คู่มือISBN

เลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สือ

International Standard Book Number (ISBN)

สำนกั หอสมดุ แหง่ ชาติ กรมศลิ ปากร

เลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สอื
International Standard Book Number - ISBN

สำนักหอสมดุ แห่งชาติ
กรมศลิ ปากร กระทรวงวัฒนธรรม

เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสอื International Standard Book Number - ISBN
กลมุ่ พัฒนาทรพั ยากรห้องสมุด สำนักหอสมุดแห่งชาติ กรมศลิ ปากร จัดพิมพเ์ ผยแพร่

เอกสารวิชาการสำนกั หอสมุดแหง่ ชาติ
พิมพ์คร้งั ท่ี ๑ พทุ ธศักราช ๒๕๕๑ จำนวน ๓,๐๐๐ เล่ม

ข้อมลู ทางบรรณานุกรมของหอสมุดแห่งชาติ
สำนักหอสมุดแห่งชาต.ิ

เลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สอื = International Standard Book Number-ISBN. - -
กรุงเทพฯ : สำนัก, 2551.
64 หน้า.
1. เลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สือ. I. ชื่อเร่อื ง.
025.3
ISBN 978-974-417-907-4

คณะทป่ี รกึ ษา คุณหญงิ กลุ ทรพั ย์ เกษแม่นกิจ
นางสาวอรพินท์ ลิ่มสกลุ ผูอ้ ำนวยการสำนกั หอสมุดแห่งชาติ
นางสาวนิรมล เรืองสม ผเู้ ช่ยี วชาญดา้ นจิตรกรรม

บรรณาธิการ นางสาวจันทนา หล่อวิทยา หัวหน้ากลุม่ พฒั นาทรพั ยากรหอ้ งสมุด

คณะทำงาน นายพฑุ ฒชิ า รอดจีน บรรณารกั ษ์ ๗
นางสุภาณี สุขอาบใจ บรรณารักษ์ ๗
นางบงั อร เกษมพงษ ์ บรรณารักษ์ ๗ ว
นางสาวสมชั ญา เดชรุง่ บรรณารกั ษ์ (พนกั งานราชการ)
นางสาวสวุ ลักษณ์ แดงศร ี บรรณารกั ษ์ (พนักงานราชการ)

ออกแบบปก นางสาวศภุ รางค์ ดวงแกว้ นกั วชิ าการชา่ งศิลป์ ๗ ว

พมิ พท์ ี่ บรษิ ัท ร่งุ ศลิ ป์การพิมพ์ (๑๙๗๗) จำกัด

คำนำ




เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสอื มีความสำคัญตอ่ วงการพมิ พ์หนังสือท่วั โลก การใช้

หมายเลขสากลสำหรับกำหนดให้เป็นรหัสประจำตัวของหนังสือแต่ละเล่ม จะเป็นมาตรฐาน
เดียวกัน หอสมุดแห่งชาติตระหนักถึงความจำเป็นในการใช้เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ
ให้เป็นมาตรฐานเดียวกันกับประเทศอ่ืน จึงได้ติดต่อขอรหัสของประเทศไทย และได้เป็นศูนย์
ISBN แห่งชาติ ตั้งแต่ปีพุทธศักราช ๒๕๒๑ เพ่ือเผยแพร่และประชาสัมพันธ์การใช้เลข
ISBN ไปยังสำนักพมิ พ์และหน่วยงานต่างๆ ท่จี ัดพิมพ์หนงั สือขึน้ ในประเทศ ในปัจจุบันการ
ใช้เลข ISBN ในประเทศไทยเป็นไปอย่างกว้างขวาง มีสำนักพิมพ์และหน่วยงานต่างๆ เข้า
รว่ มเป็นสมาชิกมากกวา่ ๔๐๐ แหง่


หนังสือ เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ เล่มน้ี กรมศิลปากร มอบหมายให้
สำนักหอสมุดแห่งชาติ โดยกลุ่มพัฒนาทรัพยากรห้องสมุดจัดทำขึ้น มีวัตถุประสงค์เพ่ือ

เผยแพร่แก่สำนักพิมพ์ หน่วยงานต่างๆ สำหรับใช้เป็นคู่มือในการปฏิบัติงานของเจ้าหน้าที่
เป็นหนังสือท่ีรวบรวมเก่ียวกับความเป็นมาของระบบเลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ เลข
รหัสกลุ่ม และสำนักพิมพ์ หลักเกณฑ์การกำหนดเลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ การนำ

ไปใช้ รวมทั้งการบริหารงานของศูนย์ระบบเลขระดับต่างๆ ซ่ึงจะเป็นประโยชน์แก่ผู้สนใจ
ต้องการศึกษาหาความรู้เกี่ยวกับเร่ืองเลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือได้เป็นอย่างดี

กรมศิลปากรขอขอบคุณ คุณหญิงกุลทรัพย์ เกษแม่นกิจ อดีตผู้อำนวยการกองหอสมุด

แห่งชาติ และอดีตอธิบดีกรมศิลปากร ผู้ตรวจแก้หนังสือเล่มนี้ กรมศิลปากรหวังว่าหนังสือนี้
จะเปน็ ประโยชน์ตอ่ วงการหนงั สอื และการพิมพข์ องประเทศตอ่ ไป


(นายเกรียงไกร สมั ปชั ชลติ )

อธบิ ดกี รมศลิ ปากร

สารบัญ


คำนำ (๓)


สารบัญ (๔)




บทท่ี ๑ ความรทู้ ่ัวไปเกี่ยวกับเลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ (ISBN) ๗


- ความหมายของเลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สือ (ISBN) ๗


- ประวตั ิ ๗


- ประโยชนข์ องเลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สอื (ISBN) ๑๐


- ประเทศไทยกบั เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสอื (ISBN) ๑๑


- เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสอื (ISBN) กบั หอ้ งสมุด ๑๒



- การบรหิ ารงานของระบบเลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สือ (ISBN) ๑๓


บทท่ี ๒ เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ (ISBN) กบั สง่ิ พิมพ์ ๑๗


- ขอบเขตการกำหนดเลข ISBN ให้แก่สงิ่ พมิ พ์ ๑๗


- หลกั เกณฑ์การกำหนดเลข ISBN ๑๙


- การใช้เลข ISBN ๒๑


- การลำดบั ความสำคญั และขอบขา่ ยของผผู้ ลิตสง่ิ พิมพ์ ๒๓


- การแบ่งประเภทของสำนกั พิมพ์และโรงพิมพ์ ๒๓


- หลกั ปฏบิ ัติในการกำหนดรหัสสำนกั พมิ พ์ ๒๔



- หน้าทีข่ องผู้ใชเ้ ลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ (ISBN) ๒๔


บทท่ี ๓ โครงสรา้ งระบบเลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สือ (ISBN) ๔๓


- การเปลยี่ นแปลงโครงสรา้ งระบบ ISBN ๔๓


- โครงสร้างเลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ (ISBN) ๑๐ หลกั (ระบบเดมิ ) ๔๔


- โครงสร้างเลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ (ISBN) ๑๓ หลกั (ระบบใหม)่ ๔๔


- เลขรหสั กลุม่ ๔๗


- เลขรหัสสำนกั พิมพ์ ๔๗


- ISBN และ EAN ๔๘

บทที่ ๔ การบริการเลข ISBN ในประเทศไทย ๕๑


- หนา้ ทแี่ ละบริการของสำนกั หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร ๕๑


- รูปแบบการให้บรกิ าร ๕๑


บรรณานกุ รม ๕๗




ภาคผนวก ๑ การลงรายการข้อมลู ทางบรรณานุกรมของหนงั สอื ๕๘





ภาคผนวก ๒ หอสมดุ แหง่ ชาติกบั พระราชบัญญตั ิการพิมพ์ ๖๓



International Standard Book Number - ISBN

บทที่ ๑


ความรู้ทั่วไปเกีย่ วกับเลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สือ (ISBN)


ความคิดในการหามาตรฐานให้แก่หนังสือของสำนักพิมพ์ต่างๆ เกิดข้ึนเป็นเวลานับ
ร้อยปีมาแล้วในซีกโลกตะวันตก ส่ิงที่คิดข้ึนคือ ควรกำหนดหมายเลขให้แก่หนังสือทุกๆ ชื่อ
เรื่อง เลขทีก่ ำหนดให้น้นั จะตอ้ งเปน็ เลขทเี่ ปน็ เอกลักษณ์ ไม่สามารถเปลย่ี นแปลงได้ และการ
กำหนดหมายเลขควรจะตั้งอยู่บนระบบใดระบบหน่ึงท่ีเป็นมาตรฐานแน่นอน เป็นระบบท่ี
ยอมรบั ทวั่ ไปในวงการหนังสือระดบั โลก


ความหมายของเลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ (ISBN)


เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ หรือ ISBN คือ เลขรหัสสากลที่กำหนดข้ึนใช้
สำหรับสิ่งพิมพ์ประเภทหนังสือทั่วๆ ไป มีความมุ่งหมายท่ีจะให้เป็นเอกลักษณ์ของหนังสือ
แต่ละเล่ม เพื่อความสะดวกถูกต้องและรวดเร็วในการดำเนินงานด้านควบคุมข้อมูลส่ิงพิมพ์ใน
คอมพิวเตอร์ ในด้านการส่ังซ้ือหนังสือ ด้านการแลกเปลี่ยน ด้านการสำรวจข้อมูล และด้าน
การควบคุมสินคา้ คงคลงั ของสำนกั พมิ พ
์

ประวตั
ิ

เม่ือคริสต์ศักราช ๑๙๖๕ บริษัทจำหน่ายหนังสือใหญ่ท่ีสุดของอังกฤษคือ บริษัท
ดบั เบิลยู. เอช. สมทิ แอนด์ ซัน จำกดั (W. H. Smith & Son Ltd.) จะขนยา้ ยหนงั สอื และ
การปฏิบัติงานทั้งหมดไปยังสถานท่ีใหม่ที่เมืองสวินดอน และจะติดตั้งเครื่องคอมพิวเตอร
์
เพื่อช่วยในการปฏิบัติงานด้านการสำรวจ การส่ังซ้ือ และการควบคุมคลังหนังสือ ให้มี
ประสิทธิภาพรวดเร็วย่ิงข้ึน จึงจำเป็นที่จะต้องกำหนดหมายเลขให้แก่หนังสือแต่ละช่ือเร่ือง
เพอ่ื ใหท้ ันกำหนดการเคลือ่ นยา้ ยในคริสต์ศักราช ๑๙๖๗


เพ่ือให้การกำหนดหมายเลขเป็นมาตรฐานแน่นอนสำหรับสำนักพิมพ์อ่ืนๆ ด้วย
บริษัท ดับเบิลยู. เอช. สมิท ได้ปรึกษากับสภาสมาคมสำนักพิมพ์ และได้เชิญศาสตราจารย์
เอฟ. จ.ี ฟอสเตอร์ (F. G. Foster) แหง่ ภาควิชาเศรษฐศาสตร์ กรุงลอนดอน มาช่วยในการ
กำหนดหมายเลขแบบมาตรฐาน ในเดือนพฤษภาคม คริสต์ศักราช ๑๙๖๖ ศาสตราจารย
์
ฟอสเตอร์ ได้เสนอรายงานสรุปว่า จำเป็นจะต้องนำระบบหมายเลขมาตรฐานกำหนดให้แก่
หนงั สือแตล่ ะชอ่ื เรือ่ งในวงการธุรกิจหนังสือ


7

เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ

สภาสมาคมสำนักพิมพ์ ได้แต่งต้ังคณะกรรมการวิธีการและการเผยแพร่ข้ึนชุดหนึ่ง
ประกอบด้วยผู้แทนจากสำนักพิมพ์ต่างๆ เพื่อดำเนินการตามรายงานร่วมกับศาสตราจารย์
ฟอสเตอร์ นอกจากน้ัน ยังมีผู้แทนของสำนักพิมพ์ต่างๆ ท่ีมาช่วยกรรมการชุดนี้ในด้าน
คอมพิวเตอรด์ ้วย


คณะกรรมการได้เริ่มดำเนินการ และตกลงใจที่จะวางแผนจัดทำเลขสากลสำหรับ
หนังสือทงั้ หมดที่พมิ พ์โดยสำนักพิมพ์ตา่ งๆ ในประเทศองั กฤษ ไมเ่ ฉพาะแต่สำนักพมิ พ์ท่ีเปน็
สมาชกิ ของสมาคมสำนกั พิมพเ์ ทา่ นน้ั ในการจดั ทำเลขประจำหนงั สอื นี้ไดเ้ ชญิ เอ. เจ. เวลล์ส์
(A. J. Wells) บรรณาธิการผู้จัดการของสภาบรรณานุกรมแห่งชาติประเทศอังกฤษมาร่วม

จัดทำด้วย การจัดทำระบบเลขมาตรฐานประจำหนังสือ (Standard Book Number) นี้ ไดจ้ ดั
ทำสำเรจ็ และเรม่ิ ใชเ้ ม่อื คริสตศ์ ักราช ๑๙๖๗


ระบบเลขมาตรฐานประจำหนังสือของอังกฤษ เรียกว่า Standard Book Number
(SBN) ประกอบดว้ ยตัวเลข ๙ หลัก ซ่ึงแบ่งออกเปน็ ๓ สว่ น การพมิ พ์เลขทัง้ ๓ สว่ นน้ี

ลงในหนังสอื กำหนดให้มรี ะยะห่าง ๑ ระยะเสมอ เลขทั้ง ๓ สว่ นมีหน้าท่ีดังน้ี


ส่วนท่ี ๑ เปน็ รหัสของสำนักพมิ พ์ (Publisher Prefix) อาจจะเป็นตัวเลขตง้ั แต่ ๒
หลัก ถงึ ๗ หลกั สำนกั พิมพ์ใหญ่ผลติ หนงั สือมากจะได้เลขรหสั น้อยหลกั ดงั น้นั จะเหลือ
เลขรหัสมากสำหรับหนังสอื แตล่ ะช่อื เร่อื ง


ส่วนท่ี ๒ เป็นรหัสเฉพาะของช่ือเร่ือง (Title Number) หนังสือเรื่องใดเรื่องหน่ึง
หรอื เล่มใดเล่มหนง่ึ เลขรหัสอาจเปน็ เลขต้งั แต่ ๑ หลกั ถงึ ๖ หลกั และข้นึ อยกู่ ับเลขสำนัก
พิมพ์ ถ้าเลขหลักหรือตำแหน่งของสำนักพิมพ์น้อย เลขหลักของช่ือเร่ืองก็จะมาก แต่ถ้าเลข
หลักของสำนักพิมพม์ มี าก เลขหลกั ของช่อื เร่ืองก็จะมนี ้อยลงตามลำดบั ซึง่ เมอื่ เลขทงั้ ๒ สว่ น
นมี้ ารวมกนั แล้ว จะไดเ้ ลข ๘ หลัก หรอื ๘ ตำแหนง่


สว่ นท่ี ๓ เป็นเลขตรวจสอบ (Check Digit) เปน็ ส่วนสดุ ท้ายของเลขประจำหนังสอื
และมีหนึ่งหลกั เสมอ เลขตรวจสอบ จะทำหนา้ ที่ตรวจสอบว่าเลขทั้ง ๘ หลัก ทีบ่ ันทกึ เข้าไป
ในคอมพิวเตอร์นนั้ เปน็ เลขท่ีถูกต้องหรอื ไม
่

ตัวอย่าง : เลขมาตรฐานประจำหนังสอื (SBN) และคำอธิบายสว่ นตา่ งๆ

8436 1072 7

8436 รหสั สำนักพิมพ
์
1072 เลขช่อื เรอื่ ง

7 เลขตรวจสอบ


8

International Standard Book Number - ISBN

ในระหว่างคริสต์ศักราช ๑๙๖๖ สำนักพิมพ์และตัวแทนจำหน่ายหนังสือส่วนใหญ่ใน
ยุโรปกำลังพิจารณานำเครื่องคอมพิวเตอร์มาใช้ สำหรับการส่ังซื้อและการควบคุมการสำรวจ
หนงั สือ และสิ่งจำเปน็ เบอื้ งตน้ สำหรบั การใช้ระบบเครือ่ งจกั รกล ก็คอื เลขรหัสงา่ ยๆ และเป็น
เอกลักษณส์ ำหรับหนังสือแตล่ ะเล่ม


ในขณะท่ีประเทศอังกฤษได้จัดระบบเลขมาตรฐานประจำหนังสือ (SBN) ข้ึนใช้เม่ือ
คริสต์ศักราช ๑๙๖๗ ประเทศต่างๆ จึงพากันต่ืนตัวเรื่องการนำเลขมาตรฐานประจำหนังสือ

มาใช้ในประเทศของตน ในประเทศสหรัฐอเมริกาก็มีหน่วยงานต่างๆ สนใจในเรื่องนี้ สมาคม
ห้องสมดุ อเมรกิ ัน สภาสำนักพิมพ์หนงั สือของอเมริกา และสมาคมมาตรฐานของอเมรกิ า กำลงั
ศึกษาระบบเลขมาตรฐานขององั กฤษอยู่ในขณะน้ัน เพ่อื ศึกษาวา่ สามารถนำไปใชก้ ับหนงั สอื ใน
อเมรกิ าได้หรอื ไม่ สว่ นในประเทศเยอรมนีได้นำเอาระบบเลขมาตรฐานประจำหนังสือไปใชแ้ ล้ว


เม่ือคริสต์ศักราช ๑๙๖๗ คณะกรรมการวิชาการขององค์การมาตรฐานระหว่างชาติ
(ISO/TC 46) ได้ต้ังคณะบุคคลข้ึนคณะหนึ่ง เพ่ือตรวจสอบและศึกษาว่า สามารถจะนำเอา
ระบบเลขมาตรฐานประจำหนังสือของอังกฤษ ไปใช้กับประเทศต่างๆ ได้หรือไม่ จากคำ
แนะนำของศาสตราจารย์ เอฟ. จี. ฟอสเตอร์ (F. G. Foster) สรุปได้ว่า ประเทศต่างๆ
สามารถนำเอาระบบเลขมาตรฐานประจำหนังสือของอังกฤษไปใช้ได้ และระบบ SBN นี้
สามารถทำให้เปน็ ระบบสากลได้ โดยการเพิ่มเลขเขา้ ไปอกี ๑ หลกั เพอ่ื แทนความหมายของ
ประเทศ หรือกลุ่มของประเทศ หรือกลุ่มของภาษา เป็นตน้


เมื่อคริสต์ศักราช ๑๙๖๘ มีการประชุมที่กรุงลอนดอน โดยมีตัวแทนจากประเทศ
เดนมารก์ ฝรง่ั เศส สาธารณรฐั เยอรมนี เนเธอรแ์ ลนด์ นอรเ์ วย์ องั กฤษ สหรฐั อเมรกิ า และผู้
สงั เกตการณจ์ ากองคก์ ารศกึ ษาวทิ ยาศาสตรแ์ ละวฒั นธรรมของสหประชาชาติ ประเทศอน่ื ๆ ท่ีไม่
ไดเ้ ขา้ รว่ มประชมุ ไดเ้ ขยี นเสนอขอ้ คดิ เหน็ แสดงความสนใจสง่ ไปยงั กรรมการ ทปี่ ระชมุ ไดเ้ สนอให้
ปรบั ปรงุ ระบบ SBN ขององั กฤษขน้ึ เปน็ ระบบสากล เพอื่ ใหป้ ระเทศตา่ งๆ ทวั่ โลกได้ใชท้ ว่ั กนั


ดังนั้น กรรมการแผนกเอกสารขององค์การมาตรฐานระหว่างชาติ จึงจัดให้มีการ
ประชมุ ขน้ึ อีกครง้ั หนึ่งทีก่ รงุ เบอรล์ ิน เม่อื เดอื นพฤษภาคม คริสต์ศกั ราช ๑๙๖๙ เพ่ือพิจารณา
ระบบเลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ การประชุมครั้งสุดท้ายมีข้ึนที่กรุงสต๊อคโฮม ประเทศ
สวเี ดน เมื่อเดือนตุลาคม ครสิ ต์ศกั ราช ๑๙๖๙ จากผลของการประชุมสองครง้ั หลังน้ี ไดร้ ่าง
หลักคำแนะนำท่ี 2108 ขององคก์ ารมาตรฐานระหว่างชาติ (ISO Recommendation 2108)
เกี่ยวกับระบบเลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ (ISBN Systems) และได้ตีพิมพ์ออก

เผยแพรแ่ กป่ ระเทศสมาชิกทง้ั หมดระหว่างครสิ ตศ์ ักราช ๑๙๗๐


9

เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสอื

หลักคำแนะนำท่ี 2108 ขององค์การมาตรฐานระหว่างชาติ เก่ียวกับเลขมาตรฐาน
สากลประจำหนงั สอื (ISBN) โดยสรุป มีดงั น้
ี

๑. ขอบเขตและเนือ้ หาของการนำไปใช้

องค์การมาตรฐานระหว่างชาติ มีจุดมุ่งหมายเพ่ือจะให้เกิดความร่วมมือและการ


จัดทำเลขประจำหนังสือให้เป็นมาตรฐานท่ัวโลก ดังน้ัน เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ
(ISBN) นี้ จะเปน็ เลขเอกลกั ษณส์ ำหรบั หนังสือชื่อเรอื่ งใดช่อื เร่อื งหนงึ่ หรือฉบับพมิ พ์คร้งั ใด
คร้งั หน่ึงของชอ่ื เรื่องน้นั ๆ จากสำนักพมิ พ์ใดสำนักพมิ พห์ น่ึง ในประเทศ หรือในกลุ่มประเทศ
หรือในกลุ่มภาษาใด


๒. การสร้างเลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สอื (ISBN)

เลข ISBN ประกอบดว้ ยเลข ๑๐ หลกั แบง่ ออกได้เปน็ ๔ ส่วน คอื

๑. รหัสกลมุ่ (Group Identifier)

๒. รหัสสำนักพิมพ์ (Publisher Identifier)

๓. รหสั ชอื่ เรื่อง (Title Identifier)

๔. เลขตรวจสอบ (Check Digit)


ประโยชนข์ องเลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ (ISBN)


๑. ส่งเสริมและเผยแพร่ให้รายชื่อของส่ิงพิมพ์ที่จัดพิมพ์ในประเทศน้ันๆ แพร่หลาย
ไปทั่วโลกเป็นประโยชน์แก่ผู้ประสงค์จะใช้สิ่งพิมพ์ ห้องสมุดในประเทศและต่างประเทศ
สามารถติดตอ่ ขอส่ังซ้ือสิง่ พมิ พ์นน้ั ๆ ได้ โดยใช้เลข ISBN


๒. ช่วยให้ผู้พิมพ์ และผู้ใช้หนังสือทั่วโลก สามารถติดต่อกันได้อย่างรวดเร็ว หรือ
ค้นหารายช่ือสำนักพิมพ์ท่ีใช้เลข ISBN จากหนังสือ International ISBN Publishers
Directory หรอื จากซดี รี อม ซงึ่ มรี ายชอื่ และเลขกลุม่ รหัสสำนกั พิมพข์ องทกุ แหง่ ในประเทศที่
มหี น่วยงานบรกิ าร ISBN ปรากฏอยู่


๓. ใชเ้ ลข ISBN เปน็ รหสั สินค้าในการตดิ ต่อสือ่ สารระหว่างสำนักพิมพ์ ผจู้ ดั จำหนา่ ย
ร้านหนังสือ ห้องสมุด และผู้ซ้ือทั่วไป แทนการระบุช่ือหนังสือ หรือกำหนดรหัสสินค้าของ
แต่ละสำนักพิมพ์ ทำให้การประสานงานรวดเร็ว รหัสสินค้าไม่ผิดพลาด สามารถแลกเปล่ียน
ขอ้ มลู ที่เปน็ มาตรฐานสากลดว้ ยระบบคอมพวิ เตอร์


๔. การแลกเปลี่ยนข้อมูลระหว่างห้องสมุด ทั้งภายในประเทศและต่างประเทศ
สะดวก รวดเรว็ ขนึ้


10

International Standard Book Number - ISBN

๕. เมื่อนำไปใช้ร่วมกับระบบบาร์โค้ด จะช่วยให้ระบบการขายสะดวก รวดเร็วขึ้น
สามารถนำข้อมลู ไปใชบ้ รหิ ารสินคา้ วางแผนการผลิต และควบคุมยอดสินคา้ คงคลงั เปน็ ต้น


๖. ใช้เป็นเลขเอกลักษณ์ของส่ิงพิมพ์แต่ละชื่อเร่ืองร่วมกันเป็นสากล โดยใช้
สัญลกั ษณ์เปน็ เลข ๑๓ หลัก ในปจั จุบัน


๗. ช่วยให้นักศึกษา นักวิจัย นักวิชาการ และบุคคลทั่วไป ได้รับข้อมูลเกี่ยวกับ
หนังสือทุกสาขาวิชาจากประเทศต่างๆ ท่ัวโลก อย่างรวดเร็ว และครบถ้วน เป็นการอำนวย
ประโยชนแ์ ก่การศกึ ษาค้นคว้า และวจิ ัยได้กว้างขวางข้ึน


ประเทศไทยกับเลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ (ISBN)


หอสมุดแห่งชาติประเทศไทยได้ริเร่ิมจัดทำบรรณานุกรมแห่งชาติด้วยระบบ
คอมพิวเตอร์ โดยเร่ิมวางระบบร่วมกับศูนย์ประมวลผลด้วยเคร่ืองจักรแห่งประเทศไทย
สำนักงานสถิติแห่งชาติ ต้ังแต่พุทธศักราช ๒๕๑๙ และในเวลาเดียวกันได้สมัครเข้าเป็น
สมาชิกศูนย์เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ (International ISBN Agency) ที่กรุง
เบอร์ลนิ ประเทศเยอรมนตี ะวันตก เพ่อื ขอใช้เลข ISBN เปน็ เลขเอกลักษณป์ ระจำหนังสือท่ี
ผลิตในประเทศไทย แต่ละช่ือเรื่อง ศูนย์ ISBN สากลได้กำหนดรหัสกลุ่มมาให้ โดยถือเอา
“ประเทศ” เป็นหลกั เกณฑ์ในการจัดกลุ่ม เพราะเหน็ วา่ ประเทศไทยมีเอกราช อธปิ ไตย ภาษา
เช้ือชาติ และวัฒนธรรม เป็นของตนเองสืบเนื่องกันมานาน จึงให้เลขรหัส “974” สำหรับ
ประเทศไทย และให้หอสมุดแห่งชาติเป็น ศนู ยเ์ ลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สอื แหง่ ชาติ
ของประเทศไทย ทำหนา้ ทเี่ ผยแพรก่ ารใช้เลข ISBN ในประเทศ และเป็นผู้กำหนดเลขรหัส
ของสำนกั พิมพ์ให้แกส่ ำนกั พิมพ์ในประเทศ


หอสมุดแห่งชาติร่วมกับศูนย์ประมวลผลด้วยเคร่ืองจักรแห่งประเทศไทย สำนักงาน
สถติ ิแห่งชาติ ได้สรา้ งชดุ เลข ISBN สำหรับใช้กำกบั หนงั สือทีต่ ีพมิ พ์ขึ้นในประเทศแต่ละเล่ม
เม่ือปลายพุทธศักราช ๒๕๑๙ และได้เผยแพร่การใช้เลข ISBN โดยออกหนังสือเชิญชวน

ไปยังสำนักพิมพ์ต่างๆ ทั่วประเทศ รวมทั้งหน่วยราชการ สถาบัน และองค์การต่างๆ ท่
ี
รับผิดชอบในการจัดพิมพ์หนังสือ โดยเริ่มเผยแพร่ต้ังแต่พุทธศักราช ๒๕๒๑ เป็นต้นมา
จนถงึ ปจั จบุ นั มีสำนักพมิ พ์และหน่วยราชการ สถาบันการศกึ ษา และองคก์ ารตา่ งๆ ไดต้ ิดต่อ

ขอใช้เลข ISBN ตีพิมพ์ในสิ่งพิมพ์ท่ีแต่ละหน่วยงานจัดพิมพ์ขึ้น แพร่หลายกว้างขวางไป

ทวั่ ประเทศ


11

เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ

เลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สอื (ISBN) กบั หอ้ งสมดุ


ISBN เข้ามามีบทบาทและมีความสำคัญมากในวงการหนังสือ วงการ
บรรณารักษศาสตร์และสารนิเทศศาสตร์ทั่วโลก บทบาทเหล่าน้ีอยู่ในรูปของการคัดเลือก

ส่ิงพิมพ์ การสั่งซื้อสิ่งพิมพ์ การค้นคืนข้อมูล การถ่ายโอนข้อมูลจากฐานข้อมูลบัตรรายการ
การบริการยืมคืน การยืมระหว่างห้องสมุด และบรรณานุกรมแห่งชาติ ระบบเลขมาตรฐาน
สากลประจำหนังสอื จึงก่อใหเ้ กิดประโยชนห์ ลากหลายต่อวงการห้องสมุด ดงั น
ี้

๑. ทำให้การค้นคืนข้อมูลและการเข้าถึงข้อมูลเป็นไปด้วยความรวดเร็วและมี
ประสิทธิภาพ ดว้ ยการใช้เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสอื (ISBN) ในการสบื คน้ ข้อมูล


๒. ในการจัดหมวดหมู่และทำรายการ สามารถคัดเลือกและถ่ายโอนข้อมูลจากฐาน
ข้อมลู บตั รรายการของศนู ยข์ ้อมลู บรรณานุกรมต่างๆ เช่น สบื คน้ จากฐานข้อมลู OCLC เป็น
ไปด้วยความสะดวก ขอ้ มลู ไม่ผิดพลาด และเปน็ การลดการซ้ำซ้อนในการปฏิบตั งิ านดว้ ย


๓. ISBN ทำหน้าที่เป็นส่วนควบคุมจำนวนส่ิงพิมพ์ท่ีผลิตขึ้นในประเทศ และทำให้
ทราบแนวโน้มการผลิตหนงั สอื ในสาขาวชิ าตา่ งๆ


๔. ISBN อำนวยความสะดวกในดา้ นการบริการยมื คืนของห้องสมุด

๕. ใช้ในการยืมระหว่างห้องสมุด บรรณารักษ์ในบางประเทศค้นพบว่า การใช้เลข
ISBN เพื่อการยืมระหว่างห้องสมุดน้ัน ทำให้การค้นหาข้อมูลไม่ผิดพลาด และเป็นไปด้วย
ความสะดวก รวดเร็วขน้ึ

๖. ข้อมลู ISBN ที่มอี ยูส่ ามารถเชื่อมโยงกบั ข้อมลู ทอ่ี ยู่ในบตั รรายการ ISBN จงึ ทำ
หนา้ ทีเ่ สมือนตวั เลขท่คี วบคมุ บรรณานกุ รมแหง่ ชาตอิ กี ดว้ ย ISBN นี้จะพมิ พป์ รากฏอยูท่ ง้ั ด้าน
นอกและด้านหลังหน้าปกในของหนังสือทุกเล่ม ทั้งนี้เพื่อความสะดวกด้วยการอ่านจากเครื่อง
อา่ นบาร์โค้ด ส่งิ ที่สำคัญที่สุดคอื ในปัจจบุ นั ไดม้ ีการยอมรบั การใช้เลข ISBN กบั สงิ่ พิมพต์ ่างๆ
เพือ่ แสดงใหท้ ราบว่า ISBN ได้ถกู นำมาใชก้ บั สง่ิ พิมพ์ยคุ ใหม่ ซ่งึ เป็นยุคทมี่ กี ารพัฒนากิจการ
ต่างๆ ของห้องสมุดด้วยเทคโนโลยีคอมพิวเตอร์แล้ว โดยเฉพาะการพัฒนากระบวนการ

เชื่อมโยงข้อมูล จากการคัดเลือกหนังสือ การกำหนดเลขหมู่และทำบัตรรายการหนังสือ

การยมื คืนและการยืมระหวา่ งห้องสมุดอีกด้วย





12

International Standard Book Number - ISBN

การบริหารงานของระบบเลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สือ (ISBN)


การบริหารงานของระบบเลข ISBN แบ่งเป็น ๓ ระดับ คือ ระดับระหว่างชาติ
ระดับกลุ่ม (ประเทศ) และระดบั สำนักพิมพ์ ดังต่อไปน
้ี

๑. การบริหารงานระดับระหว่างชาติ

การบริหารงานระดับระหว่างชาติอยู่ในความรับผิดชอบของ ศูนย์เลขมาตรฐาน

สากลประจำหนังสือ (International ISBN Agency) ซึ่งปัจจุบันสำนักงานใหญ่ต้ังอยู่ท่
ี
กรุงลอนดอน ประเทศอังกฤษ มีกรรมการรับผิดชอบประกอบด้วยตัวแทนจากองค์การ
มาตรฐานระหวา่ งชาติ สำนกั พิมพ์ และหอ้ งสมดุ


๑.๑ หน้าท่สี ำคญั ของศูนยเ์ ลขมาตรฐานสากลประจำหนังสอื

๑.๑.๑ เพอ่ื ประชาสมั พันธ์ และให้คำแนะนำการใช้ระบบเลข ISBN ให้เป็น
ทรี่ จู้ กั แพร่หลาย

๑.๑.๒ เพ่ือพิจารณากำหนดคำจำกดั ความ และโครงร่างของกลมุ่

๑.๑.๓ เพือ่ กำหนดเลขรหสั ให้แต่ละกลุ่มประเทศ

๑.๑.๔ ให้คำแนะนำกล่มุ ในการจัดต้ังและการดำเนนิ งานของศูนยแ์ หง่ ชาต
ิ
๑.๑.๕ ให้คำแนะนำศูนย์ ISBN ของแต่ละประเทศ ในการแบ่งกลุ่มสำนัก
พิมพแ์ ละการกำหนดรหสั ให้แก่สำนกั พิมพ์ในประเทศของตน

๑.๑.๖ เพื่อส่งเสริมให้มีการใช้ระบบเลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ
(ISBN) ท่ัวโลก

๑.๑.๗ กำหนดรายการเลข ISBN ให้แก่ศูนย์ ISBN ของแต่ละประเทศ
สำหรับให้สำนักพิมพ์ในกลุ่มประเทศน้ันๆ นำออกใช้ในประเทศ

ของตน

๑.๑.๘ จัดทำทะเบยี นสำนักพิมพ์นานาชาติ ประกอบดว้ ยเลขรหสั สำนกั พิมพ์
และชื่อของสำนักพิมพ
์
๑.๑.๙ จัดทำบัญชีรายช่ือสำนักพิมพ์ ประกอบด้วยเลขรหัสสำนักพิมพ์ ช่ือ
สำนกั พมิ พ์และสถานท่ี โดยใชเ้ ครอ่ื งคอมพิวเตอรจ์ ัดพิมพ
์
๑.๑.๑๐ จดั ทำบญั ชีของเลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สือ (ISBN) ที่ซำ้ หรอื
ท่ีไม่ใช้ โดยได้รบั ขอ้ มลู ทศี่ นู ย์แห่งชาตจิ ดั ส่งไปให
้

13

เลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สอื

สถานท่ตี ้ังของศูนยเ์ ลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สอื :

International ISBN Agency

c/o EDItEUR

39-41 North Road

London N7 9DP

UK

Tel: +44 (0) 207 607 0021

Fax: +44 (0) 207 607 0415

e-mail: [email protected]

URL: http://isbn-international.org


๒. การบริหารงานระดับกลุ่ม (ประเทศ)

การบรหิ ารงานระดับกลุ่มอยู่ในความรบั ผดิ ชอบของศูนยแ์ ห่งชาติ คือ หน่วยงานของ

แต่ละประเทศที่ได้รับมอบหมายจากศูนย์เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ เช่น ภายในกลุ่ม
อาจจะประกอบด้วยศูนย์แห่งชาติต่างๆ เช่น กลุ่ม 0/1 มีศูนย์แห่งชาติท่ีอเมริกา อังกฤษ
แคนาดา ออสเตรเลยี ฯลฯ โดยมกี ารบรหิ ารงานระดบั กลมุ่ อย่ทู ปี่ ระเทศองั กฤษ หรอื กลมุ่ 974
ซึ่งมีศูนยร์ ับผิดชอบอยู่ทีห่ อสมุดแหง่ ชาติ ประเทศไทย เป็นต้น


๒.๑ หน้าท่ขี องกลมุ่ (ระดบั ประเทศ)

๒.๑.๑ ดำเนินการและบรหิ ารกจิ การของกลุ่ม

๒.๑.๒ ประสานงานกับศูนย์ระหว่างชาติในฐานะตัวแทนของสำนักพิมพ์
ตา่ งๆ ภายในกลมุ่

๒.๑.๓ ตัดสินใจในการแบง่ ประเภทของสำนักพิมพ
์
๒.๑.๔ เก็บรักษาทะเบียนของสำนักพิมพ์ภายในกลุ่ม รวมท้ังรหัสของสำนัก
พมิ พน์ ั้นๆ ดว้ ย

๒.๑.๕ ช่วยตัดสินใจในการกำหนดเลข ISBN ให้แก่หนังสือของสำนักพิมพ์
และของกลุม่ ตัวแทนจำหน่ายหนงั สอื

๒.๑.๖ จัดทำคูม่ ือการใช้เลข ISBN ใหแ้ ก่สำนกั พิมพ์

๒.๑.๗ จัดทำเลขชุด ISBN โดยใช้เครื่องคอมพวิ เตอร์ให้แก่สำนกั พมิ พ
์

14

International Standard Book Number - ISBN

๒.๑.๘ เพื่อให้บริการด้านเทคนิคแก่สำนักพิมพ์ และสร้างความมั่นใจในการ
ใชม้ าตรฐานเดียวกันภายในกลมุ่


๒.๑.๙ เก็บทะเบียนการใช้เลข ISBN พร้อมรายละเอียดของช่ือผู้แต่ง ชื่อ
หนังสือ คร้งั ทีพ่ มิ พ
์

๒.๑.๑๐ กำหนดเลข ISBN ให้แก่หนังสือที่สำนักพิมพ์ยังไม่ได้กำหนดเลข
ISBN ให้ และแจ้งให้สำนักพิมพ์นั้นๆ ทราบ พร้อมกับเสนอให้ใช้
เลข ISBN ด้วย


๒.๑.๑๑ แจง้ ใหส้ ำนักพิมพ์ทราบถงึ เลข ISBN ท่ีไม่ใช้ หรือเลข ISBN ทซ่ี ้ำ

๒.๑.๑๒ ส่งเสริมให้มีการใช้เลข ISBN ของหน่วยต่างๆ ภายในกลุ่มให
้

กวา้ งขวางครบถว้ น

๒.๑.๑๓ ดำเนินงานร่วมมือกับหน่วยบรรณานุกรมในการจัดทำบรรณานุกรม


ส่งิ พิมพ์

๒.๑.๑๔ ดำเนินงานร่วมกับสำนักพิมพ์ ในการให้เลข ISBN ของหนังสือท่ี

พมิ พม์ าแลว้

๒.๑.๑๕ ประสานงานกับสำนักพิมพ์ ผู้จัดจำหน่ายหนังสือ เพื่อชักจูงให้


สำนกั พมิ พ์ใหมๆ่ ใช้ระบบเลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สือ (ISBN)

๒.๑.๑๖ ชว่ ยเหลือวงการหนังสอื ในการใชเ้ ลข ISBN ในระบบคอมพิวเตอร
์

๓. การบริหารงานระดับสำนกั พมิ พ์

การบรหิ ารงานระดับสำนักพมิ พ์ อยู่ในความรบั ผดิ ชอบของสำนักพมิ พห์ รือหน่วยงาน

ที่รับผดิ ชอบในการพมิ พ์สิ่งพิมพ์น้ันๆ มีหน้าทีส่ ำคญั คือ

๓.๑ ติดต่อขอทราบรายละเอียดการใช้เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ จากศูนย์
เลข ISBN ของประเทศ

๓.๒ ขอเลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ สำหรับสิง่ พิมพ์ของสำนักพิมพ์

๓.๓ เก็บรายละเอียดของหนังสือแต่ละเล่ม ที่กำหนดเลขมาตรฐานสากลประจำ
หนงั สือไว้ในบตั ร และเรยี งตามเลข ISBN

๓.๔ แจง้ ใหศ้ นู ยเ์ ลข ISBN ของประเทศทราบเลขที่ไดก้ ำหนดใหแ้ กส่ งิ่ พมิ พแ์ ตล่ ะเลม่
เพ่อื ศนู ย์ฯ จะไดร้ ายงานให้สำนกั งานใหญท่ ราบต่อไป


15



International Standard Book Number - ISBN

บทท่ี ๒


เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสอื (ISBN) กบั สง่ิ พิมพ์


ขอบเขตการกำหนดเลข ISBN ให้แก่สิ่งพิมพ์


ระบบเลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สอื (ISBN) มงุ่ เน้นทจ่ี ะใหแ้ ก่สำนักพมิ พท์ พี่ ิมพ์
หนังสอื เพ่ือธรุ กิจการค้า แต่ในปจั จุบนั ขอบเขตการกำหนดเลข ISBN ครอบคลุมทั้งส่งิ ตีพมิ พ์
และวสั ดไุ ม่ตพี มิ พท์ ่ีมรี ปู แบบตา่ งๆ ดงั ตอ่ ไปน้
ี

๑. ส่ิงพิมพท์ ่ีใหเ้ ลข ISBN

๑.๑ หนังสือ

๑.๒ สิง่ พมิ พอ์ ักษรเบรลล
์
๑.๓ สง่ิ พิมพ์สอื่ ประสมที่ประกอบด้วยตัวหนังสือเป็นหลัก

๑.๔ วดิ ีโอ ฟลิ ์ม แผ่นใสที่มเี นื้อหาทางการศกึ ษา

๑.๕ หนงั สอื เสยี ง ประเภท เทป ซีดี ดวี ดี ี

๑.๖ ซอฟตแ์ วร์ดา้ นการศกึ ษา

๑.๗ ส่ิงพิมพ์ในรูปวัสดยุ อ่ ส่วน

๑.๘ ส่งิ พมิ พอ์ ิเล็กทรอนิกส์ เชน่ เทปแม่เหล็กบนั ทกึ ขอ้ มูล ซดี ีรอม

๑.๙ แผนท
ี่

๒. การใหเ้ ลข ISBN แก่ซอฟต์แวร์

๒.๑ ซอฟตแ์ วร์ท่ีมมี ากกว่าหน่ึงแบบ เชน่ ซอฟตแ์ วร์ท่ีใช้ฮาร์ดแวร์คนละแบบ
หรือภาษาคำส่ังตา่ งกัน ตอ้ งให้เลข ISBN ต่างกนั

๒.๒ มกี ารปรบั ปรงุ แก้ไขซอฟตแ์ วร์ใหม่ และเปน็ การเปลยี่ นแปลงมากพอทจี่ ะ
เรยี กวา่ เปน็ การจดั ทำครง้ั ใหม่ (New Edition) ตอ้ งใหเ้ ลข ISBN ใหม
่
๒.๓ การเปิดตัวผลิตภัณฑ์เคยนำออกเผยแพร่แล้วอีกครั้งหน่ึง แม้จะเปล่ียน
รูปแบบบรรจุภัณฑ์ใหม่ แต่เนื้อหาสาระ หรือคุณสมบัติของผลิตภัณฑ์
ใหม่และเก่าไมแ่ ตกตา่ งกัน ในกรณนี ้ีให้ใช้เลข ISBN เดมิ




17

เลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สอื

๒.๔ กรณีท่ีมีสินค้า ๒ รายการ หรือมากกว่าอยู่ในบรรจุภัณฑ์หนึ่งช้ิน แต่
สินค้าในบรรจุภัณฑ์นั้นแต่ละรายการสามารถใช้แยกกันได้ หรือจำหน่าย
แยกกันได้ จะกำหนดเลข ISBN ให้ตีพิมพ์บนกล่องหรือบรรจุภัณฑ์
เพียงหน่ึงเลข แต่สินค้าในกล่องจะต้องมีเลข ISBN เฉพาะแต่ละ
รายการด้วย


๒.๕ กรณีที่จัดทำหนังสือคู่มือประจำซอฟต์แวร์ และหนังสือคู่มือจะมี
ประโยชน์ต่อเมื่อใช้งานร่วมกับซอฟต์แวร์ ซ่ึงจะต้องขายสินค้าทั้งสอง
ด้วยกัน ให้กำหนดเลข ISBN ให้กับหนังสือคู่มือและซอฟต์แวร์เพียง

เลขเดยี ว


๒.๖ กำหนดเลข ISBN ให้แก่ซอฟต์แวร์ โดยไม่ต้องคำนึงถึงรูปแบบของ
ผลิตภณั ฑ
์

๒.๗ ใช้ ISBN กบั ผลติ ภัณฑ์ทเี่ กยี่ วข้องกับผู้ผลิต หรอื สำนกั พิมพ์ ไม่ใชก้ ับ

ผจู้ ัดจำหนา่ ย


๓. สง่ิ พิมพท์ ี่ไมต่ อ้ งขอ ISBN

๓.๑ สิ่งพมิ พต์ ่อเนอ่ื ง ทีม่ ีกำหนดออกเป็นวาระ เชน่ วารสาร นิตยสาร และ
หนงั สือพิมพ์

๓.๒ สง่ิ พมิ พท์ มี่ อี ายกุ ารใชง้ านสน้ั เชน่ สง่ิ พมิ พ์โฆษณา รายการสนิ คา้ รายชอ่ื
รา้ นคา้ สมดุ บนั ทกึ ปฏทิ นิ โปรแกรมภาพยนตร์ สจู บิ ตั รงานประเภทตา่ งๆ

๓.๓ เน้อื เพลง

๓.๔ งานศลิ ปะเปน็ เล่ม หรอื แผ่น ไม่มีชอ่ื เรื่อง และเนือ้ หา

๓.๕ ข้อมูลสว่ นบุคคล เชน่ แฟ้มประวตั กิ ารศึกษา ผลงานสว่ นตวั

๓.๖ บตั รอวยพร บตั รคำ

๓.๗ แผ่นบนั ทึกเสียงเพลง

๓.๘ ซอฟตแ์ วร์ ท่ีไม่ใช่ด้านการศกึ ษาหรอื การสอน

๓.๙ กระดานขา่ วอเิ ลก็ ทรอนกิ ส์ (Electronic Bulletin Board)




18

International Standard Book Number - ISBN

๓.๑๐ จดหมายอเิ ลก็ ทรอนกิ ส์ (E-mail) และการตดิ ตอ่ สอื่ สารทางอเิ ลก็ ทรอนกิ ส์
อื่นๆ


๓.๑๑ เกมตา่ งๆ

๓.๑๒ หลักสูตรการเรียนการสอนของสถานศกึ ษา

๓.๑๓ สมุดภาพระบายสี สมุดแบบฝกึ หัด

๓.๑๔ ผลงานทางวชิ าการท่ีขอปรับระดบั ในสถานศึกษา หรอื หนว่ ยงานตา่ งๆ

๓.๑๕ ส่ิงพิมพ์ฉบับสำเนาที่ไม่ได้จัดพิมพ์โดยสำนักพิมพ์หรือโรงพิมพ์ เช่น


รายงานผลการวิจยั ของบุคคล หรือของหน่วยงาน


หลักเกณฑ์การกำหนดเลข ISBN


๑. กำหนดให้แก่สิง่ พิมพ์ทกุ ๆ เลม่ /เร่ือง ที่ปรบั ปรุงการจดั พิมพค์ ร้ังใหม่ (Revised
Edition)


๒. กำหนดให้แก่สิ่งพิมพ์ประเภทคัดสำเนาใหม่ (Facimile Reprint) ที่จัดทำโดย
สำนกั พิมพ์ที่แตกตา่ งไปจากเดมิ


๓. สำนักพิมพ์จะต้องพิมพ์เลข ISBN ย้อนหลังแก่ส่ิงพิมพ์ทุกเล่มท่ีเคยพิมพ์มา
แล้ว และถ้าสามารถจะพิมพ์เลข ISBN ลงบนส่ิงพิมพ์ท่ีพิมพ์ซ้ำของฉบับพิมพ์คร้ังแรกได้ก็
ควรพิมพ์


๔. กำหนดเลข ISBN ใหม่ให้แก่ส่ิงพิมพ์รายการเดิมท่ีเปล่ียนชื่อเรื่อง แต่จะไม่
กำหนดเลข ISBN ใหม่ให้แก่สิ่งพิมพ์รายการเดิมท่ีไม่เปล่ียนแปลงรูปแบบการพิมพ์ และ
พิมพ์ที่สำนักพิมพ์เดิม แม้ว่าจะเปลี่ยนราคา เปลี่ยนภาพหรือเปล่ียนลักษณะหน้าปก หรือ
เปล่ยี นแปลงเล็กน้อย เชน่ การแก้ไขคำหรอื ข้อความท่ีพมิ พผ์ ิด


๕. สง่ิ พิมพ์เรอื่ งเดยี วกันทมี่ รี ปู แบบการตพี มิ พ์ (Product Form) แตกตา่ งกัน เช่น
หนังสือปกอ่อน หนังสือปกแข็ง หนังสืออักษรเบรลล์ สิ่งพิมพ์อิเล็กทรอนิกส์ ให้กำหนดเลข
ISBN แยกกนั ได้ เช่น


978 - 974 - 05 - 4365 - 7 (Paperback)

978 - 974 - 05 - 4360 - 2 (Hardback)




19

เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสอื

๖. สิง่ พมิ พ์ทแ่ี ยกเป็นแผน่ ๆ (Loose-Leaf Publications) จะกำหนดเลข ISBN
ใหเ้ ฉพาะท่ีไม่มกี ารพมิ พต์ ่อเนอ่ื ง


๗. ส่ิงพิมพ์ชุดที่มีหลายเล่ม สามารถกำหนดเลข ISBN ให้เลขเดียวทั้งชุด หรือ
กำหนดใหแ้ ต่ละเล่ม


๘. ส่ิงพมิ พ์ที่สำนักพิมพ์ตัง้ แต่ ๒ แห่งข้นึ ไปร่วมกนั จดั พมิ พ์ ใหก้ ำหนดเลข ISBN
ให้สำนักพิมพ์ที่รับผิดชอบการจัดพิมพ์ และกำหนดเลข ISBN ให้แต่ละสำนักพิมพ์ท่ีร่วมจัด
ทำด้วย โดยพมิ พเ์ ลข ISBN ไว้ทหี่ น้าลิขสิทธิ์ แต่จะต้องเลือกเลข ISBN เพียง ๑ เลข ให้
เปน็ ตวั แทนของบาร์โค้ด


๙. ส่งิ พิมพท์ ่จี ำหน่ายโดยตวั แทนจำหนา่ ย

๙.๑ ตามหลักของระบบเลข ISBN หนังสือท่ีพิมพ์โดยสำนักพิมพ์ใด ฉบับ
พิมพ์ครั้งใด จะได้รับเลข ISBN โดยเฉพาะการพิมพค์ รัง้ น้นั และยังคง
ใช้เลข ISBN เดิม ไม่ว่าจะจำหน่ายหรือเผยแพร่โดยตัวแทนจำหน่าย
ใดๆ

๙.๒ ส่ิงพิมพ์ที่สั่งซ้ือนำเข้ามาจากประเทศโดยตัวแทนจำหน่ายท่ียังไม่ได้ใช้
ระบบเลข ISBN และยังไม่ได้รบั การกำหนดเลข ISBN ให้ ผสู้ ัง่ นำเข้า
อาจขอกำหนดเลข ISBN ให้ได้

๙.๓ สิ่งพมิ พท์ ต่ี วั แทนจำหน่ายส่ังซอ้ื เขา้ มา และพมิ พ์หนา้ ปกดว้ ยช่อื เร่ืองใหม่
แทนช่ือเร่ืองเดิมของสำนักพิมพ์เดิม จะต้องกำหนดเลข ISBN ให้ใหม่
และยังคงพมิ พ์เลข ISBN ของสำนกั พิมพเ์ ดิมไว้ดว้ ย

๙.๔ ส่ิงพิมพ์ท่ีตัวแทนจำหน่ายส่ังซื้อมาจากประเทศท่ียังมิได้ใช้เลข ISBN
และยงั มิได้กำหนดเลข ISBN ให้แกส่ ิ่งพิมพ์เหล่านน้ั กลมุ่ ตัวแทนท่รี ับ
ผิดชอบเป็นตวั แทนจำหนา่ ยต่างๆ อาจจะขอกำหนดเลข ISBN ได ้





20

International Standard Book Number - ISBN

๑๐. สำนักพมิ พ์ท่มี ีสถานทพี่ ิมพ์มากกว่า ๑ แหง่

๑๐.๑ ส่ิงพิมพ์ท่ปี รากฏสถานทีพ่ ิมพห์ ลายแห่ง ใหก้ ำหนดเลข ISBN เพียงเลข
เดียว

๑๐.๒ สำนักพิมพ์ที่มีสาขาและสถานที่ทำงานหลายแห่ง ซึ่งแต่ละแห่งอาจจะมี
เลขรหสั ต่างกนั สง่ิ พมิ พ์ของสำนักพิมพ์หรอื สาขาจะได้รับการกำหนดเลข
ISBN เพียงเลขเดียว โดยสาขาที่รับผิดชอบในการจัดพิมพ์เป็นผู้ขอ
กำหนดเลข ISBN


๑๑. การลงทะเบยี นเลข ISBN สำนกั พมิ พท์ กุ แหง่ ควรจะเกบ็ ทะเบียนเลข ISBN ท่ี
ได้กำหนดให้แก่สิ่งพิมพ์ต่างๆ โดยเรียงตามลำดับเลข ISBN ของประเทศ พร้อมด้วย

รายละเอียดรปู แบบของสง่ิ พมิ พ์ ช่อื เรอื่ ง ชอ่ื ชดุ ผู้สนบั สนนุ ภาษา สถานที่พิมพ์ สำนกั พิมพ์
ประเทศท่ีจดั พมิ พ์ และคร้งั ทพ่ี มิ พ์ไว้ในทะเบียน


๑๒. เลข ISBN ทก่ี ำหนดใหแ้ กห่ นงั สอื ใดไปแลว้ จะนำมาใช้อกี ไม่ได้ ไม่วา่ ในกรณีใด
ท้ังนี้เป็นกฎซ่ึงป้องกันการสับสนที่อาจเกิดขึ้นได้ ทุกสำนักพิมพ์ควรจะมีเลขเพียงพอที่จะ
กำหนดให้แก่หนังสือท่ีจัดพิมพ์ข้ึน และในกรณีใดๆ ก็ตามที่กำหนดเลข ISBN ให้ผิด และ
จำเป็นต้องลบออกจากบัญชี สำนักพิมพ์ควรจะแจ้งให้ศูนย์เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ
แห่งชาติของประเทศนั้นๆ ทราบชื่อเรื่องทกี่ ำหนดหมายเลข ISBN ผดิ ดว้ ย


การใช้เลข ISBN


โดยทัว่ ไปจะตอ้ งพมิ พเ์ ลข ISBN ใหป้ รากฏบนส่งิ พิมพ์ ทั้งนมี้ รี ปู แบบและตำแหน่ง
ทจี่ ะพมิ พ์ได้ ดงั น้ี


๑. การพิมพเ์ ลข ISBN จะตอ้ งพิมพค์ ำว่า ISBN นำหนา้ เลขท้ัง ๑๓ หลัก ดว้ ย
เลขอารบกิ และพมิ พ์ได้ ๒ แบบ ดังน้
ี

แบบที่ใช้ - ระหว่างตวั เลข เช่น

ISBN 978 - 974 - 489 - 125 - 9

หรอื พมิ พ์แบบไม่มีขีด แต่ใชเ้ วน้ วรรคแทน เชน่

ISBN 978 974 489 125 9




21

เลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สอื

๒. ตำแหน่งทพ่ี มิ พ์บนสง่ิ พิมพ์ แบ่งตามประเภทของวัสดุ ดงั น้
ี
๒.๑ สิง่ ตีพมิ พป์ ระเภทหนงั สือ พมิ พ์ลงบนสว่ นตา่ งๆ ของหนังสือ ดงั น้
ี
๒.๑.๑ หน้าลิขสทิ ธ์ิ (ด้านหลังของปกใน) หรอื ถ้าไมส่ ามารถพมิ พ์ได้ ก็
อาจจะพิมพ์ที่มุมล่างของปกในหรือหน้าท่ีพิมพ์ชื่อเรื่อง หรือท่ี
อื่นๆ ถ้าไม่สามารถพิมพ์ตามตำแหน่งดังกล่าวได้ (ตัวอย่าง ๑
หนา้ ๒๖)

๒.๑.๒ มมุ ล่างของสันหนังสอื

๒.๑.๓ มมุ ขวาดา้ นลา่ งสดุ ของปกหลงั (ถา้ มบี าร์โคด้ เลข ISBN จะอยู่
ด้านบนของบาร์โค้ด) (ตัวอยา่ ง ๒ หน้า ๒๗ - ๓๒)

๒.๑.๔ หน้าปกหลงั ของใบหุม้ ปก หรือส่วนหลังของวสั ดทุ ี่ห่อหมุ้ สิ่งพิมพ
์
๒.๑.๕ ส่วนอื่นๆ ของปกหลัง (ตัวอย่าง ๓ หน้า ๓๓ - ๓๗ และ
ตัวอย่าง ๔ หน้า ๓๘ - ๔๒)

๒.๒ วัสดุไม่ตีพมิ พ
์
๒.๒.๑ ส่ิงพิมพ์อิเล็กทรอนิกส์ เช่น ซีดีรอม หรือ สิ่งพิมพ์ออนไลน์
ต้องแสดงเลข ISBN ทห่ี น้าชือ่ เร่ือง หรือหน้าแรกบนหนา้ จอที่
สบื ค้นเน้อื หา

๒.๒.๒ สือ่ ในรูปฟิล์ม วดิ ีโอ ดีวีดี และแผน่ ใส ให้แสดงเลข ISBN บน
สลากท่ีปรากฏบนสื่อ ถ้าไม่สามารถติดในตำแหน่งดังกล่าวให้ติด
ไวท้ ี่ดา้ นหลงั บรรจุภัณฑข์ องสื่อนัน้ ๆ


นอกจากจะต้องพิมพ์เลข ISBN บนสิ่งพิมพ์แล้ว สำนักพิมพ์ควรพิมพ์เลข ISBN
บนสื่อหลายประเภท เพอ่ื ประชาสมั พันธ์สงิ่ พิมพ์ตา่ งๆ ของสำนกั พมิ พ์ เชน่ กลอ่ งใส่หนังสอื
รายชื่อหนงั สือ เวบ็ ไซต์ สอ่ื โฆษณา และควรใช้ขนาดตวั อกั ษรท่อี ่านได้ชัดเจน





22

International Standard Book Number - ISBN

การลำดบั ความสำคญั และขอบข่ายของผผู้ ลติ สง่ิ พิมพ์


วัตถุประสงค์ของระบบ ISBN มุ่งเน้นสิ่งพิมพ์เพ่ือการค้าที่จัดพิมพ์โดยสำนักพิมพ์
ซ่ึงมีจำนวนมากพอสมควร มีเนื้อหาสาระความรู้ และจำหน่ายตามร้านหนังสือทั่วไป เพราะ
สามารถจะนำเลข ISBN ไปใช้ประโยชน์ไดอ้ ยา่ งมาก แต่ในปัจจบุ ันการใชเ้ ลข ISBN ขยาย
ขอบเขตไปอย่างกว้างขวาง ถึงแม้สิ่งพิมพ์อ่ืนๆ ที่ผลิตโดยหน่วยงานราชการหรือเอกชน
องค์การต่างๆ ก็สามารถจะขอใช้เลข ISBN ได้ ขอบข่ายของผู้ผลิตส่ิงพิมพ์ จึงแบ่งได้ตาม
ประเภท ดงั น
ี้

๑. สำนักพมิ พ์ ซ่งึ เป็นผ้รู บั ผดิ ชอบในการจัดพิมพ์หนังสือต่างๆ ออกจำหน่าย

๒. โรงพิมพ์ ท้ังโรงพิมพ์ขนาดใหญ่ ขนาดกลาง และขนาดเล็ก ท่ีรับพิมพ์หนังสือ
ของสำนกั พมิ พ์ หรอื ผู้ว่าจา้ งพมิ พ์ ท่ีเปน็ หนว่ ยงานราชการ เอกชน หรือบุคคล

๓. หน่วยงานราชการระดับกรมข้ึนไป หากเป็นหน่วยงานย่อยๆ ให้ทุกหน่วยงาน

จัดส่ิงพิมพ์เข้าไว้ในระดับกรมที่สังกัด เช่น โรงเรียนต่างๆ สังกัดกรุงเทพมหานคร จัดไว้ใน
กรงุ เทพมหานคร สำนกั หอสมุดแห่งชาติ จดั ไว้ในกรมศลิ ปากร

๔. สถาบนั การศึกษาระดับอดุ มศึกษา เชน่ มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร
์
๕. องค์การต่างๆ เช่น องค์การค้าของสำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมสวัสดิการ
และสวัสดภิ าพครูและบคุ ลากรทางการศึกษา (สกสค.)

๖. สมาคมทส่ี ำคญั เช่น สมาคมผู้จัดพมิ พแ์ ละผจู้ ัดจำหน่ายแหง่ ประเทศไทย


การแบง่ ประเภทของสำนักพิมพ์และโรงพิมพ
์

ตามหลักการของระบบ ISBN กลุ่มหรือประเทศจะต้องแบ่งหมายเลขภายในกลุ่ม

ให้แก่ สำนักพิมพ์ โรงพิมพ์ และผู้รับผิดชอบในการพิมพ์หนังสือให้ท่ัวถึง เพียงพอ และ
เหมาะสม โดยมีหลักเกณฑ์กว้างๆ ว่า “สำนักพิมพ์” ที่มีอำนาจการพิมพ์หนังสือออกมาก

ในช่วงเวลาหน่ึง ก็ควรได้รับเลขหมายประจำสำนักพิมพ์น้อยหลัก แต่ได้เลขหมายช่ือเร่ือง
หลายหลัก ส่วนสำนักพิมพ์ใดท่ีมีอำนาจการพิมพ์น้อยลงมา ก็ควรได้เลขหมายประจำสำนัก
พิมพ์หลายหลัก แต่ได้เลขชื่อเรื่องน้อยหลัก ลงไปตามตามลำดับ ท้ังนี้ก็เพ่ือจุดมุ่งหมาย

ดังกลา่ ว และเปน็ การจัดสรรเลข ISBN ในคอมพิวเตอร์ได้โดยสะดวกอกี ดว้ ย





23

เลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สือ

ดังนั้น ฝ่ายดำเนินการตามโครงการ จึงแบ่งประเภทของสำนักพิมพ์ โรงพิมพ์ ออก

เป็นหมวดใหญ่ๆ ตามหลักเกณฑด์ งั กล่าว เปน็ ๔ กล่มุ คือ


กล่มุ ๑ พิมพห์ นงั สือได้จำนวนมากที่สดุ ใหเ้ ลข 00 - 19


กลุม่ ๒ พิมพ์หนังสือได้จำนวนรองลงมา ใหเ้ ลข 200 - 6099


กล่มุ ๓ พมิ พห์ นังสือไดจ้ ำนวนรองลงมาอีกระดบั หนึ่ง ใหเ้ ลข 7000 - 84999


กลุ่ม ๔ พิมพห์ นังสอื ได้จำนวนรองลงมาอกี หรอื นอ้ ย ใหเ้ ลข 85000 - 89999


หลกั ปฏิบัติในการกำหนดรหัสสำนกั พิมพ์


หน่วยงานท่ีรับผิดชอบในการออกเลข ISBN ให้แก่สำนักพิมพ์ต่างๆ ต้องกำหนด

วิธีการท่ีรัดกมุ เพอ่ื ป้องกันมิให้เลข ISBN ท่อี อกไปแล้วสูญเปล่า ซงึ่ สำนกั งาน ISBN สากล
ได้ใหแ้ นวทางปฏบิ ตั ิเพิ่มเติมดังน
้ี

๑. สำนักพิมพ์ท่ีขอเลขมาคราวละมากๆ แม้ว่าตอนแรกตั้งใจจะพิมพ์หนังสือออกมา
ให้ครบถ้วนทุกเล่ม หากกิจการดำเนินไปไม่ตลอด เลขท่ีขอไปแล้วยังเหลือก็จะสูญเปล่า

ดงั นั้นให้พจิ ารณาสมรรถนะในผลงานพมิ พข์ องแต่ละสำนักพมิ พ์ดว้ ย


๒. สำนกั พิมพ์ทีแ่ จง้ ชือ่ เร่ืองล่วงหนา้ มาประมาณ ๑ - ๓ ช่อื เร่ือง จะใหเ้ ลขไม่เกนิ
๑๐ เลข


๓. สำนกั พมิ พ์ทแ่ี จ้งช่ือเร่ืองล่วงหน้าเพื่อขอเลขมาระหวา่ ง ๔ - ๗๐ ชื่อเรอ่ื ง จะให้
เลขไม่เกิน ๑๐๐ เลข


๔. สำนกั พิมพท์ ่แี จง้ ช่อื เรือ่ งล่วงหนา้ มาเกิน ๗๐ ชอ่ื เรอื่ ง จะให้เลขไมเ่ กิน ๑,๐๐๐
เลข


หนา้ ทขี่ องผู้ใชเ้ ลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สอื (ISBN)


๑. สมคั รเป็นสมาชกิ และรบั บัญชเี ลขสำเร็จรปู ISBN ตามท่ีไดร้ ับอนมุ ตั ิ เพ่อื เลือก
ใช้ตามโอกาส


๒. ทำเครื่องหมายเลข ISBN ที่ใช้แลว้ และทำบญั ชีควบคมุ เพ่อื แสดงวา่ ได้ให้เลข
นน้ั แก่หนงั สือชือ่ เรือ่ งอะไร และไม่ใหน้ ำเลขนน้ั ๆ กลับมาใชซ้ ้ำอีก





24

International Standard Book Number - ISBN

๓. แจ้งความจำนงขอใช้เลข ISBN ในแต่ละครั้งท่ีจะจัดพิมพ์หนังสือ ในกรณีท่ีไม่
ไดร้ บั บญั ชีเลขสำเร็จรปู


๔. พยายามใช้เลข ISBN ให้เป็นประโยชน์เสมอ โดยเฉพาะกำหนดเลขให้แก่
หนังสอื วชิ าการ


๕. ในกรณีที่มีปญั หาในการใช้เลข ISBN ใหข้ อคำแนะนำจากศนู ย์เลข ISBN ของ
ประเทศ


๖. สำนักพิมพ์ที่ยังไม่มีชื่อในบัญชีรหัสสำนักพิมพ์ โปรดแจ้งความจำนงเพื่อขอใช้
เลข ISBN





25

เลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สอื

ตวั อย่าง ๑ : การพิมพเ์ ลข ISBN ในหนา้ ลขิ สทิ ธ์ิ (ด้านหลงั ของปกใน)


26

International Standard Book Number - ISBN

ตวั อย่าง ๒ : การพิมพ์เลข ISBN บนปกหลงั (มมุ ขวาด้านล่าง)


27

เลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สือ

ตวั อยา่ ง ๒ : การพมิ พเ์ ลข ISBN บนปกหลงั (มมุ ขวาดา้ นลา่ ง)


28

International Standard Book Number - ISBN

ตวั อย่าง ๒ : การพิมพ์เลข ISBN บนปกหลงั (มมุ ขวาด้านล่าง)


29

เลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สือ

ตวั อยา่ ง ๒ : การพมิ พเ์ ลข ISBN บนปกหลงั (มมุ ขวาดา้ นลา่ ง)


30

International Standard Book Number - ISBN

ตวั อย่าง ๒ : การพิมพ์เลข ISBN บนปกหลงั (มมุ ขวาด้านล่าง)


31

เลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สือ

ตวั อยา่ ง ๒ : การพมิ พเ์ ลข ISBN บนปกหลงั (มมุ ขวาดา้ นลา่ ง)


32

International Standard Book Number - ISBN

ตวั อย่าง ๓ : การพิมพ์เลข ISBN บนปกหลงั (ตรงกลางดา้ นล่าง)


33

เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ

ตัวอยา่ ง ๓ : การพมิ พเ์ ลข ISBN บนปกหลงั (ตรงกลางดา้ นลา่ ง)


34

International Standard Book Number - ISBN

ตวั อย่าง ๓ : การพิมพ์เลข ISBN บนปกหลงั (ตรงกลางดา้ นล่าง)


35

เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ

ตัวอยา่ ง ๓ : การพมิ พเ์ ลข ISBN บนปกหลัง (ตรงกลางดา้ นลา่ ง)


36

International Standard Book Number - ISBN

ตวั อย่าง ๓ : การพิมพ์เลข ISBN บนปกหลงั (ตรงกลางดา้ นล่าง)


37

เลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สือ

ตัวอยา่ ง ๔ : การพมิ พเ์ ลข ISBN บนปกหลงั (มมุ ซา้ ยดา้ นลา่ ง)


38

International Standard Book Number - ISBN

ตวั อย่าง ๔ : การพิมพ์เลข ISBN บนปกหลงั (มุมซา้ ยดา้ นลา่ ง)


39

เลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สือ

ตัวอยา่ ง ๔ : การพมิ พเ์ ลข ISBN บนปกหลงั (มมุ ซา้ ยดา้ นลา่ ง)


40

International Standard Book Number - ISBN

ตวั อย่าง ๔ : การพิมพ์เลข ISBN บนปกหลงั (มุมซา้ ยดา้ นลา่ ง)


41

เลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สือ

ตัวอยา่ ง ๔ : การพมิ พเ์ ลข ISBN บนปกหลงั (มมุ ซา้ ยดา้ นลา่ ง)


42

International Standard Book Number - ISBN

บทท่ี ๓


โครงสร้างระบบเลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สือ (ISBN)


การเปลย่ี นแปลงโครงสร้างระบบ ISBN


องค์การมาตรฐานระหว่างชาติ (International Organization for
Standardization-ISO) ได้กำหนดมาตรฐาน ISO 2108 : 1972 Documentation-
International Standard Book Numbering (ISBN) หรือเลขมาตรฐานสากลประจำ
หนงั สือ ซึ่งเป็นเลข ๑๐ หลกั ขึน้ เป็นครัง้ แรก เป็นเวลากวา่ ๓๐ ปี ทีห่ นังสอื หรอื สง่ิ พิมพ์
อื่นๆ ที่ใช้เลข ISBN ๑๐ หลัก เพื่อแสดงเอกลักษณ์ของหนังสือแต่ละช่ือเร่ือง ปัจจุบันมี
ประเทศท่ีขอใช้เลข ISBN แล้วมากกว่า ๑๖๐ ประเทศ และความต้องการใช้มีมากข้ึนเป็น
ลำดับ จนทำให้เลข ISBN ท่ีกำหนดและเตรียมไว้ไม่เพียงพอกับสำนักพิมพ์ทั่วโลกที่จะ

ตีพิมพ์ในอนาคต


เม่ือคริสตศ์ กั ราช ๒๐๐๒ คณะอนกุ รรมการ ISO TC 46 SC 9 : Identification
and Description ในคณะกรรมการวิชาการ คณะท่ี ๔๖ (Information and
Documentation) ภายใต้องค์การมาตรฐานระหว่างชาติได้ประชุมร่วมกันเพื่อแก้ปัญหาก่อนที่
จะใช้เลข ISBN ๑๐ หลักหมด ในขณะเดียวกนั ตอ้ งมรี ะยะเวลาพอเพยี งสำหรบั ให้สำนักพิมพ์
รา้ นจำหนา่ ยหนังสอื และหอ้ งสมดุ มเี วลาเตรียมตวั สำหรับการเปล่ยี นแปลงในระบบการพมิ พ์
การส่ังซ้ือ ระบบการจัดทำรายการหนังสือ และระบบการจัดการฐานข้อมูลหนังสือของ

ห้องสมุด เพ่ือรองรับการเปล่ียนแปลงเป็นเลข ISBN ๑๓ หลัก ซึ่งได้เริ่มใช้ต้ังแต่วันท
่ี
๑ มกราคม พทุ ธศักราช ๒๕๕๐ เปน็ ตน้ มา


ต่อมา มกี ารเสนอรา่ งขอ้ เสนอการจดั ตง้ั คณะทำงานคณะท่ี ๔ (ISO TC 46 SC 9
WG 4 - International Standard Book Number (ISBN)) เพอื่ เตรียมการจดั ทำ ISBN
ระบบใหม่ และดำเนินการเปน็ ผลสำเร็จเม่อื เดือนพฤษภาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๔๘


สาระสำคญั ของ ISBN ระบบใหม่ในมาตรฐาน ISO 2108 : 2005 กำหนดให้ใชแ้ ทน
ISO 2108 : 1992 ซง่ึ เปลยี่ นเลข ISBN ๑๐ หลกั เปน็ ๑๓ หลกั เพอื่ ใหส้ ามารถรองรบั
ความตอ้ งการในการใชเ้ ลข ISBN ทเี่ พมิ่ ขนึ้ และกำลงั ประสบปญั หาเลข ISBN ท่ีไมเ่ พยี งพอ
ตลอดจนปรับรูปแบบระบบ ISBN ให้เข้ากับระบบ EAN-UCC ซ่ึงเป็นระบบบาร์โค้ดของ
สนิ คา้ ผลติ ภณั ฑท์ เี่ ปน็ หนงั สอื เพอื่ เชอื่ มโยงและใหเ้ ปน็ มาตรฐานเดยี วกนั กบั ระบบการคา้ ทวั่ โลก


43

เลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สือ

โครงสร้างเลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สอื (ISBN) ๑๐ หลกั (ระบบเดมิ )


ประกอบด้วยกลุ่มตัวเลข ๑๐ หลกั แบ่งเปน็ ๔ สว่ น


ISBN 974 - 971 - 222 - 6

(๑) (๒) (๓) (๔)


ส่วนท่ี ๑ รหสั กลุ่มประเทศ (Group Identifier) แสดงถึงกลมุ่ ประเทศ โดยจดั แบ่ง
ตามลกั ษณะทางภูมิศาสตร์ หรอื กลมุ่ ประเทศตามการใชภ้ าษา


สว่ นท่ี ๒ รหสั สำนกั พมิ พ์ (Publisher Identifier) แสดงรหสั สำนักพิมพ์ หนว่ ยงาน
ให้บริการเลข ISBN จะเป็นผู้กำหนดเลขส่วนนี้ให้แต่ละสำนักพิมพ์ โดยพิจารณาจากขนาด
ของสำนักพิมพ์ สำนักพิมพ์ท่ีผลิตส่ิงพิมพ์มากจะให้เลขรหัสน้อยหลัก ส่วนสำนักพิมพ์ที่พิมพ์
สงิ่ พิมพน์ อ้ ย จะกำหนดรหสั สำนกั พมิ พ์มากหลัก


สว่ นที่ ๓ รหัสชือ่ เร่อื ง (Title Identifier) แสดงลำดับของส่งิ พมิ พท์ สี่ ำนักพมิ พน์ ้ันๆ
ผลิตขน้ึ


ส่วนที่ ๔ เลขตรวจสอบ (Check Digit) ส่วนน้ีเป็นเลขหลักสุดท้ายมีเพียง ๑
ตำแหน่งเสมอ และได้จากการคำนวณเลข ๙ หลักแรก ดว้ ยสูตร Modulus 11 โดยคำนวณ
จากคอมพวิ เตอร์ และในเลขตรวจสอบน้ี สามารถจะตรวจสอบความถูกต้องของเลขทง้ั หมดได้
ถ้าเลขตรวจสอบเปน็ 10 จะใช้ X แทน เพอ่ื ใหต้ ำแหนง่ ของเลข ISBN ไม่เกิน ๑๐ หลัก


โครงสร้างเลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สือ (ISBN) ๑๓ หลกั (ระบบใหม)่


ประกอบดว้ ยกลุ่มตัวเลข ๑๓ หลกั แบง่ เปน็ ๕ ส่วน


EAN.UCC ๓ หลัก ISBN ๙ หลกั เลขตรวจสอบ ๑ หลัก


(๑) 978 (๒) รหสั ประเทศ (๕) สตู รโมดลู ัส 10


(๓) รหสั สำนักพิมพ
์

(๔) รหสั ชอ่ื เร่ือง


ISBN 978 - 974 - 03 - 1234 - 5

(๑) (๒) (๓) (๔) (๕)


สว่ นท่ี ๑ รหัสบาร์โค้ด (Prefix Element) นำหนา้ ด้วยเลข ๓ หลัก คอื เลข 978 -
ของรหัสเอียน (EAN)(๑) ซึ่งเป็นรหัสแท่ง (Bar Code) แสดงสินค้าหรือผลิตภัณฑ์ประเภท

หนังสือ เปน็ สว่ นท่ตี วั เลขไม่เปลยี่ นแปลง


(๑) รหัสเอยี น (EAN) นี้ ตัวแทนในประเทศไทย คอื สภาอุตสาหกรรมแห่งประเทศไทย


44

International Standard Book Number - ISBN

ส่วนที่ ๒ รหัสกลุ่มประเทศ (Registration Group Element) กำหนดโดยศูนย์
เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ แสดงถึงกลุ่มประเทศตามลักษณะทางภูมิศาสตร์ หรือกลุ่ม
ประเทศตามการใช้ภาษา เชน่ “2” เป็นเลขทีก่ ำหนดใหป้ ระเทศฝร่งั เศสและกลุม่ ประเทศที่ใช้
ภาษาฝรั่งเศส ส่วนประเทศไทยขณะน้ีใช้เลข “974” ถ้าเลขชุดน้ีหมด ศูนย์ ISBN สากล

จะกำหนดใหป้ ระเทศไทยใชเ้ ลข “611” แทน


ส่วนที่ ๓ รหสั สำนักพิมพ์ (Registrant Element) หนว่ ยงานบริการ ISBN เป็นผู้
กำหนดเลขสว่ นนี้ให้แตล่ ะสำนกั พมิ พ์ทข่ี อใช้เลข ISBN มีได้ตั้งแต่ ๑ - ๗ หลัก ขึ้นอยู่กับ
จำนวนส่ิงพิมพ์ที่จะผลิตขึ้น สำนักพิมพ์ที่กำหนดจะพิมพ์ส่ิงพิมพ์เป็นจำนวนมาก หน่วยงาน
บริการ ISBN จะกำหนดรหัสสำนักพิมพ์ ๑ หรือ ๒ หลัก ในทางกลับกัน ถ้าสำนักพิมพ์
กำหนดการผลิตน้อย เชน่ น้อยกว่า ๑๐ ชอ่ื เร่อื ง ก็จะกำหนดรหัสสำนกั พมิ พ์ด้วยตวั เลข ๔
หรอื ๕ หลัก


ส่วนที่ ๔ รหัสช่ือเร่ือง (Publication Element) แสดงลำดับของสิ่งพิมพ์แต่ละ
รายการท่ีสำนักพมิ พ์น้ันๆ เปน็ ผู้ผลติ


ส่วนท่ี ๕ เลขตรวจสอบ (Check Digit) ไดจ้ ากการคำนวณเลข ๑๒ หลักแรก โดย
ใช้สูตร Modulus 10 สำหรับตรวจสอบความถูกต้องของเลข ๑๒ หลักแรก ด้วยวิธีการ
คำนวณเลขตรวจสอบ ISBN ๑๓ หลกั ตามลำดบั ดังน
้ี

ขนั้ ที่ ๑ เขียนหรือบันทึกเลข ๑๒ หลัก ท่ีจะคำนวณเลขตรวจสอบ โดยไม่ใช้
เครือ่ งหมาย (-) คั่นระหว่างตวั เลข

ตวั อย่าง 9 7 8 9 7 4 0 3 1 2 3 4


ขน้ั ท่ี ๒ ใส่เลข 1 และ 3 ใต้เลข 12 หลัก

ตัวอย่าง 9 7 8 9 7 4 0 3 1 2 3 4

1 3 1 3 1 3 1 3 1 3 1 3


ขนั้ ที่ ๓ ใช้เลขแถวแรกคณู เลขแถวท่ี ๒

ตวั อยา่ ง 9  7  8  9  7  4  0  3  1  2  3  4

1  3  1  3  1  3  1  3  1  3  1  3

9 21 8 27 7  12 0 9 1 6 3 12


ขนั้ ที่ ๔ บวกผลคูณเข้าดว้ ยกนั

ตัวอยา่ ง 9+21+8+27+7+12+0+9+1+6+3+12 = 115


45

เลขมาตรฐานสากลประจำหนงั สอื

ขัน้ ท่ี ๕ ผลบวกท่ีได้หารด้วย 10

ตวั อย่าง 115/10 = 11 เศษ 5


ขั้นท่ี ๖ เอาเศษมาลบจาก 10 จะไดผ้ ลลพั ธเ์ ปน็ เลขตรวจสอบ ถา้ ขน้ั ตอนท่ี ๕ ได้
เศษ 0 เลขตรวจสอบคอื 0

ตวั อยา่ ง 10-5 = 5


ขั้นท่ี ๗ ISBN 978 - 974 - 03 - 1234 - 5

ในปัจจุบันทุกประเทศที่ให้บริการเลข ISBN ได้เปลี่ยนมาใช้เลข ISBN ๑๓ หลัก
แล้ว ดังน้ันหากสำนักพิมพ์ใดต้องการพิมพ์หนังสือซ้ำ โดยไม่มีการเปล่ียนแปลงข้อมูลของ
หนังสือ ไม่จำเป็นต้องขอเลขใหม่ ให้ใช้เลข ISBN ๑๐ หลักเดิม โดยแปลงเป็นเลข ๑๓
หลกั ดว้ ยวิธีการแปลงดงั น
้ี
๑. เตมิ เลข ๓ หลัก (978) หน้าเลข ISBN หลักที่ ๑ - ๙ (ส่วนท่ี 1
+ 2
+ 3
)

ของระบบเดมิ

ตวั อยา่ ง 978-974-03-1234


1
+ 2
+ 3


๒. พิมพเ์ ลข ISBN หลกั ท่ี ๑ - ๙ ระบบเดิม (ส่วนท่ี 1
+ 2
+ 3
) ต่อท้ายเลข

๓ หลกั (978)

ตวั อยา่ ง 978 - 974 - 03 - 1234

๓. พิมพ์ตัวเลขตรวจสอบส่วนที่ 4
ซึ่งเป็นตัวเลขท่ีได้จากการคำนวณของเลข

๑๒ หลกั แรก ดว้ ยสตู รโมดูลัส 10

ตัวอยา่ ง 978 - 974 - 03 - 1234 - 5

ในการนี้ อาจใชเ้ ครอื่ งมอื ชว่ ยแปลงเลข ISBN เปน็ ๑๓ หลกั (ISBN-13 Converter)
ซึ่งจัดทำโดย International ISBN Agency ท่ี http://www.isbn-international.org/
converter/converter.html





46

International Standard Book Number - ISBN

เลขรหสั กลุ่ม


เลขรหัสกลุ่ม เป็นเลขท่ีศูนย์เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ (ปัจจุบันต้ังอยู่ท่ีกรุง

ลอนดอน ประเทศองั กฤษ) เป็นผกู้ ำหนดให้ว่าประเทศใดควรจะไดร้ หัสเลขอะไร โดยจดั รหสั

กลุม่ ดงั น
้ี

เลขรหัสกลุ่ม จำนวนของรหัสชือ่ เร่อื ง


0 - 5 100,000,000


6 (ยงั ไม่ไดก้ ำหนดให้ใช้)


7 100,000,000


80 - 94 10,000,000


950 - 989 1,000,000


9900 - 9989 100,000


99900 - 99999 10,000


เลขรหัสกลุ่มกำหนดให้ตั้งแต่เลขหนึ่งหลกั เช่น 0 หรอื 5 จนถงึ เลข 5 หลัก ตาม

ระบบนี้ประเทศไทยถูกจดั ไว้ในกล่มุ ที่ 5


เลขรหัสสำนักพมิ พ
์

การกำหนดเลขรหสั สำนกั พมิ พน์ น้ั ขน้ึ อยกู่ บั การพจิ ารณาของกลมุ่ ประเทศ หรอื ประเทศ

ซึ่งจะต้องมีหน่วยงานที่รับผิดชอบของกลุ่มหรือของประเทศ เฉพาะประเทศไทย หอสมุด


แหง่ ชาติ ไดร้ บั มอบหมายจากศนู ย์ ISBN สากล ใหด้ แู ลรหสั กลมุ่ และทำหนา้ ทพ่ี จิ ารณากลมุ่

ของสำนกั พมิ พภ์ ายในประเทศ แลว้ แยกเปน็ กลมุ่ ตา่ งๆ โดยจดั รหสั สำนกั พมิ พ์ ดงั น้ี


รหัสสำนักพิมพ ์ จำนวนของรหสั ช่อื เร่ือง


00 - 19 1,000,000


200 - 699 100,000


7000 - 8499 10,000


85000 - 89999 1,000


900000 - 949999 100


9500000 - 9999999 10


เลขรหัสสำนักพิมพ์ จะแสดงให้ทราบว่าจำนวนเลข (ซ้ายมือ) มีเลขรหัสช่ือเรื่อง

จำนวนเท่าใด


47

เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสอื

ISBN และ EAN


EAN หรือ European Article Numbering คือ ระบบมาตรฐานสำหรับรหัส


บาร์โค้ด (Bar Code) ซึ่งเป็นรหัสตัวเลขที่อำนวยความสะดวกให้เครื่องคอมพิวเตอร์สามารถ

อ่านข้อมลู จากรหสั แทง่ ได้ดว้ ยการใช้เครอื่ งอ่านรหัสแท่ง (Bar Code Scanner) เคร่ืองอา่ นนี้

สามารถแปลงแสงสะท้อนใหเ้ ปน็ รหัสสง่ ตอ่ ไปยงั เครอ่ื งคอมพิวเตอร์


เมื่อครสิ ต์ศักราช ๑๙๘๐ The International Article Numbering Association

ได้พิจารณาเรื่องการใช้ระบบ EAN ข้ึนเป็นคร้ังแรก และพิจารณาต่อมา จนกระทั่งเม่ือ


ครสิ ตศ์ กั ราช ๑๙๙๗ จงึ ได้ขอ้ สรุปวา่ ส่งิ พมิ พป์ ระเภทหนงั สอื สามารถใชร้ ะบบ EAN-13 โดย

ใช้รหสั ประเทศหนังสอื (Bookland) คอื 978 และนำรหัส ISBN ที่ได้รับมาแปลงเปน็ รหสั

แทง่ EAN ไดท้ นั ที รวมกล่มุ ตวั เลขเป็น ๑๓ ตัว ตามตัวอย่าง คือ


ISBN 978 - 974 - 03 - 1234 - 5


ISBN ท่ีไม่มเี ลขตรวจสอบ 978 - 974 - 03 - 1234


EAN Bookland 978974031234


EAN Bookland ท่ีมรี หัสตรวจสอบ 9789740312345


ISBN 978-974-03-1234-5


9 789740 312345


การแปลงรหัส ISBN ไปยังระบบรหัสแท่ง EAN นั้นจะต้องอยู่ในกฎเกณฑ์ของ
EAN และอยู่ในรปู แบบของ OCR (Optical Character Recognition) เสมอ รูปแบบน้ี
สามารถอ่านได้ด้วยตาเปลา่ หรอื ใชเ้ ครือ่ งคอมพิวเตอร์อา่ น


ในประเทศสหรัฐอเมริกาได้มีการเพิ่มจำนวนตัวเลขข้ึนอีก ๕ หลัก เข้าไปในระบบ
EAN เพ่ือใช้ในกรณที ่ตี อ้ งการเพ่มิ เติมขอ้ มูลอีก ซงึ่ รหัสตวั เลขทีเ่ พ่ิมขน้ึ นี้สามารถใชเ้ ป็นราคา
ของเอกสาร หรอื ส่วนพิเศษอนื่ ๆ ก็ได้ รหสั นำใน ๕ หลกั นี้ถกู ออกแบบให้แสดงถงึ อัตราเงิน
(Currency) เม่ือการเพิม่ ตวั เลขนัน้ ใชเ้ พอ่ื บ่งบอกราคาของหนงั สอื เชน่


48

International Standard Book Number - ISBN

5 หมายถึง US $ ดอลลาร์สหรัฐ

6 หมายถงึ Canadian $ ดอลลารแ์ คเนเดยี น

1 หมายถึง Pound ปอนด
์
4 หมายถงึ New Zealand $ ดอลลารน์ วิ ซีแลนด์


หากสำนักพิมพ์ใดไม่ตอ้ งการแสดงราคาในสว่ นทเ่ี พม่ิ ขน้ึ นี้ให้ใชร้ หัส 90000 ไดท้ ันที
ดังตัวอยา่ ง


ISBN 0-9628556-4-2
ISBN 1-879500-01-9


5 0 9 9 5 >
9 0 0 0 0


9 780962 855641
9 781879 800013


978 = ISBN Bookland/EAN 90000 หมายถงึ ไมม่ ขี อ้ มลู ทเี่ พม่ิ ขนึ้ ในรหสั น้
ี
5+ รหสั สำหรับ US $

0995 = $ 9.95


นอกจากนี้ ยังใช้เลขรหัสแท่งของหนังสือ 978 น้ีกับสิ่งพิมพ์ท่ีเกี่ยวกับดนตรีได้อีก

ด้วย ส่วนสิ่งพมิ พป์ ระเภทวารสารและหนงั สอื พิมพน์ ัน้ ใชเ้ ลขรหัส EAN คอื 977





49