HisM6-tb-web

145 4) ອານາຈັກລາວລ້ານຊາງ ເປ ້ ັນດິນແດນທີ່ມີຄວາມອຸດົມສົມບນທາງດ ູ ້ານຊບພະຍາກອນ ັ ທໍາມະຊາດນາໆຊະນິດທັງທີ່ຢູ່ໜ້າດິນ ແລະ ພ ື້ ນດິນເຊ ິ່ ງສາມາດຕອບສະໜອງຄວາມຕ້ອງການ ທາງດານເສດຖະກ ້ ິດຂອງຈກກະພ ັ ັດໄດ້ເປັນຢ່າງດ. ີ 5) ຜົນຜະລິດທາງດ້ານກະສິກໍາຂອງອານາຈັກລາວລ້ານຊ້າງຕົກຕ ໍ່າ ໄດ້ເຮັດໃຫ້ປະຊາ ຊົນມີຄວາມທຸກຍາກອຶດຫິວ ແລະ ອ ື່ ນໆ ຈ ຶ່ງເປັນເງ ື່ອນໄຂສະດວກໃຫ້ຝຣັ່ ງສາມາດດໍາເນີນ ການກົດຂີ່ຂູດຮີດໄດ້ງ່າຍ. 1.2 $%ffl*fl%,#42% " ການເຜີຍແຜ່ສາສະໜາ ເປັນວິທີການແຊກແຊງເຂ ົ້າປະເທດຕ່າງໆໃນໂລກຂອງ ພວກລ່າເມືອງຂ ຶ້ ນແບບເກ ົ່ າ ແລະ ກໍເປັນວິທີທີ່ໄດ້ຜົນ. ໃນປີ ຄ.ສ 1658 ພວກເຂົາໄດ້ຈັດຕັ້ງ ສະມາຄົມທີ່ມີຊື່ວ່າ: ສະມາຄົມເຜີຍແຜ່ສາສະໜາຢູ່ນອກປະເທດ ເຊິ່ ງມີຈຸດປະສົງນໍາໃຊ້ສາ ສະໜາເປັນເຄ ື່ ອງມືໃນການລ່າເມືອງຂ ຶ້ ນ. ດ ັ່ ງນ ັ້ນ, ໃນປີ ຄ.ສ 1765 ຈັກກະພັດຝຣັ່ງໄດ້ສົ່ງ ຄຸນພ ໍ່ໂຈເຊບ, ຢອດ ແລະ ບິກໂນ ມາປະຈໍາຢູ່ເມືອງໄຊງ່ອນ ແລະ ຄຸນພໍ່ບິກໂນໄດ້ສ້າງຕ ັ້ ງວິ ທະຍາໄລສອນສາສະໜາ ແລະ ດໍາເນີນການເຄ ື່ອນໄຫວເກັບກໍາສະພາບການຂອງຫວຽດ ນາມ ແລະ ກໍາປູເຈຍແລ້ວສ ົ່ງໃຫ້ລັດຖະບານຝຣັ່ ງ. ແຕ່ວ່າການແຊກແຊງ ແລະ ຮຸກຮານລາວ ພວກເຂາໄດ ົ ້ນໍາໃຊ້ຮູບແບບການສາຫໍ ຼວດພູມີ ປະເທດ. ໃນປີ ຄ.ສ 1861 ຝຣັ່ງໄດ້ຈັດຕ ັ້ ງຄະນະສາຫໍ ຼວດປະເທດລາວຂຶ້ ນຄະນະໜ ຶ່ ງທີ່ມີຊື່ວ່າ: ນັກປາດຝາຍວ ່ ິທະຍາສາດ ແລະ ນັກປາດຝ່າຍສຶກສາສາດ ໂດຍແມ່ນຮງຣັ ີ ມູໂອ (Henry Muhot) ເປັນຫົວໜ້າຄະນະ. ຄະນະສໍາຫຼວດດ ັ່ ງກ່າວ ໄດ້ດໍາເນີນການສໍາຫຼວດຕາມລໍາແມ່ນໍ້າຂອງຕ ັ້ ງແຕ່ກໍາປູເຈຍ ຈົນເຖິງຫຼວງພະບາງໃນເດືອນມິຖຸນາ ປີ ຄ.ສ 1861 ເຊ ິ່ງໄດ້ເກັບກໍາສະພາບພູມສາດ, ເສດ ຖະກິດ, ວັດທະນະທໍາ, ສັງຄົມ ແລະ ໄດ້ຂຽນແຜນທ ີ່ ລະອຽດແຕ່ປາກລາຍຫາຫຼວງພະບາງ. ແຕ່ພາລະກິດຂອງຮັງຣີ ມູໂອ ບໍ່ທັນສໍາເລັດ ກໍໄດ້ເສຍຊີວິດທີ່ຫຼວງພະບາງໃນວັນທີ 10/11/ 1861. ຕໍ່ຈາກນ ັ້ ນມາ ຈັກກະພັດຝຣັ່ງໄດ້ແຕ່ງຕ ັ້ ງຄະນະສໍາຫຼວດແມ່ນໍ້າຂອງຂ ຶ້ນມາໃໝ່ໃນປີ ຄ.ສ 1865 ໂດຍແມ່ນ ດູດາ ເດີລາເກຣ ເປັນຫົວໜ້າຄະນະ ແລະ ຟຣັງຊີການີເຢ, ເດີລາປາກຕີ ເປັນຄະນະ. ນອກຈາກນ ັ້ ນ, ຍັງມີນັກວິທະຍາສາດທໍາມະຊາດ ແລະ ນັກວິທະຍາສາດສັງຄົມ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 150 7/31/2015 9:42:40 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

146 ຫຼາຍຄົນອີກດ້ວຍ. ຄະນະສໍາຫຼວດຊຸດນ ີ້ໄດ້ອອກຈາກກໍາປູເຈຍ ໃນວັນທີ 5 ມິຖຸນາ ປີ ຄ.ສ 1866 ດ້ວຍກໍາປັ່ນ 2 ລໍາ ແລະ ໄປເຖິງຫຼວງພະບາງໃນວັນທີ 20 ເດືອນເມສາ ປີ ຄ.ສ 1867. ນອກຈາກການແຕ້ມແຜນທແລ ີ່ ້ວ ພວກເຂົາຍັງເກບກັ ໍາສະພາບກ່ຽວກັບການສ້າງຕະຫາດຈ ຼ ໍາ ໜ່າຍສິນຄາ, ແຫ ້ ຼ່ງຊບພະຍາກອນທ ັ າມະຊາດ, ສະພາບການເມ ໍ ອງ ແລະ ສ ື ັງຄົມລາວຢ່າງຖ ີ່ ຖ້ວນ. ພາຍຫງການຕາຍ ດ ຼັ ູດາ ເດິຣາເກຣ ຈກກະພ ັ ັດຝຣັ່ ງກໍໄດ້ແຕ່ງຕງ ຟ ັ້ ຣັງຊີການີເຢ ຂຶ້ນ ແທນ ແລະ ສືບຕໍ່ສໍາຫຼວດຈົນຮອດຊາຍແດນຈີນ ຜ່ານໄປຮອດຕອນເໜືອແມ່ນໍ້າແດງ, ຊຽງໄຮ, ຮັນເຄ ົ້ າ ແລະ ມາເຖງເມິ ອງ ຈ ື ຸງກິງ ໃນປ ຄ.ສ ີ 1874. ຜົນການສາຫໍ ວດພ ຼ ົບວາ ບ ່ ໍ່ ສາມາດນາໃຊ ໍ ້ ແມ່ນໍ້າຂອງເປນເສ ັ ັ້ ນທາງເຂາສ ົ້ ູ່ຈີນ ເນ ື່ ອງຈາກມີແກ້ງຫຼາຍ ແຕ່ເສນທາງທ ັ້ ີ່ ສາມາດຕດຕິ ໍ່ກັບຈີນ ໄດ້ດີນັ້ນແມນແມ ່ ່ນໍ້າແດງ. ຫຼັງຈາກຄະນະທີສອງກັບເຖິງໄຊງ່ອນ ໃນລະຫວ່າງປ ຄ.ສ ີ 1875-1877 ຈັກກະພດຝຣ ັ ັ່ ງກໍ ແຕ່ງຕ ັ້ ງຄະນະທີສາມຂນ ໂດຍແມ ຶ້ ນ ຈ ່ ູຣິສ ອາກມງ ເປ ັ ັນຫົວໜ້າຄະນະ ເຊ ິ່ງໄດ້ທໍາການສາຫໍ ວດຼ ຕາມຊາຍແດນລາວ-ຫວຽດ-ກໍາປູເຈຍ ໂດຍສະເພາະແມ່ນພາກກາງ ແລະ ພາກໃຕຂອງລາວ. ້ ຜົນການສໍາຫຼວດພົບວ່າ ປະເທດລາວມີດິນແດນກວມສອງຟາກຝັ່ ງແມ່ນໍ້າຂອງ ແລະ ຕົກເປັນເມືອງສ່ວຍຂອງສະຫຍາມ ໃນຂະນະທີ່ ອານາມກໍມີອິດທິພົນສ່ວນໃດໜຶ່ງໃນລາວ, ອັງກິດຕ້ອງແຂ່ງຂັນກັບຝຣັ່ ງ ເພ ື່ ອຍາດເອົາລາວມາຢູ່ໃຕ້ອິດທິພົນຂອງຕົນ ຈ ຶ່ງໄດ້ເຊັນສັນຍາ ສະບັບໃໝ່ກັບສະຫຍາມໃນປີ ຄ.ສ 1883, ເປີດກວ້າງສິດທິຂອງອັງກິດໃນດິນແດນສະ ຫຍາມ ແລະ ອະນຸຍາດໃຫ້ອັງກິດຕ ັ້ ງກົງສູນຢູ່ທີ່ຊຽງໃໝ່ ແລະ ອ ື່ ນໆ. ພາຍຫຼັງສໍາເລັດການສໍາຫຼວດປະເທດລາວ ຈັກກະພັດຝຣັ່ງ ໄດ້ເຮັດສົງຄາມຮຸກຮານ ພາກກາງ ແລະ ພາກເໜືອຫວຽດນາມ ເຊ ິ່ ງສາມາດຍຶດຄອງໄດ້ໃນປີ ຄ.ສ 1884 ແລະ ກຽມ ການຍຶດຄອງລາວ ໂດຍແມ່ນ ເລີມີ ເດີວິນລີອາ (Lermy Dervinlia) ຜູ້ຕາງໜ້າລັດຖະບານ ຝຣັ່ງຢູ່ອິນດູຈີນ ໄດ້ອອກແຜນການແຊກແຊງເຂ ົ້ າລາວດ້ວຍຮູບແບບດຽວກັນກັບທີ່ນໍາໃຊ້ເຂົ້າ ກໍາປູເຈຍຄື: ຍຶດຄອງໂດຍຄວາມນິຍົມຊົມຊອບ ແລະ ຄວາມພໍອົກພໍໃຈຂອງຜູ້ທີ່ຖືກຍຶດ ຄອງ. 2. ,fl%*fl%42"%!ffl 2.1 ffifl% 6HisTB M6 final CACIM.pdf 151 7/31/2015 9:42:40 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

147 ພາຍຫງການເຊ ຼັ ັນສັນຍາລະຫວ່າງຝຣັ່ງ-ສະຫຍາມ ໃນວັນທີ 3 ເດືອນຕຸລາ ປີ ຄ.ສ 1893 ຝຣັ່ງໄດ້ເຂ ົ້ າຍດຄອງປະເທດລາວໃນຖານະເປ ຶ ັນເມືອງຂ ຶ້ ນ ແລະ ຖືຝັ່ງຂວາຂອງແມ່ນໍ້າຂອງເປັນ ປ້ອມຍດທະສາດປະເຊ ຸ ນໜີ ້າກັບສະຫຍາມ ແລະ ອັງກດ. ນອກຈາກນ ິ ັ້ ນ, ຍັງເອົາລາວເປນແນວ ັ ປ້ອງກັນຕົງແກງ, ອານນາມ, ໂກແຊງຊນ ແລະ ກ ິ ໍາປູເຈຍ. ກົງກນຂັ ້າມ, ໃນກລະນ ໍ ີທີ່ຕົງແກງ, ອານນາມ ແລະ ໂກແຊງຊນ ຈະຕ ິ ໍ່ສູ້ ແລະ ຂັບໄລ່ຝຣັ່ ງໜີກໍຈະໃຊລາວເປ ້ ນແປ ັ ນຢ້ ັນຕາວໂຈມຕ ່ ີ ຄືນ. ປະເທດລາວໄດ້ກາຍເປັນທີ່ຕັ້ງຍຸດທະສາດສໍາຄນທາງດ ັ ້ານການເມອງ ແລະ ການທະ ື ຫານ ພວກເຂາຈົ ງປຶ່ ົກຄອງລາວແບບໂດຍກົງ ແລະ ເອົາທັດສະນະຂ້າງເທງເປິ ັນພ ື້ນຖານໃນການ ວາງນະໂຍບາຍດ້ານການເມືອງ, ເສດຖະກິດ, ວັດທະນະທາ, ສ ໍ ັງຄົມ ແລະ ການຕາງປະເທດ ່ ໂດຍໃຊ້ຮູບແບບແບງແຍກເພ ່ ື່ອປົກຄອງ ໂດຍສະເພາະລະຫວ່າງພາກເໜືອ, ພາກໃຕ, ຊ ້ ັ້ ນຄນ, ົ ເຜ ົ່ າຊົນ, ເພດໄວ, ສາສະໜາ ແລະ ອື່ ນໆ. ພ້ອມນ, ຍ ີ້ ັງໄດ້ຈັດແບງການປ ່ ກຄອງເປ ົ ນແຕ ັ ່ໄລຍະ ເພ ື່ ອເຮັດໃຫການປ ້ ກຄອງເປ ົ ນໄປຕາມແຜນການຂອງພວກເຂ ັ ົາຄ: ຍ ື ຶດຄອງລາວດ້ວຍການຍຶດ ຄອງເອາໝາກຫ ົ ົວໃຈຂອງຄົນລາວ. 1) fl%ffffl   I (1893-1895) ໃນໄລຍະທີ I ຝຣັ່ງປົກຄອງລາວດ້ວຍກົນອຸບາຍຮັກສາຮູບແບບເດີມທຸກຢ່າງຕາມທ ີ່ ໂອກຸດ ປາວີ (August Pavie) ໄດ້ໃຫ້ຄໍາສັນຍາໄວ້ກັບເຈ ົ້ າຊີວິດອຸ່ນຄາ. ລ ໍ ັດຖະບານຝຣັ່ ງຮັບຮູ້, ເຄົາລົບ ສິດອໍານາດ ແລະ ອະພິສິດຂອງພະບໍລົມວົງສານຸວົງ ແລະ ຮູບການປົກຄອງຂອງລາວດ ັ້ ງເດມຄີ ື: ເຈ ົ້ າຊີວິດ ແລະ ຫໍສະໜາມຫຼວງ. ໃນປ ຄ.ສ ີ 1894 ເມອເຫ ື່ ັນເຈົ້າ ອຸ່ນຄໍາແກ່ຊະລາຫາຍ ປາວ ຼ ີ ຈ ຶ່ ງສະເໜີໃຫເຈ້ ົ້ າສກກະລ ັ ນ ເຂ ິ ົ້ າຮກ ັ ສາຕາແໜ ໍ ່ງເຈ ົ້ າຊີວິດ. ເພ ື່ອເປັນການປົກປິດເລ່ກົນອັນເລິກແລບຂອງຕນ ແລະ ບ ົ ໍ່ ກ້າລົບລາງການປ ້ ົກຄອງເກາຂອງລາວດ ົ່ ້ວຍຕົນເອງ ເພາະເປັນ ການຂັດກບສັ ນຍາທ ັ ີ່ໄດ້ໃຫໄວ້ ້ໃນເມອກ ື່ ອນ. ດ ່ ັ່ ງນ ັ້ນ, ປາວ ຈີ ຶ່ງ ຊັບຊ້ອນ ແລະ ຈັດສັນແຂວງຕາງໆຄ ່ ນໃໝ ື ່ຄື: ທ້ອນໂຮມເອົາ ໂອກຸດ ປາວີ ຫຼາຍເມືອງເຂາເປ ົ້ ັນແຂວງ, ຫຼາຍຕາແສງເປັນເມອງ ແລະ ຫ ື ຼາຍ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 152 7/31/2015 9:42:40 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

148 ບ້ານເປນຕາແສງ. ຈາກນ ັ ນ, ປາວ ັ້ ີ ກໍໃຊ້ກົນອຸບາຍວາ ‘‘ຖ ່ ືກຮຽກກບຄັ ືນປະເທດ’’ ຈຶ່ງປະແຜນ ການໄວ້ໃຫ້ຄົນອ ື່ນເປນຜັ ູ້ປະຕິບັດຕ ໍ່ໄປ. ກ່ອນການກັບຄືນປະເທດ ປາວີ ໄດ້ຣາຊາພິເສກເຈ ົ້ າສັກກະລິນຂ ຶ້ນເປັນເຈ ົ້ າຊີວິດແທນ ເຈ ົ້ າ ອຸ່ນຄໍາ ໃນວັນທີ 19 ເດືອນເມສາ ປີ ຄ.ສ 1895 ແລະ ແຕ່ງຕ ັ້ ງເຈ ົ້ າບຸນຄົງ ເປັນອຸປະລາດ. ມາໃນວັນ ທີ 3 ເດືອນທັນວາ ປີ ຄ.ສ 1895 ໄດ້ແນະນໍາໃຫ້ເຈ ົ້ າສັກກະລິນເຊັນສັນຍາກັບເຈ ົ້ າໜ້າທ ີ່ຝຣັ່ ງ ເພື່ອ ຮັບຮອງລະບອບລາເມ່ ອງຂ ື ຶ້ນຢູ່ລາວ. ນັບແຕ່ເວລານ ັ້ນເປັນຕນມາ ຝຣ ົ້ ັ່ ງຖືວ່າຕົນເອງໄດ້ເຮດສັ ໍາ ເລັດໜ້າທ ີ່ໃນການຈັດວາງພ ື້ ນຖານ ເພ ື່ ອສ້າງຕ ັ້ ງລະບອບລ່າເມືອງຂ ຶ້ນໃນລາວຢ່າງຖືກກົດໝາຍ. 2.) fl%ffffl   II (1895-1899) ພາຍຫງ ປາວ ຼັ ກີ ັບຄືນປະເທດ ລັດຖະບານຝຣັ່ງໄດ້ແຕງຕ່ ັ້ ງ ບູໂລດ (Boulloche) ເປັນຜູ້ ມີອໍານາດເຕມມາປະຈ ັ າຢໍ ລາວ. ເມ ູ່ ອໄປເຖ ື່ ິງຫຼວງພະບາງບ ຸນໂລດໄດ້ປ່ຽນແປງການປົກຄອງບາງ ຢ່າງເຊນ: ເພ ັ່ ີ່ ມຍົດໃຫແກ້ ເຈ່ ົ້ າອປະລາດ ໂດຍເລ ຸ ື່ ອນຍົດຂ ຶ້ນເປນສັ ມເດ ົ ັດເຈ ົ້ າມະຫາອປະລາດ, ຸ ເລີກໃຊ້ກົດໝາຍເກາຂອງສ ົ່ ກດັ ິນາລາວບາງສະບບ ທ ັ ີ່ຂັດກັບລະບບການປ ົ ກຄອງໃໝ ົ ່ຂອງເຂາ. ົ ນອກຈາກນນ, ຝຣ ັ້ ັ່ ງຍັງບັງຄບໃຫ ັ ໃຊ້ ຄຣ້ ິດຕະສັກກະລາດ ແລະ ເດອນແບບຝຣ ື ັ່ ງ. ເພ ື່ ອສືບຕແຜນການລ ໍ່ ບລົ ້າງລະບອບການປົກຄອງແບບສັກດິນາລາວ ແລະ ວາງແອກ ປົກຄອງໂດຍກົງຂອງຝຣັ່ງໃນຂອບເຂດທວປະເທດ ບ ົ່ ູໂລດ ຈຶ່ງໄດ້ແບ່ງປະເທດລາວອອກເປັນ 2 ເຂດບັນຊາ ເຊ ິ່ງໃນແຕລະເຂດມ ່ ີຜູ້ມີອໍານາດເຕມຂອງຝຣ ັ ັ່ງປະຈາຄໍ : ື - ພາກເໜືອ: ນັບຕ ັ້ ງແຕແຂວງຄ ່ ໍາມ່ວນຂນໄປຈ ຶ້ ນເຖ ົ ິງຜງສາລ ົ້ ີໂດຍແມ່ນຫຼວງພະບາງເປນ ັ ໃຈກາງ. ແຕ່ມີເມືອງຈານວນໜ ໍ ຶ່ ງຖືກຕັດແບ່ງໃຫ້ຂຶ້ນກບຕັ ົງແກງ ແລະ ອີກຈານວນໜ ໍ ຶ່ ງຂ ຶ້ ນກັບ ແຂວງແທງຮວາ ເຊ ິ່ງຝຣັ່ ງອາງວ ້ າເພ່ ື່ອຄວາມສະດວກໃນການປກຄອງ. ົ - ພາກໃຕ: ນ້ ັບແຕ່ຄໍາມ່ວນລງໄປເຖ ົ ິງກາປໍ ເຈຍ ໂດຍເອ ູ າເມົ ືອງໂຂງເປນໃຈກາງ. ັ 3) fl%ffffl   III (1899-1941) ວັນທີ 19 ເດືອນສິງຫາ ປີ ຄ.ສ 1899 ໂປນດູແມ ຜູ້ມີອໍານາດເຕັມສູງສຸດປະຈາອໍ ິນດູຈີນ ໄດ້ມີຄໍາສງໃຫ ັ່ ້ເອົາລາວເຂາເປ ົ້ ັນແຄວ້ນທີ 5 ຂອງສະຫະພນອັ ິນດູຈີນ. ໃນເວລານປະຊາຊ ີ້ ົນລາວ ໄດ້ພ້ອມກນລັ ກຂຸ ຶ້ ນຕໍ່ສູ້ ເພອທວງໃຫ ື່ ້ທ້ອນໂຮມປະເທດລາວເປັນອນດຽວກ ັ ັນຕ ັ້ ງແຕ່ເໜືອເຖິງໃຕ້ ໂດຍເອາວຽງຈ ົ ັນເປັນນະຄອນຫຼວງຄືເກາ. ຕ ົ່ ໍ່ໜ້າສະພາບການດ ັ່ ງກາວ ພວກເຂ ່ າຈົ ຶ່ ງຍອມລວມ ປະເທດລາວເຂົ້າເປັນອັນດຽວເໝືອນແຕ່ກ່ອນ. ແຕ່ໄດ້ແບ່ງລະບບການປ ົ ົກຄອງລາວອອກເປັນ 2 6HisTB M6 final CACIM.pdf 153 7/31/2015 9:42:40 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

149 ສ່ວນຄ: ສ ື ່ວນກາງ ແລະ ທ້ອງຖນໃຫ ິ່ ເປ້ ັນລັກສະນະ ‘‘ລັດ’’ ຄ້າຍຄືແຄວ້ນອ ື່ນໆໃນສະຫະພັນ ອິນດູຈີນຝຣັ່ ງ. . fl%  "% ໃນແຄວ້ນລາວ ຝຣັ່ ງຖືວ່າປະເທດລາວເປັນເມືອງຂ ຶ້ ນ ຫຼື ອານານິຄົມ ແຕ່ໃນນນມ ັ້ ີພຽງ ແຂວງໜ ຶ່ ງມີອະພິສິດເປນເມ ັ ືອງອາລກຂາ (ເຄ ັ ິ່ ງເມືອງຂ ຶ້ນ) ຄ: ຫື ຼວງພະບາງ. ປະມຸກຂອງແຄວ້ນ ລາວແມ່ນຄນຝຣ ົ ັ່ ງຄື: ຜູ້ມີອໍານາດເຕັມຝຣັ່ງເປັນຜູ້ທີ່ມີອໍານາດສູງສດໃນທ ຸ ົ່ ວແຄວນລາວ ແລະ ຍ ້ ັງ ສູງກວ່າເຈາຊ ົ້ ີວິດທ ີ່ປະຈານະຄອນຫ ໍ ຼວງພະບາງອກຊີ ໍ້ າ. ຜູ້ມີອໍານາດເຕັມປະຈາແຄວ ໍ ້ນລາວ ມີສະພາທີ່ປຶກສາລັດຖະບານພຽງສະພາດຽວຄື: ສະ ພາທີ່ປຶກສາຄນພົ ື້ ນເມືອງ ເຊ ິ່ ງມີໜ້າທ ີ່ໃຫ້ຄໍາປຶກສາຕໍ່ຜູ້ມີອໍານາດເຕັມສງສູ ຸດປະຈາແຄວ ໍ ້ນລາວ ຕາມແຕ່ຜູ້ມີອໍານາດເຕັມຈະບ ົ່ ງເລ ື່ອງມາໃຫ້ພິຈາລະນາ ແລະ ຍັງມີອະນສະພາການກະເສດ. ຸ ນອກຈາກນນ, ຍ ັ້ ັງມຄະນະກ ີ ໍາມະການເຕກນັ ິກຕາງໆເຊ ່ ນດຽວກ ັ່ ັບແຄວ້ນອ ື່ ນ. ຕໍາແໜ່ງຮອງລົງ ມາມີ 15 ຕໍາແໜ່ງຄື: (1) ຜູ້ກວດກາການປົກຄອງ ແລະ ການເມອງ ື (9) ຫົວໜ້າປ່າໄມ ແລະ ນ ້ ໍ້ າ (2) ຮອງຜູ້ມີອໍານາດເຕັມສງສູ ຸດ (10) ຫົວໜ້າກອງໂລຫະກດ ິ (3) ຫົວໜ້າກອງໄປສະນີໂທລະເລກ (11) ຫົວໜ້າກອງກະເສດ (4) ຜູ້ບັນຊາການຕາຫໍ ຼວດ (12) ຫົວໜ້າກອງໂຍທາທການ ິ (5) ຫົວໜ້າກອງການຄັງ (13) ຫົວໜ້າກອງທາມະການ ໍ (6) ຫົວໜ້າກອງພາສ ີ (14) ຫົວໜ້າທະບຽນຊັບສນ ິ (7) ຫົວໜ້າກອງສາທາລະນະສຸກ (15) ຫົວໜ້າພະແນກກອງກາງ (8) ຫົວໜ້າກອງສັດຕະວະແພດ *. fl%  "fl%) "$  ໃນປ ຄ.ສ ີ 1899 ຝຣັ່ງໄດ້ແບ່ງເຂດການປົກຄອງສ່ວນທ້ອງຖ ່ິນໃນແຄວ້ນລາວອອກເປັນ 10 ແຂວງ (ຕໍ່ ມາມີການປ່ຽນແປງ)ຄື: (1) ແຂວງວຽງຈັນ (6) ແຂວງຜ ົ້ ງສາລີ (2) ແຂວງຫຼວງພະບາງ (7) ແຂວງຄາມໍ ່ວນ (3) ແຂວງພວນ (ຕຣັນນິນ ຫຼື ຊຽງຂວາງ) (8) ແຂວງສະຫວັນນະເຂດ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 154 7/31/2015 9:42:41 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

150 (4) ແຂວງຫົວພັນ (9) ແຂວງສາລະວັນ (5) ແຂວງຫົວຂອງ (10) ແຂວງແຂວງຈາປາສ ໍ ກ ັ ໃນແຕ່ລະແຂວງມີເຈາແຂວງໂດຍແມ ົ້ ່ນຄນຝຣ ົ ັ່ ງ ເຊ ິ່ງເປັນຜູ້ຮັບຜດຊອບສ ິ ງສູ ຸດໃນການ ປົກຄອງແຂວງ, ຮອງເຈາແຂວງແມ ົ້ ່ນຄນຝຣ ົ ັ່ ງໜ ຶ່ ງ ຫຼື ສອງຄົນ (ຂຶ້ ນກັບແຂວງໃຫຍ-ນ່ ້ອຍ) ເຊິ່ ງມີ ໜ້າທີ່ຊ່ວຍ ຫຼື ຮັກສາການແທນເຈາແຂວງ, ຫ ົ້ ົວໜ້າຫ້ອງການແຂວງ ແລະ ຫົວໜ້າພະແນກ. ໃນ ນັ້ນ, ຫົວໜ້າພະແນກເຮດໜັ ້າທ ີ່ເປັນລາມ (ຜ ່ ູ້ແປພາສາ), ສະໝຽນ ແລະ ພະນັກງານຕາມຈໍາ ນວນທີ່ສົມຄວນ. ໃນແຕ່ລະແຂວງປະກອບມ 9 ພະແນກດ ີ ້ວຍກນ: ັ (1) ພະແນກ ຕໍາຫຼວດແຂວງ (6) ພະແນກ ສາທາລະນະສຸກແຂວງ (2) ພະແນກ ໂຍທາທການແຂວງ ິ (7) ພະແນກ ໄປສະນີໂທລະເລກແຂວງ (3) ພະແນກ ການເງິນແຂວງ (8) ພະແນກ ພາສແຂວງ ີ (4) ພະແນກ ການຄັງແຂວງ (9) ພະແນກ ສຶກສາແຂວງ (5) ພະແນກ ສັດຕະວະແພດແຂວງ ຫົວໜ້າພະແນກທັງ 9 ບ ໍ່ ເອ ີ້ ນວ່າ ຄະນະກໍາມະການແຂວງ ເພາະວາ ການປ ່ ົກຄອງແຂວງ ອໍານາດເດັດຂາດແມນຂ່ ຶ້ ນກັບເຈາແຂວງພຽງຜ ົ້ ດຽວ ສ ູ້ ່ວນຫົວໜ້າພະແນກການເຫຼົ່ານ ີ້ ແມ່ນມີໜ້າ ທີ່ຮັບຜິດຊອບແຕ່ພາຍໃນພະແນກ ແລະ ວິຊາສະເພາະຂອງຕນເທ ົ ານ ົ່ ັ້ ນ. 2.2 ffi' )$ ດິນແດນທ ີ່ເປນປະເທດລາວເຄ ັ ີຍຂ ຶ້ ນຊື່ລືຊາວາ ເປ ່ ັນອູ່ເຂ ົ້ າອປາຂອງອານາຈ ູ່ ັກລາວລານ້ ຊ້າງມາໄດ້ຫຼາຍຊ ົ່ ວຄົນ. ນອກຈາກນ ັ້ນ, ໃນເວລາຝຣັ່ ງເຂ ົ້ າມາສາຫໍ ວດໃນເບ ຼ ື້ ອງຕ ົ້ ນ ພວກເຂາກົ ໍ ຮັບຮູ້ວ່າລາວເປັນປະເທດທີ່ອຸດົມຮ ັ່ ງມີໄປດ້ວຍຊັບພະຍາກອນທາມະຊາດນາໆຊະນ ໍ ິດ ແຕ່ພວກ ເຂົາບ ໍ່ ຍອມລງທົ ຶນສາງສາພ ້ ັດທະນາປະເທດລາວພຽງແຕ່ໜ້ອຍດຽວ ເພາະວາພວກເຂ ່ ົາພໃຈໃນ ໍ ການລົງ ທຶນສມໃສ ຸ ການຂ ່ ດຄຸ ົ້ ນ ແລະ ສ້າງສາຢູ່ແຄວນຕ້ ົງແກງ, ອານນາມ, ໂກແຊງຊິນ ແລະ ກໍາ ປູເຈຍ ແລະ ພວກເຂາຖົ ືວ່າລາວເປັນປອມດ ້ ານໜ ່ າຂອງສະຫະພ ້ ັນອິນດູຈີນ ທກຽມພ ີ່ ້ອມສູ້ຢັນ ກັບຈັກກະພດອັ ື່ ນໆ. ດ ັ່ ງນ ັ້ ນ, ພວກເຂາຈົ ງສ ຶ່ ້າງປະເທດລາວໃຫ້ກາຍເປນພຽງຕະຫ ັ ຼາດຈາໜໍ ່າຍ ສິນຄ້າ ແລະ ສາງຊັບພະຍາກອນທາມະຊາດເພ ໍ ອແຮໄວ ື່ ້ຂ້າງໜາ. ນອກຈາກນ ້ ນ, ພວກເຂ ັ້ າຍົ ັງ ໄດ້ວາງນະໂຍບາຍກົດຂີ່ຂູດຮີດກິນແຮງງານປະຊາຊນ ໂດຍກ ົ ງຈາກການເກ ົ ັບເກນຄາພາສ ່ ອາ ີ ກອນຕາງໆຢ ່ າງໜ່ ັກໜ່ວງເຊ ັ່ ນ: ພາສແຮງງານ (ການຫ ີ ຼວງ, ການຈາງ), ພາສ ້ ີທາງກົງ, ພາສີທາງ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 155 7/31/2015 9:42:41 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

151 ອ້ອມ, ພາສີຍົກເວ ັ້ນການເປັນທະຫານ, ຮ້ານຄາ, ຕ ້ ົ້ ມເຫາ-ດ ຼົ້ ື່ ມເຫາ, ເຄ ຼົ້ ື່ອງປາຂອງດ ່ ງ, ສວນ ົ ຕົ້ນໄມ້ອຸດສາຫະກາ, ວ ໍ ິສາຫະກດອິ ຸດສາຫະກາ-ການຄ ໍ ້າ, ການປັບໃໝ ແລະ ອື່ ນໆ ເຊ ິ່ ງແຕ່ລະ ປີລວມມູນຄາເປ ່ ັນເງິນຈໍານວນຫຼວງຫຼາຍເຂ ົ້າໃນງບປະມານປະຈ ົ າປໍ ຂອງພວກເຂ ີ ົາ. ຈາກນະໂຍ ບາຍທາງດານເສດຖະກ ້ ິດຂອງຝຣັ່ງປະຊາຊົນລາວບໍ່ມີໂອກາດໄດ້ພັດທະນາເສດຖະກິດຄອບຄົວ ຕົນເອງ ຈ ຶ່ ງເຮັດໃຫ້ຊີວິດການເປນຢັ ູ່ຂອງເຂົາເຈາທ ົ້ ກຍາກລ ຸ າບາກກວ ໍ ່າບ່ອນອ ື່ນໆໃນສະຫະພັນ ອິນດູຈີນ. 2.3 ffi  -  % ປະຊາຊົນລາວໄດ້ຮັບຜົນກະທົບຢາງໜ່ ັກໜ່ວງຈາກນະໂຍບາຍເສດຖະກິດຢແລູ່ ້ວ ຊ ໍ້ າຍັງ ຕ້ອງມາປະເຊນໜີ ້າກັບນະໂຍບາຍທີ່ໂຫດຮ້າຍ ແລະ ປ່າເຖ ື່ ອນຂອງຈກກະພ ັ ັດຝຣັ່ ງຕ ື່ ມອີກນນຄ ັ້ : ື ນະໂຍບາຍວດທະນະທ ັ າ-ສ ໍ ັງຄົມ. ນະໂຍບາຍດງກ ັ່ ່າວ ເປັນນະໂຍບາຍທີ່ ພວກລາເມ່ ອງຂ ື ນຝຣ ຶ້ ັ່ງ ແນໃສ່ສ້າງໃຫເປ້ ັນວັດທະນະທໍາ-ສັງຄມແບບຂ ົ ້ອຍຂາ ໂດຍຫວ ້ ງໃຫ ັ ປະຊາຊ ້ ົນລາວຕ້ອງຈມຢົ ໃນູ່ ຄວາມໂງ່ຈ້າຫຼ້າຫງໃນທ ຼັ ຸກດ້ານຕະຫອດຊ ຼ ີວິດ, ຫຼົງລືມຊາດຕົນ, ນັບຖືບູຊາຄນຝຣ ົ ງ ແລະ ັ່ ຍອມ ເປັນທາດຮັບໃຊ້ພວກມນ. ັ ດັ່ງນ ັ້ ນ, ພວກເຂົາຈງບ ຶ່ ໍ່ໄດ້ລົງທຶນໃສ່ການສຶກສາໃນທຸກລະດັບທງສາຍສາມ ັ ັນ ແລະ ອາຊີ ວະສຶກສາ ແຕ່ໃນຂະນະດຽວກັນພວກມນໄດ ັ ້ຍຸຍົງສງເສ ົ່ ີມ ແລະ ນໍາເອົາວັດທະນະທໍາຕາເວນຕັ ົກ ມາເຜີຍແຜ ເຮ່ ັດໃຫ້ໄວໜມ ຫ ຸ່ ຼື ຄົນລາວທີ່ບໍ່ມີຄວາມຮູ້ຢູ່ແລ້ວພາກັນມວເມ ົ ົາ ແລະ ຫຼົງໄຫຼຈົນເງີຍ ຫົວບໍ່ຂຶ້ນ. ສ່ວນວຽກງານສາທາລະນະສຸກ ຍ ິ່ງເປນວຽກທ ັ ີ່ຝຣັ່ ງບ ໍ່ໃຫຄວາມສ ້ ນໃຈແຕ ົ ່ຢ່າງໃດເລີຍ ໂດຍສະເພາະໃນປ ຄ.ສ ີ 1900 ທ ົ່ວປະເທດລາວມີໂຮງໝໍຢູ່ວຽງຈັນພຽງແຫ່ງດຽວເທ ົ່ ານ ັ້ ນ ປະຊາ ຊົນລາວຈະເປນແນວໃດພວກເຂ ັ ົາບ ໍ່ໄດ້ເອາຫົ ົວຊາ ຈງເຮ ຶ່ ັດໃຫ້ອັດຕາການຕາຍຫາຍກວ ຼ ່າການ ເກີດ. ດ້ວຍເຫດນນ, ປະຊາຊ ັ້ ົນສ່ວນຫາຍໃນປະເທດຈ ຼ ຶ່ງປິ່ນປວເອ ົ ົາເອງ ໂດຍອາໄສໝໍຜີ, ໝໍເຢົາ ຫຼື ນາງທຽມ, ໝໍຢາຮາກໄມ ແລະ ຮ ້ ້າຍແຮງກວານ່ ັ້ ນແມ່ນປິ່ນປົວດ້ວຍໄສຍະສາດ. 3.  ffl- -1', ປະຊາຊົນສາມຊາດອນດິ ູຈີນອັນປະກອບດ້ວຍລາວ-ຫວຽດ-ກໍາປູເຈຍ ແມ່ນປະຊາຊົນທ ີ່ ມີຊາດ, ສາສະໜາ ແລະ ພາສາ ທີ່ມີຄວາມແຕກຕາງກ ່ ນ ແຕ ັ ່ປະຊາຊົນທັງສາມປະເທດຊາພ ໍ້ ດມັ ີ ສິ່ງທີ່ຄ້າຍຄືກັນທີ່ສຸດນ ັ້ ນຄ: ‘‘ໂຊກຊະຕາ ແລະ ພາລະກ ື ິດການຕໍ່ສູ້ປົດປ່ອຍຕົນເອງອອກຈາກ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 156 7/31/2015 9:42:41 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

152 ແອກປກຄອງຂອງພວກຈ ົ ັກກະພດ’’. ດ ັ ັ່ ງນ ັ້ນ, ປັດໄຈທພາໃຫ ີ່ ປະຊາຊ ້ ົນສາມຊາດເກີດມີຄວາມສາ ມັກຄີຮັກແພງ ແລະ ຊ່ວຍເຫຼືອເຊ ິ່ ງກນ ແລະ ກ ັ ັນຕະຫອດມາໃນພາລະກ ຼ ິດການຕໍ່ສູ້ຕ້ານກບຈັ ກ ັ ກະພດຝຣ ັ ັ່ ງ ຈງເກ ຶ່ ີດມາຈາກຫຼາຍສາເຫດດ້ວຍກັນຄ: ື 1) ປະຊາຊົນສາມຊາດມີອຸດົມການເໝອນກ ື ນຄັ : ຍື ດໝຶ ນລ ັ້ ັດທິຮັກຊາດ ແລະ ເດດດັ ຽວ່ ຕໍ່ສູ້ຕ້ານຈັກກະພັດຜູ້ຮຸກຮານ. 2.) ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ເພ ື່ ອຍາດເອົາເອກະລາດ ແລະ ປະຊາທິປະໄຕຂອງປະຊາຊນສາມ ົ ຊາດລ້ວນ ແຕ່ຢູ່ໃຕ້ການນາພາຂອງພ ໍ ັກກອມມູນິດອນດິ ູຈີນອນດຽ ັ ວກັນ. 3.) ປະຊາຊົນສາມຊາດ ມີສັດຕູລວມໂຕດຽວກັນ, ພວມຕົກຢໃນໂຊກຊະຕາດຽວກ ູ່ ັນ, ນອນຢໃນຫ ູ່ ົວໜ່ວຍການເມອງ-ເສດຖະກ ື ດ-ສ ິ ັງຄົມອນດຽວກ ັ ັນ, ຖກນະໂຍບາຍແບ ື ່ງແຍກເພື່ອ ການຮຸກຮານ ແລະ ການປົກຄອງຂອງຈັກກະພດໂຕດຽວກ ັ ັນ. 4.) ການປະຕິວັດໃນສາມຊາດບໍ່ ສາມາດຕດແຍກອອກຈາກກ ັ ັນໄດ ອ້ ັນເນ ື່ ອງມາຈາກຈຸດ ພິເສດທາງດ້ານປະຫວັດສາດ, ພູມີສາດ, ເສດຖະກິດ ແລະ ການເມອງຄ ື ້າຍຄືກັນ ເຊ ິ່ງປະຊາຊົນ ສາມຊາດມີແຜ່ນດິນຕດຈອດກ ິ ັນ, ເຄີຍພວພົ ັນກັນ ແລະ ຊ່ວຍເຫອກຼື ນມາຕ ັ ັ້ ງແຕ່ບູຮານນະການ. 5.) ການລຸກຮືຂຶ້ນບຸກຕີຈັກກະພດຝຣ ັ ັ່ ງທັງສາມປະເທດໃນເວລາດຽວກັນນ ັ້ນເປັນການບັນ ທອນກາລໍ ັງຂອງສັດຕ ແຕ ູ ່ເພ ື່ອໄຊຊະນະຂອງປະຊາຊນສາມຊາດພວກເຮ ົ ົາ. 4. ,&#$' ffl$ffl"'(fl%*'  *fl%42 " " % ຈັກກະພັດຝຣັ່ ງ ກໍຄືຈັກກະພັດອ ື່ ນໆລ້ວນແຕ່ມີວິທີການ ຫຼື ຈຸດພິເສດສະເພາະຂອງ ຕົນເພ ື່ ອນໍາມາໃຊ້ເຂ ົ້າໃນການລ່າເມືອງຂ ຶ້ນໃນໂລກ ແຕ່ສໍາລັບຈັກກະພັດຝຣັ່ ງ ທ ີ່ໄດ້ເຂ ົ້ າມາ ຍຶດຄອງປະເທດລາວໃນໄລຍະ 60 ກວ່າປີທີ່ຜ່ານມາສາມາດສັງລວມໄດ້ດັ່ງນ ີ້ : !'(fl%: ຈັກກະພັດຝຣັ່ງໄດ້ນໍາໃຊ້ຮູບແບບການວາງແຜນຄຽງຄູ່ໄປກັບ ການ ນໍາໃຊ້ເລ່ລ່ຽມເພ ື່ ອບໍລິຫານຈັດການການປົກຄອງໃນລາວຢ່າງນຽບນຽນ ເຊ ິ່ ງພວກເຂົາ ໄດ້ນໍາໃຊ້ນະໂຍບາຍ “ຍຶດຄອງລາວ ດ້ວຍການຍຶດເອົາໝາກຫົວໃຈຂອງຄົນລາວ” . ດັ່ ງນ ັ້ ນ, ໃນໄລຍະຕົ້ນ (1893-1895) ທຸກຢ່າງພວກມັນພຽງແຕ່ເປັນຜູ້ຢູ່ເບ ື້ ອງຫຼັງ, ໄລຍະກາງ (1895- 1899) ພວກເຂົາເລ ີ່ ມແຊກແຊງເຂ ົ້າພາຍໃນດ້ວຍການລົບລ້າງກົດໝາຍເກ ົ່ າ, ຈັດແບ່ງເຂດ ການປົກຄອງ ແລະ ອ ື່ນໆ. ໄລຍະທ້າຍ (1899-1941) ພວກເຂົາເຂ ົ້ າຄວບຄຸມທຸກດ້ານ ໂດຍ ສະເພາະ ແມ່ນພວກເຂົາຈັດຕ ັ້ງການປົກຄອງແບບລ່າເມືອງຂ ຶ້ນເປັນເອກະພາບ ໃນທົ່ວປະ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 157 7/31/2015 9:42:41 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

153 ເທດລາວ ແຕ່ຈັດວາງໃຫ້ເປັນສອງລະບອບຕ່າງກັນຄື: (1) ດິນແດນທ ີ່ເປັນປະເທດລາວ (ຍົກ ເວ ັ້ ນຫຼວງພະບາງ) ແມ່ນຕົກຢູ່ໃນຖານະເມືອງຂ ຶ້ ນ ຫຼື ອານານິຄົມ ເຊ ິ່ ງແມ່ນຄົນຝຣັ່ງປົກຄອງ ໂດຍກົງ ແລະ (2) ລາຊະອານາຈັກຫຼວງພະບາງ ເປັນເມືອງຂ ຶ້ ນແບບອາລັກຂາ ເຊ ິ່ງປົກຄອງ ໂດຍເຈົ້ າຊີວິດ. ແຕ່ວ່າຜູ້ປົກຄອງໃນລະບອບເມືອງຂ ຶ້ ນ ຫຼື ອານານິຄົມ ຕ ັ້ ງແຕ່ປະມຸກແຄວ້ນ ຈົນເຖິງຮອງເຈ ົ້ າແຂວງລ້ວນແລ້ວແຕ່ແມ່ນຄົນຝຣັ່ງເປັນຜູ້ບໍລິຫານຈັດການ ແລະ ມີສິດອໍາ ນາດສູງສຸດເໜືອເຈ ົ້ າຊີວິດຫຼວງພະບາງ. !' )  $: ຈກກະພ ັ ັດຝຣັ່ງ ເປັນຈັກກະພັດທກອບໂກຍເອ ີ່ າຊົ ັບພະຍາກອນຈໍາ ພວກທຫາງ ີ່ າຍ ແລະ ມ ່ ີຜົນກໍາໄລສູງຫາຍຢ ຼ າງ ແຕ ່ ່ພວກເຂົາຈະບໍ່ລົງທຶນສາງໂຮງງານ ຫ ້ ວຼື ິສະ ຫະກດທິ ີ່ໃຫຍໂຕເຊ ່ ິ່ ງມນອັ ້າງວ່າປະເທດລາວບໍ່ມີທາງອອກສູ່ທະເລ, ການຂົນສງຫຍ ົ່ ຸ້ງຍາກ, ແຮງ ງານບໍ່ພໍ ແລະ ອ ື່ ນໆ. ຝຣັ່ງໄດ້ຫັນເອົາປະເທດລາວໃຫ້ເປນຕະຫ ັ ຼາດຈາໜໍ ່າຍສິນຄ້າ ແລະ ເປັນແຫງຕອບສະ ຼ່ ໜອງວັດຖຸດິບແກ່ພວກເຂາ. ການຄ ົ າຂາຍ ຝຣ ້ ັ່ ງມກຄັ ົບຄ້າກັບຄນຕົ າງດ ່ ້າວໂດຍສະເພາະຄນຈົ ນ ີ ແຕ່ກົງກັນຂ້າມພວກມັນຫາມ ແລະ ກ ້ ີດຂວາງນາຍທຶນທ ີ່ເປັນຄົນລາວຢ່າງສດຂຸ ີດ. ນອກຈາກນນ, ພວກເຂ ັ້ ົາອາໄສການຂູດຮີດປະຊາຊນຈາກການເກ ົ ັບພາສທາງກ ີ ົງ ແລະ ພາສທາງອ ີ ້ອມ. ໃນດານວ ້ ດທັ ະນະທາ-ສ ໍ ັງຄມ ພວກລ ົ ່າເມອງຂ ື ຶ້ນຝຣັ່ງໄດ້ມີເຈດຈານໍ ົງອັນໂຫດຮ້າຍ ແລະ ປ່າເຖ ື່ ອນທີ່ສຸດ ນ ັ້ ນແມ່ນພວກເຂົາໄດ້ມີນະໂຍບາຍເຮດໃຫ ັ ປະຊາຊ ້ ນລາວກາຍເປ ົ ນຄັ ົນໂງ່ຈ້າຫາ ຼ້ ຫຼັງ ຍອມເປນຂັ ້ອຍຂາຮ້ ັບໃຊ້ພວກມນຕະຫ ັ ຼອດໄປ, ພື້ ນຖານວັດທະນະທໍາຖກເສ ື ື່ ອມສູນ, ພາສາ ເວ ົ້ າ ແລະ ພາສາຂຽນຖກດື ູຖູກ. ): 1. ສາເຫດທ ີ່ພາໃຫ້ຈັກກະພັດຝຣັ່ ງແຊກແຊງລາວມີຫຍັງແດ່? 2. ຈັກກະພັດຝຣງໄດ ັ່ ້ມີວິທີແຊກແຊງລາວຄແນວໃດ? ື 3. ຝຣັ່ງໄດ້ມີການຈັດຕ ັ້ງການປົກຄອງລາວຄືແນວໃດ? 4. ລາວ-ຫວຽດນາມ-ກໍາປູເຈຍ ໄດ້ມີຄວາມສາມັກຄີກັນຄືແນວໃດ? 5. ຈຸດພິເສດລດທັ ິລ່າເມືອງຂ ຶ້ນຂອງຝຣັ່ງເປັນຄືແນວໃດ? 6HisTB M6 final CACIM.pdf 158 7/31/2015 9:42:41 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

154 18:" 1*fl%ffl42"% (. 1893-1930) 1. " 1*fl%ffl42" % ສັກດິນາສະຫຍາມ ແລະ ຈັກກະພັດຝຣັ່ງໄດ້ທໍາການຍາດແຍ່ງ ແລະ ຮ່ວມກັນຕັດແບ່ງ ດິນລາວຕາມສັນຍາ 3 ຕຸລາ ປີ ຄ.ສ 1893 ເປັນເຫດໃຫ້ດິນລາວທີ່ມີອານາເຂດອັນກວ້າງຂວາງ ມາແຕ່ບູຮານນະການຈາຕໍ ອງຖ ້ ືກຕດແບ ັ ງເປ່ ັນສອງປະເທດ ແລະ ປະຊາຊົນລາວຖືກແບ່ງແຍກ ເປັນສອງຊາດຈົນຕະຫຼອດການ. ພວກເຂົາໄດ້ທໍາການກົດຂີ່ຂົມເຫງປະຊາຊ ັ ນຢົ າງໜ່ ັກໜ່ວງທ ີ່ ສຸດໂດຍສະເພາະແມນການເກ ່ ັບພາສ, ພາສ ີ ີຫົວຄົນ, ການບັງຄບຂັ ມເຫ ົ່ ັງ, ການທຸບຕີທໍລະມານ, ການເກນກູລີ, ການອອກແຮງງານໜັກ, ການເຮັດວຽກຊັບພະທກອຸ ື່ ນໆ, ດໍາເນີນການຍດ ແລະ ຶ ປຸ້ນສະດມເອ ົ າຊົ ັບສນຂອງປະຊາຊ ິ ົນຢ່າງໂຫດຮາຍ້ ປ່າເຖ ື່ ອນ. ປະຊາຊົນລາວທີ່ດໍາລົງຊີວິດຢູ່ຝັ່ງຂວາແມ່ນໍ້າຂອງ ໄດ້ຖືກພວກສກດັ ິນາສະຫຍາມຈັດ ການປົກຄອງໃໝ ແລະ ທ ່ ໍາການປາບປາມຢ່າງໜັກ ໂດຍສະເພາະພວກເຂາບົ ງຄັ ບໃຫ ັ ປະຊາຊ ້ ົນ ລາວຈົດສາມະໂນຄ ໍ ົວເປນສັ ັນຊາດ ແລະ ເຊ ື້ ອຊາດສະຫຍາມ, ຫ້າມບໃຫໍ່ ້ເອນຕ ີ້ ົນເອງວ່າລາວ, ຫ້າມບໃຫໍ່ ້ຮຽນໜັງສືລາວ, ບ ໍ່ໃຫ້ເວາພາສາລາວ, ບ ົ້ ໍ່ໃຫ້ລໍາໃສ່ແຄນ ຫຼື ເຄ ື່ ອງດນຕົ ີລາວ, ບັງຄັບໃຫ້ ຕັດຕ ົ້ ນໝາກ-ເຄືອພ ແລະ ທ ູ ໍາລາຍສນຍະລ ັ ັກແຫ່ງຄວາມເປັນລາວທາງດານວ ້ ັດທະນະທາໃຫ ໍ ້ ໝົດກ້ຽງ ອັນເຮັດໃຫປະຊາຊ ້ ົນເກີດຄວາມຄຽດແຄ້ນແໜ້ນໃຈເປັນຢາງຍ ່ ງ ພວກເຂ ິ່ ົາເຈາຈ ົ້ ງໄດ ຶ່ ້ ລຸກຂ ຶ້ ນຕໍ່ສູ້ຕ້ານສະຫຍາມຢາງລຽນຕ ່ ດ. ິ ສ່ວນປະຊາຊນລາວທ ົ ີ່ຢູ່ຝັ່ງຊ້າຍແມ່ນໍ້າຂອງ ກໍໄດ້ລຸກຂ ຶ້ ນຕໍ່ສູ້ຕ້ານຈກກະພ ັ ັດຝຣັ່ງຢ່າງພິ ລະອາດຫານ ແລະ ເກີດມີຫຼາຍຂະບວນທີ່ມີລັກສະນະແກ່ຍາວ ແລະ ຂະຫຍາຍຕົວກວ້າງອອກ ຕັ້ງແຕ່ເໜືອເຖິງໃຕ ຈ້ ົນກາຍເປັນກະແສຟອງກໍາອາວດລຸ ຸກຮືຂຶ້ນຂອງປະຊາຊນທົ ີ່ ເອ ີ້ ນວ່າ: ກະແສ ຟອງຜູ້ມີບຸນ. 1.1 *" 1*fl%# " (1901-1903) ພາຍຫຼັງການສ້າງເຂດທີ່ໝັ້ນ ໃນການເຄື່ອນໄຫວຕໍ່ຕ້ານຝຣັ່ງເປັນທ ີ່ ຮຽບຮ້ອຍແລ້ວ ໃນປີ ຄ.ສ 1900 ພ ໍ່ກະດວດ ໄດ້ເຂ ົ້ າຮ່ວມກອງປະຊຸມລັບຢູ່ເຂັມມະລາດ (ປັດຈຸບັນເມືອງ ເຂັມມະລາດ ແຂວງ ອຸບົນຣາຊະທານີ) ເພື່ ອຮັບເອົາແຜນການຕໍ່ຕ້ານຝຣັ່ ງຮ່ວມກັນລະ ຫວ່າງຝັ່ ງຊ້າຍ ແລະ ຝັ່ ງຂວາແມ່ນໍ້າຂອງໄປສົມທົບກັບຍາທ່ານແກ້ວ ເພ ື່ ອຈັດຕ ັ້ ງ ແລະ ນໍາ ພາປະຊາຊົນໃນແຂວງສະຫວັນນະເຂດລຸກຂ ຶ້ ນຕໍ່ສູ້ຕ້ານຝຣັ່ງ ໂດຍເລີ່ ມຈາກການນໍາໃຊ້ຮູບ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 159 7/31/2015 9:42:41 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

155 ການສາສະໜາໄປເຖິງການປະກອບອາວຸດໃນບັ້ນປາຍ ເຊິ່ ງແມ່ນການປະຕິບັດຕາມມະຕິ ຂອງກອງປະຊຸມທ ີ່ ເຂັມມະລາດ. ການນໍາໃຊ້ຮູບການສາສະໜາ ແລະ ການຂຽນລາຍແທງ34 ນແມ ີ້ ່ນໄດ້ຜົນດ ຍີ ້ອນວ່າ ພວກລ່າເມືອງຂ ຶ້ນຝຣັ່ ງບສາມາດເຂ ໍ່ າໃຈເຖ ົ້ ິງແກ່ນແທ້ຂອງມນ ແລະ ພວກເຂ ັ າຄົ ດວິ ່າເປນເລ ັ ື່ ອງ ສາສະໜາ ເຊງບ ິ່ ໍ່ກ່ຽວຂ້ອງກບພວກເຂ ັ າ. ໃນຂະນະດຽວກ ົ ັນປະຊາຊົນໄດ້ມາເຕ ົ້າໂຮມອ້ອມຂາງພ ້ ໍ່ ກະດວດທີ່ບ້ານຄໍາສດາຢ ີ ່າງໜາແໜ້ນ. ດັ່ງນ ັ້ ນ, ພ ໍ່ ກະດວດ ແລະ ຍາທ່ານ ແກ້ວ ໄດ້ນໍາພາຊາວບ້ານຕງຜາມໃຫຍ ັ້ ່ຢູ່ທີ່ໜອງພຽງ ເພ ື່ອເປັນບ່ອນພັກເຊາຂອງຊາວບ ົ ານທ ້ ີ່ ມາຮ່ວມໃນງານບຸນໃຫຍ່ຄັ້ງນ ເຊ ີ້ ິ່ງໄດ້ຈັດຂນ ຶ້ 7 ມື້ 7 ຄືນ (ເດືອນສາມຂນ ຶ້ 3 ຄ ໍ່ າ-11 ຄ ໍ່າ) ມີຊາວບານຈ ້ ໍານວນຫວງຫ ຼ າຍຫ ຼ ງໄຫ ຼັ່ ຼເຂ ົ້າມາຢ່າງໜາແໜ້ນ. ໃນ ງານບຸນມການແຂ ີ ່ງຂນບັ ັ້ງໄຟ, ເສັງກອງ, ຟັນດ້າບ, ສະແດງເວດມນຄາຖາ ແລະ ຢາຍ ົ າຕໍ າງໆ. ່ ຕະຫອດງານບ ຼ ຸນ ພ ໍ່ ກະດວດ ແລະ ຄະນະຜູ້ມີບຸນໄດ້ປຸກລະດມຈົ ດໃຈຮ ິ ັກຊາດ, ເລ ົ່ າຄືນ ປະຫວດຄວາມເປ ັ ັນມາຂອງຊາດລາວແຕ່ສະໄໝຕົກເປັນເມືອງຂ ຶ້ ນຂອງສະຫຍາມ ເຖິງສະໄໝ ການຕໍ່ສູ້ກູ້ຊາດຂອງເຈາອະນ ົ້ ຸວົງ, ການກະທໍາອັນປາເຖ ່ ື່ ອນຂອງສະຫຍາມພາຍຫງເຈ ຼັ າອະນ ົ້ ຸປະ ລາໄຊ ໂດຍສະເພາະໄດເນ້ ັ້ ນເຖິງສະຫຍາມ-ຝຣັ່ ງຕັດແບ່ງດິນລາວ, ການແຊກແຊງ-ຮຸກຮານ ລາວ, ການກດຂົ ີ່ຂູດຮີດປະຊາຊນລາວຂອງຝຣ ົ ັ່ ງ ແລະ ສະຫຍາມ. ສ ິ່ ງດ ັ່ ງກາວມ ່ ນໄດ ັ ້ເປັນການ ປຸກລະດມນົ າໃຈຮ ໍ້ ກຊັ າດ ແລະ ນາໃຈຄຽດແຄ ໍ້ ້ນສັດຕູຂອງປະຊາຊນຕະຫ ົ ຼອດເຖິງພະສງໃນ ົ ແຂວງສະຫວັນນະເຂດນບມັ ື້ສູງຂ ຶ້ ນ. ດ ັ່ ງນ ັ້ ນ, ຈ ຶ່ ງເຮດໃຫ ັ ຂະບວນການຕ ້ ໍ່ສູ້ໃຕ້ການນາພາຂອງພ ໍ ໍ່ ກະດວດ ນັບມ ື້ ຂະຫຍາຍຕວກວ ົ ້າງອອກຢ່າງບໍ່ຢຸດຢັ້ ງທັງໃນດ້ານຈານວນພ ໍ ນ ແລະ ອາວ ົ ດ. ຸ ໃນເດອນພ ື ຶດສະພາ ປີ ຄ.ສ 1901 ພ ໍ່ກະດວດ ໄດ້ນໍາພາປະຊາຊນເປ ົ ີດສາກບກໂຈມ ຸ ຕີຝຣັ່ ງທ ີ່ ເມືອງສອງຄອນ ສາມາດຍຶດເອົາຫ້ອງການໄປສະນ ແລະ ຕ ີ ີຄ້າຍທະຫານຈົນແຕກ ເຮັດ ໃຫ້ທະຫານຝຣັ່ ງຖືກບາດເຈບ ແລະ ລ ັ ົ້ ມຕາຍຈໍານວນໜງ ສ ຶ່ ່ວນທ ີ່ ເຫຼືອກໍພາກັນແຕກໜີເຂ ົ້ າເມືອງ ສະຫວນນະເຂດ. ກອງກ ັ ໍາລັງຂອງພກະດວດກ ໍ່ ໍໄດ້ເຂາມາຕ ົ້ ງຢັ້ ູ່ເມອງສອງຄອນຢ ື າງຜ ່ ູ້ມີໄຊ ແລະ ໄດ້ສືບຕໍ່ປັບປງກຸ ໍາລງໃຫ ັ ້ເຂມແຂງກວ ັ້ າເດ ່ ມເພ ີ ື່ ອຂັບໄລຝຣ່ ັ່ ງອອກຈາກສະຫວັນນະເຂດ ໂດຍມີ ຍາທານ ແກ ່ ວ ເປ ້ ັນທີ່ປຶກສາ ແລະ ຜູ້ເຝິກແອບອາວດພຸ ື້ ນເມືອງ ລວມທັງໄດ້ຮັບການສະໜັບສະ ໜູນຈາກປະຊາຊົນຢາງຫ ່ ຼວງຫຼາຍ. 34 ຄໍາພະຍາກອນ ຫຼື ທໍານາຍເຫດ ການຂອງໂລກ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 160 7/31/2015 9:42:41 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

156 ສ່ວນຝຣັ່ ງ ພາຍຫງປະລາໄຊທ ຼັ ີ່ ເມືອງສອງຄອນກໍໄດເພ້ ມກ ີ່ ໍາລັງຂນຢຶ້ າງຫ ່ ວງຫ ຼ າຍ ເພ ຼ ື່ອ ປາບປາມຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງພ ໍ່ ກະດວດຄ: ກອງທະຫານຈາກສະຫວ ື ັນນະເຂດນໍາໂດຍ ໂດຣ ຊິງເຈ (ເຈົ້ າແຂວງສະຫວນນະເຂດ), ກອງທະຫານເຄ ັ ື່ ອນທັບມາຈາກໄຕຫງຽນ (ຫວຽດນາມ) ໂນ ລິນ ເປັນຜູ້ບັນຊາ ແລະ ກອງທະຫານຈາກພາກກາງຫວຽດນາມ ໂດຍມີຮ້ອຍຕ ລາກ ີ ິດເອ ແລະ ຮ້ອຍຕ ກີ ີຢູ ເປັນຜູ້ບັນຊາ. ແຕ່ກອງທະຫານທັງສາມບສາມາດປາບປາມຂະບວນການຕ ໍ່ ໍ່ສູ້ຂອງພ ໍ່ ກະດວດໄດ ກ ້ ົງກັນຂາມຂະບວນການຕ ້ ໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊນລາວຍ ົ ງນ ິ່ ັບມື້ຟົດເດອດ ແລະ ຂະ ື ຫຍາຍຕົວກວາງອອກ. ້ ໃນເວລາ 8 ໂມງຂອງວນທັ ີ 19 ເດືອນເມສາ ປ ຄ.ສ ີ 1902 ຂະບວນຂອງພ ໍ່ ກະດວດ ໄດ້ ປິດລ້ອມຕົວເມືອງສະຫວັນນະເຂດ, ໂຈມຕີຫ້ອງການແຂວງ ແລະ ປິດລ້ອມຄາຍທະຫານຝຣ ້ ັ່ງ ທີ່ຢູ່ໃຈກາງເມອງຢ ື າງໜາແໜ ່ ້ນ ຈ ຶ່ ງເກດມີ ີການປະທະກັນ ເຮດໃຫ ັ ້ທະຫານຝຣງຕາຍເທ ັ່ ື່ ອລະ ນ້ອຍ, ທໍາລາຍໂຮງໄປສະນີແຂວງທ ີ່ເປນສັ ູນໄປສະນີທີ່ໃຫຍ ແລະ ສ ່ ໍາຄນທັ ີ່ສຸດໃນແຄວ້ນລາວ ເຮັດໃຫການຕ ້ ິດຕ ໍ່ ລະຫວາງສະຫວ ່ ັນນະເຂດ-ວຽງຈນຖັ ກຕື ັດຂາດ. ເຫດການຄ ັ້ ງນໄດີ້ ້ເຮັດໃຫ້ຝຣັ່ ງ ເພ ີ່ ມກາລໍ ງທັ ີ່ທັນສະໄໝຂຶ້ ນຫາຍເທ ຼ າ ແລະ ດ ົ່ ໍາເນນການ ີ ປາບປາມຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊນຢົ ່າງໜັກໜ່ວງ ແລະ ປ່າເຖ ື່ ອນທີ່ສຸດ. ຜູ້ບັງຄັບບນຊັ າ ກອງທະຫານຝຣັ່ງປະຈໍາແຂວງສະຫວນນະເຂດໄດ ັ ້ອອກຄາສໍ ັ່ງໃຫ້ຍິງປືນສມໃສ ຸ ຂະບວນລ ່ ຸກຮືຂຶ້ນ ຂອງປະຊາຊນເຮ ົ ັດໃຫ້ມີຜູ້ເສຍຊີວິດ 200 ກວ່າຄນ. ດ ົ ັ່ ງນ ັ້ ນ, ຂະບວນຈ ຶ່ງໄດຖອຍໄປຕາມເສ ້ ນ ັ້ ທາງເລກທີ 9 ແລະ ເຄ ື່ອນໄຫວໄປຈນຮອດເຊໂປນ ຈ ົ ງປຶ່ ັບປຸງກໍາລງຄັ ືນໃໝ່ແຕ່ກໍຖືກຝຣັ່ງມາໄລ່ ອີກ. ພ ໍ່ ກະດວດຈ ຶ່ງໄດ້ນໍາກໍາລັງໄປຕັ້ ງໝ ັ້ນຢູ່ດົງຄໍາສດາ ໃນເຂດເມ ີ ືອງແກ້ງກອກຈົນຮອດປ ຄ.ສ ີ 1903 ຝຣັ່ງໄດ້ນໍາກາລໍ ັງມາຂັບໄລ ເຊ່ ິ່ງໃນຄັ້ ງນີ້ກໍາລັງຂອງພ ໍ່ ກະດວດຖືກປິດລ້ອມ ແລະ ຖືກໂຈມ ຕີໜັກຈ ຶ່ ງເຮັດໃຫ້ພໍ່ກະດວດ ແລະ ຜູ້ຮັກຊາດ ອ ື່ ນໆຈານວນ ໍ 300 ຄົນຖືກຈັບ ແລະ ນໍາໄປປະຫານ ຊີວິດຢ່າງປ່າເຖ ື່ ອນທີ່ສຸດ. ເຖິງວ່າ ພ ໍ່ ກະດວດ ແລະ ຜູ້ຮັກຊາດອ ື່ນໆໄດ້ເສຍສະຫະແລ ຼ ້ວ ແຕ່ປະຊາຊົນສະຫວັນນະ ເຂດ ກໍຍັງສືບຕໍ່ຕ້ານຝຣັ່ງໃນໄລຍະໜຶ່ ງດວຍຮ ້ ູບການອນເຊ ື່ ັ່ ນ: ເຂົາເຈ ົ້ າເອາດອກໄມ ົ ້, ທູບ, ທຽນ ໄປວັດເພ ື່ ອເຮດບັ ຸນໃຫ້ທານແກ່ພໍ່ກະດວດ ແລະ ຜູ້ຮັກຊາດອ ື່ ນໆ, ເອົາໂອກາດນີ້ປຸກລະດມນົ າ ໍ້ ໃຈຮກຊາດ ັ ແລະ ຄວາມຄຽດແຄ້ນຝຣັ່ງໃຫ້ແກ່ປະຊາຊນລາວເພ ົ ອຕ ື່ ໍ່ສູ້ດ້ວຍຮູບການອ ື່ ນໆ ເຊ ິ່ ງຕ ໍ່ ມາໄດເກ້ ີດມການຄ ີ ັດຄານບ ້ ໍ່ ເສຍສ່ວຍ, ບ ໍ່ ເສຍພາສ ແລະ ບ ີ ໍ່ຍອມໄປເປັນກູລີ ແຕ່ກໍຍັງຖກຝຣ ື ັ່ງ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 161 7/31/2015 9:42:41 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

157 ທໍາການປາບປາມ. ການກະທາດໍ ັ່ ງກາວໄດ ່ ້ເປນການເຜ ັ ີຍແບໃຫ້ເຫັນທາດແທ້ອັນໂຫດຮາຍປ ້ ່າ ເຖ ື່ ອນທີ່ສຸດຂອງພວກລາເມ່ ືອງຂນຝຣ ຶ້ ັ່ ງ ທ ີ່ໄດ້ກະທໍາຕປະຊາຊ ໍ່ ົນລາວ ແຕ່ພວກເຂາບົ ໍ່ ສາມາດດັບ ມອດນ ໍ້າໃຈຮກຊາດ ແລະ ຄວາມຄຽດແຄ ັ ້ນຂອງປະຊາຊນລາວໃຫ ົ ້ໝົດໄດ ຈ ້ ງເກ ຶ່ ີດມຂະບວນ ີ ການຕໍ່ສູ້ທີ່ຍິ່ງໃຫຍ, ເຂ ່ ັ້ ມແຂງ, ກວ້າງຂວາງ ແລະ ເລິກເຊ ິ່ ງກວາ. ່ 1.2 *" 1*fl%fl% ffl fl%  (1901-1937) ນອກຈາກຂະບວນການຕໍ່ຕ້ານພວກລາເມ່ ືອງຂນຝຣ ຶ້ ັ່ງໃຕ້ການນໍາພາຂອງພກະດວດ ທ ໍ່ ີ່ ສະຫວນນະເຂດ ຍ ັ ັງມີຂະບວນການຕໍ່ຕ້ານຂອງປະຊາຊນລາວເຜ ົ າອ ົ່ ື່ນໆຢທາງພາກໃຕ ູ່ ້ເປັນຈໍາ ນວນຫຼວງຫາຍເຊ ຼ ັ່ ນ: ຂະບວນຕໍ່ສູ້ໃຕ້ການນໍາພາຂອງອົງແກ້ວ ເຜ ົ່ າແງະ, ອົງກົມມະດາ ແລະ ອ ໍ ົງ ປິດ ເຜ ົ່ າອາລກ, ອ ັ ົງທອງ ເຜ ົ່ າລະແວ, ອົງລອງ ແລະ ອົງຍອດ ເຜ ົ່ າກະຕ, ອູ່ ົງສັງຄີ ເຜ ົ່ າລາວ, ອົງ ເພຍນອຍ ເຜ ້ ົ່ າຍະເຫີນ, ນາງແມ່ເຍະ ເຜ ົ່າຕະໂອ້ຍ ເປັນຕ ົ້ ນ. ອົງແກ້ວ ແມ່ນບກຄຸ ົນທີ່ສໍາຄັນທ ີ່ໄດ້ຮ່ວມກັບພກະດວດຕ ໍ່ ານຝຣ ້ ັ່ ງທ ີ່ ສະຫວັນນະເຂດ ແລະ ເຂາຮ ົ້ ່ວມກອງປະຊຸມວາງແຜນການຂັບໄລ່ຝຣັ່ ງ ແລະ ສະຫຍາມທ ີ່ ເຂມມະລາດ. ດ ັ ັ່ ງນນ, ັ້ ອົງແກ້ວ ແລະ ຜູ້ນໍາອ ື່ນໆ ໄດ້ປະຕິບັດຕາມແຜນການລວມຂອງກອງປະຊຸມຢ່າງເຄງຄ ັ່ ັດ ໂດຍສະ ເພາະແມນໄດ ່ ້ສົ່ງລາຍແທງໄປທົ່ ວທຸກໝູ່ບ້ານ ແລະ ທຸກຫຼັງຄາເຮອນໂດຍຮຽກຮ ື ອງໃຫ ້ ້ປະຊາຊົນ ເຂ ົ້ າຮ່ວມຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຢ່າງກວ້າງຂວາງ ແລະ ພ້ອມພຽງ. ວັນທີ 15 ເດືອນເມສາ ປ ຄ.ສ ີ 1901 ກອງທະຫານຜູ້ມີບຸນຈານວນ ໍ 1.500 ຄົນໄດ້ບຸກ ໂຈມຕຝຣີ ັ່ງເປນຄັ ັ້ ງທາອໍ ິດ ດ້ວຍວິທີການປິດລອມກອງທະຫານຝຣ ້ ັ່ ງທີ່ຕັ້ງຢູ່ວັດເມືອງທ່າແຕງ ໂດຍແມນເລມ ່ ີ ເຈາແຂວງ ສາລະວ ົ້ ັນເປນຜັ ູ້ບັນຊາ ແລະ ທັງເປັນຜູ້ນໍາມາປາບປາມຂະບວນການ ຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນ. ທະ ຫານຝຣັ່ງໄດ້ແຕກໜີບຸກຜ່າວົງປດລິ ້ອມອອກໄປເມອງສາລະວ ື ັນຢ່າງ ເສຍຂວນ. ໄຊຊະນະຄ ັ ັ້ ງທໍາອດທິ ີ່ທ່າແຕງ ເປັນການເປດສາກໃຫ ີ ແກ້ ່ຂະບວນການລກຮຸ ືຂຶ້ນ ປະກອບອາວດຢຸ ່າງກວາງຂວາງ ແລະ ຍ ້ ິ່ງໃຫຍ່ກວາເກ ່ າ ລວມທ ົ່ ັງຍັງໄດ້ຮັບການສະໜັບສະໜູນ ແລະ ຊ່ວຍເຫຼືອຈາກປະຊາຊົນທກເຜ ຸ າ ອ ົ່ ັນເຮດໃຫ ັ ້ຈັກະພັດຝຣັ່ ງເກີດຄວາມວິຕົກກັງວົນ ແລະ ຢ້ານກົວທີ່ສຸດ. ຕໍ່ໜ້າສະພາບການດ ັ່ ງກາວ ຝຣ ່ ັ່ງໄດຖອນທະຫານຈາກທ ້ ົ່ວປະເທດລາວ, ພາກເໜືອ ແລະ ພາກກາງຫວຽດນາມມາເພ ີ່ມການປ້ອງກັນແຂວງອັດຕະປ, ສາລະວ ື ັນ ແລະ ຈໍາປາສກ. ັ ພວກເຂາຈົ ດຕັ ັ້ ງກອງທະຫານເຄອນທ ື່ ສອງກອງ ີ່ ເພ ື່ ອເຄ ື່ ອນເຂາສ ົ້ ູ່ເຂດທີ່ໝັ້ນຂອງຝາຍຕ ່ ໍ່ຕ້ານ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 162 7/31/2015 9:42:41 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

158 ຕະຫອດເສ ຼ ນທາງທະຫານຝຣ ັ້ ັ່ ງພົບກບອັ ປະສ ຸ ັກຕາງໆທ ່ ີ່ປະຊາຊົນສາງຂ ້ ນ ແລະ ຖ ຶ້ ືກຫຼອນຕີຢ່າງ ລຽນຕິດເຮດໃຫ ັ ້ພວກເຂົາລມຕາຍເປ ົ້ ນຈັ ານວນຫ ໍ ຼວງຫາຍ. ຼ ຜ່ານການສູ້ຮົບເຮັດໃຫພວກເຂ ້ ົາເສຍຫາຍ ແລະ ອ່ອນເພຍລງ ໂດຍສະເພາະ ພວກເຂ ົ ົາ ບໍ່ສາມາດເປດບີ ັ້ ນກວາດລາງອ ້ ນໃດທ ັ ີ່ມີລັກສະນະຕດສັ ິນຊ ີ້ຂາດ. ປີ ຄ.ສ 1904 ພວກເຂານົ າໃຊ ໍ ້ ນະໂຍບາຍແບ່ງແຍກເພອປື່ ົກຄອງ ແລະ ບັນທອນກາລໍ ັງການສູ້ຮົບຂອງປະຊາຊນລາວ ພວກເຂ ົ ົາ ໄດ້ນໍາເອາດົ ິນລາວຈໍານວນໜ ຶ່ງໄປຂຶ້ ນກັບກໍາປູເຈຍເຊນ: ຊຽງແຕງ, ແສນປາງ ແລະ ນ ັ່ ໍາເອາກົ ົງ ຕູມ, ບ້ານແມ່ທວດ ແລະ ດາກລັກ ໄປຂຶ້ ນກັບພາກໃຕ້ຫວຽດນາມ ແຕ່ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງ ປະຊາຊົນລາວຍັງສືບຕຂະຫຍາຍຕ ໍ່ ົວແຮງຂ ຶ້ນຢາງລຽນຕ ່ ິດ. ວັນທີ 17 ເດືອນພະຈກ ປ ິ ີ ຄ.ສ 1905 ອົງກົມມະດາ ໄດ ໍ ້ປະກົດຕົວຂນເປ ຶ້ ັນຄງທ ັ້ ໍາອິດໃນ ການປະທະກນຢັ ູ່ທີ່ພູກະແຕ ແລະ ຕ ໍ່ ມາວນທັ ີ 30 ເດືອນດຽວກັນ ກໍາລງສັ ່ວນໜ ຶ່ງໄດໂຈມຕ ້ ຝຣີ ັ່ງຢູ່ ໜອງບົກເກາຢົ່ ່າງແຂງແຮງ. ໃນເດອນທ ື ນວາ ຄະນະຜ ັ ູ້ມີບຸນໄດ້ຕົກລງແບ ົ ່ງຄວາມຮບຜັ ິດຊອບໃນ ແຕ່ລະເຂດຄ: ື (1) ອົງແກ້ວ ເປນຜັ ູ້ຮັບຜິດຊອບນໍາພາຂະບວນຢູ່ພູພຽງບໍລະເວນ ແລະ ພາກຕາເວັນຕົກ ທັງໝົດຂອງພພຽງບ ູ ລະເວນ ເອ ໍ ົາພພຽງບ ູ ລະເວນເປ ໍ ັນເຂດທີ່ໝັ້ນ. (2) ອົງທອງ ຮັບຜດຊອບຢ ິ ູ່ເຂດສາລະວັນ ເອົາພູກະແຕເປນທັ ີ່ໝັ້ນ. (3) ອົງສັງຄ ຮີ ັບຜິດຊອບຢູ່ເຂດອັດຕະປ ເອື ົາພູໂຮງເປນທັ ີ່ໝັ້ນ. (4) ອົງກົມມະດາ ຮໍ ັບຜິດຊອບຢເຂດທ ູ່ ົ່ ງຫວາຍ ມີສາຍພູຫຼວງເປັນທີ່ໝັ້ນ. ພາຍຫງມຼັ ີການແບ່ງຄວາມຮັບຜິດຊອບກນແລ ັ ້ວ ຍ ິ່ ງເຮັດໃຫຂະບວ ້ ນການຕໍ່ສູ້ຕ້ານພວກ ລ່າເມອງຂ ື ນຝຣ ຶ້ ັ່ ງແຂງແຮງຂ ຶ້ ນກວ່າເກ ົ່ າ. ອົງສັງຄ ວີ ໍລະຣາດ ໄດ້ນໍາກອງທະຫານຈໍານວນຫາຍຼ ຮ້ອຍຄົນບກຕຸ ີຄ້າຍທະຫານຝຣັ່ງຢູ່ບ້ານຝງແດງ ເມ ັ ືອງໄຊເຊດຖາ ເຮັດໃຫພວກເຂ ້ າເສຍຫາຍໜ ົ ັກ ແລະ ຫຼອນຕີຢູ່ບ່ອນອນໆຫ ື່ ຼາຍຄ ັ້ງ. ໃນຂະນະດຽວກນໃນເຂດທ ັ ີ່ ແບ່ງກັນຮັບຜດຊອບກ ິ ໍເປີດສາກ ບຸກຕີຝຣັ່ງຢາງໜ່ ັກເຊ ັ່ ນກນ. ດ ັ ັ່ ງນ ັ້ ນ, ວັນທີ 4 ມັງກອນ ປີ ຄ.ສ 1906 ພວກຝຣັ່ງໄດ້ເປີດກອງປະ ຊຸມການທະຫານດ່ວນຢູ່ທີ່ສະຫວັນນະເຂດ ເພ ື່ອວາງແຜນປາບປາມ ແລະ ດັບມອດຂະບວນຕໍ່ສູ້. ໃນເດອນເ ື ມສາ ປີ ຄ.ສ 1906 ຝຣັ່ງໄດ້ນໍາໜ ຶ່ ງກອງພນນົ ້ອຍບຸກຕີກອງທະຫານອົງທອງຢູ່ ພູກະແຕ ເຊ ິ່ ງທະຫານອົງທອງໄດ້ທໍາການສູ້ຮົບຢ່າງພິລະອາດຫານ ແຕ່ກໍາລັງສັດຕູເໜືອກວ່າ ພວກເຂາຈົ ງຍ ຶ່ ດທຶ ີ່ໝັ້ນໄດ. ອ ້ ົງທອງຈາຕໍ ອງຖອຍໄປຫາຄະນະຜ ້ ູ້ມີບຸນຝັ່ ງຂວາແມ່ນໍ້າຂອງ ແຕ່ກໍ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 163 7/31/2015 9:42:41 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

159 ຖືກສະຫຍາມຈັບໄດ ແລະ ຖ ້ ືກຂັງຄກ. ມາເຖ ຸ ິງປ ຄ.ສ ີ 1908 ອົງທອງຖືກພວກກໍາອານາດ ໍ ສະຫຍາມປະຫານຊີວິດ. ໃນຊ່ວງປ ຄ.ສ ີ 1908 ຝຣັ່ ງພົບຄວາມຫຍຸ້ງຍາກຢຊາຍແດນຈ ູ່ ີນ ແລະ ສະຫຍາມ ພວກ ເຂົາຈງສ ຶ່ ຸມກໍາລັງໃສ່ບ່ອນອນ ຂະບວນຂອງອ ື່ ົງແກ້ວ ຈງບ ຶ່ ໍ່ຄ່ອຍໄດ້ປະທະກບທະຫານຝຣ ັ ັ່ ງເໝອນື ທີ່ຜ່ານມາ. ແຕ່ພວກເຂາໄດ ົ ້ວາງເລ່ກົນອັນເລິກແລບເພ ື່ ອທໍາລາຍຂະບວນຂອງອງແກ ົ ້ວ. ຝຣັ່ ງ ໄດ້ອາໄສສັກດິນາລາວຜູ້ທໍລະຍົດຕຊາດໃຫ ໍ່ ້ເປນຜັ ູ້ຕິດຕໍ່ກັບອົງແກ້ວ ໂດຍສະເໜີໃຫ້ອົງແກ້ວເປີດ ການເຈລະຈາ ເພ ື່ອຢຸດຕການຕ ິ ໍ່ສູ້ກັນດວຍກ ້ ໍາລງອາວ ັ ຸດ ດ້ວຍການຫອກລວງວ ຼ ່າຈະເຮັດຕາມ ຄວາມຕ້ອງການຂອງປະຊາຊົນທຸກຢາງ່ . ດັ່ງນ ັ້ນ, ໃນວນທັ ີ 15 ເດືອນພະຈິກ ປີ ຄ.ສ 1910 ອົງແກ້ວ ພ້ອມດ້ວຍທະຫານຈໍານວນ ໜຶ່ງຕົກ ລົງມາພົບ ແຟງດະແລ ເຈົ້ າແຂວງອັດຕະປືທີ່ເວ ົ້າພາສາລາວໄດ້ ແລະ ຕົກລົງເອົາວດກາງ ັ ເມືອງສາລະວນເປ ັ ັນບອນພ ່ ບປະກ ົ ນ. ແຕ ັ ່ສຸດທ້າຍອົງແກ້ວ ແລະ ທະຫານຂອງເພ ິ່ ນອີກຄນໜົ ຶ່ງ ຖືກພວກມັນຍິງຈົນເສຍຊີວິດຄາທ. ຕ ີ່ ມາພວກຝຣ ໍ່ ັ່ ງກໍຂໍເຈລະຈາກບອັ ົງກົມມະດາ ແລະ ໍ ອົງສັງຄີ ແລະ ຖືກລອບສັງຫານອີກ ແຕ່ອົງກມມະດ ົ ໍາ ພຽງແຕ່ຖືກບາດເຈັບເທ ົ່ ານ ັ້ ນ ສ່ວນອົງສັງຄີຖືກຝຣັ່ງ ປະຫານຊີວິດດ້ວຍການໃຊ້ງ້າວແທງທ້ອງຢ່າງໂຫດຮາຍທາລ ້ ນທຸ ີ່ສຸດ. ພາຍຫງຫາຍຈາກອາການຖ ຼັ ືກບາດເຈັບ ອົງກົມມະດາໄດ ໍ ້ສືບຕໍ່ນໍາພາປະຊາຊົນລາວພາກ ໃຕ້ຕໍ່ສູ້ຕ້ານພວກລ່າເມືອງຂນຝຣ ຶ້ ັ່ ງ ດ້ວຍການກະກຽມທຸກຢ່າງນັບຕງແຕ ັ້ ່ການກໍ່ສ້າງຖານທີ່ໝັ້ນ, ກໍາລັງປະກອບອາວຸດ ແລະ ການຜະລດອາວ ິ ຸດ, ສ້າງສາຍພົວພັນກັບບັນດາເຈ ົ້ າກົກເຈາເຫ ົ້ າເຜ ຼົ່ ົ່າ ຕ່າງໆຢາງກວ ່ າງຂວາງໃນທ ້ ວພາກໃຕ ົ່ ້ຂອງລາວ ແລະ ອນໆ. ື່ ປີ ຄ.ສ 1929-1933 ຖານທີ່ໝັ້ນຂອງຂະບວນການຕໍ່ສູ້ໄດ້ເຕີບໃຫຍ ແລະ ເຂ ່ ັ້ ມແຂງ ເຊິ່ງ ທະຫານອົງກມມະດ ົ ໍາໄດ້ອອກແຮງເຄ ື່ອນໄຫວຢາງເປ ່ ນເຈ ັ າການໃນແຂວງສາລະວ ົ້ ັນ, ອັດຕະປ ື, ປາກເຊ ແລະ ອນໆ. ເມ ື່ ື່ ອບ ໍ່ສາມາດປາບໄດ້ ພວກຝຣັ່ ງຈ ຶ່ ງຕ ັ້ ງຄາຍທະຫານຂ ້ ຶ້ ນທໜອງບ ີ່ ກ (ເຂດ ົ ພູຫຼວງທີ່ພູພຽງບໍລະເວນ) ຫ່າງຈາກທີ່ຕັ້ງຂອງອງກົ ມມະດ ົ ໍາປະມານ 18 ກິໂລແມັດ ເພ ື່ອປິດລ້ອມ ທີ່ໝັ້ນອັນເປັນໃຈກາງຂອງການຕໍ່ສູ້. ພວກເຂົາໄດ້ສົ່ງຄນເຂ ົ ົ້າໄປເຂດທີ່ໝັ້ນຫວງປາບປາມ ແລະ ັ ສັງຫານອງກົ ມມະດ ົ ໍາ ພ້ອມທັງນາໃຊ ໍ ້ວິທີການອັນຊ ົ່ ວຊ້າປາເຖ ່ ື່ ອນທີ່ສຸດຄ: ຈື ູດເລ ົ້ າເຂາ, ົ້ ເຂັນຂ້າ ປະຊາຊົນໃນບໍລິເວນເຂດທີ່ໝັ້ນ ແລະ ອ ື່ ນໆ. 6HisTB M6 final CACIM.pdf 164 7/31/2015 9:42:41 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

160 ໃນປ ຄ.ສ ີ 1936 ພວກລາເມ່ ືອງຂນຝຣ ຶ້ ັ່ງໄດ້ສົ່ງກໍາລັງປະກອບອາວຸດຈໍານວນຫຼວງຫຼາຍ ເຂ ົ້ າເຂດທີ່ໝັ້ນ ແຕ່ທະຫານອົງກມມະດ ົ າສາມາດຮ ໍ ັກສາທີ່ຕັ້ງໄວ້ໄດ້ຢ່າງໝ ັ້ ນຄງ. ດ ົ ັ່ ງນ ັ້ ນ, ພວກ ມັນໄດ້ນໍາເອາກົ ໍາລັງທ ົ່ ວອນດິ ູຈີນຫາຍກອງພ ຼ ົນ, ກອງທບອາກາດ ັ 3 ກອງພັນ, ຊ້າງ 200 ໂຕ, ກອງທະຫານມ້າຫາຍກອງຕະຫ ຼ ອດໝາສ ຼ ໍາລັບໂຫ ແລະ ໄດ ່ ້ອາໄສຄົນທໍລະຍົດຕ ໍ່ຊາດເປັນຜູ້ນໍາ ພາທາງເຂາໄປເຖ ົ້ ິງສານໍ ັກຂອງອົງກມມະດ ົ ໍາ ແລະ ຫຼອນບຸກໂຈມຕີຢ່າງກະທັນຫັນໃນທາຍເດ ້ ອນື ກັນຍາ ປ ຄ.ສ ີ 1936 ເຊ ິ່ ງພວກມັນສາມາດສັງຫານອົງກົມມະດາ ແລະ ທະຫານ ໍ 6 ຄົນຕາຍຄາທ ີ່. ພາຍຫງອຼັ ົງກມມະດ ົ ໍາເສຍຊີວິດ ພວກເຂົາໄດໃຊ້ ້ທຸກພາຫະນະບກຕຸ ີເຂດທີ່ໝັ້ນ ແລະ ເຂດພູເກາຢົ້ າງຊ ່ ົ່ ວຊ້າປາເຖ ່ ອນ. ລ ື່ ູກຊາຍຂອງອງກົ ມມະດ ົ ໍາ 2 ຄົນຄ: ທື ້າວ ຍູຍສົງ ແລະ ທ້າວ ສີ ທົນ ຖືກບາດເຈັບ ແລະ ຖືກຈັບໄດ. ສ້ ່ວນທ້າວ ຄໍາພັນ ລູກຊາຍຜູ້ທີສາມໄດ້ສືບຕໍ່ນໍາພາຂະບວນ ຕໍ່ສູ້ຕໍ່ໄປຕະຫອດ ຼ 8 ເດືອນ ແລະ ມາເຖິງທ້າຍເດອນກ ື ລະກ ໍ ົດ ປີ ຄ.ສ 1937 ຖືກສັດຕູຈັບໄດ ຈ້ ຶ່ງ ເຮັດໃຫຂະບວນການຕ ້ ໍ່ສູ້ຄ່ອຍໆສະຫາຍຼ ຕົວ. ກອງກໍາລງຮັ ກຊາດຂອງອ ັ ງແກ ົ ້ວ-ອົງກົມມະດໍາ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 165 7/31/2015 9:42:41 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

161 1.3 *" 1*fl%'(fl% $% (1908) ການຕໍ່ສູ້ດ້ວຍກໍາລັງອາວຸດຂອງປະຊາຊນລາວ ຕ ົ ້ານພວກລາເມ່ ອງຂ ື ຶ້ນຝຣັ່ງຢທາງພາກ ູ່ ເໜືອໄດ້ເລ ີ່ ມຕ ົ້ ນຂ ຶ້ນເປນຄັ ງທ ັ້ ໍາອດໃນປ ິ ຄ.ສ ີ 1908 ພາຍໃຕ້ການນາພາຂອງພະຍາຄ ໍ າລໍ ື້ຢູ່ທີ່ ເມືອງສງ ແຂວງຫ ິ ຼວງນາທາ ເຊ ໍ້ ິ່ງໃນເບື້ ອງຕ ົ້ ນເຂາເຈ ົ າໄດ ົ້ ້ທໍາການຄດຄັ ້ານຕໍ່ຕ້ານຈັກກະພັດຝຣັ່ງ ດ້ວຍການບ ໍ່ ເສຍພາສ, ບີ ໍ່ໄປເປັນທະຫານ ແລະ ອ ື່ ນໆ. ຕ ໍ່ ຈາກນນປະຊາຊ ັ້ ົນໄດລວມຕ ້ ົວກນຈັ ົນ ກາຍເປັນຂະບວນການຕໍ່ສູ້ທີ່ໃຫຍ່ມີຈໍານວນ 200 ຄົນ ແລະ ໄດ້ສ້າງເຂດທີ່ໝັ້ນຂ ຶ້ນຢູ່ທີ່ບ້ານມອມ ທາງຝງຊ ັ່ າຍແມ ້ ່ນໍ້າຂອງ. ພາຍຫງກຽມພ ຼັ ້ອມກອງທະຫານຂອງພະຍາຄາລໍ ື້ໄດ້ບຸກໂຈມຕີຄ້າຍທະຫານຝຣັ່ງຢູ່ເມືອງ ສິງ ທີ່ມີຮ້ອຍໂທ ວີຕຣີ ເປັນຜູ້ບັນຊາ ເຮັດໃຫພວກເຂ ້ າເສຍຫາຍຢ ົ ່າງໜັກ. ແຕ່ໃນໄລຍະຕມາ ວ ໍ່ ີ ຕຣີ ໄດ້ວາງກົນອຸບາຍຫຼອກລວງຂາພະຍາຄ ້ າລໍ ໂດຍໃຫ ື້ ້ຄົນໄປເຊີນເພ ິ່ ນມາຈາກລດສານປະ ັ ເທດພະມາ ເພ ້ ື່ອເຈລະຈາຢຸດຕິການຕໍ່ສູ້ກັນ. ເມ ື່ ອມາເຖິງເພ ິ່ ນກໍຖືກຈັບຕົວໃນຂະນະທີ່ກໍາລັງນັ່ງ ກິນເຂ ົ້ າ. 1.4 *" 1*fl%',  &#1 (1908-1910) ນັບແຕ່ຝຣັ່ ງເຂ ົ້ າຍຶດຄອງປະເທດລາວ ພວກເຂາໄດ ົ ້ດໍາເນີນການຈບກັ ຸມຄມຂຸ ັງປະຊາຊົນ ລາວຜູ້ທີ່ຂັດຂນທື ີ່ບໍ່ຍອມເສຍພາສ ຫີ ຼື ຕໍ່ຕ້ານພວກມັນນໍາໄປກກຂັ ັງຢູ່ທີ່ເມືອງອໃຕູ ້ແລ້ວແຕ່ງຕັ້ງ ໃຫ້ເຈ ົ້ າສຸວັນນະພມ ໄປເປ ູ ັນຫົວໜ້າຄວບຄຸມຄນໂທດໃນປ ົ ຄ.ສ ີ 1899. ເຈາສ ົ້ ຸວັນນະພມ ເປ ູ ັນຜູ້ ທີ່ມີຄວາມຄຽດແຄ້ນຝຣັ່ ງ ຈ ຶ່ງໄດ້ຈັດຕ ັ້ ງກໍາລັງລກຂຸ ຶ້ ນເພ ື່ ອຈະຂາພວ ້ ກເຂົາ ຕ ໍ່ ມາວຽກງານດງກ ັ່ ່າວ ຖືກເສຍລັບ. ດ ັ່ ງນ ັ້ນ, ໃນປ ຄ.ສ ີ 1908 ຈ ຶ່ ງຖືກຝຣັ່ ງຈບ ແລະ ກ ັ ັກຂັງໄວ້ໃນຄຸກ ແຕ່ຍ້ອນຄວາມ ສະຫາດເພ ຼ ິ່ ນຈ ຶ່ງສາມາດໂຕນອອກຄຸກໄດ ແລ ້ ້ວຈັດຕງກ ັ້ ໍາລັງຕໍ່ຕ້ານຝຣັ່ ງຄືນ ຕ ໍ່ມາໄລຍະໜຶ່ ງເພິ່ນ ຖືກຈັບອກ. ໃນຄ ີ ັ້ ງນພວກເຂ ີ້ ົາໄດ້ນໍາເພນລ ິ່ ົງມາວຽງຈັນ ແຕ່ກໍຖືກກໍາລັງຂອງເພນລອບສ ິ່ ັງຫານຜູ້ ບັນຊາຄຸກ ເພ ິ່ ນຈງກ ຶ່ ັບຄນຜື ົ້ ງສາລີເພອປື່ ັບປຸງກາລໍ ັງຄືນໃໝ ແລະ ດ ່ ໍາເນນການບ ີ ກຕຸ ີຝຣັ່ງຢູ່ອູ ເໜືອ ແລະ ບ່ອນອ ື່ ນໆ ເຮດໃຫ ັ ພວກເຂ ້ າຖົ ືກປະລາໄຊຢ່າງລຽນຕິດ. ດ ັ່ ງນ ັ້ ນ, ພວກເຂົາຈ ຶ່ ງນາກໍ ໍາ ລັງທ ີ່ໂຫດຮາຍມາຈາກພາກໃຕ ້ ປາບປາມຂະບວນຕ ້ ໍ່ສູ້ຂອງເຈາສ ົ້ ຸວັນນະພມ ແຕ ູ ່ກໍບໍ່ສາມາດປາບ ໄດ້ ພວກເຂາຈົ ຶ່ງໄດ້ນໍາໃຊ້ເລ່ກົນຫຼອກລວງເອົາເພ ິ່ ນມາຂ້າດ້ວຍການຂໍເຈລະຈາ. ໃນວັນທີ 10 ຕຸລາ ປີ ຄ.ສ 1910 ໂນລິນ ຜູ້ບັນຊາການທະຫານຝຣັ່ງຢູ່ຜົ້ງສາລີໄດ້ນັດ ໝາຍຂໍເຈລະຈາກັບເຈ ົ້ າສຸວັນນະພູມຢູ່ທີ່ຄ້າຍອໃຕູ . ສ ້ ຸດທ້າຍເພ ິ່ ນຖືກຈັບ ແລະ ຖືກນໍາສງໄປ ົ່ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 166 7/31/2015 9:42:41 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

162 ເມືອງອູເໜືອດ້ວຍໂນລນເອງ. ໃນຂະນະທ ິ ີ່ ເດນທາງກ ີ ໍຖືກກາລໍ ັງຂອງປະຊາຊນຫົ ຼອນຕີຢ່າງກະ ທັນຫັນ ແລະ ໂນລນຖິ ືກຍງຕິ ົກຫງມຼັ າ ສ ້ ່ວນເຈາສ ົ້ ຸວັນນະພມສາມາດຊ ູ ່ວຍໃຫ້ພົ້ນຈາກກາມໍ ືຂອງ ສັດຕ ແຕ ູ ່ເນ ື່ອງຈາກໄດ້ຮັບບາດເຈບໜັ ັກ ຕ ໍ່ ມາບໍ່ດົນກໄດໍ ້ເຖິງແກ່ກໍາ. 1.5 *" 1*fl%'+ (fl (1914-1915) ໃນຂະນະທີ່ສົງຄາມໂລກຄັ້ ງທີ I ເກີດຂ ຶ້ນ, ໃນວນທັ ີ 11 ເດືອນພະຈິກ ປີ ຄ.ສ 1914 ກໍາ ລັງປະກອບອາວຸດຂອງປະຊາຊນຊົ ໍາເໜືອປະມານ 70 ຄົນ ໄດ້ບຸກໂຈມຕທະຫານຝຣ ີ ັ່ງຢູ່ທີ່ເມືອງ ຊໍາເໜືອ. ປີກໜ ຶ່ງໄດ້ບຸກຕີຄ້າຍ ເຊ ິ່ ງສາມາດຍຶດຄາຍໄດ ້ , ຂ້ ້າສັດຕຕາຍ ແລະ ຖ ູ ືກບາດເຈັບເກືອບ ໝົດຄາຍ ສ ້ ່ວນທ ີ່ ເຫຼືອຕາຍໄດ້ໜີເຂ ົ້າປ່າ, ຍຶດປືນໄດ້ 120 ກະບອກ, ລູກປືນຈໍານວນຫາຍ ແລະ ຼ ເງິນ 100.000 ກີບ. ປີກທີສອງໄດ ໂຈມຕ ້ ເຮີ ືອນຂອງເຈາແຂວງ ສາມາດຍ ົ້ ງເຈ ິ າແຂວງລາມແບເລ ົ້ ີ ຊີ ຕາຍຄາທ ສ ີ່ ່ວນ ນີວູ ຮອງເຈາແຂວງ ໄດ ົ້ ້ປົບຕາຍໄປຫຼວງພະບາງ. ຫຼັງຈາກໄຊຊະນະທີ່ ເມືອງ ຊໍາເໜືອ ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊນໄດ ົ ້ເຕ ົ້າໂຮມບັນດາເຈາກ ົ້ ົກເຈ ົ້ າເຫຼົ່າ, ປັບປຸງກາລໍ ັງພນ ົ ແລະ ອາວຸດໃຫ້ມີຄວາມເຂມແຂງຂ ັ້ ຶ້ ນກວາເກ ່ າ ແລ ົ່ ້ວດາເນ ໍ ີນການຕໍ່ຕ້ານຝຣັ່ ງຕ ໍ່ໄປ. ວັນທີ 13 ເດືອນພະຈກ ປ ິ ີ ຄ.ສ 1914 ຝຣັ່ງ ໄດ້ສັ່ງໃຫທະຫານຢ ້ ູ່ຫວຽດນາມເຂາໄປຊ ົ້ ່ວຍ ກູ້ເອົາຊາເໜໍ ືອຄືນ ແລະ ວັນທີ 24 ເດືອນພະຈິກ ພວກເຂົາຕກເຂ ົ າວ ົ້ ົງສະກດ ແລະ ຖ ັ ືກຕີຢ່າງກະ ທັນຫັນ ເຮັດໃຫ້ທະຫານສວນຫ ່ າຍຖ ຼ ກຂື າຕາຍ ແລະ ບາດເຈ ້ ບ. ັ ເມ ື່ ອບ ໍ່ ສາມາດຍດຊຶ ໍາເໜືອຄືນ ໄດ້ ພວກເຂາຈົ ງໃຊ ຶ່ ້ກົດໄອຍະການເສິກທ ົ່ ວແຂວງຊາເໜໍ ືອ, ຫົວຂອງ ແລະ ພາກເໜືອຫຼວງພະ ບາງເພ ື່ອປ້ອງກັນບ ໍ່ໃຫ້ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ແຜ່ຂະຫຍາຍອອກ. ວັນທີ 7 ເດືອນທັນວາ ປີ ຄ.ສ 1914 ຝຣັ່ງໄດ້ເຄ ື່ ອນກາລໍ ັງສອງກອງຮ້ອຍຈາກຮ່າໂນ້ຍ ໄປຍຶດເອາຊົ າເໜໍ ືອ ແຕ່ກໍຖືກກໍາລງຂອງປະຊາຊ ັ ົນລາວບຸກຕີຢ່າງໜກຢັ ູ່ທີ່ເຊີນລາເປັນເວລາສອງ ອາທດ. ຫ ິ ຼັງຈາກນ ັ້ ນ, ກໍາລງຂອງປະຊາຊ ັ ນລາວກ ົ ໍໄດ້ກັບຄືນປະເທດລາວໂດຍຜ່ານດຽນບຽນຟູ ແລະ ເມືອງແຖງ ແລະ ໄດ້ສູ້ຮົບກັບທະຫານຝຣັ່ງຢູ່ທີ່ສົບນາວ ໃນວນທັ ີ 11 ເດືອນມງກອນ ປ ັ ີ ຄ.ສ 1915 ເຮັດໃຫນາຍ ແລະ ພ ້ ົນທະຫານຈານວນໜ ໍ ຶ່ ງຖືກບາດເຈັບ. ຫຼັງຈາກນນ, ກ ັ້ ໍາລງຕັ ໍ່ສູ້ໄດ້ຖອຍ ໄປເຂດເມືອງຮຸນ-ຊຽງຮຸ່ງ ເພ ື່ອປັບປງ ແລະ ສ ຸ ້າງຖານທີ່ໝັ້ນເພອກຽມໃຫ ື່ ້ແກຂະບວນການສ ່ ູ້ຮົບ ໃນຂນຕ ັ້ ໍ່ໄປ. 6HisTB M6 final CACIM.pdf 167 7/31/2015 9:42:41 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

163 1.6 *" 1*fl%/  % ffl (1915-1917) ມາເຖິງປ ຄ.ສ ີ 1915 ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊນຜົ ົ້ ງສາລີໄດ້ກັບຄືນມາອີກຄ ັ້ ງໜຶ່ງ ພາຍໃຕ້ການນໍາພາຂອງອົງແສນ (ຊື່ລັບດູຕູ) ເຊິ່ງໄດ້ມີການເຕາໂຮມເອ ົ້ ົາບຸກຄົນທີ່ຮັກຊາດໄດ້ປະ ມານ 300 ຄົນ ແລ້ວອອກຈາກເມອງຂວາໄປເມ ື ືອງອເໜູ ືອເພ ື່ ອສາຫໍ ວດພ ຼ ື້ ນທ, ຊອກຮ ີ່ ູ້ສະພາບ ຂອງຝຣັ່ ງ ແລະ ວາງແຜນການບຸກຕພວກມ ີ ັນ. ພາຍຫຼັງການເກັບກໍາສະພາບຂອງສັດຕູໄດ້ແລ້ວ ກໍາລັງຂອງອົງແສນໄດ້ໄປຕງຖານທ ັ້ ີ່ໝັ້ນຢູ່ພູຕາຊານ ເຊ ິ່ ງຕ ັ້ງຢູ່ລະຫວາງກາງສ ່ ົບສນູ ແລະ ອູໃຕ. ້ ກາງເດືອນມີນາ ປີ ຄ.ສ 1915 ທະຫານຝຣັ່ ງທີ່ບັນຊາໂດຍຮ້ອຍເອກ ບາກຢ ໄດ ູ ້ເຄ ື່ ອນ ເຂ ົ້າໄປໃກ້ພູຕາຊານ ແລະ ໄດ້ຖືກກອງທະຫານອົງແສນລັດຕເຮີ ັດໃຫພວກເຂ ້ າເສຍຫາຍໜ ົ ັກ. ຈາກນ ັ້ ນ, ພວກເຂົາໄດຖອຍໄປບ ້ ຸນເໜືອແລ້ວໃຫ້ທະຫານກອງໃໝ່ມາປ່ຽນແທນ ແຕ່ທະຫານກອງ ໃໝ່ກໍຖືກຕ ແລະ ຖອຍໄປບ ີ ຸນເໜືອແລ້ວພ້ອມກັນຕ ັ້ ງຄ້າຍດ້ວຍການຂດຂຸ ຸມຄອງຫຼົບໄພຢູ່ໃນວັດ. ວັນທີ 12 ເດືອນກລະກ ໍ ດ ປ ົ ີ ຄ.ສ 1915 ກາລໍ ງຂອງອ ັ ົງແສນໄດ້ເປີດການບກໂຈມຕ ຸ ີ ທະຫານຝຣັ່ ງຫຼາຍຈຸດ ໂດຍສະເພາະແມ່ນເຂດນາງາຍ. ວ ໍ້ ັນທີ 3 ເດືອນສງຫິ າ ປີ ຄ.ສ 1915 ສາມາດຍດເມ ຶ ືອງຜງສາລ ົ້ ີໄດ້ເປັນຜົນສາເລ ໍ ັດ ແລະ ສືບຕໍ່ບຸກຍດເອ ຶ ົາເຂດອນໆເກ ື່ ືອບທັງໝົດ ແຂວງຜງສາລ ົ້ . ທີ ້າຍປ ຄ.ສ ີ 1915 ຂະ ບວນການຕໍ່ສູ້ໄດ້ເຕີບໃຫຍ່ຂະຫຍາຍຕວຢົ ່າງແຂງແຮງ ກວ່າເກາ ເຊ ົ່ ິ່ ງມີກໍາລງພັ ົນເຖິງ 1.000 ຄົນ, ປືນຊະນດຕິ ່າງໆ 200 ກວ່າກະບອກ ທັງຍັງໄດ້ຮັບກ ສະໜັບສະໜູນຈາກປະຊາຊົນທາງດານສະບຽງອາຫານຢ ້ ່າງຫຼວງຫາຍ. ຼ ຕໍ່ໜ້າສະພາບການດ ັ່ ງກາວ ເຮ ່ ັດໃຫຝຣ້ ັ່ ງເກີດຄວາມວິຕົກກັງວົນເປນຢັ ່າງຍ ິ່ ງ ພວກເຂົາ ຈຶ່ງເປີດກອງປະຊຸມຂາລາຊະການ ້ ແລະ ນາຍທະຫານທ ົ່ ວອິນດູຈີນຂນໃນວ ຶ້ ັນທີ 18 ເດືອນສິງຫາ ປີ ຄ.ສ 1915 ເພ ື່ອວາງແຜນປາບປາມຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຢູ່ທາງພາກເໜືອ. ກໍາລັງອນໃຫຍ ັ ່ຫຼວງທ ີ່ ພວກມນສັ ົ່ ງເຂ ົ້ າຜ ົ້ ງສາລີມີ 2.700 ຄົນໃນນັ້ ນນາຍທະຫານຊນສ ັ້ ູງ ແລະ ຕ ໍ່ າ 148 ຄົນ, ມ້າ 800 ໂຕ ໂດຍແບງອອກເປ ່ ັນ 2 ປີກ. ປີກທີໜຶ່ງຕ ັ້ງຢູ່ທາງທດເໜິ ືອ, ປກທີ ີສອງຢູ່ທາງໃຕ ເຊ້ ງແຕ ິ່ ່ລະປີກນັ້ນ ລ້ວນແຕ່ປະກອບມີທະຫານລາບ, ປືນໃຫຍ່, ປືນກົນໜັກ ແລະ ທະຫານອນໆຈ ື່ ານວນຫ ໍ າຍ. ຼ ທ້າຍເດອນພະຈ ື ິກ ປີ ຄ.ສ 1915 ພວກສັດຕູໄດ້ເປີດສາກບຸກຕີກໍາລັງຂອງອົງແສນຫຼາຍ ຈຸດ ເຮັດໃຫ້ການສູ້ຮົບລະຫວ່າງສອງຝາຍໄດ ່ ້ດໍາເນນໄປຢ ີ ່າງດຸເດືອດ. ຕ ັ້ ງແຕ່ປີ ຄ.ສ 1915-1927 ເຊ ິ່ ງມີຫຼາຍຄງກ ັ້ ໍາລັງຂອງຝ່າຍຮັກຊາດກສາມາດດ ໍ ັບສນກູ ໍາລັງອນແຂງແກ ັ ່ນຂອງສດຕັ . ູ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 168 7/31/2015 9:42:41 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

164 ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ອັນແຂງແຮງຂອງປະຊາຊົນໃນຄັ້ ງນ ໄດ ີ້ ້ເຮັດໃຫ້ກໍາລງຂອງພວກລ ັ ່າ ເມືອງຂນຝຣ ຶ້ ັ່ ງ ຖືກເສຍຫາຍຢ່າງໜັກໜ່ວງ ແລະ ເປັນການສະແດງໃຫ້ເຫັນວາ ປະຊາຊ ່ ນລາວບ ົ ໍ່ ຍອມໃຫ້ພວກມັນມາຍດຄອງປະເທດລາວຢ ຶ ່າງເດດຂາດ. ເຖ ັ ິງວ່າການຕໍ່ສູ້ຂອງກາລໍ ັງຮັກຊາດບ ໍ່ ສາມາດປກປົ ກຮັ ັກສາແຂວງຜ ົ້ ງສາລີໄວ້ໄດ້ ແຕ່ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນຍັງບໍ່ທັນໄດ້ສິ້ນ ສຸດ ຫາກຍງຈະສ ັ ືບຕ ໍ່ໆໄປໃນຂ້າງໜ້າທີ່ຍິ່ງໃຫຍ ແລະ ເດ ່ ັດຂາດມີໄຊ. 1.7 *" 1*fl%'/ "  % (1918-1922) ເຈ ົ້າຟ້າປາໄຈ ເກີດຢູ່ເຂດພູຈອມຈກຈິ ອມສັນ ແຂວງຫົວຂອງ (ແຂວງບໍ່ ແກວປ້ ດຈັ ຸບັນ) ເປັນຜູ້ທີ່ມີນໍ້າໃຈຮກຊາດ ແລະ ຄຽດແຄ ັ ນຕ້ ໍ່ ການກົດຂີ່ຂູດຮີດຂອງພວກລ່າເມືອງຂນຝຣ ຶ້ ັ່ ງ ເພ ິ່ ນຈຶ່ງ ໄດ້ຈັດຕ ັ້ ງນາພາການລ ໍ ກຂຸ ນຕ ຶ້ ໍ່ສູ້ຕ້ານແອກປົກຄອງຂອງພວກລ່າເມອງຂ ື ຶ້ນຝຣັ່ ງ. ໃນຕນປົ້ ຄ.ສ ີ 1918 ເຈ ົ້າຟາປາໄຈ ໄດ ້ ້ຕໍ່ຕ້ານນະໂຍບາຍການກົດຂີ່ຂູດຮີດຂອງພວກລ່າ ເມືອງຂນຝຣ ຶ້ ັ່ ງດ້ວຍການບ ໍ່ໄປເປັນກູລີ, ບ ໍ່ເປັນທະຫານ ແລະ ບເສຍພາສ ໍ່ ເຊີ ງໄດ ິ່ ້ຮັບການສະໜັບ ສະໜູນຈາກປະຊາຊົນຢາງ່ ກວ້າງຂວາງຈນເຖ ົ ິງພາກຕາເວັນຕົກສ່ຽງເໜືອຂອງຫວຽດນາມ. ເມ ື່ ອເຫນວັ ່າບສາມາດປາບປາມໄດ ໍ່ ພວກສ ້ ັດຕູຈຶ່ງຫນມາໃຊ ັ ້ກົນອຸບາຍສອງໜາຄ້ : ໃຊ ື ້ ກໍາລັງປາບປາມ ແລະ ຈອບອອຍໃຫ້ເຈລະຈາ. ສ່ວນເຈາຟົ້ າປາໄຈກ ້ ໍໄດ້ຍຸດທະວິທີໂຕ້ຕອບດວຍ້ ການອອກຂາວວ ່ ່າຈະຍອມຈໍານນ ແຕ ົ ່ກໍໃຊ້ກໍາລັງບຸກໂຈມຕີຢ່າງກະທັນຫັນ ເຮັດໃຫ້ພວກເຂົາສູນ ເສຍຈານວນໜ ໍ ຶ່ ງ. ດ ັ່ ງນ ັ້ນ, ໃນຕົ້ນປ ຄ.ສ ີ 1919 ພວກເຂົາໄດ້ສືບຕ ໍ່ໃຊ້ກໍາລັງປາບປາມຂະບວນ ການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນ ແຕ່ກໍຍິ່ງເຮັດໃຫ້ພວກເຂົາຖກປະ ື ລາໄຊຢາງເຈ ່ ັບແສບ ແລະ ລຽນຕິດ ກົງ ກັນຂ້າມກາລໍ ງຂອງເຈ ັ າຟົ້ າປາໄຈຍ ້ ິ່ ງເຕີບໃຫຍຂະຫຍາຍຕ ່ ົວ. ຕົ້ນເດືອນກັນຍາ ປີ ຄ.ສ 1919 ພວກສດຕັ ໄດູ ້ໃຊ້ກໍາລັງຂະໜາດໃຫຍ່ໂຕເປີດການກວາດ ລ້າງ ເຂ ົ້ າເຂດທີ່ໝັ້ນບໍລິເວນແມ່ນໍ້າອູຕອນເໜືອ. ວັນທີ 21 ເດືອນກນຍາ ຄ.ສ ັ 1919 ກໍາລງຮັ ັກ ຊາດໄດ້ຫຼອນຕີຂະໜາດໃຫຍ່ ເຮັດໃຫພວກເຂ ້ ົາຖືກຂາຕາຍຈ ້ ານວນໜ ໍ ຶ່ ງ. ຕ ໍ່ ມາວັນທີ 1 ເດືອນ ພະຈກ ຄ.ສ ິ 1919 ໄດ້ມີການບກຕຸ ີຄ້າຍຝຣັ່ງຢູ່ເມືອງເຫີບຢາງກະທ ່ ນຫັ ັນເປນເວລາ ັ 5 ມື້ 4 ຄືນ ຝຣັ່ ງຖືກທາລາຍຈ ໍ ໍານວນໜງ. ຈາກນ ຶ່ ັ້ ນ, ກໍາລັງຮກຊາດຍ ັ ິ່ ງບຸກຕີພວກເຂົາເປັນການໃຫຍ່ຢູ່ແຂວງ ຊໍາເໜືອ, ພາກຕາເວັນອອກຊຽງຂວາງ, ດຽນບຽນຟ ແລະ ບ ູ ່ອນອ ື່ນໆຢ່າງແຂງແຮງ. ວັນທີ 19 ເດືອນທັນວາ ປີ ຄ.ສ 1920 ຝຣັ່ງໄດ້ເປີດສາກບຸກຕີເຂາເຂດທ ົ້ ີ່ໝັ້ນຂອງກໍາລັງ ຮັກຊາດຢາງຂະໜາດໃຫຍ ່ ແຕ ່ ່ກໍຖືກລັດຕີຢ່າງດເດຸ ືອດຫຼາຍຄ ັ້ ງ ແລະ ເຮັດໃຫ້ພວກເຂົາຖກເສຍ ື 6HisTB M6 final CACIM.pdf 169 7/31/2015 9:42:41 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

165 ຫາຍ. ດ ັ່ ງນ ັ້ ນ, ທ້າຍປ ຄ.ສ ີ 1920-1921 ພວກເຂາຈົ ງຫ ຶ່ ນມາໃຊ ັ ້ນະໂຍບາຍຈດກູ ້ຽງ-ທໍາລາຍກ້ຽງ ຄືນໃໝ່ຢ່າງປາເຖ ່ ື່ ອນ. ພວກລາເມ່ ອງຂ ື ຶ້ນຝຣັ່ງ ໄດ້ສືບຕ ໍ່ປະຕິບັດນະໂຍບາຍ ແລະ ວິທີການອັນໂຫດຮາຍເພ ້ ື່ ອ ທໍາລາຍຂະບວນການຕໍ່ສູ້ເຊ ັ່ ນ: ແບ່ງແຍກຊົນຊາດ-ຊົນເຜ ົ່ າ, ຊື້ຈ້າງຜູ້ຂາດຄວາມໜຽວແໜ້ນ, ໃຊ້ ລູກມືທໍາລາຍທະຫານຮກຊາດ, ຕ ັ ັດສາຍທາງລາລຽງອາຫານ ແລະ ອ ໍ ື່ ນໆ ແຕ່ເຈ ົ້າຟ້າປາໄຈ ກໍຍັງ ສືບຕ ໍ່ ການສູ້ຮົບຢ່າງເດັດດ່ຽວໜຽວແໜ້ນຕ ໍ່ໄປ. ສຸດທ້າຍພວກເຂົາໄດ້ໃຫ້ລູກມືເປນໄສ ັ ້ເສິກພາຍ ໃນລອບສັງຫານເຈ ົ້າຟ້າປາໄຈຈນເສຍຊ ົ ີວິດໃນວນທັ ີ 17 ເດືອນພະຈິກ ປີ ຄ.ສ 1922 ຢູ່ທີ່ເມອງ ື ເຫີບ ແຂວງຫວງພະບາງ ຼ . ພາຍຫງເຈ ຼັ າຟົ້ າປາໄຈເສຍຊ ້ ີວິດ ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ກໍຄ່ອຍສະຫຼາຍຕົວ ໄປ ສ່ວນບັນດາເພ ື່ ອນຮ່ວມສູ້ຮົບຂອງເຈ ົ້າຟາປາໄຈ ໄດ ້ ້ກັບຄນສື ູ່ບ້ານເຮອນເພ ື ື່ ອທໍາມາຫາກິນ ຕາມປົກກະຕ. ິ 1.8 *" 1*fl%%, (1920) ວຽງຈັນ ເປັນຈຸດສູນກາງໃຫຍ່ທີ່ສຸດຂອງພວກລາເມ່ ອງຂ ື ຶ້ນຝຣັ່ງປະຈໍາລາວ ເນອງຈາກ ື່ ເປັນທີ່ຕັ້ງຂອງສໍານັກງານອົງການ ແລະ ກອງບັນຊາການສູງສຸດຂອງພວກເຂາ. ແຕ ົ ່ເຖິງຢາງນ ່ ນກ ັ້ ໍ ຕາມ, ປະຊາຊົນລາວໃນເຂດວຽງຈນ ເຊ ັ ິ່ງປະກອບດ້ວຍນັກສຶກສາປນຍາຊ ັ ນ, ຜ ົ ູ້ຊົງຄຸນວຸດທ, ພະ ິ ສົງສາມະເນນ ແລະ ຊ ັ້ ນຄົນອ ື່ນໆ ໄດສາມ ້ ັກຄີກັນລກຂຸ ຶ້ ນຕໍ່ສູ້ຕ້ານຈກກະພ ັ ັດລາເມ່ ືອງຂນຢຶ້ າງ່ ອາດຫານ. ນາຍຄູຄໍາ ແມ່ນຄົນລາວທີ່ມີນໍ້າໃຈຮັກຊາດ, ກຽດຊັງ ແລະ ຄຽດແຄນພວກລ ້ ່າເມອງຂ ື ຶ້ນ ຢ່າງໝົດໃຈ ເຊິ່ ງມີບ້ານເກດເມ ີ ືອງນອນຢູ່ທີ່ບ້ານໜອງໄລ, ຕາແສງສີທວນ, ເມືອງເຂ ື່ ອງ, ແຂວງ ອຸບົນຣາຊະທານ ແຕ ີ ່ພໍ່ແມເປ່ ັນເຊ ື້ ອສາຍລາວວຽງຈນ. ໃນທ ັ າຍປ ້ ຄ.ສ ີ 1901 ທ້າວຄາພໍ ້ອມ ຄອບຄົວ ແລະ ປະຊາຊົນລາວ ອ ື່ນໆໄດ້ໜີຈາກອຸບົນມາຢູ່ວຽງຈັນ ເພ ື່ອໃຫ້ພົ້ນຈາກການປາບ ປາມຂອງພວກສະຫຍາມ ເພາະວ່າຄອບຄົວຂອງເພ ິ່ນໄດ້ເຂ ົ້ າຮ່ວມຂະບວນຜູ້ມີບຸນ ເຊ ິ່ງໃນເວລາ ນັ້ນທ້າວຄາ ມ ໍ ີອາຍຸໄດ້ 10 ປີກວ່າ. ເມ ື່ ອມາເຖງວຽງຈ ິ ັນໄດ້ມີໂອກາດເຂາຮຽນໜ ົ້ ັງສືຢູ່ໂຮງຮຽນ ຝຣັ່ ງຫຼັງທາອໍ ດຢິ ູ່ວຽງຈນ. ພາຍຫ ັ ງຮຽນຈ ຼັ ບປະຖ ົ ມກົ ໍບໍ່ມີໂອກາດໄດ້ຮຽນຕໍ່ຈຶ່ງເຂ ົ້ າເຮດການເປ ັ ນສະ ັ ໝຽນ ແລະ ນາຍແປພາສາ. ໃນປ ຄ.ສ ີ 1907 ກໍໄດ້ເຂ ົ້າເຝິກອົບຮມຄົ ູເລ ັ່ ງລັດ ແລະ ວັນທີ 7 ເດືອນ ຕຸລາ ກໍເລ ີ່ມເປັນຄູສອນ ອັນເປັນຕນກ ົ້ ໍາເນີດຂອງຄູລາວຈົນມາເຖງປິ ດຈັ ຸບັນ. 6HisTB M6 final CACIM.pdf 170 7/31/2015 9:42:41 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

166 ຫຼັງຈາກສົງຄາມສ ິ້ ນສດ ຄ ຸ ູຄໍາໄດ້ໄປສອນຢູ່ໂຮງຮຽນບານຫ ້ ້ອມ ເຊ ິ່ງເປັນເຂດທປະຊາຊ ີ່ ົນ ຄຽດແຄນ ແລະ ກຽດຊ ້ ັງຝຣງທ ັ່ ີ່ສຸດ. ນາຍຄູຄໍາ ຈ ຶ່ ງອີງໃສ່ຈິດໃຈດັ່ ງກາວເຕ ່ າໂຮມປະຊາຊ ົ້ ົນໄດ້ຈໍາ ນວນຫາຍແລ ຼ ວຕ້ ໍ່ສູ້ຕ້ານຝຣງດ ັ່ ້ວຍຮູບການບ ໍ່ ເສຍພາສ ແລະ ບ ີ ໍ່ເປັນກູລີ ຝຣັ່ ງຈ ຶ່ ງຈບກັ ຸມຜູ້ຕໍ່ຕ້ານ ຫຼາຍຄົນ, ບັງຄັບປະຊາຊນຈົ າຍເງ ່ ນພາສ ິ ີອຸດໜູນພິເສດເພ ື່ ອຊ່ວຍປະເທດ ຝຣັ່ ງທີ່ຖືກເສຍຫາຍ ໃນສງຄາມ. ົ ກາງເດືອນພະຈິກ ປີ ຄ.ສ 1920 ຂະບວນຕໍ່ສູ້ນໍາໂດຍນາຍຄູຄໍາໄດຂະຫຍາຍກວ ້ າງອອກ ້ ໂດຍສະເພາະປະຊາຊົນທ ົ່ ວວຽງຈັນ, ເຂດອ້ອມຂາງໃຫ ້ ການຮ ້ ່ວມມ ແລະ ຫ ື ຼັ່ງໄຫຼໄປຫາດກນຊາ. ັ ຈາກນ ັ້ ນ, ຂະບວນກໍມຸ່ງໜ້າເຂ ົ້ າວຽງຈັນເພ ື່ ອດັບສນຝຣ ູ ງ ພ ັ່ ໍຂະບວນຜ່ານບານໃດປະຊາຊ ້ ົນກໍໃຫ້ ການສະໜັບສະໜູນ ແລະ ປະກອບສ່ວນນາ. ໍ ເມ ື່ ອຂະບວນຕໍ່ສູ້ມີຄວາມຮນແຮງຂ ຸ ຶ້ນ ພວກຝຣັ່ ງກໍໄດ້ນໍາກາລໍ ັງມາລັດທາງ ແລະ ຍິງປືນ ສຸມໃສ່ເຮັດໃຫ້ຂະບວນຂອງປະຊາຊນແຕກທະລາຍ ສ ົ ່ວນກໍາລັງຂອງນາຍຄູຄໍາໄດ້ຍິງຕໍ່ສູ້ກັບທະ ຫານຝຣັ່ ງ ແຕ່ຍ້ອນອາວຸດຫຼ້າສະໄໝຈຶ່ ງບ ໍ່ ສາມາດຕານທານກ ້ ັບພວກເຂົາໄດ. ນາຍຄ ້ ູຄໍາ ໄດ້ຮັບ ບາດເຈບ ແລະ ຖ ັ ືກພວກມນຈັ ັບໄດ້ໄປຂງໄວ ັ ້ທີ່ຄຸກວຽງຈັນ ແຕ່ເນ ື່ ອງຈາກມບາດແຜຫ ີ ຼາຍ ຝຣັ່ງ ຈຶ່ງນາມາປ ໍ ນປິ່ ົວຢູ່ທີ່ໂຮງໝມະໂຫສ ໍ ົດ ແລະ ເພ ິ່ ນກໄດໍ ້ໂດດໜີໄປທາງຫາດດອນຈັນດ້ວຍການ ລອຍຂາມຂອງໜ ້ ີໄປອາໄສຢູ່ນໍາພີ່ນ້ອງທບາງກອກ ແລະ ເພ ີ່ ິ່ ນກໍໄດ້ເສຍຊີວິດດ້ວຍພະຍາດທີ່ວັດ ສີທາຣາມໃນປີ ຄ.ສ 1949. ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນວຽງຈນໃນຄ ັ ັ້ ງນ ເປ ີ້ ັນການສະແດງໃຫເຫ້ ັນຄວາມຄຽດ ແຄ້ນ ແລະ ຄວາມອົງອາດກ້າຫານເດັດດ່ຽວລຸກຂ ຶ້ ນຕໍ່ສູ້ຕ້ານຈັກກະພັດຜູ້ຮຸກຮານຢ່າງແທ້ຈິງ ເຖິງ ວ່າກໍາລງຂອງສ ັ ັດຕູເໜືອກວາຕ່ ົນຕງຫ ັ້ າຍເ ຼ ທ ົ່ າ ແຕ່ກໍລຸກຂ ຶ້ ນຕໍ່ສູ້ດ້ວຍຄວາມເສຍສະຫຼະເພອປື່ ົກ ປ້ອງຜືນແຜ່ນດິນຂອງປະເທດຊາດຢາງສ ່ ົມກຽດ. 2. ' #! *" 1fflff ffl fi   2.1 ' #! *  " 1fflff ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນລາວ ທ ີ່ ເກີດຂ ຶ້ນໃນຂອບເຂດທົ່ວປະເທດຢ່າງດເດຸ ືອດ ແລະ ເປັນຂະບວນການນ ັ້ ນ ລ້ວນແຕເກ່ ດຂີ ຶ້ ນດ້ວຍຄວາມຄຽດແຄ້ນ ແລະ ກຽດຊັງຈັກກະພັດລ່າ ເມືອງຂນຝຣ ຶ້ ັ່ງ ໂດຍສນຊາດຕະຍານຂອງເຂ ັ ົາເຈາເອງ. ດ ົ້ ັ່ ງນນ, ຈ ັ້ ຶ່ ງຖືວ່າເປັນຂະບວນການຕໍ່ສູ້ທີ່ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 171 7/31/2015 9:42:42 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

167 ເຕັມໄປດ້ວຍຄວາມຮັກຊາດ ແລະ ຮັກບ້ານເກດເມ ີ ອງນອນກ ື ໍຕາມ ແຕ່ສຸດທາຍທ ້ ກຂະບວນການ ຸ ຕໍ່ສູ້ ລ້ວນແຕ່ຖືກປະລາໄຊ ອັນເນ ື່ ອງມາຈາກມີຈຸດອອນ ແລະ ຂ ່ ໍ້ຈໍາກດດັ ັ່ ງນ: ີ້ 1.) ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂາດແນວທາງ ແລະ ການນໍາພາທີ່ຖືກຕ້ອງ, ຈຸດປະສົງ-ເປົ້ າໝາຍ ການຕໍ່ສູ້ບໍ່ຊັດເຈນ, ສະຕິຊົນຊ ັ້ ນ ແລະ ການຈາແນກມ ໍ ິດ-ສັດຕູຍັງບ ໍ່ ຈະແຈ້ງ, ປະກອບກັບຂະ ບວນການຕໍ່ສູ້ກໍມີລັກສະນະເກີດຂ ຶ້ນເອງແບບໂດດດ່ຽວ, ອາໄສແຕ່ຄວາມຄຽດແຄ້ນຕໍ່ສັດຕ ແລ ູ ້ວ ພາກນລັ ຸກຂ ຶ້ ນຕໍ່ສູ້ພໍໃຜພໍລາວ, ບໍ່ມີການປະສານສມທົ ົບ ແລະ ພົວພັນກັນຢ່າງກວາງຂວາງໃນທ ້ ົ່ວ ປະເທດ. 2.) ກໍາລັງການຕໍ່ສູ້ຂອງຂະບວນການລກຮຸ ືຂຶ້ນທັງກາລໍ ັງຄນ, ກ ົ ໍາລັງອາວຸດ, ການເມືອງ ແລະ ການຕ່າງປະເທດບໍ່ມີຄວາມເຂມແຂງ ແລະ ຫ ັ້ ຼ້າສະໄໝ. 3.) ກໍາລັງຂອງສດຕັ ູມີຄວາມເຂ ັ້ ມແຂງ ແລະ ທັນສະໄໝໃນທຸກດານ ນ ້ ັບຕ ັ້ ງແຕ່ກໍາລັງ ຄົນ, ອາວດ ແລະ ເຕ ຸ ັກນກການບ ິ ນຊາການທະຫານ. ນອກຈາກນ ັ ນ, ພວກເຂ ັ້ າຍົ ັງນໍາໃຊນະໂຍ ້ ບາຍເພ ື່ ອແບ່ງແຍກ ແລະ ປັ່ນປ່ວນຊນຊາດ-ເຜ ົ ົ່ າຊົນ, ຈູດກ້ຽງ-ທໍາລາຍກ້ຽງ, ເລ່ກົນອຸບາຍຫອກຼ ລວງ, ການຊື້ຈ້າງ ແລະ ອ ື່ ນໆ. 2.2 fi   ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນລາວເຖິງວ່າຈະຖືກປະລາໄຊກໍຕາມ ແຕ່ວ່ານັກຮົບກໍຄື ປະຊາຊົນຜູ້ຮັກຊາດນບເປ ັ ນຫັ ຼາຍພນຄັ ົນໄດ້ຍອມເສຍສະຫະຊຼ ີວິດເລືອດເນອ ແລະ ຊ ື້ ັບສິນເພື່ອ ປົກປ້ອງ ແລະ ຄຸ້ມຄອງປະເທດຊາດໄວ້ໃຫ້ໝັ້ນຄົງ ເຊ ິ່ ງການເສຍສະຫຼະດງກ ັ່ ່າວຂອງເຂາເຈ ົ ົ້າໄດ້ ກາຍເປັນແບບຢ່າງທີ່ດີໃຫແກ້ ່ຄົນຮຸ່ນຫຼັງໄດ້ຮໍ່າຮຽນເອາ, ເຮ ົ ັດໃຫ້ນໍ້າໃຈຄຽດແຄ້ນສັດຕູ ແລະ ບ ໍ່ ຍອມຈານໍ ົນຂອງຊາດຟົດເດອດຂ ື ຶ້ນ, ເປັນການເພມທະວ ີ່ ີຄວາມສາມກຄັ ີລະຫວ່າງເຜ ົ່ າ. ການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນລາວຕ້ານພວກລາເມ່ ອງຂ ື ນຝຣ ຶ້ ັ່ ງ ແມນພາກສ ່ ່ວນໜ ຶ່ ງທີ່ສໍາຄັນທ ີ່ ໄດ້ປະກອບສວນເຂ ່ ົ້າໃນພາລະກິດຕານລ ້ ດທັ ິຈັກກະພດແຫ ັ ່ງໂລກ. ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ທີ່ມີຄວາມສໍາພນກັ ັບປະຊາຊນຫວຽດນາມໄດ ົ ້ກາຍເປັນຕ ົ້ ນແບບ ແລະ ມູນເຊ ື້ ອແຫ່ງສາມກຄັ ີພິເສດລາວ-ຫວຽດນາມ ແລະ ຄວາມສາມກຄັ ີລາວ-ຫວຽດນາມ-ກໍາປູເຈຍ ແລະ ກາຍເປນປັ ັດໄຈທີ່ສໍາຄັນໃນການຕດສັ ິນຄວາມກາວໜ ້ ້າຂອງລາວ ກໍຄືສາມຊາດອນດິ ູຈີນ. ເປັນຂະບວນທີ່ມີຄວາມສາພໍ ັນກັນກບຂະບວນຜ ັ ູ້ມີບຸນທາງຝງຂວາແມ ັ່ ່ນໍ້າຂອງ ທີ່ມີຈຸດ ປະສົງ ແລະ ເປົ້ າໝາຍອັນດຽວກັນຄ: ເພ ື ື່ ອຕານສ ້ ດຕັ , ເພ ູ ື່ ອຄວາມເປັນເອກະລາດ ແລະ ອດສະ ິ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 172 7/31/2015 9:42:42 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

168 ຫຼະພາບຂອງຊາດ ແມ່ນຄວາມພະຍາຍາມຕໍ່ສູ້ເພອທ ື່ ້ອນໂຮມປະເທດຊາດໃຫ້ເປັນຜືນແຜນດ່ ິນ ອັນດຽວກນເໝັ ືອນດງແຕ ັ່ ່ກ່ອນຂອງປະຊາຊນທົ ີ່ຢູ່ຝັ່ງຊ້າຍ ແລະ ຝັ່ ງຂວາຂອງແມ່ນໍ້າຂອງຕ້ານ ການຮຸກຮານຂອງຝຣັ່ ງ ແລະ ການຍຶດຄອງຂອງສະຫຍາມ. ເຖິງວ່າຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຈະຖືກປະລາໄຊ ແຕ່ຜົນງານ, ຄຸນງາມຄວາມດ ແລະ ວ ີ ລະກ ິ ໍາ ອັນລ ໍ້ າເລີດຂອງບັນພະບ ຸລຸດທັງຫາຍເຫ ຼ ຼົ່ານ ັ້ນ ໄດ້ຖືກຈາລຶກໄວໃນຄວາມຊ ້ ງຈົ າຂອງປະຊາຊ ໍ ົນ ລາວ ແລະ ໃນໜ້າປະຫວດສາດຂອງຊາດລາວຕະຫ ັ ອດການ. ຼ ການຕໍ່ສູ້ຢ່າງອົງອາດກາຫານ ແລະ ເດ ້ ັດດ່ຽວຂອງປະຊາຊົນລາວຕ້ານການຮຸກຮານ, ຍຶດ ຄອງຂອງຝຣັ່ງໃນຄງນ ັ້ ີ້ເປັນການຢງຢັ້ ືນໃຫ້ເຫັນວ່າ ປະຊາຊົນລາວໝົດທັງຊາດແມ່ນມີຄວາມຮັກ ຊາດ, ຕອງການໃຫ ້ ປະເທດມ ້ ີຄວາມເປນເອກະລາດ ແລະ ອ ັ ດສະຫ ິ ຼະພາບຢາງແທ ່ ້ຈິງ. ການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນລາວໃນຄງນ ັ້ ເປ ີ້ ັນການເສມຂະຫຍາຍລ ີ ັດທິຮັກຊາດ ແລະ ມນ ູ ເຊ ື້ ອແຫງການຕ ່ ໍ່ສູ້ທີ່ມີມາຕ ັ້ ງແຕ່ສະໄໝເຈາຟົ້ າງ້ ຸ່ມ, ເຈ ົ້າໄຊຍະເຊດຖາທິລາດ ແລະ ເຈ ົ້ າອະນຸວົງ. ນອກຈາກນນ, ຍ ັ້ ັງໄດ້ບົດຮຽນອັນລາຄ ໍ້ າໃນການຕ ່ ໍ່ສູ້ປະກອບອາວດແບບກອງຫ ຸ ອນມານ ຼ າໃຊ ໍ ໃນ້ ສະໄໝການຕໍ່ສູ້ປົດປ່ອຍຊາດຕ້ານຈກກະ ັ ພັດອາເມຣິກາ. ): 1. ຍ້ອນຫຍັງປະຊາຊົນລາວຈງພາກ ຶ່ ັນລຸກຂນຕ ຶ້ ໍ່ສູ້ຕ້ານຝຣງ? ັ່ 2. ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງພ ໍ່ກະດວດໄດ້ດໍາເນີນໄປແນວໃດ? 3. ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງອົງແກ້ວ ແລະ ອົງກົມມະດໍາໄດ້ດໍາເນີນໄປແນວໃດ? 4. ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງຊາວເມືອງສິງໄດ້ດໍາເນີນໄປແນວໃດ? 5. ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງເຈ ົ້ າສຸວັນນະພູມໄດ້ດໍາເນີນໄປແນວໃດ? 6. ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນຊໍາເໜືອໄດ້ດໍາເນີນໄປແນວໃດ? 7. ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງຊາວຜ ົ້ ງສາລີໄດ້ດໍາເນີນໄປແນວໃດ? 8. ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງເຜ ົ່ າມ ົ້ງໄດ້ດໍາເນີນໄປແນວໃດ? 9. ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນວຽງຈັນໄດ້ດໍາເນີນໄປແນວໃດ? 10. ສາເຫດທ ີ່ພາໃຫ້ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ປະລາໄຊ ແລະ ຄວາມໝາຍປະຫວັດສາດມີຫຍັງ ແດ່? 6HisTB M6 final CACIM.pdf 173 7/31/2015 9:42:42 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

169 19: 'ffl"1930-1941 1.  %  %#fl1$fl$1, 1.1 ' *fl% %  %#fl1$fl$1, ໃນບດຮຽນຜ ົ ານມາໄດ ່ ້ມີການຢັ້ງຢືນຢ່າງວິທະຍາສາດວ່າ ເຫດຜົນທພາໃຫ ີ່ ຂະບວນການ ້ ຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນລາວທ ີ່ ລະເບີດຂນຢຶ້ ່າງດຸເດືອດໃນຕນສະຕະວ ົ້ ັດທີ XX ຖືກປະລາໄຊແມນມາ ່ ຈາກຫາຍສາເຫດ. ແຕ ຼ ່ໃນນນ, ສາເຫດຕ ັ້ ນຕ ົ້ ໍແມນການຕ ່ ໍ່ສູ້ບໍ່ມີຈຸດປະສົງເປົ້ າໝາຍທີ່ຊັດເຈນ, ບໍ່ມີ ຜູ້ຈັດຕ ັ້ ງນໍາພາ ແລະ ອ ື່ນໆ. ຈາກປະສົບການທີ່ຜ່ານມາ ແລະ ເພ ື່ ອຮັບປະກັນໃຫແກ້ ໄຊຊະນະໃນ ່ ການຕໍ່ສູ້ຕ້ານຈັກກະພັດຝຣັ່ງໃນໄລຍະໃໝ່ ຜູ້ນໍາຂອງຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຈຶ່ງມຄວາມຈ ີ າເປ ໍ ັນຕອງມ ້ ີ ການວາງແຜນການຢາງລະອຽດ ່ ແລະ ຮອບຄອບເປນພັ ິເສດ. ດ ັ່ ງນ ັ້ ນ, ການເກດຂີ ຶ້ ນຂອງພັກກອມ ມູນິດອິນດູຈີນແມ່ນມີຫຼາຍສາເຫດ ແຕ່ສາເຫດທີ່ສໍາຄັນ ແລະ ຕ ົ້ ນຕໍມີດັ່ງນ: ີ້ 1) ໃນສະພາບການຕໍ່ສູ້ຕ້ານຈັກກະພດທັ ີ່ມີກໍາລງເຂັ ັ້ ມແຂງເໜືອກວ່າ ມັນຮຽກຮ້ອງໃຫ້ມີຜູ້ ຈັດຕ ັ້ ງນາພາທ ໍ ີ່ມີຄວາມຮູ້ຄວາມສາມາດໃນການວາງແຜນການ, ກໍານົດຈຸດປະສງ ແລະ ເປ ົ ົ້ າ ໝາຍຂອງການຕໍ່ສູ້ຢ່າງຈະແຈ້ງ. ແຕ່ບຸກຄົນທີ່ມີຄວາມຮູ້ ແລະ ຄວາມສາມາດດງກ ັ່ ່າວນນຕ ັ້ ້ອງ ແມ່ນສະມາຊກພິ ັກ ເຊ ິ່ງເປັນຜູ້ທີ່ມີແນວຄິດຫຼັກໝ ັ້ ນການເມືອງໜັກແໜ້ນ, ມີຄຸນສົມບດສັ ນທິ ໍາ ປະຕິວັດ, ຈາແນກມ ໍ ດ-ສ ິ ັດຕູຈະແຈ້ງ, ມີຄວາມຈງຮົ ັກພັກດ, ມີ ີຄວາມເສຍສະຫຼະ ແລະ ມີຄວາມ ຊື່ສັດຕ ໍ່ປະເທດຊາດ ແລະ ປະຊາຊົນ. 2) ການປະຕິວັດສັງຄົມນິຍົມເດືອນຕຸລາຣັດເຊຍ ປ ຄ.ສ ີ 1917 ໄດ້ເປັນບົດຮຽນພິສູດໃຫ້ ເຫັນວ່າ ມີແຕ່ໃຕ້ການນໍາພາຂອງພັກທເປີ່ ັນຕົວແທນໃຫ້ແກ່ຊົນຊ ັ້ ນຊາວຜອອກແຮງງານທ ູ້ ີ່ ແທ້ຈິງ ເທ ົ່ ານ ັ້ ນ ຈ ຶ່ ງສາມາດຈັດຕງນ ັ້ ໍາພາການຕໍ່ສູ້ປະຕິວັດໄປສູ່ໄຊຊະນະຢາງສ ່ ມບົ ູນໄດ. ້ 3) ປະທານໂຮ ່ຈີມິນ ເປັນຜູ້ນໍາທ ີ່ ສະຫຼຽວສະຫາດ, ຂະຫຍ ຼ ັນອດທົ ົນ ແລະ ຜູ້ກ້າເສຍສະຫຼະ ທີ່ໃຫຍ່ຫຼວງໄດ້ອອກຊອກສະແຫວງຫາແນວທາງປະຕິວັດໃນທົ່ວໂລກ ແລະ ເພນໄດ ິ່ ້ພົບກບສັ ດ ັ ຈະທາອໍ ັນຍງໃຫຍ ິ່ ໃນລ ່ ັດທມາກ-ເລນ ິ ິນຄ: ຢາກກ ື ູ້ຊາດ ແລະ ປົດປອຍປະເທດຊາດມ ່ ນບັ ໍ່ມີເສນ ັ້ ທາງອນໃດອ ື່ ກນອກຈາກເສ ີ ັ້ນທາງຂອງການປະຕິວັດກໍາມາຊບ. ດ ີ ັ່ ງນ ັ້ ນ, ເພ ິ່ ນຈ ຶ່ງໄດ້ນໍາເອາສົ ັດ ຈະທາດໍ ັ່ ງກາວມາຈ ່ ັດຕງນ ັ້ າພາການປະຕ ໍ ິວັດໃນອິນດູຈີນ ເຊງກ ິ່ ່ອນອ ື່ ນໝດຕົ ້ອງສ້າງຕ ັ້ ງພກຂອງ ັ ຊົນຊ ັ້ ນກາມາຊ ໍ ີບ. 6HisTB M6 final CACIM.pdf 174 7/31/2015 9:42:42 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

170 1.2  %  %#  fl  1$fl$1, ffl %'flff *fl%# ("   ທ່ານໂຮ ່ຈີມິນ ຜູ້ກໍ່ຕັ້ງພັກກອມມູນິດອິນດູຈີນ ພາຍຫງທຼັ ີ່ທ່ານໂຮ ່ຈີມິນ ໄດ້ນໍາເອາລົ ັດທິມາກ-ເລນນມາເຜ ິ ີຍແຜ ແລະ ຈ ່ ັດຕງປະຕ ັ້ ິບັດ ເຮັດໃຫ້ອຸດົມການຮັກຊາດ ແລະ ຕານລ ້ ດທັ ິລ່າເມືອງຂ ຶ້ນໄດ້ຂະຫຍາຍຕົວຢາງກວ ່ ້າງຂວາງ. ເມື່ອ ອຸດົມການກອມມູນິດໄດເຕ້ ບໃຫຍ ີ ່ ແລະ ເຂ ັ້ ມແຂງພຄວນ ນ ໍ ັກກອມມູນິດຈງໄດ ຶ່ ້ພ້ອມກນສັ ້າງຕັ້ງ ພັກການເມືອງຕ່າງໆຂ ຶ້ ນ. ດ ັ່ ງນ ັ້ນ, ໃນເດືອນມິຖຸນາ ປີ ຄ.ສ 1929 ມີ 3 ພັກກອມມູນິດ ໄດ້ຮັບການ ສ້າງຕງຂ ັ້ ຶ້ນໃນປະເທດຫວຽດນາມຄ: ພ ື ັກກອມມູນິດອານນາມ, ພັກກອມມູນິດອນດິ ູຈີນ ແລະ ພັກສາພໍ ັນກອມມູນິດອິນດູຈີນ ເຊງທ ິ່ ັງສາມພກໄດ ັ ້ອອກແຮງນາພາປະຊາຊ ໍ ົນຕໍ່ສູ້ຕ້ານລດທັ ິລ່າ ເມືອງຂນຝຣ ຶ້ ັ່ ງ. ຫຼັງຈາກນ ັ້ ນມາ, ສະພາບການຕໍ່ສູ້ໃນອນດິ ູຈີນໄດຮຽກຮ ້ ້ອງໃຫ້ມີການທອນໂຮມ ້ ທັງ 3 ພັກໃຫ້ມີຄວາມເປນເອກະພາບ. ດ ັ ັ່ ງນ ັ້ ນ, ທ່ານ ໂຮ ່ຈີມິນ ຈງຟຶ່ າວເດ ້ ີນທາງໄປຮົງກົງ ແລະ ວັນທີ 3 ເດືອນກຸມພາ ປ ຄ.ສ ີ 1930 ກອງປະຊຸມໃຫຍ່ຜູ້ແທນຈາກບັນດາພກກອມມ ັ ູນິດໄດ້ໄຂຂຶ້ນ ຢູ່ທີ່ຮົງກົງ ພາຍໃຕການເປ ້ ນປະທານຂອງທ ັ ່ານ ໂຮ ່ຈີມິນ. 6HisTB M6 final CACIM.pdf 175 7/31/2015 9:42:42 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

171 ກອງປະຊມໄດ ຸ ້ຜ່ານບດລາຍງານການເມ ົ ອງ, ແນວທາງຍ ື ຸດທະສາດ ແລະ ຍດໂທບາຍ ຸ ຂອງພັກ, ກົດລະບຽບຂອງພັກ ແລະ ມະຕິອື່ນໆ. ແຕ່ສິ່ງສໍາຄນທັ ີ່ສຸດແມ່ນກອງປະຊຸມໄດ້ຕົກລົງ ເຕ ົ້າໂຮມພັກກອມມູນິດຕາງໆເຂ ່ ົ້າເປັນພກດຽວໂດຍມ ັ ີຊື່ວ່າ: ພັກກອມມູນິດຫວຽດນາມ ແລະ ຜູ້ ແທນກອງປະຊຸມໄດ້ເລືອກເອົາທ່ານ ເຈນຟິ ູ 35 ເປນເລຂາທ ັ ິການໃຫຍ່ຜູ້ທໍາອິດ. ກອງປະຊຸມໃຫຍ່ ໄດ້ປິດລົງໃນວັນທີ 7 ເດືອນກຸມພາ ປ ຄ.ສ ີ 1930 ດ້ວຍຜົນສາເລ ໍ ດອັ ັນສະຫງາງາມ. ນ ່ ັບແຕ່ນັ້ນ ເປັນຕ ົ້ນມາ ຂະບວນການປະຕິວັດໃນອິນດູຈີນໄດ້ຂະຫຍາຍຕົວຢາງແຂງແຮງ. ່ ໃນເດອນຕ ື ລາ ປ ຸ ຄ.ສ ີ 1930 ກອງປະຊມສຸ ູນກາງພັກຄ ັ້ ງທີໜຶ່ງ ໄດ້ໄຂຂຶ້ ນເພອສ ື່ ງເກດຕ ັ ີ ລາຄາສະພາບການ ແລະ ວາງທິດທາງການຕໍ່ສູ້ປະຕິວັດໃນໄລຍະໃໝ. ຜ ່ ່ານການຄ ົ້ ນຄວ້າສະ ພາບການ ແລະ ເງ ື່ອນໄຂຕາງໆກອງປະຊ ່ ມຈຸ ຶ່ງໄດ້ປັບປງໂຄງການໃໝ ຸ ່ ໂດຍອີງໃສ່ຈຸດພິເສດທາງ ດ້ານພູມສາດ, ປະຫວັດສາດ ແລະ ບນຫາທ ັ ີ່ປະເທດໃນອິນດູຈີນພວມຕົກຢໃນຊາຕາກ ູ່ າອໍ ນດຽວ ັ ກັນ. ໂຄງການການເມືອງສະເໜີໂດຍສະຫາຍ ເຈິນຟ ທູ ີ່ໄດ້ຜ່ານກອງປະຊຸມໃຫຍ່ມີເນອໃນ ື້ ດັ່ງນ: ີ້ 1) ໂຄ່ນລ ົ້ ມລະບອບຈກກະພ ັ ັດນິຍົມ, ລະບອບສັກດິນາ ແລະ ພວກປະຕິການ. 2) ຍາດເອາເອກະລາດແຫ ົ ່ງຊາດອນສັ ົມບູນໃນທົ່ ວອນດິ ູຈີນ. 3) ຈັດຕ ັ້ ງຄະນະລັດຖະບານທປະກອບດ ີ່ ້ວຍກໍາມະກອນ, ຊາວນາ ແລະ ນັກຮບ. ົ 4) ຍຶດເອົາທະນາຄານ, ບໍລິສັດວິສາຫະກດ, ໂຮງຈ ິ ັກໂຮງງານແລວໂອນເຂ ້ ົ້າເປັນກາມະ ໍ ສິດຂອງລັດ. 5) ຍຶດເອົາທີ່ດິນ ແລະ ຊບສັ ມບົ ັດຕາງໆ ່ ຂອງພວກຈກກະພ ັ ັດ ແລະ ສັກດິນາປະຕການ ິ ເພ ື່ ອແບງປ່ ັນໃຫ້ຊາວນາຜ້ ູທຸກຍາກ. 6) ປະຕິບັດລະບອບວັນອອກແຮງງານວັນລະ 8 ຊ ົ່ວໂມງ. 7) ລົບລ້າງການກູ້ຢືມແບບຂດຮູ ີດ, ການເສຍຄ່າຫົວ ແລະ ພາສີທີ່ບໍ່ຍຸດຕິທໍາ ທແຕະຕ ີ່ ້ອງ ສິດຜົນປະໂຫຍດຂອງຊາວນາຜູ້ທຸກຍາກ. 8) ປະຕິບັດບັນດາສິດເສລພາບ ປະຊາທ ີ ິປະໄຕຂອງປະຊາຊົນ. 35 ສະຫາຍເຈິນຟູ ແມ່ນໜຶ່ງໃນບັນດານັກສຶກສາ ຮຸ່ນທໍາອດທິ ີ່ ທ່ານ ໂຮ່ຈີມິນ ໄດ້ເອົາໃຈໃສ່ກໍ່ສ້າງ ແລະ ສົ່ງໄປ ຮຽນ ທີ່ມະຫາວທະຍາໄລຕາເວ ິ ນອອກມ ັ ດສະກ ົ . ູ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 176 7/31/2015 9:42:42 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

172 9) ຂະຫຍາຍການສຶກສາໃຫ້ທົ່ວເຖິງ. 10) ປະຕິບັດບັນດາສິດເສລພາບລະຫວ ີ ່າງຍິງຊາຍ. ພັກໄດ້ຢັ້ງຢນວື ່າ ພັກກອມມູນິດອິນດູຈີນ ແມ່ນພກແບບໃໝ ັ ່ຂອງຊົນຊ ັ້ ນກໍາກອນ, ກໍາເນີດ ເກີດຂ ຶ້ ນຈາກຜົນງານການຕໍ່ສູ້ຂອງນັກຮກຊາດ ແລະ ຮ ັ ັກຄວາມເປັນທາພາຍໃນຖ ໍ ັນແຖວຂອງ ຊາວຜອອກແຮງງານ. ພ ູ້ ັກມີຈຸດປະສົງປກລະດ ຸ ມ ແລະ ນ ົ າພາປວງຊ ໍ ົນເຮັດການປະຕິວັດປົດ ປ່ອຍຊາດ ແລະ ປົດປອຍຊ ່ ົນຊ ັ້ ນ ຕາມຄວາມມງມາດປາຖະໜາຂອງປະຊາຊ ຸ່ ົນໃນອິນດູຈີນ. 1.3 fi  *fl% %  %#  fl1$fl$1, ການສ້າງຕ ັ້ ງພກກອມມ ັ ູນິດອິນດູຈີນ ໃນປີ ຄ.ສ 1930 ໄດ້ມີຄວາມໝາຍທີ່ສໍາຄັນ ແລະ ໃຫຍ່ຫຼວງສາລໍ ັບຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນສາມຊາດອິນດູຈີນ ແລະ ໃນເວທີການເມອງ ື ໂລກດັ່ ງນີ້: 1) ການກໍາເນີດເກີດຂ ຶ້ ນຂອງພກກອມມ ັ ູນິດອິນດູຈີນ ຢໃນເວທ ູ່ ີການເມອງຂອງຊາດ ແລະ ື ສາກນນົ ັ້ ນ ແມ່ນບາດກ້າວການຂະຫຍາຍຕົວອນຍັ ່ິງໃຫຍໃນປະຫວ ່ ດສາດຂອງປະຊາຊ ັ ນສາມ ົ ຊາດອິນດູຈີນລາວ-ຫວຽດນາມ-ກໍາປູເຈຍ. 2) ເປັນການຢດຕຸ ິໄລຍະການຕໍ່ສູ້ຂອງປວງຊົນ ທ ີ່ໄດ້ດໍາເນີນມາດ້ວຍຄວາມພລະອາດຫານ ິ ແລະ ການເສຍສະຫຼະອນໃຫຍ ັ ່ຫຼວງ ແຕ່ຫາກປະລາໄຊຕະຫອດມາ ແລະ ເປ ຼ ນການໄຂໄລຍະ ັ ການປະຕິວັດກໍາມາຊບໃຫ ີ ແກ້ ່ປວງຊນເຮ ົ ົາ. 3) ມະຕຂອງກອງປະຊ ິ ມໄດ ຸ ້ຖືກຜັນຂະຫຍາຍລົງໄປສຮາກຖານການເມ ູ່ ືອງໃນຊນຊົ ນກ ັ້ ໍາມະ ກອນ, ຊາວນາ, ປັນຍາຊົນ ແລະ ຊ ັ້ ນຄົນອນໆອ ື່ ນເຮ ັ ັດໃຫ້ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ໄດ້ເຕີບໃຫຍຂະ ່ ຫຍາຍຕົວຢ່າງວ່ອງໄວ ແລະ ກວ້າງຂວາງ. 4) ວັນທີ 11 ເດືອນເມສາ ປ ຄ.ສ ີ 1931 ກອງປະຊຸມຄ ັ້ ງທີ XI ຂອງອງການສາກ ົ ນກອມມ ົ ູນິດ ທີ III ໄດ້ລົງມະຕິຮັບຮອງເອົາພກກອມມ ັ ູນິດອິນດູຈີນເປັນພາກສວນໜ ່ ຶ່ ງເອກະລາດຂອງອົງການ ສາກນກອມມ ົ ູນິດທີ III. ນັບແຕ່ນັ້ນເປນຕັ ນມາ ການປະຕ ົ້ ິວັດອິນດູຈີນໄດ້ກາຍເປັນພາກສວນ່ ໜຶ່ງແບບກາຍອິນຊີຂອງການປະຕິວັດໂລກ. 1.4 " 1!  #*fl%#  fl1$fl$1, ການຕໍ່ສູ້ຕ້ານພວກລາເມ່ ອງຂ ື ຶ້ນຝຣັ່ງຂອງປະຊາຊົນລາວ ໃນໄລຍະຕົ້ ນສະຕະວັດທີ XX ໄດ້ເກີດຂ ຶ້ ນເກອບທ ື ຸກພູມີພາກຂອງປະເທດລາວຢາງແຂງແຮງ ແລະ ຕ ່ ິດຕໍ່ກັນເປນເວລາຫ ັ ຼາຍປີທີ່ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 177 7/31/2015 9:42:42 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

173 ເຕັມໄປດ້ວຍການສູນເສຍອັນຍ ິ່ງໃຫຍ່ທາງດານຊ ້ ີວິດ ແລະ ຊບສັ ິນຂອງບນດານ ັ ກຮັ ົບຜູ້ຮັກຊາດ ຢ່າງແທ້ຈິງ ເຊ ິ່ງໃນເບື້ ອງຕນຂະບວນການຕ ົ້ ໍ່ສູ້ທັງໝດນົ ັ້ ນລ້ວນແຕ່ມີຄວາມເຂມແຂງ ແລະ ຂະ ັ້ ຫຍາຍຕົວກວາງຂວາງ ແຕ ້ ່ສຸດທ້າຍທຸກຂະບວນການກໍຕ້ອງຖືກດັບສນ ແລະ ສະຫ ູ ຼາຍຕົວໃນລກ ັ ສະນະຄາຍຄ ້ ືກັນໝົດ. ທັງນີ້ກໍຍ້ອນວາ ຂະບວນການຕ ່ ໍ່ສູ້ໃນໄລຍະນັ້ ນຍັງຂາດຫາຍປ ຼ ດໄຈທ ັ ີ່ເປັນ ການສະໜັບສະໜູນ ແລະ ຮບປະກ ັ ນໃຫ ັ ້ແກ່ໄຊຊະນະຂອງຂະບວນການລກຂຸ ນຕ ຶ້ ໍ່ສູ້ໂດຍສະ ເພາະແມນຜ່ ູ້ຈັດຕ ັ້ ງນາພາ. ໍ ດ ັ່ ງນນ, ນ ັ້ ັບແຕ່ພັກກອມມູນິດອິນດູຈີນໄດ້ຮັບການສາງຕ ້ ງຂ ັ້ ຶ້ນໃນປີ ຄ.ສ 1930 ໄດ້ສ້າງບາດລ້ຽວປະຫວດສາດອ ັ ນໃໝ ັ ໃຫ່ ້ແກຂະບວນການຕ ່ ໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊນສາມ ົ ຊາດອິນດູຈີນເວ ົ້ າລວມເວ ົ້ າສະເພາະແມນປະຊາຊ ່ ນລາວ. ົ ໃນຂະນະທີ່ປະຊາຊົນອາຍນ ້ ້ອງຫວຽດນາມ ໄດ້ດໍາເນີນການຕໍ່ສູ້ຕ້ານຈັກກະພັດຝຣັ່ງຢ່າງ ແຂງແຮງ; ປະຊາຊົນລາວບັນດາເຜາ ກ ົ່ ໍໄດ້ເສີມຂະຫຍາຍມູນເຊ ື້ ອແຫງການຕ ່ ໍ່ສູ້ອັນພິລະອາດ ຫານຕານການແຊກແຊງ ແລະ ຮ ້ ຸກຮານຂອງພວກລາເມ່ ອງຂ ື ນຝຣ ຶ້ ັ່ ງດ້ວຍຫາຍຮ ຼ ູບການ ໂດຍສະ ເພາະແມນບ່ ນດານ ັ ັກຮົບປະຕິວັດລາວ ໄດ້ມີການເຄ ື່ອນໄຫວກໍ່ສ້າງກາລໍ ງປະຕ ັ ິວັດໃນໝູ່ມະຫາ ຊົນຢ່າງກວາງຂວາງເຊ ້ ັ່ ນ: ຊົນຊ ັ້ ນກາມະກອນ, ນ ໍ ັກສກສາ, ປ ຶ ັນຍາຊົນ, ຂ້າລາຊະການ ແລະ ອື່ນໆທີ່ກ້າວໜ້າດ້ວຍຄວາມທໍລະຫົດອດທົ ົນເປັນຢາງຍ ່ ິ່ ງ ຈ ຶ່ ງເຮັດໃຫ້ໜ່ວຍພກກອມມ ັ ູນິດໄດ້ຮັບ ການຈັດຕ ັ້ ງຂນພາຍໃຕ ຶ້ ້ເງອນໄຂທ ື່ ີ່ ຫຍງຍາກສ ຸ້ ບສັ ົນ ແລະ ປິດລັບທີ່ສຸດ. ໃນເບື້ ອງຕ ົ້ ນໜ່ວຍພັກ ໄດ້ຮັບການສາງຕ ້ ງຂ ັ້ ຶ້ນຢູ່ບໍ່ກົ່ວ 2 ແຫ່ງຄ: ບື ໍ່ ແໜ່ງ ແລະ ບໍ່ກົ່ວໂພນຕິ້ວ. ໃນໄລຍະຕໍ່ ມາກໍໄດ້ຮັບ ການສ້າງຕ ັ້ ງຂນຕ ຶ້ ື່ ມອກຫີ າຍແຫ ຼ ່ງຄ: ທື ່າແຂກ, ວຽງຈັນ, ສະຫວັນນະເຂດ ແລະ ປາກເຊ ເຊິ່ງໃນ ແຕ່ລະແຫ່ງໜວຍພ ່ ັກໄດ້ປຸກລະດມນົ ໍ້າໃຈຮັກຊາດ, ຄຽດແຄ້ນສດຕັ , ສູ ຶກສາອົບຮມລົ ັດທິມາກ-ເລ ນິນ ແລະ ນໍາພາການນດຢັ ດງານເພ ຸ ອທວງໃຫ ື່ ເພ້ ີ່ ມເງິນເດືອນ, ຫຼຸດຜ່ອນໂມງເຮດວຽກ, ທວງເອ ັ ົາ ສິດທາງການເມືອງ ແລະ ເສດຖະກດ. ິ ນັບແຕ່ປີ ຄ.ສ 1930-1935 ເປັນບາດລ້ຽວແຫ່ງປະຫວດສາດໃນການສ ັ ຶກສາອົບຮມ ແລະ ົ ນໍາເອາປວງຊ ົ ນເຂ ົ ົ້ າສຂະບວນການຕ ູ່ ໍ່ສູ້ຢ່າງກວ້າງຂວາງ ອັນເຮັດໃຫ້ນໍ້າໃຈຮັກຊາດ, ນ ໍ້າໃຈຕໍ່ສູ້ ຢ່າງອງອາດກ ົ າຫານ, ການຍອມເສຍສະຫ ້ ຼະ ແລະ ແນວຄິດມາກ-ເລນິນ ໄດ້ຟົດເດືອດເປນກະ ັ ແສຟອງ ແລະ ໄດ້ເຊ ື່ ອມຊມເຂ ຶ າໃນຈ ົ້ ດໃຈຂອງປວງຊ ິ ນລາວຢ ົ າງເລ ່ ກເຊ ິ ິ່ ງ ແລະ ໜັກແໜ້ນ. ຄັນ ທຸງຊາດປະຊາທິປະໄຕໄດປາກ ້ ດຂົ ຶ້ນ ແລະ ກາຍເປນຄັ ັນທຸງນາໜໍ າໃນຂະບວນການຕ ້ ໍ່ສູ້ກູ້ຊາດ ຕ້ານຈັກກະພດລັ ່າເມືອງຂນ ເພ ຶ້ ື່ອຄວາມເປັນເອກະລາດ, ອິດສະລະພາບ ແລະ ຄວາມສມບົ ູນ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 178 7/31/2015 9:42:42 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

174 ພູນສຸກຂອງປວງຊົນລາວທງຊາດ. ດ ັ ້ວຍເຫດນ ັ້ ນ, ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນລາວໄດລະ ້ ເບີດຂ ຶ້ນຢາງແຂງແຮງ ແລະ ກວ ່ ້າງຂວາງໃນຂອບເຂດທວປະເທດ. ົ່ ໃນປ ຄ.ສ ີ 1931 ປະຊາຊນວຽງຈ ົ ນໄດ ັ ້ທໍາການປະທ້ວງຕ້ານລັດທິລ່າເມອງຂ ື ນຝຣ ຶ້ ັ່ ງ ແຕ່ ຖືກຕໍາຫຼວດຈບຜັ ູ້ນໍາຂອງຂະບວນປະທ້ວງມະຫາຊົນທ ີ່ ເຂ ົ້ າຮ່ວມ ຈ ຶ່ງໄດ້ບຸກລຸກເຂາຫ ົ້ ້ອງການຕໍາ ຫຼວດສັນຕບານເພ ິ ື່ອທວງໃຫ້ປ່ອຍຕົວຜູ້ນໍາ. ປີ ຄ.ສ 1932-1933 ກໍາມະກອນລາວ ແລະ ຫວຽດນາມຢູ່ບໍ່ກົ່ວໂພນຕິ້ ວ ແລະ ບ ໍ່ ແໜ່ງ ໄດ້ລຸກຂ ຶ້ນປະທ້ວງເປັນຂະບວນຕິດຕໍ່ກັນ ເພ ື່ອທວງໃຫ້ຫຼຸດຜອນໂ ່ ມງເຮັດວຽກ, ເພ ີ່ ມເງນເດ ິ ືອນ, ດັດແປງເງື່ອນໄຂເຮັດວຽກ ແລະ ປົວແປງຊີວິດການເປນຢັ ູ່ຂອງເຂາເຈ ົ ົ້ າ. ປີ ຄ.ສ 1933 ພາຍໃຕ້ການນໍາພາຂອງໜວຍພ ່ ັກກອມມູນິດ ແມ່ຄ້າຊາວຂາຍ ແລະ ນາຍ ທຶນນ້ອຍໃນວຽງຈັນໄດ້ພ້ອມກັນຢດລຸ ົງຕະຫຼາດຕາມນດໝາຍ ທວງໃຫ ັ ້ຫຼຸດຜ່ອນພາສ ແລະ ປະ ີ ທ້ວງການກະທໍາທີ່ບໍ່ດີຂອງເຈ ົ້ າໜາທ້ ີ່ ພາສີອາກອນທີ່ມີຕໍ່ເຂົາເຈ ົ້າໃນທ້ອງຕະຫາດ. ຼ ໃນເດອນພະຈ ື ິກ ປີ ຄ.ສ 1933 ຢູ່ທີ່ໂຮງຮຽນມັດທະຍມ “ປາວ ົ ’’ ວຽງຈ ີ ັນ ໜ່ວຍພັກຮາກ ຖານ ແລະ ອົງການຈດຕັ ັ້ ງຊາວໜຸ່ມກອມມູນິດໃນໂຮງຮຽນໄດ້ນໍາພານັກຮຽນ 50 ກວ່າຄົນ ເດີນ ເຂ ົ້ າຫາຜູ້ອໍານວຍການ ເພ ື່ອປະທ້ວງຕການໄລ ໍ່ ່ນັກຮຽນອອກຈາກໂຮງຮຽນໂດຍບໍ່ມີເຫດຜົນພຽງພໍ ແລະ ທວງໃຫໂຮງຮຽນຮ ້ ບເອ ັ ົາຜູ້ກ່ຽວເຂາຮຽນຄ ົ້ ືນຢາງໄດ ່ ້ຮັບຜົນ. ຕົ້ນປ ຄ.ສ ີ 1934 ພາຍໃຕການນ ້ ໍາພາຂອງໜ່ວຍຊາວໜຸ່ມ ທ ີ່ໂຮງຮຽນການຊາງປາກປ ່ ່າ ສັກວຽງຈນ ໄດ ັ ້ພ້ອມກັນທວງໃຫ້ຝ່າຍປກຄອງເພ ົ ມເງ ີ່ ນເບ ິ ້ຍລ້ຽງແຕ່ 3.5 ກີບຂ ຶ້ນເປັນ 3.8 ກີບຕ ໍ່ ເດືອນ ແຕ່ບໍ່ໄດ້ຮັບຜົນ ເຮດໃຫ ັ ້ນັກຮຽນຈໍານວນໜ ຶ່ ງຖກຈື ັບ ແລະ ອີກຈານວ ໍ ນນໜ ຶ່ ງຖືກໄລ່ອອກ ຈາກໂຮງຮຽນ. ໃນເດອນກ ື ລະກ ໍ ົດ ປີ ຄ.ສ 1936 ທ່ານ ເລຮ ົ່ງຟົງ ກໍາມະການສາຮອງຄະນະບ ໍ ໍລິຫານງານ ສາກນກອມມ ົ ູນິດ, ເລຂາທການໃຫຍ ິ ່ພັກກອມມູນິດອນດິ ູຈີນໄດຮຽກໂຮມຄະນະບ ້ ໍລິຫານງານສູນ ກາງພັກທຊຽງໄຮ ເພ ີ່ ື່ ອສັງເກດຕີລາຄາສະພາບການ ແລະ ວາງໜ້າທ ີ່ ສະເພາະໜ້າ. ພາຍໃຕ້ແສງ ສະຫວາງຂອງມະຕ ່ ກອງປະຊ ິ ຸມຄ ັ້ ງນ ຂະບວນການຕ ີ້ ໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊນອົ ິນດ ຈູ ີນໄດ້ຂະຫຍາຍຕົວ ກ້າວຂ ຶ້ ນ, ໜ່ວຍພັກຕາງໆໄດ ່ ້ຮິບໂຮມເອົາຄວາມມຸ່ງຫວັງຂອງປະຊາຊນ ເພ ົ ອສະເໜ ື່ ີຕໍ່ຄະນະກໍາ ມະການທ ີ່ເປນຕັ ົວແທນຂອງສະພາຝຣັ່ ງ ທຈະມາຄ ີ່ ນຄວ ົ້ ້າບນຫາອ ັ ິນດູຈີນຕາມການຕົກລງຂອງ ົ ລັດຖະບານຝຣັ່ ງ. ຂະບວນການດງກ ັ່ ່າວໄດ້ມີການສາງຕ ້ ງອ ັ້ ົງການຕ່າງໆໃຕການນ ້ ໍາພາຂອງພັກ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 179 7/31/2015 9:42:42 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

175 ຢ່າງເປດເຜ ີ ຍຢີ ູ່ໃນຕົວເມືອງ ແລະ ຊົນນະບົດທຸກຊນຄ ັ້ ນ. ນອກຈາກນ ົ ັ້ ນ, ຍັງໄດ້ເລືອກເອາຕົ ົວ ແທນຂອງຕນເພ ົ ື່ ອເຂາຮ ົ້ ່ວມກອງປະຊມໃຫຍ ຸ ່ຜູ້ແທນປະຊາຊນທົ ົ່ ວອິນດູຈີນ ເພ ື່ອທວງໃຫ້ລັດຖະ ບານຂອງແນວໂຮມຝຣັ່ ງຕອງປະຕ ້ ິບັດສດປະຊາທ ິ ປະໄຕ ແລະ ແກ ິ ້ໄຂຊີວິດການເປັນຢຂອງປະ ູ່ ຊາຊນຕາມທ ົ ໄດີ່ ້ສັນຍາໄວ້. ແຕ່ວ່າໃນປ ຄ.ສ ີ 1938 ພັກຝ່າຍຂວາໄດ້ຂຶ້ນເປັນລດຖະບານຝຣ ັ ັ່ງ ແລະ ປະຕິບັດນະໂຍ ບາຍຂູດຮີດ ແລະ ປາບປາມປະຊາຊນຝຣ ົ ັ່ ງ ກໍຄືຢູ່ເມືອງຂນຮ ຶ້ ້າຍແຮງກວາເກ ່ າ. ດ ົ່ ັ່ ງນ ັ້ ນ, ໜ່ວຍ ພັກຕາງໆຢ ່ ໃນອ ູ່ ິນດູຈີນຈງຖ ຶ່ ືກປາບປາມ ແລະ ໄດ້ຮັບຄວາມເສຍຫາຍ ແຕ່ຂະບວນການໄດ້ເຕີບ ໃຫຍ ແລະ ສ ່ ືບຕ ໍ່ ການຕໍ່ສູ້ຢ່າງເດດດັ ່ຽວໜຽວແໜ້ນນັບມື້ສູງຂ ຶ້ ນ. ໃນເວລານ ຂະບວນການຕ ີ້ ໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນຫວຽດນາມ ໄດ້ສົ່ງຜົນສະທ້ອນຢາງເລ ່ ກ ເຊ ິ ິ່ງ ຕໍ່ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊນລາວເຮ ົ າສະມາຊ ົ ິກພກຈັ ຶ່ງໄດ້ປຸກລະດົມ ແລະ ຊຸກຍໃຫູ້ ມວນ ້ ຊົນເຂ ົ້ າຮ່ວມການໂຮມຊມນຸ ຸມ, ການນດຢັ ຸດງານ, ການປະທ້ວງ ແລະ ທວງເອາສົ ິດອ ື່ນໆ ໂດຍສະ ເພາະແມນກ່ າມະກອນສ ໍ າງທາງເລກທ ້ ີ 13 ໄດ້ລຸກຂ ຶ້ ນຕໍ່ສູ້ຢ່າງແຂງແຮງໃນຕະຫອດ ຼ 2 ປີ (ປີ ຄ.ສ 1938-1939). ນອກຈາກນນ, ອ ັ້ ົງການຊາວໜຸ່ມປະຊາທິປະໄຕໄດ້ເກີດຂ ຶ້ ນ, ໜັງສືພິມຂອງພັກ ກອມມູນິດອນດິ ູຈີນໄດ້ນໍາມາແຈກຍາຍຢ່າງເປດເຜ ີ ຍ ແລະ ກວ ີ ້າງຂວາງ, ຈົດໝາຍຂອງສູນກາງ ພັກທ ີ່ຝາກເຖງທິ ຸກໜ່ວຍພກໄດ ັ ້ໄຈ້ແຍກສະພາບໃນອນດິ ູຈີນ ແລະ ການເຄອນໄຫວຂອງໜ ື່ ່ວຍ ພັກຕາງໆຢ ່ າງຊ ່ ັດເຈນ. ນັບແຕ່ມີພັກນໍາພາ ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊນສາມຊາດອ ົ ນດິ ູຈີນມີບາດກ້າວຂະ ຫຍາຍຕົວຍ ິ່ງໃຫຍ, ພາລະກ ່ ິດປະຕິວັດໜັກແໜ້ນ ແລະ ຕິດພັນກບຂະບວນການປະຕ ັ ິວັດໂລກ. ສໍາລັບລາວເຮາໄດ ົ ້ເຮັດໃຫ້ຄັນທຸງຊາດປະຊາທິປະໄຕ ແລະ ການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນລາວກາວສ ້ ູ່ ໄລຍະໃໝ ແລະ ດ ່ ້ວຍຄຸນນະພາບໃໝ. ບ່ ັນດານັກກອມມູນິດໄດ້ປຸກລະດມຂົ ົນຂວາຍມະຫາຊົນ ໂດຍທາງລັບດ້ວຍຄວາມໝ ັ້ ນໜຽວ ແລະ ເສຍສະຫຼະເພ ື່ ອພາລະກິດປະຕິວັດຢ່າງສູງສ ົ່ ງ. 2. 'ffl" . 1930-1941 2.1 #  "%6*fl%'ffl" . 1930-1941 ພາຍຫງສຼັ ົງຄາມໂລກຄັ້ ງທີ I, ປີ ຄ.ສ1929-1933 ໄດ້ເກີດວິກິດການເສດຖະກິດໂລກຄັ້ງ ໃຫຍ ເຊ່ ິ່ ງມັນໄດ້ສົ່ງຜົນກະທົບຢ່າງຮ້າຍແຮງຕການເມ ໍ່ ອງ, ເສດຖະກ ື ິດ, ວັດທະນະທໍາ ແລະ ສງ ັ ຄົມຂອງທຸກໆປະເທດໃນໂລກເວົ້ າລວມ ເວ ົ້ າສະເພາະແມ່ນຂອງລາວເຮົາ. 6HisTB M6 final CACIM.pdf 180 7/31/2015 9:42:42 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

176 1) 'fl% ( ໃນປ ຄ.ສ ີ 1899 ຈັກກະພັດຝຣັ່ງໄດ້ມີການຈັດສນກັ ົງຈກການປ ັ ກຄອງຄ ົ ືນໃໝ ເຊ່ ິ່ງໄດ້ຈັດ ເອົາລາວເປນຫັ ົວເມືອງຂ ຶ້ ນ ຫຼື ອານານິຄົມ ປະກອບດວຍ ້ 10 ແຂວງ. ໃນນນ, ຫ ັ້ ຼວງພະບາງມຖາ ີ ນະເປັນແຂວງທັງເປັນອານາຈັກນ້ອຍ ເຊ ິ່ງປົກຄອງໂດຍເຈາຊ ົ້ ີວິດຫຼວງພະບາງຈງມ ຶ່ ີຖານະບຈະ ໍ່ ແຈ້ງ ຈ ຶ່ງເປນຜັ ົນດີໃຫ້ແກນະໂຍບາຍແບ ່ ງແຍກເພ ່ ື່ອປກຄອງ. ນະໂຍບາຍດ ົ ງກ ັ່ ່າວໄດ້ຍືນຍົງຄົງ ຕົວໃນຂນພ ັ້ ນຖານຈ ື້ ົນມາເຖິງປີ ຄ.ສ 1941. ດັ່ງນ ັ້ ນ, ໃນເວລາທປະຊາຊ ີ່ ົນລາວກາລໍ ງປະສ ັ ບບົ ັນຫາຄວາມທຸກຍາກລໍາບາກ ພວກລ່າ ເມືອງຂນຝຣ ຶ້ ັ່ ງຊ ໍ້ າພດກອບໂກຍ ແລະ ກ ັ ດຂົ ີ່ຂູດຮີດຊາວຜູ້ອອກແຮງງານຢ່າງໜັກໜ່ວງ. ໃນເມື່ອ ປະຊາຊົນລຸກຂ ຶ້ ນຕໍ່ຕ້ານພວກເຂົາກເພໍ ີ່ ມທະວີການປາບປາມ, ຈັບກມ ແລະ ເຂ ຸ ນຂັ ້າຜູ້ທີ່ຮັກຊາດ ຫຼື ສະມາຊກພິ ັກກອມມູນິດຢ່າງຫຼວງຫາຍ. ນອກຈາກນ ຼ ັ້ ນ, ພວກເຂາຍົ ັງດາເນ ໍ ນນະໂຍບາຍການ ີ ປົກຄອງແບບຮ້າຍກາດ ດວຍການຕ ້ ດສັ ດເສລ ິ ພາບ ປະຊາທ ີ ິປະໄຕຂອງປະຊາຊົນ, ສ້າງຄວາມ ແບ່ງແຍກລະຫວ່າງປະຊາຊົນສາມຊາດອິນດູຈີນ ແລະ ໃຊ້ເລ່ກົນຕ່າງໆທາງດານວ ້ ັດທະນະທາ-ໍ ສັງຄົມເພ ື່ອປກປົ ິດ ແລະ ຮກສາລະບອບກ ັ ົດຂີ່ຂູດຮດຂອງພວກເຂ ີ າໄວ ົ ້. 2) ' )$ ໃນຊ່ວງເກີດວິກິດການເສດຖະກິດໂລກຄງໃຫຍ ັ້ ່ນັ້ນ ພວກລາເມ່ ອງຂ ື ຶ້ນຝຣັ່ງໄດ້ນໍາເອົາ ຜົນຮ້າຍດ ັ່ ງກາວເຂ ່ າມາປ ົ້ ນປັ່ ່ວນ ແລະ ທັບມ້າງການຜະລິດຂອງປະຊາຊົນລາວ ຈ ຶ່ ງເຮັດໃຫ້ເສດ ຖະກິດທີ່ອ່ອນເພຍຢແລູ່ ້ວຕອງຊ ້ ຸດໂຊມລງກວ ົ ່າເກ ົ່ າ. ນອກຈາກນນ, ການກະສ ັ້ ິກໍາຂອງລາວຍັງ ປະສົບບນຫານ ັ ໍ້ າຖ້ວມ ແລະ ໄພແລງຢ້ າງຕ ່ ໍ່ ເນ ື່ ອງກັນຫາຍປ ຼ (ປີ ີ ຄ.ສ 1929-1932). ດັ່ ງນ ັ້ ນ, ຜົນ ຜະລິດເຂ ົ້ າ ແລະ ສະບຽງອາຫານ ຈງຫ ຶ່ ຼຸດລົງຢ່າງໜ້າວິຕົກ ແລະ ຊີວິດການເປນຢັ ຂອງປະຊາຊ ູ່ ົນ ຕ້ອງພບກົ ັບຄວາມຫຍງຍາກຢ ຸ້ ່າງສາຫດທັ ີ່ບໍ່ເຄີຍມມາກ ີ ່ອນ. ເມ ື່ອສະພາບການເປັນຄແນວນ ື ັ້ນ ໄດ້ເຮັດໃຫ້ເຂ ົ້າກາຍເປັນສງທ ິ່ ີ່ ຫາຍາກ ແຕ່ສໍາລັບຜູ້ທີ່ ພໍກຸ້ມກນກິ ໍຕ້ອງໄດ້ຂາຍເຂາເພ ົ້ ອເອ ື່ າເງ ົ ິນໄປເສຍຄາຫ່ ວຄົ ົນ ແລະ ພາສີອື່ນໆ. ຍ້ອນວາລາຄາ ່ ເຂ ົ້ າຫດລຼຸ ົງ ປະຊາຊົນຈາເປ ໍ ນຕັ ້ອງຂາຍເຂາຫ ົ້ າຍກວ ຼ ່າແຕ່ກ່ອນ ແຕ່ພວກຝຣັ່ ງພດໄດ ັ ້ເພ ີ່ ມຄາພາສ ່ ີ ຕ່າງໆຂນອ ຶ້ ີກ. ນອກຈາກນນ, ພວກເຂ ັ້ ົາຍັງໄດ້ອອກລະບຽບການຄມຄອງການເງ ຸ້ ນຄິ : ໜື ີບຮັດ ການຄ້າຂອງປະຊາຊົນ, ພມເງ ິ ິນໃໝ ແລະ ລະບຽບອ ່ ນໆ ເພ ື່ ອໃຫ ື່ ້ເງນກາຍເປ ິ ນສັ ິ່ ງຫາຍາກ. ພາຍ ໃຕ້ລະບຽບການດ ັ່ ງກາວປະຊາຊ ່ ນຈົ າຕໍ ້ອງກາຍເປນທາດ, ກ ັ ູລີ ແລະ ຄນຮົ ັບໃຊ ທ້ ີ່ຕ້ອງທົນທກທຸ ໍ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 181 7/31/2015 9:42:42 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

177 ລະມານຕ ໍ່ ການທຸບຕ ແລະ ການໃສ ີ ່ໂທດຕ່າງໆ ເພ ື່ອເປັນການຊາລະຄ ໍ ່າຫົວ ແລະ ຄາສ່ ່ວຍສາ ອາກອນທກຢຸ າງ. ່ ເພ ື່ ອຈາກໍ ັດການຄາຂອງປະຊາຊ ້ ົນຕາມຊາຍແດນ ພວກຝຣັ່ງໄດອອກຄ ້ າສໍ ງຫ ັ່ າມບ ້ ໃຫໍ່ ້ ແລກປ່ຽນ ແລະ ຍົກຍາຍເງ ້ ິນກີບອນດິ ູຈີນ (ເງິນຫົວໜາມ) ຄື: ບ ໍ່ໃຫ້ເງິນກີບທ ີ່ເປນໂລຫະອອກ ັ ນອກປະເທດລາວ ແລະ ບໃຫໍ່ ້ເອາເງ ົ ນຕິ າງດ ່ າວ (ເງ ້ ິນສະຫຍາມ) ເຂົ້ າມາລາວ ແລະ ອ ື່ ນໆ. ໃນເດອນພ ື ຶດສະພາ ປີ ຄ.ສ 1930 ຝຣັ່ງໄດ້ຂຶ້ນລາຄາເງິນກີບອນດິ ູຈີນ ດວຍການຍ ້ ້າຍ ເງິນກີບດງກ ັ່ າວອອກ ່ ຈາກທະນາຄານ ທ ີ່ ເອົາເງິນສົດຄາປະກ ໍ້ ັນເງິນກບໄປໃສ ີ ່ທະນາຄານທ ີ່ ເອາຄົ ໍາ ສົດເປັນສງຄ ິ່ າປະກ ໍ້ ັນແທນ ຈ ຶ່ ງເຮັດໃຫ້ອັດຕາແລກປ່ຽນກັບເງິນອນໆສ ື່ ູງຂ ຶ້ ນກວາເກ ່ າ. ດ ົ່ ັ່ ງນ ັ້ນ, ປະ ເທດນາຍທນທຶ ີ່ບໍ່ຢູ່ໃນລະບບທະນາຄານດຽວກ ົ ັນບສາມາດດ ໍ່ າເນ ໍ ີນການຄ້າພາຍນອກ ແລະ ວສາ ິ ຫະກດອິ ື່ ນໆນາພວກຝຣ ໍ ັ່ງໄດ້ ອັນເປັນການປັດເຂຍປະເທດນາຍທ ່ ນອຶ ນອອກຈາກອ ື່ ນດິ ູຈີນ. ວັນທີ 12 ເດືອນສິງຫາ ປ ຄ.ສ ີ 1930 ຝຣັ່ງໄດ້ພິມເງນກິ ີບຫົວໜາມຊະນິດໃໝ່ອອກ ເຊິ່ງ ມີເງິນສົດພຽງແຕ່ 20 ກຣາມ (ເງິນກີບເກາມ ົ່ ີ 90 ກຣາມ) ແລ້ວປະກາດໃຫປະຊາຊ ້ ົນເອົາເງິນເກົ່າ ມາແລກປ່ຽນເອົາເງິນໃໝ່ໃນອັດຕາ 1 ຕໍ່ 1. ການກະທໍາດ ັ່ ງກາວ ໄດ ່ ້ສົ່ງຜົນກະທົບຢ່າງໜັກໜ່ວງ ຕໍ່ກັບຊີວິດການເປັນຢຂອງປະຊາຊ ູ່ ົນລາວ. 3) - % . %% ffl    %  ປະຊາຊົນລາວເກືອບທຸກຊນຄ ັ້ ົນ ລ້ວນແຕ່ໄດ້ຮັບເຄາະກໍາຈາກນະໂຍບາຍການປກຄອງ ົ ຂອງພວກລ່າເມືອງຂນຝຣ ຶ້ ັ່ ງ. ຊາວກາມະກອນກ ໍ ໍເປັນຊນຄ ັ້ ົນໜ ຶ່ ງທີ່ຖືກກົດຂີ່ຂູດຮີດຢ່າງໜັກໜ່ວງ ຈາກແອກປກຄອງຂອງຝຣ ົ ັ່ ງ ເຊ ິ່ ງຈະເຫັນໄດ້ຈາກກາມະກອນທ ໍ ີ່ ເຮັດວຽກຢູ່ບໍ່ແໜ່ງ ແລະ ບໍ່ກົ່ວ ໂພນຕີ້ ວທີ່ຖືກໄລ່ອອກຈາກການເຮັດວຽກຈໍານວນຫຼວງຫຼາຍ ສ່ວນຜູ້ທີ່ຍັງຢູ່ຕ້ອງເຮັດວຽກໃຫ້ໄດ້ ເທ ົ່ າເກາຄ ົ່ : ໃນປ ື ຄ.ສ ີ 1929 ມີກໍາມະກອນ 3.000 ຄົນ ສາມາດຂດຄຸ ນແຮ ົ້ ່ກົ່ວໄດ້ປະມານ 3.000 ໂຕນຕໍ່ປີ ແຕມາໃນປ ່ ີ ຄ.ສ 1932 ກໍາມະກອນ 2.000 ຄົນ ຖືກໄລອອກ ສ ່ ່ວນຜູ້ທີ່ຍັງຢູ່ (1.000 ຄົນ) ຕ້ອງຜະລິດໃຫ້ໄດ້ 3.000 ໂຕນເທົ່ າເດມ. ີ ພ້ອມນ ັ້ນ, ຊາວປນຍາຊ ັ ົນ, ຄ, ແພດ ແລະ ູ ຂ້າລາຊະການທ ີ່ ເຮັດວຽກໃຫ້ຝຣັ່ ງກໍປະສບກົ ັບຄວາມຫຍຸ້ງຍາກຫາຍປະການ ເພາະພວກເຂ ຼ າໄດ ົ ້ ໄລ່ຂ້າລາຊະການທ ົ່ ວອິນດູຈີນອອກຈາກການ ໃນອັດຕາສ່ວນ 1/7 ໂດຍບໍ່ມີເຫດຜົນ, ຈໍານວນທ ີ່ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 182 7/31/2015 9:42:42 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

178 ເຫຼືອຖືກຕດເງ ັ ນເດ ິ ືອນລົງ 50%, ຈໍານວນໜ ຶ່ ງກໍສະເໜີໃຫ້ກິນບານານກ ໍ ອນອາຍ ່ ກະສຽນ ແລະ ຸ ເງິນບໍານານ-ບໍາເນັດຖືກຕດລັ ົງ 25%. *.     ພວກລາເມ່ ອງຂ ື ຶ້ນຝຣັ່ ງບ ໍ່ໄດ້ລົງທຶນໃສ່ການສກສາ ທ ຶ ງນັ ີ້ກໍເພ ື່ ອເຮັດໃຫ້ປະຊາຊນລາວກ ົ ກ ື ໜັງສ. ໃນປ ື ຄ.ສ ີ 1902 ຝຣັ່ງ ໄດ້ລົງທຶນໃສ່ການສຶກສາເລັກນອຍ ໂດຍຫ ້ ກເອ ັ າຈາກງ ົ ບປະມານ ົ ບ້ວງອ ື່ ນໆຈໍານວນ 6.000 ກີບ ນໍາມາໃຊ້ເຂາວຽກງານການສ ົ້ ຶກສາ ໂດຍແນໃສ່ການສາງຜ ້ ແປູ້ ພາສາ. ໃນເວລານນທ ັ້ ົ່ວປະເທດລາວມີໂຮງຮຽນພຽງແຕ່ 2 ຫຼັງຄື: ຢວຽງຈ ູ່ ັນ ແລະ ຫຼວງພະບາງ. ໃນປ ຄ.ສ ີ 1907 ຈ ຶ່ ງມີການກໍ່ສ້າງຄູວິຊາສະເພາະແບບເລ ັ່ ງລັດຈໍານວນໜ ຶ່ ງ. ມາເຖິງປີ ຄ.ສ 1930 ມີໂຮງຮຽນ 66 ແຫ່ງ ເຊງສ ິ່ ່ວນຫຼາຍເປັນໂຮງຮຽນມູນລະປະຖົມມີ ແຕ່ 3 ຫ້ອງ (ຂັ້ນຮຽນ) ຕັ້ ງແຕ່ຫ້ອງ ປ.1-3 (ຫ້ອງທີ 5-3) ສ່ວນນັກຮຽນທ ີ່ເປັນຄນລາວແມ ົ ນມ່ ີ ໜ້ອຍ ແລະ ໂອກາດທຈະຮຽນຈ ີ່ ົບຊ ັ້ນປະຖົມສມບົ ູນແມ່ນຫາຍາກທີ່ສຸດເຊ ັ່ນ: ປີ ຄ.ສ 1930 ຫ້ອງ ປ.6 (ຫ້ອງທີ 1) ມີນັກຮຽນ 171 ຄົນ (ຄົນລາວ 90 ຄົນ) ສອບເສັງໄດໃບປະກາສະນ ້ ິຍະບັດຈົບຊັ້ນ ປະຖມສົ ົມບນພຽງແຕ ູ ່ 36 ຄົນ. ໃນນັ້ ນ, ມີຄົນລາວ 15 ຄົນ ແຕ່ພວກເຂົາກໍບໍ່ໄດ້ຮຽນຕ ໍ່ໃນຊັ້ ນມດ ັ ທະຍົມ. ການສຶກສາລາວຕົກຢໃນສະພາບທ ູ່ ີ່ຫຼ້າຫງແບບນ ຼັ ກ ີ້ ໍຍ້ອນພວກຝຣັ່ ງບໍ່ສົ່ງເສີມ ແລະ ບໍ່ລົງ ທຶນ ເຊ ິ່ງໃນຄວາມເປັນຈິງແລ້ວພວກເຂົາມີເຈດຕະນາກດໜົ ່ວງປະຊາຊົນລາວໃຫ້ຈົມຢໃນສະ ູ່ ພາບທ ີ່ໂງ່ຈ້າຫຼ້າຫງຕຼັ ໍ່ໄປ. . - % ພາຍຫງຈຼັ ັກກະພັດຝຣັ່ ງ ເຂ ົ້ າມາຍດຄອງປະເທດລາວ ພວກເຂ ຶ າຂົ ນຂຸ້ ້ຽວວາງນະໂຍບາຍ ສະເພາະແຕທາງດ ່ ານວ ້ ັດທະນະທາ ແລະ ສ ໍ ງຄັ ົມເທານ ົ່ ັ້ ນ ເພ ື່ອແນໃສ່ສ້າງວັດທະນະທາ-ສ ໍ ັງຄົມ ແບບຂອຍຂ ້ າ ດ ້ ້ວຍການເອາວົ ັດທະນະທາຕາເວ ໍ ັນຕກເຂ ົ ົ້ າມາເຜຍແຜ ີ ່ ແລະ ໂຄສະນາວາ ຝຣ ່ ັ່ງ ເປັນປະເທດທີ່ ຈະເລນສີ ີວິໄລ ແລະ ຮັ່ ງມີ, ເອົາໃຈໃສ່ຍຸຍົງສ ົ່ ງເສມ ແລະ ເບ ີ ື່ ອເມາຄົ ົນລາວໃຫ້ມົວ ເມົານາວໍ ັດທະນະທາຝຣ ໍ ັ່ງ ໂດຍຫວັງເຮັດໃຫປະຊາຊ ້ ົນລາວຈມຢົ ໃນຄວາມໂງ ູ່ ່ຈ້າຫາຫຼ້ ຼັງໃນທຸກ ດ້ານແລ້ວລມຊາດ, ລ ື ືມວັດທະນະທາ ແລະ ຮ ໍ ີດຄອງປະເພນີອັນດງາມຂອງຊາດລາວ ສ ີ ົ່ ງເສມໃຫ ີ ້ ມີໂຮງໂສເພນ, ດີ ື່ ມເຫາເມຼົ້ າຢາ, ສ ົ ູບຝິ່ ນ, ຫຼິ້ນການພະນນ ແລະ ອ ັ ນໆ ໂດຍສະເພາະແມ ື່ ່ນໃຫ້ນັບ ຖືຄົນຝຣັ່ ງ, ຫຼົງລືມຊາດຕົນເອງ ແລະ ຍອມເປັນຂອຍຂ ້ າຮ້ ັບໃຊ້ແກພວກເຂ ່ ົາ. 6HisTB M6 final CACIM.pdf 183 7/31/2015 9:42:42 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

179 ພວກລາເມ່ ອງຂ ື ຶ້ນຝຣັ່ງໄດ້ນໍາເອາສາສະໜາພ ົ ຸດມາເປນເຄ ັ ື່ ອງມືຮັບໃຊ້ການປົກຄອງຂອງ ພວກເຂາ ໂດຍໄດ ົ ້ແຕ່ງຕງຄະນະໜ ັ້ ຶ່ງປະກອບດ້ວຍພະສົງ ແລະ ຄະລືຫັດ ເພ ື່ ອຄນຄວ ົ້ ້າສະພາບ ສາສະໜາພຸດ, ວັດ ແລະ ການເຄອນໄຫວຂອງພະສ ື່ ງ. ພວກເຂ ົ າໃຊ ົ ້ຈຸດອ່ອນຂອງສາສະໜາເພື່ອ ປົກຄອງ ດ້ວຍການດດແປງລະບຽບພະສ ັ ົງ, ສ ົ່ ງເສີມໃຫ້ປະຊາຊນເຊ ົ ື່ ອຖືງົມງວາຍ, ຂາດນາໃຈຮ ໍ້ ັກ ຊາດ, ນ ໍ້າໃຈຕໍ່ສູ້, ສະຕິຊາດ, ຂາດຄວາມສາມກຄັ ີ ແລະ ອ ື່ນໆ. ໃນຂະນະດຽວກັນພວກເຂາສວຍ ົ ໃຊ້ຄໍາສອນເລ ື່ ອງບາບ-ບຸນໄປໃນທາງຜິດຄື: ຄົນຈະດ ຫີ ຼື ຊ ົ່ ວແລ້ວແຕ່ໂຊກຊະຕາ, ເປັນມາເອງ, ຄວາມທຸກຍາກແມ່ນຍ້ອນບນກຸ ໍາ, ສອນຄນໃຫ ົ ເຊ້ ື່ ອຖືຜີສາງເທວະດາ, ຟ້າແຖນ ແລະ ອນໆ. ື່ 2.2  %  %fl  %#  ffl 1) ' /*fl% %  %fl  %#  ffl ອົງຄະນະພກແຄວ ັ ້ນລາວ ແມ່ນອງການຈ ົ ັດຕ ັ້ ງທີ່ສູງສດຂອງພ ຸ ັກ ເຊງມ ິ່ ີບົດບາດໜ້າທ ີ່ໃນ ການຈັດຕ ັ້ ງ ແລະ ນາພາວຽກງານຂອງພ ໍ ັກຢໃນຂອບເຂດປະເທດລາວ. ອ ູ່ ົງຄະນະພັກປະກອບມີ ລະບົບການຈດຕັ ັ້ ງຄົບຊຸດຄືກັບການຈັດຕງອ ັ້ ື່ ນໆເຊນ: ເລຂາ, ຮອງເລຂາ ແລະ ຄະນະກ ັ່ າການ. ໍ ເຫດຜນທົ ີ່ພາໃຫ້ມີການສາງຕ ້ ັ້ ງອົງຄະນະພັກແຄວນລາວປະກອບມ ້ ີດັ່ງນ: ີ້ - ເຖິງວ່າຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊນສາມຊາດອ ົ ນດິ ູຈີນ ເປັນການຕໍ່ສູ້ຕ້ານຈັກກະພັດ ລ່າເມອງຂ ື ນຝຣ ຶ້ ັ່ ງຜູ້ດຽວກນ ແຕ ັ ່ວ່າຂອບເຂດ ຫ ອານາບ ຼື ໍລິເວນຂອງພນທ ື້ ີ່ ການຕໍ່ສູ້ສຸດທ ີ່ ກວາງໄກ ້ ເຊ ິ່ງເປັນອປະສ ຸ ັກຢ່າງຍ ິ່ ງຕການເຄ ໍ່ ື່ອນໄຫວວຽກງານ ຫຼື ການບໍລິຫານງານຂອງພກ. ັ - ສະພາບຂອງໂລກກໍຄືຂົງເຂດໄລຍະນນ ຍ ັ້ ງບັ ໍ່ ອະນຍາດໃຫ ຸ ້ການຈັດຕ ັ້ ງຂອງພກມັ ີການ ເຄ ື່ອນໄຫວຢາງເປ ່ ດເຜ ີ ີຍ ເພາະວ່າສດຕັ ໄດູ ້ພະຍາມຍາມທາລາຍບ ໍ ນດາສະມາຊ ັ ກພິ ັກຢາງໂ ່ ຫດ ຮ້າຍປາເຖ ່ ອນທ ື່ ີ່ສຸດ. - ຖ້າການຈັດຕງຂອງໜ ັ້ ່ວຍພກຫາກໃຫຍ ັ ແລະ ກວ ່ ້າງຂວາງເກນໄປ ໂອກາດທ ີ ຈະເຮ ີ່ ັດໃຫ້ ເສຍຄວາມລບໃຫ ັ ແກ້ ່ສັດຕແມູ ່ນມີສູງ. ດ ັ່ ງນ ັ້ ນ, ການຈດຕັ ັ້ ງຂອງພັກທີ່ມີຄວາມກະທັດຮັດແຕ່ໜັກ ແໜ້ນຈະສາມາດຮກສາຄວາມລ ັ ບໄດ ັ ້ດີ ແລະ ມຄວາມປອດໄພສ ີ ູງ. ນອກຈາກນນ, ຈະເຮ ັ້ ດໃຫ ັ ້ ການບໍລິຫານງານ, ການກວດກາ ແລະ ການຕດຕາມມ ິ ຄວາມສະດວກ ແລະ ປອດໄພ. ີ - ການຈັດຕ ັ້ ງ ແລະ ສະມາຊິກພັກຂອງແຕ່ລະປະເທດໄດ້ມີການເຕບໃຫຍ ີ ່ຂະຫຍາຍຕົວ ທັງທາງດານປະລ ້ ິມານ ແລະ ຄຸນນະພາບຢ່າງບໍ່ຢຸດຢັ້ ງ. 6HisTB M6 final CACIM.pdf 184 7/31/2015 9:42:42 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

180 - ສະພາບການຕໍ່ສູ້ຕ້ານລັດທິລ່າເມອງຂ ື ນຝຣ ຶ້ ັ່ງໃນໄລຍະໃໝ ຂອງປະຊາຊ ່ ນສາມຊາດອ ົ ນ ິ ດູຈີນ ໄດ້ຮຽກຮ້ອງໃຫ້ມີການຈັດຕງພ ັ້ ັກຂອງຕົນເອງຂນໃນແຕ ຶ້ ່ລະປະເທດ. 2)  %  %fl  %#  ffl ການເຕີບໃຫຍ່ຂະຫຍາຍຕວຂອງການຈ ົ ດຕັ ັ້ ງ ແລະ ສະມາຊກພິ ັກທ ີ່ໄດ້ເຝິກຝົນຫຼໍ່ຫຼອມ ໃນຂະບວນການຕໍ່ສູ້ປະຕິວັດໃນແຄວນລາວ ເປ ້ ັນການສະແດງໃຫ້ເຫນກັ ໍາລງແຮງຂອງມະຫາຊ ັ ນ ົ ໃນການຕໍ່ສູ້ຕ້ານຈັກກະພດຝຣ ັ ັ່ ງຜູ້ຮຸກຮານ ເຊ ິ່ ງກໍາລງແຮງດ ັ ັ່ ງກາວມ ່ ີຕົ້ນກາເນ ໍ ີດມາຈາກຊນຊົ ັ້ນ ກໍາມະກອນ, ນັກຮຽນຮ, ຂູ້ ້າລາຊະການຊ ັ້ ນຜູ້ນ້ອຍ, ຊາວຄາຂາຍນ ້ ອຍ ແລະ ອ ້ ື່ນໆ. ກາງປ ຄ.ສ ີ 1934 ທ ົ່ ວແຄວ້ນລາວມີສະມາຊກພິ ກກອມມ ັ ູນິດ 32 ສະຫາຍ, 6 ໜ່ວຍພັກ, ສະມາຊິກຊາວໜຸ່ມ ກອມມູນິດ 25 ຄົນ. ເພ ື່ອປະຕິບັດຕາມຄາສໍ ັ່ ງຂອງຄະນະນໍາພັກກອມມູນິດອິນດູຈີນຢູ່ນອກປະເທດ ກອງປະ ຊຸມໃຫຍ່ຜູ້ແທນໜ່ວຍພັກພນຖານທ ື້ ມາຈາກວຽງຈ ີ່ ນ, ໂພນຕ ັ ິ້ ວ, ທ່າແຂກ, ສະຫວນນະເຂດ, ປາກ ັ ເຊ ແລະ ອ ື່ນໆ ໄດ້ໄຂຂນໃນວ ຶ້ ັນທີ 6-7 ກນຍາ ປ ັ ຄ.ສ ີ 1934 ຢູ່ທີ່ດອນຊີງຊ ເມູ້ ອງວຽງຈ ື ັນຢາງປ ່ ິດ ລັບພາຍໃຕການເປ ້ ນປະທານຂອງສະຫາຍ ເລ ັ ່ມັ່ນຈນ (ຜ ິ່ ູ້ຕາງໜ້າຄະນະນາພໍ ກກອມມ ັ ູນິດອິນດູ ຈີນ) ເຊິ່ ງມີຜູ້ແທນຈາກບັນດາໜ່ວຍພັກຈໍານວນ 15 ສະຫາຍເຂາຮ ົ້ ່ວມ. ກອງປະຊມໃຫຍ ຸ ່ໄດ້ສັງເກດຕີລາຄາສະພາບການ, ຖອດຖອນບົດຮຽນການນາພາໃນໄລ ໍ ຍະຜານມາ ແລ ່ ້ວຈງສ ຶ່ າງຕ ້ ັ້ ງຄະນະບໍລິຫານງານພກກອມມ ັ ູນິດອິນດູຈີນປະຈາແຄວ ໍ ້ນລາວຊຸດທໍາ ອິດຂ ຶ້ ນເອ ີ້ ນຫຍໍ້ວ່າ ‘‘ຄະນະພັກແຄວ້ນລາວ’’ ແລະ ປ່ອນບັດຄັດເລືອກເອາຄະນະບ ົ ໍລິຫານງານ ເຊ ິ່ງປະກອບດ້ວຍ 7 ສະຫາຍ. ກອງປະຊມໃຫຍ ຸ ່ໄດ້ອະພິປາຍໂຄງການເຄື່ອນໄຫວຂອງພັກ ແລະ ໄດ້ມີມະຕິຕົກລງກົ ່ຽວ ກັບບັນຫາຮບດີ ່ວນສະເພາະໜ້າຈານວນໜ ໍ ຶ່ ງເຊ ັ່ ນ: - ປັບປຸງ, ຂະຫຍາຍການຈັດຕ ັ້ ງພັກ ແລະ ບັນດາອົງການຈັດຕງມະຫາຊ ັ້ ົນ. - ຊຸກຍູ້ວຽກງານປຸກລະດມຂົ ນຂວາຍມະຫາຊ ົ ົນຢູ່ໃນຊົນນະບົດ ໃນບໍລິເວນຊົນເຜາຕ ົ່ າງໆ ່ - ຊຸກຍູ້ບັນດາຮບການຕ ູ ໍ່ສູ້ທີ່ມີລັກສະນະມະຫາຊນຢົ າງກວ ່ ້າງຂວາງ ນອກຈາກນນ, ກອງປະຊ ັ້ ຸມຍັງໄດ້ຄັດເລອກເອ ື າຜົ ູ້ແທນສົມບນ ແລະ ສ ູ ໍາຮອງເພອເຂ ື່ ົ້າ ຮ່ວມກອງປະຊຸມໃຫຍ່ຄັ້ງທີ I ຂອງພກກອມມ ັ ູນິດອິນດູຈີນ, ຕົກລົງສ້າງຕງຄະນະຊາວໜ ັ້ ຸ່ມລາວ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 185 7/31/2015 9:42:42 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

181 ແລະ ໄດ້ບົ່ງຕົວຄະນະບໍລິຫານງານຊວຄາວ ເພ ົ່ ື່ ອເພ ີ່ ມທະວີວຽກງານປຸກລະດມຂົ ົນຂວາຍຊາວ ໜຸ່ມ ແລະ ເສມຂະຫຍາຍບ ີ ດບາດຕະລ ົ ມບອນຂອງຊາວໜ ຸ ຸ່ມ. ກອງປະຊມໃຫຍ ຸ ່ຄັ້ງນ ມ ີ້ ຄວາມໝາຍສ ີ າຄໍ ັນຍງຕ ິ່ ໍ່ ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊນລາວ ົ ເນ ື່ ອງຈາກມການເຄ ີ ອນໄຫວຫ ື່ ຼາຍຮູບການ ແລະ ເຂ ັ້ ມແຂງຂອງບັນດາໜ່ວຍພັກຢູ່ແຄວ້ນລາວ. ): 1. ຈົ່ງບອກສາເຫດຂອງການສ້າງຕ ັ້ ງພັກກອມມູນິດອິນດູຈີນ. 2. ພັກກອມມູນິດອິນດູຈີນໄດ້ຮັບການສ້າງຕ ັ້ ງຄືແນວໃດ? 3. ພັກກອມມູນິດອິນດູຈີນໄດ້ມີການເຄ ື່ອນໄຫວຄືແນວໃດແດ່? 4. ການສ້າງຕ ັ້ ງພັກກອມມູນິດອິນດູຈີນໄດ້ມີຄວາມໝາຍປະຫວັດສາດແນວໃດ? 5. ການຕໍ່ສູ້ໃຕ້ການນໍາພາຂອງພັກກອມມູນິດອິນດູຈີນໄດ້ດໍາເນີນໄປແນວໃດ? 6. ຈົ່ງເວ ົ້ າເຖິງສະພາບການດານຕ ້ ່າງໆຂອງປະເທດລາວແຕ່ປີ ຄ.ສ 1930-1941 ເປັນຄື ແນວໃດ? 7. ເຫດຜົນຂອງການສ້າງຕ ັ້ ງອົງຄະນະພັກແຄວ້ນລາວມຫຍີ ັງແດ? ່ 8. ການສ້າງຕ ັ້ ງອົງຄະນະພັກແຄວ້ນລາວໄດ້ດໍາເນີນໄປແນວໃດ? 6HisTB M6 final CACIM.pdf 186 7/31/2015 9:42:42 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

182  20: 'flffl % I 1. 7$"&"&ffl ພາຍຫງສຼັ ົງຄາມໂລກຄັ້ ງທ I ີ ໄດ້ສິ້ນສຸດລງ, ເສດຖະກ ົ ດໂລກໄດ ິ ້ເກດວີ ິກິດຢາງຮ ່ າຍແຮງ ້ ແລະ ຟາຊດເຢຍລະມ ິ ັນ ແລະ ອີຕາລີໄດ້ກໍາເນີດຂ ຶ້ນໃນທະວີບເອີຣົບ. ສ່ວນໃນທະວີບອາຊີກໍໄດ້ ເກີດມຟາຊ ີ ດຍິ ີ່ປຸ່ນ ເຊ ິ່ ງມີເຈດຈໍານງຈະປ ົ ົກຄອງທ ົ່ ວອາຊີຕາເວັນອອກ ແລະ ອາຊອາຄະເນ. ດ ີ ັ່ ງ ນັ້ນ, ໃນປີ ຄ.ສ 1931 ຍີ່ປຸ່ນຈ ຶ່ ງບກຕຸ ີແມນຈູຣີ (Manchury) ຂອງປະເທດຈີນ ຕ ໍ່ມາໃນ ປີ ຄ.ສ 1936 ທັງ 3 ຟາຊດໄດ ິ ້ເຊນສັ ົນທິສັນຍາຮ່ວມກັນ ແລະ ສາງຕ ້ ັ້ ງກມປະເທດ ‘‘ແກນແບກແລ ຸ່ ັງໂຣມ-ໂຕກຽວ’’ ເພື່ອຈະໄດ້ພ້ອມກນຄອບຄອງໂລກ ແລະ ດ ັ ັບສນລູ ດທັ ິກອມມູນິດ. 1.1  ffl  & fl%ffl*fl%7$"&" ພາຍຫງການເຊ ຼັ ັນສັນຍາຮ່ວມກັນທັງສາມຟາຊດ (ເຢຍລະມ ິ ນ, ອ ັ ີຕາລີ ແລະ ຍີ່ປຸ່ນ) ໃນປີ ຄ.ສ 1937. ຟາຊດຍິ ີ່ປຸ່ນ ໄດ້ສືບຕ ໍ່ ຂະຫຍາຍສົງຄາມລົງມາພາກໃຕ້ຂອງຈີນ ຈນເຖ ົ ິງຊາຍແດນ ລາວ ແລະ ຫວຽດນາມ. ຈາກນ ັ້ ນ, ກໍສ້າງທິດສະດ ແລະ ໂຄສະນາຫ ີ ອກລວງປະຊາຊ ຼ ົນວາ ‘‘ອາຊ ່ ີ ຕ້ອງຂ ຶ້ ນກັບຄນອາຊ ົ ’’. ີ ໃນໄລຍະສງຄາມໂລກຄ ົ ັ້ ງທີ II ຟາຊິດເຢຍລະມັນໄດ້ບຸກຕ ແລະ ຍ ີ ຶດປະເທດຝຣັ່ງໄດ້ ເປັນຜົນສາເລ ໍ ດ ເຮ ັ ັດໃຫ້ສູນກາງການປກຄອງໃນປະເ ົ ທດຝຣັ່ ງ ແລະ ຫົວເມືອງຂ ຶ້ ນອ່ອນເພຍ ຈຶ່ງ ປ່ອຍໃຫ້ຍີ່ປຸ່ນເຂ ົ້ າຍຶດຄອງອນດິ ູຈີນ. ວັນທີ 30 ເດອນສ ື ິງຫາ ປີ ຄ.ສ 1940 ຝຣັ່ ງ ແລະ ຍີ່ປຸ່ນໄດ້ຕົກລງຮົ ່ວມກັນວາ ຟາຊ ່ ິດ ຍີ່ປຸ່ນຕ້ອງເຄາລົ ົບ ແລະ ນັບຖືສິດອານາດຂອງຝຣ ໍ ັ່ ງບນດົ ິນແດນອນດິ ູຈີນ ສ່ວນຝຣັ່ ງທີ່ປົກຄອງ ອິນດູຈີນຕ້ອງອະນຸຍາດໃຫ້ຍີ່ປຸ່ນ ນໍາເອາກອງທະຫານເຂ ົ ົ້ າມາກວດກາຕາມຊາຍແດນຈີນ-ອິນດູ ຈີນ, ນໍາໃຊ້ສະໜາມບິນໃນອິນດູຈີນ, ໃຊ້ທ່າເຮືອຮາຍຟອງ, ນໍາທະຫານ 6.000 ຄົນ ມາຕ ັ້ ງທບຢັ ູ່ ພາກເໜືອແມ່ນໍ້າແດງ ແລະ ມີສິດຍາຍທະຫານໄປພາກເໜ ້ ືອຫວຽດນາມຕາມໃຈຊອບ ແຕ່ບໍ່ໃຫ້ ເກີນຖ້ຽວລະ 25.000 ຄົນ. ມາເຖິງວັນທີ 22 ເດືອນກັນຍາ ປີ ຄ.ສ 1940 ອະນຸສັນຍາກ່ຽວກັບບັນຫາທີ່ຕົກລງຍົ ັງບ ໍ່ ທັນໄດ້ຮັບການລົງນາມ ຍີ່ປຸ່ນກໍເຄ ື່ ອນທບຂັ ້າມຊາຍແດນຈນມາຕ ີ ີທະຫານຝຣັ່ງຢູ່ເມືອງລາງເຊິນບັກເຊິນເຮດໃຫ ັ ້ທະຫານຝຣງປະລາໄຊ. ັ່ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 187 7/31/2015 9:42:42 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

183 ທ້າຍເດອນກ ື ນຍາ ປ ັ ີ ຄ.ສ 1940 ທັງສອງຝ່າຍໄດ້ເຈລະຈາຮ່ວມກັນ ເຊ ິ່ງໃນນັ້ ນພວກລ່າ ເມືອງຂນຝຣ ຶ້ ັ່ງໄດ້ຕົກລົງວາ ຈະປະຕ ່ ິບັດທຸກສ ິ່ ງທກຢຸ າງຕາມຄວາມຕ ່ ້ອງການຂອງຟາຊິດຍີ່ປຸ່ນ ອັນໝາຍເຖິງຝຣັ່ ງຕ້ອງຍອມຈານໍ ົນຕຟາຊ ໍ່ ິດຍີ່ປຸ່ນຢາງບ ່ ໍ່ມີເງ ື່ອນໄຂ. ດັ່ ງນ ັ້ ນ, ນັບແຕ່ເວລານັ້ນ ເປັນຕ ົ້ ນມາຍີ່ປຸ່ນໄດ້ສໍາເລດແຜນການຍ ັ ດຄອງອ ຶ ິນດູຈີນ ກໍຄືປະເທດລາວຢາງງ ່ າຍດ ່ າຍໂດຍບ ້ ໍ່ ຕ້ອງສູ້ຮົບ ແລະ ບ ໍ່ ເສຍກາລໍ ັງ ຈ ຶ່ ງເຮັດໃຫ້ລາວຕົກຢໃຕູ່ ້ສອງແອກປກຄອງຄ ົ : ແອກປ ື ົກຄອງຂອງ ພວກລາເມ່ ອງຂ ື ຶ້ນຝຣັ່ງ ແລະ ຟາຊິດຍີ່ປຸ່ນ. 1.2 ffl#! fl%fl  fl% (42"%-7$"&") ພວກລາເມ່ ອງຂ ື ຶ້ນຝຣັ່ງໄດຍອມຈ ້ ານໍ ົນ ແລະ ມອບໃຫ້ຟາຊິດຍີ່ປຸ່ນເຂ ົ້ າຍຶດຄອງລາວ ແຕ່ ຝຣັ່ ງກໍຍັງມີສິດ ແລະ ໜາທ້ ີ່ໃນການບໍລິຫານກົງຈັກການປກຄອງຢ ົ ໃນລາວ ສ ູ່ ່ວນຟາຊິດຍີ່ປຸ່ນຖື ວ່າຄົນລາວໄດ້ຕົກຢູ່ໃນກາມໍ ືຂອງຕົນແລວ. ດ ້ ັ່ ງນ ັ້ນ, ຝຣັ່ງ ແລະ ຟາຊິດຍີ່ປຸ່ນ ໄດອອກແຮງກ ້ ດຂົ ີ່ ຂູດຮີດປະຊາຊົນລາວຢາງ່ ໜັກໜ່ວງ ອນເຮ ັ ັດໃຫ້ປະຊາຊນລາວຕ ົ ອງຕ ້ ົກຢໃຕູ່ ສອງແອກປ ້ ກຄອງ ົ ຄື: ອັນໜ ຶ່ ງແມ່ນພວກລາເມ່ ືອງຂນຝຣ ຶ້ ັ່ ງທີ່ກໍາອານາດຢ ໍ ູ່ໃນລາວ ໄດ້ປະສົບບັນຫາຢາງໜ່ ັກໜ່ວງ ເພາະຖືກຕດຂາດທາງດ ັ ານເສດຖະກ ້ ິດຈາກປະເທດຝຣັ່ ງ ຈ ຶ່ ງມຄວາມຕ ີ ້ອງການທາງດານເສດຖະ ້ ກິດຫາຍຂ ຼ ນກວ ຶ້ ່າເກ ົ່ າ. ອັນທີສອງ ຟາຊດຍິ ີ່ປຸ່ນທີ່ກໍາລງຂະຫຍາຍສ ັ ົງຄາມໃນຂົງເຂດມະຫາສະ ໝຸດປາຊີຟິກ ກໍຕ້ອງການຂະຫຍາຍເສດຖະກິດເພ ື່ ອຮບໃຊ ັ ້ສົງຄາມຂອງພວກເຂົາ. ໃນຂະນະດຽວ ກັນພວກເຂາທົ ັງສອງຕ່າງຝາຍກ ່ ໍມີເລ່ກົນຂອງໃຜມັນ ເພາະວ່າຍດທຸ ະສາດສດທຸ ້າຍແມ່ນການສູ້ ຢັນກັນເພອຂ ື່ ບໄລ ັ ່ຝ່າຍກົງກັນຂ້າມໃຫ້ພົ້ນອອກຈາກອນດິ ູຈີນ. ເດີກູ ຜູ້ມີອໍານາດເຕັມໃນທົ່ ວອິນດູຈີນ ໄດ້ດໍາເນີນນະໂຍບາຍການປາບປາມປະຊາຊົນ ຢ່າງໂຫດຮ້າຍ, ດໍາເນີນການກົດຂີ່ຂູດຮີດດ້ານເສດຖະກິດຢ່າງໄຮ້ມະນຸດສະທໍາ, ບັງຄັບໃຫ້ຄົນ ລາວເຄາລົ ບບົ ຊາຊ ູ ື່ສັດຕໍ່ຄົນຝຣັ່ ງ ແລະ ອນໆ. ເດ ື່ ືອນມນາ ປ ີ ຄ.ສ ີ 1941 ເດີກູ ໄດ້ລົງມືປະຕິບັດ ແຜນການທີ່ມີຊື່ວ່າ: ‘‘ໂຄງການປະຕິຮູບຢູ່ລາວເພ ື່ອຟນຟື້ ູຊາດ’’ ໝາຍເຖງການຊ ິ ື້ຈ້າງພວກສັກດິ ນາ, ປຸກລະດມຂະບວນຊ ົ ື່ສັດບໍລິສຸດຕຝຣໍ່ ັ່ງ ແລະ ປາບປາມຜູ້ທີ່ຕໍ່ຕ້ານຝຣັ່ ງ. ເພ ື່ ອເອາໃຈເຈ ົ ົ້ າຊີວິດລາວ ພວກເຂົາໄດ້ກໍານົດແຈງກ້ ່ຽວກັບການພົວພັນລາວ-ຝຣັ່ ງ, ຍົກ ເອົາດິນແດນຫຼວງພະບາງ (ໄຊຍະບູລີປັດຈຸບັນ) ໃຫ້ໄທ, ໃນຂະນະດຽວກັນກໍສະແດງລະຄອນ ດ້ວຍການເອາແຂວງຫ ົ ົວພັນ, ວຽງຈັນ ແລະ ຊຽງຂວາງເຂ ົ້ າກັບອານາຈັກຫຼວງພະບາງ ໂດຍອາງ້ ວ່າເປັນການຂະຫຍາຍຂອບເຂດອານາຈັກຫຼວງພະບາງ, ອານຸຍາດໃຫ້ຫຼວງພະບາງສາງຕ ້ ັ້ ງລັດ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 188 7/31/2015 9:42:43 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

184 ຖະບານຂອງຕົນ ໂດຍແມ່ນເຈາເພ ົ້ ດຊະຣາດດ ັ ໍາລງຕົ ໍາແໜ່ງເປນມະຫາອ ັ ປະລາດ (ຮອງເຈ ຸ າຊ ົ້ ີ ວິດ) ແລະ ເອກອັກຄະມະຫາເສນາບໍດີ (ນາຍົກລັດຖະມົນຕ). ແຕ ີ ່ວ່າກົງຈກການປ ັ ົກຄອງ ແລະ ການບໍລິຫານທັງໝົດໃນອານາຈັກຫຼວງພະບາງ ໃນຖານະເປັນເມືອງອາລກຂາກ ັ ໍຄືແຂວງອນໆໃນ ື່ ຖານະເປນອານານ ັ ິຄົມ (ເມອງຂ ື ຶ້ນ) ກໍຄົງຢູ່ໃນກາມໍ ຂອງພວກລ ື ່າເມອງຂ ື ຶ້ນຝຣັ່ ງເໝືອນເດີມ. ຝຣັ່ງໄດ້ປຸກລະດົມຂນຂວາຍໃຫ ົ ເກ້ ີດລດທັ ິຊື່ສັດບໍລິສຸດ, ປຸກປັ່ນໃຫ້ຄົນລາວຍກຍົ ້ອງ, ເຄົາລົບ ແລະ ຮູ້ບຸນຄຸນຝຣັ່ ງ ແລະ ອ ື່ ນໆ. ເພ ື່ ອສຶກສາອົບຮົມແນວຄິດດ ັ່ ງກ່າວ ພວກເຂົາຈ ຶ່ງໄດ້ສ້າງ ສະຖານີວິທະຍຸຂຶ້ນໃນປີ ຄ.ສ 1941 ແລະ ສ້າງຕ ັ້ ງໜັງສືພິມລາວໃຫຍເພ່ ື່ ອຕ້ານລັດທິໄທໃຫຍ່. ພວກຝຣັ່ງໄດສະເໜ ້ ີໃຫ້ລົບລ້າງຕົວອັກສອນລາວ ເພອເອ ື່ ົາຕວລາຕ ົ ນຂຽນແທນ ໂດຍ ິ ອ້າງວາ ເພ ່ ອຄວາມສະດວກໃນການພ ື່ ິມ ແລະ ກາວຂ ້ ຶ້ ນສູ່ຄວາມຈະເລີນ. ເຈ ົ້ າເພັດຊະຣາດ ຈຶ່ງ ໄດ້ເຊີນເອານົ ກປາດອາຈານມາສ ັ ຶກສາຄນຄວ ົ້ ້າຢາງຖ ່ ີ່ຖ້ວນ ໂດຍມີ 3 ຄວາມເຫນແຕກຕ ັ າງກ ່ ັນ: 1) ພວກທີ 1 ຢາກໃຫ້ລົບລາງ້ ຕົວອັກສອນລາວແລ້ວໃຊ້ຕົວລາຕນແທນ. ິ 2) ພວກທີ 2 ຢາກເພີ່ ມຕົວອັກສອນໃຫ້ຄົບຕາມສຽງສາກນ ແລະ ໃຊ ົ ້ໄມກະລ ້ ັນເພ ື່ ອຮກສາ ັ ເຄ ົ້ າສັບ. 3) ພວກທີ 3 ຢາກຮັກສາການຂຽນຕາມສຽງຂອງພາສາລາວໄວ້ເໝືອນເດີມ. ສຸດທ້າຍເຈາເພ ົ້ ັດສະຣາດຕດສັ ິນໃຫ້ເອາຕາມຄວາມເຫ ົ ັນຂອງພວກທີ 3. ພວກຝຣັ່ງໄດ້ ບັງຄັບຄນລາວໃຫ ົ ້ນັບຖືບົດບາດຂອງຍີ່ປຸ່ນ ເພາະວາ ຝຣ ່ ັ່ ງຖືກຍີ່ປຸ່ນມອບໝາຍໃຫເປ້ ັນເຈາການ ົ້ ຮັກສາ ‘‘ຄວາມສະຫງບຄວາມເປ ົ ັນລະບຽບຮຽບຮ້ອຍ’’ ຢູ່ອິນດູຈີນ. ໃນແຕ່ລະປ ຝຣ ີ ັ່ ງຍັງໄດ້ຕອບ ສະໜອງເຂາສານຫ ົ້ າຍແ ຼ ສນໂຕນ ແລະ ເງນສິ ົດຫຼາຍຮ້ອຍລານກ ້ ບໃຫ ີ ້ຍີ່ປຸ່ນ. ດ ັ່ ງນ ັ້ນ, ຝຣັ່ ງຈຶ່ງ ບັງຄັບໃຫປະຊາຊ ້ ນຕົ ້ອງຂາຍເຂາໃຫ ົ້ ້ດ້ວຍລາຄາຖືກທີ່ສຸດຄ: ື 19 ກີບ/100 ກິໂລ (ທ້ອງຕະຫຼາດ 54 ກີບ) ເຊິ່ ງຜົນເກັບກ່ຽວຈະໄດ້ດີ ຫຼື ບໍ່ດີ ພວກເຂາກົ ໍຕ້ອງເກັບຊ ື້ໃຫ້ໄດ້ຕາມການຄດໄລ ິ ່ທີ່ອີງໃສ່ ເນ ື້ ອທີ່ປູກຝງ ຈ ັ ງເຮ ຶ່ ັດໃຫປະຊາຊ ້ ົນຫຼາຍບ່ອນໄດ້ຊື້ເຂ ົ້າໃນຕະຫາດດ ຼ ້ວຍລາຄາແພງມາຂາຍໃຫ້ ຝຣັ່ງໃນລາຄາຖືກ. ສ່ວນຂຸນເສກຍິ ີ່ປຸ່ນ ກໍຂຸ້ນຂ້ຽວຂຸດຄ ົ້ ນຊບພະຍາກອນທ ັ ໍາມະຊາດ ເພ ື່ ອລ້ຽງພົນທະຫານ ແລະ ສ ົ່ງໄປຍີ່ປຸ່ນ, ດໍາເນນການກ ີ ດຂົ ີ່ປະຊາຊົນລາວຢ່າງໜັກໜວ່ງ, ສັງຄມຕົ ົກຢູ່ໃນສະພາບທີ່ ຢ້ານກົວ ແລະ ມດມື ນທົ ີ່ສຸດ ໂດຍສະເພາະພວກເຂາຜົ ກຂາດອ ູ ານາດທ ໍ ຸກຢາງ, ຕ ່ ັດສິດພນຖານ ື້ ຂອງປະຊາຊນ, ຈ ົ ັບກມ ແລະ ປາບປາມຢ ຸ ່າງໂຫດຮາຍ, ບ ້ ັງຄັບປະຊາຊົນຕາມຈບຝຣ ັ ັ່ ງ, ເກນຊາຍ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 189 7/31/2015 9:42:43 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

185 ໜຸ່ມເປັນທະຫານ, ເກນປະຊາຊົນສາງທາງ ແລະ ອ ້ ື່ ນໆ ສາລະພດຢັ າງຕາມຄວາມຕ ່ ້ອງການຂອງ ພວກເຂາ. ົ 1.3 " 1*fl%ffl42"% ffl 7$"&" ພາຍຫງການກ ຼັ ັບມາຂອງສະຫາຍ ຫງຽນອາຍກວກ ທ ັ ີ່ໄປສຶກສາທດສະດ ິ ມາກ-ເລນ ີ ິນຢູ່ ສະຫະພາບໂຊວຽດ ໃນຖານະກໍາມະການໃນຄະນະບໍລິຫານງານຂອງອງການສາກ ົ ນກອມມ ົ ູນິດ ເພ ິ່ນໄດ້ຮຽກໂຮມ ແລະ ເປນປະທານກອງປະຊ ັ ມສຸ ູນກາງພກກອມມ ັ ູນິດອິນດູຈີນ ທ ີ່ໄດ້ໄຂຂຶ້ນໃນ ເດືອນພດສະພາ ປ ຶ ຄ.ສ ີ 1941 ເຊ ິ່ງໃນກອງປະຊຸມຄງນ ັ້ ີ້ໄດ້ວາງມະຕິທີ່ມີຄວາມໝາຍສາຄໍ ັນຢາງ່ ຍິ່ງຕ ໍ່ການປະຕິວັດອິນດູຈີນ. ກອງປະຊມຍຸ ງໄດ ັ ້ເນ ັ້ ນບນຫາການຕ ັ ັ້ ງຊແນວໂຮມ ເພ ື່ ື່ອໃຫ້ສ່ອງແສງເຖິງລັກສະນະຊາດ ແລະ ເປັນທາແຮງໃຫ ່ ້ແກການປ ່ ຸກລະດມມະຫາຊ ົ ົນດານນ ້ າໃຈຮ ໍ້ ັກຊາດ. ດ ັ່ ງນ ັ້ ນ, ອົງຄະນະພັກ ແຄວ້ນລາວ ຈ ຶ່ງໄດ້ມີການຕົກລົງສາງຕ ້ ງ ‘‘ແນວໂຮມພ ັ້ ັນທະມິດລາວເອກະລາດ’’. ຈາກນນ, ສະ ັ້ ມາຊກພິ ກ ແລະ ພະນ ັ ັກງານໄດ້ປຸກລະດົມຂົນຂວາຍມະຫາຊນ ເພ ົ ື່ອຂະຫຍາຍແນວໂຮມ, ປຸກ ລະດມນົ ໍ້າໃຈຮັກຊາດ, ຄຽດແຄ້ນສັດຕ ແລະ ເດ ູ ີນຕາມເສ ັ້ ນທາງການຕໍ່ສູ້ເພ ື່ ອເອກະລາດ. ນັບແຕ່ປີ ຄ.ສ 1942 ເປັນຕນມາ ແນວໂຮມພ ົ້ ນທະມ ັ ດລາວເອກະລາດໄດ ິ ້ມີບົດບາດໃນ ການດຶງດດເອ ູ າມົ ະຫາຊນເຂ ົ ົ້ າຮ່ວມຢ່າງຫຼວງຫາຍພາຍໃຕ ຼ ້ຄໍາຂວັນ ‘‘ຕີຕ້ານຝຣັ່ ງ ຂັບໄລ່ຍີ່ປຸ່ນ ຍາດເອາເອກະລາດ’’ ພາຍໃຕ ົ ້ຄໍາຂວັນດ ັ່ ງກ່າວອົງການຈັດຕງມະຫາຊ ັ້ ົນຕາງໆໄດ ່ ້ຮັບການຟນຟື້ ູ ແລະ ມການຂະຫຍາຍຕ ີ ົວຢາງກວ ່ ້າງຂວາງ. ໃນຕນປົ້ ຄ.ສ ີ 1943 ຄະນະປະຈໍາສນກາງພ ູ ກກອມມ ັ ູນິດອິນດູຈີນໄດ້ກຽມການລກຮຸ ືຂຶ້ນ ດ້ວຍກໍາລັງອາວຸດຈງເຮ ຶ່ ັດໃຫ້ຂະບວນການຕໍ່ຕ້ານຝຣັ່ ງ ແລະ ຍີ່ປຸ່ນຂະຫຍາຍທ ົ່ວປວງຊົນປະກອບ ມີ: ຊາວຜອອກແຮງງານ ູ້ , ກໍາມະກອນ, ຊາວນາ, ນັກສຶກສາ, ປນຍາຊ ັ ົນ, ຂາລາຊະການ, ນາຍ ້ ທຶນນ້ອຍ ແລະ ຊົນຊນສ ັ້ ັກດິນາຜູ້ກ້າວໜາ ຈ ້ ົນກາວໄປເຖ ້ ິງການກາເນ ໍ ີດອົງການ ‘‘ລາວອດສະ ິ ຫຼະ’’ ເຊິ່ ງແມ່ນແນວໂຮມທີ່ມີບົດບາດສໍາຄນໃນພາລະກ ັ ິດຕໍ່ສູ້ຍາດເອາເອກະລາດແຫ ົ ງຊາດ ່ ແລະ ອິດສະຫຼະພາບ. ໃນຂະນະດຽວກນຂະບວນການຂ ັ ົນຂວາຍປດລິ ັບກໍ່ສ້າງ ແລະ ປັບປງກຸ ໍາ ລັງປະຕິວັດໄດ້ຂະຫຍາຍຕວ ຈ ົ ຶ່ ງເກີດມຂະບວນການຕ ີ ໍ່ສູ້ທີ່ເປີດເຜຍໂດຍສະເພາະແມ ີ ່ນຂະບວນ ຕໍ່ສູ້ຂອງກໍາມະກອນບ ໍ່ ແໜ່ງ, ບໍ່ກົ່ວໂພນຕວ, ໂຮງງານຄ ິ້ າຍກາຟາ (ໂຮງງານຕ ້ ດຫຍ ັ ບກອງທ ິ ັບປດ ັ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 190 7/31/2015 9:42:43 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

186 ຈຸບັນ) ແລະ ອື່ນໆ. ໃນຂະນະດຽວກນອັ ງການຕ ົ າງໆໄດ ່ ້ເກີດຂ ຶ້ ນເຊນ: ສະມາຄ ັ່ ມສະຫວ ົ ດດັ ີການ, ສະມາຄມຕົ ານຈ ້ ັກກະພດຕັ ມາໄດ ໍ່ ກາຍເປ ້ ນສະມາຄ ັ ົມສາພໍ ັນທະມດລາວເອກະລາດ. ິ ນັບແຕ່ປີ ຄ.ສ 1943 ເປັນຕນມາ ໃຕ ົ້ ້ຄັນທຸງຮັກຊາດ ຕານຈ ້ ັກກະພດຝຣ ັ ັ່ ງ ແລະ ລດທັ ິຟາ ຊິດ ປະຊາຊນລາວທ ົ ຸກຊນຄ ັ້ ົນໄດ້ດໍາເນນການເຄ ີ ອນໄຫວທ ື່ ຸກຮູບແບບເພອປະທ ື່ ວງ ແລະ ຕ ້ ານ້ ການກົດຂີ່ຂູດຮີດ ແລະ ຄວາມບໍ່ຍຸຕິທໍາຂອງຝຣັ່ ງ ແລະ ຍີ່ປຸ່ນ. ເພ ື່ ອດັບມອດຂະບວນການຕໍ່ສູ້ ດັ່ງກ່າວ ພວກສັດຕູຈຶ່ງໄດປາບປາມ, ຈ ້ ັບກຸມຄຸມຂັງ ແລະ ຕັດສນລິ ົງໂທດຕະຫຼອດຊີວິດ ໂດຍສະ ເພາະແມນສະມາຊ ່ ິກພັກ ແລະ ຜູ້ເຂາກົ າວຫາວ ່ າເປ ່ ັນນັກກອມມູນິດ. ໃນປ ຄ.ສ ີ 1944 ສົງຄາມໂລກຄັ້ ງທີ II ໄດ້ມີການຫນປັ ຽນຢ ່ ່າງໄວວາ ພາຍຫງທຼັ ີ່ ກອງທັບ ແດງໂຊວຽດສາມາດປົດປອຍດ ່ ິນຂອງຕນໄດ ົ ້ທັງໝົດ ແລະ ດັບສູນຟາຊິດເຢຍລະມັນ ໄດ້ສໍາເລັດ ຜົນໃນວັນທີ 8 ເດືອນພຶດສະພາ ປີ ຄ.ສ 1945 ເຮັດໃຫ້ສົງຄາມໂລກຄັ້ ງທີ II ໄດ້ສິ້ນສຸດລົງໃນເອີຣົບ. ສ່ວນໃນອິນດູຈີນຂໍ້ຂັດແຍ່ງລະຫວາງ່ ຝຣັ່ ງ-ຍີ່ປຸ່ນນບມັ ື້ມີຄວາມດຸເດອດ ຈ ື ົນຍີ່ປຸ່ນຕດສັ ິນ ໃຈໂຄ່ນລມຝຣ ົ້ ັ່ ງດ້ວຍການເຮັດລັດຖະປະຫານຂຶ້ນໃນວັນທີ 9 ເດືອນມີນາ ປ ຄ.ສ ີ 1945 ແລ້ວ ສ້າງຕງກ ັ້ ົງຈັກປົກຄອງຂອງຕົນຂ ຶ້ ນ. ພໍຮູ້ຂ່າວວາທະຫານຍ ່ ີ່ປຸ່ນເຂ ົ້າມາລາວ ແລະ ໄດ້ຍິນສຽງປືນແຕກນັດທໍາອດພວກຝຣ ິ ັ່ ງກໍ ພາກນຫອບສ ັ ງຂານໜ ັ ີຢ່າງກະແຈກກະຈາຍ, ເຈ ົ້ ານາຍຖືກຈັບເຂ ົ້ າຄກທຸ ີ່ ພວກມັນສ້າງຂນເພ ຶ້ ອຂ ື່ ັງ ຄົນລາວ ສ່ວນທະຫານທ ີ່ ແຕກອອກຈາກຕົວເມືອງຈານວນໜ ໍ ຶ່ງໄປສມທົ ົບກັບໜ່ວຍກອມມັງໂດທີ່ ເຄ ື່ອນໄຫວຢູ່ປ່າຕ ັ້ ງແຕ່ປີ ຄ.ສ 1943, ສ່ວນໜ ຶ່ງໄດ້ໄປຫຼົບຊອນຢ ່ ູ່ປ່າເຂດພູຫຼວງຊາຍແດນລາວຫວຽດ ແລະ ອີກສ່ວນໜ ຶ່ ງໜີໄປໄທ, ພະມ້າ, ຈີນ… ໃນສະພາບການແບບນ ພ ີ້ ັກກອມມູນິດອິນດູຈີນໄດ້ຊີ້ນໍາໜ່ວຍພກຕັ ່າງໆໃຫກະກຽມການ ້ ລຸກຮືຂຶ້ນຍດອຶ ານາດໃນທ ໍ ົ່ ວອິນດູຈີນ ແລະ ຢືນຢັນວາ ອ ່ ີກບໍ່ດົນຟາຊິດຍີ່ປຸ່ນຈະຕອງປະລາໄຊ, ້ ເມ ື່ ອສົງຄາມໂລກຄັ້ ງທີ II ຈະສນສ ິ້ ຸດລງ, ເປ ົ ນໂອກາດອ ັ ັນດີທີ່ຈະຕ້ອງມີການຍດອຶ ານໍ າດມາໄວ້ ໃນກາມໍ ຂອງປະຊາຊ ື ົນ. ວັນທີ 28 ເດືອນມີນາ ປ ຄ.ສ ີ 1945 ເຂດທີ່ໝັ້ນນາແກຂອງນກປະຕ ັ ິວັດ ລາວໄດ້ຮັບການສາງຕ ້ ັ້ ງຂ ຶ້ນ (ສະກົນນະຄອນ, ໄທ) ເຊິ່ ງມີຊາວໜຸ່ມລາວ ແລະ ຫວຽດນາມ 40 ຄົນ ແລະ ຕ ໍ່ ມາເພມເປ ີ່ ັນ 120 ຄົນ ມີຊື່ວ່າ ກອງທະຫານອິດສະຫຼະ. ສ່ວນໜ່ວຍພກວຽງຈ ັ ນ ກ ັ ໍຮີບຮ້ອນເຕາໂຮມສະມາຊ ົ້ ິກຄນໃໝ ື , ຟ ່ ື້ນຟູພື້ນຖານການປະຕິ ວັດ ແລະ ປຸກລະດມຂະບວນການກະກຽມລ ົ ຸກຂນຍ ຶ້ ຶດອໍານາດ ດ້ວຍການສາງຖານທ ້ ີ່ໝັ້ນຢູ່ບ້ານ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 191 7/31/2015 9:42:43 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

187 ໂພນພິໄສ (ໜອງຄາຍ, ໄທ) ເພື່ ອດໍາເນີນກອງປະຊມ, ເປ ຸ ັນສູນກາງຊີ້ນໍາ ແລະ ຕິດຕ ໍ່ ລະຫວາງ່ ຄະນະພັກແຄວ້ນລາວ ກັບສູນກາງພັກກອມນິດທີ່ຢູ່ພາກເໜືອຫວຽດນາມ ຈ ຶ່ ງຖືໄດ້ວ່າເວລານ ີ້ ຂະບວນຂົນຂວາຍມະຫາຊນໄດ ົ ້ຂະຫຍາຍຕົວກ້າວສູ່ລະດັບໃໝ ດ ່ ້ວຍບາດກາວອ ້ ັນໜັກແໜ້ນ, ເກີດກະແສແນວຄິດຮັກຊາດ, ຍາດເອາເອກະລາດ ແລະ ສ ົ ິດປະຊາທິປະໄຕແຂງແຮງກວ່າເວລາ ໃດໝົດ. 2. 'flffl*fl%ffl 2.1 fl   "' 1) #*fl%ffiffl ໃນປ ຄ.ສ ີ 1944 ກອງທບແດງໂຊວຽດໄດ ັ ້ຂັບໄລ່ຟາຊດເຢຍລະມ ິ ນອອກຈາກດ ັ ນແດນ ິ ຂອງຕນທົ ັງໝດ, ນ ົ າດໍ ບສັ ນຟາຊ ູ ິດເຢຍລະມນຈັ ົນເຖງເຮ ິ ືອນຮງຂອງພວກເຂ ັ າສົ ໍາເລັດຜົນ ແລະ ໄດ້ບຸກຕີກອງທະຫານຍີ່ປຸ່ນຢູ່ທາງພາກຕາເວັນອອກ ເຊ ິ່ງສາມາດປດປົ ່ອຍພາກຕາເວັນອອກສ່ຽງ ເໜືອຂອງຈີນ, ເກົາຫ, ແຫ ຼີ ມຊາຄາລ ຼ ິນ ແລະ ເກາະກູລິນ (ໂຊວຽດ) ຢ່າງສມບົ ູນ. ໃນຂະນະດຽວ ກັນອາເມຣິກາ ກໍໄດ້ບຸກຕຟາຊ ີ ດຍິ ີ່ປຸ່ນໃນມະຫາສະໝດປາຊ ຸ ີຟິກ ດ້ວຍການຖມລະເບ ິ້ ີດປະລະ ມະນໃສູ ່ເມອງ ື ຮີໂຣຊີມາ ແລະ ນາກາຊາກິ ເຮດໃຫ ັ ້ຟາຊິດຍີ່ປຸ່ນໄດ້ຮັບຄວາມເສຍຫາຍຢາງໜ່ ັກ ໜ່ວງ ແລະ ຈາຕໍ ້ອງຍອມຈານໍ ົນຢາງບ ່ ໍ່ມີເງ ື່ອນໄຂ. ພາຍຫງຟາຊ ຼັ ດເຢຍລະມ ິ ນປະລາໄຊ ເຮ ັ ັດໃຫທະຫານຍ ້ ີ່ປຸ່ນເກດຄວາມວ ີ ນວາຍ ແລະ ຸ່ ເສຍກາລໍ ັງໃຈເມື່ອໄດ້ຮັບຄາສໍ ັ່ງໃຫ້ຢຸດເຊາການເຄ ົ ື່ອນໄຫວ ແລະ ຍອມຈານໍ ົນ ເຮດໃຫ ັ ້ນາຍ ແລະ ທະຫານຈານວນໜ ໍ ຶ່ ງຂ້າໂຕເອງຕາຍ. ຈັກກະພດອັ ັງກດ ແລະ ຈ ິ ນ (ຈຽງໄຄເຊ ີ ັກ) ໄດ້ສັ່ງທະຫານຍີ່ ປຸ່ນໃຫ້ຮັກສາສະພາບການສະຫງົບໄວ້ຈົນກວ່າພວກເຂົາຈະລົງມາປົດອາວຸດ. ພັກກອມມູນິດອິນດູຈີນໄດປະກາດໃຫ ້ ້ລຸກຮືຂຶ້ນພອມດຽວກ ້ ັນໃນທົ່ ວອິນດູຈີນ ແລະ ບັນ ຫາເອກະລາດແຫ່ງຊາດໄດ້ຕັ້ງເປັນບນຫາໃນແຕ ັ ລະປະເທດ ່ . ໃນວນທັ ີ 19 ເດືອນສິງຫາ ປ ຄ.ສ ີ 1945 ປະຊາຊົນຫວຽດນາມໄດ້ລຸກຮືຂຶ້ນຍາດເອາໄຊຊະນະຢ ົ ່າງສະຫງ່າງາມ ຈງໄດ ຶ່ ້ສົ່ງຜນສະ ົ ທ້ອນຕ ໍ່ ຂະບວນການລກຮຸ ືຂຶ້ນໃນລາວ. 2) ##!ffl ໃນເມື່ອສະພາບຂອງໂລກ ແລະ ອິນດູຈີນ ໄດ້ສ້າງເງອນໄຂທ ື່ ີ່ ເໝາະສົມ ຂະບວນການ ຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນລາວໄດລະເບ ້ ີດຂ ຶ້ນຢາງທ ່ ັນການ ຢນະຄອນຫ ູ່ ວງວຽງຈ ຼ ັນ ແລະ ແຜ່ຂະຫຍາຍ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 192 7/31/2015 9:42:43 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

188 ໄປສູ່ເມືອງໃຫຍ່ຂອງແຂວງຕ່າງໆ. ປະຊາຊົນຜູ້ທຸກຍາກ, ກໍາມະກອນ, ຂ້າລາຊະການຂນລ ັ້ ຸ່ມ, ນັກຮຽນນກສັ ກສາປ ຶ ັນຍາຊນ, ພ ົ ໍ່ຄ້າຊາວຂາຍ, ຊາວຫວຽດນາມຕ່າງດາວຕະຫ ້ ຼອດເຖງທະຫານ ິ ຫຸ່ນ ໄດ້ປະກອບສ່ວນເຂ ົ້າໃນການໂຮມຊມນຸ ຸມທວງໃຫ້ລົບລ້າງອານາດການປ ໍ ກຄອງເກ ົ ົ່ າ ແລະ ສ້າງຕງອ ັ້ ານາດການປ ໍ ກຄອງໃໝ ົ ່ຂຶ້ນແທນ. ໃນຂະນະດຽວກັນສະມາຄົມລາວເປນລາວ (ລປລ) ັ 36 ກໍໄດ້ຮັບການສ້າງຕງຂ ັ້ ຶ້ນ ໂດຍແມນເຈ ່ າເພ ົ້ ັດຊະຣາດ ເປັນປະທານກິດຕິມະສັກ ເຊ ິ່ ງສະມາຄົມ ດັ່ງກ່າວ ໄດ້ປະກອບສ່ວນຢ່າງຕງໜ ັ້ ້າເຂາໃນການລ ົ້ ຸກຮືຂຶ້ນຍຶດອານາດໃນເດ ໍ ືອນສິງຫາ ປ ຄ.ສ ີ 1945. 3) fl   "' 23 $%   . 1945 ເຖິງວ່າຟາຊິດຍີ່ປຸ່ນຈະປະລາໄຊແລ້ວກຕາມ, ແຕ ໍ ່ພວກເຂາກົ ໍຍັງຮກສາບ ັ ັນດາໂຮງຈັກ ໂຮງງານ ແລະ ສໍານັກງານຕ່າງໆໄວ ເພ້ ອລ ື່ ໍຖ້າມອບໃຫ້ແກ່ພວກລາເມ່ ືອງຂນຝຣ ຶ້ ັ່ ງ. ຕໍ່ບັນຫາດ ັ່ ງ ກ່າວ ວັນທີ 16 ເດືອນສິງຫາ ປ ຄ. ີ ສ 1945 ຄະນະພັກວຽງຈັນໄດ້ປຸກລະດມ ແລະ ນ ົ ໍາພາຂະບວນ ລຸກຮືຂຶ້ນ ຕໍ່ສູ້ທວງໃຫ້ຍີ່ປຸ່ນມອບໂຮງງານຕໍ່ າແຜ່ນກາຟາໃຫແກ້ ່ລາວ. ຍີ່ປຸ່ນໄດ້ສົ່ງສາລະວັດທະ ຫານມານາບຂູ່ ແຕ່ກໍາມະກອນໃນໂຮງງານ ແລະ ປະຊາຊົນວຽງຈນໄດ ັ ້ຕ້ານຄືນ ຍີ່ປຸ່ນຈງຍອມ ຶ່ ມອບຄືນໃຫ້ລາວ. ມາຮອດວັນທີ 17 ເດອນສ ື ິງຫາ ປ ຄ.ສ ີ 1945 ຜູ້ຕາງໜ້າອານາດສ ໍ ງສູ ຸດຂອງ ຍີ່ປຸ່ນຢູ່ລາວຈາຕໍ ້ອງມອບໜາທ້ ີ່ບໍລິຫານບານເມ ້ ືອງ ໃຫ້ອົງການປກຄອງລາວ ເຊ ົ ິ່ ງແມ່ນເຈ ົ້ າເພັດ ຊະຣາດ ເປັນຜູ້ຕາງໜ້າ ແລະ ຮັບມອບຢູ່ນະຄອນວຽງຈັນ. ໃນໂອກາດນັ້ ນຍີ່ປຸ່ນໄດ້ມອບປືນເຫຼັກ ຍາວ 150 ກະບອກ, ປືນກົນຈັກ 4 ກະບອກ ແລະ ເຄອງຕ ື່ າງໆຈ ່ ໍານວນໜ ຶ່ ງເພ ື່ອເປັນການຢງຢັ້ ືນ ວ່າຍີ່ປຸ່ນໝົດສິດອໍານາດຢລາວ. ຍ ູ່ ີ່ປຸ່ນຍັງສະໜັບສະໜູນໜ້າທ ີ່ການປົກປ້ອງເອກະລາດແຫ່ງຊາດ ທີ່ປະຊາຊົນລາວທັງຊາດພວມດາເນ ໍ ີນຢາງຫ ່ າວຫ ້ ັນ. ດ້ວຍອາວດຂອງຍ ຸ ີ່ປຸ່ນດງກ ັ່ ່າວນກຮັ ັກຊາດ ໄດ້ຈັດຕ ັ້ ງກອງທະຫານອິດສະຫະຂຼ ຶ້ນໃຕການບ ້ ັນຊາຂອງນາຍຮອຍເອກ ສ ້ ິງ ຣັດຕະນະສະໄໝ. ວັນທີ 20 ເດືອນສິງຫາ ປະຊາຊົນສະຫວັນນະເຂດສາມາດຍາດໄດ້ໄຊຊະນະ ແລະ ວັນທີ 21 ເດືອນສິງຫາ ປະຊາຊນທົ ່າແຂກສາມາດຍາດໄດ້ໄຊຊະນະ. 36 ລາວເປນລາວ ແມ ັ ນອ່ ົງການຈດຕັ ັ້ງມະຫາຊນໜົ ງ ມ ຶ່ ີຊື່ຫຍໍ້ວ່າ: “ລປລ” ປະກອບມສອງພາກສ ີ ວນຕ ່ ນຕົ້ ໍຄື: ພາກ ສ່ວນໜງ ມຶ່ ີທ່າອຽງໄປນໍາຝາຍເສລ ່ ີໄທ ແລະ ພາກສວນທ ່ ີສອງແມ່ນໄດ້ຮັບຜົນສະທອນຈາກພ ້ ັກກອມມູນິດອນ ດ ິ ູຈີນ, ຕໍ່ມາຈຶ່ງເກດການຜ ີ ນແຍກ, ພາກສ ັ ່ວນມີນໍ້າໃຈຮກຊາດໄປນ ັ າການປະຕ ໍ ິວັດ ໄດເຂ້ ົ້າຮ່ວມໃນການຕໍ່ສູ້ກູ້ຊາດ ຈົນໄດ້ຮັບໄຊຊະນະ. 6HisTB M6 final CACIM.pdf 193 7/31/2015 9:42:43 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

189 ໃນວັນທີ 23 ເດືອນສງຫາ ປ ິ ີ ຄ.ສ 1945 ມວນຊົນທກຊຸ ັ້ ນຄົນນະຄອນວຽງຈັນນບເປ ັ ັນ ຫຼາຍພັນຄນໄດ ົ ້ໂຮມຊມນຸ ຸມຢູ່ທີ່ສະໜາມກິລາ ແລະ ອອກຖະແຫຼງການຂອງປະຊາຊນລາວ ທ ົ ີ່ ຕ້ອງການຄວາມເປັນເອກະລາດແຫງຊາດ ແລະ ອ ່ ດສະຫ ິ ຼະພາບ. ວັນທີ 28 ເດືອນສິງຫາ ເຈາເພ ົ້ ດຊະລາດໄດ ັ ້ອອກຄາສໍ ງເຖ ັ່ ິງເຈ ົ້ າແຂວງທຸກໆແຂວງ ຈົ່ງ ຮັບຮູ້ສະຖານະການໃໝ ແລະ ເອ ່ າໃຈໃສ ົ ່ປົກປກຮັ ກສາຄວາມເປ ັ ນລະບຽບຮຽບຮ ັ ້ອຍພາຍໃນ ທ້ອງຖ ິ່ ນຂອງຕົນຢ່າງເຄ ັ່ ງຄດ ແລະ ສ ັ ດຄວາມສາມາດ. ຸ 2.2 'flffl%   I 1)  %  %ffl  ) ໃນເດອນສ ື ງຫາ ປ ິ ີ ຄ.ສ 1945 ປະຊາຊນສາມາດຍ ົ ຶດອໍານາດມາໃນກໍາມືໄດ້ຢ່າງມີໄຊ ອໍານາດການປົກຄອງທ້ອງຖ ິ່ນໄດ້ຮັບການສ້າງຕ ັ້ ງຂນເກ ຶ້ ືອບທຸກແຂວງໃນພາກເໜອ ແຕ ື ່ວ່າລດ ັ ຖະບານທ ີ່ເປນອັ ໍານາດສູງສຸດຂອງປະຊາຊົນຍງບັ ໍ່ໄດ້ຮັບການສາງຕ ້ ັ້ ງຂ ຶ້ ນ ເຊ ິ່ງໃນຂະນະນນ ຝຣ ັ້ ັ່ງ ກໍພະຍາຍາມຈະກບຄັ ືນມາປົກຄອງລາວຄືນອີກ. ດ ັ່ ງນ ັ້ ນ, ການສາງຕ ້ ັ້ ງອານາດການປ ໍ ກຄອງອ ົ ັນ ຄົບຖ້ວນ ແລະ ເຂມແຂງແຕ ັ້ ່ຂັ້ນສູນກາງລົງເຖິງທ້ອງຖນ ຈ ິ່ ງກາຍເປ ຶ່ ນພາລະໜ ັ ້າທີ່ທີ່ມີຄວາມສໍາ ຄັນ ແລະ ເຄງຮ ັ່ ້ອນທີ່ສຸດ. ແຕ່ວ່າໃນຖນແຖວສະມາຊ ັ ກພິ ັກ ຍງບັ ໍ່ມີບຸກຄົນທີ່ມີບົດບາດອດທິ ິພົນ ຕໍ່ມະຫາຊົນ ທັງບໍ່ມີເງ ື່ອນໄຂພຽງພໍເພອນ ື່ າພາ ຫ ໍ ປະກອບເຂ ຼື າຢົ້ ໃນຄະນະລ ູ່ ດຖະບານ. ອ ັ ົງຄະ ນະພກ ຈ ັ ຶ່ງໄດ້ຜັນຂະຫຍາຍມະຕິສູນກາງພກວັ ່າດວຍການຂ ້ ນຂວາຍຈ ົ ັດຕງຄະນະລ ັ້ ັດຖະບານ ດ້ວຍວິທີການໂຄສະນາກໍ່ສ້າງເອາຜົ ູ້ຊົງຄນວຸ ຸດທິ ທ ີ່ ເຄີຍມີບົດບາດອິດທິພົນໃຫສະໜ ້ ັບສະໜູນ ແນວທາງຂອງພັກ ແລະ ປະກອບເປັນຄະນະລດຖັ ະບານໃນຄງນ ັ້ . ີ້ ບົນພ ື້ ນຖານກາລໍ ັງແຮງຂອງມະຫາຊນ ແລະ ດ ົ ້ວຍນາໃຈຮ ໍ້ ກຊາດຂອງເພ ັ ນໃນວ ິ່ ັນທີ 1 ເດືອນກນຍາ ປ ັ ີ ຄ.ສ 1945 ເຈາເພ ົ້ ັດຊະຣາດ ຢືນຢູ່ໃນຖານະເປນມະຫາອ ັ ຸປະດາດ ແລະ ນາຍກ ົ ລັດຖະມົນຕຂອງລ ີ ັດຖະບານແຫ່ງອານາຈັກຫຼວງພະບາງ ໄດ້ອອກຖະແຫຼງການປະກາດສິດອໍາ ນາດອະທປະໄຕ ແລະ ຜ ິ ນແຜ ື ່ນດິນອນຄັ ບຖົ ້ວນຂອງປະເທດລາວໂດຍປະກາດວ່າບັນດາສັນຍາ ແລະ ຂໍ້ຜູກພນທາງການເມ ັ ອງທ ື ີ່ ເຄີຍມີມາລະຫວາງລາວ-ຝຣ ່ ັ່ ງຖືວ່າໝົດຄຸນຄ່າ ແລະ ຕົກເປນໂມ ັ ຄະທັງໝົດ. ປະຊາຊົນລາວຂໍຫ້າມຢາງເ ່ ດັດຂາດບໃຫໍ່ ຝຣ້ ັ່ ງມາຫຍງກຸ້ ່ຽວ ແລະ ແຊກແຊງກດຈະ ິ ການພາຍໃນຂອງລາວ. ປະເທດລາວກຽມພອມຮ ້ ່ວມມືກັບກໍາລງສັ ໍາພນທະມ ັ ດເພ ິ ື່ ອກວາດລາງ້ ລັດທິຟາຊິດໃຫ້ໝົດໄປໂດຍສະເພາະບນຜົ ືນແຜນດ່ ິນລາວ. 6HisTB M6 final CACIM.pdf 194 7/31/2015 9:42:43 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

190 ຄະນະກາມະການຈ ໍ ັດຕ ັ້ ງລດຖະບານ ໄດ ັ ້ປະຊມປຸ ຶກສາຫາລືວາງແນວທາງ ເພ ື່ອປະກາດ ເອກະລາດ ແຕ່ກ່ອນອນຕ ື່ ອງມ ້ ີກົດໝາຍລັດຖະທາມະນ ໍ ູນຂອງຊາດເປັນຫຼັກໃນການປົກຄອງປະ ເທດ. ດ ັ່ ງນ ັ້ ນ, ຈ ຶ່ ງແຕງຕ່ ັ້ ງຄະນະກາມະການຂ ໍ ຶ້ ນຄະນະໜ ຶ່ ງເພ ື່ ອຮ່າງລດຖະທ ັ າມະນ ໍ ູນຊ ົ່ ວຄາວ. ເມ ື່ ອສາເລ ໍ ັດແລ້ວໄດ້ເຂ ົ້າເຝາເຈ ົ້ າເພ ົ້ ດຊະຣາດ ສະເໜ ັ ີແຜນການ ແລະ ຂໃຫໍ ້ພະອົງປະກາດຍກ ົ ເລີກຄະນະລດຖະບານເກ ັ າຂອງພະອ ົ່ ງ ທ ົ ີ່ເປັນລັດຖະບານຈາເພາະອານາຈ ໍ ັກຫວງພະບາງແລ ຼ ້ວ ຈັດຕ ັ້ ງລດຖະບານໃໝ ັ ່ຂຶ້ນ ໃຫ້ເປນລັ ັດຖະບານຂອງປະຊາຊົນຢາງມ ່ ີອິດສະຫຼະ ແລະ ບໍ່ຢູ່ໃຕ້ອໍາ ນາດຂອງຊາດໃດທັງໝດ. ົ ວັນທີ 6 ເດອນກ ື ັນຍາ ສະເດັດເຈ ົ້ າສພານ ຸ ຸວົງໄດ້ເດນທາງມາເພ ີ ອປະກອບສ ື່ ່ວນເຂ ົ້າໃນ ພາລະກດການຕ ິ ໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊນລາວ. ພາຍຫ ົ ງມາເຖ ຼັ ິງທານກ ່ ໍໄດ້ສຶກສາເກັບກໍາສະພາບການ ແລ້ວປັບປງ ແລະ ຈ ຸ ັດຕ ັ້ ງກາລໍ ັງປະຕິວັດເພ ື່ ອຮັກສາອານາດການປ ໍ ກຄອງ ແລະ ຕ ົ ານຝຣ ້ ັ່ ງ. ນອກ ນັ້ນ, ຍັງໄດ້ຄົ້ນຄວ້າ ແລະ ຕົກລົງກບຄະນະຜ ັ ແທນຫວຽດນາມກ ູ້ ່ຽວກັບການປະສານງານ ແລະ ສາມກຄັ ີຕໍ່ສູ້ຕ້ານສດຕັ ູໂຕດຽວກັນ. ວັນທີ 15 ເດືອນກັນຍາ ໃນນາມນາຍົກລັດຖະມົນຕ ເຈີ ົ້ າເພັດຊະຣາດ ຈ ຶ່ ງຕາງໜາໃຫ ້ ້ອໍາ ນາດການປກຄອງປະກາດການທ ົ ້ອນໂຮມເອາທົ ຸກແຂວງ ໃນປະເທດລາວເຂາເປ ົ້ ັນຜືນແຜນດ່ ິນ ອັນດຽວກນ ແລະ ຢ ັ ູ່ໃຕ້ອໍານາດລດດຽວຢ ັ າງເປ ່ ັນເອກະພາບ. ດັ່ງນ ັ້ ນ, ເພ ື່ອໃຫ້ທັນກບສະພາບການໃນຕອນເຊ ັ າວ ົ້ ັນທີ 10 ເດືອນຕຸລາ ປີ ຄ.ສ 1945 ຄະນະກາມະການ ໄດ ໍ ້ໄຂກອງປະຊມເພ ຸ ື່ ອຄ ົ້ ນຄວ້າແລກປ່ຽນຄາເຫໍ ນໃນການປະກອບລາຍຊ ັ ື່ ຄະ ນະລັດຖະບານ ເຊງລວມ ິ່ 11 ທ່ານ ດ ັ່ ງມລາຍຊ ີ ື່ລຸ່ມນ: ີ້ 1. ພະຍາ ຄາມໍ າວ ວ ້ ິໄລ (ເຈົ້ າແຂວງວຽງຈັນ) ນາຍົກລັດຖະມົນຕີ 2. ທ່ານ ກະຕາຍ ໂດນສະໂສລ ່ ດ ລ ິ ັດຖະມົນຕກະຊວງການຄ ີ ັງ 3. ທ່ານ ຫຍຸຍ ອະໄພ ລັດຖະມົນຕກະຊວງສ ີ ກສາທ ຶ ິການ 4. ເຈ ົ້ າ ສຸວັນນະພູມາ ລັດຖະມົນຕກະຊວງໂຍທາທ ີ ິການ 5. ພັນຕ ສີ ິງ ຣັດຕະນະສະໄໝ ລັດຖະມົນຕກະຊວງປ ີ ອງກ ້ ນປະເທດ ັ 6. ເຈ ົ້ າ ສພານ ຸ ຸວົງ ລັດຖະມົນຕກະຊວງການຕ ີ າງປະເທດ ່ 7. ທ່ານ ອຸ່ນ ຊະນະນິກອນ ລັດຖະມົນຕກະຊວງເສດຖະກ ີ ິດ 8. ເພຍ ອຸ່ນເຮືອນ ລັດຖະມົນຕີຊ່ວຍກະຊວງມະຫາດໄທ ແລະ ຍດຕຸ ິທໍາ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 195 7/31/2015 9:42:43 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

191 9. ທ່ານ ເກ ື່ອງ ປະທຸມຊາດ ລັດຖະມົນຕີຊ່ວຍກະຊວງກະເສດ 10. ທ່ານ ທໍາ ໄຊຍະສິດເສນາ ຮອງລດຖະມ ັ ນຕົ ີກະຊວງການຕາງປະເທດ ່ 11. ເຈ ົ້ າ ສມສະໜ ົ ິດ ຮອງລັດຖະມນຕົ ີຊ່ວຍກະຊວງມະຫາດໄທແລະ ຍຸດຕິທໍາ 2) 'flffl 12 &ffl  .  1945 ພາຍຫງການກະກຽມເອກະສານຢ ຼັ ່າງເຄ ັ່ ງຮ້ອນໄດ້ສໍາເລັດລົງເປນທັ ຮຽບຮ ີ່ ້ອຍແລວ ຄະ ້ ນະກາມະການປະຊາຊ ໍ ນ ໄດ ົ ້ຜ່ານລດຖະທ ັ ໍາມະນນ ແລະ ເອກະສານທ ູ ີ່ສໍາຄນຫັ ຼາຍສະບບເພ ັ ື່ອ ປະກາດເອກະລາດ. ໃນຕອນບ່າຍວັນທີ 10 ເດືອນຕຸລາ ຄະນະກາມະການປະຊາຊ ໍ ົນໄດ້ກະກຽມ ພິທີ ແລະ ເລ ື່ ອງອ ື່ ນໆຢ່າງຖີ່ຖ້ວນເຊນ: ການນ ັ່ ັດໝາຍໃຫ້ຂ້າລາຊະການ, ທະຫານ, ຕໍາຫຼວດ ແລະ ປວງຊນທົ ົ່ ວນະຄອນຫຼວງເຂາຮ ົ້ ່ວມໃນພິທີເວລາ 7:30 ນາທ, ມີ ີການຮັກສາຄວາມສະຫງົບ ພາຍໃນ ແລະ ນອກເມອງ ແລະ ອ ື ື່ ນໆ. ວັນທີ 12 ເດືອນຕຸລາ ປ ຄ.ສ ີ 1945 ເວລາ 7 ໂມງເຊົ້ າ ມວນຊົນຊາວນະຄອນວຽງຈັນ ແລະ ຈາກເມືອງຕາງໆໃນເຂດແຂວງວຽງຈ ່ ັນໝ ື່ ນກວ່າຄົນໄດ້ມາເຕາໂຮມກ ົ້ ັນຢາງໜາແໜ ່ ້ນຢູ່ຕໍ່ ໜ້າຫ້ອງການແຂວງດ້ວຍຄວາມຈົດຈ. ພ ໍ່ ິທີໄດ້ເລ ີ່ ມຂ ຶ້ນໃນເວລາ 7:30 ນາທ ພະຍາ ຄ ີ າມໍ າວ ວ ້ ິໄລ ເຈ ົ້ າແຂວງວຽງຈັນ ໄດ້ອ່ານບົດປາໄສທີ່ກ່າວເຖງເຫດການປະຫວ ິ ັດສາດອັນສາຄໍ ນຂອງຊາດຕ ັ ໍ່ທີ່ ຊຸມນຸມ. ຈາກນ ັ້ ນ, ທ່ານ ທາ ໄຊຍະສ ໍ ດເສນາ ກ ິ າມະການໃນຄະນະກ ໍ າການປະຊາຊ ໍ ົນໄດ້ອ່ານຄໍາ ປະກາດເອກະລາດ ແລະ ອິດສະຫຼະພາບແຫ່ງຊາດລາວ, ຄໍາປະກາດການໂຮມແຜ່ນດິນລາວ ເຂ ົ້າເປນອັ ັນດຽວ, ຄໍາຖະແຫຼງກ່ຽວກັບການປ່ຽນແປງການປກຄອງ, ຄ ົ ໍາປະກາດກ່ຽວກັບການໃຊ້ ລັດຖະທາມະນ ໍ ູນຊ ົ່ ວຄາວ ແລະ ຄໍາປະກາດກ່ຽວກັບການແຕ່ງຕ ັ້ ງຄະນະລັດຖະບານຂອງປະເທດ ລາວ. ຄະນະລັດຖະບານໄດ້ອອກປາກດຕົ ົວຕໍ່ໜ້າມວນຊົນທາມກາງບ ່ ນຍາກາດແຫ ັ ່ງຄວາມສະ ໜັບສະໜູນ ແລະ ພໍໃຈເປັນຢ່າງຍ ິ່ ງ. ພິທີໄດ້ສິ້ນສຸດລົງໃນເວລາ 10:00 ໂມງ ດ້ວຍສຽງຕົບມື ແລະ ສຽງຮ້ອງ ‘‘ປະເທດລາວຈົງຈະເລນ’’ ຢ ີ ່າງຟົດຟນ. ື້ ຕໍ່ມາຄະນະກາມະການປະຊາຊ ໍ ນໄດ ົ ້ຈັດຕ ັ້ງສະພາປະຊາຊນ ຕາມລ ົ ັດຖະທາມະນ ໍ ູນກໍາ ນົດໄວ້ ໂດຍແມ່ນທານ ຄ ່ ນ ພ ູ ລາວ ິ ັນ ເປັນປະທານ, ທ່ານ ຄໍາພອນ ພນລາດ ເປ ົ ັນເລຂາທການ ິ ແລະ ຄະນະກໍາມະການ 42 ທ່ານ ທ ີ່ເປນຕັ ົວແທນຂອງປະຊາຊນລາວທ ົ ຸກຊ ັ້ ນຄົນ. ສະພາໄດ້ຮັບ ຮອງເອາໂຄງປະກອບ ແລະ ລາຍຊ ົ ື່ບຸກຄົນໃນຄະນະລັດຖະບານຕາມທ ີ່ໄດ້ຕົກລງໃນວ ົ ັນທີ 10 ເດືອນຕລາ ໂດຍແມ ຸ ນເຈ ່ າເພ ົ້ ັດຊະຣາດເປັນປະມຸກລດ. ັ 6HisTB M6 final CACIM.pdf 196 7/31/2015 9:42:43 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

192 ສະຖານທປະກາດເອກະລາດຂອງລ ີ່ ດຖະບານລາວ ວ ັ ນທັ ີ 12 ຕລາ ປ ຸ ີ ຄ.ສ 1945 2.3 '  ffl fi   1) '  "#!  / 'ffl   ຜົນສໍາເລັດຂອງການລຸກຮືຂຶ້ນ ແລະ ການປະກາດເອກະລາດຄັ້ ງທີ I ໃນປ ຄ.ສ ີ 1945 ແມ່ນປະກອບມີຫຼາຍສາເຫດດ້ວຍກນ ແຕ ັ ່ສາເຫດຕ ົ້ ນຕໍແມ່ນ: - ຄະນະພັກກອມມູນິດອິນຈນ ແລະ ອ ີ ົງຄະນະພັກແຄວ້ນລາວມີແນວທາງນະໂຍບາຍອັນ ຖືກຕ້ອງ, ຊີ້ນໍາການຂະຫຍາຍກາລໍ ງປະຕ ັ ິວັດ ແລະ ແນວໂຮມ, ຮູ້ສ້າງ ແລະ ຍາດກາລະໂອກາດ ທີ່ເໝາະສມໃນການຍາດເອ ົ າໄຊຊະນະ. ົ - ປະຊາຊົນມີມູນເຊ ື້ ອຕໍ່ສູ້ພິລະອາດຫານ, ມີນໍ້າໃຈຮັກຊາດ ແລະ ສາມັກຄີກັນໃຕ້ຄໍາຂວັນ ‘ເອກະລາດແຫ່ງຊາດ ແລະ ອິດສະຫະພາບ’ ເພ ຼ ື່ ອທັບມາງແອກປ ້ ກຄອງຂອງພວກຈ ົ ັກກະພັດ. - ສະພາບການຂອງໂລກໂດຍສະເພາະແມ່ນໄຊຊະນະຂອງກອງທັບແດງໂຊວຽດ ທີ່ ສາ ມາດດັບສນຟາຊ ູ ິດເຢຍລະມັນ-ຍີ່ປຸ່ນ ອັນໄດ້ສົ່ງຜນສະທ ົ ້ອນໂດຍກງຕົ ໍ່ການປະຕິວັດລາວ. 6HisTB M6 final CACIM.pdf 197 7/31/2015 9:42:43 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

193 2) fi   ການປະກາດເອກະລາດວັນທີ 12 ເດືອນຕຸລາ ປ ຄ.ສ ີ 1945 ເປນການທ ັ ັບມາງແຜນຍ ້ ຸດ ທະສາດການກັບຄືນມາຍຶດຄອງລາວຄ ັ້ງໃໝ່ຂອງຈກກະພ ັ ັດຝຣັ່ ງ, ແຜນການແຜ່ອານາເຂດຂອງ ຈີນກົກມິນຕງທັ ີ່ ຫວັງຕັດແບງເອ່ ົາພາກເໜອຂອງລາວ. ໄຊຊະນະຄ ື ັ້ ງນ ີ້ ໄດ້ກາຍເປນບາດລ ັ ້ຽວປະ ຫວັດສາດທີ່ສໍາຄັນຂອງການປະຕິວັດລາວໃນໄລຍະໃໝ່ ທ ີ່ສາມາດໂຄ່ນລມແອກປ ົ້ ົກຄອງຂອງ ຈັກກະພັດຝຣັ່ງ ແລະ ຟາຊິດຍີ່ປຸ່ນ ອັນເປັນການຢດຕຸ ິແອກຄອບຄອງຂອງພວກຕ່າງດາວທ ້ ີ່ ແກ່ ຍາວມາເປັນເວລາຫຼາຍສິບປີ. ເຮັດໃຫປະຊາຊ ້ ົນລາວສາມາດຍາດເອົາອານາດການປ ໍ ົກຄອງມາ ໃນກາມໍ , ມື ີສິດອໍານາດອະທິປະໄຕອນຄັ ບຖົ ້ວນ, ສ້າງຄວາມເປນເອກະພາບພາຍໃນ ແລະ ເປ ັ ັນ ການປະກາດໃຫ້ຊາວໂລກຮູ້ວ່າ ລາວແມ່ນຊາດໜ ຶ່ ງທີ່ມີເອກະລາດ ແລະ ຜົນສໍາເລັດໃນຄັ້ ງນີ້ ແມ່ນໄຊຊະນະຂອງລັດທມາກ-ເລນ ິ ິນໃນການຕໍ່ຕ້ານຈກກະພ ັ ັດ ເຊ ິ່ ງມັນແມ່ນການສະໜັບສະ ໜູນ ແລະ ປະກອບສ່ວນອັນໃຫຍ່ຫຼວງຂອງມະຫາຊົນ. ): 1. ຟາຊິດຍີ່ປຸ່ນໄດ້ຮຸກຮານ ແລະ ຍຶດຄອງລາວຄືແນວໃດ? 2. ສະພາບຂອງລາວພາຍໃຕແອກປ ້ ົກຄອງຂອງຝຣັ່ງ-ຟາຊິດຍີ່ປຸ່ນເປັນຄືແນວໃດ? 3. ການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນລາວຕ້ານຝຣັ່ງ ແລະ ຟາຊິດຍີ່ປຸ່ນໄດ້ດໍາເນີນໄປແນວໃດ? 4. ສະພາບການຂອງໂລກກ່ອນການຍຶດອໍານາດເປັນຄືແນວໃດ? 5. ສະພາບການພາຍໃນລາວກ່ອນການຍຶດອໍານາດເປັນຄືແນວໃດ? 6. ການຍຶດອໍານາດທ ົ່ວປະເທດ 23 ສິງຫາ ປີ ຄ.ສ 1945 ໄດ້ດໍາເນີນໄປຄືແນວໃດ? 7. ການສ້າງຕ ັ້ ງຄະນະລັດຖະບານໄດ້ດໍາເນນໄປຄ ີ ືແນວໃດ? 8. ການປະກາດເອກະລາດວັນທີ 12 ຕຸລາ ປີ ຄ.ສ 1945 ໄດ້ດໍາເນີນໄປຄືແນວໃດ? 9. ສາເຫດ ແລະ ຄວາມໝາຍປະຫວັດສາດຂອງການລຸກຮືຂຶ້ນຕໍ່ສູ້ ແລະ ການປະກາດເອ ກະລາດມີຫຍງແດ ັ ່? 6HisTB M6 final CACIM.pdf 198 7/31/2015 9:42:43 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ

194 #VII:   fl%)  $"   21:   fl%)$" fffi!fi" ສໍາລັບເນ ື້ອໃນຂອງບົດນ ແມ ີ້ ່ນຄສອນແຕ ູ ່ລະທ້ອງຖ ິ່ ນຕ້ອງສຶກສາຄນຄວ ົ້ ້າ ແລະ ປະດິດ ແຕ່ງເນ ື້ອໃນຂນເອງຕາມສະພາບຂອງແຕ ຶ້ ລະທ ່ ້ອງຖ ິ່ນ ໂດຍອີງໃສ່ໂຄງສ້າງຂອງບົດດ ັ່ ງຕ ໍ່ໄປນ: ີ້ 1. # "ff*fl%fl%) $" 2. '*fl%" 1!fl%)$" - ເຫດຜນທົ ີ່ພາໃຫ້ເຂາຮ ົ້ ່ວມການຕໍ່ສູ້ - ວິທີການຈັດຕງ ແລະ ດ ັ້ າເນ ໍ ນການຕ ີ ໍ່ສູ້ - ສະຖານທີ່ດໍາເນີນການຕໍ່ສູ້ - ບຸກຄົນທ ີ່ ເຂາຮ ົ້ ່ວມການຕໍ່ສູ້ 3. /ff," 1 fl"'# " : *" 1*fl%*% "   & *fl%,#ffl"'(fl%* 42" % ffl fl'2$. 1. # "ff*fl%*%"  ແຂວງບ ໍ່ ແກ້ວຕ ັ້ງຢູ່ທາງທິດຕາເວັນຕົກສ່ຽງເໜືອຂອງ ສ.ປ.ປ ລາວ ມີຊາຍແດນທິດຕາ ເວັນຕົກຕິດກັບລາຊະອານາຈັກໄທ, ທິດຕາເວັນຕົກສ່ຽງເໜືອຕິດກັບປະເທດມຽນມາ, ທິດຕາ ເວັນອອກສຽງເໜືອ ແລະ ທິດຕາເວັນອອກຕິດກັບ ແຂວງຫຼວງນ ໍ້ າທາ ແລະ ແຂວງອຸດົມໄຊ, ທິດໃຕ້ຕິດກັບແຂວງໄຊຍະບູລີ. ແຂວງບໍ່ແກ້ວ ມີເນ ື້ອທີ່ທັງໝົດ 6.196 ກິໂລຕາແມັດ ມີຊັບພະຍາກອນທໍາມະຊາດທີ່ອຸ ດົມສົມບູນ ເປັນຕ ົ້ ນແມ່ນ ປ່າໄມ້, ພືດ, ສັດນ ໍ້ າ, ສັດປ່າ ທ ີ່ເປັນທ່າແຮງພ ື້ນຖານໃຫ້ແກ່ການພັດ ທະນາເສດຖະກິດ-ສັງຄົມຂອງແຂວງ. ແຂວງບ ໍ່ ແກ້ວ ປະກອບມີ 5 ເມືອງ ແລະ 1 ເຂດພິເສດຄື: ເມືອງຫ້ວຍຊາຍ, ເມືອງຕ ົ້ ນເຜ ິ້ ງ, ເມືອງປາກທາ, ເມືອງຜາອຸດົມ, ເມືອງເມິງ ແລະ ເຂດເພິເສດ ສາມຫຼ່ຽມຄໍາ; ມີປະຊາກອນປະມານ 167.726 ຄົນ, ປະກອບມີ 13 ຊົນເຜ ົ່ າຄື: ລາວ, ລ ື້ , ກຶມມຸ, 6HisTB M6 final CACIM.pdf 199 7/31/2015 9:42:43 AM ສ.ວ.ສ ສະຫງວນລຂ ິ ະສດ ິ