BAB 3a TM (Konsep Tamadun Melayu)

KONSEP
TAMADUN
MELAYU

SKP2203/ TITAS

Dr Hj. Ahmad Nasir Mohd Yusoff
03-8946 7255 / 013 9966057
[email protected]

TAMADUN MELAYU

Konsep Tamadun Melayu

Melayu Diaspora

Asas-asas Tamadun Melayu
Pandangan Semesta Tamadun
Melayu
Masyarakat dan Budaya Melayu Islam
Interaksi Tamadun Melayu dengan
Tamadun Luar

PENDAHULUAN

TAMADUN MELAYU

DIBENTUK OLEH BERTUMPU DI
KUMPULAN NUSANTARA

ORANG MELAYU



TAMADUN MELAYU

Konsep Tamadun Melayu

Melayu Diaspora

Asas-asas Tamadun Melayu
Pandangan Semesta Tamadun
Melayu
Masyarakat dan Budaya Melayu Islam
Interaksi Tamadun Melayu dengan
Tamadun Luar

Peta PtolemyYang Mengandungi
Perkataan “Meleu-kolon”

ETIMOLOGI MELAYU

❑ Sebutan dan etimologi Melayu itu sudah wujud ribuan tahun sebelum datangnya

British

❑ Rekod terawal tentang nama Melayu dalam sejarah ialah melalui peta yang dilukiskan

oleh Ptolemy seawal 150 Masihi, iaitu kira-kira 150 tahun selepas kelahiran Nabi Isa
dan kira-kira 400 tahun sebelum kelahiran junjungan besar Rasulullah.

❑ Dalam peta itu, terdapat bahagian dalam semenanjung yang digelar sebagai Μαλεου

Κώλον atau Meleu-Kolon.

❑ Peta ini dijumpai dalam Geōgraphikḕ Hyphḗgēsis dan perlu diketahui bahawa peta ini

ditulis atas lakaran-lakaran peta purba yang sudah wujud jauh sebelum Ptolemy.

❑ Perkataan Kolon itu sendiri sebenarnya bermaksud sebahagian. Maka bolehlah kita

simpulkan bahawa maksud Meleu-Kolon dalam peta yang dilakar oleh Ptolemy itu
mungkin membawa mafksud sebahagian daripada Melayu yang juga boleh dibaca
sebagai “Wilayah Melayu” , “Kawasan Melayu.”, dan juga “Bahagian Melayu.”

ETIMOLGI ISTILAH MELAYU

MA-LA-YU/ MA-LI-
YI-ER
MO-LO-YEU

MA-LO-YU
MO-LO-YU/ MA-

LAI-REN
MALAYA/ MELAYU
MALAYAPURA

PENJELASAN

❑Malayo dalam Bahasa Tagalog yang bermaksud jauh ialah drp kata

dasar “layo” atau “layoh”, iaitu diertikan kpd perkataan Jauh dlm
Bahasa Melayu.

❑Malaya pula dalam Bahasa Tagalog yang bermaksud bebas ialah

daripada perkataan “laya”, diertikan kepada kata dasar “layar” dalam
Bahasa Melayu.

❑Berdasarkan beberapa pembuktian, sejarawan luar mengatakan

bahasa teknologi perlayaran di lautan dipelopori oleh bangsa
Melayu, maka tidak hairan akan hipotesis Melayu adalah mungkin
dari panggilan Bahasa Melayu kuno yang bermaksud bangsa yang
berlayar.

❑Dalam kitab Hindu Vayu Purana, perkataan yang seakan-akan

membentuk daripada perkataan Melayu turut dijumpai.Malayadipa
yang merujuk kepada sebuah wilayah di Nusantara yang selalu
dikaitkan dengan emas dan kekayaan yang tak terjangkau akal
manusia.

Samb..

❑I-Ching, seorang sami Buddha daripada Dinasti Tang

pernah direkodkan menulis tentang sebuah kerajaan
bernama Melayu ketika pengembaraan beliau menuntut
ilmu-ilmu yang berkaitan dengan agama Buddha. I-Ching
dicatatkan seperti berikut:

“…tiba dan menginap selama 6 bulan. Mempelajari
tatabahasa Sanskrit di sini. Sang raja memberikan daku
bantuan dan menghantar daku ke negeri yang bernama

Moloyu….”

✓Bok-la-yu, Mok-la-yu, Ma-li-yu-er, Oo-lai-yu, dan Oo-lai-

yu adalah nama-nama yang digunakan oleh orang cina
merujuk pada kerajaan Melayu yang diperkatakan dalam
berdasarkan pelat orang cina sendiri.

✓Tomé Pires yang tinggal di Melaka daripada tahun 1512

hingga tahun 1515 merujuknya sebagai Terra de Tana
Malaio. Nama “Tanah Melayu” juga terdapat dalam
Hikayat Hang Tuah. Dalam hikayat tersebut apabila Hang
Tuah dihalau keluar dari Melaka dan bersiap untuk
merantau ke Inderapura, dia ditanya ke manakah dia
akan pergi.

……Pahlawan Melayu itu menjawab ke mana sahaja dibawa
kakinya, dengan menambah “lamun pada tanah Melayu”
merujuknya sebagai Terra de Tana Malaio.

❑ Dalam Hikayat Hang Tuah terdapat perkataan Melayu yang dikaitkan atas semangat

nasionalisme, nasionalisme Melayu awal. Dalamnya ada disebut bahawa ketika
pendekar Melayu mahu bertempur dengan Samurai Jepun (ronin), perkataan Melayu
berdendang dari lidah ronin itu:

……….“Maka titah Phra Chau, `Hai pendekar, engkau aku titahkan bermain pedang
dengan utusan Melayu ini.`…….

……..Maka kata Jepun itu, `Berapa puloh orang Melayu itu? Jika sa-orang dua bukan
lawan patek.”

❑ Ketika Hang Tuah berkunjung ke sebuah empayar di negara India, ada juga dipetik

nama Melayu di dalamnya ketika terpaksa bertempur dengan pahlawan hebat
Empayar Vijayanagara dan menewaskan pahlawan itu:

………“Maka baginda pun menyuroh memanggil pendekar yang tahu terlalu sa-kali pada
bermain pedang dan perisai. Maka titah Kisna Rayan, `Hai pendekar, engkau hendak ku-
surohkan bertuju dengan Laksamana Hulubalang Melayu.` Maka sembah pendekar itu,
`Daulat tuanku, berapa puloh hulubalang Melayu itu akan bertuju dengan patek? Jika sa-
orang dua, bukan lawan patik…”

LAIN-LAIN BUKTI

❖ Lebih awal daripada itu, Mpu Prapanca penyair Jawa di kraton Majapahit, dalam

karyanya Desawarnama pada tahun 1365 telah menyenaraikan daerah yang
dikenalpasti sebagai tanah orang Melayu iaitu Jambi, Palembang, Minangkabau, Siak,
Kampar, Rokan, Pane, Kampe, Aru, Mandaileng, Tumiang, Perlak, Samudra, Lamuri,
Barus di Sumatera dan Langkasuka, Kedah, Kelantan serta Pahang di Semenanjung
Tanah Melayu.

❖ Ketika sebuah kerajaan Jawa bernama Singhasari melakukan ekpedisi menundukkan

sisa-sisa empayar Melayu Srivijaya melalui Dinasti Mauli dan Kerajaan Dharmasraya,
maka nama ekpedisi itu diletakkan di atas nama Ekpedisi Pamalayu.

❖ Dalam prasasti yang memahat kisah ekpedisi Singhasari yang diarahkan oleh rajanya

yang bernama Kertanegara itu, ada bait-bait azimat yang harus dikenang oleh umat
Melayu bahawa nama bangsa mereka sudah harum dipahat dalam batu bersurat. Saya
petik daripada prasasti yang berusia 1286 Masihi itu.

……………..“Semoga hadiah itu membuat gembira segenap rakyat di bhūmi mālayu…”
(Prasasti Padang Roco)…………….

•-

LAIN-LAIN BUKTI

❑Marco Polo ketika dalam pengembaraannya ada menyebut tentang sebuah

kerajaan bernama Malauir yang wujud di Nusantara ketika itu.

❑ Raja agung orang Thai, Ram Ramkhamhaeng seperti kita ketahui dibunuh

oleh seorang puteri Melayu bernama Adhruja Sriwijayamala Singa dari
sebuah negara kota Melayu bernama Grahi. Perang antara Sukothai dan
negeri-negeri utara Melayu semenanjung ini memang diketahui sejak sekian
lama.

❑ Anehnya, kronikel DinastiYuan ketika itu menceritakan tentang perang

antara Raja Ramkhaeng dan juga negeri-negeri Melayu ini. Hayati di bawah:

……………“Permusuhan selalu berlaku antara Siam dan Malayu dengan kedua-
duanya saling berbunuhan antara satu sama lain…”

❑Sempat lagi DinastiYuan memberi amaran kepada Sukothai agar jangan

mengapa-apakan kerajaan-kerajaan Melayu ini, dan menepati janjinya.

KONSEP MELAYU

ISTILAH MELAYU MERUJUK KEPADA:

RAS BAHASA KEBUDAYAAN

KONSEP MELAYU

1. RAS BERASAL DARI
CIRI2 GENETIKYANG SAMA ALAM MELAYU

RUMPUN AUSTRONESIA INDONESIA,

SEMENANJUNG MALAYSIA, THAILAND,
FILIPINA & MADAGASKAR

KONSEP MELAYU

2. KEBUDAYAAN

PEGANGAN & AMALAN MASYARAKAT
YANG DIWARISI DAN DIDASARI
AGAMA & ADAT RESAM

KONSEP MELAYU

3. BAHASA

PERKARA 160 (2) MELAYU DALAM
PERLEMBAGAAN MALAYSIA

• BERBAHASA MELAYU
• MENGAMALKAN ADAT MELAYU
• BERAGAMA ISLAM

TAMADUN MELAYU

Konsep Tamadun Melayu

Melayu Diaspora

Asas-asas Tamadun Melayu
Pandangan Semesta Tamadun
Melayu
Masyarakat dan Budaya Melayu Islam
Interaksi Tamadun Melayu dengan
Tamadun Luar

MAKNA DIASPORA

❑penyebaran ke merata-rata tempat, spt orang yg pd

asalnya tergolong dlm budaya yg sama, warga sebuah
negara yg sama dsb: pengkajian tentang ~ Cina di wilayah
lain di Indonesia jauh kurang mendapat perhatian;

❑kelompok manusia yg pd asalnya tergolong dlm budaya

yg sama yg telah tersebar di merata-rata tempat lain: pe-
nentang ini mewujudkan ~ dalam kalangan bangsa, puak
atau keturunan mereka.-KAMUS DBP

MELAYU DIASPORA

Siapa mereka? • Mereka yang berhijrah dan menjadi
kelompok minoriti di negara-negara di luar
Alam Melayu.

Di mana mereka? • Melayu Diaspora lazimnya dikaitkan
dengan Melayu Capetown, Afrika Selatan.

Apa pengaruh mereka? • Bahasa Melayu menjadi sebahagian
daripada bahasa Afrika
Kedudukan Melayu
diaspora masa kini • Cth: trek = tarik.

• Menjadi sebahagian anggota kelas
menengah Afrika Selatan

• Mengekalkan identiti Melayu Cape &
beberapa budaya Melayu yang diwarisi.

Empat kumpulan Melayu
diaspora yang datang ke

Capetown:

Hamba Bangsawan

• Ibrahim Betawi • SheikhYusuf
orang Melayu Makasar
pertama yang tiba bertanggungjawab

OrdCaaannpgemmtoeewnrednte.ahpedkai bPeaCkmsnoaademplnuaeuaghtnnaoasiwttaainsIuks.laanm di
• Menjadi kelasi • Selepas

kapal, pekerja dibebaskan,
pelabuhan, mereka bekerja
pembantu dalam bidang
perniagaan, perdagangan,
kakitangan perladangan dan
keselamatan,

TAMADUN MELAYU

Konsep Tamadun Melayu

Melayu Diaspora

Asas-asas Tamadun Melayu
Pandangan Semesta Tamadun
Melayu
Masyarakat dan Budaya Melayu Islam
Interaksi Tamadun Melayu dengan
Tamadun Luar

ASAS PEMBENTUKAN KEMUNCULAN
TAMADUN MELAYU TAMADUN MELAYU
KESAN PERDAGANGAN

ASAS-ASAS
TAMADUN
MELAYU

EMPAYAR MELAYU TAMADUN MELAYU
SEBELUM ISLAM SELEPAS ISLAM



Asas-asas Pembentukan
Tamadun Melayu

ASAS
KEMUNCULAN

• TEKNOLOGI PERTANIAN

Melayu Proto : penduduk asli Semenanjung Malaysia, yg
tinggal berjiran dgn orang Melayu di negeri Selangor, Negeri

Sembilan, Melaka dan Johor serta mempunyai banyak
persamaan dgn orang Melayu dr segi adat resam dan
kebudayaan. (Temuan, Semelai, Kanaq,seletar, Kuala &

Jakun)

Melayu Deutero atau Melayu Muda adalah istilah yang pernah MELAYU PROTO
digunakan untuk populasi yang diperkirakan datang pada "gelombang
kedua" setelah "gelombang pertama" dari Melayu Proto. Populasi ini
dikatakan datang pada Zaman Logam (kurang lebih 1500 SM). Suku
bangsa di Indonesia yang termasuk dalam Melayu Muda adalah Aceh,
Minangkabau, Jawa, Sunda, Melayu, Betawi, Manado, Bali

Teori ini tidak lagi diakui penggunaannya, karena para arkeolog
menyimpulkan bahwa tidak ada dasar arkeologis yang berarti yang
menunjukkan adanya perbedaan antara Melayu Proto dan Melayu
Deutero.

MELAYU DEUTRO

Asas-asas Pembentukan
Tamadun Melayu

PENGHAYATAN TERHADAP NILAI

• NILAI TEMPATAN + NILAI LUAR

Struktur Sosial Masyarakat

RAJA
ULAMA
PEMBESAR
PEDAGANG
PETANI

✓Masyarakat Melayu tradisional terbahagi

kepada dua golongan pemerintah dan

golongan diperintah.

✓ Golongan pemerintah terdiri daripada

raja/sultan, keluarga dan kerabat diraja,

pembesar, pentadbir serta ulama istana.

✓ Golongan diperintah ialah orang

merdeheka dan hamba.

GOL PEMERINTAH KELUARGA &

Raja/sultan/Yang Dipertuan Besar KERABAT DIRAJA

✓ Pemerintah tertinggi dalam pentadbiran negeri. • Kedudukan kedua selepas raja ialah anak
✓ Mempunyai kuasa dan wibawa dalam menjalankan
raja dan kerabat diraja.
pemerintahan dan pentadbiran negeri.
• Anak raja tidak semestinya seorang
✓ Mentadbir negeri dengan bantuan kaum kerabat dan
putera raja yang memerintah.
para pembesar.
• Mempunyai gelaran raja, tengku dan
✓ Menyatupadukan rakyat, memelihara keamanan dan
wan.
memajukan negeri.
• Jawatan raja muda diberi kepada putera
✓ Berkuasa mutlak terhadap rakyat jelata
✓ Melaksanakan kuasa kerajaan pusat. Konsep daulat sulung/tertua/adinda sultan jika tiada
putera.
dan derhaka memperkukuhkan kuasa raja
• Putera sultan ada yang dilantik menjadi
✓ Menjalinkan hubungan luar.
✓ Mempunyai keistimewaan tertentu; warna kuning pembesar daerah atau pemerintah
jajahan takluk
hanya untuk raja, payung putih untuk sultan, payung
kuning untuk kerabat, menggunakan bahasa dalam, • Mempunyai keistimewaan sama seperti
cop mohor diraja, alat kebesaran seperti kendi.
raja, tetapi tidak melebihi keistimewaan
raja.

• Menggunakan bahasa dalam dan

payung kuning.

Pembesar Daerah :

Golongan Bangsawan : o Terdiri daripada rakyat biasa yang

• Terdiri daripada golongan dinaikkan taraf dan dilantik melalui surat
tauliah oleh sultan yang bercop mohor.
pembesar dan kaum kerabat
o Memegang jawatan seumur hidup dan
• Sangat berpengaruh dalam
mesti menunjukkan taat setia kepada
kalangan pemerintah dan pemerintah.
pentadbir.
o Berkuasa penuh dalam kawasan
• Membantu sultan dalam
pegangannya.
pentadbiran dan pemerintahan.
o Berkedudukan penting dalam sistem
• Menjadi penasihat/pembesar di
pemerintahan kerajaan dan menjadi
daerah-daerah tertentu. perantara sultan dengan rakyat

o Menjaga keamanan dan memungut cukai di

kawasan pemakanannya serta bebas
menjalankan kegiatan ekonomi.

o Menjatuhkan hukuman dan denda dalam

kes-kes jenayah di daerah mereka.

o Membekalkan tenaga buruh kepada sultan

dalam sistem kerah dan serah. Contoh
Membina istana.

GOLONGAN ULAMA

✓Berketurunan Arab Melayu dan merupakan cendikiawan

dalam bidang agama.

✓Berkedudukan istimewa dan sangat berpengaruh dalam

susun lapis masyarakat Melayu tradisional. Contoh
jawatan mufti, kadi

✓Penasihat sultan dalam hal ehwal agama/hukum syarak.

GOLONGAN PENDETA

✓Pakar dalam bidang kesenian, kebudayaan,

kesusasteraan, adat istiadat dan salasilah raja.

✓Menjadi pakar rujuk kepada sultan dan golongan di

istana.

✓Merupakan penulis dan perawi diraja.

GOLONGAN DIPERINTAH

✓ Terdiri daripada rakyat biasa dan orang asing yang bebas/merdeheka.

1. RAKYAT BIASA :
✓ Petani, nelayan, dagang dan tukang.
✓ Tidak mempunyai kuasa politik dan jawatan dal;am pentadbiran.
✓ Mengamalkan tradisi gotong-royong.
✓ Tiga golongan rakyat biasa iaitu pedagang dan peniaga kecil-kecilan, buruh

dan pekerja biasa serta petani dan tukang mahir.

✓ Bebas menjalankan kegiatan ekonomi- pertanian, perikanan, perlombongan

dan perdagangan.

2. RAKYAT ASING :

✓ Penduduk bukan Melayu yang datang ke Tanah Melayu untuk tujuan

tertentu dan tinggal sementara sahaja.

✓ Terlibat dalam pelbagai kegiatan sosial seperti tentera upahan kerajaan.
✓ Menjalankan kegiatan ekonomi seperti pelombong dan peniaga runcit.
✓ Tidak wajib mematuhi dan mengamalkan tradisi kebudayaan tempatan.

GOLONGAN HAMBA :

• Menyediakan tenaga manusia untuk aktiviti masyarakat seperti gotong-royong.
• Menyumbang tenaga untuk menambah harta tuannya.
• Melambangkan ketinggian taraf sosial pemiliknya.

TERDAPAT TIGA JENIS HAMBA:

1) HAMBA RAJA :

• Merupakan hamba yang tertinggi daripada hamba lain
• Terdiri daripada bekas tawanan perang/banduaan

2) Hamba Berhutang :

• Menjadi hamba dalam tempoh yang ditetapkan sehingga berjaya melangsaikan

hutang dan akhirnya bebas menjadi rakyat biasa

3). HAMBA BIASA :

• Menjadi hamba seumur hidup.
• Terdapat tiga jenis hamba biasa – hamba abdi, hamba dengan dan biduanda.

• Kesimpulan :

• Adanya hierarki dalam masyarakat Melayu tradisional adalah untuk membezakan kedudukan golongan

• pemerintah dan golongan yang diperintah untuk membezakan kedudukan dan penghormatan.
Dapat menentukan tugas dan tanggungjawab masing-masing.



Kemunculan Tamadun Melayu
Kesan Perdagangan

KERAJAAN MELAYU WUJUD
SEJAK 2,500 TAHUN DULU

KEMUNCULAN TAMADUN
MELAYU ADALAH KESAN
AKTIVITI PERDAGANGAN DI
LEMBAH BUJANG

Bukti Arkelogi di Lembah Bujang

Bukti Arkelogi di Lembah Bujang

Perdagangan Jarak Jauh

Perdagangan Jarak Jauh

Kemunculan Tamadun
Melayu Kesan Perdagangan

NILAI2 MASYARAKAT

BERTERASKAN AKTIVITI EKONOMI PERDAGANGAN

KEMAHIRAN BERSIFAT MENGHORMATI
INTERAKSI TERBUKA UNDANG2
TEMPATAN



Pembentukan Empayar Melayu
Sebelum Islam

ASAS
KEMUNCULAN

• TEKNOLOGI MARITIM

Kerajaan Maritim

Empayar Srivijaya

Laluan Perdagangan Srivijaya

Kerajaan Funan

Empayar Majapahit