รายงาน การสร้างสรรค์นาฏศิลป์

การสรา้ งสรรคน์ าฏศลิ ป์

ลกู แก้ว ทาศรีภู กลุม่ 29 เลขท่ี 19
อพิรเดช อรุณแจง้ กลมุ่ 29 เลขท่ี 22

รายงานนเ้ี ปน็ ส่วนหนึง่ ของการศึกษาวิชาการคน้ ควา้ และการเขียนรายงานเชงิ วิชาการ
สาขานาฏศลิ ปไ์ ทยศึกษา คณะศลิ ปกรรมศาสตร์
มหาวิทยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคลธญั บุรี
ภาคเรียนที่ 1 ปกี ารศกึ ษา 2564







การสรา้ งสรรคน์ าฏศลิ ป์

ลกู แก้ว ทาศรีภู กลุม่ 29 เลขท่ี 19
อพิรเดช อรุณแจง้ กลมุ่ 29 เลขท่ี 22

รายงานนเ้ี ปน็ ส่วนหนึง่ ของการศึกษาวิชาการคน้ ควา้ และการเขียนรายงานเชงิ วิชาการ
สาขานาฏศลิ ปไ์ ทยศึกษา คณะศลิ ปกรรมศาสตร์
มหาวิทยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคลธญั บุรี
ภาคเรียนที่ 1 ปกี ารศกึ ษา 2564



ก

คำนำ

รายงานฉบับนี้จัดทำขึ้นเพื่อปฏิบัติการเขียนรายงานการค้นคว้าที่ถูกต้องอย่างเป็นระบบ อันเป็น
ส่วนหนึ่งของการศึกษารายวิชา 01-210-017 การค้นคว้าและการเขียนรายงานเชิงวิชาการ ซึ่งจะนำไปใช้
ในการทำรายงานค้นคว้าสำหรับรายวิชาอื่นได้อีกต่อไป การที่ผู้จัดทำเลือกทำเรื่อง “การสร้างสรรค์
นาฏศิลป์” เนื่องด้วยสภาพสังคมในปัจจุบัน เทคโนโลยีได้เข้ามามีบทบาทต่อการดำเนินชีวิตมากข้ึน
ผู้จัดทำมีความประสงค์ที่จะรวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับนาฏศิลป์สร้างสร รค์และเผยแพร่องค์ความรู้ของ
ทางด้านนาฏศิลป์ ดังนั้น จึงมีความจำเป็นอย่างมากที่จะต้องนำเสนอความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับการ
สร้างสรรคน์ าฏศิลป์

รายงานเล่มนี้กล่าวถึงเนื้อหาเกี่ยวกับความหมาย องค์ประกอบและการสร้างสรรค์ผลงานของ
นาฏศลิ ป์ เหมาะสำหรบั ผทู้ ่ีต้องการจะรับรูค้ วามเขา้ ใจเกี่ยวกบั ประวัติความเปน็ มาของการแสดงนาฏศิลป์
ผู้จัดทำจึงเห็นว่าสมควรที่จะนำเสนอเกี่ยวกับนาฏศิลป์สร้างสรรค์เพื่อสามารถนำไปเป็นแนวทางในการ
ตดั สนิ ใจนำไปประยุกตใ์ ช้กับหน่วยงานหรือองค์กรของตนได้

ขอบคุณผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. พนิดา สมประจบ ที่กรุณาให้ความรู้และคำแนะนำโดยตลอด
และขอขอบคุณสื่อเทคโนโลยีสารสนเทศที่ให้ความสะดวกในการค้นหาข้อมูล รวมไปถึงท่านเจ้าของ
หนังสือ บทความและเว็บไซต์ต่างๆ ที่ผู้เขียนใช้อ้างอิงทุกท่าน หากมีข้อบกพร่องประการใด ผู้เขียน
ขอน้อมรบั ไว้เพอ่ื ปรับปรงุ ต่อไป

นางสาวลูกแก้ว ทาศรีภู
นายอพริ เดช อรุณแจง้
22 ตุลาคม พ.ศ.2564



ข

สารบญั

คำนำ................................................................................................................................................. หนา้
สารบญั ภาพประกอบ........................................................................................................................ ก
บทท่ี จ
1 บทนำ........................................................................................................................................
1
1.1 ความหมายของนาฏศิลปส์ ร้างสรรค.์ ................................................................................ 1
1.2 ประเภทและลกั ษณะของนาฏศิลป์................................................................................... 3
3
1.2.1 กำหนดจากลักษณะนาฏศลิ ป์ตามเชื้อชาต.ิ ............................................................ 8
1.2.2 กำหนดจากแบบมาตรฐาน (Classical) และแบบพนื้ เมอื ง (Folk)......................... 8
9
1.2.2.1 โขน.......................................................................................................... 9
1.2.2.2 ละครรำ.................................................................................................... 10
1.2.2.3 ระบำ........................................................................................................ 12
1.2.3 กำหนดตามยุคสมยั ................................................................................................ 12
1.2.4 กำหนดจากการสรา้ งสรรคข์ ึ้นใหม่ไมซ่ า้ํ แบบเดมิ ................................................... 13
1.3 รปู แบบการนำเสนอผลงานนาฏศิลป์................................................................................ 14
14
1.3.1 นาฏศลิ ป์ไทยสร้างสรรค์........................................................................................ 16
16
1.3.2 นาฏศิลป์รว่ มสมัยหรอื นาฏศิลปป์ ระยกุ ต.์ ............................................................. 16
1.4 คุณลกั ษณะผู้สร้างสรรคผ์ ลงานนาฏศลิ ป.์ ......................................................................... 16
16
2 องค์ประกอบการสร้างสรรค.์ ..................................................................................................... 16
19
2.1 ทฤษฎ.ี ..............................................................................................................................

2.1.1 ทฤษฎีทัศนศลิ ป.์ ....................................................................................................

2.1.1.1 ทัศนศิลป์ (Visual Arts).........................................................................

2.1.1.2 โสตศลิ ป์ (Aural Art)..............................................................................

2.1.1.3 โสตทัศนศลิ ป์ (Audiovisual Arts).........................................................

2.1.2 ทฤษฎีแหง่ การเคล่อื นไหว......................................................................................

ค

สารบญั (ต่อ)

บทท่ี หนา้

2.1.2.1 การใช้พลงั ............................................................................................... 19
2.1.2.2 การใช้ท่วี า่ ง.............................................................................................. 19

2.2 ข้นั ตอนการเกดิ ความคดิ สร้างสรรค์.................................................................................. 20

2.2.1 ข้ันเตรยี ม (Preparation).................................................................................... 20
2.2.2 ขั้นฟักตวั (Incubation) ....................................................................................... 20
2.2.3 ขน้ั คิดออก (Illumination or Inspiration)......................................................... 20
2.2.4 ข้ันพสิ จู น์ (Verification)....................................................................................... 20
2.3 กระบวนการสร้างสรรค์นาฏศิลป.์ ..................................................................................... 21
3 การสร้างผลงานนาฏศิลป์......................................................................................................... 27

3.1 แนวคิด............................................................................................................................... 27

3.2 ทา่ ทาง................................................................................................................................ 31

3.2.1 รปู รา่ ง รปู ทรง........................................................................................................ 31
3.2.2 ท่าทางธรรมชาตแิ ละการเคลอ่ื นไหวแบบอสิ ระ..................................................... 31
3.2.3 การสือ่ สารดว้ ยอารมณ์.......................................................................................... 31
3.2.4 ท่าพน้ื ฐานจากนาฏยลักษณ์ในประเภทต่างๆ......................................................... 31
3.3 การใชพ้ ื้นท่ี การแปรแถว.................................................................................................. 32

3.3.1 ลักษณะเวที............................................................................................................. 32
3.3.2 ตำแหนง่ เวท.ี .......................................................................................................... 32
3.3.3 การใชพ้ น้ื ทแี่ ละการแปรแถว................................................................................... 33

3.4 เพลง ดนตร.ี ....................................................................................................................... 33

3.4.1 วงดนตรีไทย........................................................................................................... 33
3.4.2 วงดนตรพี ืน้ บ้าน..................................................................................................... 34
3.4.3 วงดนตรสี ากล........................................................................................................ 35

ง

สารบญั (ตอ่ )

บทที่ หนา้
3.5 เครอื่ งแต่งกาย................................................................................................................... 36
3.6 อปุ กรณ์การแสดง.............................................................................................................. 37
3.6.1 นาฏศิลปไ์ ทยแบบมาตรฐานและพน้ื เมอื ง.............................................................. 38
3.6.2 นาฏศิลป์ประยกุ ต์.................................................................................................. 38
40
4 การสรา้ งสรรคผ์ ลงานนาฏศิลป์ประยุกตช์ ดุ ฟอ้ นพทุ ธชนะมาร.................................................. 40
4.1 แนวคดิ ฟ้อนพทุ ธชนะมาร................................................................................................. 40
4.2 แรงบันดาลใจฟอ้ นพุทธชนะมาร....................................................................................... 40
4.3 วธิ กี ารสร้างสรรคฟ์ อ้ นพุทธชนะมาร.................................................................................. 41
4.4 การแบ่งช่วงการแสดงฟ้อนพุทธชนะมาร.......................................................................... 42
4.5 การประดิษฐแ์ มท่ า่ และกระบวนท่าฟ้อนพุทธชนะมาร...................................................... 42
4.6 การเคล่อื นไหวบนเวทแี ละการแปรแถวฟ้อนพทุ ธชนะมาร............................................... 43
4.7 เพลงและดนตรีฟอ้ นพทุ ธชนะมาร.................................................................................... 43
4.8 การแตง่ กายฟอ้ นพทุ ธชนะมาร......................................................................................... 45
48
5 บทสรุป......................................................................................................................................
บรรณานุกรม....................................................................................................................................



จ

สารบญั ภาพประกอบ

ภาพที่ หนา้
1 เตน้ รำชาวกรกี .......................................................................................................................... 4
2 การลลี าศกงตร์ดองส์................................................................................................................ 5
3 การแสดงกถกฬ.ิ ....................................................................................................................... 5
4 คาบกู ิ การแสดงของประเทศญ่ีปนุ่ ........................................................................................... 6
5 อุปรากรจนี หรืองว้ิ .................................................................................................................... 7
6 ละครชาตรี............................................................................................................................... 7
7 รอ่ นแร.่ ..................................................................................................................................... 38
8 การแสดงแฟชนั่ โชว์ในชดุ ผา้ ไหมไทย....................................................................................... 39
9 พชิ ติ มาร................................................................................................................................... 42
10 การแตง่ กายฝา่ ยพราหมณ์....................................................................................................... 43
11 การแตง่ กายฝา่ ยพญามาร....................................................................................................... 44
12 การแตง่ กายพระแม่ธรณ.ี ........................................................................................................ 44



บทที่ 1
บทนำ

การสร้างสรรค์ผลงานนาฏศิลป์ จัดเป็นหนึ่งในการพัฒนาความสามารถของมนุษย์ในด้าน
สนุ ทรียศาสตรค์ วามคิดริเรม่ิ ในสง่ิ แปลกใหม่จากประสบการณ์ การส่ังสมความรู้ การแกไ้ ขสถานการณ์การ
ประยุกต์ การสะท้อนสังคม การประยกุ ต์ปรบั เปลย่ี นใหท้ ันกบั สังคม วัฒนธรรมในโลกปจั จุบันกระบวนการ
สร้างสรรค์นาฏศิลป์เป็นองค์ประกอบสำคัญที่ช่วยพัฒนาความงอกงามทางวัฒนธรรมอันหลากหลายให้
เกิดความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน ผู้สร้างสรรค์ผลงานนาฏศิลป์จึงเป็นกลไกสำคัญในการผลิตผลงานด้าน
ศิลปวัฒนธรรมของชาติ ทั้งนี้ผู้สร้างสรรค์จึงมีความจำเป็นในการเข้าใจกระบวนการออกแบบผลงาน
ซึ่งเป็นหนึ่งในการประมวลองค์ความรู้ด้านนาฏศิลป์สำหรับผู้เรียน ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับการสร้างสรรค์
ผลงานนาฏศิลป์ ได้แก่ความหมายของการสร้างสรรค์ผลงานนาฏศิลป์ ประเภทและลักษณะของนาฏศิลป์
รูปแบบการนำเสนอผลงานนาฏศิลปแ์ ละคณุ ลกั ษณะผสู้ รา้ งสรรค์ผลงานนาฏศลิ ป์

1.1 ความหมายของนาฏศิลปส์ รา้ งสรรค์
นาฏ ความหมายตามพจนานุกรมไทยฉบับทันสมัย หมายถึง การเคลื่อนไหวอวัยวะ, นางละคร

การฟอ้ นรำหรอื ความรู้แบบแผนของการฟอ้ นรำ ศลิ ปะเปน็ คำภาษาสันสกฤตซ่ึงหมายถงึ การแสดงออกมา
ให้ปรากฏขึ้นอย่างงดงามน่าพึงชม ก่อให้เกิดอารมณ์สะเทือนใจตรงกับภา ษาอังกฤษว่า “Arts”
( อมรา กล่ำเจริญ, 2542: ออนไลน์) เมื่อประมวลทั้งสองคำมารวมเป็นคำว่า “นาฏศิลป์” ที่นักวิชาการให้
ความหมายไวค้ ือ

นาฏศิลป์ หมายถึงศิลปะการร้องรำทำเพลงที่มนุษย์เป็นผู้สร้างสรรค์โดยประดิษฐ์ขึ้นอย่าง
ประณีตและมีแบบแผนให้ความรู้ ความบันเทิงซึ่งเป็นพื้นฐานสำคัญที่แสดงให้เห็นถึงวัฒนธรรม
ความรุ่งเรอื งของชาติไดเ้ ป็นอย่างดี (สมุ ิตร เทพวงศ์, 2548: ออนไลน์)

นาฏศิลป์ หมายถึงการร่ายรำในสิ่งที่มนุษย์เราได้ปรุงแต่งจากธรรมชาติให้สวยสดงดงามข้ึน
แต่ทั้งนี้มิได้หมายถึงแต่การร่ายรำเพียงอย่างเดียวจะต้องมีดนตรีเป็นองค์ประกอบไปด้วยจึงจะช่วยให้
สมบูรณ์แบบตามหลักวิชานาฏศิลป์ (อาคม สายาคม, 2545: ออนไลน์) นาฏศิลป์เป็นคำสมาสระหว่างคำ
วา่ “นาฏ” กับคำวา่ “ศลิ ป์” คำว่านาฏ หมายถึงการฟ้อนรำการแสดงละคร

ดังนั้นคำว่านาฏศิลป์ จึงหมายถึงการฟ้อนรำที่มนุษย์ประดิษฐ์ขึ้นให้สวยงามโดยอาศัยธรรมชาติ
เปน็ แบบอย่าง (ลดั ดา พนัสนอก, 2542: ออนไลน)์

2

การสร้างสรรค์ ตามการใหค้ ำจำกดั ความของราชบัณฑิตยสถานไดใ้ หค้ วามหมายไวว้ ่าสร้างให้มีให้
เป็นขึ้น (มักใช้เป็นนามธรรม) มีลักษณะริเริ่มในทางที่ดีเช่นความคิดสร้างสรรค์ ศิลปะสร้างสรรค์
นอกจากนี้การสร้างสรรค์ผลงานทางนาฏศิลป์ ยังรวมถึงการประยุกต์ซึ่งคำนิยามกล่าวว่าเป็นการนำ
ความรใู้ นวทิ ยาการต่างๆมาปรับให้เปน็ ประโยชน์

การสร้างสรรค์และการประยุกต์ในทางนาฏศิลป์แล้วไม่สามารถแยกออกจากกันได้อย่างเด็ดขาด
จึงเป็นการสร้างขึ้นใหม่จากความรู้พื้นฐานดั้งเดิม นำความคิดใหม่มาปรับเปลี่ยนแต่งเติมในรูปแบบใหม่
เปน็ การสร้างองคค์ วามร้ใู หม่ทแ่ี ตกตา่ งไปจากเดมิ

นอกจากนี้ความหมายของการสร้างสรรค์ผลงานด้านนาฏศิลป์ มีผู้เชี่ยวชาญด้านนาฏศิลป์หลาย
ท่านได้ให้คำจำกดั ความไวอ้ ยา่ งนา่ สนใจ ดงั น้ี

สรุ พล วริ ุฬห์รกั ษ์ (2547: ออนไลน์) ไดใ้ ห้ความหมายของ Choreography หรอื นาฏยประดษิ ฐ์ที่
หมายความรวมถึงการสร้างสรรค์นาฏศิลป์ไว้ว่า “นาฏยประดิษฐ์” หมายถึงการคิดการออกแบบและ
การสร้างสรรค์แนวคิดรูปแบบและกลวิธีแนวนาฏยศิลป์ชุดหนึ่งที่แสดงโดยผู้แสดงคนเดียวหรือหลายคน
ทั้งนี้รวมถึงการปรับปรุงผลงานในอดีตนาฏยประดิษฐ์จึงเป็นการทำงานที่ครอบคลุมปรัชญา เนื้อหา
ความหมาย ท่ารำ ท่าเต้น การแปรแถว การตั้งซุ้ม การแสดงเดี่ยว การแสดงหมู่ การกำหนดดนตรีเพลง
เครื่องแต่งกาย ฉากและส่วนประกอบอื่นๆที่สำคัญในการทำให้นาฏยศิลป์ชุดหนึ่งสมบูรณ์ตามที่ตั้งใจไว้
ผู้ออกแบบนาฏยศิลป์เรียกกันโดยทั่วไปว่าผู้อำนวยการฝึกซ้อมหรือผู้ประดิษฐ์ท่ารำแต่ในที่นี้ขอเสนอคำ
ใหม่ว่านักนาฏยประดิษฐ์ซ่งึ ตรงกบั ภาษาองั กฤษวา่ “Choreography”

มาลินี อาชายุทการ (2547: ออนไลน์) ได้กล่าวถึงความหมายของคำว่า Choreography มีราก
ศัพท์มาจากภาษากรีก Chores - Dance, Graphy - Write และกล่าวถึงนาฏศิลป์สร้างสรรค์ว่านาฏศิลป์
สร้างสรรค์ หมายถึงการแสดงการฟ้อนรำให้แปลกใหม่ไม่เหมือนใคร การทำการฟ้อนรำให้วิจิตรพิสดารใน
แนวทางหรือหลกั การทเ่ี ปน็ ข้อมลู ใหมแ่ ปลกใหม่ไม่ซ้ําแบบใคร

พีรพงศ์ เสนไสย (2546: ออนไลน์) ได้กล่าวถึงความหมายของคำว่า Choreography หมายถึง
การจัดการทางสรีระร่างกายให้เกิดเป็นระบำโดยกระบวนการเรียงร้อยท่าทางอย่างเป็นระบบโดยมี
เจตนารมณ์และวัตถปุ ระสงค์ชดั เจน

สรปุ ความหมายของการสร้างสรรคผ์ ลงานทางดา้ นนาฏศิลป์ได้ว่า การสร้างสรรค์ผลงานนาฏศิลป์
หรือเรียกว่านาฏยประดิษฐ์เกิดจากผู้สร้างสรรค์ผลงานทางนาฏศิลป์กำหนดแนวคิดรูปแบบจากการสั่งสม
ประสบการณ์ขึ้นในชุดการแสดงที่ใหม่อย่างเป็นระบบผ่านนักแสดงที่ถ่ายทอดเรื่องราว อาจเป็นผลงาน
เด่ยี วหรือกลุ่มก็ไดโ้ ดยอาศัยองคป์ ระกอบในงานศิลปะในการสร้างสรรค์งานให้ตรงเจตนาของผสู้ ร้างสรรค์

3

การสร้างสรรค์ผลงานทางนาฏศิลป์เป็นพลวัตทางสังคมและวัฒนธรรมที่สามารถขับเคลื่อนได้
ตลอดเวลาไม่จำกัดเฉพาะกลุ่มใดกลุ่มหนึ่งของสังคมสามารถก่อให้เกิดปรากฏการณ์ที่มีความสำคัญ
ต่อเอกลักษณ์ของชาติเป็นสิ่งสนับสนุน อันก่อเกิดให้เห็นถึงความงดงามในอัตลักษณ์ของชนชาติ
อย่างเหมาะสม ทั้งยังเป็นเครื่องบ่งบอกถึงสายสัมพันธ์ทางวัฒนธรรมที่เชื่อมโยงระหว่างประเทศอย่าง
ทั่วถึงและในขณะเดียวกันยังเป็นสิ่งที่ช่วยผลักดันให้เอกลักษณ์นั้นคงอยู่ การสร้างสรรค์ผลงานนาฏศิลปม์ ี
ความจำเป็นอย่างยิ่งที่ต้องทราบถึงประเภทและลักษณะของนาฏศิลป์อันเป็นพื้นฐานหนึ่งของความรู้
ทจ่ี ะนำไปสร้างสรรคไ์ ด้

1.2 ประเภทและลกั ษณะของนาฏศลิ ป์
ประเภทของนาฏศิลป์ หมายถึงการกำหนดชี้เฉพาะลักษณะเฉพาะของนาฏศิลป์นั้นๆ ทั้งในด้าน

ท่าทาง เครื่องดนตรี เพลงและการแต่งกายให้เกิดความเข้าใจตรงกันและเป็นที่ยอมรับในสังคมในช่วง
เวลาหนึ่งจนเกิดเป็นศิลปะประจำชาติหรือท้องถิ่น การเข้าใจในเรื่องการสร้างสรรค์ผลงานนาฏศิลป์ใน
เบื้องต้นนั้นสิ่งที่ผู้สร้างสรรค์ผลงานจำเป็นต้องทราบเป็นอันดับแรกคือประเภทและลักษณะของนาฏศิลป์
ในโลกที่สามารถแบ่งออกได้เป็นหลายสกุล หลายเผ่าพันธุ์จึงสรุปได้ว่าสามารถแบ่งประเภทและลักษณะ
ตามหลกั เกณฑ์การกำหนดลักษณะเฉพาะของนาฏศิลปใ์ นแตล่ ะสกลุ

1.2.1 กำหนดจากลกั ษณะนาฏศิลปต์ ามเชื้อชาติ
ลักษณะเฉพาะทางนาฏศิลป์หรือเรียกว่านาฏยลักษณ์สามารถกำหนดได้ตามเชื้อ ชาติเผ่าพันธุ์

ของมนุษย์ที่กำเนิดเกิดขึ้นตั้งแต่โบราณกาล ดังมีปรากฏถึงกลุ่มวัฒนธรรมนาฏศิลป์ในหนังสือนาฏยศิลป์
ปริทรรศน์มีความโดยสรุปว่านาฏศิลป์สืบทอดจากชุมชนถือกำเนิดสืบทอดและพัฒนาขึ้นการพิจารณาถึง
ลักษณะเด่นของนาฏยศิลป์เป็นเรื่องยากเพราะมีความซํ้าซ้อนและปนเป กันอยู่นาฏศิลป์ในโลกอาจ
แบ่งเป็นกลุ่มตามความคล้ายคลึงกันได้ถึง 8 กลุ่ม คือ จีน อินเดีย อาหรับ แอฟริกา โพลินีเซีย ยุโรป
อเมรกิ าและมาเลย์

จากผู้เชี่ยวชาญทางนาฏศิลป์ไทยและนาฏศิลป์สากลพอจะสรุปถึงการแบ่งประเภทของนาฏศิลป์
สกุลตา่ งๆ ทีเ่ กดิ ข้ึนใหเ้ ห็นถงึ ลกั ษณะเฉพาะเจาะจงในแตล่ ะประเภทพอสังเขปได้ดงั นี้

ประเภทการเต้นรำตะวันออก (Eastern Dance) และตะวันตก (Western Dance) มีลักษณะที่
แตกต่างกันเนื่องมาจากความเชื่อทางศาสนาซึ่งเป็นแรงกระตุ้นและแหล่งกำเนิดในการสร้างสรรค์
ท่ารำดังจะเห็นได้ในบางประเทศทีก่ ารเต้นรำเกิดขึ้นมาจากการบูชาเทพเจ้าก่อนแล้ว ต่อมาจึงค่อยๆกลาย
มาเป็นการเต้นรำเพื่อการแสดงได้แก่ อียิปต์และกรีกโบราณ ในปัจจุบันรูปแบบของการเต้นรำ

4

ของตะวนั ตกได้เปลี่ยนไปโดยสิน้ เชงิ แทบจะไมห่ ลงเหลอื ความสัมพนั ธข์ องมนษุ ยก์ ับเทพเจ้าหรอื ภูตผีปศี าจ
อกี ตอ่ ไป (สุพรรณ บญุ เพ็ง, ม.ป.ป.: ออนไลน์)

ภาพท่ี 1 เต้นรำชาวกรีก
(การเต้นรำของชาวกรกี Serra, Maharja และ Sirtaki, 2018: ออนไลน)์

ประเภทนาฏศิลป์ตะวันตกได้แก่ Classic Ballet, Romantic Ballet, Modren Ballet (บัลเล่ต์
คลาสสิค, โรแมนติก, โมเดินบัลเล่ต์) บัลเล่ต์ เป็นการแสดงเต้นรำประเภทหนึ่งที่เกิดขึ้นในช่วงยุคฟื้นฟู
ศิลปวิทยาของอิตาลี ในศตวรรษที่ 15 และต่อมาได้รับการพัฒนาเป็นรูปแบบการแสดงคอนเสิร์ตใน
ฝรั่งเศสและรัสเซียมันได้กลายเป็นรูปแบบที่แพร่หลายและเทคนิคสูงของการเต้นรำกับคำศัพท์ของตัวเอง
บัลเล่ต์มีอิทธิพลไปทั่วโลกและได้กำหนดเทคนิคพื้นฐานที่ใช้ในประเภทการเต้นและวัฒนธรรมอื่นๆอีก
มากมาย โรงเรียนต่างๆทั่วโลกได้ผสมผสานวัฒนธรรมของตนเองเข้าด้วยกันผลที่ตามมาคือบัลเล่ต์มีการ
พฒั นาในรปู แบบทแ่ี ตกตา่ งกนั บัลเล่ตเ์ ปน็ แบบครบวงจรการทำงานประกอบดว้ ยการออกแบบทา่ เต้นและ
เพลงสำหรบั การผลิตบลั เล่ต์ บลั เลต่ ไ์ ด้รบั การออกแบบท่าเต้นและดำเนินการโดยผ่านการฝึกอบรมนักเต้น
บัลเล่ต์ โดยปกติบัลเลต์คลาสสิกแบบดั้งเดิมจะแสดงโดยมีดนตรีคลาสสิกคลอและใช้เครื่องแต่งกายและ
การแสดงละครอย่างประณีตในขณะที่บัลเล่ต์สมัยใหม่มักแสดงในเครื่องแต่งกายที่เรียบง่ายและไม่มีฉาก
หรือฉากที่วจิ ติ รบรรจง Ballroom Dance (ลลี าศ) หรอื การเตน้ เพื่อสงั คม Jazz Dance (แจ๊สแดนซ)์ Tap
Dance (แท็ปแดนซ์) ระบำกระทบปลายเท้าและส้นเท้าโดยอาศัยความแข็งแรงของขาและเท้า Rap
Dance (แรพแดนซ์) Latin Dance (ละตินแดนซ์) การเต้นแบบชนชาติลาตินที่เน้นการสั่นเขย่าทุกส่วน
ของร่างกายตามจังหวะของเคร่ืองประกอบจงั หวะ

5

ภาพท่ี 2 การลลี าศกงตร์ดองส์
(เลอ บง ชองดร์, 1805: ออนไลน์)
ประเภทระบำและละครอินเดีย เช่น ภารตะนาฏยัม กถกฬิ กถัก มณีปุระ ลักษณะเด่นของ
ศิลปะการแสดงของอินเดีย นาฏลีลาอาศัยการเคลื่อนไหวของส่วนต่างๆของร่างกายค่อนข้างมาก
เครื่องดนตรีที่เด่นที่สุดและขาดไม่ได้คือ กลอง ซึ่งมีมากมายหลายประเภทนาฏศิลป์และการแสดงละคร
ของอินเดียโดยแก่นแท้แล้วคือการแสดงออกของความศรัทธาทางศาสนาและเป็นการตีความตาม
ความหมายและความเชือ่ ของชาวฮนิ ดู (มาลนิ ี ดลิ กวณชิ , 2543: ออนไลน)์

ภาพท่ี 3 การแสดงกถกฬิ
(มหกรรมรามายณะนานาชาติ เฉลมิ พระเกียรตฯิ , 2554: ออนไลน์)
ประเภทระบำและละครญี่ปุ่น เช่น โนงาคุ โน เคียวเง็น บุนราคุและคาบูกิ ลักษณะเด่นของ
ศิลปะการแสดงของญี่ปุ่นมีความละเอียดประณีตพิถีพิถันในการสร้างสรรค์ใส่ใจรายละเอียดของเทคนิค
การแสดงต่างๆนิยมใช้เครื่องดนตรีน้อยชิ้นประกอบการแสดงและใช้อย่างแผ่วเบา สุภาพระมัดระวัง

6

เนื้อเรื่องสะท้อนความจริงจังต่อชีวิต ค่านิยมและทัศนคติคนญี่ปุ่นจะให้ความเคารพและเทิดทู นศิลปิน
ชนั้ ครอู ยา่ งสมเกียรติ

ภาพที่ 4 คาบกู ิ การแสดงของประเทศญป่ี นุ่
(คาบกู ิ การแสดงโชว์ของประเทศญีป่ ุ่น, 2557: ออนไลน)์

ประเภทของระบำและละครจีน เช่น ระบำพัด ระบำกระบี่ ระบำนกยูงและอุปรากรจีน (งิ้ว)
การแสดงงิ้วเป็นการแสดงที่เน้นดนตรี ขับร้อง ศิลปะการต่อสู้ การแสดงอารมณ์ นักแสดงจะต้องมีทักษะ
รอบดา้ นไมว่ ่าจะเป็นน้ำเสียงทไ่ี พเราะ มคี วามอดทนอดกลั้น มีความจำทด่ี ีเลิศ บทบาทตัวละครในเรื่องจะ
แบง่ ออกเปน็ 2 ตวั คือ “บู๊” กบั “บุ๋น” โดยฝา่ ยทร่ี บั บทเป็นบจู๊ ะรบั หน้าทใ่ี นการแสดงกายกรรมในขณะท่ี
บุ๋นรับหน้าที่ขับร้องเพลงเทคนิคการแสดงนักแสดงจะต้องเคลื่อนไหวให้มีจังหวะที่งดงามทุกกา ร
เคลื่อนไหวจะไม่เสียเปล่าเพื่อเป็นการสื่อความหมายกับละครใบ้ เครื่องแต่งกายชุดมีอยู่มากมายที่ต้อง
แตง่ ตวั ตามเน้อื เรอื่ งเชน่ ชดุ จักรพรรดิ ชดุ นกั รบ เครื่องดนตรี เครอ่ื งดนตรีประกอบไปด้วยบแู๊ ละบุ๋น ได้แก่
ซอ ปักกิ่ง กรับ กลองหนัง ฆ้องใหญ่ ฆ้องชุด เวทีและอุปกรณ์ในสมัยก่อนเวทีมักจะถูกทำขึ้นจากวัสดุท่หี า
ไดต้ ามงา่ ย คือ “อิฐ” หรอื “หนิ ” นำมาทำการแสดงทกุ แขนงมาบูรณาการ ไวใ้ นงิ้วซึ่งเป็นศลิ ปะการแสดง
ประจำชาติประกอบด้วยดนตรี การขับร้อง ระบำ การแสดงออกด้วย ท่วงท่าการแสดงอารมณ์และสื่อ
ความหมายตลอดจนการแสดงกายกรรมโลดโผนเน้นที่การแต่งหน้าและแต่งกายสีสันฉูดฉาด สดใส สะดุด
ตาเปน็ ทต่ี ืน่ ตาต่นื ใจและให้เข้ากบั ความอกึ ทกึ ของดนตรี (มาลินี ดิลกวณิช, 2543: ออนไลน์)

7

ภาพท่ี 5 อปุ รากรจีนหรอื งวิ้
(วีเกยี รติ มารแมน, 2539: ออนไลน์)
ประเภทนาฏศิลป์และการละครไทย ได้แก่ ละครชาตรี ละครนอก ละครใน ละครพันทาง
ละครดกึ ดำบรรพ์ ละครรอ้ ง ละครพดู ละครพดู สลบั รำและละครเสภา

ภาพที่ 6 ละครชาตรี
(รายการสโมสรศลิ ปวัฒนธรรม, 2562: ออนไลน์)
นาฏศิลป์พื้นเมืองภาคกลาง นาฏศิลป์พื้นเมืองภาคอีสาน นาฏศิลป์พื้นเมืองภาคเหนือ เช่น หมอ
ลำกลอน หมอลำเรื่องต่อกลอน หมอลำเรื่อง หมอลำเพลิน หมอลำกกขาขาว (พีรพงศ์ เสนไสย, 2546:
ออนไลน)์
นาฏศิลป์หลวงยังคงเป็นศูนย์กลางที่มีบทบาทสำคัญในการวางรากฐานซึ่งเป็นที่ยอมรับว่าเป็น
แบบแผนมาตรฐานทัว่ ประเทศ ส่วนนาฏศิลป์พนื้ บ้านไม่มแี บบแผนท่ารำหรือภาษาท่าท่ีตายตัวผู้แสดงอาจ
คดิ ท่ารำขึน้ ใหมไ่ ด้หากไดร้ บั แรงบนั ดาลใจบางประการ (มาลนิ ี ดิลกวณชิ , 2543: ออนไลน)์

8

จะเห็นได้ว่าแต่ละประเทศมีนาฏศิลป์และการละครที่เป็นเอกลักษณ์ประจำชาติที่มีลักษณะ
แตกต่างทั้งทางกายภาพตามสภาพภูมิประเทศท้องถิ่นนอกจากนี้ยังพบว่าการเกิดนาฏศิลป์ในแต่ละ
ประเทศนั้นยังมีปัจจัยการกำเนิดจากสภาพสังคม เศรษฐกิจ การเมือง ความเป็นอยู่ การย้ายถิ่นฐาน
อันก่อให้เกิดการผสมผสานกันทางวัฒนธรรมอย่างไม่สิ้นสุด ดังนั้นประเภทของนาฏศิลป์ตามเชื้อชาติ
ที่กล่าวถึงอาจเป็นเพียงการบันทึกจากผู้รู้ ผู้เชี่ยวชาญ นักเดินทาง ศิลปิน ที่เคยได้สัมผัสศิลปะการแสดง
ของชาตินั้นๆอาจยังมีนาฏศิลป์ในเผ่าพันธุ์ต่างๆอีกมากมายที่ยังรอการค้ นพบและบันทึกนาฏศิลป์
ที่บ่งบอกถึงความเป็นตัวตนเป็นสัญลักษณ์ทางวัฒนธรรมที่สามารถระบุได้ถึงการเป็นชนชาติที่เจริญ
ด้วยอตั ลักษณ์แห่งตน

1.2.2 กำหนดจากแบบมาตรฐาน (Classical) และแบบพน้ื เมอื ง (Folk)
คำว่ามาตรฐาน (Classical) และพื้นเมือง (Folk) มักพบในการกำหนดนาฏศิลป์ในประเทศที่มี
อารยธรรมอันยาวนานมีนาฏศิลป์ของหลวง (แบบราชสำนัก) และมีการละเล่นตามท้องถิ่นควบคู่กันหรือ
เรียกว่า แบบพื้นเมือง เช่น การแสดงบัลเล่ต์ ของตะวันตกเป็นการแสดงแบบหลวงที่ยอมรับว่าเป็ น
มาตรฐานและมีการแสดงระบำพื้นเมือง เช่น ระบำชนเผ่าหรือเรียกว่า พื้นเมือง ส่วนในนาฏศิลป์และ
การละครไทยนั้นมีการแบ่งลักษณะของการแสดงออกเป็น 2 ประเภท นาฏศิลป์แบบหลวงและนาฏศิลป์
แบบท้องถิ่นโดยนาฏศิลป์แบบหลวงคือนาฏศิลป์ที่สืบทอดมาจากราชสำนัก เช่น โขน ละคร การละเล่น
ของหลวง นอกจากนั้นกรมศิลปากรยังได้นำเอาการแสดงและนาฏศิลป์ท้องถิ่นมาปรับปรุงขึ้นใหม่และ
เรยี กวา่ การแสดงและนาฏศิลป์พื้นเมือง นอกจากน้ียงั พบว่ากรมศลิ ปากรได้มีการผลิตนาฏศิลป์พื้นเมืองใน
รูปแบบของกรมศิลปากรกล่าวคือนำศิลปะการแสดงพื้นบ้านที่มีในท้องถิ่นในแต่ละภาคมาปรับปรุงให้มี
มาตรฐานขึ้นเพื่อใช้ในการบรรจุไว้เป็นเอกลักษณ์ของชาติโดยมีการบรรจุเป็นแบบเรียนเพื่อให้เยาวชนได้
รจู้ ักและสบื ทอดเชน่ การรำ เอารำโทนทเ่ี ปน็ การละเล่นของภาคกลางมาประยกุ ตป์ รบั ปรุงใหม่และเปล่ียน
ชื่อเป็น “รำวงมาตรฐาน”
นาฏศลิ ป์และการละครไทยแบ่งประเภทแบบมาตรฐานและแบบพืน้ เมอื งไวด้ ังน้แี บบมาตรฐาน
ประเภทการละครไทยแบง่ เป็นโขน ละครรำและระบำ นอกจากนยี้ ังหมายความรวมถงึ มหรสพที่เรยี กคำ
รวมวา่ ระบำ รำ เต้น โดยมลี กั ษณะของการแสดงคอื

1.2.2.1 โขน
โขน หมายถึงการแสดงสวมหน้ากากที่เรียกว่า หัวโขนมีการเต้นประกอบจังหวะและคำ
พากย์เจรจา ตลอดจนการรำหนา้ พาทยแ์ ละรำประกอบบทรอ้ ง

9

1.2.2.2 ละครรำ
ละครรำ หมายถึงการใช้ศิลปะการร่ายรำในการดำเนินเรื่องเป็นหลัก ได้แก่ ละครชาตรี
ละครนอก ละครใน ละครดึกดำบรรพ์ ละครพันทาง ละครเสภา (ส่วนละครร้องและละครพูดดำเนินเรื่อง
ด้วยการรอ้ งและการพูดตามลำดบั จดั ว่าเปน็ แบบมาตรฐานเช่นเดียวกันแต่ไม่ใชล่ ะครรำ)
1.2.2.3 ระบำ
ระบำ หมายถึงศิลปะแห่งการรำที่ผู้แสดงรำพร้อมกันเป็นหมู่ เช่น ระบำชุดเทพบุตร
นางฟ้า ระบำเบิกโรงชุดเมขลารามสูรหรือถ้าจะเทียบกับระบำที่รู้จักกันในภายหลังต่อมา เช่น ระบำ
ดาวดึงส์หรือถ้าเป็นชุดระบำมีศิลปะแบบไทยก็เรียกกันว่า ฟ้อน เช่น ฟ้อนเมือง ฟ้อนเงี้ยว ฟ้อนม่าน
มุ้ยเชียงตา ฟ้อนลาวแพน จึงเรียกเป็นคำรวมว่าฟ้อนรำหรือระบำรำฟ้อน (ทั้งนี้ฟ้อนดังกล่าวทางด้าน
กรมศลิ ปากรได้นำมาปรับปรงุ ให้เป็นแบบมาตรฐานในภายหลัง)
นาฏศิลป์พื้นเมือง หมายถึงการร่ายรำที่เกิดจากวัฒนธรรมประเพณีตามแบบของท้องถ่ิน
ของตนตามคนพื้นเมืองหรือชนเผ่า นาฏศิลป์พื้นเมืองถูกจัดเป็นประเภทหนึ่งของนาฏศิลป์ไทย
โดยประกอบไปดว้ ยการแสดงพนื้ เมืองและเพลงพ้ืนเมือง
คำจำกัดความของนาฏศิลป์พื้นเมืองนั้นแต่เดิมเรามักใช้คำว่า “พื้นบ้าน” กับ “พื้นเมือง”
สบั สนปนเปกนั โดยไมม่ ีการแบ่งแยกซง่ึ ความแตกตา่ งของพืน้ บา้ นและพน้ื เมอื ง
ฟ้อน คือศิลปะของการรำที่ประกอบด้วยผู้แสดงตั้งแต่ 1 คนขึ้นไปซึ่งจัดอยู่ในการแสดงประเภท
ระบำหรือรำ แต่คำว่า ฟ้อน ใช้กับการแสดงทางภาคเหนือเป็นหลักเป็นการแสดงที่มีความสวยของลีลา
ท่ารำอันอ่อนช้อยงดงาม เพลงร้องและทำนองดนตรีมีความไพเราะ ฟ้อนเป็นการแสดงพื้นเมืองที่มี
ลกั ษณะการแตง่ กาย เพลงรอ้ ง เพลงดนตรตี ามภาษาท้องถ่นิ หรือตามเชือ้ ชาตซิ ึง่ มปี รากฏอย่ทู างภาคเหนือ
และภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื
เซ้ิง คือศลิ ปะของการแสดงพนื้ บ้านทางภาคตะวันออกเฉยี งเหนือ
การจำแนกประเภทของนาฏศิลป์พื้นเมืองนั้นสามารถแบ่งได้ตามลักษณะที่แตกต่างกันไป
ตามสภาพภูมิประเทศสงั คมวัฒนธรรมแต่ละทอ้ งถิน่ ดังนนั้ การแบง่ ประเภทของการแสดงพน้ื เมืองของไทย
โดยทัว่ ไปจะแบง่ ตามส่วนภูมภิ าค ดงั น้ี
การแสดงพื้นเมืองและนาฏศิลป์ภาคเหนือ เป็นศิลปะการรำและการละเล่นหรือที่นิยมเรียกกัน
ทั่วไปว่า “ฟ้อน” การฟ้อนเป็นวัฒนธรรมของชาวล้านนาและกลุ่มชนเผ่าต่างๆ เช่น ชาวไต ชาวลื้อ
ชาวยอง ชาวเขิน ลักษณะของการฟ้อนแบ่งเป็น 2 แบบคือแบบดั้งเดิมและแบบที่ปรับปรุงขึ้นใหม่
แต่ยังคงมีการรักษาเอกลักษณ์ทางการแสดงไว้คือมีลีลาท่ารำที่แช่มช้าอ่อนช้อยมีการแต่งกาย

10

ตามวัฒนธรรมท้องถิ่นที่สวยงามประกอบกับการบรรเลงและขับร้องด้วยวงดนตรีพื้นบ้าน เช่น วงสะล้อ
ซอ ซึง วงปูเจ่ วงกลองแอว โอกาสท่แี สดงมักเล่นกันในงานประเพณหี รอื ตอ้ นรับแขกบ้านแขกเมอื ง

การแสดงพื้นเมืองและนาฏศิลป์ภาคกลาง เป็นศิลปะการร่ายรำและการละเล่นของชนชาว
พื้นบ้านภาคกลาง ซึ่งส่วนใหญ่มีอาชีพเกี่ยวกับเกษตรกรรม ศิลปะการแสดงจึงมีความสอดคล้องกับวิถี
ชวี ติ และเพอื่ ความบันเทิงสนกุ สนาน เปน็ การพกั ผอ่ นหย่อนใจจากการทำงานหรือเมื่อเสรจ็ จากเทศกาลฤดู
เก็บเกยี่ ว เชน่ เตน้ กำรำเคียว

การแสดงพื้นเมืองและนาฏศิลป์ภาคอีสาน ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (ภาคอีสาน) ลักษณะพื้นที่
โดยทั่วไปของภาคอีสานเป็นที่ราบสูงมีแหล่งน้ำจากแม่น้ำโขงแบ่งตามลักษณะของสภาพคว ามเป็นอยู่
ภาษาและขนบธรรมเนียมประเพณีที่แตกต่างกัน ประชาชนมีความเชื่อในทางไสยศาสตร์มีพิธีกรรมบูชา
ภูตผีและสงิ่ ศกั ดิ์สทิ ธ์ิ การแสดงจึงเก่ยี วข้องกับชวี ิตประจำวันและสะทอ้ นใหเ้ หน็ ถึงการประกอบอาชีพและ
ความเป็นอยู่ได้เป็นอย่างดี การแสดงของภาคอีสานเรียกว่า เซิ้ง เป็ นการแสดงที่ค่อนข้างเร็ว
กระฉับกระเฉง สนุกสนาน เช่น เซิ้งกระติบข้าว เซิ้งโปงลาง เซิ้งกระหยัง เซิ้งสวิง เซิ้งดึงครกดึงสาก
นอกจากนี้ยังมีฟ้อนทีเ่ ปน็ การแสดงคลา้ ยกับภาคเหนอื เชน่ ฟ้อนภไู ท (ผไู้ ท)

การแสดงพื้นเมืองและนาฏศิลป์ภาคใต้ การแสดงของภาคใต้มีลีลาท่ารำคล้ายกับการเคลื่อนไหว
ของร่างกายมากกว่าการฟ้อนรำ ซึ่งจะออกมาในลักษณะกระตุ้นอารมณ์ให้มีชีวิตชีวาและสนุกสนาน เช่น
โนรา หนงั ตะลงุ รองเงง็ ตารีกปี สั

นาฏศิลป์พื้นเมือง เปรียบเสมือนสัญลักษณ์แห่งวัฒนธรรมชนเผ่าของไทยในแต่ละภูมิภาค
ที่แฝงไว้ด้วยคุณค่าในปรัชญาสังคมวิถีถิ่นของชุมชนที่สั่งสมเป็นวัฒนธรรมอย่างยาวนานประกอบด้วย
ความงามของการฟอ้ นรำท่มี คี วามเป็นเอกลกั ษณแ์ ละแตกตา่ งกันทง้ั 4 ภาคของประเทศไทย

1.2.3 กำหนดตามยคุ สมยั
การกำหนดนาฏศิลป์และการละครสามารถแบ่งได้ตามช่วงสมัยของประวัติศาสตร์ของไทย โดย
แบ่งละครเป็นแบบละครรำแบบด้ังเดิม (มาตรฐาน) และละครรำที่ปรับปรุงชื้นใหม่ตามลักษณะ
การแสดงพบว่ากำหนดในราวปลายรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (นิยะดา สาริกภูติ,
2515: ออนไลน)์
ละครรำแบบดั้งเดิม (มาตรฐาน) หมายถึงละครที่ใช้ศิลปะการร่ายรำเป็นหลักในการดำเนินเรื่อง
ได้แก่ ละครชาตรี ละครนอก ละครใน ละครดกึ ดำบรรพแ์ ละละครพนั ทาง
ละครรำที่ปรับปรุงขึ้นใหม่ หมายถึงละครที่นำเอาละครแบบดั้งเดิมมาปรับปรุงข้ึนใหม่โดยใช้
ศิลปะการร้องและการพูด ได้แก่ ละครร้องและละครพูด

11

นอกจากการแสดงละครของไทยแล้วยังพบว่าการกำหนดนาฏศิลป์แบบดั้งเดิมและปรับปรุงขึ้น
ใหมย่ งั มคี วามหมายรวมถึงนาฏศลิ ปพ์ ืน้ เมืองดว้ ย

แบบดั้งเดิม เป็นการแสดงพื้นเมืองที่เกิดขึ้นในชนบทของทุกภาคของประเทศไทยสะท้อนให้เห็น
วัฒนธรรมและสภาพของสงั คมรวมทัง้ การดำรงชวี ิตความเป็นอยู่ในแต่ละท้องถิ่นท่ีมีความแตกต่างกันตาม
ลักษณะภูมิอากาศออกมาเป็นการแสดงในรูปแบบของการละเล่นกันในกลุ่มชนเพื่อพิธีการเพื่อความ
สนุกสนานหรือเพื่อเทศกาลที่สำคัญๆ เช่น กลองสะบัดชัย ฟ้อนเล็บ ฟ้อนเทียน ฟ้อนเงี้ยว ฟ้อนเจิง ฟ้อน
ดาบ รำโนราห์ รำสิละ แสกเต้นสาก ฟ้อนภูไท เซิ้งกระติ๊บข้าว รำโทน รำแม่ศรี เรือมจับกรับ เซิ้งกะโป
เซงิ้ บ้งั ไฟ เซงิ้ ตังหวาย

แบบที่กรมศิลปากรประดิษฐ์ขึ้นใหม่เป็นการแสดงพื้นเมืองที่กรมศิลปากรนำมาปรับปรุงและ
ประดิษฐ์ขึ้นใหม่เพื่อให้เกิดความเหมาะสมทั้งในด้านความสวยงามและระยะเวลาในการแสดงให้มีความ
กระชับและรวดเร็วซึ่งเป็นชุดการแสดงที่ได้รับความนิยมแพร่หลายมาจนถึงปัจจุบันเช่น ฟ้อนแพน ฟ้อน
สาวไหม ฟ้อนดวงเดือน ฟ้อนจันทราพาฝนั ระบำตารีกีปัส ระบำร่อนแร่ รำซัดชาตรี ระบำศิลปากร ระบำ
เกบ็ ใบชา ระบำชาวนา

พัฒนาการการเกิดนาฏศิลปพ์ ื้นเมืองของไทยจึงกล่าวได้ว่าเกิดจากการละเล่นพืน้ บ้านของไทยเข้า
ไปสู่การพัฒนานาฏศิลป์ในราชสำนักโดยมีการปรับปรุงการแสดงพื้นบ้านให้มีระเบียบแบบแผนที่ชัดเจน
เพื่อเหตุผลการอนุรักษ์ศิลปวัฒนธรรมของชาติและเผยแพร่กลับเข้าไปสู่ท้องถิ่นต่างๆเพื่อให้เกิด
ความก้าวหนา้ เฟอ่ื งฟเู ปน็ เอกลกั ษณ์ของชาตใิ นยุคตอ่ ๆไป

ในปัจจบุ ันยงั พบคำว่า นาฏศลิ ป์ไทยอนุรักษ์ นาฏศลิ ป์ไทยมาตรฐานหรือระบำมาตรฐานทบ่ี ่งบอก
ถึงประเภทนาฏศิลป์ไทยอีกลักษณะหนึ่งในลักษณะการแบ่งตามยุคสมัยรวมถึงเพื่อความชัดเจนในการ
ประกวด

นาฏศิลปไ์ ทยอนุรกั ษก์ ารอนุรกั ษ์ ความหมายว่าการรกั ษาไว้ให้คงเดมิ
นาฏศิลป์ไทย หมายถึงศิลปะแห่งการฟ้อนรำที่แสดงถึงเอกลักษณ์ประจำชาติไทยที่มีระเบียบ
แบบแผนมีทว่ งทา่ ที่คิดขึน้ อย่างเปน็ ระบบถกู ยกย่องเป็นศิลปะของชาติไทย
คำว่า นาฏศิลป์ไทยอนุรักษ์เกิดขึ้นจากการแข่งขันนาฏศิลป์ไทยในงานศิลปหัตถกรรรมนักเรียนมี
การแข่งขันคร้ังแรกในปกี ารศึกษา 2552 โดยสำนกั คณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐานเป็นผู้กำหนดเกณฑ์
การแข่งขันและได้แบ่งกิจกรรมการแขง่ ขันนาฏศิลป์ไทยออกเป็น 3 กิจกรรมคือ รำวงมาตรฐาน นาฏศิลป์
ไทยอนรุ ักษ์ ระบำมาตรฐานและนาฏศิลปไ์ ทยประยกุ ต์
นาฏศิลป์ไทยอนุรักษ์ในเกณฑ์การแข่งขันนาฏศิลป์ไทยในงานศิลปะหัตถกรรรมนักเรียนได้ระบุ
ความหมายไว้ว่า นาฏศิลป์ไทยอนุรักษ์ หมายถึงการแสดงนาฏศิลป์ไทยประเภทรำหรือระบำเบ็ดเตล็ดท่ี

12

ปรมาจารย์นาฏศิลป์ไทยได้คิดประดิษฐ์ท่ารำ ดนตรีและทำนองเพลงไว้และได้รับการยอมรับ เช่น ระบำ
โบราณคดี รำสนี วล รำอวยพร รำมโนห์ราบชู ายัญ ระบำนพรัตน์ ระบำนางกอย ระบำวชิ นี ระบำไก่ ระบำ
ม้า ระบำนกยงู ระบำกวาง ระบำจนั ทกนิ รี ระบำฉิ่งและระบำกรบั

การกำหนดลักษณะของนาฏศิลป์ไทยอนุรักษ์นั้นเห็นได้ว่าน่าจะเป็นการกำหนดประเภท
ระบำเบ็ดเตล็ดให้มีความต่างชัดเจนในลักษณะเป็นนาฏศิลป์ที่ มีที่มาจากแบบราชสำนักหรือเรียกว่า
เป็นแบบมาตรฐาน (ในวังหลวง) ซึ่งต่อมาได้กลายเป็นนาฏศิลป์ของชาติภายใต้การดูแลของกรมศิลปากร
ในแบบเดียวกนั ดงั นนั้ เมื่อมีการประกวดระบำมาตรฐานจึงมคี ำวา่ นาฏศิลป์ไทยอนรุ กั ษเ์ กิดขนึ้ ภายหลงั

ระบำมาตรฐาน สำนักคณะกรรมการการศึกษาข้ันพื้นฐานได้กำหนดคำนิยามของระบำมาตรฐาน
ว่าระบำมาตรฐานหมายถึง การแสดงระบำที่เป็นมาตรฐานของการแต่งกายซึ่งผู้แสดงจะต้องแต่งกายยืน
เครื่องพระ-นาง ท่ารำและเพลงเช่น ระบำกฤษดาภินิหาร รำแม่บท ระบำสี่บท ระบำดาวดึงส์ ระบำเทพ
บันเทงิ ระบำพรหมาสตร์

1.2.4 กำหนดจากการสร้างสรรค์ข้ึนใหมไ่ มซ่ ้ําแบบเดิม
การสร้างสรรค์นาฏศิลป์ขึ้นใหม่ไม่ซํ้าแบบเดิมมีลักษณะนาฏศิลป์ที่เกิดจากการปรุงแต่งประยุกต์
ปรบั ปรุง สรา้ งสรรคท์ ั้งทเ่ี กดิ ขนึ้ ใหมแ่ ละเกดิ จากการรวมนาฏศิลปห์ ลายๆ ประเภทเขา้ ด้วยกนั โดยกำหนด
จากการเกิดก่อนหลังและมีลักษณะที่แตกต่างจากของเดิมมักใช้กับนาฏศิลป์ประเภทระบำเบ็ดเตล็ดหรือ
การแสดงชุดสั้นๆ กล่าวถึงนาฏศิลป์ตะวันตกที่เข้ามามีอิทธิพลต่อการเปลี่ยนแปลงรูปแบบการสร้างสรรค์
นาฏศิลป์ในประเทศไทยคือ โมเดิลบัลเล่ต์ โมเดิลแดนซ์ คอนเทมโพรารี่แดนซ์ การเต้นแจ๊ส การเต้นแท็ป
แดนซ์ (สุพรรณ บญุ เพง็ , ม.ป.ป.: ออนไลน)์

1.3 รปู แบบการนำเสนอผลงานนาฏศลิ ป์
การสร้างสรรค์ผลงานนาฏศิลป์ในรายวิชาผลงานสร้างสรรค์นาฏศิลป์สำหรับครูกำหนดให้ผู้เรียน

สามารถสร้างสรรค์นาฏศิลป์ในลักษณะของการรำหรือเต้นเป็นชุดสั้นๆอย่างระบำเบ็ดเตล็ดหรือเรียกว่า
นาฏศิลป์สร้างสรรค์ท่ีตอ้ งอาศัยความรู้ประสบการณ์เดมิ และนำมาสร้างสรรค์ขึน้ ใหม่ภายใตค้ วามคดิ อย่าง
มีระบบในการสร้างสรรค์ผลงานนาฏศิลป์ จึงเป็นการคิดชุดการแสดงขึ้นมาใหม่ให้แตกต่างจากชุดที่มีอยู่
เดิมไม่ว่าจะเป็นการสร้างสรรค์จากรูปแบบใดเป็นพื้นฐาน เช่น การนำเอาเพลงไทยสากลมาประกอบกับ
จินตลีลาที่มลี ักษณะมพี ื้นฐานท่ารำไทย แต่รูปแบบการใช้เท้าการใช้จังหวะในการเคลื่อนไหวเป็นแบบการ
ประยุกตท์ า่ บัลเลต่ ์

13

รูปแบบนำเสนอผลงานนาฏศิลป์ดังกล่าวนี้เป็นการสร้างสรรค์ที่เกิดขึ้นในช่วง 50 ปีและ
แพร่หลายในราวปี พ.ศ. 2533 จนถึงปัจจุบันที่สถาบันการศึกษาหลายแห่งเริ่มมีภาควิชานาฏยศิลป์มีการ
วดั ผลสัมฤทธทิ์ างการด้านนาฏศิลป์ดว้ ยการประดิษฐน์ าฏศลิ ปส์ รา้ งสรรคข์ ึน้ ใหม่

นอกจากนี้ยังพบว่ามีการประกวดนาฏศิลป์สร้างสรรค์ประเภทนาฏศิลป์ไทย (แบบดั้งเดิม)
จากงานศิลปหัตถกรรมนักเรียนของสำนักคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐานที่กำหนดการแข่งขั น
ประเภทนี้ยิ่งส่งผลให้การประดิษฐ์นาฏศิลป์ใหม่ๆเพิ่มจำนวนขึ้นอย่างรวดเร็วนับเป็นปราก ฏการณ์ทาง
วัฒนธรรมของชาติที่เกิดขึ้นจากภูมิปัญญานักนาฏยประดิษฐ์ทุกระดับการศึกษาเน้นยํ้าให้เห็นว่านาฏศิลป์
ไทยยังคงสบื ทอดมกี ารปรับตัวใหส้ อดคลอ้ งกับสังคมทุกยคุ ทกุ สมัย

1.3.1 นาฏศลิ ปไ์ ทยสรา้ งสรรค์
นาฏศิลป์ไทยสร้างสรรค์ตั้งแต่ปีการศึกษา 2553 ของงานศิลปหัตถกรรมนักเรียนกิจกรรม
นาฏศิลป์ไทยประยุกต์ได้ถูกยกออกจากกิจกรรมการแข่งขันนาฏศิลป์ไทยโดยได้บรรจุกิจกรรมนาฏศิลป์
สร้างสรรค์เข้ามาแทนที่จนกระทั่งถึงปัจจุบัน (อรรจมาภรณ์ ชัยวิสุทธ, 2015: ออนไลน์) ซึ่งในการให้คำ
จำกัดความของการแข่งขันประเภทนาฏศิลป์ไทยสร้างสรรค์ในการประกวดนี้พบว่ามีการให้คำจำกัดความ
แตกต่างกัน
ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2552 - 2558 กำหนดเกณฑ์การแข่งขันไว้ว่านาฏศิลป์ไทยสร้างสรรค์ คือการแสดง
ท่นี อกเหนอื จากนาฏศิลป์ไทยอนุรักษ์เปน็ การแสดงนาฏศิลป์ไทยท่คี ิดประดษิ ฐ์สร้างขึ้นใหมท่ ้ังเพลง ดนตรี
เนื้อหา การแต่งกายและลีลาท่ารำสอดคล้องตามกรอบแนวคิดที่กำหนดและไม่เกี่ยวข้องกับการแสดง
นาฏศลิ ปพ์ ื้นเมืองและนาฏศิลปส์ ากล (ศลิ ปหตั ถกรรมนักเรยี น คร้งั ที่ 64, 2558: ออนไลน์)
ในปี พ.ศ. 2559 กำหนดเกณฑ์การแข่งขันไว้ว่านาฏศิลป์ไทยสร้างสรรค์หมายถึง การแสดง
นาฏศิลป์ไทยที่สร้างสรรค์ขึ้นใหม่ทั้งท่ารำ เพลง ดนตรี เนื้อหา การแต่งกายและลีลาท่ารำสอดคล้องตาม
กรอบแนวคิดที่กำหนดขึ้น ทั้งนี้จะแสดงออกมาในรูปแบบของระบำเบ็ดเตล็ดหรือการแสดงพื้นเมือง
กไ็ ด้ (ศิลปหัตถกรรมนกั เรยี น ครงั้ ท่ี 65, 2559: ออนไลน์)
ในปี พ.ศ. 2560 กำหนดเกณฑ์การแข่งขันไว้ว่านาฏศิลป์ไทยสร้างสรรค์หมายถึง การแสดง
นาฏศิลป์ไทยที่สร้างสรรค์ขึ้นใหม่ทั้งท่ารำ เพลง ดนตรี เนื้อหา การแต่งกายและลีลาท่ารำสอดคล้องตาม
กรอบแนวคิดที่กำหนดขึ้นโดยผ่านทักษะกระบวนการกลุ่มอย่างเป็นระบบแล้วนำเสนอในรูปแบบของ
โครงงานและการแสดง 1 ชุดซึ่งจะออกมาในรูปแบบของประเภทระบำเบ็ดเตล็ดหรือการแสดงพื้นเมืองใน
เชิงสรา้ งสรรค์
นาฏศิลป์ไทยสร้างสรรค์ประเภทนาฏศิลป์พื้นเมืองเป็นการแสดงที่เกิดขึ้นจากการนำเอา
นาฏศิลป์พื้นบ้านทั้ง 4 ภาคของไทยและรวมถึงศิลปะการแสดงพื้นบ้านตามท้องถิ่นต่างๆที่มีเอกลักษณ์

14

เป็นของตัวเองอย่างเห็นได้ชัดนำมาสร้างสรรค์ให้เ ห็นถึงวิถีชีวิตท้องถิ่นหรือเรียกการสร้างสรรค์น้ี
ได้อีกอย่างหนึ่งว่า นาฏศิลป์พื้นเมืองสร้างสรรค์ ซึ่งมีทั้งจากการประดิษฐ์โดย กรมศิลปากรนำนาฏศิลป์
พื้นบ้าน 4 ภาคที่กรมศิลปากรได้ศึกษาท่ารำและนำท่ารำมาปรบั ปรุงเผยแพร่โดยทั่วไปจัดว่าเป็นนาฏศลิ ป์
มาตรฐาน (แบบแผนตามแบบฉบับกรมศิลปากร) ส่วนท่ารำแม่บทอีสาน โนราห์ภาคใต้หรือฟ้อนเล็บตาม
คุ้มเจ้าเหล่านี้ขอยกเป็นนาฏศิลป์พื้นเมืองดั้งเดิม จากนี้เมื่อมีผู้ผลิตนาฏศิลป์พื้นบ้านโดยใช้ท่าดั้งเดิมอยู่
มากบ้างน้อยบ้างและนำเนื้อเรื่อง บทร้อง เนื้อหาใหม่มาสร้างสรรค์ทา่ รำโดยใช้วงดนตรีและเพลงพื้นเมือง
ตามทอ้ งถิน่ น้ันๆให้จัดว่าเปน็ นาฏศิลปไ์ ทยประเภทพ้ืนเมืองสร้างสรรค์

ดังนั้นนาฏศิลป์ไทยสร้างสรรค์จึงมีลักษณะในเกณฑ์การประกวด ว่ามีรูปแบบที่สร้างสรรค์ท่ารำ
เพลง ดนตรีและเครื่องแต่งกายในลีลาท่ารำไทยทั้งแบบนาฏศิลป์ไทยมาตรฐานหรือแบบนาฏศิลป์ไทย
ประเภทพื้นเมืองในลักษณะการแสดงชุดสั้นๆหรือเรียกว่า ระบำเบ็ดเตล็ดที่มีเนื้อหาใหม่ภายใต้กรอบ
แนวคดิ ใหมโ่ ดยผ่านกระบวนการกลุ่มที่มเี นอื้ หาเชงิ สร้างสรรค์

1.3.2 นาฏศิลปร์ ว่ มสมยั หรือนาฏศลิ ป์ประยุกต์
นาฏศิลป์ไทยร่วมสมัยหมายถึง การบูรณาการนาฏศิลป์ไทยและนาฏศิลป์จากหลายๆวัฒนธรรม
แล้วสร้างสรรค์ขึ้น ในปัจจุบันนาฏศิลป์ไทยร่วมสมัยเรียกว่าเป็นการเต้นรำหรือฟ้อนรำที่สร้างสรรค์ขึ้นใน
ปัจจุบันโดยบูรณาการนาฏศิลป์ไทยและนาฏศิลป์จากหลากหลายวัฒนธรรมที่ต่างยุคต่างสมัยกันม าร่วม
แสดงในคราวเดียวกัน
นาฏศิลป์ร่วมสมัยเป็นปรากฏการณ์ของนาฏศิลป์ที่เกิดขึ้นในช่วง 60 ปีที่เกิดขึ้นในประเทศไทย
จากการหลั่งไหลทางวฒั นธรรมการแสดงของต่างชาติที่เข้ามาตามเส้นทางการค้าคมนาคม การอพยพย้าย
ถิ่นฐานของคน การแลกเปลี่ยนทางศาสนาและวัฒนธรรม กระแสโลกาวิวัฒน์มีผลให้เกิดการเปลี่ยนแปลง
ของการละครและนาฏศิลป์ไทยเป็นการปรับตัวประยุกต์ให้เกิดสิ่งใหม่ทั้งเป็นนาฏศิลป์ที่เกิดจากการ
ประยุกต์นาฏศิลป์ไทยมาตรฐานภายใต้จารีตดั้งเดิมและประยุกต์จากนาฏศิลป์ไทยสู่นาฏศิลป์รูปแบบใหม่
ท่มี คี วามหลากหลายรวมเรียกการสรา้ งสรรคง์ านนาฏศลิ ปท์ เ่ี กิดขน้ึ ใหมน่ ีว้ า่ นาฏศลิ ปร์ ่วมสมัย

1.4 คุณลักษณะผสู้ รา้ งสรรคผ์ ลงานนาฏศิลป์
ผู้สร้างสรรค์ผลงานหรือเรียกอีกอย่างหนึ่งว่านักนาฏยประดิษฐ์คือ ผู้สร้างสรรค์ผลงานด้าน

นาฏศิลป์ให้เกิดสิ่งใหม่โดยใช้องค์ประกอบในงานนาฏศิลป์แต่ละประเภทเป็นพื้นฐานการเป็น
นักนาฏยประดิษฐ์นั้นทุกคนสามารถเป็นได้ไม่จำกัดเพศ วัย การศึกษา เพียงแต่ต้องมีคุณสมบัติของนัก
ออกแบบ (มาลินี อาชายทุ ธการ, 2547: ออนไลน)์

15

ผู้ออกแบบท่าเต้น (Choreographer) บุคคลที่เป็นผู้คิดค้นท่าทางการเคลื่อนไหวและนำท่าทาง
การเคลื่อนไหวต่างๆเหล่านั้นมาจัดเรียบเรียงและประกอบเป็นการแสดงการเต้นรำชุดหนึ่งหรือเรื่องหน่ึง
ผู้ออกแบบทา่ เตน้ จะเปรียบเสมือนผูก้ ำกับการแสดงนั้นๆเอง โดยมีหน้าที่และอำนาจในการตัดสินใจและมี
ความรับผิดชอบในการแสดงนัน้ อย่างเตม็ ที่ (สุพรรณ บญุ เพ็ง, ม.ป.ป.: ออนไลน์)

คุณลักษณะของคนที่มีความคิดสร้างสรรค์สงู ในสาขาต่างๆ มีบุคลิกชอบแสดงความเด่นชอบคลุก
คลีในวงสังคมถือตนเป็นศูนย์กลาง เชื่อมั่น ชอบอิสระ ไม่กังวลใจ ชอบรับในสิ่งแปลกๆมีความคิดใน
ลักษณะที่มีความยืดหยุ่น มีความซับซ้อนในการรับรู้ มีความกล้าหาญ ชอบอยู่คนเดียวมากกว่าการ
รวมกลุ่ม

คุณสมบัติดังกล่าวของนักสร้างสรรค์เป็นจุดเริ่มต้นของการหาสิ่งแปลกใหม่ยอมรับในหลักการ
เหตุผลและมีการพัฒนาตนเสมอ งานสร้างสรรค์นาฏศิลป์เป็นงานที่ต้องอาศัยพื้นฐานความรู้ด้านการ
ปฏิบัตินาฏศิลป์จนเกิดความชำนาญสั่งสมประสบการณ์มีความเข้าใจในลักษณะและรูปแบบของงานจึง
เกิดกระบวนการพัฒนาสร้างสรรค์งานด้านนาฏศิลป์ความเข้าใจพื้นฐานเกี่ยวกับการออกแบบท่าทาง
ผู้สร้างงานจำเป็นต้องมีความรู้เกี่ยวกับองค์ประกอบของการสร้างงานและการนำเสนอเพื่อให้เกิดความ
เข้าใจพื้นฐานอย่างชัดเจนอันส่งผลให้ผลงานออกมาสมบูรณ์เป็นไปตามความมุ่งหมายไม่คลาดเคลื่อนไป
จากจดุ มุง่ หมายท่วี างไว้ซ่งึ สามารถวดั ผลได้จากผูช้ มน่ันเอง



บทที่ 2
องค์ประกอบการสรา้ งสรรค์

การสร้างสรรค์นาฏศิลป์มีองค์ประกอบในการสร้างสรรค์งานที่ผู้สร้างสรรค์จำเป็นในการคิด
ออกแบบในขั้นตอนของการออกแบบสร้างสรรค์นี้นักนาฏยประดิษฐ์อาจมีเนื้อเรื่องพอสังเขปที่อยากจะ
ลงมือทำแต่ยังไม่รู้จะเริ่มจากจุดไหนหรืออาจมองยังไม่ทะลุถึงปลายทาง อาจเป็นเพราะยังไม่เกิ ดการ
ตีความในชิ้นงานที่จะสร้างสรรค์ขึ้นการเกิดแนวความคิดใหม่ยังรวมถึงองค์ประกอบหลายส่วนที่ต้องการ
รายละเอยี ดอย่างชัดเจนเพ่ือให้งานสร้างสรรค์นนั้ เป็นไปตามจินตนาการของนกั นาฏยประดษิ ฐ์

2.1 ทฤษฎี
อธิบายถึงพฤติกรรมการสื่อสารของมนุษย์ทุกรูปแบบ ซึ่งแต่ละทฤษฎีจะอธิบายถึงพฤติกรรมการ

สื่อสารของมนุษย์ในลักษณะใดนั้นขึ้นอยู่กับความเชื่อหรือหลักปรัชญาของผู้สร้างทฤษฎีว่าตัวแปรอะไร
ท่ีสามารถนำมาอธิบายพฤตกิ รรมนนั้ ได้

2.1.1 ทฤษฎีทัศนศลิ ป์
ทฤษฎีทัศนศิลป์ เป็นพื้นฐานเบื้องต้นที่ผู้เรียนด้านศิลปะในทุกแขนงต้องศึกษาเป็นอันดับแรก
การแบ่งประเภทศิลปะตามลักษณะของการรบั สัมผัสออกไดเ้ ป็น 3 สาขาคือ

2.1.1.1 ทัศนศิลป์ (Visual Arts)
ทัศนศิลป์ เป็นศิลปะที่สามารถมองเห็นได้ด้วยการเห็นได้แก่ จิตรกรรม ประติมากรรม
ภาพพมิ พแ์ ละสถาปตั ยกรรม
2.1.1.2 โสตศลิ ป์ (Aural Art)
โสตศิลป์ คืองานศิลปะที่รับรู้ความงามได้จากการฟังและการอ่าน รับสัมผัสทางหูได้แก่
ดนตรี วรรณกรรม
2.1.1.3 โสตทศั นศิลป์ (Audiovisual Arts)
โสตทัศนศิลป์ เป็นศิลปะที่รับสัมผัสด้วยการฟังและการเห็นพร้อมกันได้แก่ นาฏกรรม
การแสดง ภาพยนตร์ ซึ่งเป็นการผสมกันของวรรณกรรม ดนตรีและทัศนศิลป์บางแห่งเรียกศิลปะสาขานี้
วา่ ศลิ ปะผสม (Mixed Art)
นอกจากนี้ศิลปะยังมีคำนิยามมากมายถึงคุณค่าลักษณะและมีนักทฤษฎีมากมายที่กล่าวถึง
แนวคิดทฤษฎที างศิลปะ

17

ศิลปะ คือ การเลยี นแบบธรรมชาติ (Art as representation)
ศลิ ปะ คอื รปู ทรง (Art as pure form)
ศลิ ปะ คอื การแสดงออกซ่งึ อารมณ์ (Art as expression)
ทฤษฎีการเลียนแบบธรรมชาตินั้นเป็นทฤษฎีที่เก่าแก่กว่าทฤษฎีอื่น ชาวกรีกโบราณถือว่า
การลอกเลียนแบบธรรมชาติไดเ้ หมือนมากทส่ี ุดจัดว่าเป็นส่ิงท่ีสวยท่สี ดุ ทฤษฎเี รอ่ื งรปู ทรงมคี วามสำคัญใน
เรื่องคุณค่าทางสุนทรียะ คำว่ารูปทรง (Form) หมายถึงการจัดวัตถุแห่งจินตนาการคือ แสง สี เสียง
รูปทรงทำให้เกิดความสนใจ งานศิลปะชั้นเยี่ยมจะเกดิ ความแปลกใหม่ความตื่นเต้นศิลปะจึงเป็นเครื่องมือ
ที่จะนำไปสู่ความตื่นเต้น รูปทรงเกิดขึ้นกับงานศิลปะทุกประเภททั้งดนตรีและนาฏศิลป์และทฤษฎีการ
แสดงออกทางอารมณ์น้นั ถือวา่ ศิลปะเป็นการแสดงออกของอารมณ์ภายในของมนุษย์ออกมา ซึ่งมีลักษณะ
ของการแสดงอารมณท์ ่ีเปน็ ศิลป์ได้แก่ การแสดงออกท่ีเปน็ ไปด้วยเจตนาคอื ตั้งใจแสดงออกมาเป็นอารมณ์
ทม่ี ุ่งให้เกิดความสวยงาม การแสดงอารมณ์ทมี่ ีพลังจูงใจใหเ้ กดิ ความรสู้ ึกวา่ งามหรือไม่งาม ส่ืออารมณ์ท่ีใช้
ในการแสดงอารมณ์ออกมานั้น เป็นสิ่งที่มีความหมายในตัวเองเช่น คำพูด สีสัน ทรวดทรงและการแสดง
อารมณ์ที่มีเอกภาพทางอารมณ์ อารมณ์ที่ศิลปินแสดงออกมานั้นมิใช่เป็นความรู้สึกของใครคนใดคนหน่ึง
แต่เป็นอารมณ์ของมนุษย์ทั่วๆไป ดังนั้นทฤษฎีนี้จึงถือว่าทั้งรูปทรงและความหมายมีความสำคัญต่อศิลปะ
ด้วยกันทั้งคู่
จากทฤษฎีทางทัศนศิลป์ดังกล่าวข้างต้นนี้ เห็นได้ว่าศิลปินผู้สร้างสรรค์ผลงานด้านศิลปะ
จำเป็นต้องอาศัยหลักทฤษฎีเบื้องต้นในการทำความเข้าใจต่อลักษณะของงานศิลปะที่มีรูปแบบใน
การสื่อสารต่อผู้ชมและสิ่งที่สำคัญอีกประการหนึ่งคือ ทฤษฎีเรื่องทัศนธาตุจัดว่าเป็นองค์ประกอบหลักใน
ขั้นตอนการสร้างสรรค์ลำดับถัดมาในการกำหนดรูปร่าง รูปทรง ให้เกิดภาพในผลงานสร้างสรรค์อย่าง
ชัดเจนยงิ่ ขึน้
ทัศนธาตุ (Visual Element) หรือองค์ประกอบศิลป์ในทางทัศนศิลป์ หมายถึงสื่อสุนทรียภาพที่
ศิลปินจะนำมาประกอบกันเข้าให้เป็นรูปทรงเพื่อสื่อความหมายตามแนวเรื่องหรือแนวความคิดที่เป็น
จดุ หมายนน้ั ประกอบไปด้วย จดุ เสน้ รูปรา่ ง รปู ทรง นำ้ หนักออ่ น แก่ สี บริเวณว่างและพน้ื ผิว
จุด (Dot) จุดเป็นธาตุเบื้องต้นที่สุดของการเห็นจุดมีมิติเป็นศูนย์ไม่มีความกว้าง ความยาวหรือ
ความถึกเป็นธาตุที่ไม่สามารถจะแบ่งออกได้อีก เป็นสิ่งที่เล็กที่สุดที่จะใช้สร้างรูปทรงและสร้างพลัง
เคลอ่ื นไหวของทวี่ า่ งในภาพได้
เส้น (Line) เส้นเป็นทัศนธาตุเบื้องต้นที่สำคัญที่สุดเป็นแก่นของทัศนศิลป์ทุกๆแขนง เส้นเป็น
พื้นฐานของโครงสร้างของทุกสิ่งในจักรวาล เส้นแสดงความรู้สึกได้ทั้งด้วยตัวของมันเองและด้วยการสร้าง
เปน็ รปู ทรงตา่ งๆข้นึ เส้นยงั สามารถบ่งบอกถึงความรู้สกึ ไดด้ งั นี้

18

เสน้ นอน ใหค้ วามรสู้ ึกกว้างขวาง เงยี บสงบนง่ิ ราบเรียบและผ่อนคลายสายตา
เสน้ ตัง้ ให้ความร้สู ึกสงู สงา่ ม่ันคง แข็งแรงและรงุ่ เรือง
เส้นเฉียง ใหค้ วามร้สู ึกไม่ม่นั คง เคลอื่ นไหว รวดเรว็ และแปรปรวน
เส้นโค้ง ให้ความรู้สกึ อ่อนไหว สุภาพอ่อนโยน สบาย น่มุ นวลและเยา้ ยวน
เสน้ โคง้ ก้นหอย ใหค้ วามรู้สึกเคล่อื นไหว การคลคี่ ลาย ขยายตัวและมนึ งง
เสน้ ฟนั ปลา ให้ความรสู้ กึ รุนแรง กระแทกเป็นห้วงๆต่ืนเตน้ สับสนวุ่นวายและการขดั แย้ง
เสน้ ประ ใหค้ วามรสู้ ึกไมต่ ่อเน่อื ง ไม่ม่ันคงและไม่แนน่ อน
เส้นกับความรู้สึกที่กล่าวมานี้เป็นเพียงแนวทางหนึ่งไม่ใช่ความรู้สึกตายตัว ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับ
การนำไปใช้รว่ มกบั สว่ นประกอบอื่น
รูปร่าง (Shape) หมายถึงเส้นรอบนอกทางกายภาพของวัตถุ สิ่งของเครื่องใช้ คน สัตว์และพืช
มีลักษณะเป็น 2 มิติมคี วามกวา้ งและความยาว รูปร่างแบง่ ออกเปน็ 3 ประเภทคอื
รูปร่างธรรมชาติ (Natural Shape) หมายถึงรูปรา่ งทเ่ี กดิ ข้นึ เองตามธรรมชาติ เชน่ คน สตั ว์ พืช
รูปร่างเรขาคณิต (Geometrical Shape) หมายถึงรูปร่างที่มนุษย์สร้างขึ้นมีโครงสร้างที่แน่นอน
เช่น รปู สามเหล่ียม รูปส่ีเหลีย่ มและรูปวงกลม
รูปร่างอิสระ (Free Shape) หมายถึงรูปร่างที่เกิดขึ้นตามความต้องการของผู้สร้างสรรค์ให้
ความรู้สึกที่เป็นเสรีไม่มีโครงสร้างที่แน่นอนของตัวเองเป็นไปตามอิทธิพลของสิ่งแวดล้อม เช่น รูปร่างของ
หยดนำ้ เมฆและควัน
รูปทรง (Form) หมายถึงโครงสร้างทั้งหมดของวัตถุที่ปรากฏแก่สายตาในลักษณะ 3 มิติ
คือ มีทั้งส่วนกว้าง ส่วนยาว ส่วนหนา ส่วนลึกคือจะให้ความรู้สึกเป็นแท่งมีเนื้อที่ภายในมีปริมาตรและมี
นำ้ หนกั
น้ำหนักอ่อน-แก่ (Value) หมายถึงจำนวนความเข้ม ความอ่อนของสีต่างๆและแสงเงาตามท่ี
ประสาทตารับรู้เมื่อเทียบกับน้ำหนักของสขี าว-ดำ ความอ่อนแก่ของแสงเงาทำให้เกิดมิติเกิดระยะใกล้ไกล
และสมั พนั ธก์ บั เรอื่ งสีโดยตรง
สี หมายถงึ สงิ่ ท่ปี รากฏอยูท่ ่ัวไปรอบๆตวั เราไม่ว่าจะเปน็ สที ี่เกดิ ขึ้นเองในธรรมชาติหรือส่ิงท่ีมนุษย์
สร้างข้ึน สที ำใหเ้ กิดความรูส้ ึกแตกตา่ งมากมายเช่น ทำให้ร้สู ึกสดใส รา่ เรงิ ตน่ื เต้น หม่นหมองหรอื เศร้าซึม
บริเวณว่าง (Space) หมายถึงบริเวณที่เป็นความว่างไม่ใช่ส่วนที่เป็นรูปทรงหรือเนื้อหาในการจัด
องค์ประกอบใดก็ตามถ้าปล่อยให้มีพื้นที่ว่างมากและให้มีรูปทรงน้อย การจัดนั้นจะให้ความรู้สึกอ้างว้าง
โดดเด่ยี ว

19

พื้นผิว (Texture) หมายถึงพื้นผิวของวัตถุต่างๆที่เกิดจากธรรมชาติและมนุษย์สร้างสรรค์ข้ึน
พ้นื ผวิ ของวัตถทุ แ่ี ตกตา่ งกันยอ่ มให้ความร้สู ึกทแ่ี ตกตา่ งกนั ด้วย

การออกแบบนาฏยศิลป์คล้ายคลึงกับการออกแบบทัศนศิลป์เพราะนาฏยศิลป์เปรียบเสมือน
ประติมากรรมการเคลื่อนที่บนเวทีอันมีผู้แสดงเป็นปัจจัยหลัก นักนาฏยประดิษฐ์มีหน้าที่ออกแบบ
โดยกำหนดให้ผู้แสดงออกท่าทาง ทิศทางการเคลื่อนไหว การจับกลุ่มให้เป็นไปตามการออกแบบทาง
นาฏยประดิษฐ์ของตนในการออกแบบนาฏยศิลป์นั้นนักนาฏยประดิษฐ์จำเป็นต้ องคำนึงถึงทฤษฎีทาง
ทศั นศิลป์เพื่อใหง้ านของตนครบองค์ประกอบทางศิลปะตามทน่ี กั นาฏยประดษิ ฐ์ได้ออกแบบสร้างสรรค์ไว้

2.1.2 ทฤษฎแี หง่ การเคล่อื นไหว
กฎแห่งการเคลื่อนไหวหรือเป็นกฎของธรรมชาติที่เปรียบเสมือนกุญแจของท่าทางรูปแบบของ
การเคลื่อนไหวสามารถบ่งบอกอารมณ์สื่อความหมาย ซึ่งมีหลักทฤษฎีแห่งการเคลื่อนไหว 2 ประเภทคือ
การใช้พลังและการใช้ทีว่ ่าง

2.1.2.1 การใชพ้ ลัง
ความแรงของพลัง เป็นการที่ใช้ปริมาณการเคลื่อนไหวในด้านพลังมากและน้อยแตกต่าง
กันและให้ความรู้สึกที่แตกต่างกันด้วยเช่น การเคลื่อนไหวที่รวดเร็วและรุนแรงจะให้ความรู้สึกรีบเร่ง
ทรงพลังดุดันในขณะที่ปริมาณของพลังน้อยให้ความรู้สึกแตกต่างกันคือ อ่อนโยน ละเมียดละไมเป็นมิตร
การเน้นพลังเป็นการใช้พลังอย่างเจาะจง ปัจจุบันทันด่วนเป็นจุดเน้นให้เกิดความสนใจเช่น การกระแทก
ส้นเทา้ ให้จงั หวะท่ไี ม่แนน่ อนทำใหผ้ ชู้ มหันมามอง
ลักษณะการใช้พลัง เป็นการใช้พลังในการเคลื่อนไหวอันได้แก่ การแกว่งไกว การระเบิด
การสืบ การสัน่ พล้ิวและการลอยตัวเปน็ การใช้พลงั ท่ีให้อารมณ์และความร้สู ึกต่างกนั ขณะเคล่อื นท่ี
2.1.2.2 การใช้ที่ว่าง
เป็นการเคลื่อนไหวในลักษณะความกว้าง ความยาวและความสงู ตำแหน่งมีลักษณะการ
จัดให้ผู้แสดงอยู่ตำแหน่งใดบนเวทีหรืออาจเรียกอีกอย่างว่ากำหนดจุดบนเวทีทั้งในการกำหนดตำแหนง่ ใน
ลักษณะของท่าทางและกำหนดตำแหน่งของการเคลื่อนที่เป็นช่วงๆ ขนาดมีลักษณะการที่ผู้แสดงสามารถ
เคลื่อนไหวไปยังจุดหนึ่งจุดใดบนเวทีได้กว้างหรือแคบโดยมีปริมาณผู้แสดงเป็ นตัวกำหนดขนาดในการใช้
บนเวที ทิศทางมีลักษณะการเคลื่อนที่จากจุดหนึ่งไปยังอีกจุดหนึ่งในการแปรแถวบนเวทีได้ 8 ทิศซึ่ง
สัมพันธ์กับตำแหน่งของคนดูคือ การเข้าหาคนดู การถอยออกจากคนดู การขนานกับคนดู การทแยงมุม
กับคนดู การวนเป็นวงหน้าคนดู การฉวัดเฉวียนหรือเลี้ยวไปมาแบบฟันปลา การยกสูงและการกดตํ่าซึ่งมี
อิทธิพลต่อความรสู้ กึ ของคนดูเปน็ สำคัญ

20

2.2 ข้นั ตอนการเกิดความคิดสรา้ งสรรค์
การเกิดความคิดสร้างสรรค์เป็นกระบวนการในการคิดหนึ่งในการเกดิ การสร้างงานในหลากหลาย

อาชีพส่วนมากแล้วมักพบในงานประเภทออกแบบต่างๆ งานสร้างสรรค์ด้านศิลปะงานประพันธ์เพลง
ดนตรี การออกแบบฉาก เวที แสง การออกแบบเครื่องแต่งกายรวมถึงงาน ออกแบบท่ารำ ท่าเต้นและ
ประเภทอื่นๆอีกมากมาย จึงอาจกล่าวได้ว่าการเริ่มต้นออกแบบในเบื้องต้นนั้นควรมีหลักการในการคิด
อย่างเป็นระบบเปรียบเสมือนมีเข็มทิศในการเดินทางเพื่อมิให้ออกนอกประเด็น ซึ่งมีขั้นตอนในการเกิด
ความคดิ สรา้ งสรรคจ์ ากนกั ทฤษฎดี งั นี้

นิพนธ์ จิตต์ภักดี (2523: ออนไลน์) ได้ศึกษาเกี่ยวกับการสร้างสรรค์และได้จัดลำดับขั้นตอน
การเกดิ ความคดิ สร้างสรรคไ์ ว้ 4 ข้ันตอน ดงั น้ี

2.2.1 ขนั้ เตรียม (Preparation)
ขั้นเตรียม เป็นขั้นตอนการรวบรวมข้อมูลต่างๆ เกี่ยวกับความรู้ทั่วไปและความรู้เฉพาะเพื่อมา
ประกอบการพิจารณาโดยอาศยั พนื้ ฐานของกระบวนการต่อไปนี้
การสงั เกตนักคิดสรา้ งสรรค์ จำเป็นต้องเปน็ นักสงั เกตทีด่ ีและสนใจตอ่ ส่ิงแปลกๆใหมท่ ไ่ี ดพ้ บเสมอ
การจำแนก หมายถึงกระบวนการจำแนกข้อมูลที่ได้จากการสังเกตเป็นหมวดหมู่เพื่อใช้เป็น
แนวทางในการลำดับความคดิ ต่อไป
การทดลองเป็นหัวใจของการสร้างสรรค์งานเพราะผลการทดลองจะเป็ นข้อมูลสำหรับคิด
สร้างสรรคต์ ่อไป
2.2.2 ขน้ั ฟักตวั (Incubation)
ขั้นฟักตัว เป็นขั้นที่ใช้เวลาสำหรับการครุ่นคิดเป็นระยะที่ยังคิดไม่ออกบางครั้งแทบไม่ได้ใช้
ความคิดเลย การฟกั ตัวนบี้ างครงั้ ความคดิ อ่นื จะแวบมาโดยไม่ร้ตู วั
2.2.3 ขน้ั คิดออก (Illumination or Inspiration)
ขั้นคิดออก เป็นขั้นของการแสดงภาวะสร้างสรรค์อย่างแท้จริง คือสามารถมองเห็นลู่ทางในการ
รเิ ร่มิ หรือสร้างสรรค์งานอยา่ งแจม่ ชัดโดยตลอด
2.2.4 ข้ันพสิ จู น์ (Verification)
ขน้ั พสิ ูจน์ เป็นขนั้ การทบทวน ตรวจสอบ ปรับปรุงประเมนิ คา่ วิธกี ารวา่ ใช้ได้หรอื ไม่เพ่ือให้คำตอบ
ท่ีถกู ต้องแน่นอนเปน็ กฎเกณฑต์ ่อไป
ความคิดสร้างสรรค์เป็นการคิดอเนกนัยที่ประกอบด้วยความคิดริเริ่ม ความคล่องแคล่วในการคิด
ความยืดหยุ่นในการคิดและความคิดละเอียดละออ เป็นองค์ประกอบของความคิดความคิดสร้างสรรค์ท่ี

21

ประกอบด้วยทฤษฎีเกี่ยวกับสติปัญญาและความคิด แต่ที่จะใช้เป็นแนวคิดในการศึกษาเกี่ยวกับความคิด
สร้างสรรคม์ ี 3 ทฤษฎคี อื ทฤษฎีโครงสร้างทางสติปญั ญาซึง่ ได้แบง่ สมรรถภาพทางสมองออกเปน็ 3 มติ ิคอื

เนื้อหาที่คิด (Content) หมายถึงสิ่งเร้าหรือข้อมูลต่างๆที่สมองรับไปคิดมี 4 ประเภทได้แก่
ภาพ สญั ลกั ษณ์ ภาษาและพฤตกิ รรม

วิธีการคิด (Operation) หมายถึงลักษณะกระบวนการทำงานของสมองแบบต่างๆมี 5 แบบได้แก่
ความรู้ความเข้าใจ ความจำ การคิดแบบเอกนยั (Convergent Thinking) และการประเมินผล

ผลของการคิด (Product) เป็นผลของกระบวนการจัดกระทำของความคิดกับข้อมูลเนื้อหา
ผลิตผลของความคิดออกมาเป็นรปู แบบตา่ งๆ การแปลงรปู และการประยกุ ต์จากแบบทฤษฎโี ครงสร้างทาง
สติปัญญา

องค์ประกอบส่วนหนึ่งในมิติที่ว่าด้วยการคิดแบบอเนกนัยมีความสัมพันธ์โดยตรงกับความคิด
สร้างสรรค์และองค์ประกอบส่วนหนึ่งในมิติที่ว่าด้วยผลของความคิดที่เรียกว่า การแปลงรูปเป็นส่วนที่
แสดงถึงความคิดประเภทของความคิดสร้างสรรค์แบ่งออกเป็นประเภทใหญ่ๆ ได้ 3 ประเภท คือความคิด
สรา้ งสรรค์ทางความคิด (Creative in thinking) ความคดิ สรา้ งสรรค์ทางความงาม (Creative in beauty)
ความคิดสร้างสรรคท์ างประโยชนใ์ ช้สอย (Creative in function)

ความคิดสร้างสรรค์ทางความคิด หมายถึงการที่บุคคลพยายามคิดหาแนวทางต่างๆซึ่งเรื่องของ
ความคิดที่บางท่านเสนอแนะว่าความคิดมีลักษณะต่างๆ กัน 3 ประเภท คือความคิดภายใน ( Insight
thinking) ความคดิ ตามลำดับ (Sequential thinking) ความคิดพลกิ แพลง (Strategic thinking)

ความคิดทั้งหมดเป็นส่วนหนึ่งของความคิดสร้างสรรค์นั่นเอง ขั้นตอนความคิดสร้างสรรค์เหล่าน้ี
สามารถนำมาใช้กับการเริ่มคิดผลงานสร้างสรรค์นาฏศิลป์ได้เช่นเดียวกันเป็นจุดเริ่มต้นให้เกิดแนวคิดซึ่ง
การคิดนั้นหากไม่ถูกฝึกให้คิดมาก่อนย่อมไม่สามารถคิดได้อย่างทันที แต่เมื่อฝึกคิดจากการชมการแสดง
ฟังเพลงแล้วคิดตามวิเคราะห์ตามจากนั้นเมื่อนำสิ่งเหล่านั้นมาขยายความคิดออกเป็นลำดับแยกประเภท
แยกหัวข้อพิจารณาต่อยอดความคิดหรืออาจเรียกได้ว่าถอดองคค์ วามรู้จากสิ่งที่ได้เห็นนำมาคิดสร้างสรรค์
ผนวกกับความรปู้ ระสบการณข์ องผสู้ รา้ งสรรคก์ ส็ ามารถเกิดงานช้ินใหม่ได้

2.3 กระบวนการสร้างสรรค์นาฏศิลป์
ในขั้นตอนการสร้างสรรค์ผลงานนาฏยศิลป์หรือเราเรียกวา่ นาฏยประดษิ ฐ์นั้นมีข้ันตอนการทำงาน

ไว้อย่างน่าสนใจ การคิดให้มีนาฏยศิลป์ การกำหนดความคิดหลัก การประมวลข้อมูลการกำหนดขอบเขต
การกำหนดรปู แบบ การกำหนดองคป์ ระกอบอน่ื ๆการออกแบบนาฏยศิลป์

22

นอกจากนี้ยังมีการกล่าวถึงหลักการขั้นตอนการออกแบบนาฏศิลป์ตามแบบของ พีรพงศ์
เสนไสย ซึ่งเป็นวิธีคิดหนึ่งที่ช่วยให้เกิดการสร้างผลงานที่มีความชัดเจนมากขึ้นในหนังสือนาฏยประดิษฐ์
(พีรพงศ์ เสนไสย, 2546: ออนไลน์)

คิดสร้างให้เป็นของเก่าแก่โบราณและดั้งเดิมตามแบบแผนบรรพบุรุษ หมายถึงการสร้างสรรค์
นาฏยประดิษฐ์โดยยังยึดหลักและคงโครงสร้างตามแบบแผนโบราณเช่น นาฏยศิลป์ไทยยังปรากฏการ
ตัง้ วง จีบ ล่อแกว้ กระดก ยกหนา้ หรอื ปรากฏทา่ รำในเพลงแมบ่ ทเล็กหรือแม่บทใหญ่เชน่ รำเปดิ งานมงคล
ทั่วไป รำอวยพรวันเกิด งานมงคลสมรส ทั้งนี้เพลงที่เลือกมาประกอบอาจเป็นบทเพลงที่มีอยู่แล้ว
แลว้ นำมาบรรจกุ บั เนื้อหาทแี่ ตง่ ข้ึนใหม่

คิดสร้างให้เป็นการผสมผสานนาฏยศิลป์หลายๆจารีตเข้าด้วยกัน หมายถึงการนำนาฏศิลป์ตั้งแต่
สองนาฏยจารีตขึ้นไปผสมผสานเป็นงานเช่น นาฏยศิลป์ตะวันตกอย่างบัลเล่ต์กับนาฏยศิลป์อินเดีย
นาฏยศิลป์อีสานกับนาฏยศิลป์อินเดียที่ปรากฏในการแสดงแสงเสียงไม่ว่าจะเป็นปราสาทหินพิมาย
จ.นครราชสีมา ปราสาทพนมรุ้ง อ.นางรอง จ.บุรีรัมย์และปราสาทเปือยน้อย จ.ขอนแก่น นาฏยประดิษฐ์
ประเภทนี้จะพบการผสมผสานนาฏยลักษณ์ของแต่ละอย่างเอาไว้ชัดเจนเช่น ลักษณะการจีบ การกระดก
เท้าไปหลัง การทรงตัวยังคงเป็นแบบนาฏยศิลป์ไทย ส่วนเท้าและการเคลื่อนไหวอาจเป็นการคิดประดิษฐ์
ตามแบบนาฏยลักษณ์อ่นื ๆ

คิดสร้างแบบประยุกต์จากแบบดั้งเดิม หมายถึงงานนาฏยประดิษฐ์ที่อาศัยการหยิบเพียง
เอกลักษณ์เด่นของนาฏยศิลป์นั้นๆ เช่น ท่าทาง เทคนิคพิเศษบางอย่าง นอกจากนั้นผู้ประดิษฐ์ก็จะ
พยายามแสวงหากระบวนทา่ ใหมๆ่ การเคลือ่ นไหวใหมๆ่ ใหแ้ หวกแนวจากของเดมิ และใหไ้ ด้ความหมายตรง
กับที่ผูป้ ระดษิ ฐต์ อ้ งการหรือตรงวตั ถปุ ระสงค์ทก่ี ำหนดไว้

คิดใหม่ ทำใหม่ ไม่เคยพบเห็นที่ไหนมากอ่ นอาจพูดได้วา่ เป็นงานสร้างแบบหลดุ โลกไปเลย (ระบำ
ตามใจฉัน) ไม่สนใจในกฎและกรอบใดๆเพราะฉันเห็นอะไรบางอย่างที่เข้าใจว่าล้าสมัยเพราะฉันเห็นอะไร
บางอย่างมันขัดแย้งกับความเป็นตัวของฉัน ฉันจึงอยากจะสร้างอยากจะประดิษฐ์งานนาฏยศิลป์ตามแบบ
ที่ฉันเก็บสั่งสมประสบการณ์ใหม่ที่ไม่มีนักนาฏยกวีคนใดเลยสร้างสรรค์มาก่อน มันเป็นสิ่งที่หลบหลีก
กฎเกณฑ์ทั้งมวลไม่ได้เดินทางตามแบบอย่างใครๆมันเป็นการเคลื่อนไหวอย่างอิสระเสรี มันไม่จำเป็นท่ี
จะต้องอาศัยองค์ประกอบอื่นใดนอกเสียจากร่างกาย ฉันไม่ได้นำเอาอดีตและปัจจุบันมาปะปนกันฉันเป็น
ฉันในยุคนี้ พ.ศ. นี้ ฉันจึงได้สรรค์สร้างนาฏยศิลป์ให้เป็นไปตามยุคและอายุขัยของฉันเพื่อประดับไว้ให้
แผ่นดินได้รู้จักก่อนที่มันจะกลายเป็นเพียงตำนานในอนาคตฉันไม่ได้ทำลายศิลปะ ขนบ จารีตและ
ประเพณีแต่อย่างใดเพราะฉันรู้เสมอว่าฉันกำลังทำอะไรอยู่เพราะฉันได้ศึกษาสิ่งที่ฉันกำลังจะลงมือทำมา
เป็นอย่างดี แต่ประติมากรรมเคลื่อนที่ ที่ฉันกำลังปั้นอยู่นั้นมันคือสมัยนี้ สมัยที่ฉันเป็นอยู่ปัจจุบันเขา

23

ทั้งหลายในวงการนาฏยศิลป์เรียกฉันว่า “นาฏยศิลป์ร่วมสมัย” ซึ่งฝรั่งเรียกฉันว่า “Contemporary
Dance” ตัวตนที่ฉันเป็นอยู่ ณ ทุกวันนี้คือบูชาสิ่งเก่าโดยจะไม่หยิบยืมมาใช้แต่จะประดิษฐ์ร่างกายและ
การเคลอื่ นไหวใหเ้ ปน็ สงิ่ ใหม่

ซึ่งยังมีนักนาฏยศิลป์ที่มีวิธีทำงานการออกแบบนาฏยศิลป์แตกต่างกันเป็นการเฉพาะของตน
แต่ในที่นี้จะได้กำหนดขั้นตอนไว้เพื่อให้สะดวกแก่การออกแบบสำหรับนักนาฏยประดิษฐ์ เมื่อนัก
นาฏยประดิษฐ์ได้คำนึงถึงหลักการต่างๆดังกล่าวมาแต่ต้นแล้วก็ถึงเวลาออกแบบจริงๆ การออกแบบทาง
นาฏยศิลป์มีวิธีและขั้นตอนคล้ายคลึงกันศิลปะสาขาอื่นๆคือ กำหนดโครงร่างรวมการแบ่งช่วงอารมณ์
ท่าทาง ทิศทางและการลงรายละเอยี ด

การสร้างให้เกิดเป็นสิ่งใหม่หรือของใหม่นั้นมีหลักในการสร้างสรรค์ที่สำคัญ 3 ประการหรือจะ
เรยี กวา่ กระบวนในการสรา้ งสรรคก์ ไ็ ด้คอื

การสลับให้ต่างไปจากที่เคยเห็น (Misplacing) เช่น การสลับให้ผิดตำแหน่งที่เคยเห็นมาก่อน
การสลับให้มีรูปร่างหรือรูปทรงต่างไปจากเดิม การสลับให้มีสีสันแตกต่างไปจากที่เคยเห็นกันมาแล้ว
การสลับให้เกิดประโยชน์ใช้สอยต่างออกไปจากที่เคยพบเห็นเคยทราบมาก่อน การสลับมีประโยชน์ได้
มากมายหลายประการ เป็นความคิดสร้างสรรค์อย่างหนึ่งที่จำเป็นมาก การสลับทั้ง 4 ประการนี้เป็น
กระบวนความคิดสร้างสรรค์ที่มักจะทำให้ผู้ชมรูปเขียนหรือภาพฝันมักฉงนอยู่เสมอเนื่องจากไม่คุ้นหรือไม่
เคยคาดคดิ มาก่อน

การสร้างความคิดให้สับสน (Ambiguity) คือ การพยายามให้ผู้ชมได้ใช้ความคิดและสังเกต
ต่อเรื่องราวที่ตนเห็นซึ่งอาจจะดำเนินได้ดังนี้ การดำเนินเรื่องแล้วขมวดปมให้คิด การเน้นส่วนที่เห็นว่าไม่
สำคญั ใหเ้ ดน่ ขน้ึ การผกู เรอ่ื งใหม่ใหเ้ หน็ วา่ มนั อาจจะเป็นไปได้หรือมันน่าจะเป็นไปได้

การปรุงแต่งดัดแปลงใหม่ (Adjustable) คือ การที่รู้จักดัดแปลงของเดิมที่มีอยู่แล้วให้ใหม่ขึ้น
แปลกไปจากเดิมโดยมีวิธีการปรับปรุงของเดิมจากความคิดเดิม การเปลี่ยนแปลงฐานะเดิ มให้ดีข้ึน
และการปรับใหเ้ หมาะสมกบั เวลาและบรเิ วณว่าง (Time and Space)

กระบวนความคิดสร้างสรรค์ทั้งหมดดังกล่าวคือ การสลับที่การสร้างความคิดสับสนและการปรุง
แต่งเป็นเหตุที่สำคัญในวิธีการสร้างศิลปกรรมทุกชนิดทุกแขนงศิลปกรรมถ้าไม่มีการเปลี่ยนแปลงและไม่มี
คนเข้ามามีส่วนร่วมด้วยจะเรียกว่าเป็นศิลปกรรมที่สมบูรณ์ไม่ได้ ดังนั้นการเปลี่ยนแปลงศิลปกรรมทุกๆ
อย่างทุกระดับจำต้องยึดถือลักษณะสำคัญคือ ความกว้างขวางในรูปทรงและเรื่องราวหรือความ
หลากหลาย ความคิดแรกเรม่ิ เป็นของตนเองหรือความเป็นต้นแบบ ความเหมาะสมสามารถดัดแปลงแก้ไข
ให้ดไี ด้

24

ความคิดสร้างสรรค์ทางความงาม หมายถึงการสร้างความงามใหม่แปลกไปจากเดิมเช่น การสลับ
สีเสื้อผ้า การออกแบบลวดลายเส้ือผา้ หรือออกแบบตกแตง่ เพ่อื ความงามอนื่ ๆรวมถึงการสรา้ งสรรคส์ ิง่ ใหม่

ความคิดสร้างสรรค์ทางประโยชน์ได้แก่ ความพยายามที่จะใช้สิ่งของที่มีประโยชน์อยู่แล้วทำ
ประโยชน์อ่นื ๆนอกเหนือจากท่ีรู้จักกนั เช่น การนำเอาเครื่องเรอื หางยาวมาทำเป็นเครื่องสูบน้ำหรือนำเอา
ผา้ ขาวม้าไปใช้แทนยางในรถจกั รยานหรือยางในลูกบอลเล่นแกข้ ัด

จากประสบการณ์การสอนของผู้เขียนนักศึกษาในวิชาเอกนาฏศิลป์ในระดับอุดมศึกษาส่วนใหญ่มี
กลมุ่ นักศึกษาที่มีพื้นฐานแตกตา่ งกนั ก่อนเขา้ มาศึกษาในวชิ าเอกนาฏศิลปโ์ ดยแบ่งกลุ่มหลกั ๆไดค้ อื

มีประสบการณ์การเรียนนาฏศิลป์ไทย 5 ปีขึ้นไปอย่างสม่ำเสมอฝึกฝนอย่างเป็นระบบคือกลุ่ม
นักศึกษาสังกัดวิทยาลัยนาฏศิลป์กรมศิลปากรมีความถนัดนาฏศิลป์ไทยแบบมาตรฐาน นาฏศิลป์พื้นเมือง
อยา่ งเขม้ ขน้

มีประสบการณ์การเรียนนาฏศิลป์ไทย 2-3 ปีขึ้นไปในการมีส่วนร่วมการแสดงของโรงเรียนคือ
กลุ่มประเภทนักเรียนทั่วไปที่มีส่วนร่วมในกิจกรรมนาฏศิลปใ์ นชมรมนาฏศลิ ป์หรือการละครมีความถนดั ท่ี
หลากหลายแต่ไมถ่ นัดอย่างใดอยา่ งหน่งึ เปน็ พเิ ศษ

มีประสบการณ์การเรียนนาฏศิลป์ไทยน้อยกว่า 1 ปีที่มีส่วนร่วมในกิจกรรมของโรงเรียนไม่
บ่อยครั้งคือ กลมุ่ ประเภทนักเรยี นทัว่ ไปท่ีอาจเคยมีประสบการณ์บ้างซึ่งไม่มีความถนัดในวชิ านาฏศลิ ป์

กล่าวได้ว่ากลุ่มนักศึกษาวิชาเอกนาฏศิลป์ในระดับอุดมศึกษามีพื้นฐานความถนัดในนาฏศิลป์
ต่างกัน ทั้งนี้เรื่องการสร้างสรรค์งานนาฏศิลป์ก็มิใช่เรื่องยากเกินไปที่จะทำได้จากประสบการณ์การสอน
ของผู้เขียนในรายวิชาผลงานความคิดสร้างสรรค์ทางนาฏศิลป์พอจะสรุปได้ว่าการเลือกประดิษฐ์นาฏศิลป์
ชดุ ใหม่นน้ั สามารถมรี ูปแบบแนวทางการสร้างสรรค์ไดด้ ังน้ี

พิจารณาจากความสามารถความรู้ของตนในชิ้นงานนั้นๆเช่น มีพื้นฐานรำได้เต้นเป็นพื้นเมือง
คล่อง สามารถสร้างงานได้ทุกรูปแบบไม่ว่าจะเป็นนาฏศิลป์ไทยสร้างสรรค์ (มาตรฐาน) นาฏศิลป์พื้นเมือง
สร้างสรรค์ นาฏศิลป์ร่วมสมัยหรือนาฏศิลป์ประยุกต์หรือมีความสามารถเฉพาะอย่างหรือถนัดเพียง
รูปแบบใดรูปแบบเดียว ควรจะเลือกทำในสิ่งที่ตนถนัด การหยิบเอาความถนัดมาใช้เป็นสิ่งที่ง่ายกว่าการ
แสวงหาที่ไม่ถนัด ซึ่งจะทำให้เราทราบกฎเกณฑ์ในรูปแบบนั้นๆดีกว่าถ้าไม่ถนัดนาฏศิลป์ทุกรูปแบบควร
เลือกนาฏศิลป์ร่วมสมัยที่สามารถใช้องค์ประกอบหลายอย่างในการแสดงหารูปแบบการนำเสนอที่แปลก
ใหมม่ านำเสนอรว่ มด้วยเช่น รปู แบบการนำเสนองาน การใช้ฉาก อปุ กรณ์ สอ่ื เพอ่ื ให้งานนา่ สนใจมีจุดขาย

พิจารณาจากโครงเรื่องที่สะท้อนสิ่งที่กำลังได้รับความสนใจหรือเป็นการนำเสนอโลก
การเปลีย่ นแปลงของโลก เช่น เร่ืองโลกยคุ ดิจิตอลทมี่ าถงึ และความเป็นไปตอ่ อนาคตกาลเปล่ียนแปลงของ
ช้นั บรรยากาศโลกมผี ลซ่ึงเนื้อหาทีน่ ่าสนใจเป็นจดุ ดงึ ดดู ทจ่ี ะไดร้ ับความนิยมจากผชู้ ม

25

พิจารณาจากสิ่งที่ผู้สร้างสรรค์มีแรงบันดาลใจที่จะทำขึ้นเช่น ชอบวิถีชีวิตชนบทเป็นคนท้องถิ่น
นั้นๆรู้จักเอกลักษณ์และเข้าใจวัฒนธรรมท้องถิ่นใฝ่ฝืนอยากจะทำในสิ่งที่ตนมุ่งมั่นถึงแม้จะไม่มีความถนัด
มากนกั กส็ ามารถศกึ ษาแสวงหาคำตอบและมีที่ปรึกษาในผลงานก็สามารถทำขน้ึ ได้

พิจารณาจากนักแสดง นักแสดงจัดว่ามีความสำคัญเป็นอันดับต้นๆต่อแนวคิดในการสร้างสรรค์
เพราะหากนักแสดงไม่มีความถนัดในงานที่ผู้สร้างอยากจะทำก็เท่ากับไม่ประสบความสำเร็จเพียงจุดแรก
แล้วเช่น ผู้สร้างสรรค์ต้องการนำเสนอรูปแบบการแสดงนาฏศิลป์ร่วมสมัยแต่นักแสดงไม่มีความถนัดไม่
เข้าใจการเคลื่อนไหวแสดงท่าทางที่ดูฝืนธรรมชาติขัดต่อสายตาผู้ชม ลักษณะเช่นนี้การแสดงก็ไม่บังเกิด
ผลสำเรจ็ ที่ดีได้ ดังน้ันจงึ ควรมนี ักแสดงทส่ี ามารถเขา้ ใจกระบวนการมคี วามถนัดท่ีจะแสดงในงานนนั้ ๆได้

พิจารณาจากงบประมาณการแสดงทุกชุดต้องมีการลงทุนไม่ว่าจะน้อยหรือมากถ้าผู้สร้างสรรค์
สามารถหางบประมาณได้เพียงพอต่อการแสดงก็จัดว่าการแสดงนั้นมีความเป็นไปได้ในการทำให้ประสบ
ความสำเร็จเช่นผู้สร้างสรรค์ต้องการใช้อุปกรณ์การแสดงที่มีราคาสูงต้องจ้างทำหรือใช้ชุดแต่งกายที่มีการ
ตดั เย็บใหมท่ ัง้ ชุดไม่สามารถสร้างข้นึ เองได้ต้องอาศยั การจ้างทำซงึ่ มีงบประมาณทส่ี งู เกินกว่างบประมาณที่
มีเชน่ นกี้ ข็ ดั แย้งกับความตอ้ งการของผู้สร้างสรรค์จึงควรพจิ ารณารปู แบบทีน่ ำเสนอใหม้ คี วามเหมาะสมกับ
งบประมาณ

พิจารณาจากภาพรวมของการสร้างงาน ผู้สร้างสรรค์ผลงานนอกจากจะใช้ประสบการณ์
แรงบันดาลใจ องค์ประกอบของการแสดงต่างๆแล้วสิ่งที่ต้องคำนึงถึงความเป็นไปได้ของการสร้างสรรค์
ผลงานนาฏศิลป์คือ ภาพรวมของการสร้างงานเช่น ทำแล้วได้อะไร เพื่ออะไร มีประโยชน์หรือไม่เป็นการ
หาโจทย์และคำตอบของผู้สร้างสรรค์งานให้มีเป้าหมายของการกระทำที่ชัดเจนเช่น ต้องการสร้างการรำ
บวงสรวงของศาลหลักเมืองในจังหวัดของตนเพื่อเป็นการศึกษาท่าฟ้อนแบบดั้งเดิมนำมาประยุกต์ใหม่
เพราะท่าฟ้อนเดิมที่มีอาจไม่ได้มีการศึกษาเพิ่มเติม จึงทำให้ท่าฟ้อนพื้นบ้านขาดหายไป ในการประยุกต์
ใหม่จึงรวบรวมผ่านการตรวจสอบจากผู้เช่ยี วชาญในทอ้ งถ่ินเพ่ือการอนรุ ักษ์และสร้างสรรค์ควบคกู่ นั ไป จึง
มปี ระโยชน์ตอ่ การสร้างผลงานน้ขี ึ้นและถ่ายทอดโดยคนในท้องถ่นิ รนุ่ สู่รุ่นทำให้ท่าฟ้อนท่ีคิดใหม่นี้มีคุณค่า
คุณประโยชน์ตอ่ การสร้างสรรคใ์ หม่หรือการสร้างสรรคผ์ ลงานทำข้นึ เพ่ือสะท้อนปญั หาท่ีเป็นอยู่ของชุมชน
เช่น การกำจัดขยะและวิธีนำไปรีไซเคิลแก้ปัญหาการขาดความรู้ของมนุษย์ที่ทำให้เกิดผลกระทบต่อ
สภาพแวดล้อมของโลกจากนั้นผู้สร้างสรรค์นำการแสดงนี้ไปแสดงในโรงเรียนต่างๆเพื่อประโยชน์ในการ
ปลูกฝังต่อเยาวชนใหช้ ่วยกนั อนุรกั ษ์โลก

เมื่อผู้สร้างสรรค์งานพิจารณาจากพื้นฐานองค์ประกอบการสรา้ งงานบนพื้นฐานความเปน็ ไปได้ท้ัง
ภาพในจินตนาการ การออกแบบและอยู่บนพื้นฐานที่สามารถเกิดขึ้นได้จริงแล้วนั้นมีความคิดรวบยอด
(Concept) ของการแสดงที่จะทำแล้ว ขั้นตอนต่อไปของผู้สร้างสรรค์ผลงานนาฏศิลป์คือการออกแบบ

26

องค์ประกอบของงานอันได้แก่ ท่ารำ เพลง ดนตรี ชุดแต่งกาย การออกแบบการเคลื่อนที่ การออกแบบ
เวที ฉาก แสง ซึ่งองค์ประกอบเหล่านี้ใช้ทฤษฎีทางทัศนศิลป์เป็นองค์ประกอบหลักในการสร้างสรรค์ด้าน
นาฏศลิ ปใ์ นทกุ ส่วนรว่ มกนั จึงต้องศกึ ษาองค์ประกอบทางทัศนศิลป์ควบคูก่ นั เพื่อใหผ้ ลงานสร้างสรรค์ที่จะ
เกิดขึ้นมีพื้นฐานทางศิลปะในการออกแบบยิ่งทำให้ภาพรวมการแสดงและรายละเอียดในองค์ประกอบ
ต่างๆมีความสมบูรณย์ ่งิ ข้นึ



บทท่ี 3
การสรา้ งผลงานนาฏศลิ ป์

การสร้างผลงานนาฏศิลป์มีองค์ประกอบในการสร้างสรรค์งานที่ผู้สร้างสรรค์จำเป็นในการคิด
ออกแบบซึ่งเป็นส่วนสำคัญในการสร้างสรรค์นาฏศิลป์อธิบายถึงองค์ประกอบในงานสร้างสรรค์ที่ผู้
สร้างสรรค์สามารถนำไปเป็นพื้นฐานในการสร้างสรรค์ผลงานนาฏศิลป์ทุกประเภทได้บนพื้นฐาน
องคป์ ระกอบเดยี วกัน

3.1 แนวคดิ
แนวคดิ (Concept) ตามความหมายในพจนานกุ รม หมายถงึ ความคดิ ท่ีเป็นแนวที่จะดำเนินต่อไป

นอกจากนี้แนวคิดยังหมายความรวมถึงความคิดสำคัญซึ่งเป็นแนวในการผูกเรื่องหรือความคิดอื่นๆที่
สอดแทรกอยู่ในเรื่องก็ได้เช่น แนวคิดเกี่ยวกับเรื่องบุญกรรม แนวคิดเกี่ยวกับความรัก ความยุติธรรม
ความตาย แนวคดิ ทเี่ กีย่ วข้องกับมนุษยห์ รือแนวคดิ ท่เี ป็นความรู้ในด้านตา่ งๆ

แนวคิด (Concept) เป็นสิ่งที่วางโครงเรื่องหลักของการแสดงใช้หลักการเดียวกับการแสดงละคร
ที่จำเป็นต้องมีความคิดรวบยอดก่อนเป็นอันดับแรก การละครถือเป็นจุดเริ่มต้นของการแสดงของมนุษย์
การละครและนาฏศิลปเ์ ป็นสิ่งทแ่ี ยกไม่ขาดจากกัน การละครเปน็ การแสดงเรื่องราวโดยใช้การกระทำหรือ
คำพดู แตอ่ าจไมใ่ ชท้ กุ สว่ นของร่างกายในการสอื่ สารในลกั ษณะของนาฏศิลป์ทั้งนกี้ ารวางโครงเรื่องของการ
ละครเป็นหัวใจหลักของเรื่องราวเช่นเดียวกับการแสดงนาฏศิลป์มีทั้งส่วนที่เหมือนกันและแตกต่างกันใน
รายละเอียด การสร้างสรรค์นาฏศิลป์จึงต้องอาศัยการกำหนดโครงเรื่องและองค์ประกอบของการแสดง
ละครในการวางเรื่องราวที่จะเกิดขึ้นตั้งแต่ต้นจนจบเรื่องโดยมีลักษณะของการกำหนดโครงเรื่องแบบการ
ละครรวมถึงองคป์ ระกอบของละครดังนี้

ละครประกอบด้วย 6 ส่วนโดยเรียงตามลำดับความสำคัญคือ โครงเรื่อง ( Plot) ตัวละคร
(Character) ความคิด (Thought) ภาษา (Diction) เพลง (Song) และภาพ (Spectacle) ซึ่งหลัก
องค์ประกอบของละครนี้ยังใช้ได้ในยุคปัจจุบัน โครงเรื่องในองค์ประกอบของการละครที่สามารถนำมาใช้
ในการวางโครงเรื่องของการสรา้ งสรรค์นาฏศิลป์ซึ่งมีความหมายดงั นี้ (นพมาส แววหงส์, 2550: ออนไลน์)

โครงเรื่องคือลำดับของเหตุการณ์ภายในกรอบของบทละครเรือ่ งหนึ่งตั้งแต่จุดเริม่ การพัฒนาเรื่อง
ไปจนถึงจุดลงเอย วรรณกรรมการละครส่วนใหญ่แสดงให้เห็นมนุษย์ที่ตกอยู่ในห้วงการตัดสิ นใจ
เนื่องมาจาก “ความขัดแย้ง” ขณะที่เรื่องราวดำเนินไปปัญหาจะทวีความยุ่งยากขึ้นทำให้ตัวละครต้อง

28

ตัดสินใจเลือกทางเดิน ปมปัญหาจะขมวดเกลียวเครียดขึน้ จนถึงจุดสงู สุดของเรื่องและนำไปสู่การคล่ีคลาย
เรื่องนักเขียนบทละครจะต้องจัดลำดับเหตุการณ์ขึ้นให้เห็นการต่อสู้ดิ้นรน ของตัวละครตลอดจนแสดงให้
เห็นผลสุดท้ายที่ตัวละครประสบตามวิถีของการดำเนินเรื่องปัจจัยที่สามารถใช้วิเคราะห์โครงเรื่อง
โดยทวั่ ไป

การกระทำในละครเกิดจากความขัดแย้ง (Conflict) ซึ่งมีทัง้ ความขัดแย้งภายในและความขัดแยง้
ภายนอกไม่ว่าจะเป็นความขัดแย้งระหว่างตัวละคร, สังคม, โชคชะตา, หรือความขัดแย้งในจิตใจ ความ
ขดั แย้งนจ้ี ะทำให้ตวั ละครพยายามหาทางแกป้ ญั หาหรอื ฝ่าฟนั อปุ สรรคทเี่ ข้ามาขวางทางหมายถงึ โครงเรอ่ื ง
ต้องมีการแสวงหาการแก้ปัญหาของความขัดแย้งในละครเป็นการมองหาทิศทางโดยใช้การกระทำของตัว
ละครเป็นจุดหมายผู้เขยี นสรุปลักษณะของโครงเรอ่ื งท่สี ามารถนำมาใชใ้ นการสรา้ งสรรค์นาฏศิลป์ได้ดังน้ี

การปูพื้น (Exposition) ลักษณะการปูพื้นเรื่องของการแสดงนาฏศิลป์นั้นอาจใช้การสื่อสารด้วย
ลักษณะของนาฏยลักษณ์ เพลง ดนตรี การแต่งกาย ฉาก เช่น ระบำสุโขทัยเป็นนาฏศิลป์ที่ประดิษฐ์ขึ้นใน
ยุคสุโขทัย การปูพื้นเร่ืองจากลกั ษณะของนาฏยลักษณ์คือ การเลียนแบบท่าพระพุทธรูปปางลลี า ดนตรีใช้
ปี่ใน กระจับปี่ซึ่งมีหลักฐานตามภาพจำหลักในสมัยนั้น ชุดแต่งกายศึกษาจากภาพลายเส้นรอบพระพุทธ
บาทสัมฤทธิ์สมัยสุโขทัย การปูพื้นเรื่องของนาฏศิลป์ไม่สามารถใช้เวลามากมายที่จะอธิบายตัวตน
ดังน้ันการปพู ้นื เร่ืองของนาฏศิลป์จึงเป็นภาพเชงิ ประจกั ษ์แบบองค์รวมที่เหน็ อย่างชดั เจนต้ังแต่ต้นเร่ือง

การเตรียมเรื่อง (Foreshadowing) เรื่องราวในระบำชุดหนึ่งเกิดได้ทั้งการแสดงที่มีลักษณะ
เป็นระบำที่ไม่มีเรื่องราวหมายถึงไม่ผูกเป็นเรื่องเป็นเพียงระบำที่มุ่งแสดงถึงควา มงดงามของสิ่งใดสิ่งหน่ึง
เท่านั้นเช่น การรำบวงสรวงสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่มีเรื่องราวในตัวไม่ร้อยเรียงผ่านเรื่องราวแต่ยังคงมีแนวคิดหลัก
ของระบำที่แสดงถึงการเคารพ การบนบานศาลกล่าวถ่ายทอดออกมาในลักษณะการร่ายรำหรือรำฉุยฉาย
ท่มี งุ่ อวดทักษะการร่ายรำเปน็ หลักแสดงถึงความงดงามและทกั ษะฝมี ือการรำ สว่ นในระบำท่ีมีการผูกเร่ือง
นั้นมีลักษณะระบำที่มีเรื่องราวเช่น การนำวรรณคดีเรื่องขุนช้างขุนแผน ตอนนางวันทองถูกประหาร
นำเสนอในรูปแบบนาฏศิลป์ไทยประยุกต์ แนวคิดหลักของเรื่องคือจิตคำนึงสุดท้ายของนางวันทองที่ผู้
สร้างสรรค์ต้องการเสนอแง่มุมของนางวันทองในการระลึกถึงบุคคลที่รักกอ่ นจะถูกประหารซึ่งในการเกร่ิน
นำเรื่องเป็นการเห็นภาพเรื่องราวในช่วงต่างๆของนางวันทองที่นำมาเตรียมเรื่องเพื่อให้ผู้ชมหวนระลึกถึง
ตอนต้นเร่ืองเมื่อเข้าส่จู ดุ หกั เหของเร่อื งในช่วงท้ายกจ็ ะเขา้ ใจความคดิ และความรสู้ กึ ของนางวันทองในฉาก
ก่อนถูกประหารในการเกริ่นนำเรื่องสามารถทำได้เช่นเดียวกับการละครแต่ด้วยเวลาของระบำชุดหนึ่งๆ
ไมส่ ามารถทจ่ี ะยืดเย้ือได้ การเตรยี มเรอ่ื งจึงต้องมกี ารวางแผนในการนำเสนอให้ชัดเจนตรงประเด็นผู้ชมจึง
จะเข้าใจได้ในเวลาอันจำกัด

29

จุดเริ่มเรื่อง (Point of attack) มักจะเกิดขึ้นพร้อมๆกับภาพการเคลื่อนไหวของผู้แสดงการเริ่ม
เรื่องในระบำนั้นพบว่าการเปิดตัวของระบำที่ไม่มีการผูกเรื่องราวมีลักษณะเริ่มจากจังหวะที่ช้า (หมายถึง
ดนตรีที่ค่อยๆเพิ่มระดับขึ้นเรื่อยๆ) แม้แต่ระบำที่เป็นจังหวะสนุกสนานหรือจังหวะเร็วตั้งแต่ต้นก็ยังมีการ
เพิ่มขึ้นของจงั หวะขึ้นอกี ในช่วงกลาง ซึ่งนับว่าเป็นการเริ่มของเรื่องราวในระบำ ส่วนจุดเริ่มเรือ่ งในระบำที่
ผูกเป็นเรื่องราวนั้นจุดเริ่มเรื่องก็พบว่าเริ่มตั้งแต่การเปิดตัวในตอนแรกเช่น ฟ้อนบุญข้าวประดับดิน
เป็นประเพณีบุญเดือนเก้าของชาวอีสานที่ชาวบ้านร่วมกันทำบุญเพื่ออุทิศแก่ผู้ล่วงลับไปแล้วโดยเริ่มเรื่อง
จากการฟ้อนนำอาหารที่ห่อไว้รำเป็นขบวนเข้าวัดซึ่งนับเป็น จุดเริ่มเรื่องของระบำในจังหวะเพลงและ
ดนตรที ่ีมคี วามเร็วปานกลางไปสชู่ ่วงกลางทีเ่ ร่งจังหวะเรว็ ขน้ึ

เหตุการณ์กระตุ้น (Inciting incident) เป็นเหตุการณ์ที่เป็นจุดเน้นของการแสดงส่วนใหญ่เกิด
จากระบำที่มีตัวเอกของระบำที่มีการผูกเรื่องตัวเอกมีการพบสถานการณ์ที่ต้องตัดสินใจทำสิ่งใดสิ่งหน่ึง
หรือเป็นการกระตุ้นให้เผชิญหน้ากับสิ่งที่กำลังเกิดขึ้นเช่น ฟ้อนแห่นางแมวในขณะที่ชาวบ้านกำลังไล่จับ
แมวที่มีลักษณะดีมาทำพิธีแห่เพื่อขอฝนผู้แสดง เป็นกลุ่มแมวเมื่อชาวบ้านไล่ล่าเมื่อถึงสถานการณ์
คับขนั ที่จะถูกจับได้ นางแมวตัวเอกจึงตัดสนิ ใจกระโจนลงบ่อนำ้ เพอ่ื หลกี หนีโดยท่รี ดู้ ีวา่ อาจตอ้ งตาย

จุดสูงสุด (Climax) เป็นจุดที่เรื่องราวของระบำดำเนินไปถึงจุดที่สูงสุดที่ผู้ชมกำลังรอให้เกิดข้ึน
หรือควรต้องเกิดข้ึนอาจกล่าวได้ว่าเป็นจุดที่ทำให้ระบำเกิดความสำเร็จตามเป้าหมายที่วางไว้ เช่นในระบำ
ฉุยฉายที่มุ่งอวดทักษะความสามารถของผู้รำเมื่อเริ่มจากท่ารำที่มีกระบวนท่าเรียบง่ายค่อยๆดำเนินไปถึง
ท่ารำที่ใช้ทักษะการรำขั้นสูงยากที่ใครจะทำได้ที่ต้องมีการฝึกฝนเป็นอย่างดีงดงามจนกร ะทั่งถึงที่สุดหรือ
การเต้นบัลเล่ต์เรื่อง สวอนเลคที่มีท่าหมุนต่อเนื่องถึง 32 รอบในท่าเต้นชุดแบลคสวอนพาร์ เดอเดอจนให้
กลายเป็นแม่แบบปฏิบัติที่นักเต้นต้องทำให้ได้ส่วนในระบำที่มีการผูกเรื่องจุดสุดยอดเป็นจุดที่เกินความ
คาดหมายของผู้ชมในการกระทำภาพสูงสุดของการแสดงให้น่าอัศจรรย์ใจน่าทึ่งตามความคิดรวบยอดที่
ต้องการอย่างถึงที่สุด เช่น ระบำชุดกับดักผู้แสดงเป็นแมงมุมที่คอยดักรอเหยื่อมีแมลงเข้ามาหลายตัว
จนกระทั่งตัวที่อ่อนแอที่สุดแมงมุมจึงชักใยล้อมรอบเหยื่อนั้น ผู้ชมสามารถคาดเดาได้ว่าแมงมุมต้องทำ
สำเร็จและผู้ชมก็รอคอยภาพที่แมงมุมจะจับเหยื่อได้อย่างสมบูรณ์ ภาพนั้นต้องเกิดขึ้นอย่างงดงามด้วย
กลวิธีออกแบบของผู้สร้างสรรค์ที่ต้องทำให้ภาพที่เป็นจุดสุดยอดของเรื่องเป็นภาพที่ประทับใจในฉากน้ัน
ผู้ออกแบบใช้เทคนิคพิเศษในการเนรมิตใยแมงมุมขนาดใหญ่เท่ากับฉากหลังของเวทีหย่อนโรยลงมาจาก
ด้านบนในขณะที่แมงมุมกำลังตะครุบเหยื่อนั้นก็จับเหยื่อได้บนผืนผ้าใยแมงมุมขนาดใหญ่เป็นไคลแม็กซ์ที่
ตน่ื ตะลงึ ประทบั ใจอย่างท่ีสุด

การคลี่คลาย (Denouement) หรือการจบเรื่องเป็นภาพสุดท้ายที่จะเกิดขึ้นในระบำโดยการจบ
เรื่องนั้นมีลักษณะแตกต่างกันไป เช่นในระบำที่ไม่มีเรื่องการจบอาจเป็นภาพรวมกลุ่มหนึ่งที่ยิ่งใหญ่แสดง

30

ให้เห็นถึงความอลังการของท่าทางที่รังสรรค์จากจินตนาการที่งดงามที่สุดหรืออาจจบในลักษณะ
สนุกสนานหยอกล้อระหว่างนักแสดงที่จะพบมากในนาฏศิลป์พื้นเมืองส่วนในระบำที่มีการผูกเรื่องเกิดข้ึน
ได้ในหลายลักษณะเช่นเดียวกัน ทั้งนี้ต้องเป็นการคลายปมปัญหาที่เกิดขึ้นในระบำเช่น เรื่องบูชายัญ
เป็นการสะท้อนถึงความไม่เท่าเทียมกันของเพศหญิงที่ถูกจับมาเพื่อเซ่นสรวงดวงวิญญาณของภูตผีในยุค
อดีต ในตอบจบของเรื่องต้องสะท้อนแนวคิดของผู้สร้างสรรค์ที่วางไว้อย่างคลายสงสัยและยังต้องแฝงไว้
ด้วยปรัชญาที่เป็นจริงไม่ผิดเพี้ยนกับกฎเกณฑ์ทั้งในแง่คุณธรรมศีลธรรมกฎเกณฑ์ของสังคมและหลัก
ศาสนาเพื่อการจรรโลงไว้แห่งคุณค่าของการแสดงจึงสามารถนำการวางโครงเรื่องของการละครมา ใช้ใน
การคดิ สรา้ งสรรคง์ านนาฏศลิ ป์ได้เปน็ อย่างดี นอกจากน้ใี นการวางความคิดหลกั ของระบำยงั มีวธิ ีการสร้าง
กรอบแนวคิดซึ่งสามารถกระทำได้ 3 วิธีใหญ่ๆ (มาลนิ ี อาชายทุ ธการ, 2547: ออนไลน)์

การคิด Concept แล้วหาสื่อในการนำเสนอการคิดแบบนี้มักจะเป็นการนำเสนอแง่คิดที่
เป็นนามธรรมแล้วนำมาเปรียบเทียบหรือยกตัวอย่างให้เห็นเป็นรูปธรรมให้ผู้ชมเกิดความเข้าใจใน
Concept งา่ ยข้ึน

การคิดสื่อในการนำเสนอแล้วหา Concept การคิดแบบนี้เป็นวิธีที่ง่ายและนิยมใช้อย่าง
แพร่หลาย เป็นการคิดในสิ่งที่ตนเองสนใจหรือคิดว่าน่าสนใจมาทำเป็นผลงานแล้วหาแ ง่คิดที่เป็น
ประโยชน์บอกแก่ผู้ชมจะเหน็ ว่างานลกั ษณะน้ีเปน็ การใหค้ ุณคา่ ควบคไู่ ปกับความบนั เทิง

การคิด Concept หลังคดิ สือ่ มานำเสนอไม่ไดม้ ีวตั ถปุ ระสงคอ์ ืน่ ๆแฝงอยู่ วธิ นี ี้ม่งุ เสนอเนอ้ื หาเพียง
อยา่ งเดยี วและสะทอ้ นใหเ้ ห็นอย่างชัดเจน รปู แบบการนำเสนอในผลงานการสร้างสรรค์ แบง่ ไดด้ ังน้ี

Pure Dance นำเสนอในรูปแบบของระบำแท้ ไม่มีเรื่องราวมุ่งเน้นเกี่ยวกับความสวยงามเป็น
หลกั สำคัญ

Story Dance นำเสนอเรื่องราวในรูปแบบของระบำหรือใช้ระบำเป็นตัวเล่าเรื่องผู้สร้างงาน
จำเป็นต้องปูพื้นฐานของเรื่องที่จะนำเสนอให้ผู้ชมทราบไม่เช่นนั้นอาจจะทำให้ผู้ชมไม่ได้รับอรรถรสตามที่
ตอ้ งการได้

Dance Drama เป็นละครที่เน้นความเป็นจริงด้วยกิริยาและอารมณ์นั้นๆ ประกอบดนตรีซึ่งอาจ
แทรกท่าทางทเี่ ปน็ ระบำเข้ามาบางช่วง

ดังนั้น แนวคิดหรือความคิดรวบยอดจึงเป็นการวางโครงเรื่องหลักของการสร้างสรรค์ผลงานเป็น
อันดับแรก ซึ่งอาจเกิดขึ้นจากผู้สร้างสรรค์งานมีแรงผลักต่อการอยากทำและต้องมีจุดมุ่งหมายที่แน่วแน่
มองภาพการแสดงที่อยากให้เกิดขึ้นได้ตั้งแต่ต้นจนจบและเลือกรูปแบบท่าทางในการนำเสนอนั่นคือ
นาฏยลักษณห์ รือทา่ ทางเปรยี บประดจุ หัวใจแห่งการสือ่ สารดว้ ยภาษากาย

31

3.2 ท่าทาง
การเริ่มสร้างสรรค์ท่าทางเบื้องต้นนั้นเมื่อผู้สร้างสรรค์ได้วางแนวคิดหรือความคิดรวบยอดของ

ระบำแล้วขั้นตอนต่อไปในการกำหนดท่าทางจากภาพจินตนาการนั้นผู้สร้างสรรค์สามารถกระทำได้
โดยหลักการคิดท่าทางวิธีใหญ่ๆคือ รูปร่าง รูปทรง ท่าทางธรรมชาติและการเคลื่อนไหวแบบอิสระ
การส่ือสารด้วยอารมณ์ ท่าพ้ืนฐานจากนาฏยลักษณ์ในประเภทตา่ งๆ

3.2.1 รปู รา่ ง รูปทรง
จุดเริ่มต้นของการคิดโครงสร้างท่ารำอาจเริ่มจากองค์ประกอบศิลป์หรือทัศนธาตุ คือ จุด รูปร่าง
เส้น โดยใช้การเคลื่อนไหวลักษณะท่าทางนำมากำหนดโครงสร้างท่านั้น ดังเช่นการคิดโครงสร้างท่าใน
ลักษณะรูปเรขาคณติ เส้นตรง สามเหล่ียม ส่ีเหล่ียม เส้นเฉยี งโดยเรมิ่ ต้นจากการกำหนดทา่ น่งิ
3.2.2 ทา่ ทางธรรมชาติและการเคล่ือนไหวแบบอิสระ
การเคลื่อนไหวแบบธรรมชาติเป็นการนำรูปทรงอิสระมาจัดวางเพื่อสื่อความหมายของการแสดง
เช่น การยืน การเดิน การวิ่ง การกลิ้งการกระโดด การนั่ง การงอตัว พลิกตัว ส่ายตัว โยกศีรษะ โยกเอว
โบกแขน เตะเท้า สะบัดขา เหวี่ยงตัวซึ่งถือว่าเป็นการออกแบบท่าทางเบื้องต้นเริ่มจากท่าทางธรรมชาติ
เบือ้ งตน้ มาจัดองคป์ ระกอบในทา่ ทางให้ดมู ีความพเิ ศษสวยงามข้นึ
3.2.3 การสอื่ สารด้วยอารมณ์
ความหมายของการแสดงออก ผู้สร้างสรรค์ต้องมีจุดมุ่งหมายของท่าทางต่างๆที่เลือกใช้เมื่อนำ
ทา่ ทางการสร้างสรรค์แบบธรรมชาตมิ ารวมกับอารมณท์ ่ตี อ้ งการสอ่ื จากสหี น้า แววตา กริ ยิ าอาการ
3.2.4 ท่าพน้ื ฐานจากนาฏยลกั ษณใ์ นประเภทต่างๆ
การเลือกองค์ประกอบของท่าทางที่มีนาฏยลักษณ์ (แบบฉบับ) ในนาฏศิลป์แต่ละประเภทนำมา
เป็นพื้นฐานขององค์ประกอบของท่าในงานสร้างสรรค์ขึ้นใหม่เช่น นาฏศิลป์ไทยแบบมาตรฐานนาฏศิลป์
พน้ื เมือง นาฏศิลปส์ ากลและนาฏศลิ ป์ประยกุ ต์
ท่าทางต่างๆที่ได้มาจากหลักแนวคิดดังกล่าวในบางขณะอาจเกิดขึ้นจากผู้แสดงเข้าใจในแนวคิด
ของผู้สร้างสรรค์ระหว่างการฝึกซ้อมและแสดงท่าทางอื่นๆออกมา ซึ่งท่านั้นอาจถูกหยิบมาใช้ให้เป็น
ประโยชน์ในการแสดงได้ นอกจากนั้นผู้สร้างสรรค์ยังต้องทราบถึงความสามารถข องผู้แสดงเช่น
มีความสามารถในการกระโดดฉีกขาลอยตัวได้หรือตีลังกาได้ต้องนำมาเป็นประโยชน์ต่อการสร้างท่าทางที่
พิเศษให้เกิดความโดดเด่น ตัวอย่างเช่น การแสดงภาพการล่าสัตวม์ ีนายพรานกำลังไล่ล่ากวางในปา่ ให้ใช้ผู้
แสดงที่มีความสามารถกระโดดลอยตัวฉีกขารับบทเป็นกวางแสดงท่ าทางกระโดดเลียนแบบกวางวิ่งหนี
นายพราน เชน่ นจ้ี ะทำใหม้ กี ารคัดสรรทา่ ทางท่เี ปน็ จุดเด่นในช่วงของการแสดง

32

3.3 การใช้พนื้ ท่ี การแปรแถว
การใช้พื้นที่บนเวทีเป็นส่วนสำคัญในการสื่อความหมายของชุดการแสดงอีกอย่างหนึ่งท่ี

นักนาฏยประดิษฐ์ต้องทำความเข้าใจถึงองค์ประกอบความสำคัญบนเวทีซึ่งประกอบไปด้วยลักษณะเวที
ตำแหนง่ เวที การใชพ้ น้ื ทีแ่ ละการแปรแถว

3.3.1 ลกั ษณะเวที
การใช้เวทีของการแสดงนาฏศิลป์ทุกประเภทโดยส่วนใหญ่แล้วมักจะนิยมใช้ตามลักษณะ
โรงละครแบบโพรซีเนียม (Proscenium theatre) เป็นโรงละครที่นิยมกันอย่างแพร่หลายมากที่สุดและมี
พัฒนาการอันยาวนาน ซึ่งมีอุปกรณ์ด้านการแสดงและอุปกรณ์ด้านเทคนิคที่เกี่ยวข้องกับการแสดงจำนวน
มากที่เอื้ออำนวยต่อการติดตั้งฉาก การจัดแสงและการใช้เทคนิคพิเศษต่างๆทุกประเภทอย่างดีโรงละคร
ใหญ่ทง้ั ในประเทศไทยและในโลกจะพบวา่ เกือบทั้งหมดเปน็ โรงละครแบบโพรซีเนียมท้ังสิ้นโรงละครสำคัญ
ในประเทศไทยได้แก่ หอประชุมใหญ่ ศูนย์วัฒนธรรมแห่งประเทศไทย โรงละครแหง่ ชาติกรงุ เทพมหานคร
โรงละครแห่งชาติภาคตะวันออกเฉียงเหนือ จังหวัดนครราชสีมา โรงละครเฉลิมกรุงโรยัลเซียร์เตอร์ ภูเก็ต
แฟนตาซี โรงละครรชั ดาแกรด์เซียร์เตอรท์ ม่ี ขี นาดใหญแ่ ละมีเวทกี ว้างขวางท่สี ุดในประเทศไทยปัจจุบนั
โรงละครแบบโพรซีเนียมมีลักษณะเปิดช่องด้านหน้าของเวทีที่มีกรอบเป็นเครื่องช่วยกำหนด
สายตาการแลเห็นของผู้ชม พื้นที่ของเวทีสำหรับแสดงจะถูกแบ่งออกเป็น 2 ส่วนได้แก่ส่วนที่ใช้ใน
การแสดง (Playing area หรือ Acting space) โดยตรงและส่วนที่เป็นพื้นที่เบื้องหลังฉาก (Backstage
space หรือ Working space) เวทหี ้องประชุมเปรยี บเสมือนหัวใจสำคัญในการประชุม เพราะเปน็ พืน้ ที่ใน
การดำเนินกิจกรรมหลักตั้งแต่การบรรยายไปจนถงึ การแสดงละคร ซึ่งในการออกแบบบนเวทีต้องคำนึงถึง
กิจกรรมบนเวที เพราะในแต่ละกิจกรรมมีรายละเอียดที่แตกต่างกันและเวทีจะเป็นตัวช่วยสำคัญที่จะ
ผลักดนั ใหก้ ิจกรรมเหล่าน้นั สำเรจ็ ลุลว่ งไปด้วยดี
3.3.2 ตำแหน่งเวที
บริเวณที่ใช้เป็นส่วนของการแสดงทั้งหมดมักอยู่ด้านหลังกรอบโพรซีเนียมบางครั้งอาจจะ
กำหนดให้ออกมาด้านหน้าเวทีที่ต่อเติมเป็นพิเศษอาณาเขตของ Acting area นี้จะสิ้นสุดที่ผนังของฉากท่ี
อยู่ด้านหลังสุด ซึ่งอาจจะเป็นยกพื้นสูงหรือเป็นระดับพื้นปกติ เนื้อที่ของเวทีทั้งหมดอาจจะเป็น Acting
area เช่นการรำละครแบบที่มีเต้นรำประกอบ นิยมแบ่งพื้นที่เวทีออกเป็นส่วนๆเพื่อความสะดวกในการ
ทำงานเบื้องหลังฉาก การออกแบบฉาก การแสดงและกำกับการแสดง โดยอาศัยซ้ายมือและขวามือของ
นักแสดงเมื่อหันหน้ามาทางผู้ชมเป็นหลักดังนี้ คือ Down stage คือ พื้นที่ของเวทีที่อยู่ใกล้กับคนดูมาก
ที่สุด Up stage คือ พื้นที่เวทีที่อยู่ด้านในที่ไกลจากผู้ชม Center stage คือ พื้นที่ของเวทีที่อยู่ตรงกลาง

33

ระหว่าง Up stage Offstage คือ พื้นที่ด้านนอกทางซ้ายมือ ขวามือหรือด้านหลังของพื้นที่ที่ใช้ Back
stage คือ พน้ื ทท่ี ่ีอย่ดู า้ นหลงั ฉากหรือด้านหลัง Cyclorama

3.3.3 การใชพ้ นื้ ทแ่ี ละการแปรแถว
ลักษณะการใช้พื้นที่ในการแสดง สามารถทำได้หลายวิธีเป็นการกำหนดทิศทางการเคลื่อนที่จาก
จุดหนึ่งไปยังจุดหนึ่งได้แก่ การเคลื่อนไหวไปด้านข้างและจากบนลงล่างของเวทีหรือเคลื่อนตัดกันใน
ลกั ษณะเปน็ เสน้ ตรง

3.4 เพลง ดนตรี
รูปแบบของวงดนตรีเป็นสิ่งที่จำเปน็ ตอ่ ผู้สร้างสรรค์ผลงานในการเลือกใช้ดนตรีท่ีเหมาะสมในงาน

สร้างสรรค์สามารถเลือกใช้ได้อย่างหลากหลาย แต่รูปแบบผลงานบางประเภทจำกัดการใช้เฉพาะเช่น
นาฏศิลป์ไทยสร้างสรรค์ (มาตรฐาน) กำหนดให้ใช้เฉพาะเครื่องดนตรีไทยปี่พาทย์เครื่องห้าหรือเครื่องคู่
เท่าน้ัน ดังนัน้ หากผูส้ รา้ งสรรคไ์ มค่ ำนงึ ถงึ ข้อกำหนดจะทำให้การนำไปใช้ผดิ พลาดได้

3.4.1 วงดนตรีไทย
วงดนตรีไทยในปัจจุบันมีการจัดรูปแบบและมีระเบียบแบบแผนซึ่งมีวงดนตรีไทยแบบ มาตรฐาน
อยู่ 3 ประเภทคือ วงเครื่องสาย วงปี่พาทยแ์ ละวงมโหรี (เฉลมิ ศกั ด์ิ พกิ ลุ ศรี, 2542: ออนไลน์)
วงเครื่องสาย เป็นวงดนตรีที่ประกอบด้วยเครื่องดนตรีประเภทเครื่องสายเป็นหลักและมีเครื่อง
ดนตรีประเภทเครื่องเป่าเป็นส่วนประกอบ เครื่องดนตรีประเภทเครื่องหนังใช้โทนรำมะนาบรรเลงจังหวะ
หน้าทับและมีฉิ่ง ฉาบ กรับ โหม่งร่วมบรรเลงประกอบจังหวะวงเครื่องสายเหมาะสำหรับการบรรเลงใน
อาคารนิยมบรรเลงในงานมงคล วงเครื่องสายแบ่งออกเป็น 3 ประเภทคือ วงเครื่องสายไทย วงเครื่องสาย
ผสมและวงเครอ่ื งสายปชี วา
วงปี่พาทย์ เป็นรูปแบบของการประสมวงดนตรีของเครื่องดนตรีในกลุ่มเครื่องเป่าและเครื่อง
ดนตรีในกลุ่มเครื่องดีดใช้ในงานพิธีงานบุญและประกอบการแสดงต่างๆเช่นโขนละคร ลิเก ประกอบด้วย
วงปี่พาทย์ไม้แข็ง วงปี่พาทย์เสภา วงปี่พาทย์ไมน้ วม วงปี่พาทย์นางหงส์ วงปี่พาทยด์ ึกดำบรรพ์และสุดท้าย
วงปพี่ าทยม์ อญ
วงมโหรี เป็นการรวมกันของเครื่องดนตรีทุกตระกูลคือ ดีด สี ตีและเป่ามารวมอยู่ในวงเดียวกันมี
แนวทางการบรรเลงที่นุ่มนวลไพเราะ นิยมใช้บรรเลงในพิธีการที่ศักดิ์สิทธิ์และเป็นมงคลต่างๆเดิมคงเป็น
ของผู้ชายเล่น แต่ต่อมาผู้มีบรรดาศักดิ์ซึ่งมีบริวารมากจึงหัดให้ผู้หญิงเล่นมโหรีบ้างหลังจากนั้นมโหรีก็
กลายเปน็ ของผหู้ ญิงดงั จะพบไดต้ ามงานจิตรกรรม ประตมิ ากรรม วงมโหรีเคร่อื งคู่ วงมโหรเี ครอื่ งใหญ่

34

การเลือกใช้เพลงและเครื่องดนตรีไทยเป็นส่วนประกอบหลักในการสร้างชุดระบำโดยมากแล้วใช้
ในการนำไปสร้างสรรค์นาฏศิลป์ไทยแบบมาตรฐาน ซึ่งมีขนบจารีตตามแบบกรมศิลปากรที่ระบุไว้ซึ่งจะ
พบวา่ มี 2 ลกั ษณะคอื การเลอื กบรรจเุ พลงไทยเดิมทมี่ บี ทร้องประกอบกับวงดนตรไี ทยหรอื การเลอื กบรรจุ
เฉพาะดนตรีไม่มบี ทรอ้ งและไม่นำวงดนตรปี ระเภทอ่ืนๆ มาประยุกต์

3.4.2 วงดนตรีพืน้ บา้ น
เป็นวงดนตรีที่ใช้บรรเลงในแต่ละท้องถิ่น เป็นกิจกรรมที่มีบทบาทอยู่เฉพาะในวิถีชีวิตของสังคม
และวฒั นธรรมนั้นๆ
วงดนตรีพื้นบ้านภาคเหนือ ประกอบด้วย วงสะล้อซึง วงกลองแอว มองเซิง วงกลอง เต่งทิ้ง หรือ
วงปี่พาทย์เมือง วงปูเจ่ วงกลองมองเซิง วงกลองสะบัดไชย วงปีจุม วงกลองหลวง วงกลองปูจา วงกลอง
ม่าน ส่วนโอกาสที่ใช้ในการบรรเลงมีความแตกต่างกันไป เช่นวงกลองแอว นิยมใช้บรรเลงการฟ้อนเมือง
วงกลองมองเซิง นิยมใช้บรรเลงประกอบการฟ้อนมองเซิง เครื่องดนตรีที่ใช้บรรเลงในวงดนตรีพื้นบ้าน
ภาคเหนอื ทีส่ ำคญั ๆ ได้แก่ พณิ เปยี ะ ซึง สะลอ้ ปจี ุม กลองแอว กลองสะบัดชยั กลองตะโลด้ โปด้
วงดนตรีพนื้ บา้ นภาคกลาง ประกอบไปดว้ ยวงป่พี าทยพ์ ื้นบ้าน วงปี่พาทยน์ างหงส์ วงปี่พาทยม์ อญ
วงเครื่องสาย ส่วนโอกาสที่ใช้ในการบรรเลงมีความแตกต่างกันไปเช่น วงปี่พาทย์มอญและวงปี่พาทย์
นางหงส์นิยมใช้บรรเลงประโคมในงานศพ วงเครื่องสายนยิ มใช้บรรเลงในงานมงคล เช่น งานแต่งงาน งาน
ขนึ้ บา้ นใหม่หรืองานรื่นเริงต่างๆ เคร่ืองดนตรีทใ่ี ชบ้ รรเลงในวงดนตรีพื้นบา้ นภาคกลางท่ีสำคัญได้แก่ จะเข้
ขลุ่ย ซออู้ ซอดว้ ง ระนาดเอก ฆ้องวงใหญ่ ปี่ ฉิง่ ฉาบเลก็ กรบั โหมง่
วงดนตรีพื้นบ้านภาคอีสาน ประกอบไปด้วยวงโปงลาง วงกันตรึม วงตุ้มโมง วงแคน โอกาสที่ใช้
บรรเลงในงานแตกต่างกันไปเช่น ใช้ในการบรรเลงเพื่อประกอบการแสดงพื้นบ้านประเภทเซิ้งกระติ๊บข้าว
เซิ้งสวิง ฟ้อนภูไท ส่วนวงตุ้มโมงใช้บรรเลงในงานศพ ซึ่งปัจจุบันหาดูและหาฟังได้ยากเครื่องดนตรีที่ใช้
บรรเลงในวงดนตรีพนื้ บ้านภาคอสี านที่สำคัญไดแ้ ก่ แคน โปงลาง พิณ โหวด ซอบัง้ ไฟ หมากกบั๊ แกับ
วงดนตรีพื้นบ้านภาคใต้ ประกอบไปด้วยวงกาหลอ วงปี่พาทย์ชาตรี วงรองเง็ง วงโต๊ะ ครีม
วงดนตรีโนราห์ วงดนตรีหนังตะลุง วงดนตรีซีละ วงดนตรีมะโย่ง วงดนตรีลิเกป่า โอกาสที่ใช้บรรเลงนิยม
บรรเลงในงานแตกต่างกันไป เช่น วงกาหลอ ใช้บรรเลงในงานศพ วงดนตรีหนังตะลุงใช้ บรรเลง
ประกอบการแสดงหนังตะลุงโนราห์ เครื่องดนตรีที่ใช้บรรเลงในวงดนตรีพื้นบ้านภาคใต้ที่สำคัญได้แก่ ทับ
รำมะนา กลอง โหมง่ ฆอ้ งคู่ กลองชาตรี กรอื โตะ๊ รือบับ
ณรุทธ์ สุทธจิตต์ (2555: ออนไลน์) ได้กล่าวถึงลักษณะของดนตรีพื้นบ้านว่าบทเพลงต่างๆ
ตลอดจนวิธีเล่นวิธรี ้องได้รับการสั่งสอนถา่ ยทอดต่อๆกันมาเป็นบทเพลงที่ใชใ้ นการประกอบกิจกรรมต่างๆ
รูปแบบของเพลงพื้นบ้านไม่ซับซ้อน มักมีทำนองหลัก 2-3 ทำนองร้องซ้ำไปเรื่อยๆประกอบการละเล่น