈ ົ້າຂອງໂຮງງານຕັດເງນເດ ິ ອນ ຫ ື ຼື ທຸບຕີກໍາມະກອນຄືເມ ື່ ອກ່ອນ ແລະ ຫາມປ ້ ິດໂຮງງານໂດຍເດດຂາດ. ັ ນອກນ ັ້ ນ, ກອມມູນຍັງໃຫ້ສິດສະເໝີພາບແກ່ທຸກຄນເຊ ົ ັ່ ນ: ການຈດຫາວຽກເຮ ັ ັດງານທາ ໍ ໃຫແກ້ ່ທຸກຄນ, ອອກຄ ົ ໍາສ ັ່ງໃຫ້ຢຸດຕິຈ່າຍເງິນຄາເຊ ່ ົ່ າເຮອນ, ຢ ື ຸດຕິການຊໍາລະໜີ້ສິນລະຫວາງກ ່ າ ໍ ມະກອນ ແລະ ນາຍທຶນ, ລັດເປນຜັ ອອກຂ ູ້ ໍ້ກໍານດລາຄາຂາຍເຂ ົ າຈ ົ້ , ບ ີ່ ັງຄບໃຫ ັ ້ເຈ ົ້ າຂອງຮານຈ ້ າ ໍ ນໍາຕ່າງໆສງວ ົ່ ດຖັ ຸສິ່ງຂອງຄນໃຫ ື ້ປະຊາຊນຜົ ູ້ທຸກຍາກ, ອອກກົດໝາຍວາດ່ ້ວຍການເຮັດວຽກວັນ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 53 7/31/2015 9:42:34 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

49 ລະ 10 ຊົ່ວໂມງ. ພ້ອມທັງໃຫ້ຜູ້ຍິງມີສິດເປັນພົນລະເມອງຢ ື າງສ ່ ົມບນ. ກອມມ ູ ນຍູ ັງວາງລະບບ ົ ການສຶກສາແບບບງຄັ ບ ແລະ ເປ ັ ັນເອກະພາບຢູ່ພາຍໃນປະເທດ, ນັກຮຽນທຸກຄນມົ ີສິດເຂາຮຽນ ົ້ ໂດຍບໍ່ໄດ້ເສຍຄາຮຽນ, ສ ່ ້າງໂຮງຮຽນລ້ຽງເດກ ແລະ ວາງແຜນພ ັ ັດທະນາເສດຖະກດ-ສ ິ ັງຄົມ ພ້ອມທັງຍົກເລີກສາສະໜາຢູ່ໃນໂຮງຮຽນຢ່າງສ ິ້ ນເຊີງ ແລະ ອ ື່ນໆໃຫ້ສອດຄອງກ ່ ບຜັ ົນປະໂຫຍດ ຂອງປະຊາຊນຜົ ູ້ອອກແຮງງານ. ເພ ື່ ອຮບປະກ ັ ນສັ ິດປະຊາທປະໄຕຂອງປວງຊ ິ ົນ, ກອມມູນປາຣ ໄດີ ້ໃຫ້ປະຊາຊົນເຂ ົ້ າຮວມ ່ ດໍາເນີນຊີວິດການເມອງ ື ຢ່າງຕ ັ້ ງໜາ. ໄດ ້ ້ມີການຈດຕັ ງອ ັ້ ົງການຈັດຕງມະຫາຊ ັ້ ນຕົ າງໆຂ ່ ຶ້ ນ ແລະ ເຄ ື່ອນໄຫວພາຍໃຕ້ຮູບການສະໂມສອນ. ສະມາຊກກອມມ ິ ູນໄດເຂ້ ົ້ າຮ່ວມດໍາເນີນຊີວິດຂອງອົງ ການດ ັ່ ງກາວ ພ ່ ້ອມທັງຮັບຟງຄັ າເຫໍ ນຈາກມະຫາຊ ັ ົນຢ່າງເປັນປະຈາ. ຍ ໍ ້ອນໄດ້ຮັບການສະໜັບສະ ໜູນຈາກມະຫາຊນ ຈ ົ ຶ່ ງເຮດໃຫ ັ ້ການເຄອນໄຫວຂອງສະມາຊ ື່ ິກກອມມນມູ ປະສ ີ ິດທິພາບພ້ອມທງ ັ ສາມາດປ່ຽນແປງ ແລະ ແກ້ໄຂຈຸດອອນຂອງກອມມ ່ ນຢູ ່າງທັນການ. ຈາກໂຄງຮາງການຈ ່ ດຕັ ງ ແລະ ການເຄ ັ້ ອນໄຫວຂອງກອມມ ື່ ນປາຣ ູ ໄດ ີ ້ສະແດງໃຫ້ເຫນ ັ ວ່າ: ກອມມູນເປັນລດແບບໃໝ ັ , ລ່ ັດຂອງຊົນຊນກ ັ້ າມາຊ ໍ ີບ ໂດຍປະຊາຊົນ ແລະ ເພ ື່ອປະຊາຊນ ົ ຢ່າງແທ້ຈິງ ແຕ່ເນອງຈາກວ ື່ ່າເປັນການສາງຕ ້ ັ້ ງອານາດການປ ໍ ົກຄອງຂອງຊົນຊນກ ັ້ າມາຊ ໍ ີບຄງທ ັ້ າ ໍ ອິດ ຈ ຶ່ ງບໍ່ມີຄວາມເຂມແຂງພ ັ້ ໍທີ່ຈະຕານທານການບ ້ ບຮີ ັດຂອງພວກນາຍທນ ໃນທ ຶ ີ່ສຸດມາຮອດ ເດືອນພຶດສະພາ ປ ຄ.ສ 1871 ກ ີ ໍຖືກພວກນາຍທນຍຶ ດອຶ ໍານາດຄນ. ື 2.3 fi  *fl%fl2 1  ເຖິງວາກອມມ ່ ນປາຣ ູ ີໄດ້ຄົງຕົວພຽງແຕ່ 72 ວັນກໍຕາມ, ແຕ່ກໍມີຄວາມໝາຍປະຫວັດສາດ ອັນໃຫຍ່ຫຼວງ ແລະ ໄດ້ສົ່ງຜົນສະທອນອ ້ ັນສາຄໍ ນຕັ ຂະບວນການປະຕ ໍ່ ິວັດຂອງຊນຊົ ັ້ ນກໍາມາຊບ ີ ສາກົນໃນຊຸມປີຕໍ່ມາ. ກອມມນປາຣ ູ ແມ ີ ່ນການປະຕິວັດກາມາຊ ໍ ບຄີ ັ້ ງທໍາອິດໃນປະຫວັດສາດ ໂລກທີ່ໄດປະບ ້ ົດຮຽນອັນປະເສີດໄວ້ຫຼາຍດ້ານ. ກອມມນປາຣ ູ ີ ໄດ້ຊີ້ໃຫ້ຊາວກາມາຊ ໍ ີບໃນສະໄໝ ຕໍ່ມາເຫັນແຈ້ງວ່າ: ເມ ື່ອຢາກໄດ້ຮັບໄຊຊະນະຢ່າງສມບົ ູນ ຊົນຊ ັ້ ນກາມາຊ ໍ ີບຕອງປະຕ ້ ິບັດຜະເດັດ ການກາມາຊ ໍ ບຢີ າງເ ່ ຖິງຖອງ; ສ້າງຕງພ ັ້ ນທະພາບກ ັ າມະກອນ-ຊາວນາໃຫ ໍ ້ແໜ້ນແຟ້ນ; ຕ້ອງດັບ ສູນກງຈົ ກລັ ດແບບເກ ັ ົ່ າ, ສ້າງຕ ັ້ ງລັດແບບໃໝ ແລະ ຕ ່ ້ອງມີພັກເປນກອງນ ັ າໜໍ ້າ. ກອມມນປາຣ ູ ເຊ ີ ິ່ງໄດ້ມາຈາກການລກຂຸ ຶ້ ນຕໍ່ສູ້ຢ່າງພິລະອາດຫານຂອງຊາວກາມາຊ ໍ ີບ ຝຣັ່ງ ໄດ້ກາຍເປັນແວນແຍງອ ່ ັນໃສແຈງແຫ ້ ່ງລດທັ ິວິລະຊົນປະຕິວັດຂອງຊນຊົ ັ້ ນກາມາຊ ໍ ີບ. ດ້ວຍ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 54 7/31/2015 9:42:34 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

50 ເຫດນ ັ້ ນ, ສາກົນທີ I ຈງໄດ ຶ່ ້ໃຫ້ການສະໜັບສະໜູນ ແລະ ປົກປ້ອງພາລະກິດຂອງກອມມູນປາຣີ ຢ່າງສະເໝີຕົ້ນສະເໝປາຍ. ີ ): 1. ສາເຫດກາເນ ໍ ດຊີ ົນຊ ັ້ ນກາມະກອນມ ໍ ຫຍີ ງແດ ັ ? ່ 2. ຂະບວນການເຄ ື່ອນໄຫວຂອງກາມະກອນໃນກາງສະຕະວ ໍ ັດທີ XIX ໄດ້ດໍາເນີນໄປແນວ ໃດ? 3. ສາເຫດ ແລະ ການສາງຕ ້ ັ້ ງກອມມູນປາຣີມີຄືແນວໃດ? 4. ກອມມນມູ ນະໂຍບາຍໃນການບ ີ ໍລິຫານງານຂອງຕນແນວໃດ? ົ 5. ການສາງຕ ້ ັ້ ງກອມມູນປາຣີໄດ້ມີຄວາມໝາຍປະຫວັດສາດແນວໃດ? 6HisTB M6 final CACIM.pdf 55 7/31/2015 9:42:34 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

51  7: /%%' $, $ , ffl $ffl!    XVIII-XIX 1. '$-$  ນັບແຕ່ການປະຕິວັດນາຍທນຢຶ ູ່ອັງກດ ໃນສະຕະວ ິ ດທັ ີ XVII ຮອດປີ ຄ.ສ 1870 ເປັນ ໄລຍະລັດທິທຶນນິຍົມໄດ້ຮັບໄຊຊະນະ ແລະ ໄດ້ຮັບການປັບປງໃຫ ຸ ້ນັບມແຂງແຮງຢ ື້ ູ່ບາງປະເທດ ໃນເອີຣົບ ແລະ ອາເມຣກາ. ຄຽງຄ ິ ູ່ກັບການກດຂົ ີ່ຂູດຮີດຊາວກາມາຊ ໍ ີບ ນາຍທຶນໄດ້ຊຸກດນໃຫ ັ ້ ເຕັກນກ-ວ ິ ິທະຍາສາດຂະຫຍາຍຕົວຢ່າງວ່ອງໄວ ຍອນວ ້ ່າຊົນຊນນາຍທ ັ້ ນຈະບ ຶ ໍ່ຄົງຕົວຢູ່ໄດ ຖ ້ າ ້ ພວກເຂົາບໍ່ດໍາເນີນການປະຕິຮູບເຄ ື່ ອງມອອກແຮງງານຢ ື ່າງຕ ໍ່ ເນ ື່ ອງ. ໃນຕອນທ້າຍຂອງສະໄໝກາງ ໄດ້ມີໂຮງຊາງຫ ່ ັດຖະກາທໍ ຶນນິຍົມຈໍານວນໜ ຶ່ງປາກດຕົ ົວ ຂຶ້ນ ເຊ ິ່ງໃນນນມ ັ້ ີການນາໃຊ ໍ ້ແຮງງານຢແລູ່ ້ວ ແຕ່ຍັງບໍ່ທັນມີເຄ ື່ ອງກນຈົ ກ. ມາຮອດໄລຍະຕ ັ ົ້ ນຂອງ ສະໄໝໃໝ ຈ ່ ຶ່ ງມີໂຮງຊາງຫ ່ ັດຖະກາຂະຫຍາຍຕ ໍ ົວຫາຍຂ ຼ ຶ້ນ ໂດຍສະເພາະແມນຢ່ ູ່ອັງກິດ ແລະ ຝຣັ່ ງ. ນັບແຕເຄ່ ິ່ ງທາຍສະຕະວ ້ ັດທີ XVIII, ເຄ ື່ ອງກນຈົ ກໄດ ັ ້ປາກດຕົ ວຂົ ຶ້ ນກອນໝ ່ ູ່ຢູ່ອັງກິດ. ຫຼັງ ຈາກນນ, ັ້ ຈ ຶ່ ງແຜ່ລາມໄປຍງປະເທດຕ ັ າງໆໃນເອ ່ ີຣົບ ແລະ ອາເມຣິກາ ຈົນກາຍເປນການປະຕ ັ ິວັດ ອຸດສາຫະກາຄໍ ັ້ງໃຫຍ່ໃນໂລກ. ສິ່ ງທີ່ຮັບປະກນໃຫ ັ ້ລັດທິທຶນນິຍົມຂະຫຍາຍຕົວຢາງໝ່ ນຄ ັ້ ົງແມນ ່ ພື້ນຖານວັດຖເຕຸ ັກນກຂອງອ ິ ຸດສາຫະກາຂະໜາດໃຫຍ ໍ . ເຕ ່ ັກນິກໃນຂະແໜງການຫຼອມໂລຫະໄດ້ ຮັບການປັບປງໃຫ ຸ ້ດີຂຶ້ນເປັນຕ ົ້ ນແມ່ນເຕາຫົ ຼອມແບບໃໝ່ສາມາດຜະລິດເຫຼັກກາໄດ ້ ້ໄວ ແລະ ຫາຍ ຼ ກວ່າເຕາຫົ ອມແບບເກ ຼ າ. ໃນທ ົ່ າຍສະຕະວ ້ ັດທີ XIX ໄດ້ມີການຄ ົ້ ນພົບວິທີການຜະລດອາລ ິ ູມີ ນຽມໄດ້ໄວ ແລະ ໃຊ້ທຶນໜ້ອຍ. ນອກຈາກນນ, ຍ ັ້ ັງໄດ້ປະດິດເຄອງຈ ື່ ັກທີ່ທັນສະໄໝເຊັ່ ນ: ຈັກ ສ່ຽນ, ຈັກຕັດ... ຊົນຊນນາຍທ ັ້ ຶນ ຍັງໄດ້ນໍາເອົາເຊ ື້ອໄຟໃໝມາໃຊ ່ ້ແທນເຊອໄຟເກ ື້ າທ ົ່ ີ່ເປັນໄມເຂ້ າ ົ້ ໃນຂົງເຂດອດສາຫະກ ຸ ໍາເຊ ັ່ ນ: ຖ່ານຫນ (ໃນທ ີ ້າຍສະຕະວັດທີ XVIII) ແລະ ນໍ້ າມນກາດ (ທ ັ ້າຍ ສະຕະວັດທີ XIX). ດັ່ ງນນ, ເຫ ັ້ ຼັກຈ ຶ່ງກາຍເປັນແຫຼ່ງວດຖັ ຸດິບຕ ົ້ ນຕໍເພອປະ ື່ ດິດເຄ ື່ ອງກົນຈັກທກຊະ ຸ ນິດ. ນອກນນ, ຍ ັ້ ັງສາງທາງລ ້ ົດໄຟ ແລະ ຜະລດກິ າປໍ ນຕ ັ່ ື່ ມອກ. ີ ດ້ວຍເຫດນ ັ້ນ, ປະຫວັດສາດຈງຖ ຶ່ ືເອົາສະຕະວັດທີ XIX ເປັນສະຕະວັດແຫ່ງເຫກກຼັ າ, ້ ເຄ ື່ ອງຈກອາຍນ ັ ໍ້ າ ແລະ ເຄອງກ ື່ ນຈົ ກຕັ າງໆ. ໂດຍສະເພາະຂະແໜງການກະສ ່ ິກໍາ ໄດ້ມີບາດກາວ ້ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 56 7/31/2015 9:42:34 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

52 ຂະຫຍາຍຕວໃນດ ົ ານເຕ ້ ັກນກ ແລະ ວ ິ ິທີການປູກຝັງເຮດໃຫ ັ ້ຂະແໜງການດ ັ່ ງກາວມ ່ ີໂສມໜ້າໃໝ່ ຂຶ້ນເລອຍໆ. ື້ ໃນລະບອບນາຍທນ ການຜະລ ຶ ດໄດ ິ ້ຫັນໄປສູ່ການນາໃຊ ໍ ້ເຄ ື່ ອງກນຈົ ກເປ ັ ັນຕ ົ້ ນຕ ໂດຍສະ ໍ ເພາະແມ່ນການຜະລິດຈັກອາຍນ ໍ້າ ໄດປະກອບສ ້ ່ວນຢ່າງຕ ັ້ ງໜາເຂ ້ າໃນການຊ ົ້ ຸກຍູ້ໃຫ້ຂະແໜງ ການຄມມະນາຄ ົ ມຂົ ນສົ ງຂະຫຍາຍຕ ົ່ ົວຢາງວ ່ ອງໄວ. ໃນປ ່ ຄ.ສ ີ 1802 ຊາວອງກັ ິດ ໄດ້ປະດິດຫວ ົ ລົດໄຟທີ່ ແລນດ່ ້ວຍອາຍນາ ແຕ ໍ້ ຄວາມໄວຍ ່ ັງຕາເ ໍ່ ພາະແລ່ນຕາມທາງປູຫີນ. ຕ ໍ່ມາໄດ້ປັບປງຫຸ ວ ົ ລົດໄຟທີ່ ແລນຢ່ ູ່ລາງເຫຼັກ ແລະ ເສມຂະຫຍາຍຄ ີ ຸນປະໂຫຍດຂອງລົດໄຟ ໃຫ້ມີປະສດທິ ິຜົນສງ ູ ກວ່າເກາ ເປ ົ່ ັນຕ ົ້ ນແມນການບ ່ ັນທຸກສນຄິ າ. ມາຮອດປ ້ ຄ.ສ ີ 1814 ຊາວອງກັ ດຜິ ູ້ໜຶ່ງຊື່ວ່າ ສະຕບ ິ ແຮນເຊ ໄດ ີ ້ປະດິດຫົວລດໄຟປະກອບມ ົ ີ 8 ຕູ້ ເຊ ິ່ ງແລນດ່ ້ວຍຄວາມໄວ 6 ກິໂລແມັດຕໍ່ຊົ່ວໂມງ. ໄລຍະຕໍ່ ມາຕາໜ່າງລດໄຟໄດ ົ ້ຂະຫຍາຍຕົວຢາງກວ ່ ້າງຂວາງພຽງແຕ່ 40 ປີ (ຄ.ສ 1830-1870) ຄວາມຍາວຂອງເສ ັ້ ນທາງລດໄຟໃນໂລກໄດ ົ ້ເພມຈາກ ີ່ 332 ກິໂລແມດ ມາເປ ັ ັນ 200.000 ກິໂລ ແມັດ, ໝາຍຄວາມວາເພ່ ມຂ ີ່ ຶ້ ນກວາ ່ 600 ເທ ື່ ອ. ມາຮອດກາງສະຕະວັດທີ XIX ລົດໄຟກໍສາມາດ ແລ່ນດ້ວຍຄວາມໄວ 50 ກິໂລແມດຕັ ໍ່ຊົ່ວໂມງ. ປີ ຄ.ສ 1807 ຟູນຕນ ຊາວອາເມຣ ັ ິກາ ເປັນຜູ້ຜະ ລິດກາປໍ ນລ ັ່ າທໍ ໍາອດທິ ີ່ ແລ່ນດ້ວຍອາຍນາ. ຫ ໍ້ ຼັງຈາກນ ັ້ ນ 10 ປີ ມີກໍາປນລ ັ່ າໜໍ ຶ່ງປະດິດຕາມແບບ ຟູນຕນ ແລະ ແລ ັ ່ນຜ່ານມະຫາສະໝຸດອັດລັງຕກຢິ າງປອດໄພ ່ . ຮອດປີ ຄ.ສ 1836 ມີກໍາປນຫ ັ່ າຍ ຼ ກວ່າ 500 ລໍາ ຂົນສງສ ົ່ ນຄິ າມາຂາຍຢ ້ ຕາມທ ູ່ າເຮ ່ ືອປະເທດອງກັ ິດ. ການສ ື່ສານທາງໄກ ຊາວຣດເຊຍ ແລະ ອາເມຣ ັ ິກາ ສາມາດປະດິດໂທລະເລກຂຶ້ນໃຊ້ ເຮັດໃຫການຕ ້ ດຕິ ໍ່ສື່ສານໄດໄກ ແລະ ໄວ. ມອກເຊ ້ (ຄີ ນອາເມຣ ົ ກາ) ໄດ ິ ້ປະດິດເຄອງສ ື່ ສານແບບ ື່ ເຄ ື່ ອງໝາຍສນຍານກ ັ ດລົ ບ ຫ ັ ຼື ລະຫດດັ ້ວຍການຂດ ີ (----) ແລະ ຈາ ໍ້ (....) ແທນປະໂຫຍກ ແລະ ຄໍາເວາ ເຊ ົ້ ິ່ ງເອ ີ້ ນກດລົ ບດັ ັ່ ງກ່າວຕາມຊຂອງຕ ື່ ນເອງວ ົ ່າ: ມອກເຊ. ີ ໃນທາຍສະຕະວ ້ ັດທີ XVIII, ມສອງ ີ ອາຍນ ້ ້ອງໃນຕະກຸນມງໂກນຟ ົ ເອ ທ ີ ີ່ເປັນຊາວຝຣັ່ ງ ໄດ້ທົດລອງການບິນດວຍລ ້ ກລອຍ “ບານລ ູ ົງມົງໂກນຟີເອ” ອັນເປັນການເປີດທາງໃຫ້ວິທະຍາ ການຄມມະນາຄ ົ ມທາງອາກາດ. ອ ົ ຸດສາຫະກາໃຫຍ ໍ ຂອງລ ່ ັດທິທຶນນິຍົມ ໄດ້ຊຸກຍໃຫູ້ ້ເຕກນັ ິກການ ທະຫານກາວໜ ້ ້າເຊນ: ອາວ ັ່ ຸດຍຸດໂທປະກອນຫາຍຊະນ ຼ ິດໄດ້ຮັບການຜະລິດຂ ຶ້ນ ໂດຍສະເພາະ ປືນໃຫຍ່ມີເລາທົ ີ່ ເຮດດັ ້ວຍເຫຼັກກາສາມາດຍ ້ ິງໄດ້ໄກ ແລະ ໄວກວາເກ ່ າ ສ ົ່ ່ວນປນນື ້ອຍກໍໄດ້ຮັບ ການດັດແປງໃຫ້ທັນສະໄໝຂຶ້ ນ. ນອກນນ, ເຂ ັ້ ົາເຈາຍ ົ້ ງປະດ ັ ິດກໍາປນຮ ັ່ ົບ ເຊ ິ່ ງສາມາດບນທັ ຸກໄດ້ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 57 7/31/2015 9:42:35 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

53 ຫຼາຍ. ຈາກນນ, ປະເທດທ ັ້ ນນຶ ິຍົມຕາງໆ ໄດ ່ ້ອອກແຮງປະດດກິ າປໍ ນສ ັ່ ູ້ຮົບປະກອບອາວດທຸ ີ່ທັນສະ ໄໝ ເພື່ອກະກຽມໃຫ້ແກ່ການໄປຍດຄອງເອ ຶ ົາຫົວເມືອງຂນໃຫ ຶ້ ້ນັບມື້ນັບກວ້າງຂວາງອອກ. ໃນສະຕະວັດທີ XVIII-XIX, ການຂະຫຍາຍຕົວດານເຕ ້ ັກນກການຜະລ ິ ິດມີການພວພົ ັນ ຢ່າງແໜ້ນແຟນກ້ ັບຄວາມກາວໜ ້ ້າຂອງຂະແໜງການວທະຍາສາດທ ິ າມະຊາດ. ແຕ ໍ ່ວ່າໃນບາງ ຂົງເຂດມກຈະເກ ັ ີດມີປາກດການເຕ ົ ກນັ ິກ ແລະ ວິທະຍາສາດແຍກຕົວອອກຈາກກັນ ເຊ ິ່ ງມີບາງ ຜົນງານທີ່ຄົ້ນພົບທາງດ້ານວິທະຍາສາດ ແຕ່ຍັງບ ໍ່ໄດ້ນໍາໃຊ້ເຂາທ ົ້ າງດ້ານເຕກນັ ກຫິ ຼາຍຢາງ ເຊ ່ ິ່ ງ ພຽງແຕ່ອີງໃສ່ບົດຮຽນຕົວຈິງເທ ົ່ ານ ັ້ ນ. ແຕສະຕະວ ່ ັດທີ XVIII ນິວເຕນ ແລະ ແລ ີ ບນັ ິກ ໄດ້ວາງ ຮາກຖານຂອງຄະນິດສາດຊ ັ້ ນສງ. ສ ູ ່ວນໂລບາແຊບສະກ ັ ຊາວຣ ີ ັດເຊຍ ໄດ້ສ້າງກດເກນໃໝ ົ ່ຂອງ ເລຂາຄະນິດ. ຍ້ອນມການຄ ີ ົ້ ນພບໃໝ ົ ທາງດ ່ ້ານເຄມີສາດ ຄົນເຮາຈົ ງສາມາດຜະລ ຶ່ ດນິ າຍ ໍ້ ້ອມໄໝ ມີລາຄາຖກກວ ື ່າໂດຍປະດດຈາກສະໝ ິ ຸນໄພ. ນັກປາດ ແມນເດເລແອບ ຊາວຣັດເຊຍ ໄດ້ຄົ້ນພບ ົ ຕາຕະລາງທາດມູນເຄມ ເຊີ ງແມ ິ່ ນຜ່ ນງານອ ົ ັນຍ ິ່ງໃຫຍໃນຂະແໜງການວ ່ ທະຍາສາດສະໄໝນ ິ ນ. ັ້ ນິວເຕີນ ໄດ້ຄົ້ນພົບທິດສະດີວ່າດ້ວຍ ການດຶງດູດຂອງໜ່ວຍໂລກ, ເນື່ ອງຈາກມີທິດສະດີ ດັ່ງກ່າວຈ ຶ່ ງສາມາດອະທິບາຍໄດ້ກ່ຽວກັບບັນຫາຕ່າງໆຂອງວິທະຍາສາດໃຫ້ນັບມື້ນັບກະຈ່າງແຈ້ງ. ໂລໂມໂນຊົບ ຊາວຣັດເຊຍ ໄດ້ຄົ້ນພົບກດເກນຮ ົ ັກສາມວນສານ ແລະ ພະລງງານ ຕ ັ ໍ່ ມາ ນັກປາດຄົນອນໆໄດ ື່ ້ຂະຫຍາຍທດສະດ ິ ີດັ່ງກາວໃຫ ່ ້ສົມບູນກວາເກ ່ ົ່ າຄ: ທ ື ິດສະດີວ່າດ້ວຍການຮກ ັ ສາພະລັງງານ, ທິດສະດີກ່ຽວກັບຈຸລັງ, ທິດສະດີປ່ຽນໃໝ ແລະ ສ ່ ືບເຊ ື້ ອຂອງພືດ ແລະ ສັດ. ພໍຮອດປ ຄ.ສ ີ 1837, ຊາວເຊັກໂກ ຊື່ວ່າ ປວກກິງເຊ ໄດ ີ ້ຄົ້ນພົບການຂະຫຍາຍຕວຂອງ ົ ພືດ ແລະ ການມີຊີວິດຂອງແພຈຸລັງໃນພດ ແລະ ສ ື ັດ ເຊ ິ່ງເປນຄັ ງທ ັ້ າອໍ ິດທ ີ່ ເພ ິ່ ນພິສູດໄດ້ວ່າ: ການ ຄົງຕົວຂອງແພຈຸລັງຢູ່ໃນພດ ແລະ ສ ື ັດ ແມ່ນການຂະຫຍາຍຂອງຈຸລັງ ແລະ ການແບ່ງຈຸລັງ. ປີ ຄ.ສ 1859 ດາວິນ ຊາວອັງກດ ຄ ິ ົ້ ນພບທົ ິດສະດີວ່າດ້ວຍການປ່ຽນໃໝ ແລະ ສ ່ ືບເຊອ ື້ ຂອງພືດ ແລະ ສັດ, ເພ ິ່ນໄດ້ພິສູດວາ ສ ່ ິ່ ງທີ່ມີຊີວິດໄດ້ກໍາເນດ ແລະ ເຕ ີ ີບໃຫຍ່ຂຶ້ນຈາກອົງປະ ກອບຂອງຈຸລັງທີ່ງ່າຍດາຍຫາຈຸລັງທີ່ສັບສນ. ພ ົ ດ ແລະ ສ ື ັດ ບ ໍ່ ແມ່ນສ ິ່ ງທີ່ຄົງຕົວຕະຫຼອດໄປແຕ່ມີ ການປ່ຽນຈາກຮູບເດມ ແລະ ມ ີ ີການເລືອກເຟັ້ ນແບບທໍາມະຊາດ. ບັນດາຜນງານທ ົ ີ່ກ່າວມານນ ໄດ ັ້ ້ພິສູດໃຫ້ເຫນຢັ າງຈະແຈ ່ ້ງວ່າທຸກໆວັດຖຸໝູນປ່ຽນ ແລະ ເຄ ື່ ອນຍາຍຕາມກ ້ ົດເກນຂອງມັນເອງ; ບ ໍ່ ແມ່ນເທວະດາເປັນຜປະດ ູ້ ິດສາງທ ້ ກສຸ ງຢິ່ ູ່ບົນໜ້າໂລກ. 6HisTB M6 final CACIM.pdf 58 7/31/2015 9:42:35 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

54 ຂະແໜງການຕ່າງໆຂອງວທະຍາສາດສ ິ ງຄັ ົມ ໄດ້ມີໂສມໜາໃໝ້ ລ່ ັດທິວັດຖຸນິຍົມໄດ້ຂະ ຫຍາຍຕົວ ແລະ ວິທີສັດຈະວິພາກ ກໍໄດ້ຮັບການສາງຂ ້ ຶ້ນຢູ່ເຢຍລະມັນ, ຕົວແທນເສດຖະສາດ ການເມອງທ ື ນນຶ ິຍົມໄດແກ້ ສະມ ່ ິດ ແລະ ຮີກາກໂດ ຢູ່ອັງກດ. ໃນຂະນະດຽວກ ິ ນນັ ັ້ ນ, ແຊງຊີມົງ, ຟູຣີເອ (ຝຣັ່ງ) ແລະ ໂອແວນ (ອັງກດ) ກ ິ ໍໄດ້ປະດິດສ້າງລັດທິສັງຄົມນິຍົມແບບໄຝ່ຝັນ. ແຕ່ຜົນ ງານທາງດ້ານວິທະຍາສາດສັງຄມທົ ີ່ຍິ່ງໃຫຍ່ກວ່າໝູ່ແມ່ນລດທັ ມາກ ໂດຍແມ ິ ນ ມາກ ແລະ ອ ່ ັງ ແກນ ເປັນຜູ້ສ້າງຂ ຶ້ນໃນລະຫວ່າງກາງສະຕະວັດທີ XIX ອາດເວ ົ້າໄດ້ວ່າ ການຄນພ ົ້ ົບດ ັ່ ງກາວ ່ ແມ່ນການປະຕິວັດທາງດານແນວຄ ້ ິດໃນປະຫວັດສາດຂອງມວນມະນຸດ. ນັບແຕ່ນັ້ນມາ, ຂະແໜງ ການວິທະຍາສາດສັງຄມ ໄດ ົ ້ຮັບການສາງຕ ້ ງຂ ັ້ ຶ້ ນບົນພນຖານວ ື້ ທະຍາສາດ. ສະເພາະວ ິ ຊາປະ ິ ຫວັດສາດໄດກາຍເປ ້ ນຂະແໜງການໜ ັ ງມ ຶ່ ີລັກສະນະວທະຍາສາດຢ ິ າງແທ ່ ້ຈິງ. 2.  ffl $ffl ມົງແຕັດສະກີເອ (ີMontesquieu) ຣູດໂຊ (Rousseau) ໃນສະຕະວັດທີ XVIII, ບັນດານກກະວ ັ ີຜູ້ກ້າວໜ້າ ໄດ້ອອກແຮງຕໍ່ສູ້ຕ້ານລະບອບສກ ັ ດີນາຢາງບ ່ ໍ່ຮູ້ອິດຮູ້ເມ ື່ອຍ. ຝຣັ່ງເປັນປະເທດໜຶ່ ງທີ່ມີກະແສແນວຄດກິ າວໜ ້ ້າ. ຕົວແທນກະແສ ແນວຄິດດ ັ່ ງກ່າວໄດ້ແກ່: ໂວນແຕ (Voltaire), ມົງແຕັດສະກີເອີ (Montesquieu), ຣູດໂຊ (Rousseau) ແລະ ດີເດີໂຣ (Diderot). ສ່ວນນັກປະພັນ ຊີເລີ, ຊາວເຢຍລະມັນໄດ້ໃຊ້ຄອງປາກກາຂອງຕົນ ເພ ື່ ອ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 59 7/31/2015 9:42:35 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

55 ສັນລະເສນການຕ ີ ໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນ ທ ີ່ ທວງເອາອົ ດສະຫ ິ ຼະພາບຈາກການຂູດຮີດ. ໂດຍສະເພາະ ເກວເທ ເປ ີ ນນັ ັກປະພັນຜູ້ໜຶ່ງ ທີ່ຖືເອາຄວາມຜາສ ົ ກຂອງມວນມະນ ຸ ຸດເປັນເປົ້ າໝາຍອນສັ ງສູ ງ, ົ່ ເພ ິ່ນໄດ້ສັນລະເສີນຄວາມໝາຍອນໃຫຍ ັ ່ຫຼວງແຫງການດ ່ າລໍ ົງຊີວິດທີ່ມີອິດສະຫະ. ນ ຼ ັກກະວ ໄບ ີ ເລິນ ຂອງອງກັ ິດ ໄດ້ປະດດແຕ ິ ່ງບົດກະວີແບບສຽດສ ເພ ີ ື່ ອຕານພວກກ ້ າອໍ ານາດ ທ ໍ ງຊັ ໃຫີ້ ້ມວນ ຊົນເຫັນແຈ້ງຄວາມບໍ່ຍຸຕິທໍາຂອງສງຄັ ມໃນສະໄ ົ ໝນນ. ັ້ ໂວນແຕ (Voltaire) ດີເດໂຣ ( ີ Diderot) ພາຍຫງການປະຕ ຼັ ິວັດນາຍທຶນຢຝຣູ່ ັ່ງປ ຄ.ສ ີ 1789-1870, ພ ື້ ນຖານວັນນະຄະດີທຶນນິຍົມ ໄດ້ຂະຫຍາຍຕົວຢາງແຂງແຮງ ໃນຂະບວນວ ່ ິວັດການຕໍ່ສູ້ລະຫວາງກະແສແນວຄ ່ ດທິ ີ່ກ້າວໜ້າກັບ ກະແສແນວຄດທິ ີ່ຫຼ້າຫຼັງ. ລັດທິທຶນນິຍົມຍ ິ່ ງຂະຫຍາຍຕົວເທາໃດ ກ ົ່ ໍຍິ່ງສະແດງໃຫ້ເຫນຄວາມບ ັ ໍ່ ຍຸຕິທໍາຢໃນສ ູ່ ງຄັ ົມ. ນັກປະພນຕັ າງໆ ໄດ ່ ໃຊ້ ້ບົດປະພນຂອງຕ ັ ນຊົ ໃຫີ້ ມວນຊ ້ ນເຫ ົ ນແຈ ັ ້ງໂສມ ໜ້າຂອງສງຄັ ມນົ າຍທນ. ພວກເພ ຶ ິ່ນໄດ້ຕໍ່ສູ້ເພ ື່ ອທວງຄວາມຜາສຸກ, ຄວາມເປັນທໍາ ແລະ ເສລີ ພາບໃນສງຄັ ມ. ໂດຍສະເພາະສະໄໝນ ົ ນ ໄດ ັ້ ້ມີກະແສແນວຄແບບໂຣມ ິ ັນຕກທິ ີ່ຕັ້ງໜ້າ ແລະ ກະ ແສແນວຄິດແບບຕໍານິວິພາກປາກົດຕົວຂນ ອ ຶ້ ັນກາຍເປັນກະແສວນນະຄະດ ັ ີທີ່ກ້າວໜ້າ. ຕົວ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 60 7/31/2015 9:42:35 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

56 ແທນກະແສວນນະຄະດ ັ ີດັ່ງກ່າວມີຄື: ອຸຍໂກ, ບານຊັກ (ຝຣັ່ງ), ດັກເກນ ແລະ ທ ິ ັກເກີເລ (ອັງກດ), ິ ປູສະກິນ, ແລກມົງຕົບ, ໂກໂກນ ແລະ ໂຕນສະໂຕຍ (ຣັດເຊຍ). 3. fi %   ຈາກຜນງານທ ົ ີ່ກ່າວມາຂາງເທ ້ ິງນນ ມ ັ້ ຄວາມໝາຍທາງດ ີ ້ານປະຫວດສາດອ ັ ນໃຫຍ ັ ່ຫຼວງ ຄວາມກາວໜ ້ າທາງເຕ ້ ັກນິກ-ວິທະຍາສາດ ກໍຄືການປຽນແປງທາງດ ່ ານເຕ ້ ັກນິກການຜະລິດໄດ້ ເຂ ົ້ າມາຮັບໃຊໃນຂະແໜງອ ້ ດສາຫະກ ຸ າ, ນ ໍ ໍາໃຊ້ເຄອງກ ື່ ນຈົ ກຂັ າໃນການຜະລ ົ້ ດສິ ິນຄ້າຫາຍຂ ຼ ຶ້ ນ ເຮັດໃຫລະບ ້ ບໂຮງງານມ ົ ການປ ີ ັບປງຕະຫ ຸ ຼອດເຖິງລະບົບການກະສິກໍາ, ຫັດຖະກໍາ, ວິທະສາດ ແລະ ດ້ານອນໆ ເຊ ື່ ິ່ ງເຮດໃຫ ັ ້ພື້ນຖານເສດຖະກດມິ ການຂະຫຍາຍຕ ີ ົວຢາງວ ່ ອງໄ ່ ວ. ນອກນນ, ັ້ ຄວາມກາວໜ ້ າທາງດ ້ ານວ ້ ັນນະຄະດ ແລະ ສ ີ ິລະປະກາ ກ ໍ ໍຄືບັນດານັກກະວ ແລະ ນ ີ ັກປະພັນ ທີ່ກ້າວໜ້າຫາຍຄ ຼ ົນໄດ້ຕໍ່ສູ້ເພ ື່ ອເຮດໃຫ ັ ມວນຊ ້ ົນເຫັນແຈ້ງເຖິງຄວາມບໍ່ຍຸດຕິທໍາໃນສັງຄມ, ເຮ ົ ັດໃຫ້ ສະພາບການທາງດ້ານສງຄັ ມ ແລະ ການເມ ົ ອງມ ື ີການປ່ຽນແປງໃໝ່ທາງດານການຕ ້ ໍ່ສູ້ເພ ື່ ອຍາດ ເອົາຄວາມເປນທັ ໍາ, ເສລພາບ ແລະ ຄວາມເປ ີ ນມະນ ັ ຸດຜູ້ໜຶ່ງໃນສງຄັ ມຂອງກ ົ ມຄຸ່ ນທົ ີ່ຖືກປົກຄອງ. ): 1. ຜົນງານທາງດ້ານເຕັກນິກ-ວິທະຍາສາດມີຫຍັງແດ? ່ 2. ຜົນງານທາງດ້ານວັນນະຄະດີ ແລະ ສິລະປະກໍາມີຫຍງແດ ັ ່? 3. ຜົນງານທາງດ້ານເຕັກນິກ-ວິທະຍາສາດ, ວັນນະຄະດີ ແລະ ສິລະປະກໍາ ໄດ້ມີຄວາມ ໝາຍສໍາຄັນທາງປະຫວັດສາດແນວໃດ? 6HisTB M6 final CACIM.pdf 61 7/31/2015 9:42:35 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

57 # III: ffl" '(fl%*  *fl%,#!    XIX-XX  8: ffl"'(fl%*  *fl%,#01"'! fl 1. #*fl%%'!fl 1.1 #*fl%', 1) '(fl% ພາຍຫງຂະບວນການຕ ຼັ ໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊນຈົ ີນທີ່ມີຊື່ວ່າ: ຂະບວນໄຕພງທຽນກ ິ ົວຖືກປາບ ປາມລງໃນປ ົ ຄ.ສ ີ 1865 ໄດ້ເຮັດໃຫ້ລາຊະວົງແມນຈ ກູ ້າວເຂາສ ົ້ ູ່ໄລຍະອ່ອນເພຍ-ຊຸດໂຊມໃນ ທຸກດານ. ດ ້ ັ່ ງນ ັ້ ນ, ຈງຖ ຶ່ ືໄດ້ວ່າລາຊະວົງແມນຈ ເປູ ັນລາຊະວົງທ ີ່ນອນຢູ່ໃນລະບອບສັກດນາຈ ິ ີນ ທີ່ ອໍານາດສນກາງອ ູ ່ອນເພຍ ແລະ ກາວສ ້ ສະພາບວ ູ່ ິກິດການຢາງຮ ່ ້າຍແຮງທີ່ບໍ່ເຄີຍມີມາໃນປະ ຫວັດສາດອນຍາວນານຂອງຈ ັ ນ ຈ ີ ຶ່ງເປນບາດລ ັ ້ຽວຂອງການຫນປັ ່ຽນຈາກລະບອບສັກດິນາໄປສູ່ ລະບອບນາຍທຶນ. ດ ັ່ ງນ ັ້ ນ, ເພ ື່ ອກອບກູ້ເອົາສະຖານະການດ ັ່ ງກາວ່ ສັກດນາຈ ິ ນໄດ ີ ້ສົມຮູ້ຮ່ວມຄິດ ກັບຈັກກະພດເພ ັ ີ່ ມທະວີການກົດຂີ່ຂູດຮີດ ແລະ ດໍາເນນການປາບປາມປະຊາຊ ີ ົນຢາງໜ່ ັກ. ເຫດການດງກ ັ່ າວ ໄດ ່ ້ເປັນການສາງເງ ້ ື່ອນໄຂໃຫພວກລ ້ ່າເມືອງຂນຕາເວ ຶ້ ັນຕົກເຂາແຊກ ົ້ ແຊງ ເຮດໃຫ ັ ້ຈີນຕ້ອງສູນເສຍຄວາມເປນເອກະລາດຢ ັ ່າງສ ິ້ ນເຊີງເຊ ັ່ນ: ປີ ຄ.ສ 1867 ແມນຈໄດູ ້ ແຕ່ງຕັ້ງ ໝໍຮາກ (ຄົນອັງກດ) ຂ ິ ຶ້ ນກາອໍ ານາດການປ ໍ ົກຄອງຢູ່ຟູນານ ແລະ ກວາງເຈາ. ປ ົ ຄ.ສ ີ 1876 ຈີນໄດ້ມີການພົວພັນທາງການທດກູ ັບອງກັ ດ ແລະ ຕ ິ ັ້ ງສະຖານທູດຈີນຢູ່ອັງກິດ ໂດຍມີຜູ້ ຕາງໜ້າຈີນຊື່ວ່າ: ກວາດຊງ ແຕ ຸ ່ທຸກການເຄ ື່ອນໄຫວຂອງທູດຈີນຕອງໄດ ້ ້ຂໍຄວາມເຫນຈາກ ັ ໝໍ ຮາກ. ປີ ຄ.ສ 1884 ໄດ້ເກີດສງຄາມຈ ົ ນ-ຝຣ ີ ັ່ ງ ເຊ ິ່ງຝາຍຈ ່ ີນປະລາໄຊ ຈຶ່ ງຍອມເຊັນສນຍາປາຣ ັ ີ. ໃນສັນຍາດ ັ່ ງກ່າວ ໝໍຮາກ ໄດ້ແຕງຕ່ ັ້ງ ເຈມ ສະກໍາເບນ ເປັນຜູ້ຕາງໜາປະຊາຊ ້ ນຈົ ນເຂ ີ າຮ ົ້ ່ວມ. 2) ' )$ ເສດຖະກດຈິ ນ ມ ີ ີການຂະຫຍາຍຕົວຢາງແຂງແຮງມາຕ ່ ັ້ ງແຕ່ທ້າຍສະຕະວດທັ ີ XVIIXVIII ໂດຍສະເພາະແມ່ນໄດເກ້ ີດມີໜໍ່ແໜງເສດຖະກິດທນນຶ ິຍົມ ເຊ ິ່ ງບັນດາຕົວເມອງຕ ື ່າງໆ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 62 7/31/2015 9:42:35 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

58 ໄດ້ກາຍເປັນໃຈກາງທາງດ້ານການຄາ ແລະ ຫ ້ ັດຖະກາ. ແຕ ໍ ່ເມ ື່ ອມາເຖງໄລຍະທ ິ ີ່ຈັກກະພັດເຂົ້າ ຮຸກຮານເຮດໃຫ ັ ້ເສດຖະກິດຂອງຈີນໄດ້ຮັບຜົນກະທບຢົ າງໜ່ ັກ ໂດຍສະເພາະແມ່ນພາຍຫງທຼັ ີ່ອັງ ກິດໄດ້ນໍາເອາຢາຝ ົ ິ່ ນເຂ ົ້ າມາເຊ ັ່ ນ: %%: ເຮັດໃຫ້ກໍາລັງການຜະລິດຖກເສຍຫາຍ ື '%$: ເງິນຈີນ (ເງິນແທ່ງ) ໄຫຼອອກນອກປະເທດ ເຮັດໃຫ້ລັດຖະບານປະສບວົ ິກິດ ການທາງການເງິນ (ຄັງເງນບິ ົກແຫ້ງ) ເພາະລາຍໄດຈາກການເກ ້ ັບພາສີເປັນເງິນແທ່ງນບມັ ື້ໜ້ອຍ ລົງ ແລະ ລາຄາສູງຂນ ເຮ ຶ້ ດໃຫ ັ ້ພາລະຂອງປະຊາຊນໜົ ັກໜ່ວງ ເພາະວາປະຊາຊ ່ ນຕົ ້ອງເສຍພາ ສີໃຫ້ລັດເປນເງ ັ ິນແທງ. ່ :  ນັບແຕ່ປີ ຄ.ສ 1863-1908 ອັງກດໄດ ິ ້ກໍາສິດໃນການເກບພາສ ັ ພຽງຜ ີ ດຽວ ູ້ ເຮັດ ໃຫ້ສິນຄ້າຂອງພວກຈກກະພ ັ ັດຫຼັ່ງໄຫຼເຂາຈ ົ້ ີນນັບມື້ຫຼາຍຂ ຶ້ນ ໃນຂະນະດຽວກນກັ ໍເກັບພາສີໜັກ ໜ່ວງຕໍ່ສິນຄ້າຂອງຈີນຈ ຶ່ ງເຮດໃຫ ັ ້ນາຍຊາງຫ ່ ັດຖະກໍາ ແລະ ອຸດສາຫະກາຈໍ ີນບ ໍ່ສາມາດຟື້ ນຕົວໄດ້. :  ການຄມມະນາຄ ົ ມທາງນ ົ ໍ້າ ໄດ້ມີການຂະຫຍາຍທ່າກາປໍ ັ່ ນຫຼາຍແຫ່ງ ເຊ ັ່ ນ: ຮົງກົງ, ກວາງເຈົາ ແລະ ອ ື່ ນໆ. : ພວກຈກກະພ ັ ັດໄດ້ເຂ ົ້ າມາຕ ັ້ງທະນາຄານຢາງເສລ ່ ີ ພວກກາອໍ ໍານາດ ຈີນ ຈຶ່ງໄດ້ກູ້ຢືມເງນເພ ິ ອຊ ື່ ອາວ ື້ ຸດປາບປາມປະຊາຊົນ, ໄຊ້ໜີ້ ແລະ ຫນກຼິ້ ິນຟມເຟ ູ ອຍ. ື ດັ່ງນນ, ຈ ັ້ ຶ່ ງເຮັດໃຫ້ອັງກດກາຍເປ ິ ນເຈ ັ າໜ ົ້ ີ້ຢູ່ຈີນ ສ່ວນຈນກາຍເປ ີ ນຕະຫ ັ າດຈ ຼ າໜໍ ່າຍສິນ ຄ້າ, ເປັນບອນລ ່ າລຽງວ ໍ ັດຖຸດິບ, ກາລໍ ັງແຮງງານ ແລະ ອ ື່ນໆໃຫແກ້ ່ຈັກກະພັດຕ່າງດ້າວ. 3) % ການຂາຍຢາຝິ່ ນຂອງອັງກດ ໄດ ິ ້ສົ່ງຜົນສະທ້ອນຢາງຮ ່ ້າຍແຮງຕໍ່ກັບສັງຄົມໃນປະເທດຈີນ ເຊ ັ່ນ: ປະຊາຊົນມວເມ ົ າ ແລະ ຫ ົ ຼົງໄຫຼກັບການເສບຝິ່ນຢາງໜ່ ກໜັ ່ວງ ຈງເຮ ຶ່ ດໃຫ ັ ້ໄພຕິດຝນແຜ ິ່ ່ ລາມໄປທົ່ວປະເທດ, ເປັນການບ ່ນທອນແຮງງານ (ກ ັ ໍາລງການຜະລ ັ ດ) ຫ ິ ຼື ແຮງງານຂາດປະສິດ ທິພາບ, ເກດມີ ີການປນຈຸ້ , ສ ີ້ ັງຄມມົ ີຄວາມສັບສົນວນວາຍ, ທະຫານໃນກອງທ ຸ່ ັບບໍ່ມີລະບຽບວິ ໄນ, ຜູ້ນໍາຂາດຄວາມຮັບຜດຊອບ ແລະ ຄວາມຮອບຄອບໃນການແກ ິ ້ໄຂວຽກງານ. 1.2 #*fl%'fl$' ອິນເດຍເປັນປະເທດທີ່ ກວາງໃຫຍ ້ ່ໃນທະວີບອາຊີ, ມີພົນລະເມືອງຫວງຫ ຼ າຍ ແລະ ມ ຼ ີວັດ ທະນະທໍາທ ີ່ ເກ ົ່ າແກ່ແຫ່ງໜງຂອງໂລກ ແຕ ຶ່ ່ເປນປະເທດສ ັ ັກດິນາທີ່ຫຼ້າຫງ ເຊ ຼັ ງເສດຖະກ ິ່ ິດຂ ຶ້ ນກັບ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 63 7/31/2015 9:42:35 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

59 ທໍາມະຊາດບນພົ ື້ ນຖານການກະສິກໍາ ແລະ ຫດຖະກ ັ າແບບຄອບຄ ໍ ວ, ສ ົ ງຄັ ມຖົ ືກແບ່ງເປັນຫາຍຼ ຊັ້ນຄນທົ ີ່ ແຕກຕ່າງກັນ. ໃນຕົ້ ນສະຕະວັດທີXVII ການຍາດແຍ່ງ ສິດອານາດລະຫວ ໍ ່າງສກດັ ນາິ ເຈາຖ ົ້ ິ່ນ ແລະ ການຊດໂຊມຂອງອ ຸ ໍານາດຈັກກະພັດມົງໂກນໃຫຍໄດ່ ້ກາຍເປັນເງ ື່ອນໄຂໃຫ້ບັນ ດາປະເທດນາຍທຶນຕາເວນຕັ ົກເຂາມາຮ ົ້ ຸກຮານອິນເດຍ. ຍ້ອນຄວາມອຸດົມຮງມ ັ່ ີໄປດ້ວຍຊບພະ ັ ຍາກອນຢ່າງຫຼວງຫາຍ ຈ ຼ ງເປຶ່ ັນສງດ ິ່ ຶງດດໃຈຂອງພວກລ ູ ່າເມືອງຂນຕາເວ ຶ້ ັນຕົກ. ປັອກຕຍການ ຸ (Portugal) ເປັນປະເທດທາອໍ ິດທ ີ່ ເຂາມາທ ົ້ ໍາການຄ້າຂາຍໃນອນເດຍ ແລະ ບ ິ ໍລິເວນທະເລຕາເວັນ ອອກມາຕ ັ້ ງແຕ່ທ້າຍສະຕະວັດທີ XVI. ໃນປ ຄ.ສ ີ 1600 ພະນາງອາລິຊາເບດທີ I ໄດ້ອະນຸ ຍາດໃຫ້ຈັດຕງບ ັ້ ໍລິສັດອນເດຍຕາເວ ິ ັນອອກ (East Indian Company) ເຊ ິ່ ງເກີດຈາກກມພຸ່ ໍ່ຄ້າໃນ ລອນດອນທີ່ມີຈຸດມງໝາຍຫາເສ ຸ່ ັ້ ນທາງການຄາໄປຍ ້ ັງໝູ່ເກາະເຄອງເທດທ ື່ ີ່ ກາຍອນເດຍອອກໄ ິ ປ. ນັບແຕ່ນັ້ນເປນຕັ ົ້ ນມາອງກັ ດກິ ໍໄດ້ເພມທະວ ີ່ ີການຮຸກຮານ ແລະ ຍຶດຄອງອິນເດຍນັບມື້ມີຄວາມ ໜັກໜ່ວງຂ ຶ້ ນ. ພາຍຫງການລ ຼັ ຸກຮືຂຶ້ນຂອງປະຊາຊນອົ ນເດຍໃນປ ິ ຄ.ສ ີ 1857-1859 ຖືກສະລາຍລົງຈັກ ກະພດອັ ງກັ ດໄດ ິ ້ກໍາສິດການປົກຄອງອິນເດຍໂດຍກງ ແລະ ົ ໄດ້ຊື້ຈ້າງສັກດນາເຈ ິ າຖ ົ້ ນນ ິ່ ້ອຍໃຫຍ່ ເພ ື່ອເປັນບ່ອນອີງໃຫ້ອັນແໜ້ນໜາໃຫແກ້ ່ຕົນເອງ. ນອກຈາກນນ, ເພ ັ້ ື່ ອດາເນ ໍ ນການປ ີ ກຄອງໄດ ົ ້ ງ່າຍຂ ຶ້ ນອັງກດຍິ ັງໄດ້ດໍາເນນນະໂຍບາຍແບ ີ ່ງແຍກປະຊາຊົນຄ: ສ ື າງຄວາມອາຄາດບາດໝາງໃຫ ້ ້ ເກີດຂນລະຫວ ຶ້ ່າງຊົນຊາດ, ຊນຄ ັ້ ນ, ສາສະໜາ ແລະ ໄດ ົ ້ຟື້ນຟູຮີດຄອງປະເພນີທີ່ຫຼ້າຫງຂອງສະ ຼັ ໄໝບູຮານຢໃນອ ູ່ ິນເດຍຄືນມາໃຫ້ປະຊາຊົນໄດ ້ຫຼົງໄຫຼກັບສງເຫ ິ່ ານຼົ່ ັ້ ນ. ໃນຕົ້ ນສະຕະວັດທີ XX ນາຍທຶນອັງກດ ໄດ ິ ້ເພມທະວ ີ່ ີການລົງທນໃນອ ຶ ິນເດຍຫຼາຍຂນ ຶ້ ແລະ ເພມທະວ ີ່ ີການກົດຂີ່ຂູດຮດ. ນ ີ ັກລ່າເມືອງຂນອ ຶ້ ງກັ ິດໄດ້ດໍາເນນນະໂຍບາຍສ ີ ້າງຄວາມຂັດ ແຍ່ງລະຫວ່າງສາສະໜາ ໂດຍທວງໃຫພວກນ ້ ັບຖສາສະໜາອ ື ິດສະລາມຕານກ ້ ັບພວກຖສາສະ ື ໜາຮິນດູດ້ວຍວິທີແບງແຄວ ່ ນບ້ ັງການອອກເປັນສອງສວນຄ ່ : ບ ື ງການຕາເວ ັ ັນອອກນບຖັ ສາສະ ື ໜາອດສະລາມ ແລະ ບ ິ ັງການຕາເວັນຕກນົ ັບຖສາສະໜາຮ ື ິນດູ. 1.3 #*fl%'"&" 1) '(fl% ໃນຕົ້ ນສະຕະວັດທີ XIX ປະເທດຍີ່ປຸ່ນປົກຄອງໂດຍສໍານັກໂຊກ ຸນ ເຊ ິ່ງເປັນປະມຸກຂອງ ລັດສັກດນາໂດຍຮ ິ ູບການແລ້ວແມນເຈ ່ ົ້ າຈັກກະພັດເປນຜັ ູ້ມີອໍານາດສູງສດ ແຕ ຸ ່ອໍານາດທ ີ່ ແທ້ຈິງ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 64 7/31/2015 9:42:35 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

60 ໃນການບໍລິຫານປະເທດໄດ້ຕົກຢໃນກ ູ່ າມໍ ຂອງພວກໂຊກ ື ຸນ (ເຊອິໄທ ໂຊກ ຸນ ແປວ່າ ນາຍພົນຜູ້ ປາບຄົນເຖ ື່ອນ). ດັ່ ງນ ັ້ ນ, ເຈ ົ້ າຈັກກະພັດຈ ຶ່ ງພຽງແຕ່ຖືວ່າເປັນສ ິ່ ງສກກາລະບ ັ ູຊາ ແລະ ດໍາລງຊົ ີ ວິດດ້ວຍຊັບສນທິ ີ່ໂຊກນຖວາຍໃຫ ຸ ້. ພາຍໃຕ້ລະບອບການປົກຄອງໂຊກນ ຊາວນາ ແລະ ພ ຸ ໍ່ຄ້າຖກປາບປາມ ແລະ ຂ ື ູດຮດ ີ ຢ່າງໜັກໜ່ວງ ແລະ ປ່າເຖອນທ ື່ ີ່ສຸດ ເຊ ິ່ ງກາລໍ ັງສາຄໍ ັນຂອງໂຊກຸນແມ່ນນກຮັ ບຟົ ນດາບສະມ ັ ູໄຣ (Samurai) ແລະ ພວກຂຸນນາງ. ສ່ວນນະໂຍບາຍການຕາງປະເທດ ໂຊກ ່ ຸນ ໄດ້ມີນະໂຍບາຍອັດ ປະຕປະເທດ ເພ ູ ື່ ອສະກດກັ ນອ ັ້ ິດທິພົນການຄາຂອງປະເທດຕາເວ ້ ັນຕກ. ົ ມາເຖິງກາງສະຕະວັດທີXIX ເມອຖ ື່ ືກບງຄັ ັບຈາກຈັກກະພດອາເມຣ ັ ິກາ ໂຊກຸນຈງຍອມ ຶ່ ເປີດປະເທດເພື່ ອຕດຕິ ໍ່ຄ້າຂາຍກັບໂລກພາຍນອກນັບແຕ່ປີ ຄ.ສ 1860 ເປັນຕນມາເຮ ົ້ ດໃຫ ັ ້ໜໍ່ ແໜງເສດຖະກິດທນນຶ ິຍົມກາເນ ໍ ດຂີ ນ ແລະ ລະບອບສ ຶ້ ກດັ ິນາຄອຍໆເຊ ່ ື່ ອມລົງ. ໃນປ ຄ.ສ ີ 1868 ໂຊກຸນຖືກບງຄັ ບໃຫ ັ ລາອອກຈາກຕ ້ ໍາແໜ່ງ ແລະ ເຈ ົ້ າຈັກກະພັດເມຈິ (Meiji) ໄດ້ຂຶ້ນກາອໍ ານາດການປ ໍ ົກຄອງທ ີ່ ເອ ີ້ ນວ່າ: “ການປະຕິຮູບເມຈ”. ການປະຕ ິ ິຮູບດງກ ັ່ າວ່ ໄດ້ມີການປ່ຽນແປງຫາຍດ ຼ ານເຊ ້ ນ: ດ ັ່ ໍາເນີນນະໂຍບາຍປົກຄອງແບບທຶນນິຍົມໂດຍເອາພວກຂ ົ ນ ຸ ນາງ ແລະ ນາຍທນໃຫຍ ຶ ່ຂຶ້ນບໍລິຫານປະເທດ, ການລບລົ ້າງລະບອບຂ້າທາດ, ລັດໄດ້ສົ່ງເສມໃຫ ີ ້ ນາຍທຶນໃໝຂະຫຍາຍອ ່ ຸດສາຫະກາ, ນ ໍ ໍາເອາວົ ິທະຍາສາດ-ເຕັກນກຂອງເອ ິ ີຣົບເຂ ົ້ າມານາໃຊ ໍ ້, ອະນຸຍາດໃຫອາເມຣ ້ ິກາເຂາມາລ ົ້ ງທົ ຶນໃນປະເທດ ແລະ ອື່ ນໆຈ ຶ່ ງເຮດໃຫ ັ ້ເສດຖະກິດທນນຶ ິຍົມຂະ ຫຍາຍຕົວຢາງໄວວາ. ການປະຕ ່ ິຮູບປ ຄ.ສ ີ 1868 ແມນການປະຕ ່ ິວັດນາຍທນ ເຊ ຶ ງໄດ ິ່ ້ປະຕິບັດ ແຕ່ເທງລິ ົງລຸ່ມຈ ຶ່ ງສາມາດສະກັດກນການຕ ັ້ ໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນໄດ້. 2) ' )$ ກາງສະຕະວດທັ ີ XIX ໜໍ່ແໜງເສດຖະກິດທນນຶ ິຍົມ ແລະ ຊົນຊນນາຍທ ັ້ ຶນໃໝ ໄດ ່ ້ກໍາ ເນີດຂນ ຈ ຶ້ ຶ່ ງມການລ ີ ົງທຶນໃສ່ອຸດສາຫະກາໜໍ ັກໂດຍສະເພາະແມນອ່ ດສາຫະກ ຸ ໍາພະລັງງານໄຟຟາ ້ ແລະ ອຸດສາຫະກາລວມສ ໍ ນໄດ ູ ້ແກ່ການຄ້າ ແລະ ການທະນາຄານ. ນອກຈາກນ ັ້ ນ, ຍັງມີການ ສ້າງຕງບ ັ້ ໍລິສັດຜູກຂາດຂ ຶ້ ນຫຼາຍບໍລິສັດ. ໃນນັ້ ນມສອງບ ີ ໍລິສັດທໃຫຍ ີ່ ່ກວ່າໝູ່ຄື: ບໍລິສັດມິດຊູບິຊິ ແລະ ບໍລິສັດມິດຊູຍ ເຊ ິ່ ງທັງສອງບໍລິສັດ ໄດ້ດໍາເນນທີ ຸລະກິດກວມເອົາການທະນາຄານ, ບໍ່ຖ່ານ ຫີນ, ໂຮງງານຕໍ່ າແຜນ, ທາງລ ່ ົດໄຟ ແລະ ໂຮງງານຜະລິດກໍາປນເຊ ັ່ ິ່ ງທັງສອງບໍລິສັດດ ັ່ ງກາວກາຍ ່ ເປັນຜູ້ມີບົດບາດສາຄໍ ນທັ ັງໃນດານເສດຖະກ ້ ິດ ແລະ ການເມືອງໃນປະເທດຍີ່ປຸ່ນ. 6HisTB M6 final CACIM.pdf 65 7/31/2015 9:42:35 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

61 3) % ຍີ່ປຸ່ນ ເປັນປະເທດທີ່ມີການພັດທະນາທາງດານການເມ ້ ືອງ, ເສດຖະກິດ ແລະ ສັງຄົມ ຂະຫຍາຍຕົວໄວກວ່າປະເທດອື່ນໆໃນທະວີບອາຊ ໂດຍສະເພາະແມ ີ ່ນພາຍຫຼັງທເຈ ີ່ ົ້ າຈັກກະພັດ ເມຈິ (Meiji) ໄດ້ທໍາການປະຕິຮູບປະເທດ. ແຕ່ເຖງຢິ ່າງນ ັ້ ນກໍຕາມ, ຊີວິດ ແລະ ຄວາມເປນຢັ ູ່ ຂອງຊາວນາ ແລະ ຊ່າງຫັດຖະກາຍໍ ງປະສ ັ ບກົ ັບຄວາມທກຍາກລ ຸ ໍາບາກທີ່ສຸດ ເນ ື່ ອງຈາກວ່າ ພວກເຂາໄດ ົ ້ຕົກຢູ່ໃຕແອກກ ້ ົດຂີ່ຂູດຮດຢີ າງໜ່ ັກໜ່ວງ ເພາະວາການປະຕ ່ ິຮູບດງກ ັ່ ່າວເປັນການ ນໍາເອາຜົ ົນປະໂຫຍດອັນໃຫຍ່ຫຼວງມາສູ່ຊົນຊ ັ້ ນເທິງເທານ ົ່ ັ້ ນ ສ່ວນປະຊາຊນຊົ າວຜອອກແຮງງານ ູ້ ບໍ່ໄດ້ຮັບຜົນປະໂຫຍດຫຍັງເລີຍ. 2. ffl"'(fl%*  *fl%,#'01"fl  2.1 % ffl fl%', 1) ffi%, ທ້າຍສະຕະວດທັ ີ XVIII ເປັນໄລຍະທີ່ອໍານາດສນກາງຂອງສ ູ ກດັ ິນາຈນເກ ີ ດມີ ີຄວາມ ອ່ອນເພຍ ແລະ ຊຸດໂຊມໜັກໂດຍສະເພາະຢ່າງຍງແມ ິ່ ນໃນລາຊະວ ່ ົງແມນຈູຈຶ່ງເປັນການສາງ້ ເງ ື່ອນໄຂໃຫພວກຈ ້ ກກະພ ັ ດທັ ັງຫາຍຊ ຼ ່ວງຊີງ ແລະ ແຂ່ງຂັນກນແຊກແຊງ-ຮ ັ ຸກຮານປະເທດຈີນ ຢ່າງເປນຂະບວນກວ ັ າງຂວາງ. ້ ພວກຈັກກະພດໄດ ັ ້ນໍາໃຊ້ຮູບການຊາເກ ໍ້ າ ທ ົ່ ີ່ ພວກເຂາເຄ ົ ີຍໃຊມາເຂ ້ າໃນການແຊກແຊງ ົ້ ປະເທດຈນນີ ນແມ ັ້ ນຮ່ ູບການຄາຂາຍ ແລະ ້ ເຜີຍແຜ່ສາສະໜາກາໂຕລິກເປັນຮບການທ ູ າອໍ ດ. ິ ຈາກນນ, ເມ ັ້ ອເຈ ື່ າຂອງປະເທດບ ົ້ ຍອມໃຫ ໍ່ ້ການຮວມມ ່ ຫື ຼື ບ ໍ່ໄດ້ຜົນພວກເຂາກົ ຈະໃຊ ໍ ້ກໍາລັງອາວຸດ ເຂ ົ້າມາປາບປາມຢາງປ ່ າເຖ ່ ອນ ື່ ຈັກກະພັດທ ີ່ ເຂາປະເທດຈ ົ້ ີນກ່ອນໝແມູ່ ນພວກປ ່ ັອກຕຸຍການ (Portugal) ເຊ ິ່ ງມາຕ ັ້ ງສນການຄ ູ າຢ້ ູ່ທີ່ອາວເໝີນ ແລະ ກວາງຕຸ້ງ ແລະ ຕ ໍ່ ມາກໍມີ ແອດສະປາຍ ັ (Spain), ຝຣັ່ງ (France), ອັງກິດ (England), ໂຮນລັງ (Holland) ແລະ ສະຫະລັດອາເມຣິກາ (USA). ແຕການເຂ ່ າມາຄ ົ້ າຂາຍຂອງພວກຈ ້ ກກະພ ັ ດໄດ ັ ້ຖືກກີດຂວາງຈາກລັດຖະບານຈນເນ ີ ອງ ື່ ຈາກໃນໄລຍະນັ້ ນ ລາຊະວງແມນຈ ົ ູໄດ້ປິດປະຕູເພາະຢ້ານປະຊາຊນນົ າກໍ າລໍ ງຈາກພາຍນອກມາ ັ ຕ້ານຕົນເອງ. ພໍ່ຄ້າອງກັ ດ ແລະ ຝຣ ິ ັ່ງ ຈຶ່ງໄດ້ແຕງທ່ ດມາເຈລະຈາການຄ ູ າກ້ ບຈັ ນແຕ ີ ່ກໍຖືກປະຕິເສດ. ເຖິງຢາງໃດກ ່ ຕາມພ ໍ ໍ່ຄ້າອັງກິດ ແລະ ຝຣັ່ ງກໍໄດ້ພະຍາຍາມຫາທກວຸ ິທີທາງ ເພ ື່ ອເຮັດການຄາກ້ ັບ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 66 7/31/2015 9:42:35 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

62 ຈີນໃຫ້ໄດ. ສ ້ ິນຄາທ້ ີ່ນໍາມາຂາຍໄດ້ກໍາໄລມະຫາສານແມ່ນຢາຝິ່ ນ ແລະ ຜູ້ທີ່ຂາຍຫາຍກວ ຼ າໝ່ ູ່ ແມ່ນອັງກິດສະເພາະແຕ່ປີ ຄ.ສ 1834 ມີເຖິງ 21.000 ຫີບ (1 ຫີບປະມານ 72.5 ກິໂລ) ແລະ ປີ ຄ.ສ 1839 ໄດ້ເພ ີ່ ມຂນເປ ຶ້ ັນ 40.000 ຫີບ. ບັນຫາຢາຝນທ ິ່ ີ່ຫຼັ່ງໄຫຼເຂາຈ ົ້ ີນເປນຈັ ໍານວນຫຼວງ ຫຼາຍນາໄປສ ໍ ການເກ ູ່ ດສີ ົງຄາມລະຫວາງຈ ່ ນ-ອ ີ ັງກດໃນປ ິ ຄ.ສ ີ 1840-1842 ເອນວ ີ້ າ: ສ ່ ົງຄາມຢາ ຝິ່ນ. 2)   "%$, ໃນໄລຍະທາຍສະຕະວ ້ ັດທີ XIX ຫາຕນສະຕະວ ົ້ ັດທີ XX ເປັນໄລຍະທີ່ຈັກກະພັດຕາ ເວັນຕົກໄດ້ດໍາເນີນນະໂຍບາຍແຊກແຊງທາງດານການເມ ້ ືອງ, ເສດຖະກິດ ແລະ ສັງຄມເຂ ົ ົ້າໃນ ປະເທດຈີນ ແລະ ພາຍຫຼັງສງຄາມຈ ົ ີນ-ຍີ່ປຸ່ນ (1894-1895) ເຊ ິ່ ງແມນຈ່ ີນຖກປະລາໄຊຈ ື ຶ່ ງເກດມີ ີ ຂະບວນຕັດແບ່ງດິນຈນໃນປ ີ ີ ຄ.ສ 1895-1901 ຂອງບນດາຈ ັ ັກກະພດເຊ ັ ັ່ ນ: ຈັກກະພັດຣັດເຊຍ, ອັງກິດ, ຝຣັ່ ງ, ຍີ່ປຸ່ນ, ເຢຍລະມນ, ອ ັ ຕາລ ີ ີ, ໂອຕຣິສ ແລະ ຈກກະພ ັ ັດອາເມຣິກາ. ດ ັ່ ງນ ັ້ ນ, ພວກ ຈັກກະພັດຈງສາມາດຄວບຄ ຶ່ ຸມດ້ານເສດຖະກິດ-ການເງິນ ແລະ ສາມາດຊົມໃຊ້ສິດໃນຈີນຄື: - ຈັກກະພັດຣັດເຊຍ ມີສິດສ້າງທາງລົດໄຟຢແມນຈ ູ່ ູລີ ແລະ ເຊ ົ່ າທ່າກາປໍ ັ່ ນລູຊານ-ຕາແລນ. - ໃນປີ ຄ.ສ 1897 ເຢຍລະມັນ ມີສິດເຊາຕອນດ ົ່ ນຢິ ູ່ເຂດເຈາລວານ, ຂ ົ ຸດຄ ົ້ ນບແຮ ໍ່ ແລະ ່ ສ້າງທາງລົດໄຟຢແຂວງຊານຕ ູ່ ຸງ. - ອັງກິດ ເຊາດ ົ່ ນເຂດອ ິ ຍຮາຍຢ ຸ ຸງ ແລະ ດາເນ ໍ ີນການຄາຂາຍໃນເຂດແມ ້ ່ນໍ້າຢງຊັ ີກຽງ. - ຝຣັ່ ງ ເຊ ົ່ າດນໃນເຂດອ ິ າວເຈ ່ ົາລວານ ແລະ ສາງທາງລ ້ ົດໄຟຢູ່ເຂດຢູນນານ, ຂຸດບ ໍ່ ແຮ່ຢູ່ ກວາງຕຸງ, ອູນານ ແລະ ກວາງຊ. ີ - ຍີ່ປຸ່ນ ຍດເກາະລ ຶ ິວກິວ. - ສ່ວນຈັກກະພດອາເມຣ ັ ິກາ ມາຍດຄອງປະເທດຈ ຶ ີນຊາກວ ້ າຈ່ ກກະພ ັ ັດອ ື່ ນໆ ເນອງຈາກ ື່ ວ່າຍັງມການປ ີ ັບປຸງຫົວເມອງຂ ື ຶ້ ນທຫາກ ີ່ ໍຍຶດໄດ. ແຕ ້ ່ຈັກກະພັດອາເມຣິກາໄດໃຊ້ ນະໂຍບາຍໂນ ້ ້ມ ນ້າວເຂາຂ ົ້ າງຈ ້ ີນຄ: ສື ິນຄາຂອງອາເມຣ ້ ິກາເກັບພາສີເອກະພາບກັບສນຄິ ້າຈັກກະພດອັ ື່ ນໆທ ີ່ ຂາຍ ຢູ່ຈີນ, ຄົນຈນເປ ີ ັນຜູ້ເກບພາສ ັ ີທັງໝດ, ອາເມຣ ົ ິກາຮບຮັ ູ້ສິດປົກຄອງຂອງຈກກະ ັ ພັດໃນຈນ, ຈ ີ ັກ ກະພດອັ ື່ ນໆຕອງບ ້ ໍ່ ເກບພາສ ັ ີສູງ ແລະ ມີສິດເທ ົ່ າທຽມກັນໃນແຕລະເຂດ. ຈາກນະໂຍບາຍດ ່ ັ່ ງ ກ່າວຈກກະພ ັ ດອາເມຣ ັ ິກາຈງສາມາດຍ ຶ່ ດເອ ຶ ົາດິນສວນຫ ່ າຍຂອງຈ ຼ ີນ ແລະ ກຽມທກເງ ຸ ື່ອນໄຂປົກ ຄອງປະເທດຈີນ. ຕໍ່ໜ້າສະພາບການດງກ ັ່ ່າວ ເຮັດໃຫ້ປະຊາຊນຈົ ນໄດ ີ ້ສູນເສຍຄວາມເປນເອກະ ັ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 67 7/31/2015 9:42:35 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

63 ລາດ, ອໍານາດອະທປະໄຕ ແລະ ຜ ິ ືນແຜນດ່ ິນອັນຄົບຖວນຂອງຕ ້ ົນ. ນອກຈາກນນ, ຍ ັ້ ັງຖືກພວກ ຈັກກະພັດກດຂົ ີ່ຂູດຮີດເຮັດໃຫ້ຊີວິດການເປັນຢູ່ຂອງເຂາເຈ ົ າພ ົ້ ບຄວາມທ ົ ຸກຍາກລໍາບາກຢ່າງໜັກ ໜ່ວງ ຈງມ ຶ່ ີຂະບວນການຕໍ່ສູ້ປົດປ່ອຍຊາດເກີດຂ ຶ້ ນ. 2.2 % ffl fl%'fl' $ ໃນສະຕະວັດທີ XV ປັອກຕຸຍການ ເປັນປະເທດທາອໍ ດທິ ີ່ ເຂາມາໃນປະເທດອ ົ້ ນເດຍ ິ ໂດຍໄດ້ປັກຫກຢຼັ ູ່ທີ່ເມືອງກົວ (Goa) ເພອດ ື່ ໍາເນນການຄ ີ າ ແລະ ້ ການເຜຍແຜ ີ ສາສະໜາ. ເມ ່ ື່ ອ ມາເຖິງສະຕະວັດທີ XVII ອໍານາດ ແລະ ອິດທິພົນຂອງປ ັອກຕຸຍການໃນອາຊີໄດ້ຫຼຸດລງຕົ ຈາກ ໍ່ ນັ້ນຊາວຮໍລັນດາຈ ຶ່ ງເຂາມາມ ົ້ ີອໍານາດໃນການທາການຄ ໍ ້າເຄ ື່ ອງເທດ. ໃນຕົ້ ນສະຕະວັດທີXVIII ຈັກກະພດອັ ງກັ ິດ ແລະ ຝຣັ່ງໄດ້ເຂາມາຍາດແຍ ົ້ ງສ່ ດເປ ິ ັນເຈົ້າ ປົກຄອງອິນເດຍ. ການຍາດແຍງດ່ ັ່ ງກາວໄດ ່ ້ກາຍເປັນສງຄາມ ແກ ົ ່ຍາວເປັນເວລາ 10 ປີ(1753- 1763). ໃນທີ່ສຸດຝຣັ່ ງຕອງປະລາໄຊໃຫ ້ ້ອັງກດເປ ິ ນຄັ ງທ ັ້ ີສອງ (ຄັ້ ງທີໜ່ຶງຝຣັ່ງປະລາໄຊໃຫ້ອັງກິດ ຢູ່ການາດາ ປ ຄ.ສ ີ 1759) ແລະ ຝຣັ່ ງຖືກປດເຂ ັ ຍອອກຈາກອ ່ ນເດຍເກ ິ ອບໝ ື ົດຍັງເຫຼືອພຽງແຕ່ ປ້ອມການຄ້າພຽງບາງບ່ອນເທ ົ່ ານ ັ້ ນເຊ ັ່ນ: ປົງດີເຊຣີ, ປານົງ, ກາຣີການ, ມາເລ ແລະ ຊັງແດກນາກໍ. ແຕ່ກາງສະຕະວັດທີXVIII ເຖິງຕ ົ້ ນສະຕະວັດທີXIX ອັງກດສາມາດຍ ິ ຶດເອາອົ ິນເດຍ ທີ່ ມີອານາເຂດທກວ ີ່ ້າງໃຫຍ່ໄພສານ ແລະ ຍັງສາມາດຂະຫຍາຍອິດທິພົນໄປປະເທດເນປານ, ຕີເບດ ແລະ ອ ື່ ນໆ ເຊ ິ່ ງບໍລິສັດອິນເດຍຕາເວັນອອກ ເປັນຜູ້ຕາງໜ້າລັດຖະບານອັງກິດປົກຄອງອິນເດຍ. 2.3 % ffl fl%'"&" ໃນຄວາມເປັນຈິງ ຍີ່ປຸ່ນ ເປນຊາວອາຊ ັ ີພຽງຊາດດຽວທີ່ບໍ່ເຄີຍຖກຄື ນຜົ ິວຂາວຂດຮູ ີດ ແລະ ໝິ່ນປະໝາດ ໃນທາງກົງກັນຂ້າມພວກເຂົາຍງໃຫ ັ ຄວາມສະເໝ ້ ພາບ ແລະ ນ ີ ບຖັ ືຍໍາເກງໃນຖາ ນະມະຫາອໍານາດໂລກນັບຕ ັ້ ງແຕ່ຕົ້ນສະຕະວັດທີXX ເປັນຕ ົ້ ນມາ. ໃນສະຕະວັດທີ XVI ປ ັອກຕຸຍການ (Portugal) ໄດ້ເຂາມາເຜ ົ້ ີຍແຜ່ສາສະໜາກາໂຕ ລິກ ເຊ ິ່ງໄດ້ສ້າງຄວາມແບ່ງແຍກໃນສັງຄມຍົ ີ່ປຸ່ນ ຈງຖ ຶ່ ກໂຊກ ື ນຂຸ ັບໄລ່ ແລະ ຫາມຄ ້ ົນຕາງຊາດ ່ ເຂ ົ້າມາໃນປະເທດຍີ່ປຸ່ນ. ຕມາຈ ໍ່ ກກະພ ັ ັດຈີນຊາວມົງໂກນ ກບລາຍຄານ ເຄ ຸ ຍສີ ົ່ ງກອງທັບມາບຸກ ຕີຍີ່ປຸ່ນແຕ່ບໍ່ສໍາເລດ ຍ ັ ີ່ປຸ່ນຈງອ ຶ່ ັດປະຕູຄືນອີກ. ໃນປີ ຄ.ສ 1853 ອາເມຣິກາ ເປນຊາດທ ັ າອໍ ິດທມາເຄາະປະຕ ີ່ ູຍີ່ປຸ່ນໂດຍໃຊ້ເຮອຮື ົບ ແລ່ນເຂ ົ້ າອາວໂຕກ ່ ີໂອ (ໂຕກຽວ) ບີບຍີ່ປຸ່ນໃຫ້ເລກນະໂຍບາຍປ ີ ດປະເທດ ແລະ ປ ິ ີຕໍ່ມາກໍບີບບັງ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 68 7/31/2015 9:42:35 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

64 ຄັບໃຫ້ເຊັນສນຍາບ ັ ໍ່ ສະເໝພາບ. ເມ ີ ອເຫ ື່ ັນເຮອລື ບຂອງອາເມຣ ົ ິກາເຮັດດ້ວຍໂລຫະ ແລະ ແລ່ນ ດ້ວຍເຄອງຈ ື່ ັກແທນເຮອໄມ ື ້ທີ່ແລ່ນດ້ວຍຜາໃບກ ້ ໍຮູ້ສຶກປະຫາດໃຈ ແລະ ຮ ຼ ູ້ສຶກວາໂຕເອງຫ ່ າຫຼ້ ງ ຼັ ແລະ ຍ້ອນຫວ ັ່ ນເກງຄວາມເໜືອກວ່າດງກ ັ່ າວ ຍ ່ ີ່ປຸ່ນຈ ຶ່ງຍອມເປດປະເທດເພ ີ ອຕ ື່ ດຕິ ໍ່ຄ້າຂາຍກັບ ໂລກພາຍນອກ ໂດຍສະເພາະແມ່ນກັບອາເມຣິການບຕັ ັ້ ງແຕ່ປີ ຄ.ສ 1860 ເປັນຕ ົ້ ນມາ. ຈາກ ນັ້ນ, ປະເທດຕ່າງໆເຊນ: ຣ ັ່ ດເຊຍ, ອ ັ ັງກດ, ຝຣ ິ ັ່ ງ ແລະ ອ ື່ນໆໄດໃຊ້ ້ກໍາລັງນາບຂ ໂຊກ ູ່ ຸນ ໃຫເປ້ ີດ ທ່າເຮອ ແລະ ຫ ື ຼຸດພາສີສິນຄາຂາເຂ ້ າ. ົ້ ທຸງອາເມຣກາປ ິ ວສະບ ິ ດຢັ ໃນເກາະ ໂອກ ູ່ ນາວາ ີ ໃນສົງຄາມໂລກຄັ້ ງທີII ຈັກກະພດອາເມຣ ັ ິກາໄດ້ຍຶດເກາະໂອກີນາວາ (Okinawa) ໃນ ວັນທີ1 ເດືອນເມສາ ປີ ຄ.ສ 1945 ແລະ ກາຍເປັນຖານທບທາງການທະຫານທ ັ ໃຫຍ ີ່ ແລະ ສ ່ ໍາ ຄັນແຫ່ງໜງໃນມະຫາສະໝ ່ຶ ດປາຊ ຸ ີຟິກຂອງສະຫະລັດອາເມຣກາ. ເມ ິ ື່ ອເກີດສົງຄາມ ແລະ ມີການ ຖິ້ມລະເບດໃສ ີ ່ພາກເໜອຫວຽດນາມໃນປ ື ີ ຄ.ສ 1965 ສະຫະລດອາເມຣ ັ ິກາໄດໃຊ້ ້ອຸປະກອນທາງ ການທະຫານທ ີ່ ເກັບມ້ຽນຢໃນຍ ູ່ ີ່ປຸ່ນເຂາໃນສ ົ້ ົງຄາມຫວຽດນາມ. ໃນປີ ຄ.ສ 1969 ລັດຖະບານຂອງຊາໂຕ ແຫ່ງພັກລເບຣານ ເດໂມຄຣາຕ ີ ິກ (Liberal Democratic) ໄດ້ຮັບໄຊຊະນະຈາກການເລືອຕ ັ້ ງອກຄີ ັ້ ງໜ ຶ່ ງເນ ື່ ອງຈາກດໍາເນີນການຫາສຽງດ້ວຍ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 69 7/31/2015 9:42:35 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

65 ການຮຽກຮ້ອງໃຫສະຫະລ ້ ັດອາເມຣິກາສ ົ່ງເກາະໂອກນາວາຄ ີ ນໃຫ ື ້ແກ່ຍີ່ປຸ່ນ ເຊ ິ່ ງສະຫະລັດອາເມ ຣິກາ ໄດ້ມອບອະທິປະໄຕໃນໝູ່ເກາະຣິວກິວ ແລະ ໂອກີນາວາ ໃຫ້ແກ່ລັດຖະບານຍີ່ປຸ່ນໃນເດືອນ ພຶດສະພາ ປ ຄ.ສ ີ 1972. 3. *"%ffl "%#ffl"'(fl%*  '(fl%* 3.1 ' *fl%*"% ໃນສະຕະວັດທີ XVIII-XIX ບັນດາປະເທດໃນທະວີບເອີຣົບໄດປະສ ້ ບຜົ ນສົ າເລ ໍ ັດອັນ ໃຫຍ່ຫຼວງໃນການພດທະນາທາງດ ັ ານເສດຖະກ ້ ິດ ຈ ຶ່ ງເຮດໃຫ ັ ້ລັດທິທຶນນິຍົມຂະຫຍາຍຕົວຢາງ່ ໄວວາ ຈນກາຍເປ ົ ັນລະບົບຈັກກະພັດນິຍົມແຫ່ງໂລກ ເຊິ່ງປະເທດເຫານຼົ່ ນໄດ ັ້ ້ອອກລ່າເມືອງຂນ ຫ ຶ້ ຼື ອານານິຄົມຢາງກວ ່ ້າງຂວາງໃນທົ່ ວທກມ ຸ ູມໂລກ ໂດຍມີວັດຖຸປະສົງຍຶດເອາປະເທດເມ ົ ອງຂ ື ນເປ ຶ້ ັນ ຕະຫາດເພ ຼ ອຈ ື່ ໍາໜ່າຍສນຄິ າທ້ ີ່ອັ່ງອໍຢູ່ພາຍໃນປະເທດ, ການຂດຄຸ ນ ແລະ ກອບໂກຍຊ ົ້ ບພະຍາ ັ ກອນທໍາມະຊາດ ແຕເປ່ າໝາຍທ ົ້ ີ່ສໍາຄັນແມ່ນການຂະຫຍາຍອໍານາດທາງການເມອງ ແລະ ການ ື ທະຫານເພ ື່ ອກ້າວຂ ຶ້ນເປັນມະຫາອານາດໃນໂລກ. ດ ໍ ັ ່ງນນ, ພວກເຂ ັ້ າຈົ ງໄດ ຶ່ ອອກແຮງແຊກແຊງ ້ ແລະ ຍດຄອງບ ຶ ັນດາປະເທດຕາງໆທ ່ ີ່ອ່ອນແອກວ່າໃນທຸກດານຢ ້ ໃນທະວ ູ່ ີບອາຊີ, ອາຟຣິກາ ແລະ ອາເມຣິກາລາຕິນ. ສ່ວນປະຊາຊນທົ ີ່ຕົກຢໃຕູ່ ້ອໍານາດຂອງພວກລາເມ່ ອງຂ ື ຶ້ນໄດເກ້ ີດຄວາມບໍ່ພໍ ໃຈ ແລະ ເກີດຄວາມຄຽດແຄນ ຈ ້ ຶ່ງໄດ້ລຸກຂ ຶ້ ນຕໍ່ສູ້ໃນທຸກຮບແບບຢ ູ ່າງແຂງແຮງ ແລະ ກວ້າງ ຂວາງຈນກາຍເປ ົ ັນກະແສຟອງປະຕິວັດໂລກ. 3.2 *%" "%6 ໃນເມື່ ອພວກລ່າເມືອງຂນເຂ ຶ້ ົ້ າຍຶດຄອງປະເທດໃດໜງ ພວກເຂ ຶ່ າກົ ໍທໍາການແຊກແຊງກິດ ຈະການພາຍໃນຂອງປະເທດນັ້ ນທັງໝົດ ຈ ຶ່ ງກ ໍ່ໃຫ້ເກດຂີ ໍ້ຂັດແຍ່ງໃນດານຕ ້ ່າງໆເຊນ: ັ່ 1. 'fl%: ( ພວກຈກກະພ ັ ັດກໍເຂາໄປມ ົ້ ີບົດບາດແທນທ ີ່ ຫ ຄວບຄ ຼື ມບຸ ນຊາທ ັ ັງ ໝົດໃນລະບົບການປົກຄອງ ເຮັດໃຫ້ເຈາຂອງປະເທດ ຫ ົ້ ປະຊາຊ ຼື ນໃນປະເທດນ ົ ັ້ ນຂາດສິດເສລີ ພາບໃນດ້ານຕ່າງໆຢາງຮ ່ າຍແຮງ ແລະ ກ ້ າວໄປເຖ ້ ງຖິ ືກຈໍາກັດໃນທຸກດານ. ຍ ້ ິ່ງໄປກວານ່ ັ້ນ ຍັງ ຖືກພວກເຂົາບັງຄບໃຫ ັ ້ເປັນລູກແຫງຕຼ້ ນມີ ືຮັບໃຊໃຫ້ ແກ້ ພວກເຂ ່ ົາອີກ. 2. ' )$: ພວກເຂາທົ າການຂ ໍ ຸດຄນຊ ົ້ ບພະຍາກອນທ ັ ໍາມະຊາດຢາງຊະຊາຍ ່ ແລ້ວນາໄປປະເທດຂອງພວກເຂ ໍ າ, ຕ ົ ງໂຮງຈ ັ້ ັກໂຮງງານຂຶ້ ນແລ້ວຈ່າຍຄາແຮງງານໃນລາຄາຖ ່ ກ, ື 6HisTB M6 final CACIM.pdf 70 7/31/2015 9:42:35 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

66 ເກັບກວາດພາສີອາກອນຢາງໜ່ ັກໜ່ວງ, ເກັບເກນແຮງງານໄປເຮດວຽກທ ັ ີ່ບໍ່ໄດ້ຄ່າຕອບແທນ ຫຼື ລາຄາຖືກ, ຄນພາຍໃນປະເທດຖ ົ ກຫື າມ ແລະ ຈ ້ ໍາກັດການດາເນ ໍ ນທີ ລະກ ຸ ດ ແລະ ອ ິ ື່ ນໆ. 3.  : ພວກເຂາໃຊ ົ ້ທຸກປະເພດກາລໍ ັງຂອງກອງທັບເປັນເຄອງມ ື່ ືທໍາການ ປາບປາມ ແລະ ດບສັ ູນຜູ້ທີ່ຕໍ່ຕ້ານ ຫ ຂະບວນການຕ ຼື ໍ່ຕ້ານຢາງໂຫດຮ ່ ້າຍປາເຖ ່ ື່ອນ ແລະ ໄຮ້ມະ ນຸດສະທາ. ນອກຈາກນ ໍ ັ້ ນ, ຍັງເກັບເກນເອາຊາວໜ ົ ມ-ຊາຍສະກ ຸ່ ນເຂ ັ າຮ ົ້ ັບໃຊ້ໃນກອງທັບຂອງ ພວກເຂົາແລວກ້ ັບມາປາບປາມພແມ ໍ່ ຫ່ ປະຊາຊ ຼື ນຂອງຕ ົ ົນເອງ. ສະຫບແລ ຼຸ ້ວ ຕໍ່ກັບການກະທໍາດງກ ັ່ າວຂອງພວກຈ ່ ັກກະພັດ ໄດ້ເຮດໃຫ ັ ້ປະຊາຊນໃນປະ ົ ເທດຫົວເມອງຂ ື ຶ້ ນເກດຄວາມບ ີ ໍ່ພໍໃຈ ແລະ ເກດຄວາມເຈ ີ ັບແຄ້ນແໜນໃຈເປ ້ ນຢັ າງຍ ່ ິ່ ງ ພວກເຂົາ ເຈ ົ້ າຈ ຶ່ງໄດ້ສາມັກຄີພ້ອມກນລັ ຸກຮືຂຶ້ນຕໍ່ສູ້ຕ້ານພວກລາເມ່ ືອງຂ ຶ້ນຢາງຮ ່ ຸນແຮງ ແລະ ເປນຂະບວນ ັ ກວ້າງຂວາງເພ ື່ ອທວງເອາຄວາມເປ ົ ັນເອກະລາດແຫ່ງຊາດ ແລະ ສດເສລ ິ ີພາບປະຊາທປະໄຕ ິ ຈົນ ເຮັດໃຫຄວາມຂ ້ ັດແຍ່ງລະຫວ່າງພວກລາເມ່ ືອງຂ ຶ້ ນກັບປະຊາຊົນເມືອງຂຶ້ນ ກາຍເປັນຂໍ້ຂັດແຍ່ງ ຕົ້ນຕໍໜຶ່ງໃນບນດາຂ ັ ໍ້ຂັດແຍງໃນໄລຍະສ ່ ງຄາມໂລກທ ົ ີ່ຜ່ານມາ. : 1. ສະພາບຂອງປະເທດຈນໃນສະຕະວ ີ ດທັ ີ XVII-XIX ເປັນຄແນວໃດ? ື 2. ສະພາບຂອງປະເທດອນເດຍໃນສະຕະວ ິ ັດທີ XVII-XIX ເປັນຄແນວໃດ? ື 3. ສະພາບຂອງປະເທດຍີ່ປຸ່ນໃນສະຕະວັດທີ XVII-XIX ເປັນຄືແນວໃດ? 4. ຈັກກະພັດຕາເວັນຕົກໄດ້ຍຶດຄອງ ແລະ ແຊກແຊງຈນຄີ ືແນວໃດ? 5. ຈັກກະພດຕາເວ ັ ັນຕົກໄດ້ຍຶດຄອງ ແລະ ແຊກແຊງອນເດຍຄ ິ ແນວໃດ? ື 6. ຈັກກະພດຕາເວ ັ ັນຕົກໄດ້ຍຶດຄອງ ແລະ ແຊກແຊງຍີ່ປຸ່ນຄືແນວໃດ? 7. ການຂັດແຍ່ງລະຫວ່າງພວກລາເມ່ ອງຂ ື ຶ້ ນກັບປະຊາຊົນເມືອງຂນມ ຶ້ ີສາເຫດມາຈາກອັນ ໃດແດ່? 8. ຈ ົ່ ງເວາເຖ ົ້ ິງຂໍ້ຂັດແຍ່ງດ້ານຕ່າງໆລະຫວ່າງພວກລາເມ່ ືອງຂນກ ຶ້ ັບປະຊາຊົນເມອງຂ ື ຶ້ ນ. 6HisTB M6 final CACIM.pdf 71 7/31/2015 9:42:35 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

67  9: ffl"'(fl%*  *fl%,#!fl72$ ffl fl'2$ffl$ 1. ffl"'(fl%*  *fl%,#01"fl72$ 1.1 # "ff*fl%fl72$ ອາຟຣິກາ ທາງພາກກາງ ແລະ ພາກໃຕ້ບາງສ່ວນ ຍັງຄົງເປນອັ ຸປະສັກຢາງໜ່ ັກສໍາລັບ ຊາວເອີຣົບ ໂດຍສະເພາະແມ່ນອາກາດຮ້ອນອົບເອາ, ປ ົ້ າດ່ ົງອນຕັ ບໜາ ແລະ ແມ ຶ ່ນໍ້າທີ່ບໍ່ສາ ມາດໃຊ້ໃນການເດນເຮ ີ ືອ ຈ ຶ່ ງເຮັດໃຫຊາວເອ ້ ີຣົບບ ໍ່ ສາມາດເຂາໄປໄດ ົ້ ້. ສ່ວນທາງພາກເໜືອຂອງ ອາຟຣິກາ ແມ່ນມີຄວາມສາຄໍ ັນທາງປະຫວັດສາດມາຕ ັ້ ງແຕ່ສະໄໝເອຢິບບູຮານ. ນອກຈາກນນ, ັ້ ດິນແດນດ ັ່ ງກາວຍ ່ ັງມີຄວາມອຸດົມສົມບນໄປດ ູ ້ວຍຊບພະຍາກອນທ ັ າມະຊາດ ທ ໍ ີ່ມີມູນຄາມະຫາ ່ ສານເຊ ັ່ ນ: ຄໍາ, ທອງແດງ, ເພັດນິນຈິນດາ, ຢາງພາລາ, ຝ ້ ້າຍ, ງາຊາງ້ ແລະ ອນໆ. ໃນຂະນະດຽວ ື່ ກັນປະຊາຊົນອາຟຣິກາຍັງປະສົບກບຄວາມທ ັ ກຍາກລ ຸ າບາກຢ ໍ າງແສນສາຫ ່ ັດ ທີ່ມີມາຕ ັ້ ງແຕ່ສະ ໄໝບັນພະບຸລຸດ. ພ້ອມກນນັ ັ້ ນ, ຍັງຖກພວກລ ື າເມ່ ອງຂ ື ຶ້ ນທາການກ ໍ ົດຂີ່ຂູດຮດ ແລະ ກ ີ ດໜົ ່ວງ ຢ່າງທລະມານມາເປ ໍ ັນເວລາຫາຍປ ຼ ີເຊນດຽວກ ັ່ ັນ. ຢ່າງໃດກໍຕາມ, ໃນທາຍສະຕະວ ້ ັດທີ XIX ຫາຕ ົ້ ນສະຕະວັດທີ XX ອາຟຣິກາເປນທະ ັ ວີບໜ ຶ່ ງທີ່ບັນດາຈັກກະພດໃຫ ັ ້ຄວາມສາຄໍ ັນ ແລະ ສນໃຈເປ ົ ນຢັ ່າງຍ ິ່ ງ ພວກເຂາຈົ ງເຂ ຶ່ າໄປຕ ົ້ ັດ ແບ່ງ ແລະ ຊວງຊ ່ ີງກນແຊກແຊງ-ຮ ັ ຸກຮານບັນດາປະເທດຕາງໆໃນທະວ ່ ີບອາຟຣິກາຢາງເປ ່ ັນຂະ ບວນກວາງຂວາງເຊ ້ ນ: ຈ ັ່ ັກກະພດອັ ັງກດ, ຝຣ ິ ັ່ງ, ເຢຍລະມັນ, ອີຕາລ ແລະ ຈ ີ ກກະພ ັ ັດອ ື່ ນໆ. 1.2 % ffl fl%fl72$ 1) ,#fl%$fl%fl72$! ໃນປ ຄ.ສ ີ 1815 ອັງກິດໄດເຂ້ ົ້ າຍຶດຄອງແຫຼມໂຄໂລນີ (Cape Colony)6 ຈາກຊາວໂຮນ ລັງພວກເຂາເຈ ົ ົ້ າເກດຄວາມບ ີ ໍ່ພໍໃຈຕໍ່ການປົກຄອງຂອງອັງກິດ ຈ ຶ່ ງຍ້າຍຂ ຶ້ນໄປທາງເໜືອ ແລະ ຈັດ ຕັ້ງລັດອດສະລະ ິ 2 ແຫ່ງຄື: ທຣານສະວານ (Transval) ແລະ ໂອເຣນ (Orange) ຢູ່ທີ່ນີ້ພວກເຂາ ົ ເຈ ົ້າໄດ້ຄົ້ນພບຄົ ໍາເປນຈັ ານວນຫ ໍ ຼວງຫຼາຍຢູ່ທີ່ທຣານສະວານ. ໃນປ ຄ.ສ ີ 1886 ພວກອັງກິດຈ ຶ່ງໄດ້ ພາກນຫັ ງໄຫ ຼັ່ ຼເຂ ົ້ າມາພ້ອມທັງພະຍາຍາມທ ີ່ ຈະຄອບຄອງດິນແດນແຫງນ່ ີ້ໃຫ້ໄດ້. ເຫດການນ, ຍ ີ້ ິ່ງ 6 Cape Colony ຕັ້ງຢູ່ທາງພາກຕາເວນອອກຂອງອະຟຣ ັ ກາໃຕ ິ ້ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 72 7/31/2015 9:42:36 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

68 ເຮັດໃຫພວກໂຮນລ ້ ັງເກດຄວາມບ ີ ໍ່ພໍໃຈອກ ດ ີ ັ່ ງນ ັ້ນ, ປີ ຄ.ສ 1895 ຈງເກ ຶ່ ີດສງຄາມລະຫວ ົ າງພວກ ່ ໂຮນລັງ-ອັງກິດເປັນເວລາ 3 ປີແຕ່ພວກໂຮນລັງຖກປະລາໄຊ ແລະ ປ ື ີ ຄ.ສ 1910 ຈຶ່ງໄດ້ຈັດຕັ້ງ ສະຫະພາບອາຟຣິກາໃຕ້ (Union of South Africa) ເຊ ິ່ງໄດ້ລວມເອາອານານ ົ ິຄົມແຫຼມ, ນາຕານ (Natal), ທຣານສະວານ ແລະ ໂອເຣນ (Orange) ໂດຍໃຫ້ອໍານາດໃນການປົກຄອງຕົນເອງເປັນ ຂອງຊາວອາຟຣິກາໃຕ. ້ 2) ,#fl%$fl%fl72$'+fl ( ພາຍຫງຍຼັ ຶດຄອງອາຟຣິກາໃຕ້ໄດ້ແລ້ວ ຈັກກະພັດອງກັ ິດຍັງໄດ້ສືບຕ ໍ່ ການຍຶດຄອງທາງ ພາກເໜືອ ໂດຍສະເພາະແມ່ນເອຢບໃນທ ິ ້າຍສະຕະວັດທີ XIX, ພາຍຫງການເປ ຼັ ີດຄອງຊູເອດ ໃນປ ຄ.ສ ີ 1860 ຍິ່ງເຮັດໃຫ້ອັງກິດໄດ້ຜົນປະໂຫຍດເພມຂ ີ່ ຶ້ ນ. ດງນ ັ່ ັ້ ນ, ອັງກິດ ແລະ ຝຣັ່ ງກໍໄດ້ລົງ ທຶນຢ່າງມະຫາສານໃນທຸລະກິດຕາງໆທ ່ ງທັ ີ່ຮູ້ວ່າເອຢບເປ ິ ັນສ່ວນໜ ຶ່ ງຂອງຕວກກ. ນອກຈາກນ ີ ນ, ັ້ ຈັກກະພັດທງສອງໄດ ັ ້ເຂ ົ້ າຄວບຄຸມການເງນຂອງລ ິ ັດຖະບານເອຢບທິ ີ່ກໍາລັງລມລະລາຍ ແຕ ົ້ ມາ ່ ໃນປ ຄ.ສ ີ 1882 ກຸ່ມຊາດນິຍົມເອຢບໄດ ິ ້ທໍາການຕໍ່ຕ້ານການຍດຄອງຂອງຈ ຶ ກກະ ັ ພັດ ຈ ຶ່ ງເຮັດໃຫ້ ຝຣັ່ງຖອນໂຕອອກຈາກເອຢິບ. ໃນເມອສະຖານະການເປ ື່ ັນຄືແນວນ ັ້ນໃນປີ ຄ.ສ 1914 ອັງກິດຈຶ່ງ ໄດ້ມີການປະຕິຮູບຫຼາຍບັນຫາ ແລະ ພາຍຫຼັງສງຄາມໂລກຄ ົ ັ້ ງທີ I ໄດ້ປະກາດໃຫ້ເອຢິບຢໃນອາ ູ່ ລັກຂາຂອງຕນ. ົ ເນ ື້ ອທີ່ອັນກວາງໃຫຍ ້ ່ຢູ່ທາງໃຕ້ຂອງເອຢິບເອ ີ້ ນວ່າ ຊດານ ກ ູ ໍຖືກລວມເຂາເປ ົ້ ັນດນແດນ ິ ພາຍໃຕ້ການຄອບຄອງຂອງອັງກິດ ແລະ ເອຢິບ. ການເຊ ື່ ອມດິນແດນພາກເໜືອ ແລະ ໃຕ້ເຂາ ົ້ ກັນເປັນຄວາມຝັນຂອງລັດຖະບານອັງກດມາດ ິ ົນນານແລ້ວເພາະວາ ຈະເຮ ່ ັດໃຫ້ອັງກິດມຖາີ ນະ ສໍາຄັນຕະຫອດພາກພ ຼ ື້ ນທະວີບອາຟຣິກາ. ແຕ່ວ່າເມອເຢຍລະມ ື່ ນລວມອາຟຣ ັ ິກາຕາເວັນອອກ ໄດ້ກ່ອນຈງເຮ ຶ່ ດໃຫ ັ ແຜນການຂອງອ ້ ັງກດຖິ ືກພັງທະລາຍ. ສະຫບແລ ຼຸ ້ວ, ມາເຖິງປີ ຄ.ສ 1914 ເມ ື່ ອຮວບຮວມດິນແດນ ທີ່ຍຶດຄອງໄດ້ເຂາກ ົ້ ັນກໍເຮດໃຫ ັ ້ອັງກິດກາຍເປັນປະເທດ ທີ່ ສາມາດຄອບ ຄອງດນແດນໄດ ິ ້ຢ່າງກວ້າງຂວາງທີ່ສຸດໃນໂລກ. 3) ,#42%'* "  fl%fl72$ ຝຣັ່ ງເຂ ົ້າໄປໃນດິນແດນຂອງອາຟຣິກາ ດ້ວຍເຫດຜົນທາງລດທັ ິຊາດນິຍົມ ແລະ ລັດທິ ທາງການທະຫານ. ໃນປ ຄ.ສ ີ 1830 ຝຣັ່ ງ ຮຸກຮານອານເຊຣີ ແລ້ວກໍເອົາລວມເຂາຢົ້ ໃນດ ູ່ ນແດນ ິ ຂອງຕນຕົ ມາໄດ ໍ່ ້ຂະຫຍາຍອານາເຂດໄປທາງພາກຕາເວັນອອກ. ສວນທາງພາກຕາເວ ່ ັນຕົກຝຣັ່ ງ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 73 7/31/2015 9:42:36 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

69 ໄດ້ເຂ ົ້ າຍດຄອງມາຣ ຶ ົກ (Moroco)ເຖິງສອງຄ ັ້ ງຄ: ປື ຄ.ສ ີ 1905 ແລະ ປີ ຄ.ສ 1911. ດັ່ງນ ັ້ ນ, ບນ ັ ຫາໂມຣົກໂກເກືອບຈະເປນເຫດເຮ ັ ັດໃຫ້ເກດສີ ົງຄາມໃນເອີຣົບ ແຕໃນໄລຍະຕ ່ ໍ່ມາຝຣັ່ ງກໍພະຍາ ຍາມເຂາຍ ົ້ ຶດຄອງອາຟຣິກາຕາເວັນຕກເກ ົ ືອບທັງໝົດ. ສ່ວນມາດາກດສະກາ ັ (Madagascar) ໄດ້ຕົກເປັນຂອງຝຣັ່ງໃນປ ຄ.ສ ີ 1890 ແລະ ບາງ ສ່ວນຂອງໂຊມາລີກໍກາຍເປັນອານານິຄົມຂອງຝຣັ່ງໃນທົດສະວັດ 1880. ນອກຈາກນັ້ນ, ໃນປີ ຄ.ສ 1898 ຝຣັ່ ງກໍພະຍາຍາມຂະຫຍາຍການຄອບຄອງເຂ ົ້າໄປໃນຊດານ ແຕ ູ ່ກໍຕ້ອງປະເຊີນໜ້າ ກັບອັງກດຢິ ່າງໜັກ ທັງສອງປະເທດຈາຕໍ ອງໄດ ້ ້ເຮັດສນຍາພ ັ ນທະມ ັ ິດຮ່ວມກັນ. ສະຫບລວມແລ ຼຸ ້ວ, ມາເຖິງປີ ຄ.ສ 1914 ຝຣັ່ ງສາມາດຄອບຄອງດິນແດນໃນອາຟຣິກາໄດ້ ທັງໝົດປະມານ 3 ລ້ານກວ່າຕາລາງໄມ7 (ປະມານ 14 ເທ ົ່າຂອງປະເທດຝຣັ່ງ), ພນລະເມ ົ ອງ ື 30 ລ້ານຄົນ (ປະມານ 3 ສ່ວນ 4 ຂອງພົນລະເມືອງຝຣັ່ງ). 4) ,#fl (" 6 " '*  fl%fl72$ ນອກຈາກຈັກກະພດອັ ັງກດ ແລະ ຝຣ ິ ັ່ ງທີ່ຊ່ວງຊີງກນເຂ ັ າຍ ົ້ ຶດຄອງໃນດິນແດນຂອງອາຟຣິ ກາ ແລ້ວຍັງມີຈັກກະພດອັ ນໆອ ື່ ີກຈານວນໜ ໍ ຶ່ ງເຊ ັ່ ນກນ ໂດຍສະເພາະ ເຢຍລະມ ັ ນ ັ (Germany) ເຂ ົ້ າຍຶດຄອງໂຕໂກ, ກາເມຣນ, ອາຟຣ ູ ິກາຕາເວັນຕົກສ່ຽງໃຕ ແລະ ອາຟຣ ້ ິກາຕາເວັນອອກ. ສ່ວນ ອີຕາລີ (Italy) ເປັນປະເທດທີ່ ເກີດລັດທິຈັກກະພັດນິຍົມນໍາຫຼັງໝູ່ໄດເຂ້ ົ້ າຍຶດຄອງແຄມຝງທະເ ັ່ ລ ແດງ ແລະ ໂຊມາລ, ແຄມຝ ີ ັ່ ງມະຫາສະໝຸດອິນເດຍ ແລະ ພະຍາຍາມເຂາຍ ົ້ ຶດຄອງບດສຊ ິ ີເນຍ (ເອທິໂອປ) ແຕ ີ ່ຕ້ອງປະລາໄຊໃນປີ ຄ.ສ 1896. ຈົນມາເຖງໃນປ ິ ີ ຄ.ສ 1912 ອີຕາລີ ຈ ຶ່ ງສາມາດຍຶດຄອງຕຣີໂປລີ ດວຍການເຮ ້ ດສັ ົງຄາມ ກັບຕວກກ, ແບນຊ ີ ິກຍດຄອງກ ຶ ົງໂກ, ປັອກຕຸຍການຍຶດຄອງອງໂກລາ ແລະ ໂມຊ ັ າບໍ ິກ, ແອັດສະ ປາຍ ຍດຄອງດ ຶ ິນແດນສ່ວນໜ ຶ່ງໃນຣິໂອເດີ, ໂອໂຣ ແລະ ຣິໂອມູນີ. ດ ັ່ ງນ ັ້ ນ, ເມ ື່ ອມາເຖິງປີ ຄ.ສ 1914 ທ ົ່ ວທັງທະວີບອາຟຣິກາມປະເທດເອກະລາດພຽງແຕ ີ ່ 2 ປະເທດຄື: ເອທິໂອປີແລະ ໄລບີ ເຣຍ. 2. ffl"'(fl%*  *fl%,#01"fl'2$ffl$ 2.1 fl'2 & $ffl$*fl%fl  ffl fl & 7 1 ຕາລາງໄມ=2.58999 ກິໂລຕາແມັດ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 74 7/31/2015 9:42:36 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

70 ພາຍຫງການຄ ຼັ ົ້ ນພົບແຜ່ນດນໃໝ ິ ່ຂອງໂຄລົມບັດໃນປີ ຄ.ສ 1492 ນັກລ່າອານານິຄົມ ແອັດສະປາຍ ແລະ ປັອກຕຸຍການ ກໍດໍາເນີນການຮຸກຮານອາເມຣິກາລາຕິນຢ່າງບຂາດສາຍ. ປ ໍ່ ີ ຄ.ສ 1493 ແອັດສະປາຍໄດ້ຍຶດຄອງໄຮຕີ ຕ ໍ່ ມາຍດກຶ ບາ, ຈາໄມກາ ແລະ ປອກໂຕຣ ູ ິໂກ ພວກ ເຂົາໄດ້ຂູດຮີດແຮງງານຊາວອິນເດຍແດງທ ີ່ ເຮັດວຽກຢໃນສວນອ ູ່ ອຍ ແລະ ຝ ້ ້າຍຢ່າງໂຫດຮ້າຍ ປ່າເຖ ື່ ອນ ເຊງຊາວອ ິ່ ິນເດຍແດງຜູ້ທີ່ບໍ່ຖືກຂ້າໃນເວລາຕໍ່ສູ້ ກຈະຖ ໍ ກທື ລະມານຈ ໍ ົນຕາຍດ້ວຍການ ເຮັດວຽກໜັກ. ຈາກນ ັ້ນໃນເດືອນ ພຶດສະພາ ປ ຄ.ສ ີ 1521 ໄດ້ຮຸກຮານເຂາແມ ົ້ ັກຊິກໂກ ຊາວອິນ ເດຍແດງໄດ້ທໍາການຕໍ່ສູ້ຕິດຕໍ່ກັນເປັນເວລາ 18 ເດືອນ ແຕ່ສຸດທາຍກ ້ ໍບໍ່ຊະນະ. ໃນເດືອນພະຈກ ິ ປີ ຄ.ສ 1532 ໄດ້ຍຶດເປຣູ ຈບກະສ ັ ດອາຕາຮວນປາ ັ (Atahualpa) ເປັນສະເລຍເສ ີ ກ ແລະ ຖ ິ ືກສັງ ຫານໃນເວລາຕໍ່ ມາ ແລ້ວສະຖາປະນາການປົກຄອງແບບອານານິຄົມໃນເປຣູ ແລະ ສາມາດຍຶດ ຄອງດນແດນທ ິ ີ່ ກວ້າງໃຫຍຂອງເອກວາດ ່ , ໂບລ ໍ ີເວຍ ແລະ ເປຣູ. ເມ ື່ ອມາເຖິງປ ຄ.ສ ີ 1550 ທົ່ວ ທັງອາເມຣິກາລາຕນ (ຍ ິ ົກເວ ັ້ ນເບຣຊິນ) ໄດ້ຕົກຢູ່ໃຕ້ການປກຄອງຂອງແອ ົ ດສະປາຍທ ັ ັງໝົດ. ການຂດຮູ ດແຮງງານໃນສວນອ ີ ອຍ ້ ສ່ວນປັອກຕຸຍການ ພາຍຫງຄຼັ ົ້ ນພົບເບຣຊນໃນເດ ິ ືອນ ເມສາ ປ ຄ.ສ ີ 1500 ກໍດໍາເນນການ ີ ຮຸກຮານທັນທ ແລະ ຫ ີ ຼັງຈາກນ ັ້ ນ 10 ປີ ຕມາຊາວປ ໍ່ ັອກຕຸຍການກໍໄດ້ນໍາເອາສົ ິນຄາທ້ ີ່ເປັນໄມ້ແດງ ຊະນິດໜ ຶ່ ງທີ່ມີຊື່ວ່າ “ເບຣຊິນ” ໄປຂາຍໃຫ້ອັງກິດ ແລະ ປະເທດເບຣຊິນຈ ຶ່ງໄດ້ຊື່ມາເຖິງທຸກວນນັ . ີ້ ໃນທດສະວ ົ ດ ັ 1520-1530 ເປາໝາຍຂອງປ ົ້ ອກຕ ັ ຍການບ ຸ ໍ່ ພຽງສະເພາະແຕຄອບຄອງປະເທດ ່ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 75 7/31/2015 9:42:36 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

71 ເບຣຊິນ ເທ ົ່ ານ ັ້ ນ ຫາກແມນອາຟຣ ່ ິກາ ແລະ ອິນເດຍ. ເພ ື່ອປ້ອງກັນບ ໍ່ໃຫ້ເບຣຊິນຕົກຢູ່ໃນມຂອງ ື ປະເທດອື່ ນ ລດຖະບານໄດ ັ ້ສົ່ງກໍາລງ ັ 400 ຄົນໄປເບຣຊນໃນປ ິ ີ ຄ.ສ 1530, ດໍາເນນການປ ີ ົກຄອງ ແບບອານານິຄົມໃນລະບອບຜະເດດການສ ັ ັກດິນານິຍົມ, ແບ່ງເປນ ັ 2 ເຂດຄ: ເບຣຊ ື ິນເໜືອ ແລະ ໃຕ. ຕ້ ໍ່ ມາກະສັດໄດ້ແຕ່ງຕງຂ ັ້ ້າຫຼວງໃຫຍ ເປ ່ ັນຜູ້ມີອໍານາດປົກຄອງທ ົ່ ວເບຣຊິນ ແລະ ແບ່ງເຂດ ການປົກຄອງອອກເປນຫັ າຍລ ຼ ັດ ໂດຍຂນນາງ ແລະ ເຈ ຸ ົ້ າທີ່ດິນໃຫຍຂອງປ ່ ອກຕ ັ ຍການເປ ຸ ັນຜູ້ຄຸມ ອໍານາດໃນດານບ ້ ໍລິຫານ, ການທະຫານ ແລະ ສາສະໜາ. 2.2 fl'2 & $ffl$*fl%ffiffl%, fl%$ ffl 42"% ໃນຂະນະທີ່ ແອັດສະປາຍ ແລະ ປັອກຕຍການຮ ຸ ຸກຮານ ແລະ ຍຶດຄອງອາເມຣິກາລາຕິນ ໃນສະຕະວັດທີ XV-XVI ພວກເຂາເຈ ົ າຍ ົ້ ັງເປນມະຫາອ ັ ານາດອານານ ໍ ິຄົມ ແຕ່ຫຼັງຈາກທ ີ່ໂຮນ ລັງ, ອັງກິດ ແລະ ຝຣັ່ ງ ມີຄວາມຈະເລີນເຕີບໂຕຂນ ອາເມຣ ຶ້ ິກາລາຕນໄດ ິ ້ກາຍເປັນເປາໝາຍ ົ້ ຍາດຊີງຂອງປະເທດເຫານຼົ່ . ນາຍທ ີ້ ຶນ ໂຮນລັງ, ອັງກິດ ແລະ ຝຣັ່ງ ໄດ້ທໍາລາຍລະບົບຜກຂາດ ູ ທາງການຄາຂອງແອ ້ ດສະປາຍ ແລະ ປ ັ ັອກຕຸຍການ. ນອກຈາກນນ, ຍ ັ້ ັງເກີດສງຄາມຍາດແຍ ົ ່ງ ອານານິຄົມຫາຍຄ ຼ ງ ເຊ ັ້ ິ່ ງແອັດສະປາຍ ແລະ ປັອກຕຍການເປ ຸ ນຝັ າຍປະລາໄຊຕະຫ ່ ອດມາຈ ຼ ໍາ ຕ້ອງໄດ້ສູນເສຍອານານິຄົມຈໍານວນໜ ຶ່ ງເຊ ັ່ນ: ໃນປ ຄ.ສ ີ 1655 ແອັດສະປາຍຖືກອັງກິດໄດຍາດ ້ ຊີງເອົາເກາະຈາໄມກາ ແລະ ປ ຄ.ສ ີ 1697 ກໍຖືກຝຣັ່ ງເຂ ົ້ າຍຶດຄອງພາກຕາເວນຕັ ົກເກາະໄຮຕ. ີ ນັບຕ ັ້ ງແຕກາງສະຕະວ ່ ັດທີ XVI ຫາກາງສະຕະວັດທີ XVII ໂຮນລງ, ອ ັ ັງກິດ ແລະ ຝຣັ່ ງ ໄດ້ດໍາເນນສີ ົງຄາມຍາດຊງເບຣຊ ີ ິນກັບປອກຕ ັ ຸຍການຕາມລໍາດັບ ແຕ່ພວກເຂາພຽງສາມາດຍ ົ ຶດ ໄດ້ເຂດຕອນເໜືອ ແລະ ເມອເຖ ື່ ິງປາຍສະຕະວັດທີ XVIII ແອັດສະປາຍ ແລະ ປັອກຕຸຍການຍັງ ຄອບຄອງອານານິຄົມສ່ວນຫຼາຍໃນອາເມຣິກາລາຕິນໄວ້ໄດ້. ໃນຕະຫອດ ຼ 300 ປີ ນັບແຕ່ທ້າຍສະຕະວັດທີ XV ຫາທ້າຍສະຕະວັດທີ XVIII ນັກລ່າ ອານານິຄົມເອີຣົບໄດ້ປຸ້ນສະດົມຢາງໂຫດຮ ່ ້າຍຕ ໍ່ປະຊາຊົນອາເມຣກາລາຕ ິ ນ ເພ ິ ື່ອກອບໂກຍເອົາ ໂລຫະທີ່ມີຄ່າເຊ ັ່ ນ: ແອັດສະປາຍ ກອບໂກຍຄາໄດ ໍ ້ 2.500.000 ກິໂລກຣາມ ແລະ ເງິນຂາວ 100 ລ້ານກິໂລກຣາມ, ສ່ວນປັອກຕຸຍການ ກອບໂກຍຄາຄໍ ິດເປັນມນຄູ າ ່ 600 ລ້ານຫຼຽນສະຫະລດ ັ ແລະ ເພັດເປນມັ ູນຄາ ່ 300 ລ້ານຫຼຽນສະຫະລດ. ການຂ ັ ູດຮີດ ແລະ ປຸ້ນສະດມຢົ າງໂຫດຮ ່ າຍປ ້ ່າ ເຖ ື່ ອນຂອງນກລັ ່າເມືອງຂນດ ຶ້ ັ່ ງກາວໄດ ່ ້ກໍ່ໃຫ້ເກດການຕ ີ ໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊນອາເມຣ ົ ິກາລາຕນຢິ າງຕ ່ ໍ່ ເນ ື່ ອງລຽນຕິດ. 6HisTB M6 final CACIM.pdf 76 7/31/2015 9:42:36 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

72 3. * ນັກລ່າອານານິຄົມປັອກຕຍການເຂ ຸ າມາອາຟຣ ົ້ ິກາເປນປະເທດທ ັ າອໍ ິດໃນປີຄ.ສ 1415 ຕ ໍ່ ມາແອັດສະປາຍ, ໂຮນລັງ, ອັງກິດ, ຝຣັ່ ງ ແລະອ ື່ ນໆ ເຊ ິ່ງໄດ້ສ້າງຖານອານານິຄົມຂ ຶ້ນໃນອາຟຣິ ກາກາງ, ອາຟຣິກາໃຕ້ ແລະ ອາຟຣິກາຕາເວັນອອກ, ຜູກຂາດການຄາ, ຍາດແຍ ້ ງອະພ ່ ິສິດ, ແລກ ປ່ຽນສິນຄາດ້ ວຍມ ້ ູນຄາບ່ ໍ່ ເທ ົ່ າກັນ ແລະ ໃຊ້ວິທີປຸ້ນສະດົມເອາຜົ ນຜະລ ົ ິດເຊ ັ່ ນ: ຄໍາ, ເຄ ື່ ອງເທດ, ງາຊາງ ແລະ ອ ້ ື່ ນໆ, ດໍາເນີນການຄາທາດດ ້ ້ວຍການຈັບເອາຄົ ົນຜວດິ ໍາສ ົ່ງໄປຂາຍໃນທະວີບອາ ເມຣິກາ. ພາລະກດການຄ ິ ້າຂາທາດຄ ້ ົນຜິວດາເລ ໍ ມຕ ີ່ ົ້ ນຂນໂດຍນ ຶ້ ັກລ່າປອກຕ ັ ຍການ ເຊ ຸ ງໃນເບ ິ່ ື້ ອງ ຕົ້ນພວກເຂາລົ ່າດ້ວຍຕົນເອງ ແຕ່ຖືກຕອບໂຕຈາກປະຊາຊ ້ ົນອາຟຣິກາ ຈ ຶ່ງປ່ຽນວິທີໃໝ່ຄື: ກໍ່ສົງ ຄາມລາຂ່ ້າທາດ, ໃຊ້ຮູບແບບເສຍພາສ, ໃຫ ີ ້ຂອງຂວນ (ອາວ ັ ຸດ, ປືນ, ແຜ່ນແພ, ເຫຼົ້າ, ເຄ ື່ອງປະ ດັບ) ໄປແລກຂ້າທາດຈາກຜູ້ປົກຄອງ ສວນຜ ່ ູ້ປົກຄອງກໍໃຊ້ອາວຸດໃນດໍາເນນສີ ົງຄາມລາຂ່ າທາດ. ້ ຕາມການຄາດຄະເນໃນໄລຍະທີ່ມີການຄາຂ້ າທາດຫ ້ າຍທ ຼ ີ່ສຸດແມນໃນສະຕະວ ່ ັດທີ XVIII ມີອາ ວຸດທີ່ລໍາລຽງມາຈາກເບີມິງແຮມ (Bermimgham) ຂອງອັງກດໄປອາຟຣ ິ ິກາປະມານ 100.000- 150.000 ກະບອກ. ການຂົນສງຂ ົ່ າທາດໄປຂາຍໄດ ້ ້ໃຊ້ເສນທາງເດ ັ້ ີນເຮືອແບບ “ການຄາ ້ 3 ເສ ົ້າ” ຄື: ເຮືອສິນ ຄ້າແຕລະລ ່ າຈະບ ໍ ນທັ ຸກສນຄິ ້າລາຄາຖກອອກຈາກເອ ື ີຣົບເຖິງຝັ່ງອາຟຣິກາຕາເວັນຕົກ ເອ ີ້ ນວາ ່ “ຂາອອກ” ຈາກນັ້ ນບັນທກຂຸ ້າທາດຜິວດາໄປທະວ ໍ ີບອາເມຣິກາເອນວ ີ້ ່າ: “ຂາກາງ” ແລະ ນໍາທາດ ໄປແລກວັດຖຸດິບ, ເງິນຂາວ ແລະ ຄໍາໃນອານານິຄົມອາເມຣິກາກບໄປເອ ັ ີຣົບເອ ີ້ ນວາ “ຂາກ ່ ັບ”. ຫຼັງຈາກນໍາສນຄິ ້າລາຄາຖກແລກປ ື ່ຽນກບຂັ ້າທາດຜິວດໍາໄດ້ຢ່າງຫວງຫ ຼ າຍຼ ກໍຕີກາປະ ທັບແລ້ວຍັດໃສ່ເຮືອທ ີ່ ແອອດສັ ົ່ງໄປທະວບອາເມຣ ີ ິກາ. ໃນລະຫວ່າງທາງເມອມ ື່ ີຂ້າທາດຜິວດາທໍ ີ່ ເສຍຊີວິດ ແລະ ຜູ້ທີ່ຕໍ່ສູ້ຂັດຂືນ ກໍຈະຖກຈື ັບໂຍນລງທະເລ ເຊ ົ ິ່ ງມີຈໍານວນນບບັ ໍ່ຖ້ວນ. ໃນຊ່ວງ ການເດີນເຮອຄື ັ້ ງລະ 6 ເດືອນ ໂດຍມການຊ ີ ື້ ຂາຍກນ ັ 3 ຄ ັ້ ງ ພວກນັກຄ້າຂາທາດໄດ ້ ້ຮັບຜົນກາໄລ ໍ 2-3 ທບ ເພາະສະນ ົ ນ ມາເຖ ັ້ ິງຕ ົ້ ນສະຕະວັດທີ XIX ການຄ້າຂ້າທາດຍງຄັ ົງດາເໍ ນີນໄປຢາງເປ ່ ັນ ຂະບວນ. ສະຫະລັດອາເມຣິກາ ເປນປະເທດປາຍທາງທ ັ ີ່ມີຕະຫາດຄ ຼ າຂາຍຂ ້ າທາດຄ ້ ນຜົ ິວດໍາຫາຍຼ ທີ່ສຸດ. ເນອງຈາກວ ື່ ່າ, ບັນດາລດຕັ າງໆທ ່ ີ່ຢູ່ທາງພາກໃຕ້ໄດ້ມີການພັດທະນາເສດຖະກດກະສ ິ ິກໍາ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 77 7/31/2015 9:42:36 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

73 ປູກຝັງເປນຫັ ກຈຼັ ຶ່ ງມີຄວາມຕ້ອງການແຮງງານຢ່າງຫຼວງຫຼາຍ. ໃນຂະນະທີ່ ອາເມຣິກາໄດ້ຮັບເອກະ ລາດໃນປີ ຄ.ສ 1783 ມີຂ້າທາດຜິວດໍາເກືອບ 600.000 ຄົນ ຕ ໍ່ ມາເມ ື່ ອອຸດສາຫະກໍາການປັ່ນຝາຍ້ ຂອງອງກັ ິດຈະເລີນເຕບໂຕບວກກ ີ ັບ ວິດເນ ອີລີ (Whitney Ely) ຄົນອາເມຣິກາປະດິດເຄ ື່ ອງອິ້ວ ຝ້າຍຂນ ຈ ຶ້ ງເປຶ່ ັນການກະຕນໃຫ ຸ້ ້ກິດຈະການປກຝູ າຍ ແລະ ເຈ ້ າຂອງສວນຝ ົ້ າຍໄດ ້ ້ຂະຫຍາຍເນ ື້ ອ ທີ່ປູກຝ້າຍນັບມ ື້ ກວ້າງອອກເຮັດໃຫຄວາມຕ ້ ້ອງການແຮງງານຂ້າທາດນບມັ ື້ ເພມຂ ີ່ ຶ້ນ. ໃນປ ຄ.ສ ີ 1860 ຂ້າທາດຜິວດໍາໄດ້ເພມເປ ີ່ ັນ 4 ລ້ານຄົນ ແລະ ມີ 15 ລັດ ເປັນລດສະສ ັ ມຂົ າທາດ. ້ ນອກຈາກອາເມຣິກາແລ້ວ ຂ້າທາດຜິວດາຍໍ ັງຖກນື າໄປຂາຍຢ ໍ ູ່ອາເມຣິກາລາຕິນອກ ໃນ ີ ທ້າຍສະຕະວັດທີ XVI ທ ົ່ ວເບຣຊິນມີຂ້າທາດຜິວດາ ໍ 14.000 ຄົນ, ສະຕະວັດທີ XVII ຂ້າທາດ ຜິວດໍາ 350.000 ຄົນ ຖກຂື ນສົ ົ່ງໄປເບຣຊນ ແລະ ຕ ິ ໍ່ມາໃນສະຕະວັດທີ XIX ມີຂ້າທາດຜິວດໍາ ຈໍານວນ 1.700.000 ຄົນ ແລະ ທາດຜິວສີອື່ນ 200.000 ຄົນ ພາຍໃຕ້ລະບອບຄາຂາຍຂ ້ າທາດນ ້ ສ ີ້ ີຜິວຂອງຄົນຜວດິ ໍາແມ່ນເຄອງໝາຍຂອງຂ ື່ ້າທາດ ພວກເຂາເຈ ົ ົ້ າຈະຖກລື າມດ ່ ວຍໂສ ້ ້ເປັນຝງ ແລະ ຖ ູ ືກກວາດຕອນໄປເຮ ້ ດວຽກໃນສວນປ ັ ູກຝາຍ ຫ ້ ຼື ສະຖານທີ່ຕ່າງໆ, ເຮັດວຽກ 18-19 ຊ ົ່ວໂມງ/ມື້ , ຂ້າທາດຜິວດໍາເປັນຊັບສິນຂອງເຈ ົ້ ານາຍຈະຍກ ົ ຫຼື ຂາຍໃຫ້ເຈ ົ້ າຂອງຄົນໃໝ່ໄດ້ທຸກເວລາ ເຊ ິ່ ງເມືອງໃຫຍ່ໆທາງພາກໃຕຂອງອາເມຣ ້ ິກາລວນແຕ ້ ່ ມີຕະຫາດຊ ຼ ື້ ຂາຍຂາທາດຜ ້ ວດິ ໍາໂດຍສະເພາະ. ການຄ້າຂ້າທາດໄດ້ດໍາເນນໄປເປ ີ ັນເວລາ 4-5 ສະຕະວດ ເຊ ັ ງມ ິ່ ີການລ່າທ ົ່ ວທັງຝງທະເລ ັ່ ອາຟຣິກາຕາເວັນຕົກ ແລະ ຕາເວັນອອກ ຈ ຶ່ ງເຮດໃຫ ັ ້ອາຟຣິກາຕອງສ ້ ູນເສຍຄົນໄປປະມານ 100 ລ້ານຄນ ພວກເຂ ົ ົາເຈານອກຈາກຖ ົ້ ືກຈບໄປເປ ັ ັນຂ້າທາດໃນດິນແດນທະວບຕີ າງໆແລ ່ ້ວ, ອີກ ສ່ວນໜ ຶ່ ງຍັງຖກເສຍຊ ື ີວິດໃນສະໝໍລະພມການຕ ູ ໍ່ຕ້ານສົງຄາມລາຂ່ າທາດ, ອ ້ ີກສ່ວນໜ ຶ່ ງຖືກທລະ ໍ ມານຈນຕາຍໃນລະຫວ ົ ່າງການເດີນທາງ ແລະ ລະຫວ່າງການລໍຖ້າຂນຂົ ຶ້ ນເຮືອ, ສວນໜ ່ ຶ່ ງຖືກຈັບ ໂຍນລົງທະເລໃນລະຫວ່າງການເດີນທາງໄປທະວີບອາເມຣິກາ. ຂາທາດທ ້ ີ່ຖືກຈບໄປສ ັ ່ວນຫາຍຼ ຈະເປນຜັ ູ້ຊາຍຫຼາຍກວາແມ ່ ່ຍິງເຖິງ 1 ເທ ົ່ າ; ຜູ້ຊາຍຈະມີອາຍຸແຕ່ 10-35 ປີ ສ່ວນແມ່ຍິງມອາຍ ີ ຸຕໍ່າ ກວ່າ ແລະ ສູງກວ່າ 25 ປີ. ການຄ້າຂ້າທາດໄດ້ນໍາໄພມະຫນມາສ ັ ປະຊາຊ ູ່ ົນອາຟຣິກາ ພວກເຂາໄດ ົ ້ດໍາເນີນການຕໍ່ສູ້ ຄັດຄ້ານການຄ້າຂາທາດຢ ້ າງອ ່ ງອາດກ ົ າຫານເປ ້ ັນເວລານດນນານ, ໂດຍການຄ ົ ັດຄ້ານສົງຄາມ ລ່າຂາທາດໃນຜ ້ ືນແຜນດ່ ິນໃຫຍອາຟຣ ່ ິກາ, ກ ໍ່ ການຈະລາຈົນໃນຄກ ແລະ ໃນເຮ ຸ ືອຂົນສ ົ່ ງທາດ. 6HisTB M6 final CACIM.pdf 78 7/31/2015 9:42:36 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

74 ການລຸກຂນຕ ຶ້ ໍ່ສູ້ ໄດ້ສະທອນໃຫ ້ ເຫ້ ັນຈິດໃຈສູ້ຮົບທີ່ບໍ່ຍອມຕກເປ ົ ັນຂາທາດຂອງປະຊາຊ ້ ົນອາຟຣິ ກາເປນການໂຈມຕ ັ ີຢ່າງໜັກໜ່ວງຕ ໍ່ ລະບອບຄ້າຂາຍຂາທາດ. ້ ຈາກການຕໍ່ສູ້ຂອງຂາທາດ ແລະ ປະຊາຊ ້ ົນຜູ້ໃຊແຮງງານຂອງປະເທດຕ ້ ່າງໆໃນອາຟຣິກາ ແລະ ໃນໂລກໄດ້ບີບບງຄັ ບໃຫ ັ ້ຊົນຊ ັ້ນປກຄອງເອ ົ ີຣົບ ແລະ ອາເມຣກາຈ ິ ໍາຕອງປະກາດຍ ້ ົກເລີກ ລະບອບການຄ້າຂາທາດໃນປ ້ ີ ຄ.ສ 1807 ເຊ ິ່ ງລັດຖະສະພາອງກັ ິດຜ່ານກົດໝາຍຫາມຊ ້ ື້ ຂາຍ ທາດ. ຈາກນນ, ປະເທດຝຣ ັ້ ັ່ ງ, ອາເມຣິກາ, ແອັດສະປາຍ ແລະ ປັອກຕຸຍການ ຈ ຶ່ ງຄ່ອຍໆເລີ່ມ ປະກາດການຊື້ ຂາຍຂາທາດເປ ້ ັນສງຜ ິ່ ິດກົດໝາຍ. ): 1. ສະພາບທວໄປຂອງທະວ ົ່ ີບອາຟຣິກກາເປັນຄືແນວໃດ? 2. ຈັກກະພັດອັງກິດໄດ້ເຂ ົ້ າຍຶດຄອງອາຟຣິກາໃຕ້ ແລະ ເໜືອຄືແນວໃດ? 3. ຈັກກະພັດຝຣັ່ງໄດ້ເຂ ົ້ າຍຶດຄອງອາຟຣກາຄ ິ ືແນວໃດ? 4. ຈ ົ່ ງເວ ົ້ າເຖິງການຍຶດຄອງອາຟຣິກາຂອງຈັກກະພັດອນໆ ື່ 5. ແອັດສະປາຍ ແລະ ປັອກຕຸຍການໄດ້ຮຸກຮານອາເມຣິກາລາຕິນຄືແນວໃດ? 6. ໂຮນລັງ, ອັງກິດ ແລະ ຝຣັ່ງໄດ້ຮຸກຮານອາເມຣິກາລາຕິນຄືແນວໃດ? 7. ພວກນັກລາອານານ ່ ິຄົມໄດ້ດໍາເນນການຄ ີ ້າຂາທາດຄ ້ ືແນວໃດ? 6HisTB M6 final CACIM.pdf 79 7/31/2015 9:42:36 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

75 10: *"fl01"!ffiffl ( . 1800-1914) 1. *"fl01"fl ໃນທາຍສະຕະວ ້ ັດທີ XIX ຫາຕນສະຕະວ ົ້ ັດທີ XX ເປັນຊ່ວງໄລຍະທີ່ລັດທິທຶນນິຍົມກາ ໍ ລັງຂະຫຍາຍຕົວກ້າວສລະດ ູ່ ັບສູງ ເຊ ິ່ ງເອນວ ີ້ ່າ “ລັດທິຈັກກະພັດນິຍົມ” ຈຶ່ ງເຮັດໃຫ້ບັນດາປະເທດ ທຶນນິຍົມທັງຫາຍອອກແຮງແຂ ຼ ່ງຂັນກນລັ າຫ່ ົວເມືອງຂນ ຫ ຶ້ ອານານ ຼື ິຄົມຢາງເປ ່ ນຂະບວນກວ ັ ້າງ ຂວາງ ເພ ື່ອເປນແຫ ັ ຼ່ງຂຸດຄນວ ົ້ ັດຖຸດິບ ແລະ ຕະຫາດຈ ຼ າໜໍ ່າຍສິນຄາ. ້ ດັ່ງນ ັ້ ນ, ດິນແດນຂອງປະເທດຕາງໆໃນທະວ ່ ີບອາຊ, ອາຟຣ ີ ິກາ ແລະ ອາເມຣກາລາຕ ິ ນ ິ ທີ່ເປັນປະເທດທຸກຍາກ ຫ ເອ ຼື ີ້ ນກນໃນຍ ັ ຸກປັດຈຸບັນວາ “ປະເທດດ ່ ອຍພ ້ ດທະນາ” ລ ັ ້ວນແຕ່ຖືກ ພວກຈັກກະພດດັ ໍາເນນການຮ ີ ຸກຮານ ແລະ ຍຶດຄອງເກືອບທັງໝົດ. ແຕ່ດ້ວຍຄວາມຮກຊາດ, ຮ ັ ັກ ຄວາມເປນເອກະລາດ, ອ ັ ໍານາດອະທປະໄຕ ແລະ ຜ ິ ນແຜ ື ່ນດນອິ ັນຄົບຖ້ວນຂອງຕົນປະຊາຊົນ ໃນບນດາປະເທດທ ັ ີ່ຕົກຢໃຕູ່ ແອກປ ້ ກຄອງຂອງພວກຈ ົ ັກກະພດ ຈ ັ ຶ່ງໄດ້ລຸກຂ ຶ້ ນຕໍ່ສູ້ຕ້ານການຮຸກ ຮານ ແລະ ຍດຄອງຂອງພວກເຂ ຶ ົາຢ່າງແຂງແຮງ, ເປັນຂະບວນກວາງຂວາງ ້ ແລະ ນັບມື້ມີຄວາມ ດຸເດືອດ. 1.1 *"fl01"'fl$' ພາຍໃຕ້ການປົກຄອງຂອງຈັກກະພັດອງກັ ິດ ໄດ້ເຮັດໃຫ້ສະພາບການໃນປະເທດອິນເດຍ ເກີດມີຄວາມຫຍຸ້ງຍາກສັບສົນທາງດານການເມ ້ ືອງ, ເສດຖະກິດ ແລະ ສັງຄມເປ ົ ນຢັ ່າງຍ ິ່ງ, ປະ ຊາຊນຖົ ືກກດຂົ ີ່ຂູດຮີດຢາງແສນທ ່ ລະມານ, ຖ ໍ ືກຕັດສິດເສລີພາບ ແລະ ມີຊີວິດຢູ່ດ້ວຍຄວາມທຸກ ຍາກລໍາບາກທີ່ສຸດ ເນ ື່ ອງຈາກການກະສ ິກໍາໄດ້ຊຸດໂຊມລງຢົ ່າງຮ້າຍແຮງດ້ວຍເຫດຜນຄົ : ຊາວ ື ນາບໍ່ມີເງິນເສຍພາສີອາກອນ ຈງປະຖ ຶ່ ມບ ິ້ ້ານເຮອນ ແລະ ອ ື ໍານາດການປກຄອງເມ ົ ືອງຂ ຶ້ ນບ ໍ່ໄດ້ ປົວແປງລະບບຊົ ົນລະປະທານ ຈ ຶ່ ງເຮດໃຫ ັ ້ທົ່ງພຽງທກວ ີ່ ້າງຂວາງຕອງກາຍເປ ້ ັນເຂດຫວາງເປ ່ ົ່ າ. ດັ່ງນ ັ້ ນ, ຄວາມທຸກຍາກ ແລະ ຄວາມອດຫຶ ິວໄດ້ລະບາດຂນຢຶ້ າງຮ ່ າຍແຮງໃນລະຫວ ້ ່າງປ ຄ.ສ ີ 1895-1900 ເຊ ິ່ ງມັນໄດ້ສັງຫານຊີວິດປະຊາຊນອົ ິນເດຍໄປຫາຍລ ຼ ານຄ ້ ົນ ຈງມ ຶ່ ການລ ີ ຸກຂນຕ ຶ້ ໍ່ສູ້ ຢ່າງລຽນຕດ. ິ ໃນລະຫວ່າງປີ ຄ.ສ 1875-1885 ໄດ້ເກດມີ ີຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຄັ້ງໃຫຍ່ຂອງຊາວນາ ແລະ ກໍາມະກອນຢາງເປ ່ ນຂະບວນກວ ັ ້າງຂວາງ ແລະ ຫາຍຮ ຼ ບແບບອ ູ ັນເປນການສ ັ າງເງ ້ ອນໄຂເຮ ື່ ດໃັ ຫ້ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 80 7/31/2015 9:42:36 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

76 ຊົນຊ ັ້ ນນາຍທຶນອິນເດຍກາຫານໃນການລ ້ ຸກຂ ຶ້ ນຕໍ່ສູ້ຕ້ານອັງກິດ ຈ ຶ່ງໄດ້ໄຂກອງປະຊຸມຂອງຕົນຂຶ້ນ ເພ ື່ ອສາງຕ ້ ງອ ັ້ ງການຈ ົ ດຕັ ັ້ ງທາງການເມອງ ແລະ ວາງໂຄງການການເມ ື ືອງສາລໍ ບການເຄ ັ ອນໄຫວ ື່ ໃນຕໍ່ໜ້າຢ່າງລະອຽດຈະແຈ້ງກວາເກ ່ າ. ເມ ົ່ ື່ ອເຫນຂະບວນການເຄ ັ ື່ອນໄຫວຂອງຊົນຊ ັ້ ນນາຍທຶນ ນັບມື້ມີຄວາມເຂ ັ້ ມແຂງຂນ ຈ ຶ້ ັກກະພດອັ ັງກິດຈ ຶ່ ງຕອງການແຍກນາຍທ ້ ຶນອິນເດຍອອກຈາກຂະ ບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊນ ແລ ົ ້ວນາເອ ໍ ານາຍທ ົ ນມາເປ ຶ ັນເຄ ື່ ອງມືຮັບໃຊໃຫ້ ແກ້ ່ຕົນ ໂດຍໄດ້ອະ ນຸຍາດໃຫ້ນາຍທຶນອິນເດຍສ້າງຕງພ ັ້ ກກອງເກຣດ ( ັ Congres Party). ໃນລະຫວ່າງ ປີ ຄ.ສ 1885-1905 ພັກກອງເກຣດ ໄດ້ດໍາເນີນນະໂຍບາຍດ້ວຍສນຕັ ິວິທີ ເພ ື່ອທວງໃຫ້ມີການປັບປຸງລັດຖະບານລາເມ່ ອງຂ ື ນຂອງອ ຶ້ ັງກິດ, ຂະຫຍາຍຄະນະລັດຖະມົນຕໃຫີ ້ ນາຍທຶນອິນເດຍເຂາຮ ົ້ ່ວມນໍາ, ຍົກລະດບວັ ິທະຍາສາດ-ວິທະຍາການ, ດັດແປງການສກສາ-ວ ຶ ັດ ທະນະທາ ແລະ ສ ໍ ັງຄມ ແລະ ອ ົ ື່ ນໆ. ແຕ່ອັງກິດ ກໍບໍ່ໄດ້ຕອບສະໜອງຕາມຄໍາຮອງຂ ້ ໍຂອງຊນຊົ ັ້ນ ນາຍທຶນ ກງກົ ັນຂ້າມພວກເຂົາຍັງຫາວິທີສະກັດກນອ ັ້ ິດທິພົນຂອງພກກອງເກຣດ ຈ ັ ງເຮ ຶ່ ັດໃຫ້ພັກ ຖືກແຕກແຍກເປັນ 2 ຝ່າຍຄື: ຝ່າຍປະນປະນອມ ແລະ ຝ ີ າຍຮ ່ ຸນແຮງ ເຊ ິ່ ງເອນວ ີ້ ່າພວກຊາຍຈ ້ ດ ັ ໂດຍແມນ ຕ ່ ີລັກ (Tilac) ເປັນຫົວໜ້າໄດ້ຄັດຄ້ານນະໂຍບາຍອອນຍອມຕ ່ ໍ່ຈັກກະພດອັ ັງກິດຂອງ ຝ່າຍປະນປະນອມ ເຊ ີ ງເຂ ິ່ າໄດ ົ ້ສະແດງທາທ່ ີຕໍ່ຕ້ານອງກັ ິດຢ່າງເດັດຂາດ. ໃນປ ຄ.ສ ີ 1905 ອັງກິດໄດ້ຕັດແບ່ງແຄວ້ນບັງການອອກເປັນສອງເຂດຄ: ບ ື ັງການຕາ ເວັນອອກ (ອິດສະລາມ) ແລະ ບງການຕາເວ ັ ັນຕົກ (ຮິນດູ). ພາຍໃຕ້ການນໍາພາຂອງຝາຍຮ ່ ຸນ ແຮງ ປະຊາຊນໄດ ົ ້ລຸກຂນຕ ຶ້ ໍ່ສູ້ດ້ວຍການນດຢັ ຸດງານ, ອັດຮ້ານຄ້າ, ບ ໍ່ ຍອມຊື້ສິນຄາອ້ ັງກິດ ແລະ ບຸກໂຈມຕີເຈາທ ົ້ ີ່ດິນຢຕາມຊ ູ່ ົນນະບດ. ົ ທ້າຍປ ຄ.ສ ີ 1906 ໂດຍໄດ້ຮັບແຮງກົດດັນຈາກຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນ ແລະ ຝ່າຍຮນແຮງ ຈ ຸ ງເຮ ຶ່ ັດໃຫ້ພັກກອງເກຣດ ຜານໂຄງການການເມ ່ ອງຕ ື ໍ່ສູ້ທີ່ມີລັກສະນະກາວໜ ້ ້າຄ: ື ຕໍ່ສູ້ເພ ື່ ອຄວາມເອກະລາດ, ຂະຫຍາຍການສກສາແຫ ຶ ງຊາດ ແລະ ອ ່ ື່ ນໆ ຈ ຶ່ ງເຮດໃຫ ັ ້ນະໂຍບາຍ ດັ່ງກ່າວໄດ້ຮັບການສະໜັບສະໜູນຢາງ່ ກວ້າງຂວາງຈາກປະຊາຊນທົ ກຊຸ ັ້ ນຄົນໃນອນເດຍ. ິ ຕໍ່ໜ້າສະພາບການດ ັ່ ງກາວ ອ ່ ັງກິດໄດອອກແຮງປາບປາມຂະບວນການຕ ້ ໍ່ສູ້ຂອງປະຊາ ຊົນ ແລະ ຫາວິທີສ້າງຄວາມແຕກແຍກພາຍໃນພັກ ໂດຍເຮັດໃຫ້ຝ່າຍປະນປະນອມຍອມຈ ີ ານໍ ົນ ຕໍ່ອັງກິດ ແລະ ໃນປ ຄ.ສ ີ 1907 ພວກເຂົາໄດໃຫ້ ້ຕໍາຫຼວດອັງກດໄລ ິ ່ພວກຫົວຮຸນແຮງອອກຈາກ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 81 7/31/2015 9:42:36 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

77 ກອງປະຊມໃຫຍ ຸ ່ຂອງພກ. ໃນເດ ັ ອນ ມ ື ີຖຸນາ ປ ຄ.ສ ີ 1908 ອໍານາດການປກຄອງອ ົ ັງກິດໄດ້ຈັບ ເອົາ ຕີລັກ ແລະ ນັກຮົບປະຕິວັດຫາຍຄ ຼ ນ. ົ ເຖິງວ່າ ອັງກດຈະໃຊ ິ ຄວາມຮ ້ ຸນແຮງດາເນ ໍ ີນການປາບປາມແຕ່ກໍຍິ່ງເຮັດໃຫຂະບວນການ ້ ຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນອນເດຍນ ິ ັບມື້ກ້າວສູ່ລະດັບສູງຢ່າງລຽນຕິດໂດຍ ສະເພາະໃນເດືອນກໍລະກົດສິງຫາ ປ ຄ.ສ ີ 1908 ຢູ່ທີ່ເມືອງບອມເບກໍາມະກອນໄດ້ຈັດຕ ັ້ ງການນັດຢຸດງານ, ອົງການການ ເມືອງ ແລະ ກາລໍ ັງປະກອບອາວຸດໄດ້ສ້າງປ້ອມສູ້ຮົບເພອຕ ື່ ້ານກັບອງກັ ິດ. ເຖິງວ່າການຕໍ່ສູ້ປົດປ່ອຍຊາດຢູ່ອິນເດຍ ທ ີ່ໄດ້ລະເບີດຂ ຶ້ນຢ່າງດຸເດອດແຕ ື ່ປີ ຄ.ສ 1905- 1910 ຈະບ ໍ່ໄດ້ຮັບໄຊຊະນະ ແຕ່ກໍເປັນການສະແດງໃຫ້ເຫັນນາໃຈຮ ໍ້ ັກຊາດຂອງກໍາມະກອນ ແລະ ປະຊາຊົນອິນເດຍ ໂດຍສະເພາະແມ່ນຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງກໍາມະກອນບອມເບແມ່ນເຫດການ ທີ່ສໍາຄັນກວ່າໝູ່ໃນຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຕ້ານອັງກິດຂອງປະຊາຊົນອນເດຍໃນສະຕະວ ິ ັດທີ XX. 1.2 *"fl01"', 1) %04 $" 1840-1842 ເຫດການເຜາຝົ ິ່ນປະມານ 2.000 ໂຕນທີ່ ຫາດຊາຍທະເລ ຫູເໝິນ ເປນໄຊຊະນະແຫ ັ ່ງ ການຫາມບ ້ ໃຫໍ່ ້ຂາຍຝິ່ນຂອງປະຊາຊນຈົ ນ ກ ີ ົງກນຂັ າມ້ ມັນເປນການທ ັ າລາຍແຫ ໍ ຼ່ງລາຍຮບຢັ າງ່ ມະຫາສານຂອງນາຍທນອຶ ງກັ ິດ. ດ ັ່ ງນນ, ຈາກຝ ັ້ ິ່ ນທີ່ຖືກເຜົາເປັນເຫດໃຫ້ຈັກກະພັດອັງກດໂກດ ິ ແຄ້ນທີ່ສຸດ “ສິນຄ້າ-ຝິ່ນ-ປືນໃຫຍ” ຈ ່ ຶ່ງເປັນສູດສາລໍ ັບໃຊ້ເປີດປະຕການຄ ູ ້າກັບຈນຂອງຈ ີ ກກະ ັ ພັດອັງກດ. ິ ໃນເດອນເມສາ ປ ື ຄ.ສ ີ 1840 ອັງກດ ໄດ ິ ້ຈັດຕ ັ້ ງກອງທະຫານຈໍານວນຫຼວງຫຼາຍ ເພ ື່ ອບຸກ ລຸກເຂ ົ້າປະເທດຈີນ ເຊ ິ່ງປະກອບມີ: ເຮືອຮົບຈໍານວນ 17 ລາ, ເຮ ໍ ືອລາລຽ ໍ ງ 20 ລາ, ເຮ ໍ ືອໄວຕດອາ ິ ວຸດ 4 ລາ ພ ໍ ອມດ ້ ້ວຍປືນໃຫຍ່ 540 ກະບອກ ແລະ ທະຫານ 4.000 ຄົນ ເຊງບ ິ່ ັນຊາການໂດຍ ຈອດ ເອນລອອດ ີ (George Eliot). ຕົ້ນເດືອນມິຖຸນາ ປີ ຄ.ສ 1840 ກອງທະຫານອັງກດ ໄດ ິ ້ຍົກພົນຂນບ ຶ້ ົກທ ີ່ ກວາງຕງແຕ ຸ້ ່ກໍ ຖືກກອງທະຫານປະຊາຊນຈົ ີນທີ່ນໍາໂດຍ ຫນເຈ ຼິ ີຊີ ປ້ອງກັນໄວ້ຢ່າງແໜ້ນໜາ ຈງເຮ ຶ່ ັດໃຫກອງທະ ້ ຫານອັງກດປິ ຽນທ ່ ິດຂ ຶ້ນໄປທາງເໜືອ. ໃນວັນທີ 30 ເດືອນມິຖຸນາ ປີ ຄ.ສ 1840 ກອງທະຫານອັງ ກິດ ໄດ້ຍົກພນຂົ ຶ້ ນບົກອີກຄງໜ ັ້ ຶ່ ງທ ີ່ ເຫີເໝິນ (ເອ້ໜິງ) ແຕ່ກໍຖືກກາລໍ ັງຂອງເຕ ິ້ ງຖງເຈ ິ ິນ ທປະຈ ີ່ ໍາ ການຢູ່ທີ່ມົນທນ ຮ ົ ກກົ ້ຽນ-ຈີກຽງ ຕີໃຫ້ລ່າຖອຍໄປ. 6HisTB M6 final CACIM.pdf 82 7/31/2015 9:42:36 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

78 ວັນທີ 2 ເດອນກ ື ໍລະກດ ປ ົ ຄ.ສ ີ 1840 ທະຫານເຮືອອັງກິດ ໄດ້ແລ່ນເຂ ົ້ າທະເລ ຕິງໄຫ ມົນທົນຈກຽງ ແລະ ມາເຖ ີ ງວິ ັນທີ 5 ທະຫານອງກັ ິດ ສາມາດຍຶດຕງໄຫໄດ ິ ້ ເພາະວາຕາມຝ ່ ັ່ ງທະເລ ນອກຈາກກວາງຕງ ແລະ ຮ ຸ້ ກກົ ້ຽນແລ້ວແມ່ນບໍ່ມີການປອງກ ້ ັນຂອງກອງທະຫານປະຊາຊົນຈນ. ີ ພໍຍ່າງເຂ ົ້າຢຽບດິນຈນ ພວກທະຫານອ ີ ງກັ ິດ ໄດ້ປຸ້ນສະດມຊົ ັບສນຂອງປະຊາຊ ິ ນຢົ ່າງ ໜ້າເວດທະນາ. ດງນາຍທະຫານອ ັ່ ງກັ ິດຄົນໜ ຶ່ງ ໄດ້ບັນຍາຍສະພາບການປນສະດ ຸ້ ົມໄວ້ຕອນໜຶ່ງ ວ່າ: “ພໍກອງທະຫານຍກພົ ົນຂ ຶ້ ນບົກທຸງຊາດອັງກິດ ກໍປິວສະບັດທນທັ ແລະ ສະພາບການປ ີ ນສະ ຸ້ ດົມອັນໜາຢ້ ້ານກົວກໍປາກົດຂ ຶ້ ນເບ ື້ ອງໜ້າແຕ່ບັດນ ັ້ ນ. ທະຫານບກເຂ ຸ າບ ົ້ ້ານທກຊຸ ່ອງທຸກຫຼັງ ແລະ ຄົ້ນຫີບຫ ິ້ ງ, ໜັງສື, ພາບແຕ້ມ, ໂຕະ, ເກົ້ າອ, ເຄ ີ້ ື່ອງໃຊ້ໄມ້ສອຍປະຈໍາວັນ ແລະ ທັນຍາຫານກອງ ເຕັມຖະໜົນ... ສ ິ່ ງເຫານຼົ່ ຖ ີ້ ກກວາດເອ ື າໄປໝ ົ ົດຈົນບໍ່ມີຫຍັງເຫຼືອໃຫ້ປຸ້ນອີກແລວ ການປ ້ ຸ້ນຈ ຶ່ງໄດ້ ຢຸດຕິລົງ”. ວັນທີ 11 ເດອນສ ື ິງຫາ ປ ຄ.ສ ີ 1840 ທະຫານອງກັ ິດ ໄດ້ໄປເຖິງປາກນໍ້ າເມືອງ ທຽນສິນ ແລ້ວຍ ື່ ນຂສະເໜ ໍ້ ີຕໍ່ລັດຖະບານແມນຈູໂດຍມີເນ ື້ອໃນວ່າ: ລັດຖະບານແມນຈູຕ້ອງໃຫ້ອັງກດຄິ ້າ ຝິ່ນໃນຖານະຖືກຕ້ອງຕາມກົດໝາຍ, ຊດໄຊ ົ ້ຄ່າເສຍທັງໝົດຈາກສງຄາມ ແລະ ຍ ົ ົກຕອນດິນໃຫ້ ອັງກິດ. ຄວາມຂັດແຍງລະຫວ ່ ່າງປະຊາຊນຈົ ີນກັບອັງກິດ ໄດ້ນັບມ ື້ ເພມທະວ ີ່ ີຄວາມຮຸນແຮງຂຶ້ນ ເລ ື້ ອຍໆຈນກາຍເປ ົ ນສັ ົງຄາມລະຫວາງຊາດ. ດ ່ ັ່ ງນນ, ມວນຊ ັ້ ົນຈ ຶ່ງໄດ້ຮຽກຮ້ອງໃຫ້ມີການຕໍ່ຕ້ານ ພວກຮຸກຮານ ຈນເຮ ົ ັດໃຫພາຍໃນລ ້ ດຖະບານແມນຈ ັ ແຕກເປ ູ ັນ 2 ຝາຍຄ ່ ື: ຝາຍຕ ່ ໍ່ຕ້ານອງກັ ິດ ນໍາ ໂດຍ ຫຼິນເຈີຊີ ແລະ ຝາຍປະນ ່ ີປະນອມນາໂດຍ ສ ໍ ີຊັ່ນ ແລະ ອີລີປູ. ສຸດທ້າຍ ສີຊັ່ນ ໄດ້ປະກາດ ຍອມຈານໍ ົນຕໍ່ອັງກິດ ແລະ ທຸກບັນຫາທີ່ອັງກິດ ສະເໜມາແມ ີ ນຮ່ ັບປາກທັງໝດ ຈ ົ ົນເຮັດໃຫ ແມນ ້ ຈູ ຫງເຊຼົ ື່ ອ ກງກົ ັນຂ້າມ ແມນຈ ທູ ີ່ ເຂ ົ້າໃຈຜິດຕ ໍ່ ຫຼິນເຈີຊີ ຢາງຮ ່ ຸນແຮງ. ຜົນຂອງສົງຄາມຄງນ ັ້ ເຮ ີ້ ັດໃຫ້ລັດຖະບານແມນຈ ເກູ ດຄວາມຢ ີ ານກ ້ ວທົ ີ່ສຸດ. ດງນ ັ່ ນ, ວ ັ້ ັນ ທີ 29 ເດອນສ ື ິງຫາ ປ ຄ.ສ ີ 1842 ລັດຖະບານແມນຈູ ໄດ້ຕົກລງເົ ຊັນສັນຍານານກ ິ່ ງ ແລະ ຍອມ ເປີດທ່າເຮອ ື 5 ແຫງໃຫ ່ ້ອັງກິດຄື: ກວາງເຈົາ, ເຫີເໝນ, ຕ ິ ງໄຫ, ໜ ິ ິງປາ, ອູສູງ. ນອກຈາກນນ, ຍ ັ້ ັງ ຍອມມອບແສງກາງ, ເກາະຮົງກົງ ແລະ ຍອມຊດໃຊ ົ ້ຄ່າເສຍຫາຍຈາກສົງຄາມທງໝັ ດ. ົ ສັນຍານານກງ ແມ ິ່ ່ນສນຍາທ ັ ີ່ບໍ່ສະເໝພາບຄ ີ ງທ ັ້ ໍາອດ ທ ິ ີ່ ແມນຈູໄດ້ຍອມມອບໃຫ້ຊາວ ຕ່າງດາວເຂ ້ າສ ົ້ ູ່ປະເທດຈນ. ນອກຈາກສ ີ ນຍານ ັ ີ້ ແລ້ວ, ແມນຈ ຍູ ັງໄດເຊ້ ັນສັນຍາບສະເໝ ໍ່ ພາບກ ີ ັບ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 83 7/31/2015 9:42:36 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

79 ຈັກກະພັດອນໆອ ື່ ີກເຊ ັ່ ນ: ສນຍາວ ັ ັງເຊ່ຍກບຈັ ັກກະພດອາເມຣ ັ ິກາ ແລະ ຈກກະພ ັ ັດຝຣັ່ງ ປີ ຄ.ສ 1844. ນອກນ, ປີ້ ອກຕ ັ ຍການ, ແອ ຸ ັດສະປາຍ, ໂຮນລັງ, ແບນຊິກ ແລະ ອນໆ ກ ື່ ໍມີການເຊັນສນ ັ ຍາຕາມໆກນມາ. ັ 2) *ff/$% ໃນປ ຄ.ສ 1850 ໄດ ີ ້ເກີດມີຂະບວນການຕໍ່ສູ້ທີ່ຍິ່ງໃຫຍ່ເອ ີ້ ນວ່າ: ສງຄາມຊາວນາໄຕຜ ົ ິງ ທຽນກົວ (1850-1864) ເພອຕ ື່ ້ານສກດັ ິນາ ແລະ ການແຊກແຊງຈາກຕາງດ ່ າວ. ້ ມາເຖິງປີ ຄ.ສ 1851 ໄດ້ສ້າງຕ ັ້ ງສະມາຄມໄຕຜ ົ ງທຽນກ ິ ົວ ຫຼື ປະເທດຂອງເທວະດາ ເຊິ່ງ ແມ່ນ ຮງຮົ ິວແຊນ ເປັນຫວໜົ ້າ ໂດຍມີໜ້າທີ່ນໍາພາປະຊາຊົນດໍາເນີນການຕໍ່ສູ້ຕ້ານລາຊະວົງ ແມນຈ. ພາຍຫ ູ ຼັງຍຶດກວາງຊີສໍາເລດ ຂະບວນກ ັ ໍສືບຕໍ່ບຸກຕີຫູໜານ, ຫວູຫັນ ແລະ ເຂ ົ້ າຍຶດນານກ ິ່ ງ ໃນວັນທີ 18 ເດືອນມີນາ 1853. ໃນຕະຫອດເສ ຼ ນທາງເຄ ັ້ ື່ ອນທບ ກ ັ າລໍ ັງປະຊາຊນໄດ ົ ້ລົງໂທດ ພວກສກດັ ິນາ ແລະ ຍດເອ ຶ າດົ ິນນາຂອງພວກເຂາແບ ົ ່ງປັນໃຫ້ຊາວນາ. ດ້ວຍເຫດນ ັ້ ນ, ຈ ຶ່ງໄດ້ຮັບ ການສະໜັບສະໜູນຈາກຊາວນານບມັ ື້ຫຼາຍຂ ຶ້ ນຈາກ 10.000 ຄນ ໃນປ ົ ຄ.ສ ີ 1850 ມາເປັນ 50.000 ຄົນ ໃນປີ ຄ.ສ 1853. ໃນປ ຄ. ີ ສ 1853 ກາລໍ ັງຂອງປະຊາຊນທົ ີ່ນໍາພາໂດຍ ຫງຟາງຊານ ມ ຼິ ຄວາມສາມາດພຽງພ ີ ໍ ໃນການບຸກຍດເອ ຶ ົາປກກັ ິ່ງໄດ້ແລ້ວ ແຕ່ຍ້ອນຜູ້ນໍາວາງແຜນຜດພາດ ໂດຍເອ ິ າກົ ໍາລັງໜ້ອຍບຸກຕີ ກໍາລັງຫຼາຍສດທຸ ້າຍຖືກພວກສັກດິນາບກຕຸ ີຄືນ ແລະ ຖກປື ິດລ້ອມເປນເວລາ ັ 8 ເດອນ. ື ຕົກມາເຖງປິ ີ ຄ.ສ 1854 ບັນດາຜູ້ນໍາທ ນານກ ີ່ ງ ໄດ ິ່ ສະຖາປະນາຕ ້ ົນເອງເປັນສກດັ ິນາ ແລະ ພາຍໃນເກີດມີຂໍ້ຂັດແຍ່ງໂດຍສະເພາະ ໄອສະວາຍ ໄດ້ແຍກເອາພົ ັກພວກຈານວນໜ ໍ ຶ່ ງທີ່ບໍ່ ພໍໃຈຕ ແອງຊ ໍ່ ິວແຊນ ແລວກ້ ໍລອບຄາດຕະກາທໍ ່ານ ແຕ່ສຸດທາຍ ໄອສະວາຍ ຖ ້ ືກ ຮົງຊິວແຊນ ປະຫານຊີວິດ. ໃນຂະນະນັ້ ນ, ແມນຈ ໄດູ ້ຮັບການຊ່ວຍເຫຼືອຈາກຈັກກະພັດອງກັ ິດ ແລະ ຝຣັ່ ງ ພວກເຂົາ ຈຶ່ງດາເນ ໍ ີນການປາບປາມຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນຢ່າງຮຸນແຮງ. ເຖງວິ ່າກາລໍ ັງຂອງໄຕຜິງ ທຽນກົວ ຈະຕໍ່ສູ້ຢ່າງອາດຫານກໍຕາມ ແຕ່ກໍຖືກ 3 ກໍາລັງຕໃຫີ ້ປະລາໄຊ (ແມນຈ-ສູ ັກດິນາທ້ອງ ຖິ່ນ-ອັງກິດ, ຝຣັ່ງ). ດງນ ັ່ ັ້ ນ, ນັບແຕ່ປີ ຄ.ສ 1862 ເປນຕັ ົ້ ນມາ ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງໄຕຜິງທຽນ ກົວ ໄດ້ຫັນປ່ຽນຈາກການຕໍ່ສູ້ກັບສັກດນາກ ິ າວຂ ້ ຶ້ນ ເປັນການຕໍ່ສູ້ປົດປ່ອຍຊາດອອກຈາກແອກ ຂອງພວກຕ່າງດ້າວ. 6HisTB M6 final CACIM.pdf 84 7/31/2015 9:42:36 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

80 ໃນເດອນກ ື ລະກ ໍ ົດ ປ ຄ.ສ ີ 1864 ທີ່ໝັ້ນສຸດທ້າຍຂອງໄຕຜິງທຽນກວ ຖ ົ ືກສັດຕູຍຶດໄດ້ ຫຼີ ຊິວເສັງ ຜູ້ບັນຊາການໄດ້ຮັບບາດເຈັບ ແລະ ຖືກຈັບ, ສ່ວນ ຮົງຊິວແຊນ ກນຢາຂ ິ ້າຕົວຕາຍ. ປີ ຄ.ສ 1868 ຂະບວນຕໍ່ສູ້ໄດ້ຖືກດັບມອດ ເຖງວິ ່າຂະບວນຕໍ່ສູ້ຖືກປະລາໄຊກໍຕາມ, ແຕ່ຂະບວນ ການດ ັ່ ງກາວໄດ ່ ້ເປັນບົດຮຽນອັນຍ ິ່ງໃຫຍ ໃຫ ່ ້ແກປະຊາຊ ່ ົນຈີນໃນການສບຕື ໍ່ຕ້ານພວກຈັກກະພດ ັ ໂດຍສະເພາະແມ່ນຂະບວນການຕໍ່ສູ້ ອີເຮທວານ ໄດ ີ ້ເກດຂີ ື້ນໃນປ ຄ.ສ ີ 1899. 3.) *fl' ພາຍຫງສຼັ ົງຄາມຢາຝິ່ນເປັນຕ ົ້ ນມາ ພວກຈັກກະພັດເຂາຍ ົ້ ຶດຄອງ ແລະ ຕັດແບ່ງປະເທດ ຈີນຕາມລໍາດບ ເຊ ັ ິ່ ງພວກເຂົາໄດ້ຊ່ວງເສງກັ ັນນາເອ ໍ າສົ ນຄິ ້າປະເພດຕ່າງໆມາຂາຍຢ່າງເສລ ເຮີ ັດ ໃຫ້ເສດຖະກດຈິ ີນຂນກ ຶ້ ັບຈກກະພ ັ ັດ. ໃນຂະນະດຽວກນລາຊະວ ັ ງແມນຈ ົ ໄດ ູ ້ກົດຂີ່ຂູດຮີດປະຊາ ຊົນຢ່າງໜັກໜ່ວງ. ນອກຈາກນ ັ້ ນ, ຍງປະສ ັ ບກົ ັບບນຫາໄພແຫ ັ ້ງແລ້ງ-ໄພນາຖ ໍ້ ວມຢ ້ າງລຽນຕ ່ ດ ິ ຈຶ່ງເຮັດໃຫ້ຊີວິດ ແລະ ຄວາມເປັນຢຂອງປະຊາຊ ູ່ ົນທກຍາກລ ຸ ໍາບາກທີ່ສຸດ. ໃນລະຫວ່າງປີ ຄ.ສ 1898-1899 ປະຊາຊົນໃນເຂດຊານຕງ ຕາຍຍ ຸ ້ອນອຶດຫີວປະມານ 170.000 ຄນ ຕ ົ ສະພາບດ ໍ່ ັ່ ງກ່າວ ຈ ຶ່ ງເກີດມີຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງຊາວຜອອກແຮງງານທ ູ້ ີ່ມີຊື່ວ່າ “ຂະບວນການອີເຮີທວານ” ພາຍໃຕ້ຄໍາຂວັນ “ຊ່ວຍກະສັດແມນຈ ດູ ັບສູນຂາເສ ້ ກຕາເວ ິ ັນຕົກ”. ຂະບວນການດ ັ່ ງກ່າວໄດ້ດຶງດູດເອົາເຈາທ ົ້ ີ່ດິນຈານວນໜ ໍ ຶ່ ງທີ່ມີນໍ້າໃຈຮັກຊາດເຂາຮ ົ້ ວມ ແລະ ໄດ ່ ້ ຊຸກຍູ້ໃຫ້ລາຊະວົງແມນຈູຕ້ານຈັກກະພດ. ັ ໃນເດອນສ ື ງຫາ ປ ິ ີ ຄ.ສ 1900 ກໍາລັງລກຮຸ ືໄດ້ບຸກທາລາຍສະຖານທ ໍ ູດຂອງພວກຈັກກະ ພັດຢູ່ທີ່ປັກກງ, ທຽນສ ິ່ ິນ ແລະ ເມອງໃຫຍ ື ່ອື່ນໆ ເຮັດໃຫ້ຈັກກະພດຕັ ກຢົ ູ່ໃນທ່າອນຕະລາຍ. ດ ັ ັ່ ງ ນັ້ນ, ພວກເຂາ ຈ ົ ຶ່ ງຈດຕັ ັ້ ງກອງທັບສາພໍ ນ ັ 8 ປະເທດຂນລວມມ ຶ້ : ຝຣ ີ ັ່ ງ, ອັງກິດ, ຍີ່ປຸ່ນ, ອາເມຣິກາ, ເຢຍລະມັນ, ຣັດເຊຍ, ອຕາລ ີ ີ ແລະ ໂອຕຣິດ ເຊ ິ່ ງມີກໍາລັງເຖງ ິ 3.000 ຄົນ ບັນຊາໂດຍຄົນຂອງ ອັງກິດ ໄດ້ບຸກຕີຂະບວນອເຮີ ີທວານ ດ້ວຍການປາບປາມເຂັນຂາຜ້ ູ້ເຖ ົ້ າ, ແມ່ຍິງ ແລະ ເດັກນ້ອຍ ຢ່າງປາເຖ ່ ອນ ແລະ ປ ື່ ຸ້ນເອາຊົ ັບສນຂອງປະຊາຊ ິ ົນ. ຂະບວນອເຮີ ີທວານ ໄດ້ສູ້ຮົບຢ່າງອາດຫານ ແລະ ແຂງແຮງ ແຕ່ໃນທີ່ສຸດຍ້ອນກາລໍ ັງອອນນ ່ ້ອຍຈງປະລາໄຊ ສ ຶ່ ່ວນແມນຈ ເມູ ອເຫ ື່ ັນທ່າບໍ່ດີຈໍາ ຕ້ອງຍອມຈານໍ ົນ ແລະ ເຊັນສັນຍາເຕນຊີ ິວ ປ ຄ.ສ ີ 1901 ເຊ ິ່ ງມີເນອໃນດ ື້ ັ່ ງນ: ີ້ 1. ປະຊາຊົນຈີນ ແຕລະຄ ່ ນຕົ ້ອງເສຍເງນໃຫ ິ ້ຈັກກະພດ ັ 100 ກຣາມເງິນຂາວ ໃນໄລຍະ 39 ປີ (ແຕ່ປີ ຄ.ສ 1901-1940 ໃນເວລານັ້ນປະຊາຊົນຈນມີ ີ 450 ລານຄ ້ ນ). ົ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 85 7/31/2015 9:42:36 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

81 2. ລາຊະວົງແມນຈູ ຕ້ອງແຕ່ງຕງມະຫາອ ັ້ ຸປະຮາດຂອງຕົນໄປຂໍໂທດກັບຈັກກະພັດຍີ່ປຸ່ນ ແລະ ເຢຍລະມັນ (ສະຖານທູດ 2 ປະເທດນີ້ຖືກທາລາຍໜ ໍ ັກ), ລງໂທດຜ ົ ູ້ຕໍ່ຕ້ານຈກກະພ ັ ັດ, ຫາມ້ ຄົນຈີນແຕະຕອງຈ ້ ກກະພ ັ ັດ. 3. ການໍ ດຂອບເຂດສ ົ ານໍ ກທັ ູດຂອງພວກຈັກກະພັດຢູ່ປັກກ ິ່ ງ, ຄນຈົ ນບີ ໍ່ມີສິດຕງເຮ ັ້ ືອນຢໃກູ່ ້ ສະຖານທດ. ູ 4. ຫ້າມບໃຫໍ່ ້ຈີນຊື້ໝື້ປືນຈາກຕາງປະເທດເປ ່ ັນເວລາ 2 ປ. ີ ຜ່ານສນຍາດ ັ ງກ ັ່ ່າວ ສາມາດເຫັນໄດທາດແທ ້ ້ປະຕິການຂອງສັກດນາ ແລະ ນ ິ ບແຕ ັ ່ນັ້ນມາ ປະເທດຈີນໄດ້ກາຍເປັນເຄງເມ ິ່ ືອງຂ ຶ້ ນຂອງຈັກກະພດສັ ວນລາຊະວ ່ ງແມນຈ ົ ກາຍເປ ູ ັນເຄ ື່ ອງມືຮັບ ໃຊ້ຂອງຈກກະພ ັ ັດ. 4.) $$'  . *   %fflff7 ຕົ້ນສະຕະວັດທີ XX ເກີດມີຂະບວນຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊນ ເພ ົ ື່ ອທວງເອົາສິດຜນປະໂຫຍດ ົ ຂອງການກໍ່ສ້າງທາງລົດໄຟໃນປະເທດຈນ ເຊ ີ ິ່ ງມີຜູ້ເຂາຮ ົ້ ່ວມເປັນຈານວນຫ ໍ າຍ. ໃນນ ຼ ັ້ນ, ປະກອບ ມີນາຍທຶນນອຍ ແລະ ນາຍທ ້ ຶນກາງ ເຮດໃຫ ັ ້ຈັກກະພດບັ ໍ່ ສາມາດຜກຂາດທ ູ າງດ້ານການຄມມະ ົ ນາຄມ. ົ ໃນລະຫວ່າງປີ ຄ.ສ 1903-1911 ຈັກກະພັດຝຣັ່ ງ, ອງກັ ິດ ແລະ ເຢຍລະມັນ ໄດພະຍາຍາມ ້ ຊອກທກວຸ ິທີເພ ື່ ອຄວບຄຸມທາງລດໄຟຢ ົ ູ່ຈີນ ສ່ວນແມນຈູກໍໄດ້ປະກາດສດຄິ ຸ້ມຄອງທາງລົດໄຟໃຫ້ ຂຶ້ນກັບລດຖະບານ ແລ ັ ້ວກມອບສ ໍ ິດນນໃຫ ັ້ ້ແກ່ຈັກກະພດ. ັ ດ້ວຍເຫດຜົນດ ັ່ ງກ່າວ, ຈ ຶ່ງພາໃຫ້ເກີດຂໍ້ຂັດແຍ່ງລະຫວ່າງນາຍທຶນແຫ່ງຊາດ ແລະ ຈັກກະ ພັດ ຈົນກາວໄປເຖ ້ ິງເກດມີ ຂະບວນການຕ ີ ໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນທ ີ່ໄດ້ຮັບການສະໜັບສະໜູນຈາກສະ ມາຄມຈົ ນ. ໃນນ ີ ັ້ ນ, ຂະບວນທີ່ມີການຕໍ່ສູ້ດ້ວຍການປະກອບອາວດ ແລະ ແຂງແຮງກວ ຸ ່າໝູ່ແມ່ນ ຢູ່ທີ່ ຊແຊນ. ເມ ື ື່ອສະຖານະການເປນຄັ ແນວນ ື ັ້ ນ, ແມນຈ ໄດ ູ ້ຍົກກາລໍ ັງມາປາບ ເຊິ່ ງບັນຊາການ ໂດຍທ້າວທວານ ພມາຮອດຊາຍແດນຊ ໍ ືແຊນ ຂະບວນປະຕິວັດໄດ້ລະເບີດຂນຢຶ້ ູ່ອູຊາງທາວ ້ ທວານ ຈ ຶ່ງໄດ້ນໍາກາລໍ ັງກບຄັ ືນເມືອປາບຂະບວນຢູ່ອູຊາງ ແຕ່ກໍຖືກລກນູ ້ອງຈັບໄປລົງໂທດ. 6HisTB M6 final CACIM.pdf 86 7/31/2015 9:42:36 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

82 *. *ffl& (01"fl1% ກໍາລັງທະຫານທ ີ່ປະຈໍາການຢູ່ທີ່ ຫູເປີຍ ແມ່ນກາລໍ ງທັ ີ່ດີເດ ັ່ ນຂອງແມນຈ ເຊ ູ ິ່ ງສວນໃຫຍ ່ ່ ມາຈາກນກຮຽນຮ ັ ູ້, ນາຍທນນຶ ້ອຍ ແລະ ນາຍທຶນແຫ່ງຊາດ ເຊງມ ິ່ ການຈ ີ ັດຕງການເຝ ັ້ ິກແອບຍດ ຸ ທະວິທີແບບພວກເອີຣົບ ແລະ ມີການປະກອບອາວດແບບໃໝ ຸ . ນອກນ ່ ັ້ ນ, ພວກເຂົາມຄວາມຮ ີ ັບ ຮູ້ຕໍ່ການປະຕິວັດໄວ ເພາະວ່າສະມາຄົມຈີນໄດ້ມີການເຄ ື່ອນໄຫວລບພັ ົວພນກັ ັບທະຫານພວກນ ີ້. ສວຍໂອກາດທີ່ ທະຫານຫູເປີຍ ກາລໍ ັງເຄອນທ ື່ ັບໄປປາບຂະບວນລກຂຸ ຶ້ ນຕໍ່ສູ້ຢູ່ ຊແຊນໃ ື ນ ວັນທີ 10 ເດອນຕ ື ຸລາ ປ ຄ.ສ ີ 1911 ປະຊາຊົນຫູເປີຍ ລກຮຸ ືຂຶ້ນຍຶດໄດ້ຫຼາຍຈຸດເຊນ: ອ ັ່ ຊາງ, ຮ ູ ັນຊູ ແລະ ຮັນແສງ. ໃນເວລານີ້ ຂະບວນການປະຕິວັດສາມາດຍາດໄດ້ໄຊຊະນະ ແຕ່ຜູ້ນໍາຂອງຂະ ບວນບໍ່ມີໜ້າຢູ່ໃນປະເທດ ແລະ ຄະນະນໍາຂະບວນບໍ່ກ້າຮັບເອາຕົ າແໜ ໍ ່ງຫົວໜ້າ ຈ ຶ່ງມອບໃຫ້ເຈົ້າ ນາຍຂອງແມນຈູຄືນ. ມາເຖິງວັນທີ 11 ເດອນຕ ື ຸລາ ປ ຄ.ສ ີ 1911 ພວກນາຍທະຫານຊນຕ ັ້ າ ໄດ ໍ່ ້ຮຽກປະຊມສະ ຸ ພາຂນແຂວງ ເພ ັ້ ື່ອປກສາຫາລ ຶ ືກ່ຽວກັບການຈັດຕ ັ້ ງກາລໍ ັງທະຫານໃໝ່ ແລະ ຜ່ານບາງນະໂຍ ບາຍໃໝ່ຄື: 1. ກໍານົດຊປະເທດ ເປ ື່ ນປະເທດປະຊາທ ັ ິປະໄຕ ລວມມີ 5 ຊົນຊາດໃຫຍ່ຄື: ຊນຊາດຮ ົ ັ່ ນ, ແມນຈ, ມູ ົ້ ງ, ຮຸງ ແລະ ຊນຊາດຈ ົ ັງ. 2. ໂຄ່ນລ ົ້ ມລາຊະວົງແມນຈ, ຮຽກຮ ູ ້ອງປະຊາຊົນແຕ່ລະແຂວງລຸກຮືຂຶ້ນຍຶດອໍານາດ. 3. ກໍານົດສີທຸງຊາດປະກອບດວຍ ້ 5 ສ: ເຫ ີ ອງ, ແດງ, ຂຽວ, ຂາວ ແລະ ດ ຼື າ. ໍ 4. ປະກາດນະໂຍບາຍກບຕັ ່າງປະເທດວາ: ກອງທະຫານໃໝ ່ ່ຈະເຄາລົ ົບສິດຜນປະໂຫຍດ ົ ຂອງຄນຕົ າງປະເທດຢ ່ ່າງເຕັມສ່ວນ. 5. ຈັດຕງກອງທະຫານຢ ັ້ ູ່ຫູເປີຍ. ພາຍຫງກອງປະຊ ຼັ ຸມ ຂະບວນລຸກຮືໄດ້ບັງຄັບໃຫ ຮ້ ົວລິງ ແລະ ລີຢວນຮຸງ (ເຈົ້ ານາຍລາ ຊະວົງແມນຈູ) ຮັບເອາຕົ ໍາແໜ່ງລັດຖະບານໃໝ່ ແຕເມ່ ອຂ ື່ ຶ້ ນກາອໍ ານາດ ພວກເຂ ໍ າຄົ ່ອຍໆປດເຂ ັ ່ຍ ຄົນປະຕິວັດອອກ ແລ້ວເອາຄົ ົນພວກເຂາເຂ ົ ົ້ າແທນ. . *ffl&(*!*%%6 " ເພ ື່ ອຕອບສະໜອງຄວາມຮຽກຮ້ອງຂອງກອງປະຊຸມສະພາແຂວງ ແຂວງຕາງໆໄດ ່ ້ລຸກຮື ຂຶ້ນຍຶດອານາດໃນວ ໍ ັນທີ 12 ເດືອນຕຸລາ ປີ ຄ.ສ 1911 ໂດຍສະເພາະທີ່ ນານກງ, ພາກກາງ ແລະ ິ່ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 87 7/31/2015 9:42:36 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

83 ພາກໃຕ້. ສ່ວນແມນຈ ຍູ ັງຮກສາບາງແຂວງທາງພາກເໜ ັ ືອ ແຕ່ຝ່າຍປະຕິວັດຕກຢົ ູ່ທ່າປ້ອງກັນຕວ ົ ເນ ື່ ອງຈາກອານາດໄດ ໍ ້ຕົກຢໃນກ ູ່ າມໍ ຂອງຝ ື ່າຍຕໍ່ຕ້ານ ເພາະໃນຂະນະນ ລ ີ້ ີຮຸງຈາງ (ຝາຍປະຕ ່ ິວັດ) ໄດ້ເສຍຊີວິດ ຢວນເສຂາຍ (ຝາຍຕ ່ ໍ່ຕ້ານ) ໄດ້ຂຶ້ນກໍາອໍານາດແທນ. ພາຍຫງ ຢວນເສຂາຍ ຂ ຼັ ຶ້ ນກາອໍ ານາດ ມ ໍ ນໄດ ັ ້ສົ່ງກໍາລັງໄປປາບປາມຂະບວນການລກຮຸ ືຕໍ່ ສູ້ໃນແຕ່ລະແຂວງ ແລະ ເມ ື່ອໄດ້ຮັບການສະໜັບສະໜູນຈາກຈັກກະພດກັ ໍທໍາທາເຈລະຈາກ ່ ັບ ຝ່າຍປະຕິວັດ. %. ,  %ffl)  $" % ໃນຕນເດ ົ້ ືອນພະຈກ ປ ິ ຄ.ສ ີ 1911 ບນດາແຂວງພາກກາງ ັ ແລະ ພາກໃຕ້ໄດ້ຮັບການປົດ ປ່ອຍ. ດງນ ັ່ ັ້ນ, ໃນວນທັ ີ 9 ເດືອນພະຈກ ປ ິ ີ ຄ.ສ 1911 ລີຢວນຮຸງ ຜູ້ນໍາຂະບວນການປະຕິວັດໄດ້ ຮຽກປະຊຸມ ເພ ື່ ອຈດຕັ ັ້ ງລດຖະບານສ ັ ູນກາງຢູ່ທີ່ ອູຊາງ ສວນສະມາຄ ່ ມຈົ ນກີ ໍໄດ້ຮຽກປະຊຸມຜູ້ ແທນຂອງຕນຢົ ູ່ ຊຽງໄຮ ເພອຈ ື່ ັດຕງລ ັ້ ັດຖະບານເຊນກ ັ່ ນ. ັ ວັນທີ 16 ເດອນພະຈ ື ກ ປ ິ ຄ.ສ ີ 1911 ຜແທນສະມາຄ ູ້ ມຈົ ີນທ ຊຽງໄ ີ່ ຮ ໄດ້ໄປຮ່ວມປະຊຸມ ກັບຜູ້ແທນທ ີ່ ອູຊາງ. ຜານກອງປະຊ ່ ມທຸ ງສອງຝ ັ າຍໄດ ່ ້ພ້ອມກນຈັ ດຕັ ັ້ ງຄະນະບໍລິຫານງານ ແລະ ນາຍກ ໂດຍມ ົ ີສິດປົກຄອງທ ົ່ວປະເທດ. ເມື່ອສະພາບເປັນແນວນນ, ຢວນເສຂາຍ ໄດ ັ້ ້ໃຊ້ກໍາລັງ ບັງ ຄັບລາຊະວົງແມນຈ ມອບສ ູ ິດທງໝັ ດໃຫ ົ ແກ້ ່ຕົນ ແລະ ເມ ື່ອໄດ້ສິດທັງໝດ ຈ ົ ງໄດ ຶ່ ້ປະກາດຕໍ່ ລັດຖະບານປະຕິວັດວ່າ: ຖ້າຫາກຝ່າຍປະຕິວັດຍອມມອບທີ່ນັ່ງປະທະນາທິບໍດີໃຫ້ຈະເຫັນດີກັບ ການຈັດຕ ັ້ງປະເທດເປນປະເທດປະຊາທ ັ ປະໄຕ. ິ ວັນທີ 29 ເດອນທ ື ັນວາ ປ ຄ.ສ ີ 1911 ໃນກອງປະຊຸມສະພາສອງຝາຍໄດ ່ ້ຕົກລົງມອບຕໍາ ແໜ່ງປະທານາທິບໍດີໃຫ້ແກ ຊ່ ຸນຢດເຊ ັ ັນ. ແຕ່ເວລານ ອ ີ້ ານາດການປ ໍ ກຄອງບ ົ ໍ່ທັນແໜ້ນໜາ ຢວນ ເສຂາຍ ຈ ຶ່ ງຊອກຫາວິທີລົບລ້າງການປະຕິວັດ ດ້ວຍການໃສ່ຮ້າຍປາຍສ ້ ີ ຊຸນຢດເຊ ັ ັນ ແລະ ອີກ ຢ່າງ ຊຸນຢັດເຊັນ ເອງກໍຍັງອ່ອນທາງດານທ ້ ິດສະດ ແລະ ບ ີ ດຮຽນໃນການນ ົ າພາ. ດ ໍ ງນ ັ່ ັ້ ນ, ຊນຢຸ ັດ ເຊັນ ຈ ຶ່ ງມອບທີ່ນັ່ງປະທານາທິບໍດີໃຫ້ແກ ຢວນເສຂາຍ ແລະ ລ ່ ີຢວນຮຸງ ເປນຮອງ. ັ ສະຫບແລ ຼຸ ້ວ, ໝາກຜົນຂອງການປະຕິວັດຊິນເຫີຍ ໄດ້ຕົກຢູ່ໃນກາມໍ ືຂອງພວກປະຕິການ ຢ່າງສນເຊ ິ້ ີງ ຈ ຶ່ ງເຮັດໃຫການປະຕ ້ ິວັດກ້າວສູ່ເສ ັ້ ນທາງລງຄົ ້ອຍ ແລະ ປະລາໄຊ. 1.3 *"fl01"'"&" 6HisTB M6 final CACIM.pdf 88 7/31/2015 9:42:36 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

84 ເມ ື່ອປຽບທຽບສະພາບທາງດ້ານການເມອງ, ເສດຖະກ ື ິດ ແລະ ສັງຄົມຂອງປະເທດຍີ່ປຸ່ນ ກັບບັນດາປະເທດອື່ນໆໃນທະວີບອາຊ, ອາຟຣ ີ ິກາ ແລະ ອາເມຣິກາລາຕິນແລ້ວເຫັນວ່າ ຍີ່ປຸ່ນ ໄດ້ປຽບໃນທກດຸ ້ານ ເນອງຈາກການພ ື່ ັດທະນາທາງດານການເມ ້ ອງ ແລະ ເສດຖະກ ື ິດຂອງຍີ່ປຸ່ນ ຂະຫຍາຍຕົວໄປໄດ້ດີກວ່າ. ແຕ່ວ່າຄວາມຂັດແຍ່ງ ຫ ການເອ ຼື າລົ ັດເອົາປຽບກັນລະຫວາງປະຊາ ່ ຊົນຍີ່ປຸ່ນກບຈັ ກກະພ ັ ັດເອີຣົບຊ ໍ້ າພັດບໍ່ດຸເດືອດ ແລະ ຮນແຮງເໝ ຸ ືອນກັບບັນດາປະເທດໃນທະວີບ ອາຊ, ອາຟຣ ີ ິກາ ແລະ ອາເມຣິກາລາຕນ. ແຕ ິ ່ເຖິງຢາງນ ່ ນກ ັ້ ໍຕາມ, ທາດແທ້ຂອງລັດທິທຶນນິຍົມ ແມ່ນລດທັ ິທີ່ຫາກນດິ ້ວຍວິທີການຂູດຮີດແຮງງານ ແລະ ສະເຫວີຍສກບຸ ົນຄວາມທກຂອງຄ ຸ ົນອນ. ື່ ພາຍໃຕ້ແອກປົກຄອງຂອງພວກຈັກກະພດ ປະຊາຊ ັ ົນຍີ່ປຸ່ນ ໂດຍສະເພາະຢາງຍ ່ ງແມ ິ່ ່ນຊາວ ກໍາມະກອນຈາຕໍ ້ອງໄດ້ເຮັດວຽກຕ ັ້ ງແຕ່ 12-14 ຊ ົ່ວໂມງ/ມື້ , ເງິນເດືອນທ ີ່ໄດ້ຕໍ່າກວ່າກາມະກອນໃນ ໍ ປະເທດອັງກດ ແລະ ອາເມຣ ິ ິກາຫາຍເທ ຼ າ ເພາະບ ົ່ ໍ່ມີກົດໝາຍຮບປະກ ັ ັນຜົນປະໂຫຍດຂອງກາມະ ໍ ກອນ. ດ ັ່ ງນ ັ້ນ, ປະຊາຊົນຍີ່ປຸ່ນ ຈ ຶ່ງໄດ້ລຸກຂນຕ ຶ້ ໍ່ສູ້ຕ້ານແອກກົດຂີ່ຂູດຮີດຂອງພວກຈັກກະພດ. ັ ໃນປີ ຄ.ສ 1880 ກໍາມະກອນຍີ່ປຸ່ນ ໄດ້ຈັດຕ ັ້ ງອົງການທາງການເມືອງຂ ຶ້ ນຫຼາຍອົງການເພື່ອ ນໍາພາຂະບວນການຕໍ່ສູ້ໃຫ້ເປັນຮູບປະທໍາ ແລະ ມີບົດບາດກວ່າເກ ົ່ າເຊ ັ່ ນ: ອົງການກໍາມະບານ, ສະ ຫະພນແຮງງານ ແລະ ອ ັ ື່ ນໆ. ນັບແຕ່ປີ ຄ.ສ 1890 ເປັນຕ ົ້ ນມາ ຈງໄດ ຶ່ ເກ້ ີດມີຂະບວນການນດຢັ ຸດ ງານ ແລະ ການປະທ້ວງແຜ່ຂະຫຍາຍອອກໄປທົ່ວປະເທດ. ໃນເວລານັ້ ນກໍເກີດມີນັກປະຕິວັດຂຶ້ນ ເຊ ັ່ ນ: ແຊນກາດາ ອີອາແມນກາ (Zenkada Iamanca) ເປັນຜູ້ນໍາເອົາລັດທິສັງຄົມນິຍົມວິທະຍາສາດ ເຂ ົ້ າມາເຜີຍແຜ່ໃນຂະບວນຂອງກາມະກອນຍ ໍ ີ່ປຸ່ນ. ຈາກນນ, ຂະບວນການຕ ັ້ ໍ່ສູ້ໄດ້ເຕີບໃຫຍຂະ ່ ຫຍາຍຕົວຢ່າງບໍ່ຢຸດຢງ ຈ ັ້ ຶ່ງໄດ້ສ້າງຕງພ ັ້ ກສັ ັງຄົມປະຊາທິປະໄຕຍີ່ປຸ່ນ (Social-Democrat Party) ຂຶ້ນໃນປ ຄ.ສ ີ 1901. ນອກຈາກນ ັ້ ນ, ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊນຍົ ີ່ປຸ່ນຍງໄດ ັ ້ຮັບຜົນສະທ້ອນ ອັນໃຫຍ່ຫຼວງຈາກການປະຕິວັດຣັດເຊຍໃນປ ຄ.ສ ີ 1905 ຈ ຶ່ ງເຮດໃຫ ັ ້ຂະບວນກາມະກອນນ ໍ ບມັ ື້ ຂະຫຍາຍຕົວ ແລະ ດາເນ ໍ ນການເຄ ີ ອນໄຫວຢ ື່ າງແຂງແຮງເຊ ່ ນ: ພວກກ ັ່ ໍາມະກອນໄດ້ລຸກຂນຕ ຶ້ ໍ່ສູ້ ຕ້ານການເກບພາສ ັ ີອາກອນ, ທວງໃຫ້ມີການແກ້ໄຂບນຫາຄ ັ າຄອງຊ ່ ີບແພງ ແລະ ອ ື່ ນໆ. ເຖິງວ່າຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງກໍາມະກອນຍີ່ປຸ່ນຈະດາເນ ໍ ີນໄປຢາງແຂງແຮງ ແລະ ກວ ່ າງ ້ ຂວາງ ແຕ່ກໍບໍ່ສາມາດບນລັ ຸຕາມຈດປະສ ຸ ົງເປົ້ າໝາຍຂອງຕນ ເນ ົ ື່ ອງຈາກວາພວກເຂ ່ ົາເຈາຍ ົ້ ັງບໍ່ມີ ຜູ້ນໍາທ ີ່ ເຂມແຂງພ ັ້ ຈໍ ງເຮ ຶ່ ັດໃຫ້ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງກາມະກອນຍ ໍ ີ່ປຸ່ນໄດ້ຢຸດຕິລົງ. 2. *"fl01"fl72$ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 89 7/31/2015 9:42:36 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

85 ໃນໄລຍະທາຍສະຕະວ ້ ັດທີ XIX ຫາຕນສະຕະວ ົ້ ັດທີ XX ອາຟຣິກາບໍ່ມີການຈດຕັ ັ້ ງທາງ ການເມືອງທແໜ ີ່ ້ນໜາ ເພ ື່ ອເຄ ື່ອນໄຫວຕໍ່ສູ້ຕ້ານການຮຸກຮານຂອງພວກຈັກກະພັດ ແຕພາຍຫ ່ ຼັງ ສົງຄາມໂລກຄັ້ ງທີ II ເປນຕັ ົ້ນມາ ຊາວອາຟຣິກກາໄດ້ມີຄວາມຮບຮັ ູ້ ແລະ ຄວາມເຂ ົ້າໃຈຕໍ່ຜົນ ເສຍຫາຍອັນໃຫຍ່ຫຼວງຈາກການຮຸກຮານ ແລະ ຍດຄອງຂອງພວກຈ ຶ ັກກະພັດ, ເຂົາເຈາໄດ ົ້ ້ຮຽນຮູ້ ຈາກຂະບວນການປະຕິວັດໃນໂລກນບມັ ື້ນັບຫາຍຂ ຼ ນ. ດ ຶ້ ງນ ັ່ ັ້ນ, ຊາວອາຟຣິກາຈງໄດ ຶ່ ້ລຸກຂນຕ ຶ້ ໍ່ສູ້ ເພ ື່ອປົດປອຍຕ ່ ົນເອງ ອອກຈາກແອກຄອບຄອງຂອງພວກຈກກະພ ັ ັດຢາງເປ ່ ັນຂະບວນກວາງ ້ ຂວາງ ແລະ ໜັກແໜ້ນ. 2.1 *" 1*fl%fl'2 ໃນປ ຄ.ສ ີ 1830 ຈັກກະພັດຝຣັ່ງ ໄດ້ດໍາເນີນການຮຸກຮານປະເທດອານເຊຣີ ຈນມາເຖ ົ ິງປີ ຄ.ສ 1872 ປະເທດອານເຊຣີ ຈ ຶ່ ງຕກເປ ົ ັນຫົວເມືອງຂ ຶ້ນຂອງຝຣັ່ງຢາງສ ່ ິ້ ນເຊີງ. ໃນເມື່ ອອານເຊຣີ ໄດ້ຕົກຢູ່ໃນກາມໍ ືຂອງພວກເຂົາບັນດາບໍລິສັດນາຍທຶນ ແລະ ເຈາທ ົ້ ີ່ດິນຝຣັ່ງໄດ້ເຂາມາຍ ົ້ ດຄອງ ຶ ດິນແດນອັນອຸດົມສົມບູນ ແລະ ກວ້າງຂວາງຂອງປະຊາຊົນອານເຊຣີ ເຮັດໃຫປະຊາຊ ້ ົນບໍ່ມີທີ່ດິນ ທໍາກິນຈົນກາຍເປັນຄນທົ ີ່ທຸກຍາກ ແລະ ຂາດສິດຜນປະໂຫຍດທາງດ ົ ້ານເສດຖະກິດ. ດ້ວຍເຫດນ ັ້ ນ, ນັບແຕ່ມື້ທີ່ຈັກກະພັດຝຣັ່ ງເຂ ົ້ າມາຮກຮານ ແລະ ຍ ຸ ຶດຄອງປະຊາຊນອານ ົ ເຊຣີ ຈ ຶ່ງໄດ້ລຸກຂ ຶ້ ນຕໍ່ສູ້ຕ້ານກົດຂີ່ຂູດຮດຂອງພວກຈ ີ ກກະພ ັ ັດຢາງແຂງແຮງ ແລະ ລຽນຕ ່ ິດເຊງຂະ ິ່ ບວນດ ັ່ ງກ່າວໄດ້ດໍາເນນໄປເປ ີ ັນເວລາ 40 ກວ່າປີ ແຕ່ຍ້ອນກາລໍ ັງຄນ ແລະ ກ ົ າລໍ ັງອາວຸດຍັງອ່ອນ ນ້ອຍຈງຖ ຶ່ ືກຈກກະພ ັ ັດຝຣັ່ ງທໍາການປາບປາມລົງ. 2.2 *" 1*fl%1 ການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນຊດາູ ນ ກໍເປັນຂະບວນໜ ຶ່ ງທີ່ມີລັກສະນະກວ້າງຂວາງ ແລະ ແຂງ ແຮງໃນທະວບອາຟຣ ີ ິກາ ໂດຍສະເພາະນັບຕ ັ້ ງແຕ່ປີ ຄ.ສ 1881-1900 ເປັນຕ ົ້ນມາໄດເກ້ ີດມີ ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຕ້ານການຮຸກຮານ ແລະ ຍດຄອງຂອງຈ ຶ ກກະພ ັ ັດອັງກິດ ເຊ ິ່ ງຂະບວນການຕໍ່ສູ້ ດັ່ງກ່າວມີຄວາມແຂງແກ່ນ ແລະ ພິລະອາດຫານ. ມາດີ (Madi) ຜູ້ນໍາທ ີ່ ອາດຫານຂອງຂະບວນ ການຕໍ່ສູ້ຂອງຊາວຊດານ ໄດ ູ ້ເຕ ົ້າໂຮມປະຊາຊົນຈານວນຫ ໍ ຼວງຫຼາຍເຂ ົ້ າຮ່ວມໃນພາລະກິດຕໍ່ຕ້ານ ຈັກກະພັດດວຍການສ ້ າງຕ ້ ງກ ັ້ ໍາລັງທະຫານຂ ຶ້ ນ ເຊງປະກອບມ ິ່ ີຊາວນາ ແລະ ຊາວລ້ຽງສັດ ແລ້ວ ສ້າງຕງອ ັ້ ານາດການປ ໍ ກຄອງເອກະລາດ ົ ຈ ຶ່ ງສາມາດຕໍ່ຕ້ານ ແລະ ດບສັ ູນກອງທະຫານອັງກດໄດ ິ ້ ເປັນຈານວນຫ ໍ ຼວງຫາຍເຊ ຼ ນ: ປ ັ່ ີ ຄ.ສ 1881 ປະຊາຊົນຊູດານສາມາດດັບສນທະຫານອ ູ ງກັ ິດໄດ້ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 90 7/31/2015 9:42:37 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

86 ຈໍານວນ 1.400 ຄົນ, ປີ ຄ.ສ 1882 ດັບສູນໄດ້ຈໍາ ນວນ 4.000 ຄົນ, ປີ ຄ.ສ 1883 ດັບສູນໄດ້ຈໍາ ນວນ 9.500 ຄົນ ແລະ ປ ຄ.ສ ີ 1896-1900 ດັບສູນໄດ້ຫຼາຍພັນຄນ. ເຖ ົ ິງວ່າກາລໍ ັງການຕໍ່ສູ້ຂອງ ປະຊາຊົນຊູດ້ານຈະມີຄວາມເຂ ັ້ ມແຂງ ແລະ ສາມາດດັບສູນທະຫານອງກັ ິດໄດ້ຫຼາຍພັນຄນກົ ໍ ຕາມ ແຕ່ສຸດທ້າຍຂະບວນການຕໍ່ສູ້ດັ່ງກາວກ ່ ໍຖືກປະລາໄຊ. ນອກຈາກຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊນອານເຊຣ ົ ີ ແລະ ຊູດານແລ້ວ ຍັງມີຂະບວນ ການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນໃນປະເທດຈາດທີ່ໄດ້ຕໍ່ສູ້ຕ້ານການຮຸກຮານຂອງຈັກກະພດຝຣ ັ ັ່ງໃນປ ຄ.ສ ີ 1891-1902 ແລະ ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊນເອຢ ົ ິບຕໍ່ສູ້ຕ້ານຈກກະພ ັ ັດອັງກດໃນປ ິ ີ ຄ.ສ 1882-1914 ແຕ່ທັງໝດນົ ັ້ ນກໍລ້ວນແຕ່ຖືກພວກຈກກະພ ັ ດດັ ໍາເນນການປາບປາມຢ ີ າງຮ ່ ້າຍແຮງ ຈຶ່ງເຮັດໃຫຂະບວນການຕ ້ ໍ່ສູ້ທັງໝົດຖກປະລາໄຊເຊ ື ັ່ ນກນ. ັ 3. *"fl!fl'2$ffl$ 3.1 fifl'2$ffl $ ອາເມຣິກາລາຕິນ ເປັນຊ ື່ ເອ ີ້ ນດິນແດນໃນທະວີບອາເມຣິກາໃຕ້ ເຊ ິ່ງປະຊາກອນມີພື້ນ ຖານວັດທະນະທໍາ ແລະ ເຊ ື້ອຊາດໂດຍກົງມາຈາກເອີຣົບ ໂດຍສະເພາະອີຕາລ, ແອ ີ ັດສະປາຍ ແລະ ປອກຕ ັ ຍການ ມ ຸ ພາສາເວ ີ າທ ົ້ ີ່ມີຮາກເຫງາມາຈາກພາສາໂຣແມ ົ້ ັງເຊ ັ່ ນ: ພາສາແອດສະປາຍ, ັ ຝຣັ່ ງ, ອຕາລ ີ , ປີ ອກຕ ັ ຍການ ແລະ ຣ ຸ ູມານີ. ດນແດນອາເມຣ ິ ິກາລາຕນ ມ ິ ີອານາເຂດຕ ັ້ ງແຕຕອນ ່ ເໜືອສຸດຂອງປະເທດແມກຊັ ິກໂກລົງມາເຖິງຕອນໃຕ້ສຸດຂອງທະວບອາເມຣ ີ ິກາ ໃນບໍລິເວນແຫຼມ ຮອນ ເຊງປະກອບດ ິ່ ້ວຍປະເທດເອກະລາດທັງໝດ ົ 20 ປະເທດ8 . ນອກຈາກນນ, ຍ ັ້ ງໝາຍເຖ ັ ິງດນ ິ ແດນຕາງໆທ ່ ີ່ມີພື້ນຖານວັດທະນະທາດໍ ງກ ັ່ ່າວ ແຕ່ຍັງບ ໍ່ໄດ້ຮັບເອກະລາດຈາກອາເມຣິກາ9 ແລະ ຝຣັ່ ງ ຕະຫອດເຖ ຼ ິງໝູ່ເກາະຕາງໆໃນທະເລຄາຣ ່ ິບບຽນ ແລະ ໝູ່ເກາະອນເດຍຕາເວ ິ ັນຕົກ. 3.2 ' '*" 1 8 ອາກຊັງຕນ ິ (Argentina), ໂບລີວີ (Bolivia), ເບຣຊິນ (Brazil), ຈີເລ (Chile), ໂກລົມບີ (Colombia), ກດສຕາ ົ ຣິກາ (Costa Rica), ກບາ ູ (Cuba), ສາທາລະນະລັດໂດມິນິກັນ (Dominican Republic), ເອກວາດໍ (Ecuador), ແອນ ຊນວາດ ັ ໍ (El Salvador), ກົວເຕມາລາ (Guatemala), ໄຮຕິ (Haiti), ຮົງດູຣັດ (Honduras), ແມັກຊກໂກ ິ (Mexico), ນກາຣາກ ິ ົວ (Nicaragua), ປານາມາ (Panama), ປາຣາໄກວ (Paraguay), ເປຣູ (Peru), ອູຣູໄກວ (Uruguay), ເວເນຊູເອລາ (Venezuela). 9 ເປີໂຕຣໂກ ິ (Puertorico) 6HisTB M6 final CACIM.pdf 91 7/31/2015 9:42:37 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

87 ສາເຫດທພາໃຫ ີ່ ້ເກີດຂະບວນການຕໍ່ຕ້ານການຄອບຄອງຂອງແອດສະປາຍ ທ ັ ີ່ມີມາຕງ ັ້ ແຕ່ສະຕະວັດທີ XVIII ແມ່ນມີຫຼາຍສາເຫດດ້ວຍກັນ ແຕ່ໃນທີ່ນີ້ຂໍຍົກເອົາບາງສາເຫດທີ່ສໍາຄັນທ ີ່ ສຸດຄື: 1. ຊາວອາເມຣິກາລາຕິນ ໄດ້ຮັບຮູ້ແນວຄວາມຄິດຂອງນັກປັດຊະຍາຊາວເອີຣົບ10 ໃນຍກຮຸ ູ້ ແຈ້ງ ທ ີ່ໄດ້ຊີ້ໃຫ້ເຫນຄວາມຜ ັ ິດພາດຂອງເອີຣົບໃນອາເມຣິກາລາຕນ, ການໂຈມຕ ິ ີສະຖາບນກະ ັ ສັດ ແລະ ສາສະໜາ, ຄວາມຈິງທ ີ່ເປັນວທະຍາສາດຕ ິ ອງມາຈາກການພ ້ ິສູດ ບ ໍ່ ແມນການຄາດຄະ ່ ເນ, ກດເກນຂອງທ ົ ໍາມະຊາດ, ຄນຄຸ າຂອງມະນ ່ ຸດ ແລະ ອ ື່ ນໆ ຈ ຶ່ ງເກດມີ ີແນວຄິດເສລີນິຍົມ ແລະ ຮຽກຮ້ອງໃຫ້ມີການປັບປງການສ ຸ ກສາ, ເລ ຶ ກລີ ົ້ ມການຄາຂ້ ້າທາດ, ປະຕິຮູບຄວາມເປັນຢູ່ຂອງຊາວ ອິນເດຍ, ເສລພາບໃນການນ ີ ັບຖືສາສະໜາ, ການປະກອບອາຊບ ແລະ ອ ີ ື່ ນໆ. 2. ບົດຄວາມກ່ຽວກັບປະເດັນທາງການເມອງ ໄດ ື ້ວິພາກວິຈານຜນງານຂອງແອ ົ ັດສະປາຍ ໄປໃນທາງລົບ ແລະ ຍັງໄດຄາດຄະເນລ ້ ວງໜ່ ້າວ່າ “ການປະຕິວັດ ເປັນສ ິ່ ງທີ່ຫຼີກລຽງບ່ ໍ່ໄດ້ສໍາລັບ ຊາວອາເມຣິກາລາຕິນ ແລະ ລັດຖະບານແຫ່ງຊາດເປນຮັ ບແບບທ ູ ີ່ ເໝາະສົມທີ່ສຸດ” ໄດ້ຮັບການຕີ ພິມ ແລະ ເຜຍແຜ ີ ່ຢ່າງກວ້າງຂວາງ ເຮັດໃຫ້ຜູ້ຄົນເຫັນແຈ້ງທາດແທຂອງພວກຮ ້ ກຮານ. ຸ 3. ປັດໄຈທີ່ສໍາຄັນແມ່ນການປະຕິວັດຂອງໂລກ 2 ຄງຄ ັ້ ື: ການປະຕິວັດໃນອາເມຣກາເໜ ິ ືອ (1775-1783) ທ ີ່ ອັງກິດ ຕ້ອງສູນເສຍອານານິຄົມໃນອາເມຣິກາເໜືອທງໝັ ົດ ແລະ ການປະຕິວັດ ໃນ ຝຣັ່ ງ (1789-1795) ທີ່ເຮດໃຫ ັ ້ຊົນຊ ັ້ ນກາງສາມາດຂນກ ຶ້ ໍາອານາດ. ໍ 3.3 '    " 1*fl%fl'2$ffl $ ແອັດສະປາຍ ໄດ້ຄອບຄອງດິນແດນໃນອາເມຣິກາລາຕນມາເປ ິ ັນເວລາຫາຍກວ ຼ ່າ 300 ປີ ພວກເຂາຈົ ງທ ຶ່ ມເທກ ຸ່ າລໍ ັງທງໝັ ົດສາງຄວາມຈະເລ ້ ີນໃຫ້ເທ ົ່ າທຽມກັບເມືອງແມໃນທ ່ ກດຸ ້ານ ແລະ ບໍ່ໄດ້ຖືດິນແດນໃໝ່ໃນຖານະອານານິຄົມ. ສ່ວນຮບແບບການປ ູ ກຄອງຖ ົ ້າຈະເບ ິ່ງໃນແງ່ຂອງຊາວ ອາມເຣິກາລາຕິນ ພວກເຂາກົ ໍພໍໃຈທີ່ເປນຄັ ົນແອດສະປາຍ ເຖ ັ ງວິ ່າຈະບໍ່ພໍໃຈໃນລະບົບສງຄັ ມທົ ີ່ ບໍ່ສະເໝພາ ີ ບ. ເຖງຢິ າງໃດກ ່ ໍຕາມ ໂດຍສັນຊາດຕະຍານຂອງມະນດຍຸ ່ອມຕ້ອງການຄວາມເປັນ ອິດສະຫຼະພາບຫຼາຍກວາການກ ່ ດຂົ ີ່ຂູດຮດ. ນອກຈາກນ ີ ັ້ ນ, ຍງໄດ ັ ້ຮັບການສງສອນໃນສະຖານທ ັ່ ີ່ ສຶກສາວ່າ: “ປະຊາຊົນເທານ ົ່ ນທ ັ້ ີ່ເປັນຜູ້ກໍາຈັດການປົກຄອງແບບຜະເດດການໄດ ັ ”. ດ ້ ວຍເຫດນ ້ ັ້ ນ, 10 ວອນແຕ, ມົງເຕສກີເອີ, ຣຸສໂຊ, ນິວເຕິນ, ອາດາ ສະມ ໍ ິດ... 6HisTB M6 final CACIM.pdf 92 7/31/2015 9:42:37 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

88 ໃນສະຕະວັດທີ XIX ຈ ຶ່ງເປັນສະຕະວດແຫ ັ ່ງການຕໍ່ສູ້ເພ ື່ອຄວາມເປັນເອກະລາດແຫ່ງຊາດຂອງ ປະຊາຊົນອາເມຣິກາລາຕິນ. ໃນເມື່ ອກອງທັບຂອງ ນາໂປລີອົງ ເຂ ົ້ າຍດ ແອ ຶ ດສະປາຍ ໄດ ັ ້ປົດກະສັດອອກຈາກລາຊະ ບັນລັງ ແລ້ວແຕ່ງຕ ັ້ງ ໂຈເຊບ ຜູ້ເປັນນອງຊາຍຂ ້ ນເປ ຶ້ ັນກະສັດແທນໃນປີ ຄ.ສ 1808 ຈ ຶ່ ງເກດການ ີ ເຄ ື່ອນໄຫວຕໍ່ຕ້ານ ນາໂປລີອົງ ໃນເມອງໃຫຍ ື ່ເຊ ັ່ ນ: ແມັກຊກໂກ, ອາກຊ ິ ັງຕນ ແລະ ຈ ິ ີລີ ດວຍ້ ການກໍ່ຕັ້ງລດຖະບານພ ັ ັດຖນ ເພ ິ່ ື່ ອຮກສາລາຊະບ ັ ັນລັງຂອງກະສດ ເຟ ັ ີດິນານ VII (Ferdinand) ໃຫ້ໝັ້ນຄົງໃນຕະຫອດໄລຍະທ ຼ ີ່ ຝຣັ່ງປົກຄອງແອັດສະປາຍ. ແຕ່ເມອ ເ ື່ ຟີດິນັນ ກບຄັ ືນຄອງລາດ ໄດ້ປ່ຽນແປງນະໂຍບາຍໃນດິນແດນອາເມຣິກາລາຕິນ ຈງເຮ ຶ່ ັດໃຫຄວາມຄ ້ ິດຂອງຊາວອາເມຣິກາ ລາຕນປິ ່ຽນຈາກການປະກາດເອກະລາດມາເປັນການປະຕິວັດແທນ. 1) " 101" $ffi ການເຂາຄ ົ້ ຸມອໍານາດໃນສະພາຂອງແອດສະປາຍ ເປ ັ ັນເຫດຜົນໜ ຶ່ ງທີ່ທໍາໃຫ້ການປະຕິ ວັດ ແມກຊັ ິກໂກ ຕາງໄປຈາກການປະຕ ່ ິວັດບ່ອນອນຄ ື່ : ສື ນກາງບ ູ ັນຊາ ຕ ັ້ງຢູ່ເມືອງນ້ອຍໆໃນຊນ ົ ນະບົດທີ່ບໍ່ມີຄວາມສໍາຄນທາງດ ັ ານການເມ ້ ືອງ, ເສດຖະກິດ ແລະ ສັງຄົມ. ນອກຈາກນ ັ້ ນ, ຜູ້ນໍາ ການປະຕິວັດແມ່ນ ພະສົງ ທີ່ມີຊື່ວ່າ ມິເກນ ຮິເດນໂກ ອິ ດອດສະຕວຢາ ິ (1753-1811). ໃນວັນທີ 16 ເດືອນກັນຍາ ປີ ຄ.ສ 1810 ເມ ື່ອໄດ້ຮັບຂາວວ ່ ່າ ແອດສະປາຍ ສ ັ ົ່ ງກອງທັບ ມາປາບຮິເດລໂກ ໄດ້ສະແດງຕົວຕໍ່ຕ້ານແອັດສະປາຍ ເປັນຄ ັ້ ງທາອໍ ິດດ້ວຍສນລະຄ ັ່ ັງຮຽກຊາວ ບ້ານມາລວມກັນທີ່ວັດ ເພອແຈກອາວ ື່ ຸດ ແລະ ຮຽກຮອງໃຫ ້ ້ຕໍ່ສູ້ກັບ ແອັດສະປາຍ ເພື່ ອຄວາມ ເອກະລາດຂອງແມກຊັ ິກໂກ. ຊາວບານຂານຕອບດ ້ ວຍຂ ້ ໍ້ ຄວາມວ່າ “ສາສະໜາຈງຈະເລ ົ່ ີນລດ ັ ຖະບານທ ີ່ໂຫດຮ້າຍ ແລະ ຊາວແອັດສະປາຍຈົ່ ງຈິບຫາຍ”. ກອງທບປະຕ ັ ິວັດທີ່ນໍາໂດຍ ຮິເດນໂກ ບໍ່ ແມ່ນກອງທບທັ ີ່ທັນສະໄໝ ເຊິ່ງປະກອບດ້ວຍ ຊາວອນເດຍ, ເມ ິ ັດສະຕິໂຊ ແລະ ດຣໂອລວມແລ ີ ້ວປະມານ 50-60.000 ຄົນ. ອາວຸດປະກອບ ດ້ວຍທະນ, ກູ ອນຫ ້ ນ, ຫອກ, ດາບ ແລະ ປ ີ ືນ 2-3 ກະບອກ. ຈຸດປະສົງທາອໍ ິດຂອງການປະຕິວັດຄ: ທ ື ໍາລາຍທກຢຸ ່າງທ ີ່ເປັນສັນຍາລັກຂອງແອັດສະ ປາຍ, ເມອງກ ື ົວນາຮົວໂຕ ສູນກາງຂຸດຄ ົ້ ນຄໍາ ແລະ ເງິນຂອງແອດສະປາຍຖ ັ ືກທາລາຍເປ ໍ ັນແຫ່ງ ທໍາອິດ. ຫຼັງຈາກນນ, ກ ັ້ ໍເດນທາງເຂ ີ າຍ ົ້ ຶດເມືອງຫຼວງໄດເປ້ ັນຜົນສາເລ ໍ ດ. ັ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 93 7/31/2015 9:42:37 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

89 ກ່ອນການສູ້ຮົບຈະສ ິ້ ນສດລຸ ງສະພາແອ ົ ັດສະປາຍ ຍິນດີອະໄພຍະໂທດໃຫ້ແກ່ຜູ້ປະຕິ ວັດ ພອມທ ້ ງເຊັ ີນ ຮິເດນໂກ ເຂາພ ົ້ ບ. ແຕ ົ ໃນຈ ່ ົດໝາຍທຂຽນໄປຕອບ ຮ ີ່ ິເດນໂກ ໄດສະແດງໃຫ ້ ້ ເຫັນຄວາມຕງໃຈຂອງຂະບວນການປະຕ ັ້ ິວັດວ່າ “ການວາງອາວຸດຈະມີຂຶ້ນກໍຕໍ່ເມ ື່ ອຊັບສມບົ ັດ ຂອງແອັດສະປາຍທີ່ ແຍ່ງໄປຈາກແມັກຊໂກ ຖ ິ ືກຍຶດຄນມາພ ື ອມກ ້ ບອັ ິດສະຫຼະພາບຂອງຊາດ” ຮິ ເດນໂກ ຖກຈື ບ ແລະ ປະຫານຊ ັ ີວິດໃນວັນທີ 31 ເດືອນກໍລະກົດ ປ ຄ.ສ ີ 1811. ຜູ້ນໍາປະຕິວັດຕ ໍ່ ຈາກ ຮິເດນໂກ ໄດ້ແກພະສ ່ ົງຊາວເມັດສະຕິໂຊ ຜູ້ຕິດຕາມຮບໃຊ ັ ຮ້ ິເດນ ໂກ ຕງແຕ ັ້ ່ເລມປະຕ ີ່ ິວັດຊ ໂຮເຊ ື່ ່ ມາເຣຍອາ ໂມເຣໂລດສ. ເມອເຂ ື່ ົ້ າຮັບຕາແໜ ໍ ງແທນ ຮ ່ ິເດນໂກ ໂມເຣໂລດສ ປະກາດເອກະລາດໃຫ້ແກ ແມ ່ ັກຊິໂກໃນປີ ຄ.ສ 1814 ແລະ ຮຽກປະຊຸມສະພາປະ ກາດໃຊ້ລັດຖະທໍາມະນນ ແຕ ູ ່ລັດຖະບານນີ້ຢູ່ບໍ່ນານລາວກໍຖືກຈັບ ແລະ ປະຫານຊີວິດໃນວັນທີ 22 ເດືອນທນວາ ປ ັ ີ ຄ.ສ 1815. ພາຍຫງການຕາຍຂອງ ໂມເຣໂລດສ, ເຫດການໃນແອ ຼັ ດສະປາຍ ຊ ັ ວຍໃຫ ່ ້ການປະຕິວັດ ຟື້ນຄືນຢາງເປ ່ ັນລະບບ ໂດຍປ ົ ່ຽນຈຸດປະສົງຈາກການຮັກສາລາຊະບັນລັງເພ ື່ ອກະສັດ ມາເປັນ ການຕໍ່ສູ້ເພອເ ື່ ອກະລາດອັນສົມບູນຂອງແມັກຊິກໂກ ພາຍໃຕ້ການນາພາຂອງ ອ ໍ ໍກຸດສະຕນ ເດ ິ ີ ອິ ຕູບິເດ ເຊ ິ່ ງເຂົາໄດໃຊ້ ້ນະໂຍບາຍໃນການດຶງດູດເອົາທຸກຊ ັ້ ນຄົນ, ທຸກເຊ ື້ ອຊາດທ ີ່ອາໄສ ແລະ ເກີດໃນອາເມຣິກາລາຕິນໃຫ້ມາສະໜັບສະໜູນກອງທບປະຕ ັ ິວັດໄດເປ້ ັນຈານວນຫ ໍ ຼວງຫາຍ ຈ ຼ ຶ່ງ ສາມາດຍດແມ ຶ ັກຊິກໂກຊີຕີ ແລະ ປະກາດເອກະລາດໃຫ້ແກ ແມ ່ ກຊັ ກໂກ ສ ິ າເລ ໍ ັດໃນວັນທີ 27 ເດືອນກນຍາ ປ ັ ີ ຄ.ສ 1821. 2) " 101"#'+(fl*fl%fl'2$ffl $ ການປະຕິວັດຮຽກຮ້ອງເອກະລາດໃນອາເມຣິກາລາຕິນເລ ີ່ ມຕ ົ້ ນ ແລະ ສນສ ິ້ ຸດລງໃົ ນເວ ລາໃກ້ຄຽງກັບການປະຕິວັດແມັກຊກໂກ ິ (ຄ.ສ 1810-1824). ຕະຫອດເວລາ ຼ 14 ປີຂອງການປະຕິ ວັດ ໄດ້ເກີດມີນັກປະຕິວັດທີ່ມີຊື່ສຽງຫາຍທ ຼ ່ານໃຫ້ໂລກຮູ້ຈັກ. ໃນຈໍານວນເຫານຼົ່ ີ້ມີຜູ້ທີ່ໄດ້ກ່າວເຖິງ ຄວາມສາມາດ ຫ ຄວາມສະຫ ຼື າດພ ຼ ິເສດຂອງພວກເຂົາເລ ື້ ອຍໆເຊນ: ຊ ັ່ ມອງ ໂບລ ິ ິວາ (Simon Bolivar ຄ.ສ 1783-1880) ຜູ້ປົດປ່ອຍດິນແດນພາກເໜອຂອງອາເມຣ ື ິກາລາຕນ ແລະ ຊານ ມາ ິ ຕິນ (San Martin) ຜູ້ປົດປ່ອຍພນທ ື້ ີ່ທີ່ເຫຼືອ (ຍົກເວນເບຣຊ ັ້ ິນ) ເຊິ່ ງບຸກຄົນທັງສອງມີອຸດົມການ ຄ້າຍຄືກັນນ ັ້ ນຄື: ຄວາມຕງໃຈທ ັ້ ຈະປ ີ່ ົດປ່ອຍປະຊາຊນອາເມຣ ົ ິກາລາຕິນໃຫ້ເປັນອິດສະຫຼະຈາກ ແອັດສະປາຍ. 6HisTB M6 final CACIM.pdf 94 7/31/2015 9:42:37 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

90 ເມ ື່ອໄດ້ຮັບຂາວວ ່ ່າ ນາໂປລີອົງ ຍດລາຊະບ ຶ ັນລງຂອງແອ ັ ັດສະປາຍ ໃນອາເມຣິກາລາ ຕິນໄດ້ກໍ່ຕັ້ງລດຖະບານພ ັ ດຖັ ່ິ ນຂ ຶ້ ນ ແລະ ຂບໄລ ັ ່ຂ້າລາຊະການແອດສະປາຍອອກຈາກບ ັ ໍລິເວນ ເວເນຊູເອລາ, ໂຄລົມເບຍ, ເອກວາດ, ເປຣ ໍ ູ ແລະ ໂບລີວີ. ການສູ້ຮົບຄ ັ້ ງທາອໍ ິດໄດ້ເກີດຂ ຶ້ ນທ ີ່ ເມືອງ ກາຣາກາດ (Caracas) ໃນເວເນຊູເອລາ ໂດຍມ ຊີ ິມອນ ໂບລວາ ເຊ ິ ິ່ງເປນຄັ ນຫົ ົວຮຸນແຮງ ຮ່ວມຢູ່ນໍາ. ພາຍຫງມຼັ ີການກະກຽມມາໄລຍະໜຶ່ ງແລວ ຊ ້ ມອງ ໂບລ ິ ິວາ ໄດ້ປະກາດເອກະລາດ ແລະ ໃນວັນທີ 5 ເດືອນກໍລະກົດ ປ ຄ.ສ ີ 1811 ກໍປະກາດໃຊ້ລັດຖະທາມະນ ໍ ູນສະບບທັ າອໍ ິດ. ແຕ່ຕໍ່ມາ ໄດ້ມີເຫດການຮ້າຍແຮງເກດຂີ ຶ້ນໃນປ ຄ.ສ ີ 1812 ຄື: ແຜ່ນດິນໄຫວຄງໃຫຍ ັ້ ໃນເມ ່ ອງ ກາຣາກາດ ື ໄດ້ສັງຫານຊີວິດນັກປະຕິວັດຫຼາຍກວາ ່ 20.000 ຄົນ ແລະ ການປະລາໄຊຂອງກອງທັບປະຕິວັດທ ີ່ ເມືອງ ປໍໂຕ ແລະ ຄາເບລໂລ. ດງນ ັ່ ັ້ນ, ໂບລິວາ ໄດ້ໜີໄປລີ້ໄພຢູ່ເມືອງ ຄູຣາເຊາ ເພ ົ ອກຽມການ ື່ ປົດປ່ອຍຄ ັ້ງໃໝ່ ໂດຍແມ່ນເຂົາເອງເປນຜັ ູ້ນໍາ. ການປະລາໄຊໃນປີ ຄ.ສ 1812 ບ ໍ່ໄດ້ຍຸດຢັ້ ງຄວາມຄດທິ ີ່ຈະປະຕິວັດຂອງ ໂບລິວາ ຈາກ ຄູລາເຊາເດ ົ ນທາງໄປທ ີ ໂຄລ ີ່ ົມເບຍ ເພອເຂ ື່ ົ້ າຮ່ວມຂະບວນປະຕິວັດຂອງກຸ່ມ ໂຕນິໂອ ນາຣີໂນ. ໂບລີວາ ຢູ່ ໂຄລົມເບຍ ບໍ່ດົນກໍເດີນທາງກັບ ເວເນຊູເອລາ ລວບລວມພັກພວກເຂ ົ້ າສູ່ສົງຄາມອີກ ຄັ້ງໜ ຶ່ ງ. ການຕໍ່ສູ້ໃນຄັ້ ງນີ້ມີຜູ້ເຂ ົ້ າຮ່ວມໃນກອງທບຢັ າງຫ ່ ວງຫ ຼ າຍ ໂບລ ຼ ີວາ ຈງສາມາດເຂ ຶ່ ົ້ າຍຶດ ເມືອງຫຼວງໄດ້ສໍາເລັດໃນເດອນຕ ື ຸລາ ປີ ຄ.ສ 1813, ລາວໄດ້ຮັບການແຕ່ງຕ ັ້ງໃຫ້ດໍາລົງຕໍາແໜ່ງຜູ້ ປົດປ່ອຍແຫງຊາດ ແລະ ອ ່ ກໜີ ຶ່ງປີຕໍ່ມາເປັນຜູ້ບັນຊາການສງສູ ຸດຂອງກອງທັບປະຕິວັດ. ພາຍຫງ ຝຣ ຼັ ັ່ ງຖອນທບອອກຈາກ ແອ ັ ັດສະປາຍ ເຟດນານ ີ VII (ກະສັດແອັດສະປາຍ) ໄດ້ສົ່ງກໍາລັງເຂ ົ້ າອາເມຣິກາລາຕນ ເຮ ິ ດໃຫ ັ ້ຜູ້ນໍາປະຕິວັດປ່ຽນອຸດົມການຕໍ່ສູ້ທັນທີຄື: ຈາກການ ຮັກສາລາຊະບັນລັງຂອງແອັດສະປາຍ ມາເປັນການຕໍ່ສູ້ເພ ື່ອເອກະລາດໂດຍສົມບູນຂອງອາເມຣິ ກາລາຕນ. ແຕ ິ ່ເຖິງຢາງໃດກ ່ ໍຕາມຄວາມບໍ່ພ້ອມທງທາງດ ັ ້ານອາວຸດ ແລະ ກາລໍ ັງຄນ ໂບລ ົ ີວາ ຈໍາ ຕ້ອງໜີໄປ ຄຣາເຊ ູ າ ເຂ ົ ົ້ າຮບຕັ ໍາແໜ່ງຜູ້ນໍາປະຕິວັດ ແຕ່ກໍພົບກັບຄວາມປະລາໄຊ ສຸດທ້າຍເຂົາ ໄດ້ໜີອອກນອກປະເທດລໄພຢ ີ້ ູ່ທີ່ ຈາໄມກາ (Jamaica) ເປັນເວລາ 6 ເດືອນ. ທ ຈາໄມກາ ໂບລ ີ່ ີວາ ໄດ້ວາງແຜນກບຄັ ືນແຜນດ່ ິນໃຫຍ ແລະ ໄດ ່ ້ຂຽນຈດໝາຍຂ ົ ໍ ຄວາມຮ່ວມມຈາກນ ື ັກປະຕິວັດອ ື່ ນໆຫາຍສະບ ຼ ັບ ໂດຍໄດ້ສະແດງຄວາມຄິດທຈະລວມໂລກໃໝ ີ່ ່ ພາຍໃຕ້ການປົກຄອງອັນດຽວກັນ, ໂຈມຕີລະບົບການປົກຄອງແບບລາຊາທປະໄຕ ແລະ ອ ິ ນໆ. ື່ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 95 7/31/2015 9:42:37 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

91 ຄວາມພະຍາຍາມຂອງ ໂບລີວາ ໄດ້ຮັບຜົນສໍາເລັດ ເນ ື່ ອງຈາກເຫດການ 3 ຢາງຄ ່ ື: (1) ການໄດ້ພັນທະມິດໃໝ່ຜູ້ມີຄວາມຊານານການຂ ໍ ີ່ມ້າ ແລະ ບໍ່ຢ້ານຜູ້ໃດທງໝັ ົດ (ພວກນີ້ ແຕ່ກ່ອນ ເປັນຝ່າຍແອດສະປາຍປາບພວກປະຕ ັ ິວັດ), (2) ການແກ່ຍາວເວລາເຂ ົ້ າຍຶດ ກາຣາກາດ ແຕ່ມຸ່ງ ໄປເຂດລອງແມ ້ ່ນໍ້າ ໂອຣິໂນໂກ ເປນສະຖານທ ັ ີ່ ເໝາະສົມໃນການສູ້ຮົບ ແລະ ສາມາດໃຊ້ເປັນ ເສ ັ້ ນທາງເຂາໂຈມຕ ົ້ ແອ ີ ັດສະປາຍ ຫ ຫຼື ບໜຼົ ີສູ່ມະຫາສະໝດ ແລະ ຸ (3) ການເຂາເສ ົ້ ີມກາລໍ ັງຈາກ ທັງພາຍໃນປະເທດ ແລະ ນອກປະເທດ ທີ່ ເຫັນຄວາມສາມາດຂອງ ໂບລີວາ ນາໄປສ ໍ ູ່ການຈັດຕັ້ງ ລັດຖະບານກາງຄະນະປະຕິວັດຂ ຶ້ ນທ ີ່ ເມອງ ື ຊີອູແດດ-ໂບລີວາ ທ ີ່ປາກແມ່ນໍ້າ ໂອຣິໂນໂກ ເຊິ່ງ ຄອບຄອງພ ື້ ນທີ່ທັງໝົດທາງພາກຕາເວັນອອກ ແລະ ພາກໃຕ. ້ ໄຊຊະນະຄັ້ ງທໍາອິດໄດ້ເກດຂີ ຶ້ນໃນເຂດ ນິວ ກຣານາດາ ໂດຍສະເພາະແມ່ນການເຂ ົ້ າທໍາ ລາຍກໍາລັງຂອງແອດສະປາຍ ທ ັ ີ່ ເມືອງ ໂບຍາກາ ແລະ ໃນວັນທີ 7 ເດອນສ ື ງຫາ ປ ິ ຄ.ສ ີ 1819 ໄດ້ເປັນຜູ້ປົດປ່ອຍ ນິວກຣານາດາ. ຫຼັງຈາກນນ, ໄດ ັ້ ້ກັບໄປ ເວເນຊູເອລາ ລວມເອາ ເວເນຊ ົ ູເອລາ ໃນເຂດ ນິວ ການາດາ ແລະ ເອກວາດໍ (Ecuador) ເຂາດ ົ້ ້ວຍກນພາຍໃຕ ັ ້ຊື່ ສະຫະພັນລັດ ແກຣນ ໂຄລົມເບຍ (Federate State Grant of Colombia). ຄວາມພອມຂອງກອງທ ້ ັບປະຕິວັດ ປະກອບກັບຄວາມອ່ອນແອຂອງກອງທບ ແອ ັ ດສະ ັ ປາຍ ນາຍພນ ໂມຣ ົ ິນໂຢ (Morilyo) ຖືກບັງຄບໃຫ ັ ້ລົງນາມສະຫງົບເສິກ. ຫງຈາກນ ຼັ ັ້ ນ, ກາລໍ ັງ ຂອງແອັດສະປາຍເດີນທາງກັບປະເທດໃນປີ ຄ.ສ 1820 ແຕ ໂບລ ່ ວາ ຍ ີ ງຕັ ້ອງໃຊເວລາອ ້ ກ ີ 2 ປີ ເພ ື່ອປາບປາມພວກຈງຮົ ັກພັກດີຕໍ່ ແອັດສະປາຍ. ໃນວັນທີ 24 ເດອນມ ື ິຖຸນາ ປີ ຄ.ສ 1821 ເວເນ ຊູເອລາ ໄດ້ຮັບເອກະລາດຢ່າງສມບົ ນ ແຕ ູ ່ສະພາບສງຄາມຍ ົ ງດັ າຕໍ ໄປເຖ ໍ່ ິງປ ຄ.ສ ີ 1823 ຈ ຶ່ ງສາ ມາດກາຈໍ ັດພວກກະບດທົ ັງໝົດ. ຈາກນ ັ້ ນ, ເຂາເດ ົ ີນທາງລົງໃຕ້ປົດປອຍ ເອກວາດ ່ ແລະ ສ ໍ ຸດທາຍ້ ໄດ້ປົດປ່ອຍ ເປຣູ ໄດ້ສໍາເລດໃນປ ັ ີ ຄ.ສ 1824. 3) " 101"#!fl'2$ffl $ ຊານ ມາຕນ ເປ ິ ັນຜູ້ນໍາທີ່ມີບົດບາດສາຄໍ ນໃນການຈ ັ ັດຕ ັ້ ງ ແລະ ນາພາຂະບວນການຕ ໍ ໍ່ສູ້ ຕ້ານແອັດສະປາຍ ຢພາກໃຕ ູ່ ້ຂອງອາເມຣກາລາຕ ິ ນ. ພາຍຫ ິ ງການເຂ ຼັ າຮ ົ້ ັບຕາແໜ ໍ ່ງແມ່ທັບ ຊານ ມາຕນ ໄດ ິ ້ສຶກສາສາເຫດຂອງການປະລາໄຊຄັ້ ງກອນຂອງກ ່ າລໍ ັງປະຕິວັດ ແລະ ຄວາມເຂມແຂງ ັ້ ຂອງແອັດສະປາຍ ລາວຈຶ່ ງວາງແຜນດ້ວຍວິທີຂໍລາອອກຈາກຕາແໜ ໍ ່ງແມ່ທັບແລກກັບຕໍາແໜ່ງຜູ້ ວ່າການລດແຫ ັ ່ງເມອງ ຄ ື ູໂຍໃນນະຄອນຫຼວງ ບູໂນດ ແອເຣດ (Buenos Aires) ປະເທດອາກຊັງ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 96 7/31/2015 9:42:37 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

92 ຕິນ (Argentina) ເຊ ິ່ ງມຄວາມເໝາະສ ີ ົມທີ່ສຸດສໍາລບການປະຕ ັ ິວັດເພາະໃກ້ກັບ ເປຣູ. ຕາມແຜນ ການ ຊານ ມາຕິນ ຈະໃຊ້ພື້ນທ ີ່ ຊາຍແດນຕາເວັນຕົກຂອງ ບູໂນດ ແອເຣດ ເປັນທີ່ໝັ້ນສະສົມກໍາ ລັງ ແລະ ອາວຸດ. ຈາກນນ, ຈ ັ້ ຶ່ ງເຂາສ ົ້ ມທົ ົບກັບກໍາລງຂອງ ຊ ັ ີລີ (Chile) ແລ້ວປົດປ່ອຍ ເປຣູ (Peru). ໃນປ ຄ.ສ ີ 1817 ມາຕິນ ໄດ້ກຽມການປົດປ່ອຍ ຊີລີ ດ້ວຍການສງກ ົ່ ໍາລງເຂັ າຍ ົ້ ດທຶ ີ່ໝັ້ນ ແອັດສະປາຍ ທີ່ ເມອງ ຊາຄາບ ື ູໂກ. ໃນ ຊີລີ ມາຕນ ໄດ ິ ້ໃຊ້ເວລາອກປີ ີກວ່າເພ ື່ ອທໍາສົງຄາມກບ ັ ແອັດສະປາຍ ໃນທີ່ສຸດ ຊີລີ ໄດ້ຮັບເອກະລາດໃນວັນທີ 5 ເດືອນເມສາ ປ ຄ.ສ ີ 1818 ທ ີ່ ເມືອງ ໄມ ປູ ເຊ ິ່ງເປັນທີ່ໝັ້ນສຸດທາຍຂອງແອ ້ ັດສະປາຍ. ມາຕນ ນອກຈາກໄດ ິ ້ຮັບການສະໜັບສະໜູນດ້ານອາວດ-ກ ຸ ໍາລັງຄນຈາກ ຊ ົ ີລີ ແລະ ບ6 ໂນດ ແອເຣດ ແລ້ວຍັງໄດ້ຮັບການຮ່ວມມຈາກຫ ື າຍພາກສ ຼ ່ວນ ແຕ່ວ່າທ ເປຣ ີ່ ູ ມາຕິນ ພົບບນຫາ ັ ເລ ື່ ອງຄວາມບເຂ ໍ່ ົ້າໃຈຂອງປະຊາຊົນກ່ຽວກັບສິດທ, ເສລ ິ ີພາບ ແລະ ເປັນຫຍງຈັ ງຕ ຶ່ ອງມ ້ ການປະ ີ ຕິວັດ. ດງນ ັ່ ັ້ ນ, ມາຕິນ ຈາຕໍ ອງໄດ ້ ້ລໍຖ້າການບຸກໂຈມຕີເປຣູ ໃນຂະນະດຽວກັນ ມາຕນ ໄດ ິ ້ສະສົມ ກໍາລັງ ແລະ ປຸກລະດມຊາວເມ ົ ືອງຢທາງຕອນໃຕ ູ່ ຂອງເປຣ ້ ູ. ໃນລະຫວ່າງທ ີ່ ມາຕນ ລ ິ ໍຄວາມສຸກງອມເລ ື່ ອງເສລີພາບຢູ່ນັ້ນ, ແອັດສະປາຍ ເກດຄວາມ ີ ວຸ່ນວາຍຈາກກຸ່ມເສລີນິຍົມໄດ້ບີບບັງຄບໃຫ ັ ພະເຈ ້ າເຟົ້ ີດີນານ ນາລໍ ັດຖະທາມະນ ໍ ູນປີ ຄ.ສ 1812 ມາໃຊ ຈ້ ງເຮ ຶ່ ດໃຫ ັ ້ອຸປະຮາດເມືອງ ລມາ ( ີ Lima) (ນະຄອນຫຼວງ ເປຣູ) ຫນມາເຈລະຈາສະຫງ ັ ົບ ເສິກກັບກອງທັບປະຕິວັດ ເຊ ິ່ ງການເຈລະເຈໄດ້ຮັບຜນສົ ໍາເລດຕາມຄວາມຕ ັ ້ອງການຂອງມາຕິນ. ດັ່ງນ ັ້ ນ, ຊານ ມາຕນ ຈ ິ ງໄດ ຶ່ ປະກາດອ ້ ິດສະລະພາບໃຫແກ້ ເປຣ ່ ໃນວ ູ ັນທີ 25 ເດອນກ ື ໍລະກົດ ປີ ຄ.ສ 1821. 4) " 101"'2$ ເບຣຊິນ ກໍເປັນສູນກາງການປະຕິວັດອກແຫ ີ ່ງໜ ຶ່ງໃນອາເມຣິກາລາຕິນ ທີ່ມີການຮຽກ ຮ້ອງອິດສະຫະພາບໃນດ ຼ ນແດນທ ິ ີ່ເປນອານານ ັ ິຄົມຂອງ ປອກຕ ັ ຍການ ໃນອາເມຣ ຸ ກາລາຕ ິ ນ ແຕ ິ ່ ການຕໍ່ສູ້ໃນເບຣຊິນບໍ່ດຸເດອດ ແລະ ຮ ື ນແຮງຄ ຸ ືກັບການຕໍ່ສູ້ຢູ່ບ່ອນອ ື່ ນໆເພາະເປັນການຕໍ່ສູ້ທີ່ບໍ່ມີ ນັກປະຕິວັດທີ່ດີເດ ັ່ ນ ແລະ ຜູ້ທີ່ທໍາການປະຕິວັດບ ໍ່ ແມ່ນຊາວເບຣຊິນ ແຕ່ຫາກແມ່ນເຈ ົ້າຊາຍປັອກ ຕຸຍການ. ເນ ື່ ອງຈາກວ່າ ໃນເວລາ ນາໂປລີອົງ ເຂາຍ ົ້ ຶດຄອງປັອກຕຸຍການ ໄດ້ສັ່ງໃຫ້ແອດສະປາຍ ັ ຕໍ່ຕ້ານກບອັ ັງກິດ ແຕ່ເຈ ົ້າຊາຍ ຈອນ (John) ອົງຣາຊະທາຍາດບ ໍ່ປະຕິບັດຕາມ ນາໂປລີອົງ ຈງສ ຶ່ ັ່ງ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 97 7/31/2015 9:42:37 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

93 ກໍາລັງບກຕຸ ີເມືອງ ລດສະບອນ ິ (Lisbon) (ນະຄອນຫຼວງແອດສະປາຍ). ກະສ ັ ດ ແລະ ເຊ ັ ື້ ອພະວົງ ຕ້ອງໜີໄປເບຣຊິນ ເຊ ິ່ງໄດ້ຮັບການຕອນຮ ້ ັບເປັນຢາງດ ່ ີຈາກຊາວເບຣຊິນ ແລະ 8 ປີຕໍ່ມາເຈົ້າ ຊາຍຈອນ ໄດ້ປະກາດໃຫ້ເມືອງ ຣີໂອ ເດິ ຈາເນໂຣ (Rio de Janeiro) ເປັນເມືອງຫຼວງຂອງອາ ນາຈັກປອກຕ ັ ຍການ ແລະ ໃນປ ຸ ຄ.ສ ີ 1816 ເຈາຊາຍຈອນ ໄດ ົ້ ້ຮັບການສະຖາປະນາຂນເປ ຶ້ ັນກະ ສັດ ເຊງໃນໄລຍະທ ິ່ ີ່ປົກຄອງນ ັ້ນລາວໄດ້ເຮັດໃຫ ເບຣຊ ້ ິນ ມຄວາມເຂ ີ ັ້ ມແຂງຮ ັ່ ງມ. ໃນຂະນະທ ີ ີ່ ປ ັອກຕຍການເກ ຸ ີດມີຄວາມສັບສົນວຸ່ນວາຍຂາດສະຖຽນລະພາບ ຜູ້ນໍາປ ັອກຕຍການ ຸ ຈ ຶ່ງໄດ້ທູນ ພະເຈ ົ້ າຈອນກັບຄືນປະເທດ ແລະ ຮຽກຮ້ອງໃຫ້ລົດຖານະເບຣຊິນ ເປັນອານານິຄົມເຊ ັ່ ນເດມ. ີ ໃນວັນທີ 21 ເມສາ ປີ ຄ.ສ 1821 ພະເຈ ົ້າຈອນ ໄດຮຽກຕ ້ ົວແທນຊາວເບຣຊິນມາປະຊຸມ ເຊ ິ່ ງຜົນການປະຊຸມໄດ້ຕົກລງໃຫ ົ ້ມີລັດຖະທໍາມະນູນຂອງປະເທດເບຣຊິນ ຈງເປຶ່ ັນເຫດໃຫ ປ້ ັອກ ຕຸຍການ ສ ົ່ ງທະຫານເຂ ົ້ າທໍາລາຍສະພາເບຣຊນ ແລະ ບ ິ ັງຄບໃຫ ັ ພະເຈ ້ ົ້າຈອນ ປະກາດຍົກເລີກ ລັດຖະທາມະນ ໍ ູນ. ດ ັ່ ງນ ັ້ ນ, ເພ ື່ ອແກ້ບັນຫາໃນວັນທີ 24 ເດືອນເມສາ ພະອງໄດ ົ ້ຕັດສິນໃຈກັບ ປະເທດ ໂດຍມອບໃຫ້ເຈາຊາຍ ເປໂດຣ ົ້ ຜູ້ເປັນໂອລດປົ ົກຄອງ ເບຣຊິນ ໃນຖານະອຸປະລາດ. ຕໍ່ມາສະພາປອກຕ ັ ຸຍການໄດ້ລະເມດສີ ັນຍາດ້ວຍການລົດຖານະ ເບຣຊິນ ໃຫ້ເປນອານາ ັ ນິຄົມ ແລະ ບງຄັ ັບໃຫ້ເຈາຊາຍ ເປໂດຣ ກ ົ້ ັບຄືນປະເທດ. ດ້ວຍເຫດນ ັ້ ນ, ວັນທີ 9 ເດືອນກລະກ ໍ ດ ົ ປີ ຄ.ສ 1822 ຊາວເບຣຊິນ ໃນເມືອງຕ່າງໆໄດ້ຂໍຮ້ອງເຈ ົ້ າຊາຍ ບໃຫໍ່ ້ກັບປະເທດ ແລະ ໄດ້ຮັບ ການຕອບຮັບເປັນຢ່າງດ. ຕ ີ ໍ່ ມາພະອົງໄດ້ປະກາດໃຫສະພາເບຣຊ ້ ນຮິ ່າງລັດຖະທໍາມະນູນ ເປັນ ເຫດໃຫ້ ປັອກຕຸຍການ ບໍ່ພໍໃຈ ຈງປະກາດການເປ ຶ່ ນກະບ ັ ົດຂອງເບຣຊິນ. ເມອສະຖານະການ ື່ ເປັນຄືແນວນນ, ເຈ ັ້ າຊາຍເປໂດຣ ຈ ົ້ ຶ່ ງຕັດສິນໃຈປະກາດເອກະລາດທັນທີ ໂດຍກ່າວວາ “ເຖ ່ ິງ ເວລາແລ້ວ ບໍ່ວ່າຈະເປັນອດສະຫ ິ ຼະພາບ ຫຼື ຄວາມຕາຍ ເຮາຂົ ໍແຍກປະເທດເປັນອດສະຫ ິ ຼະຈາກ ປັອກຕຸຍການ”. ວັນທີ 1 ເດອນທ ື ັນວາ ປ ຄ.ສ ີ 1822 ພະອົງໄດ້ຮັບການສະຖາປະນາຂນເປ ຶ້ ັນຈກ ັ ກະພດແຫ ັ ງເບຣຊ ່ ິນ ຊົງພະນາມວ່າ ພະເຈ ົ້າເປໂດຣ I. ): 1. ເປັນຫຍງປະຊາຊ ັ ນອົ ິນເດຍຈ ຶ່ ງດາເນ ໍ ນການຕ ີ ໍ່ສູ້ຕ້ານອງກັ ິດ? 2. ປະຊາຊົນອິນເດຍໄດ້ດໍາເນນຕີ ໍ່ສູ້ຕ້ານອັງກິດແນວໃດ? 6HisTB M6 final CACIM.pdf 98 7/31/2015 9:42:37 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

94 1. ຂະບວນການປົກປ່ອຍຊາດຢູ່ປະເທດຈນທີ ີ່ສໍາຄັນມີຂະບວນໃດແດ?່ ແຕ່ລະຂະບວນ ດໍາເນີນຕໍ່ສູ້ແນວໃດ? 2. ສົງຄາມກາງເມືອງຢູ່ຈີນເກດຂີ ຶ້ ນຈກໄລຍະ ແລະ ແຕ ັ ່ລະໄລຍະດໍາເນນໄປແນວໃດ ີ ? 3. ເປັນຫຍງຈັ ງເກ ຶ່ ີດສົງຄາມຈີນ-ຍີ່ປຸ່ນ ແລະ ສົງຄາມຄ ັ້ ງນໄດີ້ ້ດໍາເນນໄປແນວໃດ ີ ? 4. ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນຍີ່ປຸ່ນໄດ້ດໍາເນີນໄປແນວໃດ? 5. ຈົ່ງຍົກໃຫ້ເຫນເຖ ັ ິງການດາເນ ໍ ີນຂະບວນການຕໍ່ສູ້ປົດປອຍຊາດຢ ່ ູ່ອາຟຣິກາ. 6. ຈົ່ງຍົກໃຫ້ເຫນເຖ ັ ິງການດາເນ ໍ ີນຂະບວນການຕໍ່ສູ້ປົດປອຍຊາດຢ ່ ູ່ອາເມຣິກາລາຕິນ. 7. ຄວາມໝາຍປະຫວັດສາດຂອງຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນໃນໂລກມີຄືແນວໃດ? 6HisTB M6 final CACIM.pdf 99 7/31/2015 9:42:37 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ