รายวิชาศาสนาหน้าที่พลเมือง

ห น า | 41

1. โลกคริสเตยี น

สืบเน่ืองจากศาสนาครสิ ตม ีอิทธพิ ลตอ ชาวตะวันตกโดยเฉพาะในสมัยกลางยุโรป ศาสนาจักรเขามา
มีบทบาทแทนอาณาจักรโรมันท้ังในดานศาสนา การเมือง การปกครอง ประเพณี และวัฒนธรรม
พระสนั ตะปาปาไดรับการยกยองใหเปนราชาแหงราชาทั้งหลาย มีอํานาจเต็มที่ในการกําหนดบทบาท
วิถชี ีวิตของคนในสมยั นน้ั ตอ มาในตอนปลายยุคกลางสืบตอ จนกระทั่งยุคแหง วิทยาศาสตรสมัยใหม ศาสนจักร
ถูกลดบทบาททางการเมืองและการปกครอง แตศ าสนาครสิ ตยงั มีอทิ ธพิ ลครอบคลมุ ทั่วทง้ั ทวีปยุโรป อเมรกิ า
และแอฟริกา แมแตใ นปจจุบันศาสนาคริสตเ ปนท่ียอมรับของสังคมทั่ว ๆ ไป ในฐานะท่ีเปน ศาสนาหนึ่งท่ี
ผูนบั ถอื มากท่สี ุดเปน ลําดบั หนึง่ ของโลก

สาเหตุท่ีศาสนาคริสตเ ผยแผไดท ่ัวโลก เพราะยุคลาอาณานิคมพวกจักรวรรดินิยมชาวยุโรปและ
อเมรกิ า (ครสิ ตศตวรรษที่ 15 - 16 ) ศาสนาคริสตไดถ กู นําไปเผยแผใ นประเทศตา ง ๆ ทีน่ กั ลาอาณานิคมเหลา น้ี
พรอ มกบั มิชชนั นารี คือ นกั สอนศาสนาไปถึงสง ผลใหค ริสตศาสนิกชนมีปริมาณมากข้ึนท้ังในยุโรป แอฟริกา
อเมริกา เอเชีย และออสเตรเลีย ประเทศไทยมีนักสอนศาสนาชาวโปรตุเกสและสเปนเขา มาเผยแผ โดย
เดนิ ทางมาพรอ มกบั พวกทหารและพอ คา ของประเทศเหลานัน้ ทาํ ใหม คี นไทยนบั ถือศาสนาคริสตกระจายไป
ทว่ั ประเทศ

2. โลกอิสลาม

การเผยแผศาสนาอิสลาม เกิดจากพอ คา อาหรับนําสินคา คือ นําเคร่ืองเทศมาขาย และเผยแผ
ศาสนาดว ย ชาวมสุ ลิม เปน ผูท ี่ขยนั ขันแขง็ ซื่อสัตยส จุ รติ และมีฐานะดี เปนพอคาประกอบกับหลักศาสนามี
หลกั การสาํ หรบั ผคู รองเรอื น จึงเผยแผไปไดอยา งรวดเร็วในโลก ศาสนาอิสลามมจี าํ นวนผูท่นี ับถือมากลาํ ดบั ที่ 2
ของโลก ชาวมุสลิมมีอยูประมาณ 1,500 ลา นคน หรือ 1 ใน 4 ของประชากรโลก และมีกลุมชาติพันธุและ
ภาษาทแี่ ตกตางกนั กระจายตวั อยา งกวา งขวางไปท่ัวโลก ทงั้ เอเชยี แอฟริกา และยุโรป โดยเฉพาะในเอเชยี ใต
ซึ่งเปน ภูมิภาคที่ประชากรมุสลิมอยูหนาแนนที่สุดในโลกมีอยูร าว 1 ใน 4 ของประชากรมุสลิมทั้งหมด
รองลงมา คอื ประชากรมุสลิมในเอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต ทัง้ ในอินโดนเี ชยี มาเลเซีย บรไู น กับพื้นท่ีจังหวัด
ชายแดนภาคใตของไทย และฟลปิ ปนส ซง่ึ ประกอบข้ึนเปนโลกมลายยูมุสลิม สว นตะวันออกกลาง ซึ่งเปน
ถ่ินกําเนิดของศาสนาอิสลามเองนั้น มีประชากรมุสลิมมากท่ีสุดเปนลําดับ 3 มีอยูประมาณ 200 ลานคน
ลําดับตอมา คือ ชาวมุสลิม เช้ือสายเติรก ท่ีอยูในตรุกีและดินแดนตา ง ๆ ในภูมิภาคเอเชียกลาง โดยมี
จาํ นวนประมาณ 90 ลานคน สว นมสุ ลมิ เปอรเ ซยี มีประชากรอยูประมาณ 70 - 80 ลา นคน และท่ีเหลือเปน
มุสลิมชนกลุมนอยที่อาศัยอยูตามประเทศตาง ๆ มากกวา 120 ประเทศท่ัวโลก มุสลิมประกอบดวย
ประชากร 3 กลุม ดังตอ ไปนี้ คอื

1. กลุม ประเทศมสุ ลิมอาหรบั คอื ประเทศมุสลมิ ซึง่ ประชากรสว นใหญเ ปนชาวอาหรับ ใชภาษา
อาหรับเปนภาษากลาง กลุมนี้ คือ แอลจเี รีย บาหเรน อยี ปิ ต อิรัก จอรแดน คูเวต เลบานอน ลิเบีย โมร็อกโก
โอมาน กาตาร ซาอุดีอาระเบยี โซมาเลีย ซีเรยี ตูนเิ ซยี สหรฐั อาหรับเอมิเรตต และเยเมน

2. กลุม ประเทศมสุ ลมิ ท่ไี มใชอ าหรบั คอื ประเทศทปี่ ระชากรสวนใหญนับถือศาสนาอสิ ลาม
แตไมใชช าวอาหรับ และไมไ ดใ ชภ าษาอาหรบั เปน ภาษากลาง กลมุ นีแ้ บง เปนภูมภิ าคตาง ๆ ดงั นี้

ภูมิภาคเอเชียกลาง ไดแ ก อัฟกานิสถาน อาเซอรไบจัน บังคลาเทศ บรูไน อินโดนีเชีย
อหิ รา น คาซคั สถาน ครี ก สิ ถาน มาเลเซยี มลั ดีฟส ปากสี ถาน ทาจกิ ิสถาน ตรุ กี เตริ ก เมนิสถาน อซุ เบกิสถาน

ห น า | 42

ภูมิภาคแอฟริกา ไดแก มอริตาเนีย บูรก ินาฟาโซ แคเมรูน แอฟริกากลาง ชาด คอโมโรส
โกตดิววั ร เอรเิ ทรยี เอธโิ อเปย แกมเบีย กนิ ี กินบี สิ เซา จบิ ตู ี มาลี ไนเจอร ไนจีเรีย เซเนกัลป เซียรราลีโอน
แทนซาเนีย โตโก และซาฮาราตะวนั ตก

ภมู ิภาคยุโรป ไดแก อัลบาเนีย บอสเนยี - เฮอรเซโกวนี า และปาเลสไตน
3. กลุมมสุ ลิมชนกลุมนอยในประเทศท่ีไมใ ชมุสลิม คือ มุสลิมที่กระจัดกระจายอยูใ นประเทศที่
ประชากรสวนใหญไมใ ชมุสลมิ ซงึ่ มอี ยูทกุ มมุ โลก เชน ออสเตรเลยี ฟล ปิ ปนส จีน อินเดีย รัสเซีย มาซโิ ดเนยี
ฝรัง่ เศส อังกฤษ สหรัฐ อเมริกา อารเจนตินา ไทย ฯลฯ กลุมมุสลิมเหลานี้เปนประชากรสวนนอยใน
ประเทศตาง ๆ ไมนอ ยกวา 120 ประเทศทัว่ โลก

3. ศาสนาพราหมณ - ฮินดู

เปนศาสนาเกาแกท่ีสุดในโลกนับมาประมาณ 5,000 ป ในชมพูทวีป แมวา ศาสนาพุทธจะเกิดใน
อินเดีย เมอ่ื 2,500 ปล วงมา แตศ าสนาพทุ ธเสอื่ มลงและมารุงเรืองอกี คร้ังในสมยั พระเจา อโศกมหาราชและ
เสอื่ มลงอีก และศาสนาพราหมณ - ฮินดู รงุ เรืองอกี ในอินเดีย จนถึงปจ จุบัน และในบังกลาเทศ มีผูนับถือ
ศาสนาพราหมณ - ฮนิ ดู 10.5% สวนในอนิ โดนีเซยี ยังมีผูนบั ถอื ศาสนาฮินดอู ยบู างราว 3%

4. โลกพทุ ธศาสนา

ประเทศไทยในปจจุบัน เปน ประเทศท่ีเปน ศูนยกลางของศาสนาพุทธ ศาสนาพุทธเปน ศาสนาท่ี
เกาแกร องลงมาจากศาสนาพราหมณ - ฮนิ ดู เมอื่ ศกึ ษาประวตั กิ ารเผแผพ ระพทุ ธศาสนาไปยงั ประเทศตาง ๆ
ในโลกพบวาท่ีสําคัญ คือ พระเจา อโศกมหาราช ซ่ึงเปนกษัตริยท ี่มีแสนยานุภาพของอินเดีย ทรงนับถือ
ศาสนาพุทธและเปน กําลังท่ีสําคัญในการเผยแผศาสนาพุทธใหรุงเรือง ประมาณพุทธศตวรรษที่ 3 เผยแผ
พระพุทธศาสนาไปยังประเทศตา ง ๆ โดยสง สมณทตู ไปเผยแผ ไดแก ประเทศลังกา ไทย พมา ทําใหศ าสนา
พทุ ธประดษิ ฐานมั่นคงจนถึงทกุ วนั น้ี

คณะพระธรรมทูตดงั กลา วมี 9 คณะ ประกอบดว ยรายละเอียดดงั น้ี
สายท่ี 1 มีพระมชั ฌันติกเถระเปนหัวหนา คณะ ไปเผยแผพระพุทธศาสนา ณ แควน กัษมิระ คือ
รฐั แคชเมยี ร ประเทศอินเดียปจจบุ ัน และแควน คนั ธาระ ในปจ จุบัน คอื รัฐปญ จาป ทั้งของประเทศอินเดีย
และประเทศปากสี ถาน
สายที่ 2 พระมหาเทวเถระเปน หัวหนาคณะ ไปเผยแผพ ระพุทธศาสนาในแควน มหิสมณฑล
ปจ จบุ ัน ไดแ ก รฐั ไมเซอร และดินแดงแถบลมุ แมน าํ้ โคธาวารี ซง่ึ อยใู นตอนใตป ระเทศอนิ เดีย
สายท่ี 3 พระรักขิตเถระเปนหัวหนาคณะ ไปเผยแผพ ระพุทธศาสนา ณ วนวาสีประเทศ
ในปจจบุ ัน ไดแ ก ดินแดนทางตะวันตกเฉยี งใตของประเทศอนิ เดีย
สายท่ี 4 พระธรรมรกั ขิตเถระหรอื พระโยนกธรรมรกั ขิตเถระ (ซ่ึงเขา ใจกันวา เปนฝรั่งคนแรกใน
ชาติกรีกท่ีไดเขาบวชในพระพุทธศาสนา) เปน หัวหนา คณะไปเผยแผพ ระพุทธศาสนา ณ อปรันตกชนบท
ปจจุบนั สันนษิ ฐานวา คอื ดนิ แดนแถบชายทะเลเหลือง เมอื งบอมเบย
สายที่ 5 พระมหาธรรมรักขิตเถระเปนหัวหนา คณะ ไปเผยแผพระพุทธศาสนา ณ แควน -
มหาราษฏร ปจจบุ นั ไดแก รัฐมหาราษฎรของประเทศอินเดยี
สายท่ี 6 พระมหารกั ขติ เถระเปน หัวหนาคณะ ไปเผยแผพ ระพุทธศาสนาในเอเชียกลาง ปจจุบัน
ไดแ ก ดินแดนทเี่ ปนประเทศอหิ รา น และตรุกี

ห น า | 43

สายท่ี 7 พระมัชณิมเถระพรอ มดวยคณะ คือ พระกัสสปโคตรเถระ พระมูลกเทวเถระ
พระทุนทภิสระเถระ และพระเทวเถระ ไปเผยแผพ ระพุทธศาสนา ณ ดินแดนแถบภูเขาหิมาลัย สันนิษฐานวา
คือ ประเทศเนปาล

สายที่ 8 พระโสณเถระและพระอุตตรเถระ เปนหัวหนาคณะ ไปเผยแผพระพุทธศาสนา
ณ ดนิ แดนสุวรรณภูมิ ซึง่ ปจจบุ นั คอื ประเทศในคาบสมุทรอินโดจนี เชน พมา ไทย ลาว เขมร เปนตน

สายที่ 9 พระมหนิ ทเถระ (โอรสพระเจา อโศกมหาราช) พรอมดวยคณะ พระอรฏิ ฐเถระ พระอุทรยิ เถระ
พระสัมพลเถระ และพระหัททสารเถระ ไปเผยแผพระพุทธศาสนา ลังกาทวีปในรัชสมัยของพระเจา
เทวานัมปย ติสสะ กษัตรยิ แหง ลงั กาทวปี ปจจบุ ัน คือ ประเทศศรลี งั กา

ศาสนาพุทธมี 2 นิกาย คือ นิกายมหายานและนิกายหินยาน นิกายมหายาน ยึดคําสอนดั้งเดิม
ของพระพุทธเจา สวนนิกายหนิ ยาน เกิดจากการปรับตัวของศาสนาพุทธ เนื่องจากศาสนาพราหมณเจริญข้ึน
อยา งรวดเร็ว ดังนั้น นิกายหินยาน มุง เนน การบําเพ็ญบารมีของพระโพธิสัตวท ี่เปน คฤหัสถก็ได โดยท่ี
พระโพธิสัตวป รารถนาพทุ ธภมู ิ จึงเปนการเปดโอกาสใหคฤหัสถเ ขา มามีบทบาทมากข้ึน และนิกายมหายานน้ี
สามารถปรับตวั เขากับทองถนิ่ ไดงา ยกวานกิ ายหินยาน หรอื เถรวาท ซึ่งเปน พุทธแบบด้งั เดมิ ศาสนาพุทธใน
อนิ เดียเรมิ่ เสอ่ื มตัวลงชา ๆ ตัง้ แตพทุ ธศตวรรษที่ 15 เปน ตน มา โดยอินเดียตะวันออก สงเสริมศาสนาฮินดู
สว นในอินเดยี เหนือ ชาวเตริ กทน่ี ับถอื ศาสนาอสิ ลามบุกอนิ เดีย เผามหาวิทยาลยั นาลันทา ซึ่งเปนศูนยกลาง
ของศาสนาพุทธ ต้งั แต พ.ศ. 1742 ศาสนาพุทธจึงโยกยา ยไปทางเหนือเขาสูเทือกเขาหิมาลัยและศรีลังกา
พุทธศาสนาเขา สูจีนผานเอเชียกลาง ในพุทธศตวรรษที่ 13 จีนเปน ศูนยก ลางท่ีสําคัญของพุทธศาสนา
นิกายมหายานรุง เรืองมากในยุคราชวงศถัง และตอ มาศาสนาพุทธเส่ือมลง เพราะจักรพรรดิหวูซุงหันไป
สนบั สนุนลทั ธเิ ตา แทน แตพ ุทธศาสนานิกายมหายานยังคงรุง เรือง ตอมากลายเปนนิกายเซนในญี่ปุน และ
ยงั คงรงุ เรืองมาจนถึงปจ จุบนั พุทธศาสนาในเกาหลี นิกายเซน เผยแผม าในสมัย พ.ศ. 915 และตอ มาลัทธิ
ขงจอื้ เผยแผเ ขามา ทาํ ใหศ าสนาพุทธเสอ่ื มลง ในพทุ ธศตวรรษที่ 6 อารยธรรมอินเดยี มีอทิ ธิพลมาก เผยแผ
อารยธรรมเขา สูเ อเชียตะวันออกเฉียงใต คือ อารยธรรมทางภาษาบาลีสันสกฤต และศาสนาพุทธนิกาย
มหายาน พรอมกบั ศาสนาพราหมณเขามาในชวงพทุ ธศตวรรษท่ี 10 - 18 สมัยอาณาจักรศรีวิชัย มีศูนยก ลางที่
เกาะสุมาตรา และอาณาจักรขอมโบราณ ตอ มาอาณาจักรศรีวิชัยเสื่อมลงและรับอารยธรรมอิสลามใน
พทุ ธศตวรรษที่ 18 ศาสนาพทุ ธในปจจบุ นั นกิ ายมหายานหรืออาจารยวาท หมายถึง อาจารยรุน ตอ ๆ มา
ไมใ ชร ุนท่ีเห็นพระพุทธเจา ยังมีอยูท่ีอินเดียตอนเหนือ เนปาล จีน ญ่ีปุน เกาหลี เวียดนาม มองโกเลีย
บางสวนของรสั เซยี บางคร้ังเรยี กวา อุตรนิกาย หรือ นกิ ายฝา ยเหนือ

สวนทักษิณนิกาย หรือ นิกายฝายใตนิกายหินยาน หรือ เถรวาท หมายถึง พระเถระท่ีทันเห็น
พระพทุ ธเจา ซ่งึ นับถอื พุทธแบบดงั้ เดิมเครง ครัดนบั ถอื มากในไทย พมา เขมร ลาว ศรลี ังกา

ศาสนาพุทธเริ่มเปน ที่สนใจของชาวยุโรปอยางกวางขวางในพุทธศตวรรษท่ี 25 หลังจาก
สงครามโลกครั้งที่ 2 เปน ตน มา ความเชื่อทางศาสนาเปลี่ยนไป ศาสนาพุทธ พิสูจนไดด วยการปฏิบัติเอง
อกี ท้ังมอี งคกรพทุ ธศาสนาระดับโลกโดยมีชาวพุทธจากเอเชีย ยุโรป และอเมริกาเหนือ รวม 27 ประเทศ
ตัง้ ช่ือองคการวา “องคกรพทุ ธศาสนิกสมั พันธแหง โลก” กอ ต้งั ท่ีประเทศศรีลงั กา เมื่อป พ.ศ. 2493

พุทธศาสนาเขาสูป ระเทศอังกฤษคร้ังแรก ในป พ.ศ. 2448 โดย J.R. Jackson กอตั้งพุทธสมาคม
ในอังกฤษ และมีภิกษุชาวอังกฤษรูปแรก คือ Charls Henry Allen Bernett คณะสงฆไทยไดส งคณะทูตไป
เผยแผครง้ั แรกเม่อื พ.ศ. 2507 และสรางวดั ไทย ชือ่ วดั พทุ ธประทีป ในลอนดอน

ห น า | 44

ประเทศเยอรมนี มีสมาคมพุทธศาสนา เมื่อ พ.ศ. 2446 มีชาวเยอรมันไปบวชเปน พระภิกษุที่
ศรีลงั กา การเผยแผพทุ ธศาสนาชะงกั ไปในชวงสงครามโลกคร้ังท่ี 1 และถูกหา มในสมัยฮิตเลอร หลังสงครามโลก
ครัง้ ที่ 2 จงึ มกี ารฟน ฟพู ุทธศาสนาโดยตดิ ตอ กบั พทุ ธสมาคมในศรลี ังกา มวี ดั ไทยในเบอรล นิ เชนกนั

พระพทุ ธศาสนาทเ่ี ขาสูประเทศสหรัฐอเมริกา ในป พ.ศ. 2448 เปน พุทธศาสนาจากจีนและญี่ปุน
และทเิ บต ใน พ.ศ. 2504 มหาวิทยาลัยวิสคอนซิน เปดสอนปริญญาเอกสาขาพุทธศาสตร เ ปน แหง แรกใน
สหรัฐ และคณะสงฆไทยสรางวดั ไทยแหง แรกในสหรัฐ เม่ือ พ.ศ. 2515

ศาสนาพราหมณฮ นิ ดู เปนศาสนาเกา แกทส่ี ดุ ของโลกปจ จุบันน้ี สบื เน่ืองมาตง้ั แตอดีตจนถงึ ปจจบุ นั
แมว า ศาสนาพุทธจะเคยรุง เรืองในอินเดียสมัยพระพุทธเจาแลวเสื่อมลง จากน้ันมารุงเรืองอีกครั้งในสมัย
พระเจา อโศกมหาราช

เรือ่ งที่ 8 กรณตี วั อยา งปาเลสไตน

สาํ หรับความขัดแยง ในดินแดนปาเลสไตน เปน กรณีท่ีนา ศึกษากรณีหน่ึง เพราะสงผลเกิดสงคราม
ยืดเย้ือมานับสิบ ๆ ป ยอนหลังไปในชวงสมัยสงครามโลกครั้งท่ี 1 ดินแดนน้ีอยูในความครอบครองของ
จกั รวรรดอิ อตโตมันเติรก (ตรุก)ี ถาปาเลสไตนส บื เชื้อสายมาจากชาวปาเลสไตนด ้ังเดิมผสมกับชาวอาหรับ
ชนเผา คะนาคนั และชนเผา อนื่ ๆ ที่มถี ิน่ ทีอ่ ยูใ นบรเิ วณน้ี สบื เนอื่ งจากชาวองั กฤษซ่ึงเปนชาติมหาอํานาจใน
ขณะน้ันสนับสนนุ ใหเอกราชแกป าเลสไตน หลังจากเปนพันธมิตรรวมรบในสงครามโลก ครั้งท่ี 1 จนชนะ
แตเม่ือสงครามโลกส้ินสุดลงอังกฤษออกประกาศบัลโฟรใ หชาวยิวอพยพเขาสูดินแดนปาเลสไตน ในป
ค.ศ. 1922 สันนิบาตชาติยกปาเลสไตนใหอ ยูใ นอาณัติอังกฤษ ชาวยิวอพยพเขา สูด ินแดนปาเลสไตน
ปละ 16,500 คน ขออธิบายความยอนหลังวา กอนสงครามโลก คร้ังท่ี 1 ยิวในเยอรมันถูกฮิตเลอรฆาตาย
จํานวนมากเพราะความขัดแยง ดา นเชอื้ ชาติ เนือ่ งจากชาวยวิ เปน ชาติท่ีฉลาด มฐี านะดี เปน พอ คา วศิ วกรตา ง ๆ
ฮิตเลอรผ ูน ําเยอรมันประกาศวา ชาวเยอรมันเปนชาติบริสุทธ์ิ สูงสง และเขารังเกียจยิวมาก ชาวยิวไมม ี
ประเทศอยู หลังจากสงครามส้นิ สดุ ลง อังกฤษ จงึ สนับสนนุ ใหยิวมีประเทศอยู และเลอื กดินแดนปาเลสไตน
ซง่ึ สอดคลอ งกบั ชาวยิวแสดงความเปนเจา ของดินแดนน้ีโดยยกขอ ความคัมภรี ไบเบิ้ลวา ในวันพระยะโฮวาร
ไดทาํ สัญญากบั อัมซาฮามไววา เราไดมอบดินแผน ดนิ น้นั ไวใ หแกพงศพนั ธขุ องเจา ตงั้ แตแ มนา้ํ อายฒุบโตไป
จนถึงแมน้ํายูเฟรติส และตั้งรัฐอิสราเอลข้ึนในแดนปาเลสไตน แตขณะเดียวกันชาวปาเลสไตนไมพอใจ
เพราะพวกเขายงั คงอยูอ ยางลําบาก แมว า อังกฤษจะชวยปลดแอกจากชาวเตริ กขณะที่ชาวยิวเปนชนฉลาด เชน
ทาํ ความเจริญใหกบั อสิ ราเอลมาก ขณะเดยี วกันองั กฤษ สหรัฐ องคก ารสหประชาชาติลว นสนับสนุนสง ยิว
อพยพจากประเทศตา ง ๆ เพือ่ ใหมีดนิ แดนอยูในปาเลสไตน

ตอ มาในราว 20 ป หลังจากยิว ชาติอิสราเอลอยูในปาเลสไตน เกิดสงครามกอ นหิน 2 ครั้ง คือ
ชาวปาเลสไตนต อ งการขับไลช าตนิ ้ีออกไปจากดนิ แดนเกาแกข องตนเอง เพราะตนเองยังอยูก ับความยากจน
สิ้นหวงั เชนเดิม การสูค รัง้ แรกของชาวปาเลสไตนไมมีอาวุธ แตใ ชก อ นหินขวา งปารถถังของอิสราเอล ซึ่งรบ
ชนะไดอยางงายดาย และสหประชาชาติกป็ ระนามการกระทาํ ของอิสราเอล อิสราเอลไดรบั ความเหน็ ใจจาก
ทัว่ โลกนอยลง ตอมามีกลุมฮามาส เปนกลมุ ท่ลี กุ ข้ึนมาตอบโตอสิ ราเอลดวยมาตรการรุนแรงเชนกนั กลุมฮามาส

ห น า | 45

เปนกระแสฟน ฟูอิสลามจุดประกายรัฐอสิ ลาม และเปา หมาย คอื ขบั ไลอ สิ ราเอลจากปาเลสไตน และกลุมฮามาสน้ี
ยนิ ดีปฏิบัติการระเบิดพลีชพี และสงครามชงิ ดินแดนยังเกิดตอ มาเปนระยะ ๆ มีการเจรจาเพ่อื สงบศึกหลาย
ครง้ั แตยงั ไมสาํ เร็จ

ห น า | 46

เร่อื งที่ 9 แนวทางปองกนั และแกไ ขความขดั แยง ทางศาสนา

ความหมายของคําวา “ความขัดแยง ”

ความขัดแยง ตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2525 หมายถึง “การไมลงรอยกัน
การไมถ กู กันความคิดไมตรงกนั ความพยายามอยากเปนเจาของ และความเปนคนตางมุมมองกัน”

ความขัดแยง ในสงั คม เปนสง่ิ ทไ่ี มม ใี ครปรารถนา แตก ็หลีกเลี่ยงไดย าก เพราะตราบใดที่มนุษยม ีชีวิต
อยรู วมกันในสังคม ก็ยอมมคี วามขัดแยง เปน ธรรมดา ความขัดแยง มที ง้ั ประโยชนแ ละโทษ

สาเหตุที่ทําใหเกดิ ความขดั แยง

ความขดั แยง มาจากสาเหตหุ ลายประการ เชน ความเชื่อศรัทธาในคําสอนของศาสนาแตกตางกัน
ความมที ฏิ ฐิมานะ ถือตวั วาความคิดของตัวเองดีกวา คนอ่ืน ความมีวสิ ยั ทศั นท่ีคบั แคบ ขาดการประสานงานที่ดี
ขาดการควบคุมภายในอยา งมีระบบ สังคมโลกขยายตัวเร็วเกินไป และการมีคา นิยมในส่ิงตาง ๆ ผิดแผกกัน
ความคิดแตกตางกนั

วิธีปอ งกนั และแกไขความขัดแยงทางศาสนาตอการอยรู ว มกนั ในสังคม

วธิ ปี อ งกันแกไ ขความขัดแยงทางศาสนาตอการอยูรว มกนั มหี ลายวธิ ี เชน
1. วธิ ยี อมกนั คือ ทุกคนลดทิฏฐิมานะ หันหนาเขาหากัน ใหเ กียรติซ่ึงกันและกัน ไมด ูถูก ไมติฉิน
นินทา ไมก ลาววา รายปา ยสี ศาสนาของกนั และกนั พบกันครึ่งทาง รูจ ักยอมแพ รูจ ักยอมกัน หวังพึ่งพาอาศัย
ซ่ึงกนั และกนั ถือวาทุกคนเปน เพื่อนรวมโลกเดียวกนั โดยมีผปู ระสานสัมพันธที่ทกุ ฝายยอมรบั นบั ถือ
2. วิธผี สมผสาน คือ ทุกฝา ยทุกศาสนาเปด เผยความจริง มีการแลกเปลี่ยนทัศนคติความคิดเห็น
แลกเปล่ยี นขอ มูลซ่ึงกันและกัน รวมกันคิด รว มกันทํา และรว มกันแกป ญ หา ทํากิจกรรมในสังคมรว มกัน
เชน สรางสะพาน ถนน ฯลฯ
3. วิธีหลีกเลี่ยง คือ การแกปญหาลดความขัดแยงโดยวิธีขอถอนตัว ขอถอยหนี ไมเ อาเร่ือง
ไมเ อาความ ไมไปกา วกา ยความคิด ความเชอ่ื ของผูนับถอื ศาสนาทไี่ มตรงกับศาสนาท่ีตนนับถอื
4. วิธกี ารประนีประนอม คอื การแกป ญหาโดยวิธีทําใหท้งั สองฝา ยยอมเสียสละบางสง่ิ บางอยา งลง
มที งั้ การใหแ ละการรบั ภาษาชาวบาน เรยี กวา แบบย่ืนหมู - ย่ืนแมว คือ ทุกฝายยอมเสียบางอยางและได
บางอยา งมีอาํ นาจพอ ๆ กัน ตางคนตางก็ไมเ สียเปรียบ

ห น า | 47

เรอ่ื งที่ 10 หลักธรรมในแตล ะศาสนาที่สงผลใหอ ยูรว มกบั ศาสนาอืน่ ไดอยางมสี ขุ

ศาสนาพุทธ มหี ลกั สาํ คัญ คอื การมงุ เนน ใหไ มเ บียดเบียน ไมจองเวรซึ่งกันและกัน จะเห็นวา ศีลขอ 1
ของศาสนาพทุ ธ คือ ปาณาติปาตา เวระมะณี สกิ ขา ปะทัง สะมาทิยามิ คอื งดเวนการฆา เบียดเบียน ทําราย
รา งกายคน และสัตว และหลกั สําคญั ตอ มาอีก คือ ยดึ หลัก พรหมวิหาร 4 คอื

1. เมตตา คอื ความปรารถนาใหผ อู ่นื มคี วามสขุ
2. กรณุ า คอื ความปรารถนาใหผ อู น่ื พน จากความทกุ ข
3. มทุ ิตา คอื ความยินดเี มือ่ ผอู น่ื ไดด ี
4. อุเบกขา คอื การวางเฉย ไมล าํ เอยี ง ทาํ ใจเปน กลาง ใครทาํ ดยี อ มไดด ี
หลกั ธรรมทสี่ าํ คญั อกี คือ สงั คหวัตถุ 4 คอื หลกั ธรรมที่เปน เคร่ืองยึดเหนี่ยวน้ําใจผูอื่น ไดแ ก ทาน
คอื การใหค วามเสียสละ แบง ปนของตนเองใหผูอ ่ืน ปยวาจา คือ พูดจาดว ยถอ ยคําท่ีไพเราะ ออ นหวาน พูดดวย
ความจรงิ ใจไมหยาบคาย กาวราว อัตถจรยิ า คือ การสงเคราะหผ ูอื่น ทําประโยชนใหผ ูอ่ืน และสมานัตตา คือ
ความเปนผูสมาํ่ เสมอ ประพฤตเิ สมอตนเสมอปลาย เนนคุณธรรมสําคญั ในการอยูกับผูอ น่ื ในสงั คม
และที่สําคัญในการแกไ ขปญ หาความขัดแยง ในศาสนาพุทธ มุงเนนที่การเจริญปญ ญา น่ันคือ
ปญหาตา ง ๆ คือ ผลและยอ มเกิดจากสาเหตุของปญ หา การแกไ ขตอ งพิจารณาท่ีสาเหตุและแกที่สาเหตุ
ดังนั้น แตละปญหาท่ีเกิดขึ้นสาเหตุที่เกิดจะแตกตางกันตามสถานการณ นอกจากจะพิจารณาที่สาเหตุแลว
ในการแกปญหายงั ใชวิธกี ารประชมุ เปน สําคญั พอจะเห็นรูปแบบการประชุมรว มกนั ของสงฆท ี่สงผลถึงปจจุบัน
ตวั อยา ง คอื คาํ วา สังฆกรรม ซึ่งเปนการกระทาํ รว มกันของพระสงฆ เชน การรับบุคคลเขาบวชในพุทธศาสนา
พระสงฆ ป ระกอบดวยอุปช ฌาย พระคูส วด จะตองหารือกัน ไถถ ามกันเปนภาษาบาลี เพ่ือพิจารณา
คุณสมบัติของผมู าบวชวาสมควรใหบ วชไดไหม
ศาสนาอิสลาม ไดวางหลักเกณฑแ บบแผนในการประพฤติปฏิบัติในสว นที่เปนศีลธรรมและ
จริยธรรมอันนํามาซ่ึงความสามัคคีและความสงบสุขในการอยูร ว มกันของกลุมในสังคม ศาสนาอิสลาม
มีคําสอน ซงึ่ เปน ขอ ปฏบิ ตั สิ าํ หรบั ครอบครวั และชมุ ชน โดยมหี ลักศรัทธา หลกั จริยธรรม และหลกั การปฏบิ ัติ
สาสนแหง อสิ ลามท่ีถูกสงมาใหแกมนุษยท ง้ั มวล มีจดุ ประสงค 3 ประการ คือ
1. เปนอดุ มการณท ี่สอนมนุษยใ หศ รทั ธาในอัลลอห พระผูเปนเจาเพียงพระองคเดียวท่ีสมควรแก
การเคารพบูชาและภักดี ศรัทธาในความยุตธิ รรมของพระองค ศรัทธาในพระโองการแหงพระองค ศรัทธาใน
วันปรโลก วนั ซงึ่ มนษุ ยฟ น คนื ชพี อกี ครงั้ เพื่อรบั การพิพากษา และผลตอบแทนของความดี ความชั่วท่ีตนได
ปฏบิ ัตไิ ปในโลกนี้ มั่นใจและไวว างใจตอ พระองค เพราะพระองค คือ ท่พี งึ่ พาของทกุ สรรพสงิ่ มนุษยจ ะตอง
ไมส ิน้ หวังในความเมตตาของพระองค และพระองค คอื ปฐมเหตุแหงคณุ งามความดีทั้งปวง
2. เปน ธรรมนูญสําหรับมนุษย เพื่อใหเ กิดความสงบสุขในชีวิตสวนตัวและสังคม เปนธรรมนูญท่ี
ครอบคลมุ ทกุ ดาน ไมว าในดานการปกครอง เศรษฐกิจ หรือนิติศาสตร อิสลามส่ังสอนใหม นุษยอยูกันดวย
ความเปน มิตร ละเวนการรบราฆา ฟน การทะเลาะเบาะแวง การละเมิด และรุกรานสิทธิของผูอื่น ไมลัก
ขโมยฉอ ฉล หลอกลวง ไมผิดประเวณี หรือทําอนาจาร ไมด่ืมของมึนเมา หรือรับประทานส่ิงที่เปน โทษ
ตอรา งกายและจิตใจ ไมบ อ นทาํ ลายสังคม แมว าในรปู แบบใดก็ตาม

ห น า | 48

3. เปนจรยิ ธรรมอันสูงสง เพือ่ การครองตนอยา งมีเกยี รติ เนน ความอดกล้ัน ความซื่อสัตย ความ เอ้ือเฟอ
เผอื่ แผ ความเมตตากรณุ า ความกตัญกู ตเวที ความสะอาดของกายและใจ ความกลา หาญ การใหอภัย ความ
เทา เทียม และความเสมอภาคระหวางมนุษย การเคารพสิทธิของผูอ่ืน ส่ังสอนใหล ะเวนความตระหนี่-
ถ่เี หนียว ความอิจฉารษิ ยา การติฉนิ นนิ ทา ความเขลาและความขลาดกลัว การทรยศและอกตัญญ การลว ง
ละเมิดสทิ ธขิ องผูอ ื่น

อิสลาม เปนศาสนาของพระผเู ปนเจา ทน่ี าํ ทางในการดาํ รงชีวติ ทกุ ดา นแกม นุษยทุกคนไมย กเวน อายุ
เพศ เผา พนั ธุ วรรณะ

ศาสนาคริสต นอกจากบัญญัติ 10 ประการท่ีสําคัญในการอยูรวมกับผูอ ื่นของศาสนาคริสต คือ
จงอยา ฆาคน จงอยาลวงประเวณีในคูค รองของผูอ ื่น จงอยาลักขโมย จงอยา พูดเท็จ จงอยา มักไดใ นทรัพย
ของเขา และคําสอนท่ีสําคัญ คือ ใหรักเพื่อนบานเหมือนรักตัวเอง ใหม ีเมตตาตอ กัน จงรักผูอ ่ืนเหมือน
พระบดิ ารกั เรา ใหอภยั แลว ทา นจะไดรับการอภัย ลวนแตเ ปน คุณธรรมพ้ืนฐานท่ีสําคัญทที่ าํ ใหก ารอยรู ว มกนั
ในสงั คมอยางมคี วามสขุ

ศาสนาพราหมณ - ฮินดู สอนใหมีความม่ันคง มีความเพียร ความพอใจในส่ิงท่ีตนมี ใหอดทน
อดกลน้ั มเี มตตากรณุ า ขม ใจไมห วนั่ ไหวไปตามอารมณ ไมล ักขโมย ไมโจรกรรม ทําตนใหสะอาดทั้งกายและใจ
มธี รรมะสําหรบั คฤหัสถ คอื จบการศึกษาใหก ลับบา น ชวยบิดามารดาทาํ งาน แตง งาน เพ่ือรักษาวงศต ระกูล
ประกอบอาชพี โดยยึดหลักธรรมเครื่องดาํ เนนิ ชีวิต

เรอื่ งท่ี 11 วธิ ีฝก ปฏิบตั พิ ฒั นาจิตในแตล ะศาสนา

หลกั ธรรมคาํ สอนของศาสนาชว ยสรางคนใหเปนคนดี

คนดีเปนที่ปรารถนาของทุกคน โลกนี้ยังขาดคนดีอยูมาก ยิ่งกวาขาดแคลนผูทรงความรูแขนง
ตาง ๆ เสียอีก ความจริงโลกไมไดข าดแคลนผูม ีความรูห รือผูเชี่ยวชาญในสาขาตา ง ๆ มากนัก แตท ่ีขาด
แคลนมากก็คือ คนดี โลกจึงวุนวาย ดงั ปจจุบนั คนจะเปน คนดีไดก็ตองมีหลักยึดมั่นประจําใจ คือ มีศาสนา
ย่ิงมจี ิตใจยึดมัน่ มากเทาไร กช็ วยใหเ ปนคนดีมากและมน่ั คงเทาน้ัน อยา งอ่ืนกพ็ ลอยดดี ว ย ตรงกนั ขา ม ถา ใจ
ไมดี การกระทําตาง ๆ กพ็ ลอยรายไปดวย คนมีศาสนาหรือมีหลักธรรม มีคุณธรรมในใจเปนคนดีแตถาไมม ีก็
อาจเปนคนดไี ด แตเ ปนคนดนี อกจากจะทําความดีกต็ อ เม่อื มีผอู ื่นรู จะไมทําความชว่ั ก็ตอ เม่ือมีคนเห็น ถาไม
มใี ครรใู ครเห็นก็อาจจะทาํ ความชัว่ ไดง าย แตคนดใี นสามารถทาํ ความดีไดทั้งตอ หนา และลบั หลงั คน ท้ังไมทํา
ความช่ัวท้ังตอหนา และลับหลัง ทั้งนี้ก็เพราะหลักธรรมที่วา หิริโอตตัปปะ ละอายและเกรงกลัวตอ ความชั่ว
“ศาสนาเปนแรงอํานาจเรนลับที่เหนี่ยวรั้งจิตใจของผูท่ีมีความเช่ือ ความศัรทธา ในคําสอนของศาสดาทุก
ศาสนาทใ่ี หล ะบาปบําเพญ็ บุญ”

ห น า | 49

ลกั ษณะของคนดี

การยดึ ตามหลกั ธรรมคําสอนของศาสนา เปน ลกั ษณะของคนดีทส่ี ังคมตอ งการ ท้ังการเปนคนดีใน
ฐานะบุตร ฐานะลูกศษิ ย และฐานะศาสนิกชน

คนท่ไี ดช่ือวาเปน คนดที ี่สังคมตอ งการ มักจะเปน คนมีเหตุมีผล กลา หาญ อดทน อดกล้ัน มีความ
ซือ่ สัตย สุจริต มีกริ ยิ ามารยาทดี มเี สนห  มจี ติ ใจงาม เมตตาตอ สตั วทั้งหลาย รูจ ักชว ยเหลือสงเคราะหผ ูอื่น
เคารพในความคิดและความเปน เจา ของของผูอ ื่น พูดจาในส่ิงที่ถูกตองเปนความจริง พูดจาไพเราะ
ออ นหวาน กอใหเ กดิ ความสามคั คกี ลมเกลยี วในหมูคณะ เปนตน

ศาสนา ทุกศาสนามีหลักธรรมคําสอน เปนเคร่ืองยึดเหน่ียวจิตใจของศาสนิกชน โดยทุกศาสนามี
เปา หมายเดียวกัน คือ “มุงใหทุกคนมีธรรมะ มีคุณธรรม และสอนใหคนเปนคนดี” ดังนั้น ศาสนาแตละ
ศาสนาจึงมีหลักธรรมคําสอนของตนเองเปน แนวทางในการประพฤตปิ ฏบิ ัติ

โทษของการขาดคุณธรรมจริยธรรม

ธรรมะ เปน ส่ิงสําคัญสวนหนึ่งของชีวิต การขาดธรรมะ อาจทําใหประสบกับความลมเหลวและ
ทาํ ใหชวี ิตอบั ปางได ทงั้ โทษทีเ่ กิดกบั ตนเองสังคมและประเทศชาติ ตัวอยางท่ีเหน็ ไดอยางชัดเจนในปจ จุบัน
เชน การที่คนในชาติขาดคุณธรรมจริยธรรมในการดําเนินชีวิต ไมรูจ ักพอ ไมเ ห็นแกความเดือดรอ นของ
สังคมและประเทศชาติ ทําใหเ กิดการลกั ลอบขายยาเสพติด จนเกิดความเดอื ดรอ นโดยทวั่ ไป จนหนว ยงานท่ี
รับผดิ ชอบตองออกมาปราบปรามขัน้ เด็ดขาด ขา วสารขอ มูลจากสือ่ มวลชนทกุ แขนง นําเสนอขา วการจับกุม
ผเู สพผคู า และผูอยเู บือ้ งหลังอยา งตอเน่อื ง ปญ หาท้งั มวลทกี่ ลาวมานี้เปน ตวั อยางที่มีสาเหตุมาจากการขาด
คณุ ธรรมจริยธรรมของคนในสงั คมทั้งสิ้น

การพัฒนาคณุ ธรรมและจรยิ ธรรมในศาสนาพทุ ธ

หลักธรรมในทางพระพุทธศาสนา พระพุทธเจาทรงแสดงวิธีการปฏิบัติท่ีเรียกวา “สมาธิ” คําวา
สมาธิ แปลวา จติ ทีส่ งบต้ังมน่ั อยูในเรื่องใดเรื่องหน่ึง ไมฟุงซาน หรือการจัดระเบียบความคิดได เชน ในขณะ
อานหนังสือ จิตสงบอยูก ับหนังสอื ที่เราอา น ก็เรยี กวา จิตมีสมาธิ หรือในขณะท่ีทํางานจิตสงบอยูก ับงานที่ทํา
กเ็ รียกวา ทาํ งานอยา งมีสมาธิ สติ สมาธิ และปญ ญา มีลักษณะเกื้อกูลกันและมีความสัมพันธอยางใกลชิด
สติ คอื ความตง้ั มนั่ เปน จุดเรมิ่ แลว มีสมาธิ คือ จิตใจแนว แน และปญญา คอื การไตรต รองใหรอบคอบ
จดุ มุงหมายของสมาธิ

1. เพือ่ ความตัง้ ม่นั แหง สตสิ ัมปชญั ญะ
2. เพื่ออยเู ปน สขุ ในปจ จุบนั
3. เพอื่ ไดฌ านทศั นะ
ประโยชนของสมาธิ
1. ประโยชนข องสมาธิในชีวิตประจําวัน เชน
ทําใหจ ิตใจสบาย มีความสดช่ืน ผอ งใส และสงบ
กระฉับกระเฉง วอ งไว มีความเพียรพยายาม แนว แนใน
ส่งิ ท่ีกระทาํ มปี ระสทิ ธิภาพในการทํางาน

ห น า | 50

2. ประโยชนของสมาธใิ นการพัฒนาบคุ ลกิ ภาพ เชน ทําใหม ีความแข็งแรง หนกั แนนทง้ั ทางรา งกาย
และจิตใจ มสี ุขภาพจติ ดี สูส ุขภาพที่ดี และรักษาโรคบางอยางได

3. ประโยชนของสมาธิทเี่ ปน จดุ มงุ หมายของศาสนา เม่ือไดส มาธิขน้ั สูงแลว จะเกดิ ปญญาและบรรลุ
จดุ มุง หมายของศาสนาได

4. จะมีเหตุผลในการตัดสินปญ หาตาง ๆ ไดถ กู ตองมากย่งิ ขนึ้

วิธีการฝก สมาธิ

ในคนื วนั เพ็ญ เดือน 6 พระพทุ ธเจาตรัสรู โดยการน่ังสมาธดิ ว ยวิธกี ารอานาปานสติ คอื ตง้ั สตจิ ดจอ
ท่ีลมหายใจเขา - ออก เปนอารมณเ ดียว จนจิตแนวแนเขาสูส มาธิ ซึ่งเปน สงบสุข สงัด มีสติรูต ัวบริบูรณ
จากน้นั พระพทุ ธองคเ กดิ มหาปญ ญาคน พบทางดับทกุ ขแ กช าวโลก คือ อรยิ สัจ 4 ดงั ทกี่ ลา วมาแลว ในประวัติ
ศาสดา ดงั นน้ั การฝก สมาธิ เปน หนทางที่พุทธศาสนิกชนพึงปฏิบัติ เพื่อใหเ กิดปญ ญา แกป ญ หาชีวิต และ
พัฒนาตนเองใหเกิดกําลงั ใจเสยี สละยง่ิ ข้นึ เมตตายงิ่ ข้นึ มีปญญาประกอบการงานตนเอง มีความสุข สังคม
โดยรวมมีความสุข แตอยางไรก็ตาม พ้ืนฐานของผูปฏิบัติสมาธิหรือฝกสมาธิไดผลรวดเร็ว ตอ งเปน ผูที่มีศีล 5
เปน พน้ื ฐานและศรทั ธายึดมัน่ ตอพระรตั นตรยั เปน พุทธศาสนกิ ชนท่ดี ี คอื การใหทาน รักษาศีล และเจริญ-
ภาวนา คือ การทําสมาธิ และทําใหต นเองดีข้ึน สังคมเจริญข้นึ

การฝก สมาธติ ามแนวศาสนาพุทธ น้ัน ฝกใหครบอิริยาบถ ทง้ั 4 คอื ยนื นอน นั่ง เดิน ฝก ใหจิตอยู
ในอารมณเ ดยี ว มสี ตบิ รบิ รู ณในอริ ิยาบถตา ง ๆ และกอใหเกิดสมาธิ หรือเรียกวา เจริญกรรมฐาน น้ัน เริ่มตน
สวดมนตไ หว พระสรรเสรญิ คณุ พระศรีรัตนตรยั อธษิ ฐานจิตเขาสมาธิ และพิจารณาสภาวธรรม คือ ความเปน
ทุกขข องชาติ ชรา มรณะ ความแหง ใจ ความเสียใจ ความคับแคนใจ ความประจวบกับสิ่งอันไมเปนที่รัก
ความพลดั พรากจากส่งิ ท่เี ปนท่รี ัก ความไมไดส ิ่งท่ีปรารถนา ความมอี ปุ ทานในขันธ 5 คือ รูป เวทนา สัญญา
สังขาร วิญญาณ เปน ทุกข พจิ ารณาขันธ 5 ไมเ ที่ยง เปนอนัตตาไมมีตวั ตน การพิจารณาสภาวะธรรมเนอื ง ๆ
ชวยใหเ กิดเจริญปญ ญา ละวางกิเลส เกิดการพัฒนาคุณธรรม จริยธรรม ตามแนวศาสนาพุทธ และเปน
แนวทางท่ีพทุ ธศาสนกิ ชนพึงปฏิบตั ิ

การพฒั นาคณุ ธรรมจรยิ ธรรมในศาสนาอื่น ๆ

ศาสนาคริสต ศาสนาอิสลาม และศาสนาพราหมณ - ฮินดู ศาสนาซกิ ข ศาสนิกชนของแตล ะศาสนา
ที่ฝก พัฒนาคุณธรรมจริยธรรมใหเ จริญยิ่ง ๆ ขึ้นนั้น ลว นมีพ้ืนฐานเชน เดียวกับพุทธศาสนิกชน คือ การ
ศรัทธาในศาสดา คาํ สอน และแนวปฏิบตั ขิ องศาสนาของตน ความมีศรัทธาตัง้ มน่ั มีจิตจดจอ ในศาสนาท่ีนับถือ
ทําใหเ กิดอารมณม่ันที่ทาํ ความดี ที่จะอดทนอดกลั้นตอความทุกขตาง ๆ ศาสนาคริสตมีการอธิษฐานกับ
พระเจา การสารภาพบาป เปน การชําระมลทนิ ทางจติ ศาสนาอสิ ลามมกี ารสงบจติ หม่นั ทําละหมาดเปน ประจาํ
ทุกวัน ๆ หลายครั้งเปน กิจวัตรสําคัญ และศาสนาพราหมณ - ฮินดู นั้น มีการปฏิบัติสมาธิหลากหลายแนวทาง
มีการวางเปา หมายชีวติ เพอื่ ละกิเลสตา ง ๆ ศาสนาซกิ ขสอนวา มนุษยมีฐานะสูงสุด เพราะมีโอกาสบําเพ็ญ
ธรรม เปนการฟอกวญิ ญาณใหสะอาด

ห น า | 51

หลักสอนทีส่ อดคลองของศาสนาตาง ๆ

คาํ สอนของศาสนาแตล ะศาสนา สอนใหเปน คนดตี ามแนวทางของตน แตเม่อื กลา วโดยรวม ๆ แลว
หลักธรรมของทุกศาสนามีลักษณะสอดคลองกันในเรื่องใหญ ๆ คือ การอยูรวมกันอยางสันติ โดยเนน
ประเด็นเหลา นี้ คือ

1. สอนใหรจู ักรักและใหอ ภยั กนั
2. สอนใหใ จกวา ง ยอมรบั ความเชอื่ ท่ีแตกตางกัน
3. สอนใหเ ปนคนดตี ามหลกั ศาสนาของตน

กิจกรรม

กิจกรรมท่ี 1
ใหผเู รยี นแบงกลมุ ศึกษาประวัตบิ คุ คลในประเทศทนี่ ําหลกั ธรรมศาสนามาแกไ ขปญ หาชวี ิตของ

ตนเอง แลวนาํ มาแลกเปลย่ี นเรียนรกู นั ในช้ันเรียน

กจิ กรรมที่ 2
ใหผ เู รยี นแบง กลมุ ศกึ ษาประวัติศาสตรของประเทศตาง ๆ ในโลกทส่ี ามารถแกไขกรณขี ดั แยง ท่ีเกิด

จากศาสนาจนกระทง่ั ประเทศชาตสิ งบสขุ แลวนํามาแลกเปลย่ี นเรยี นรกู ันในช้ันเรียน

กิจกรรมที่ 3
ใหผ เู รยี นฝกปฏบิ ัตสิ มาธิ เจรญิ ปญญา แลว นาํ มาผลประสบการณทไ่ี ดรบั จากการฝก ปฏิบัติทสี่ งผลให

สามารถแกไ ขปญหาชีวิตและพฒั นาชีวติ ของตนเองไดมาแลกเปลี่ยนเรยี นรกู ันในชั้นเรยี น

ห น า | 52

บทที่ 2 วัฒนธรรม ประเพณี และคา นิยมของ
ประเทศไทยและของโลก

สาระสาํ คญั

วฒั นธรรม ประเพณี คานิยมท่ีดีงาม มีความสําคัญตอ ประเทศ เพราะแสดงถึงเอกลักษณความเปนชาติ
เปนสิ่งท่ีนาภาคภมู ิใจ ทกุ คนในชาติตองชว ยกันอนุรกั ษ สืบทอดวฒั นธรรม ประเพณี คา นิยมท่ดี ีงามใหคงอยู
คกู ับชาติ แตสงั คมในปจ จุบนั ชาตทิ มี่ ีวัฒนธรรมทางวตั ถุเจริญกาวหนา จะมอี ทิ ธิพลสง ผลใหชาตทิ ี่ดอ ยความ
เจรญิ ดานวัตถรุ บั วัฒนธรรมเหลา นนั้ ไดโ ดยงา ย ซงึ่ อาจสงผลใหว ัฒนธรรม ประเพณขี องชาติตนเองเสื่อมถอยไป
ดังนัน้ ชาติตา ง ๆ ควรเลอื กรับปรับใชวัฒนธรรมตางชาติไดอยางเหมาะสมกับตนเองและสังคมไทย

ผลการเรียนท่คี าดหวัง

1. มคี วามรูความเขา ใจในวัฒนธรรม ประเพณขี องไทยและชนชาตติ าง ๆ ในโลก
2. ตระหนักถึงความสําคญั ในวัฒนธรรม ประเพณขี องไทยและชนชาติตา ง ๆ ในโลก
3. มสี ว นรว มสืบทอดวฒั นธรรม ประเพณีไทย
4. ประพฤตติ นเปนแบบอยา งของผูมีวฒั นธรรม ประเพณอี ันดีงามของไทยและเลอื กรับ

ปรบั ใชวฒั นธรรมจากตา งชาตไิ ดอ ยา งเหมาะสมกบั ตนเองและสงั คมไทย
5. ประพฤตปิ ฏบิ ัติตามคา นยิ มที่พึงประสงคของสงั คมโลก
6. เปนผนู ําในการปอ งกันและแกไขปญหาพฤติกรรมตามคานิยมที่ไมพ ึงประสงคข องสังคมไทย

ขอบขายเน้ือหา

เรื่องท่ี 1 ความหมาย ความสาํ คัญของวัฒนธรรม
เรอ่ื งท่ี 2 ลักษณะวัฒนธรรมไทย
เรอ่ื งท่ี 3 การเปล่ียนแปลงทางวัฒนธรรมและการเลือกรับวฒั นธรรม
เรอ่ื งที่ 4 ประเพณีในโลก
เรอ่ื งท่ี 5 ความสําคัญของคานยิ มและคานิยมในสงั คมไทย
เรอ่ื งท่ี 6 คานยิ มท่ีพงึ ประสงคของสังคมโลก
เรื่องที่ 7 การปอ งกนั และแกไ ขปญ หาพฤตกิ รรมตามคา นิยมที่ไมพ ึงประสงคของสงั คมไทย

ส่อื ประกอบการเรยี นรู

- ซีดีวฒั นธรรม ประเพณี คานิยมของประเทศตาง ๆ ในโลก
- เอกสารคนควาวัฒนธรรม ประเพณี คา นยิ มของประเทศตา ง ๆ ในโลก
- คอมพิวเตอร อินเทอรเน็ต

ห น า | 53

เรื่องท่ี 1 ความหมายความสําคญั ของวฒั นธรรม

ความหมาย

คําวา “วัฒนธรรม” เปนคําสมาสระหวางภาษาบาลีและภาษาสันสกฤต โดยคําวา “วัฒน” มาจาก
ภาษาบาลี คําวา “วฑฺฒน” แปลวา เจริญงอกงาม สวนคําวา “ธรรม” มาจากภาษาสันสกฤต คําวา “ธรฺม”
หมายถงึ ความดี

เมือ่ พจิ ารณาจากรากศัพทดังกลาว “วัฒนธรรม” จึงหมายถึง สภาพอันเปนความเจริญงอกงามหรือ
ลักษณะทแี่ สดงถึงความเจรญิ งอกงาม

ปจจุบัน คําวา “วัฒนธรรม” พระราชบัญญัติวัฒนธรรมแหงชาติ พ.ศ. 2553 ไดใหความหมายไววา
หมายถงึ วถิ ีการดําเนินชวี ิต ความคดิ ความเชื่อ คานิยม จารีต ประเพณี พิธีกรรม และภูมิปญญา ซ่ึงกลุมชน
และสังคมไดรว มสรา งสรรคสงั คม ปลูกฝงสืบทอด เรยี นรู ปรบั ปรงุ และเปลีย่ นแปลง เพ่อื ใหเ กดิ ความเจริญ
งอกงามทง้ั ดา นจิตใจ และวตั ถุ อยา งสันตสิ ุข และยง่ั ยนื

ความหมายของวฒั นธรรมดังกลา วขางตน

วัฒนธรรม เปนเคร่อื งวดั และเครื่องกําหนดความเจริญ หรือความเสื่อมของสังคม และขณะเดียวกัน
วัฒนธรรมยังกําหนดชีวิต ความเปนอยู ของคนในสังคม ดังนั้น วัฒนธรรม จึงมีอิทธิพลตอความเปนอยูของ
บคุ คลและตอ ความเจรญิ กา วหนา ของประเทศชาตมิ าก

ความสําคัญของวฒั นธรรม โดยสรุปมดี งั น้ี
1. วัฒนธรรมเปน เครื่องสรา งระเบียบแกสังคมมนุษย วัฒนธรรมไทย เปนเครื่องกําหนดพฤติกรรม
ของสมาชกิ ในสังคมไทยใหมีระเบียบ แบบแผนท่ีชัดเจน รวมถึงผลของการแสดงพฤติกรรม ตลอดจนถึงการ
สรางแบบแผนของความคิด ความเชอื่ และคา นิยมของสมาชิกใหอ ยูใ นรูปแบบเดยี วกัน
2. วัฒนธรรมทําใหเกิดความสามัคคีความเปนอันหนึ่งอันเดียวกัน สังคมท่ีมีวัฒนธรรมเดียวกัน
ยอ มจะมีความรสู ึกผูกผันเดียวกัน เกิดความเปนปกแผน จงรักภักดี และอุทิศตนใหกับสังคม ทําใหสังคม
อยูรอด
3. วฒั นธรรมเปนตวั กําหนดรูปแบบของสถาบัน เชน รูปแบบของครอบครัว จะเห็นไดวาลักษณะ
ของครอบครัวแตละสังคมตางกันไป ทั้งน้ี เนื่องจากวัฒนธรรมในสังคม เปนตัวกําหนดรูปแบบ เชน
วัฒนธรรมไทยกําหนดแบบสามีภรรยาเดียวกัน ในอีกสังคมหนึ่งกําหนดวาชายอาจมีภรรยาไดหลายคน
ความสัมพันธท างเพศกอ นแตง งาน เปน สงิ่ ทีด่ หี รือเปนเร่อื งขดั ตอศลี ธรรม
4. วัฒนธรรมเปนเคร่ืองมือชวยแกปญหา และสนองความตองการของมนุษย มนุษยไมสามารถ
ดํารงชีวิตภายใตส่ิงแวดลอมไดอยางสมบูรณ ดังนั้น มนุษยตองแสวงหาความรูจากประสบการณที่ตนไดรับ
การประดิษฐคดิ คน วธิ ีการใชท รัพยากรน้ันใหเกดิ ประโยชนตอชวี ติ และถายทอดจากสมาชกิ รนุ หน่ึงไปสูสมาชิก
รนุ ตอ ไปโดยวฒั นธรรมของสงั คม
5. วัฒนธรรมชวยใหประเทศชาติเจริญกาวหนา หากสังคมใดมีวัฒนธรรมที่ดีงามเหมาะสม เชน
ความมีระเบียบวินัย ขยัน ประหยัด อดทน การเห็นประโยชนสวนรวมมากกวาสวนตัว เปนตน สังคมน้ัน
ยอ มจะเจริญกา วหนา ไดอ ยางรวดเร็ว

ห น า | 54

6. วัฒนธรรมเปนเคร่ืองแสดงเอกลักษณของชาติ คําวา เอกลักษณ หมายถึง ลักษณะพิเศษหรือ
ลักษณะเดนของบุคคลหรือสังคมที่แสดงวา สังคมหน่ึงแตกตางไปจากอีกสังคมหน่ึง เชน วัฒนธรรมการ
พบปะกันในสงั คมไทย จะมกี ารยกมอื ไหวก นั แตในสังคมญป่ี นุ ใชการคํานบั กนั เปนตน

เรอ่ื งท่ี 2 เอกลักษณของวัฒนธรรมไทย

เอกลักษณหรือลักษณะประจําชาติ ในทางวิชาการ มีความหมาย 2 ประการ คือ ประการแรก
หมายถึง ลักษณะที่เปนอุดมคติ ซึ่งสังคมตองการใหคนในสังคมน้ันยึดมั่น เปนหลักในการดําเนินชีวิต
เปนลักษณะท่ีสังคมเห็นวาเปนสิ่งดีงามและใหการเทิดทูนยกยอง อีกประการหนึ่ง หมายถึง ลักษณะนิสัยท่ี
คนทั่วไปในสังคมนั้นแสดงออกในสถานการณตาง ๆ เชน ในการทํางาน การพักผอนหยอนใจ การติดตอ
สมั พนั ธกบั ผอู ืน่ และในการดําเนนิ ชีวติ ทว่ั ไปในสงั คม เปนลักษณะนิสัยที่พบในคนสวนใหญของประเทศ และ
สว นมากมักจะแสดงออกโดยไมรตู วั เพราะเปนเรอ่ื งของความเคยชินทป่ี ฏบิ ตั ิกันมาอยา งน้ัน
เอกลักษณข องวฒั นธรรมไทยท่เี ดน ๆ มดี งั น้ี

1. ความรักอิสรภาพหรือความเปนไทย คนไทยมีลักษณะนิสัยไมตองการอยูในอํานาจบังคับของ
ผูอื่น ไมชอบการควบคุมเขมงวด ไมชอบการกดขี่ หรือใหผูอ่ืนเขามายุงเกี่ยวสั่งการในรายละเอียดในการ
ทาํ งานและการดําเนินชีวิตสวนตัว คนไทยเปนคนท่ีหยิ่งและรักในศักดิ์ศรีของตนเอง การบังคับนํ้าใจกันหรือ
ฝาฝนความรสู กึ ของกนั และกนั ถอื วาเปน ส่ิงไมควรทาํ

2. การยาํ้ การเปน ตัวของตัวเองหรอื ปจเจกบุคคลนิยม คือ การใหคุณคาในความเปนตัวของตัวเอง
ความนยิ มนส้ี ว นหน่งึ มาจากอิทธิพลของพทุ ธศาสนา ซึง่ ย้าํ ความสําคัญของตัวบุคคลเปนพิเศษถือวา บุคคลจะ
เปน อยา งไร ยอมแลว แตกรรมของบุคคลน้ันในอดีต การยํ้าสอนใหพึ่งตนเอง ทุกคนมีความเทาเทียมกัน สวน
การท่จี ะดีหรอื ชั่วนน้ั อยทู ี่การกระทาํ ของตนเอง มไิ ดอ ยูทช่ี าติกาํ เนิด

3. ความรูสกึ มกั นอยสนั โดษและพอใจในสงิ่ ท่มี ีอยู คนไทยไมมีความดิ้นรน ทะเยอทะยาน ท่ีจะเอา
อยา งคนอื่น ถือเสยี วาความสาํ เร็จของแตล ะเปน เร่อื งของบญุ วาสนา ทกุ คนอาจมีความสุขไดเทา เทยี มกันทั้งนั้น
เพราะเปนเรื่องภายในใจ

4. การทําบุญและการประกอบการกุศล คนไทยสวนใหญมีความเช่ือในเร่ืองกรรม การเวียนวาย
ตายเกิด จึงมกั นิยมทําบญุ และประกอบการกศุ ลโดยทัว่ ไป โดยถือวา เปนความสขุ ทางใจ และเปนการสะสม
กุศลกรรมในปจ จบุ นั เพอื่ หวงั จะไดร ับผลประโยชนในอนาคต

5. การหาความสุขจากชีวติ คนไทยมองชีวิตในแงส วยงาม ความกลมกลืน และพยายามหาความสุข
จากโลก ซึง่ ตรงกันขา มกบั ชาวตะวนั ตกทมี่ ักจะมองชวี ติ ในแงของความขดั แยงระหวา งอาํ นาจฝายต่ําในรางกาย
มนุษยและอาํ นาจฝายสงู ซ่งึ ไดแ ก ศีลธรรมและความรับผิดชอบในใจ คนไทยจงึ ไมมีความขัดแยงในใจเกี่ยวกับ
การปลอยตนหาความสําราญ เพราะถือวาอยูในธรรมชาตมิ นุษย

6. การเคารพเช่ือฟงอํานาจ คนไทยนิยมการแสดงความนอบนอมและเคารพบุคคลผูมีอํานาจ
ความสัมพนั ธร ะหวา งบคุ คลเปน ไปตามแบบพิธีซงึ่ แสดงฐานะสูงตํ่าของบคุ คลที่เก่ยี วขอ ง

7. ความสภุ าพออนโยนและเผ่ือแผ คนไทยเปนมิตรกับทุกคนและมีช่ือเสียงในการตอนรับ คนไทย
นิยมความจริงและชวยเหลือกันในการมีความสัมพันธระหวางกัน และไมคิดเอาเปรียบผูอื่นมีความเมตตา
สงสาร ไมซา้ํ เติมผแู พ ถือเปน คุณธรรมย่ิงของคนไทย

ห น า | 55

8. ความโออ า ลักษณะนี้สบื เนอ่ื งมาจากความเชอ่ื ม่ันและหย่ิงในเกียรติของตนเอง คนไทยน้ันถึงแม
ภายนอกจะดฐู านะตา่ํ แตใ นใจจรงิ เต็มใจยอมรบั วา ตวั เองตํ่ากวา ผอู ื่น ถอื วาตัวเองมีความสามารถเทาเทียมกับ
ผูอ ื่น ถาตนมโี อกาสเชนเดยี วกัน คนไทยไมย อมใหมกี ารดถู ูกกันงาย ๆ และถือวาตนมีสิทธิ์เทาเทียมกับผูอื่นใน
ฐานะเปนมนุษยค นหนึ่ง

เร่ืองที่ 3 การเปลย่ี นแปลงทางวัฒนธรรมและการเลือกรับวฒั นธรรม

เนือ่ งจากวัฒนธรรม เปนส่งิ ท่มี นษุ ยส รางขึ้นจากวถิ กี ารดําเนนิ ชวี ติ ซ้ํา ๆ ของคนในสงั คมนน้ั ๆ ในอดีต
การเปลี่ยนแปลงทางวัฒนธรรมเกิดขึ้นนอยมาก เพราะเปนลักษณะของสังคมปด ตอมาเม่ือแตละสังคมมี
การติดตอระหวางกันมากข้นึ โดยเฉพาะการติดตอกนั ในสงั คมขา มภมู ิภาค เชน ชาตติ ะวันตกกบั ชาตติ ะวันออก
ซ่ึงเกิดข้ึนมากในชวงยุคลาอาณานิคม เม่ือชาวตะวันตกออกลาอาณานิคมทางทวีปเอเชีย พรอมกับนํา
วัฒนธรรมของชาติตนเขามาดวยเชน ศาสนา ภาษา การแตงกาย ท่ีอยูอาศัย อาหาร ความบันเทิง ฯลฯ
แนวโนม ในการเปลีย่ นแปลงวัฒนธรรมของสังคมของชาติตาง ๆ ในภูมิภาคเอเชีย ซึ่งมีความออนแอกวาก็เริ่ม
การเปลี่ยนแปลงทางวัฒนธรรมดงั กลาว ทําใหเกิดแรงผลักดันชักจูงทั้งสองทาง คือ ท้ังการกระตุนใหยอมรับ
ส่งิ ใหมแ ละการอนรุ ักษวฒั นธรรมเดมิ ทีต่ อ ตา นการเปลีย่ นแปลง นน้ั

เมื่อพิจารณาเฉพาะสังคมไทย การสรางวัฒนธรรมและการเปลี่ยนแปลงทางวัฒนธรรม ก็ดําเนินมา
อยางตอเน่ืองในทุกยุคสมัย แตในสังคมในอดีตกอนยุคลาอาณานิคม (เร่ิมตั้งแตสมัยรัชกาลท่ี 4 แหง
กรงุ รัตนโกสนิ ทร) สงั คมไทยแมว าจะมีการติดตอกับชาวตางชาติบาง ก็ยังไมเปนท่ีกวางขวางนักในหมูราษฎร
ความเปลยี่ นแปลงทางวัฒนธรรมท่เี กดิ ขนึ้ จึงดาํ เนนิ ไปอยางคอยเปนคอยไป แตเ ม่อื ถึงยคุ ลาอาณานคิ ม เร่ิมการ
ตดิ ตอกบั ชาวตางชาติ โดยเฉพาะชาติตะวนั ตกทหี่ ลั่งไหลเขา มาจาํ นวนมากข้นึ ความเปล่ียนแปลงจึงเกิดขึ้นเร็ว
ซ่ึงสังเกตไดจ ากการแตง กายของขนุ นาง ซึ่งเปนอยา งตะวันตกมากข้ึน ลักษณะอาคารบานเรือนแบบยุโรป
เรมิ่ มีข้ึน

ดงั นน้ั หลายชาตเิ ริ่มหนั มาพจิ ารณาหาแนวทางการอนุรักษว ัฒนธรรมของชาติตนเองใหม จึงเกิดองคก ร
ทั้งภาครฐั เอกชน พากนั เรงฟนฟวู ฒั นธรรมของตนเอง มีการแลกเปล่ียนเรียนรู ยอมรับวัฒนธรรมท่ีแตกตาง
ระหวา งกัน มีการบรรจเุ ร่ืองราวของวัฒนธรรมไวใหเ ด็กและเยาวชนไดศึกษา เพื่อใหเห็นคุณคาวัฒนธรรมของ
ตนเอง สง ผลใหส ามารถสบื ทอดรกั ษาวัฒนธรรมไวอยางมนั่ คง

ตวั อยา ง สงั คมไทยในอดตี ไดรับวฒั นธรรมจากจีน อนิ เดีย เปนชาตทิ มี่ วี ฒั นธรรมเขมแข็ง ตอ มาเริ่มรับ
วฒั นธรรมตะวันตก ตง้ั แตสมัยรัชกาลท่ี 5 แหง กรงุ รตั นโกสนิ ทรเ รอ่ื ยมาจนถงึ ปจจุบนั และเร่ิมรับวฒั นธรรม
ญีป่ นุ เกาหลี เพราะมอี ทิ ธพิ ลดา นการบันเทงิ รวมทง้ั เทคโนโลยีตา ง ๆ

ดังน้ัน สังคมไทยจะตองรว มมือกันสรา งความเขา ใจใหประชาชนคนไทย ตระหนักถึงคุณคา
วัฒนธรรมไทย ในการรวมกนั อนรุ ักษ สบื ทอด ดวยความภาคภมู ใิ จ วฒั นธรรมไทยจงึ จะคงอยตู อไป

ห น า | 56

เรือ่ งที่ 4 ประเพณีในโลก

ประเพณี คอื วฒั นธรรมที่สบื ทอดกันมา เปนเรอ่ื งทีแ่ สดงถงึ วถิ ีชีวติ ของคนแตละชาติ ตงั้ แตอดีตจนถึง
ปจจุบัน เราจะเห็นความเจริญรุงเรืองของชาติตาง ๆ จากประเพณี สิ่งที่มีอิทธิพลตอประเพณี คือ ศาสนา
ความเชือ่ ของคนในชาติตา ง ๆ ประเพณีท่ีเก่ียวของกับการเกิด การแตง งาน การตาย รวมท้ังประเพณีใน
ศาสนาตาง ๆ ของแตล ะชาติจะแตกตา งกนั ไป

เชน ประเพณกี ารแตง งานของชาวอนิ เดีย จะแตง งานกันเมื่อมอี ายุนอ ยมาก และฝา ยหญิงตองไปสูข อ
ฝายชาย ขณะที่ประเพณีจนี โบราณ ผชู ายเปน ผสู ืบตระกูล จะเปน ผูน ําไดรับสิทธิตา ง ๆ ในครอบครัวมากกวา
เพศหญิง การสูขอตองผา นแมส ่ือ แตป จ จุบนั ประเพณใี นจีนเปลี่ยนแปลงไป ต้งั แตจ นี เปล่ียนแปลงการปกครอง
เปน ลัทธเิ หมาเจอตงุ จีนมีการปฏวิ ัติวัฒนธรรมคร้งั ใหญ

โลกปจ จุบนั มีการตดิ ตอคมนาคมอยางรวดเร็ว ประชากรในโลกสนใจเขา มาทองเทย่ี วศกึ ษาวัฒนธรรม
ประเพณขี องชาวตางชาติ ตางภาษา สง ผลใหป ระเทศตาง ๆ เริ่มสนใจอนรุ กั ษว ัฒนธรรม ประเพณีตา ง ๆ ท่ีโดดเดน
เปน เอกลักษณเพื่อคงความเปนชาติ และเปน การสงเสริมอุตสาหกรรมการทอ งเที่ยวของชาติตนเองไว
ประเทศไทยก็เชน กัน คนตางประเทศมาทองเท่ียวประเทศไทยเปน จํานวนมาก เพื่อเรียนรูวัฒนธรรม
ประเพณีไทย ทําใหเงินตราเขาประเทศเปน จาํ นวนมหาศาล

เร่ืองท่ี 5 ความสําคัญของคานิยมและคานิยมในสงั คมไทย

คานิยม

สงั คมมนุษย จําเปนตอ งมีบรรทดั ฐาน เปน ตวั กําหนดแผนเชิงพฤตกิ รรม ซ่งึ สมาชิกของสังคมจะตอ งมี
ความสัมพนั ธกับบคุ คลอน่ื ๆ เปน จํานวนมาก มีความจําเปนทีจ่ ะตองตดั สนิ ใจตอการกระทําส่ิงตา ง ๆ เพื่อเปน
แนวทางในการประพฤติ ปฏบิ ตั ิ รปู แบบความคดิ ในการประเมนิ ตาง ๆ ของสมาชิกในสังคม

ความหมายคา นยิ ม

คา นิยม หมายถงึ รปู แบบความคิดของสมาชิกในสังคม ที่จะพิจารณาตัดสิน และประเมินวา ส่ิงใดมี
คุณคา มีประโยชนพ ึงปรารถนา ถูกตอง เหมาะสม ดีงาม ควรท่ีจะยึดถือและประพฤติปฏิบัติ คา นิยมท่ีเปน
องคประกอบท่ีสําคัญของการจัดระเบียบสังคมมนุษย คือ คานิยมทางสังคม (Social Value) ซึ่งหมายถึง
รูปแบบความคิดที่สมาชิกสว นใหญต ัดสินและประเมินวา เปนส่ิงท่ีมีคุณคา มีประโยชน พึงปรารถนา ถูกตอง
เหมาะสมดีงาม ควรแกการประพฤตปิ ฏบิ ัติรวมกัน คานิยมทางสังคม เกิดจากการที่สมาชิกในสังคมดํารงชีวิต
อยรู ว มกัน แลกเปล่ยี นประสบการณ ถา ยทอดความคดิ เหน็ ระหวา งกนั เกดิ รปู แบบทส่ี อดคลอ งในแนวทางเดียวกัน

ห น า | 57

ความสาํ คัญของคานยิ ม

สังคม มีคา นยิ มแตกตางกันตามวัฒนธรรม วิถีการดํารงชีวิต สภาพแวดลอมทางธรรมชาติ และท่ีต้ัง
ถิน่ ฐาน คา นยิ มของแตละสังคม เปน แนวความคิดทัศนคติรว มกันของคนสวนใหญ จึงเปน พื้นฐานที่สําคัญเกิด
บรรทัดฐานทางสงั คมอันเปน การกาํ หนดกฎเกณฑ หรอื ระเบียบในการปฏิบตั ติ อกันทางสังคมตามแนวทางของ
คา นิยมทส่ี มาชกิ ในสงั คมยอมรับรวมกัน

คา นิยม สามารถชว ยใหก ารดําเนินชีวิตระหวางสมาชิกในสังคมมีความสอดคลองสัมพันธต อ กัน
ลดความขดั แยง และความตงึ เครียดของสมาชิกในสังคม คานิยม เปนสิ่งท่ีมีการเปล่ียนแปลงไดตามสภาพ
แวดลอ มและความเหมาะสมในแตละยุคสมัย เนื่องจากการเปล่ียนแปลงทางสังคม ทําใหส ังคมน้ันเกิดมี
คานิยมใหมมาทดแทนคา นิยมเดิม เชน การเปล่ียนแปลงทางดา นการผลิตทางการเกษตรของไทยจาก
การผลิตแบบเดมิ มาสูการผลิตแบบใหม ทีม่ ีการใชเ ทคโนโลยีทันสมัยมาทําการผลิต เพื่อลดระยะเวลาและ
กําลงั แรงงานจากแรงงานคนหรอื สตั ว มผี ลทาํ ใหเกษตรกร ชาวไรช าวนา มีคานิยมในการนําเอาเคร่ืองจักร
และสารเคมมี าใชท างเกษตร จนมาในปจ จุบนั มกี ารชแี้ นวทางการทาํ เกษตรแบบพอเพียง ก็ทําใหเ กษตรกร
เริ่มเปลี่ยนแปลงคา นิยมในวธิ ีการธรรมชาตมิ าชว ยในการผลติ เนือ่ งจากพษิ ภยั จากสารเคมีและรูจ ักประสม
ประสานความคดิ ทําใหเกิดคานิยมวิเคราะห วิจยั การทาํ เกษตร เพือ่ ยงั ชีพและอตุ สาหกรรม

คา นยิ มทีส่ ําคญั ของสงั คมไทย ไดแ ก

1) การนับถือพุทธศาสนา เปนคติความเช่ือระดับสูงทางจิตใจของคนไทย ทําใหเกิดคา นิยมใน
การประกอบพิธใี นประเพณี เทศกาล วันสําคัญทางศาสนา และในวาระสําคัญของชีวิต เปน คตินิยมท่ีปฏิบัติ
สืบตอ มาจนเปนสวนหนงึ่ ของวิถชี วี ติ ไทย

2) การเคารพเทิดทูนพระมหากษัตริย เ ปนคติความเช่ือและศรัทธาภักดีตอพระมหากษัตริยของ
ชาวไทย เปน คานิยมธรรมเนยี มของคนไทยที่แสดงความเคารพเทิดทูนพระมหากษตั ริย

3) การรักสังคมไทย เปน คา นิยมที่พึงประสงคของสมาชิกภายในสังคมไทยท่ีตอ งมีความสามัคคี
รว มมือรว มใจเปน หน่ึงเดียวกนั ในการชวยเหลือสังคมไทย ท้ังในภาวะที่เกิดเหตุการณรา ยอันเปน ภัยแกส ังคม
และประเทศชาติ ชว ยกันปลูกฝง จติ สาํ นกั ใหร ูคณุ คา ของวัฒนธรรมไทย รกั ษามรดกไทย รกั เมอื งไทย ใชข องไทย

4) ความซ่ือสัตยส ุจริต คานิยมขอ นี้เปน สิ่งสําคัญที่ควรปลูกฝงใหสมาชิกของสังคม เนื่องจากเปน
รากฐานในการพัฒนาและสรา งความเจริญใหกับตนเองและประเทศชาติ เชน สมาชิกของสังคมไทยมี
ความซ่ือสัตยส ุจริตตอ ตนเองและผูอ ่ืน ในการอยูรว มกันของสังคม การไมกระทําการทุจริต ละเมิดฝาฝน
กฎหมาย เปน ตน

5) การเคารพผูอ าวโุ ส คา นิยมขอ นี้ไดแสดงออกในพฤติกรรมของสมาชิกสังคมไทย เชน การมีกิริยา
มารยาทสุภาพออนนอมตอ ผูอาวุโสหรอื ผูใหญ การเคารพใหเ กียรติผูอ าวุโส ผูใหญ ผูท ่ีสังคมยกยองตามวาระ
ตาง ๆ

คา นยิ มทคี่ วรปลกู ฝง ตามหลักพระพุทธศาสนา

1. แนวทางปฏบิ ัติตามคา นยิ มพ้ืนฐาน มี 5 ประการ
1) การพ่งึ ตนเอง ขยันหมัน่ เพยี ร และมีความรับผดิ ชอบ
2) การประหยดั และอดออม
3) มีระเบยี บ วนิ ัย และเคารพกฎหมาย

ห น า | 58

4) การปฏบิ ตั ิตามคณุ ธรรมของศาสนา
5) ความรกั ชาติ ศาสน กษัตริย
2. ความเอ้ือเฟอเผอ่ื แผ
คุณลักษณะเชน นี้ไดร ับอิทธิพลมาจากคําสอนที่วา มนุษยเราไมวา ยากดี มีจน อยา งไร ตางเปน
เพอ่ื นรวมทกุ ขร ว มสขุ เวียนวายตายเกิดอยูใ นสังสารวัฏดวยกัน ความสํานึกวา ตนเองตองตาย ยอ มกอใหเ กิด
ความเหน็ ใจกนั แสดงออกมาในรปู ความเออื้ เฟอ เผื่อแผ ชว ยเหลือกันและกนั
3. ความเคารพและความออ นนอมถอ มตน
คานิยม สะทอนลักษณะนิสัยของคนไทยคอ นขางโดดเดน การเคารพผูอ าวุโส ความเกรงใจ
ใหเกยี รติผูมปี ระสบการณเหนอื กวาตน จะปรากฏใหเ หน็ ทกุ ระดบั ของสถาบันไทย นับตั้งแตสถาบันครอบครัว
ไปจนถึงสถาบันสงฆ ทั้งในระบบราชการ คือ การไมก ลาแสดงความคิดเห็นขัดแยง เพราะเกรงจะกระทบ
กระเทือนความรูสึกผูอื่น ความออนนอมนุนนวล ไมเ พียงแตส ะทอนออกมาในรูปของกิริยามารยาท เทา น้ัน
ยังสะทอ นออกมาในงานศิลปะตาง ๆ ของชาติดว ย ไมว าจะเปนจิตรกรรม ประติมากรรม นาฏกรรม หรือ
คีตกรรม

4. ความกตญั ูกตเวที

เปน คณุ ธรรมของบคุ คลผสู ํานึกในอปุ การคณุ ทผ่ี ูอ่นื กระทําตอ ตน และพยายามจะหาทางตอบแทน
อุปการคณุ น้นั คุณธรรมขอนีพ้ ระพุทธองคท รงกลา ววา เปนบุคคลหาไดย าก

ความกตญั ูกตเวที จงึ เปน คานยิ มอนั มรี ากฐานมาจากพุทธศาสนา เปนส่ิงสาํ คญั ในสงั คม ยกยอ งวา
“ตกนํ้าไมไ หล ตกไฟไมไ หม” หมายความวา ทําคุณกับคนอื่นนั้น เมื่อถึงคราวตกอับ ก็มีผูยินดียื่นมือเขามา
ชวยเหลอื ความกตัญู จึงเปนคา นิยมที่สมควรจะปฏบิ ัติใหเ กดิ สิรมิ งคลกับตนเอง

5. ศรทั ธาและปญญา

ศรัทธา แปลวา ความเชือ่ คนสวนมากมักพดู วา ศรัทธาปสาทะ
ปสาทะ แปลวา ความเล่ือมใส
ศรัทธา เปน ความเชื่อแตเปน ความเชอื่ บุคคลอน่ื เชน เราเห็นความคิดเห็นหรือการกระทําของ
คนอน่ื เปน สง่ิ ท่ีดี และเหมาะสมนา จะนํามาปฏบิ ตั ิ แลว ปฏิบตั ิตามแนวทางของบคุ คลอ่นื ซง่ึ เปน ผคู ิด แสดงวา
เรามีศรัทธาในบุคคลนนั้
ปญ ญา เปน ความรูท ่เี กดิ ดวยตนเอง ซึ่งเกิดจาการคิดพิจารณาไตรตรอง วิเคราะหอยา งรอบคอบ
มเี หตผุ ล
พุทธศาสนา พระพุทธเจาทรงสอนใหบ ุคคลมีทั้งศรัทธาและปญญาประกอบกันดว ยเหตุผล
ผศู รทั ธา ถา มีความเช่ือมากเกินไป จะกลายเปนความงมงาย คนจาํ นวนไมน อยท่ีหลงเช่ือสิ่งตาง ๆ โดยมิได
วิเคราะหหรอื พจิ ารณาอยา งแทจ รงิ เพ่อื ประโยชนสุขรว มกันของบุคคลทั้งหลายในสังคม ศรัทธาอยางถูกตอง
ในพุทธศาสนา มดี งั น้ี
- เช่อื วา พระพุทธเจา ตรัสรจู ริง
- เชอ่ื วา บุญบาปมจี ริง
- เชือ่ วา ผลของบุญบาปมีจริง
- เชื่อวาบุญบาปที่ตนทําเปน ของตนจรงิ

ห น า | 59

6. ทาํ งานสจุ รติ

สจุ รติ มาจาก สุ หมายถงึ ดี และ จริต หมายถงึ ความประพฤติ
สุจริต จึงเปนความประพฤติทด่ี ีงาม ทงั้ กาย วาจา ใจ ซ่งึ นาจะหมายความไดวา
1) ไมผิดกฎหมาย ไมผ ิดตอกฎระเบียบของบา นเมือง ไมทําลายทรัพยากรธรรมชาติ
ไมป ระพฤตผิ ดิ เลน การพนัน ไมขายยาเสพติด ทาํ ลายเยาวชน สังคม และประเทศชาติ
2) ไมผดิ ประเพณี ประกอบดว ย

(1) ขนบของบานเมือง คอื ไมผดิ กฎหมาย ระเบยี บ ของบานเมือง
(2) ธรรมเนียม เปนความประพฤติที่สงั คมยอมรบั และปฏิบตั ิกนั มา
(3) ไมผ ดิ ศลี ธรรม หมายความวา มคี วามประพฤตอิ ันถูกตอ งตามทํานองคลองธรรม ทํากาย
วาจา ใจ สงบ ระวังสํารวมตนอยูเ สมอ เมื่อบุคคลไมป ระพฤติผิดศีลธรรม ตนเอง ครอบครัว และสังคมก็จะ
สงบสุข
บุคคลพึงสรางคา นิยมในการกระทําการอันเปน ประโยชนตอ ตนเองชาติ บา นเมือง พรอ มทั้งรักษา
ความเปน ไทยใหคงอยู อยาหลงผดิ เหน็ คา นิยมวัฒนธรรมตางชาติกวาคานิยมวัฒนธรรมไทย สรา งพลงั เพือ่ ทําให
ชาตมิ ่นั คง โดยชวยกนั ดูแลสิ่งที่เปนวัฒนธรรมอันดีงามของไทย

เรือ่ งที่ 6 คา นิยมท่พี ึงประสงคข องสังคมโลก

ศลี ธรรม จรยิ ธรรม และคา นยิ ม คือ ส่ิงท่ีกําหนดมาตรฐาน ความประพฤติ ของสมาชิกในสังคมไวให
ปฏบิ ัตติ ามแนวทางท่ีสังคมไดก าํ หนดวา เปนสงิ่ ดงี าม เหมาะสม กับสภาพสังคมนั้น ๆ รวมทั้ง เปน มาตรฐานที่
ใชตัดสินการกระทําของบุคคลในสังคมวา ถูกหรือผิด ดีหรือชั่ว เพื่อใหส ังคมดํารงอยูไ ดอยางปกติสุข ซึ่งเปน
ส่ิงสําคญั ทม่ี ีอยคู ูก ับการดาํ เนนิ ชวี ติ เปนส่งิ ท่ีสังคมยอมรับรว มกนั

คานิยมและจริยธรรมในสังคม เปน ตัวกําหนดความเชื่อของบุคคลในสังคม กอใหเ กิดประโยชนต อ
สังคม ชว ยในการพัฒนาสังคม เพราะทําใหบุคคลมีความตั้งม่ันอยูใ นความดี ความรับผิดชอบ ความเสียสละ
ความกตัญูรูคุณ ความมีวินัย ความกลา หาญ และความเช่ือม่ันในคําสอนของศาสนา ดังนั้น คา นิยมและ
จริยธรรมของสงั คม จาํ ตองมจี ุดมุงหมายในการละเวนจากการทาํ ชัว่ เปน ส่งิ สาํ คัญ

คานยิ มและจรยิ ธรรมทที่ ั่วโลกพงึ ประสงคใหเกิดข้นึ ในพลเมืองของชาตติ น มดี ังน้ี
1. การไมเ บียดเบียนและกอ ความเดือนรอ นใหแกผูอ ่ืน ท้ังการเบียดเบียนทางกาย วาจา ใจ เชน
การใชคาํ พูดทีส่ อเสยี ด เยาะเยย ถากถาง ดูหม่นิ ผูอ ่นื รวมทง้ั การกลัน่ แกลง ทาํ ลายทรพั ยสนิ ผอู ่นื
2. ความเสียสละ โดยเปนผูเอื้อเฟอเผ่ือแผใ หแกผูอ ื่นโดยไมหวังผลตอบแทน ลดละความเห็นแกต ัว
ชวยเหลือผูอ ื่นในยามทีม่ ีความจําเปนไดท ้ังกําลังกายและกําลังทรัพย หรือกําลังทางสติปญ ญาเพ่ือการอยู
รว มกนั อยางสงบสขุ ในสังคมโดยรวม
3. มีความกลาหาญทางคุณธรรม จริยธรรม หมายถึง การทําในสิ่งท่ีเห็นวา ถูกตองตามทํานอง
คลองธรรมและละเลิกไมกระทําความผิด อันเปนเหตุใหเกิดความเสียหายแกต นเองและสว นรวม หรือทําให
ตนเองและสวนรวมเสยี ผลประโยชนก ็ตาม

ห น า | 60

4. ความละอายและเกรงกลัวตอ กระทําความช่ัว โดยไมเ ขาไปเก่ียวขอ งกับความช่ัวทั้งปวง มีจิตใจท่ี
ยบั ย้ังผลประโยชนท ี่ไดมาโดยมชิ อบ

5. การรจู ักเคารพในความคิดเห็นของตนเองและผูอ ื่น มีความสํานึกในสิทธิเสรีภาพ ความเสมอภาค
ของแตล ะบคุ คล ไมวา จะเปนของตนเองและผอู นื่ เปนการยอมรับสติปญญา ความคิดเห็นของผูอ่ืนเทา กับของ
ตนโดยไมห ลอกตนเอง หรอื มคี วามด้ือรน้ั เอาแตความคิดของตนเองเปนใหญ และเหยียดหยามผอู ื่น เปน การฝก
ใหเ ปนคนมีเหตผุ ล รบั ฟงความคดิ เห็นรอบดาน แลวนํามาพิจารณาดว ยตนเอง เพ่อื ขจดั ปญหาความขดั แยง

6. มีความซ่ือสัตยสุจริตตอตนเองและผูอ ื่น หมายถึง ความซื่อสัตยตอ ตนเองเพื่ออยูในความไม
ประมาท ขยันขนั แข็งในหนา ที่การงาน มีความรับผิดชอบในส่ิงที่ไดร ับมอบหมาย รวมทั้ง มีความซ่ือสัตยต อ
ผูอ่นื ประพฤติปฏิบัติตรงไปตรงมาอยา งสมา่ํ เสมอ ไมค ิดโกงหรอื ทรยศหักหลัง หรือชักชวนไปในทางเสื่อมเสีย
เพ่ือหาผลประโยชนสวนตน

7. ความมีวิจารณญาณในการตัดสินปญหาตา ง ๆ หรือ ความมีเหตุผลในการพิจารณาไตรต รอง
ไมหลงเชอื่ สิ่งใดงา ย ๆ รจู กั ควบคมุ กาย วาจา โดยใชสติอยางรอบคอบ ไมทําตามอารมณมีจิตใจสงบเยือกเย็น
ไมว วู าม สามารถรับฟง ความคิดเห็นของคนอ่ืนท่ีขัดแยง กับตนอยางใจกวาง ไมแ สดงความโกรธหรือไมพอใจ
ไมม ที ฏิ ฐิมานะ

8. ความขยนั หมนั่ ศกึ ษา หาความรู ใหเ ฉลยี วฉลาดในศลิ ปวชิ าการทกุ สาขาวชิ า
9. ความสามารถในการประกอบอาชีพสาขาตาง ๆ
10. การักษาสงิ่ แวดลอ มและความเปน ชาติ วรรณกรรม ประเพณี ตลอดจนดนิ แดนของตนเอง
คา นยิ มและจริยธรรมทีเ่ ปน ตวั กาํ หนดพฤติกรรมของแตละบุคคล จะเปน คา นิยมและจริยธรรมที่เกิด
ประโยชนต อ ตนเอง สงั คม และการพฒั นาตนเอง เพ่อื ยกระดับความคิดสตปิ ญญา รวมทั้งการเสียสละตอ สังคม
ประเทศชาติ
1. ตัวกาํ หนดพฤตกิ รรมของแตละบคุ คล เพ่อื ขจดั ความขัดแยง

1) เปนผูมีความอดทนอดกลั้น เพ่ือเผชิญกับปญหาตา ง ๆ อยางมีสติ ไมแ สดงออกทาง
อารมณ มีจติ ใจสงบเยือกเยน็

2) เปน ผมู จี ิตใจกวา งขวาง เปดใจยอมรับความเห็นของผูอื่นดว ยใจเปนกลาง ไมคิดวาตนเองอยู
เหนือผูอน่ื

2. คานยิ มและจริยธรรมทีเ่ ปนตวั กาํ หนดพฤตกิ รรมของแตละบุคคล เพอ่ื การอยรู ว มกนั อยางสันตสิ ุข
1) มีความเสียสละ เปนผูใหดว ยใจท่ีบรสิ ุทธิ์ โดยไมห วังผลตอบแทน
2) มีความรัก ความสามคั คี เปนท่ีต้งั ยอมรับในเหตผุ ลของการอยรู วมกันในสงั คมอยา งมคี วามสุข

ห น า | 61

เรือ่ งท่ี 7 การปอ งกันและแกไขปญหาพฤติกรรมตามคานิยมทีไ่ มพ ึงประสงคข องสังคมไทย

คา นิยมของสงั คมไทยท่ีไมพ่งึ ประสงค ควรไดรับการแกไ ข ปรับปรงุ พฒั นา เพราะเปนอุปสรรคทีส่ ําคัญ
ตอ ความมั่นคงของตนเอง ครอบครัว ชมุ ชน สังคม ตวั อยางที่สําคัญคือ

1. ความเปน ผกู ลาไดกลาเสียในทางทีผ่ ดิ เชน นิสัยของนักพนันเร่ิมตั้งแตเด็ก เยาวชน คือ การพนัน
ฟตุ บอล กฬี าตาง ๆ (การเลนหวย การพนันตา ง ๆ ) ทําใหห มดตัว และไมม านะในการประกอบอาชีพท่ีสจุ ริต

2. ความเปนผูใจกวางรักษาหนา ตา โดยไมคํานึงถึงฐานะตนเอง ตัวอยา ง เมื่อครอบครัวมีงานบวช
แตง งาน งานศพ จะไปกูเงินหรือนําเงินที่เก็บหอมรอมริบมาใชในการเลี้ยงดูอยางสุรุยสุรา ย จนมีครอบครัว
ลูกโตเขาโรงเรยี นยงั ใชเงินคนื คา แตง งานยังไมห มด

3. การชวยเหลอื พวกพอ ง โดยไมคาํ นงึ ถงึ ความถูกตอง ตัวอยา ง เม่ือเพ่ือน พ่ี นอ ง มีเรื่องกับใครพรอ มที่
จะยกพวกไปตอสู โดยไมค าํ นงึ ถงึ เหตุผล ความถกู ตอ งในวิธีการแกป ญหา ตัวอยาง การยกพวกตีกันของวัยรุน
และของกลมุ พวกนักเลงตาง ๆ

4. เมือ่ เกิดปญ หาชอบใชคําวา ไมเปนไร ไมค ิดหาการแกไ ขปญหาอยา งจริงจัง สงผลใหปญหายังคง
เปน ปญ หาตอ ไป ปญหาท่ีเกดิ ข้นึ ไมไ ดรับการแกไ ข

5. ชอบความสนุกสนาน ดื่มเหลา เฮฮาไมข ยันขันแข็งในการประกอบอาชีพ สง ผลใหเกิดความ
ประมาทในชวี ิต จะเห็นเทศกาลปใหม สงกรานต มคี นเสียชวี ติ จาํ นวนมาก เพราะความประมาท

6. ยกยองผูมฐี านะ
การปองกนั และแกไ ขปญหาพฤตกิ รรมตามคานยิ มท่ไี มพ ึงประสงคในสังคมไทย คือ
1. คานิยมท่ดี ีงาม ควรไดรบั การปลกู ฝงตั้งแตยังเปน เด็ก ในครอบครัว ชุมชน โรงเรียน สถานศึกษา
รวมท้งั ในสังคมไทย
2. ผูใหญในสังคมไทยทุกฐานะท่ีสําคัญ คือ ผูท ่ีอยูในบทบาทเปนผูนํา จะตอ งประพฤติตนเปน
แบบอยางทดี่ ี
3. สงั คมไทย จะตอ งยกยองใหเกียรติผทู ี่ประพฤติปฏิบตั ิตามคานยิ มทีด่ ีงาม ไมย กยอ งผูมีอํานาจมีเงนิ
แตเปน ผูท ี่ประพฤติตามคา นิยมท่ีดงี ามของไทย
4. ส่ือ จะตองรวมกันรณรงคใหคนไทยมีคา นิยมท่ีดีงาม ไมสนับสนุนเผยแพรส่ิงที่ไมดี เพราะสื่อมี
อทิ ธพิ ลตอสังคมไทยโดยเฉพาะเดก็ และเยาวชน
5. อยา ปลอยใหป ญ หาความเสือ่ มทรามที่เกิดจากการประพฤติตามคา นิยมท่ีไมด ีผานไป เพราะเห็น
เปน เร่อื งเล็ก ๆ ควรเรงชว ยกนั หาทางแกไ ข ดว ยการถอื เปน หนาทีข่ องทกุ คน
6. องคก รทั้งภาครัฐและเอกชน สนับสนุนใหเ กิดชมรม สมาคม ในระดับทอ งถ่ินตา ง ๆ ที่เปนสังคม
แหงการเรยี นรู เพอื่ ใหส ังคมชุมชนเปนสงั คมที่อดุ มดว ยปญ ญา ซึง่ จะเปนพืน้ ฐานที่สง ผลใหส ังคมไทยแข็งแกรง
ตอไป



ห น า | 62

กิจกรรมท่ี1
ใหผ เู รยี นคน ควาวฒั นธรรม ประเพณี คา นิยมของประเทศตา ง ๆ ในโลก มาคนละ 1 ประเทศ

แลวนํามาแลกเปล่ยี นเรียนรกู ัน

กจิ กรรมท2ี่
ใหผ เู รยี นนํากรณตี วั อยา งปญหาทเ่ี กยี่ วขอ งกบั วัฒนธรรม ประเพณี คา นิยมท่ีเกิดข้นึ กับประเทศตา ง ๆ

ในโลกมาแลกเปล่ียนเรยี นรกู นั

กจิ กรรมท3ี่
ใหผเู รยี นศกึ ษาตัวอยางแนวทางทป่ี ระเทศตาง ๆ อนรุ กั ษวัฒนธรรมตามประเพณแี ละคานยิ มทด่ี ี

ของตนไวไ ด เชน ประเทศภูฏาน

ห น า | 63

บทท่ี 3 รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย

สาระสาํ คญั

รฐั ธรรมนูญแหงราชอาณาจกั รไทย เปน กฎหมายสงู สดุ ในการปกครองประเทศไทย นับแตป ระเทศไทย
มีการเปลีย่ นแปลงการปกครองจากระบอบสมบรู ณาญาสิทธิราชย เม่ือป พ.ศ. 2475 มาจนถึงปจจุบัน (2553)
ประเทศไทยใชร ฐั ธรรมนญู ฉบับที่ 18 ซึ่งประชาชนชาวไทยทุกคนควรตองมีความรู ค วามเขาใจ หลักการ เจตนารมณ
ตลอดจนสาระสาํ คัญของรัฐธรรมนูญอยา งถองแท เพ่ือจะไดปฏิบัติหนาท่ีตามท่ีรัฐธรรมนูญกําหนดไวไ ดอยา ง
ถกู ตอง

ผลการเรยี นรทู ่คี าดหวงั

1. มีความรู ความเขา ใจ ความเปน มาของรฐั ธรรมนญู
2. บอกหลักเกณฑสําคญั ของรฐั ธรรมนญู แหงราชอาณาจักรไทยได
3. บอกสาระสําคัญของรฐั ธรรมนญู ฉบับปจจุบนั ทีเ่ กี่ยวขอ งกบั ตวั เองได
4. มีความรู ความเขาใจ เกีย่ วกับบทหนาท่ขี ององคกรตามรฐั ธรรมนญู

ขอบขา ยเนอื้ หา

เรือ่ งท่ี 1 ความเปน มาและสาเหตุของการเปลย่ี นแปลงรฐั ธรรมนญู
เรื่องที่ 2 สาระสําคญั ของรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย
เรือ่ งที 3 บทบาทหนาท่ขี ององคก รตามรฐั ธรรมนูญ
เรอ่ื งท่ี 4 บทบญั ญตั ขิ องรัฐธรรมนูญท่มี ีผลตอการเปลี่ยนแปลงทางสงั คม

และสงผลตอฐานะของประเทศในสังคมโลก
เร่อื งท่ี 5 หนา ที่พลเมืองตามรฐั ธรรมนูญและกฎหมายอนื่

ห น า | 64

เร่ืองที่ 1 ความเปนมาการเปล่ยี นแปลงรัฐธรรมนญู

รัฐธรรมนญู หมายถงึ กฎหมายสูงสดุ ในการปกครองประเทศ วาดวยการจัดระเบียบการปกครอง
ประเทศ

รัฐธรรมนูญแหง ราชอาณาจักรไทย ฉบับแรกเกิดจากการเปล่ียนแปลงการปกครองระบอบ
สมบรู ณาญาสิทธิราชย เปนการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริยเ ปน ประมุข เร่ิมเม่ือ
วันท่ี 24 มิถนุ ายน 2475 โดยกลุม บุคคลทเ่ี รยี กตนเองวา “คณะราษฎร” ประกอบดว ย พลเรือนและทหาร
มนี โยบายการปกครองทเ่ี ห็นแกประโยชนของประชาชน ขณะนั้น พระบาทสมเด็จพระปกเกลา เจาอยูหัว
ทรงปกครองประเทศ ทรงประทับอยูท่พี ระราชวังไกลกงั วล จงั หวัดประจวบครี ีขนั ธ ไดเห็นประโยชนส ขุ ของ
ราษฎรเปนสาํ คญั จงึ สละอํานาจของพระองค และพระราชทานรัฐธรรมนูญฉบับชั่วคราว ประกาศใชครั้งแรก
เม่ือวันท่ี 27 มิถุนายน 2475 เรียกวา “รัฐธรรมนูญการปกครองแผนดินสยามชั่วคราว พุทธศักราช
2475” ตอมา เมอื่ วันที่ 10 ธนั วาคม พ.ศ. 2475 จึงไดม ีการประกาศใช “รัฐธรรมนญู แหงราชอาณาจักรสยาม
พทุ ธศกั ราช 2475”

หลังการเปลี่ยนแปลงการปกครองและประกาศใชรัฐธรรมนูญฉบับแรก เม่ือปพุทธศักราช 2475
จนถงึ ปจ จบุ นั (พ.ศ. 2553) มกี ารยกเลกิ และประกาศใชร ฐั ธรรมนญู ไปแลว รวม 18 ฉบบั ดังนี้

ฉบบั ที่ 1 :พระราชบญั ญตั ิธรรมนญู การปกครองแผนดนิ สยามชั่วคราว
พุทธศักราช 2475 (ราชกจิ จานุเบกษา เลม 49 หนา 116
วนั ที่ 27 มิถนุ ายน 2475)

ฉบับท่ี 2 :รฐั ธรรมนูญแหงราชอาณาจกั รสยาม พุทธศกั ราช 2475
(ราชกิจจานเุ บกษา เลม 49 หนา 529 วนั ท่ี 10 ธนั วาคม 2475)

ฉบับท่ี 3 :รฐั ธรรมนูญแหงราชอาณาจกั รไทย พุทธศกั ราช 2489
(ราชกจิ จานุเบกษา เลม 63 หนา 30 วนั ที่ 3 พฤษภาคม 2489)

ฉบับท่ี 4 :รฐั ธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย (ฉบบั ช่วั คราว) พทุ ธศกั ราช 2490
(ราชกจิ จานุเบกษา เลม 64 ตอนท่ี 53 วนั ที่ 9 พฤษภาคม 2490)

ฉบับที่ 5 :รฐั ธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พทุ ธศักราช 2492
(ราชกิจจานเุ บกษา เลม 66 ตอนที่ 17 วันท่ี 23 มีนาคม 2492)
แกไขเพิ่มเตมิ พทุ ธศักราช 2495

ฉบับท่ี 6 :รฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจกั รไทย พุทธศักราช 2475
(ราชกจิ จานุเบกษา เลม 69 ตอนท่ี 15 วันท่ี 8 มีนาคม 2475)

ฉบับท่ี 7 :รัฐธรรมนญู แหงราชอาณาจักรไทย พทุ ธศกั ราช 2502
(ราชกจิ จานเุ บกษา เลม 76 ตอนท่ี 17 วันที่ 28 มกราคม 2502)

ฉบับที่ 8 :ธรรมนูญการปกครองราชอาณาจกั ร พุทธศกั ราช 2511
(ราชกิจจานุเบกษา เลม 85 ตอนพเิ ศษ วนั ท่ี 20 มถิ ุนายน 2511)

ฉบับท่ี 9 :ธรรมนญู การปกครองราชอาณาจักร พทุ ธศกั ราช 2515
(ราชกิจจานเุ บกษา เลม 89 ตอนที่ 192 วนั ท่ี 15 ธนั วาคม 2515)

ห น า | 65

ฉบบั ท่ี 10 : รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พทุ ธศักราช 2517
(ราชกจิ จานเุ บกษา เลม 92 ตอนที่ 14 วันท่ี 23 มกราคม 2518)

ฉบบั ท่ี 11 : รฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจกั รไทย พทุ ธศกั ราช 2519
(ราชกิจจานเุ บกษา เลม 93 ตอนที่ 135 (ฉบับพิเศษ)
วนั ท่ี 22 ตุลาคม 2519)

ฉบับที่ 12 : ธรรมนูญการปกครองราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2520
(ราชกิจจานุเบกษา เลม 95 ตอนท่ี 111 วนั ท่ี 9 พฤศจิกายน 2520)

ฉบบั ที่ 13 : รฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรไทย พทุ ธศกั ราช 2521
(ราชกิจจานเุ บกษา เลม 95 ตอนท่ี 146 (ฉบับพเิ ศษ)
วันท่ี 22 ธนั วาคม 2521)

ฉบบั ท่ี 14 : ธรรมนูญการปกครองราชอาณาจกั รไทย พุทธศักราช 2534
(ราชกจิ จานเุ บกษา เลม 108 ตอนที่ 40 วันท่ี 1 มนี าคม 2534)

ฉบบั ท่ี 15 : รัฐธรรมนูญแหง ราชอาณาจกั รไทย พทุ ธศกั ราช 2534
(ราชกจิ จานเุ บกษา เลม 108 ตอนท่ี 216 วันที่ 9 ธันวาคม 2534)

ฉบับที่ 16 : รฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจกั รไทย พทุ ธศักราช 2540
(ราชกิจจานเุ บกษา เลม 114 ตอนที่ 55ก วันท่ี 11 ตลุ าคม 2540 )

ฉบบั ท่ี 17 : รฐั ธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย (ฉบับชวั่ คราว) พุทธศักราช 2549
(ราชกิจจานเุ บกษา เลม 123 ตอนท่ี 102ก วนั ที่ 1 ตลุ าคม 2549)

ฉบบั ท่ี 18 : รัฐธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550
(ราชกจิ จานุเบกษา เลม 124 ตอนท่ี 47ก วนั ที่ 24 สิงหาคม 2550)

การยกเลิกและประกาศใชรัฐธรรมนูญแตล ะคร้ัง สว นใหญเปนผลมาจากการปฏิวัติรัฐประหาร
ซึ่งสามารถสรุปเหตผุ ลของการเปลี่ยนแปลงรฐั ธรรมนูญ ไดด งั น้ี

1. กลมุ ผูนาํ ซงึ่ มอี าํ นาจทางการเมอื งในขณะน้นั เหน็ วา หลักการและวธิ กี ารของรัฐธรรมนูญฉบับท่ี
ใชอ ยูน ้ันไมเหมาะสม จงึ ลมเลกิ และประกาศใชรัฐธรรมนญู ใหม

2. กลุมผนู ําซ่ึงมอี ํานาจทางการเมอื งแตกแยกกนั เอง จงึ มกี ารลมเลิกรัฐธรรมนูญฉบับที่ใชอยู เพ่ือ
ใชฉบับใหมท ่ีสามารถตอบสนองความพอใจของกลุมตนได

3. ภาวะเศรษฐกจิ การเมอื ง สภาพทางสงั คม และสถานการณข องประเทศในขณะน้นั ทาํ ใหตอ งมี
การเปลย่ี นแปลงแกไ ขรฐั ธรรมนญู ใหเหมาะสม

ห น า | 66

เรอื่ งท่ี 2 สาระสาํ คัญของรฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจกั รไทย

รฐั ธรรมนูญแหง ราชอาณาจักรไทย เปนกฎหมายสูงสุดของประเทศ ที่รูปแบบของรัฐ รูปแบบการ
ปกครองและการบริหารประเทศ บทบัญญัติของกฎหมายหรือขอบังคับใดขัดหรือแยงตอ บทบัญญัติใน
รฐั ธรรมนูญ บทบญั ญัตินน้ั เปน อนั ใชบ ังคับมไิ ด และไมวากรณีใด ๆ หากปรากฏวา ผูใดใชกาํ ลังประทษุ ราย เพ่อื
ลม ลางหรอื เปลย่ี นแปลงรฐั ธรรมนญู ผนู ้ันกระทําความผิดฐานเปนกบฏตอประเทศชาติ มีโทษถึงประหาร
ชีวิตหรอื จาํ คกุ ตลอดชีวิต

รฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรไทย โดยท่วั ไปจะบญั ญัตหิ ลักการสําคัญของรัฐธรรมนูญ ไวดังนี้
1. รูปแบบของรัฐ ประเทศไทยเปนราชอาณาจักรอันหนึ่งอันเดียวจะแบง แยกมิได คําวา
ราชอาณาจักร หมายความวา ประเทศไทย เปนประเทศที่มีพระมหากษัตริยท รงเปนประมุข และคําวา
อันหนึ่งอนั เดยี วจะแบงแยกมิได หมายความวา ประเทศไทยเปน รัฐเดี่ยวหรือเอกรัฐ มีรัฐบาลเปนศูนยกลาง
มีอํานาจบริหารประเทศไดทัง้ ภายในและภายนอกประเทศเพียงรฐั บาลเดียว
2. รปู แบบการปกครอง ประเทศไทยมีรูปแบบการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมพี ระมหา-
กษัตรยิ ท รงเปนประมุข เปนการยืนยันวา ประเทศไทยมีการปกครองในระบอบประชาธิปไตยที่มีรากฐาน
มาจากประชาชน มงุ คมุ ครองสิทธเิ สรภี าพของประชาชน โดยมพี ระมหากษัตรยิ ท รงเปน ประมขุ
3. อํานาจอธปิ ไตยของรฐั รัฐธรรมนูญกาํ หนดอํานาจอธิปไตยของประเทศไทย ไว 3 ประการ ไดแ ก

1) อํานาจนติ ิบัญญตั ิ คอื อํานาจในการออกกฎหมาย
2) อาํ นาจบรหิ าร คือ อาํ นาจในการบริหาร การปกครองประเทศ
3) อาํ นาจตุลาการ คอื อาํ นาจในการพิจารณาตัดสนิ คดใี นศาล
ทง้ั 3 อาํ นาจนเี้ ปน อํานาจของปวงชนชาวไทย คือ เปนของชนชาวไทยทุกคน โดยมีพระมหา-
กษัตริยผทู รงเปน ประมขุ ทรงใชอ ํานาจนติ ิบัญญตั ผิ านทางรัฐสภา ใชอ ํานาจบริหารผานทางคณะรัฐมนตรี
และใชอาํ นาจตลุ าการผานทางศาล
4. สิทธเิ สรีภาพของชนชาวไทย รัฐธรรมนูญคํานึงถึงสิทธิเสรีภาพของบุคคล ซ่ึงเปนชนชาวไทย
โดยคาํ นงึ ถึงวา ชนชาวไทยเปน มนษุ ยทม่ี ศี กั ดิศ์ รี หรอื กลา ววา ชนชาวไทย มีศักด์ิศรีแหงความเปนมนุษย หา ม
ปฏบิ ัติตอมนุษยเยี่ยงทาสหรอื สตั ว นอกจากนีท้ กุ คนยอ มมีสิทธเิ สรภี าพในรางกาย ในครอบครัว มีสิทธิไดร ับ
การศึกษาข้ันพ้ืนฐานตามท่ีกฎหมายกําหนด โดยไมเ สียคาใชจ า ย ทุกคนจะไดรับการคุม ครองสิทธิใน
คดีอาญาสทิ ธิไดรบั การใหบ รกิ ารสาธารณสขุ ทีไ่ ดมาตรฐาน มีเสรีภาพในการสอ่ื สารโดยเสรี มีเสรภี าพในการ
เสนอขา วสาร และเสรภี าพในทางวิชาการ เปนตน
5. หนา ท่ีของชนชาวไทย เมื่อรฐั ธรรมนญู กาํ หนดใชส ทิ ธเิ สรภี าพแหงชนชาวไทยแลว ก็จะกําหนด
หนา ทข่ี องชนชาวไทยใหไ วดวย โดยกําหนดใหทุกคนมีหนาที่ตอ งปฏิบัติตามกฎหมาย มีหนาที่รักษาไวซ ่ึง
ชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย และการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริยทรงเปน
ประมขุ มหี นา ทตี่ อ งปอ งกันประเทศ รกั ษาผลประโยชนของชาติ และปฏบิ ตั ติ ามกฎหมายมหี นาท่ีตอ งไปใช
สิทธเิ ลอื กต้งั ตามทีก่ ฎหมายกาํ หนด มีหนาทตี่ องเสียภาษีอากร มหี นาท่ีตอ งพิทักษ ปกปอง และสืบสานศิลปะ-
วฒั นธรรมของชาติภูมปิ ญญาทอ งถิน่ อนรุ ักษท รพั ยากรธรรมชาติและสิง่ แวดลอ ม เปนตน

ห น า | 67

6. นโยบายพ้ืนฐานของรัฐ รัฐธรรมนูญ จะกําหนดใหรัฐบาลหรือผูบ ริหารประเทศ ตองแถลง
นโยบายตอรัฐสภาวา รัฐมีนโยบายในการบริหารประเทศอยา งไร ในเรื่องเก่ียวกับดานความมั่นคงของรัฐ
ดานการบรหิ ารราชการแผน ดนิ ดานการศึกษา ศาสนาและวฒั นธรรม ดานการตา งประเทศ ดานเศรษฐกิจ
ดานทรัพยากรและสง่ิ แวดลอม ดา นวทิ ยาศาสตร ทรพั ยส ินทางปญ ญา และพลงั งาน ดา นการมสี วนรวมของ
ประชาชน เปนตน

7. ระบบรัฐสภา รฐั สภา ทาํ หนา ที่เปนฝายนิตบิ ัญญตั ิ รฐั ธรรมนูญจะกําหนดใหส มาชิกผูแ ทนราษฎร
และสมาชกิ วฒุ ิสภามจี าํ นวนก่คี น และท่มี าของสมาชกิ ดงั กลา ววธิ กี ารไดมาอยา งไร

8. คณะรฐั มนตรี ซึง่ ทําหนา ที่เปน ฝา ยบริหาร คือ รฐั บาลจะมีรัฐมนตรีจํานวนเทาใด และมีวิธีการ
ไดมาอยา งไร

9. ศาล ซ่ึงทําหนาที่เปน ฝา ยตุลาการ เปนองคก รพิจารณาพิพากษาอรรถคดี ตอ งดําเนินไปดวย
ความยุตธิ รรม มศี าลอะไรบา ง พรอ มกําหนดหนา ทอ่ี าํ นาจศาลไวโดยชดั แจง

10. องคก รอสิ ระตามรัฐธรรมนูญ เปน องคก รทม่ี ีวัตถปุ ระสงค เ พ่ือตรวจสอบการใชอ ํานาจรัฐของ
เจา หนา ทรี่ ฐั วาถูกตอ ง เปนธรรมหรอื ไม รวมทง้ั อํานาจในการถอดถอนเจา หนา ทร่ี ัฐออกจากตาํ แหนงดวย

11. การปกครองสว นทองถ่นิ เปนการใชอ ํานาจแกองคกรปกครองสวนทอ งถ่ินใหมีอิสระในการ
ปกครองตนเองตามเจตนารมณข องประชาชนในทอ งถิ่น และสงเสริมใหอ งคกรปกครองสว นทองถ่ินเปน
หนว ยงานหลกั ในการจัดทาํ บริการสาธารณะ มสี วนรวมในการตัดสนิ ใจ แกป ญหาในพน้ื ท่ี

12. การแกไ ขเพิ่มเติมรัฐธรรมนญู รฐั ธรรมนญู เมอื่ ประกาศใชบ ังคับแลว ยอ มมกี ารแกไขเพมิ่ เติม
ไดตามท่ีรัฐธรรมนูญบัญญัติไว กลา วคือ จะระบุใหอํานาจแกค ณะบุคคล โดยเฉพาะท่ีสามารถย่ืนญัตติ
ขอแกไ ขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญได เวน มีขอ หามบางประการ จะทําการแกไ ขเพ่ิมเติมมิได คือ จะขอแกไ ขการ
ปกครองในระบอบประชาธปิ ไตยอันมพี ระมหากษัตรยิ ท รงเปน ประมุข หรือเปลี่ยนแปลงรูปแบบของรัฐท้ัง
2 ประการน้จี ะกระทาํ มไิ ด

สาระสําคัญของรฐั ธรรมนูญแตละฉบับ

นอกจากหลักการทเ่ี ปนสาระสําคัญรว มของรัฐธรรมนญู ดังทกี่ ลา วมาแลว รัฐธรรมนูญทั้ง 18 ฉบับ
ยงั มเี อกลักษณเฉพาะซ่ึงเปน สาระสาํ คัญแตกตา งกนั ไปโดยสรปุ ได ดังนี้

1. พระราชบัญญัติรัฐธรรมนญู การปกครองแผน ดนิ สยามช่ัวคราว พทุ ธศกั ราช 2475
เปนรัฐธรรมนูญฉบับแรก สาระสําคัญ คือ ประเทศไทยตองปกครองแบบประชาธิปไตย โดยมี
พระมหากษัตริยท รงเปนประมุข อํานาจอธิปไตยหรืออํานาจสูงสุดในการปกครองประเทศเปน ของ
ประชาชน
รัฐธรรมนูญฉบบั นี้ กําหนดใหมีสภาเดียว คือ สภาผูแ ทนราษฎร มีอํานาจกวา งมาก คือ พิจารณา
รางกฎหมาย ดูแลควบคุมการบริหารประเทศ มีอํานาจแตง ตั้งและถอดถอนคณะกรรมการราษฎร
(คณะรัฐมนตรี) ฯลฯ และมีอํานาจวินิจฉัยคดี ซ่ึงพระมหากษัตริยเ ปนผูตองหา ซึ่งศาลธรรมดาไมมีสิทธ์ิ
รับฟองได

ห น า | 68

2. รัฐธรรมนูญแหง ราชอาณาจักรสยาม พุทธศักราช 2475
ประกาศใช 10 ธันวาคม พทุ ธศักราช 2475 มีหลักการสําคัญแตกตา งจากฉบบั ท่ี 1 อันเปนฉบบั

ชั่วคราว ดังน้ี
1) ยกยอ งฐานะพระมหากษัตริยใหส ูงขึ้น โดยบัญญัติวา ใหท รงอยูใ นฐานะอันเปน ท่ีเคารพ

สกั การะผใู ดจะลวงละเมิดหรอื ฟองรองมไิ ด ใหองคพระมหากษตั ริยแ ละพระบรมวงศานุวงศ ต้ังแตหมอมเจา ขึ้นไป
อยใู นฐานะเปน กลางทางการเมือง คอื ไมตอ งรบั ผดิ ทางการเมือง

2) สภานิติบัญญตั ิ (สภาผูแทนราษฎร) ไมม ีอํานาจปลดพนักงานประจํา มีอาํ นาจออกกฎหมาย
มอี าํ นาจควบคมุ คณะรัฐมนตรีในการบริหารราชการแผนดิน (แตฝายบริหารก็มีอํานาจท่ีจะยุบสภาผูแทน
ราษฎรได)

3) ฝา ยบรหิ าร ซงึ่ เดิมเรียกวา “คณะกรรมการราษฎร” เปลี่ยนเปน “คณะรฐั มนตรี” คณะรัฐมนตรีนี้
พระมหากษัตริยท รงแตงต้ัง มีจํานวนอยา งนอ ย 14 คนแตไ มเกิน 24 คน และในจํานวน 14 คน ตอ งเปน สมาชิก
สภาผูแ ทนราษฎร

รัฐธรรมนูญฉบับน้ีมีอายกุ ารใชยาวนานทีส่ ุด คือ ประมาณ 15 ป
3. รฐั ธรรมนญู แหงราชอาณาจกั รไทย พทุ ธศกั ราช 2489

ประกาศใช 9 พฤษภาคม พุทธศักราช 2489 ยังคงยึดหลักการรัฐธรรมนูญ พุทธศักราช 2475
เปนหลกั โดยตอ งการใหม กี ารปกครองในระบอบประชาธิปไตยมากย่ิงข้ึน มสี าระสาํ คญั ดงั นี้

1) กําหนดใหมสี ภา 2 สภา คือ สภาผูแทนฯ กับ วุฒิสภา (เดิมเรียกวา พฤฒิสภา) ใหส มาชิก
สภาผูแทนมาจากการเลอื กตง้ั โดยตรง สวนสมาชกิ สภามาจากการเลือกตง้ั โดยออม

2) มบี ทบัญญัติแยกขาราชการประจํากับขา ราชการการเมืองออกจากกันเปนฉบับแรก และ
กําหนดวานายกรัฐมนตรรี ฐั มนตรี สมาชกิ รัฐมนตรี ดํารงตําแหนงขา ราชการประจําใด ๆ มไิ ด

3) อนุญาตใหม ีการจดั ตง้ั พรรคการเมอื งไดเ ปนคร้ังแรก (เดิมมีเพียงพรรคเดียว คือ คณะราษฎร)
รัฐธรรมนูญน้ถี ูกยกเลิกโดยคณะรัฐประหาร เม่อื 8 พฤศจกิ ายน พทุ ธศักราช 2490 มอี ายุการใชเ พยี ง 18 เดอื น

4. รฐั ธรรมนญู แหงราชอาณาจักรไทย (ฉบับชั่วคราว พทุ ธศักราช 2490)
ประกาศใช 9 พฤศจิกายน 2490 เหตุผลประกาศใช คือ ฉบับเดิมท่ีถูกยกเลิก ไมส ามารถ

แกปญ หาเศรษฐกิจและสงั คมได สาระสาํ คัญ คือ
1) มีสภา 2 สภา เชนเดมิ คือ สภาผรู าษฎรและวุฒสิ ภา
2) อํานาจหนา ทีว่ ุฒิสมาชิกมีมากขน้ึ คือ นอกจากยับยั้งรางกฎหมายแลว ยังมีอํานาจใหค วาม

ไววางใจหรือไมไ วว างใจฝา ยบรหิ ารได
3) เพม่ิ เตมิ ใหมอี ภิรฐั มนตรี 5 คนเปนผบู รหิ ารราชการในพระองค และถวายคําปรึกษาแดพระมหา-

กษตั ริย แตไ มม ีอาํ นาจบริหารราชการแผน ดนิ
5. รฐั ธรรมนญู แหงราชอาณาจกั รไทย พทุ ธศักราช 2492
ประกาศใช 3 มีนาคม 2492 ฉบับน้ี ผูร า งใหค วามคาดหวังวาเปน ฉบับที่ดี มั่นคง และเปน

ประชาธิปไตยมาก เพราะไดว างหลักประกันสิทธิเสรีภาพของประชาชนไวกวา งขวาง และปองกันการใช
อาํ นาจของรฐั ตอ การละเมิดสทิ ธิเสรภี าพของประชาชนไวดว ย สว นสภาใหม ีสภา 2 สภา เชนเดิม

ฉบับน้ีใชได 2 ปเศษ ก็ถูกยกเลิก โดยคณะรัฐประหาร เม่อื 29 พฤศจิกายน 2494

ห น า | 69

6. รฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2475 แกไขเพ่ิมเตมิ พ.ศ. 2495
เหตุผลทค่ี ณะประหารนํารัฐธรรมนญู ฉบบั น้มี าใช คอื เห็นวาเหมาะสมกบั สถานการณบา นเมือง

ชวงน้นั
วิธีการนํามาใช ประกาศใชรัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2475 (ฉบับที่ 2) กอน พรอ มตั้งคณะกรรมการ

แกไ ขปรบั ปรงุ ไปดว ย เมอ่ื เสรจ็ แลว จึงนํามาประกาศใช เมอื่ 8 ตุลาคม 2495
สาระสําคัญ เหมือนฉบับเดิมทุกประการ แตไดแกไ ขเพิ่มเติมเร่ืองสําคัญ คือ กําหนดวิธีลด

จาํ นวนสมาชิกวฒุ ิสภา
วันที่ 16 กนั ยายน 2500 จอมพล สฤษด์ิ ธนะรชั ต ไดทํารฐั ประหาร แตยังคงใชร ัฐธรรมนูญฉบับนี้

โดยแตง ต้ังรัฐมนตรีช่ัวคราวและวุฒิสภาขึ้นมาใหม พรอมทั้งประกาศใหมีการเลือกตั้งสมาชิกสภาผูแ ทน
ราษฎรใหม

วนั ที่ 20 ตลุ าคม 2501 คณะรฐั ประหารชุดเดิม ไดป ระกาศยกเลิกรฐั ธรรมนญู ฉบับนี้
7. ธรรมนญู การปกครองราชอาณาจกั ร พุทธศกั ราช 2502

ประกาศใช 28 มกราคม 2502 ฉบบั นี้ คณะรฐั ประหารประกาศใชเปน รฐั ธรรมนญู การปกครอง
ช่ัวคราว มีเพียง 20 มาตรา

สาระสําคัญ คือ ฝา ยบริหารหรือคณะรัฐมนตรีมีอํานาจมากข้ึน โดยเฉพาะนายกรัฐมนตรีมี
อํานาจเดด็ ขาด ตามมาตรา 17 ดว ย การขอมติคณะรัฐมนตรีในการใชอํานาจส่ังการหรือการกระทําใด ๆ
ก็ไดทเ่ี ห็นวาเปนประโยชนต อความมั่นคง ความสงบของประเทศชาติ และราชบลั ลงั ก

รฐั ธรรมนญู ฉบบั นี้ ไมใ หส ิทธิเสรีภาพประชาชนในการมีสว นรวมในการปกครอง รวมเวลาท่ีใช
อยูถ งึ 9 ปเศษ จึงมีการประกาศรฐั ธรรมนูญฉบับถาวร

8. รฐั ธรรมนญู แหงราชอาณาจักรไทย พุทธศกั ราช 2511
ประกาศใช 20 มิถุนายน 2511 เปนฉบับท่ี 2 ที่รา งโดยสภารางรัฐธรรมนูญ (ซ่ึงแตงต้ังโดย

หัวหนาคณะปฏิวตั )ิ ใชเ วลารา งนานทสี่ ดุ คอื กวา 9 ป ส้นิ เปลืองคาใชจ า ยถึง 100 ลานบาท สาระสําคัญมี
ดงั นี้

1) ใหม รี ฐั สภา 2 สภา วฒุ ิสภามีอํานาจมากกวา เดิม คือ เดิมมีอํานาจยับยั้งรา งกฎหมายผา น
สภาผูแทนราษฎร ยงั มอี าํ นาจเพม่ิ เตมิ คอื สามารถควบคุมฝายบรหิ ารเทา เทียมสภาผูแ ทนราษฎร

2) มิใหน ายกรัฐมนตรี หรอื รัฐมนตรี เปนสมาชิกรัฐสภา สภาผูแ ทนฯ จึงไมม ีบทบาทพอท่ีจะ
ทําลายเสถียรภาพของรฐั บาล และเรยี กรองตาํ แหนง รฐั มนตรี

รฐั ธรรมนญู ฉบบั น้ใี ชไดประมาณ 3 ป ก็ถูกยกเลิก เพราะมกี ารรัฐประหารโดยกลุมบุคคลท่ี
มสี วนรา ง และประกาศใชร ฐั ธรรมนูญฉบับนี้ เมื่อ 17 พฤศจกิ ายน 2514

9. ธรรมนญู การปกครองราชอาณาจักร พทุ ธศกั ราช 2515
ประกาศใช 15 ธนั วาคม 2515 ผูประกาศใช คือ รัฐบาลจอมพล ถนอม กติ ิขจร ผูท าํ รัฐประหาร

สาระสําคัญ คือ ใชส ภานิติบัญญัติแหงชาติมาจากการแตง ตั้งมีหนา ท่ีออกกฎหมายและอนุมัติราง
รัฐธรรมนญู ทคี่ ณะรัฐมนตรเี สนอไปใหพ ิจารณาภายใน 3 ป และมีสทิ ธิตงั้ กระทูถามรัฐมนตรีได แตไมม ีสิทธิ
เปดอภิปรายไมไ ววางใจสาระสําคัญอ่นื ๆ ยังคงเหมอื นกับรัฐธรรมนูญการปกครอง พ.ศ. 2505 โดยเฉพาะ
มาตรา 17 ซง่ึ เนน อํานาจสงู สุดเดด็ ขาดของนายกรัฐมนตรี

ห น า | 70

รฐั ธรรมนญู ฉบบั นี้ ประกาศใชไดเพยี งปเศษ นิสิต นักศึกษา และประชาชนก็ไดรวมพลังเรียกรอง
ใหมีการประกาศใชร ัฐธรรมนูญฉบับใหมโดยเร็ว วันท่ี 14 ตุลาคม 2516 รัฐบาลชดุ จอมพล ถนอม กิตติขจร
จึงออกไป นายสญั ญา ธรรมศกั ด์ิ ไดรับการแตง ต้งั ใหเปน นายกรัฐมนตรี และยังใชรัฐธรรมนูญฉบับนี้ และ
ประกาศใชร ฐั ธรรมนูญฉบบั พ.ศ. 2517

10. รัฐธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรไทย พุทธศกั ราช 2517
ประกาศใช 7 ตุลาคม 2517 เปน ฉบับที่มีความเปน ประชาธิปไตยมากกวา ทุกฉบับท่ีใชมา มี
สาระสําคัญ ดงั นี้

1) มีรัฐสภา 2 สภา คอื สภาผูแ ทนและสภาวุฒิสภา สภาผูแทนมาจากการเลือกต้ัง วุฒิสภา
มาจากการแตง ตง้ั และมีอาํ นาจนอ ยกวาวฒุ สิ ภา ตามบทบัญญัติรัฐธรรมนญู ฉบับกอ น ๆ

2) การสืบราชสมบัติ ในกรณไี มม ีพระราชโอรส รัฐสภาอาจใหค วามเหน็ ชอบในการใหพระราชธิดา
สบื สันตติวงศไ ด

3) หลกั การดาํ เนนิ งานทางการเมอื งใหเปน ไปโดยระบบพรรค ผูแ ทนราษฎรตอ งมีสังกัดพรรค
การเมือง มใิ หส มาชิกรัฐสภาทําการคา หรอื กิจการใดท่อี าจทําใหร ัฐเสียประโยชน

4) นายกรัฐมนตรีตองมาจากสมาชิกสภาผูแทนราษฎร รัฐมนตรีตอ งเปนสมาชิกสภาอยา งนอ ย
ครงึ่ ป รัฐมนตรตี องไมเ ปน ขา ราชการประจาํ หรือพนักงานรฐั วสิ าหกจิ และทาํ การคา มไิ ด

5) ใหป ระชาชนมีบทบาทในการปกครองทอ งถ่นิ ของตนเองตามระบอบประชาธปิ ไตย
6) มบี ทบัญญัตปิ ระกันสิทธิ เสรภี าพ ของประชาชนหลายประการ รัฐธรรมนูญน้ีใชไ ดเ พียง 2 ป
ก็ถูกคณะปฏริ ปู การปกครอง ประกาศยกเลกิ เมื่อ 6 ตุลาคม 2519
11. รฐั ธรรมนูญแหง ราชอาณาจักรไทย พทุ ธศกั ราช 2519
คณะปฎิรูปการปกครองประกาศใชเม่ือ 22 ตุลาคม 2519 มีโครงสรางการปกครองคลา ย
รัฐธรรมนญู การปกครอง พ.ศ. 2502 และ พ.ศ. 2515 คือ ใหมีรัฐสภารัฐสภาเดียว แตเรียกชื่อวา “สภาปฎิรูป
การปกครองแผนดิน” มสี มาชกิ จากการแตง ตัง้ ไมมอี าํ นาจควบคุมคณะรัฐมนตรหี รือฝายบริหาร นายกรัฐมนตรี
มีอํานาจเด็ดขาดในการบริหารตามมาตรา 21 (เหมือนมาตรา 17 ของธรรมนูญการปกครอง พ.ศ. 2502
และ พ.ศ. 2515)
รฐั ธรรมนูญนีย้ กเลกิ เม่ือมกี ารปฏวิ ตั ิเกิดขน้ึ เมือ่ 20 ตลุ าคม 2520
12. ธรรมนูญการปกครองราชอาณาจกั รไทย พุทธศกั ราช 2520
คณะรัฐประหารประกาศใช เมื่อ 11 พฤศจิกายน 2520 มีโครงสรา งการปกครองคลา ยธรรมนูญ
การปกครองและรัฐธรรมนญู พ.ศ. 2502 2515 2519 เพมิ่ เติมสาระสําคญั คือ กําหนดใหมีสภานโยบาย
แหงชาติ ประกอบดวย บุคคลของคณะรัฐประหาร ทําหนาที่กําหนดนโยบายแหง รัฐ ควบคุมฝา ยบริหาร
แตงต้ังถอดถอนนายกรฐั มนตรี ใหความเห็นชอบเก่ียวกับการใชอํานาจเด็ดขาดของนายกรัฐมนตรี และมี
อาํ นาจแตงตง้ั สมาชิกสภานิตบิ ญั ญัติ
รฐั ธรรมนญู ถกู ยกเลิกและมีการประกาศใชรัฐธรรมนญู แหงอาณาจักรไทย พ.ศ. 2521

ห น า | 71

13. รฐั ธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2521
ประกาศใช 22 ธันวาคม 2521 รัฐธรรมนูญฉบับนี้ รางโดยสภานิติบัญญัติแหงชาติ มีสาระสําคัญ

คอื
1) โครงสรางการปกครองกาํ หนด ดงั นี้

2) รฐั สภามี 2 สภา คอื สภาผแู ทน และวฒุ สิ ภา สภาผูแทนมาจากการเลือกต้ัง วุฒิสภามาจาก
การแตงต้งั และอํานาจไมเ กนิ 3 ใน 4 ของสมาชิกสภาผแู ทน

3) ไมกาํ หนดวา คณะรัฐมนตรีจะตอ งมาจากรัฐสภา แตจ ะตองแถลงนโยบายแกร ัฐสภา เม่ือเขา
มาบริหารแผนดิน และมีบทเฉพาะกาล ใหน ายกรฐั มนตรี มีอํานาจสั่งการหรือการกระทําการใด ๆ ไดเ ด็ดขาด
จนกวา คณะรฐั มนตรไี ดรบั การจดั ตงั้ จะเขาปฏิบตั งิ าน

4) การเลือกต้งั 4 ปแรก ตั้งแตเร่ิมประกาศใชร ัฐธรรมนญู ฉบบั น้ี ใหมกี ารเลือกตง้ั แบบแบงเขต
ผเู ขารบั การเลอื กต้งั จะสังกดั พรรคการเมอื งหรือไมก็ได หลังครบ 4 ปแ ลว ใหถอื เขตจังหวดั เปนเขตการเลือกต้ัง
เวน แตก รงุ เทพมหานครใหแ บง เปน 3 เขต และผสู มัครเขารับการเลอื กตั้งจะตอ งสังกัดพรรคการเมอื ง

14. ธรรมนญู การปกครองราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2534 (ฉบับ ร.ส.ช.)
ร.ส.ช. หรือ คณะรกั ษาความสงบเรยี บรอ ยแหงชาติ ไดประกาศใชธ รรมนูญฯ ฉบับนี้ข้ึนเม่ือ

1 มีนาคม พ.ศ. 2534 กําหนดใหม ีสภานิติบัญญัติแหงชาติสภาเดียว มีหนา ท่ีรา งรัฐธรรมนูญและพิจารณารา ง
และรัฐมนตรี ตามที่นายกรฐั มนตรี กราบบังคมทลู เพอ่ื บรหิ ารราชการแผนดิน

15. รัฐธรรมนญู แหงราชอาณาจกั รไทย พทุ ธศักราช 2534
แกไ ขเพิ่มเติมฉบับที่ 6 พ.ศ. 2539 นับเปน ฉบับท่ี 15 ประกาศใช 9 ธันวาคม 2534

มีสาระสาํ คญั เพ่มิ เตมิ ดงั นี้
1) พระมหากษัตริย ทรงเลือกและแตง ตั้งผูท รงคุณวุฒิ เปน ประธานองคมนตรี 1 คน และ

องคมนตรีอ่นื อกี ไมเกนิ 18 คน ประกอบเปนองคมนตรี
2) รฐั สภา ประกอบดวยสภาผูแ ทน และวุฒิสภา สภาผูแ ทน ประกอบดวยสมาชิก 393 คน

สมาชิกวุฒิสภามี 260 คน ประธานสภาผแู ทนเปน ประธานรัฐสภา

ห น า | 72

3) นายกรัฐมนตรี ตองเปน สมาชิกสภาผแู ทน
4) การผเู ลอื กตง้ั ใชก ารเลือกตง้ั แบบแบงเขตและรวมเขต
16. รฐั ธรรมนูญแหง ราชอาณาจักรไทย พทุ ธศักราช 2540
ประกาศใชเ มอ่ื วนั ท่ี 11 ตลุ าคม 2540 มคี วามยาวถึง 336 มาตรา ยาวกวารัฐธรรมนูญทุกฉบับที่
เคยประกาศใชในประเทศไทย หลังเปลี่ยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชยม าเปน
ระบอบประชาธิปไตย ในวันท่ี 24 มิถุนายน 2475 และเน่ืองจากประชาชนทั่วไปกวา 800,000 คน มีสว นรวม
โดยตรงและโดยออมในการยกรา งรฐั ธรรมนูญฉบบั นี้ จึงทําใหรัฐธรรมนูญฉบับน้ีคุม ครองสิทธิเสรีภาพของ
พลเมืองไทยไวมากกวา ของนกั การเมอื งเหมือนในสมยั เรยี น ดว ยเหตุนจี้ งึ มกั นิยมเรยี ก รัฐธรรมนูญฉบบั ปจจบุ นั
วาเปน “รฐั ธรรมนูญฉบบั ประชาชน”
17. รฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรไทย (ฉบับช่วั คราว) พุทธศกั ราช 2549
ประกาศใชในวันที่ 1 ตุลาคม 2549 มี 39 มาตรา เปน รัฐธรรมนูญฉบับช่ัวคราวท่ีหัวหนา
คณะปฏิรูปการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริยทรงเปนประมุข เปน ผูร ับสนอง
พระบรมราชโองการ หลังจากท่ไี ดกระทําการรัฐประหารเปนผลสําเร็จ เม่ือวันท่ี 19 กันยายน พ.ศ. 2549
โดยแตงต้ังทีมงานนกั กฎหมาย เพ่ือรา งรัฐธรรมนญู ฉบบั ชว่ั คราว และไดม กี ารตงั้ หนว ยงานในการดําเนนิ งาน
ดังนี้
1) สภานติ บิ ัญญตั ิแหง ชาติ ทาํ หนาที่แทนรฐั สภาผูแ ทนราษฎร และวุฒิสภา มีสมาชิกจํานวน
ไมเกนิ 250 คน
2) คณะตุลาการรัฐธรรมนญู ทําหนา ทแ่ี ทนศาลรฐั ธรรมนญู
3) สภารางรัฐธรรมนูญ พ.ศ. 2550/สมชั ชาแหง ชาติของประเทศไทย ทําหนาทรี่ า งรฐั ธรรมนูญ
ฉบบั ถาวร พ.ศ. 2550
4) คณะกรรมการตรวจสอบการกระทําท่ีกอใหเ กิดความเสียหายตอรัฐ ทําหนา ที่ตรวจสอบ
ทรพั ยส นิ อดตี คณะรฐั มนตรีในรัฐบาลที่ผานมา
18. รัฐธรรมนญู แหงราชอาณาจักรไทย พุทธศกั ราช 2550
ประกาศใชตั้งแตวันที่ 24 สิงหาคม พ.ศ. 2550 เปน ฉบับท่ีมีการจัดทํารางรัฐธรรมนูญ โดย
สภารา งรฐั ธรรมนูญจาํ นวน 100 คน ตามรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย (ฉบบั ช่ัวคราว) พุทธศักราช 2549
มาตรา 25 ถึงมาตรา 31 และสภารางรัฐธรรมนูญ ไดแ ตงตั้งคณะกรรมาธิการยกรา งรัฐธรรมนูญ จํานวน
35 คน ทําการยกรางแลว สง รา งรัฐธรรมนูญใหสมาชิกสภารา งรัฐธรรมนูญและองคกรซ่ึงเปนคณะบุคคล
พจิ ารณาและเสนอความเห็น รวม 12 คณะ หลงั จากนั้นไดนํารางรฐั ธรรมนูญดงั กลาว เผยแพรใหประชาชน
ทราบ แลวนําเสนอรา งรัฐธรรมนูญตอ สภารา งรัฐธรรมนูญ เพื่อพิจารณาใหค วามเห็นชอบรางท้ังฉบับ
เรียงเปนรายมาตรา เมื่อสภารางรัฐธรรมนูญพจิ ารณาใหความเห็นชอบแลว จึงมีการเผยแพรต อประชาชน
เพ่ือทราบทั้งฉบับ และจัดใหประชาชนผูม ีสิทธิเลือกต้ังออกเสียงประชามติวา จะใหความเห็นชอบหรือ
ไมเ ห็นชอบรางรัฐธรรมนญู ทั้งฉบับ พรอ มกันท้ังประเทศ เม่อื วันอาทิตย ที่ 19 สงิ หาคม 2550 ระหวา งเวลา
08.00 ถึง 16.00 นาฬกิ า ซึ่งเปน การออกเสียงประชามติครงั้ แรกในประวัติศาสตรการเมืองไทย การออกเสียง
ประชามตขิ องประชาชนผมู ีสิทธเิ ลือกตั้งทั้งประเทศ จาํ นวน 45,092,955 คนมาใชส ิทธิออกเสียงประชามติ
จาํ นวน 25,978,954 คน คิดเปน รอยละ 57.61 ผลการออกเสียงประชามติยอมรับ 14,727,306 เสียง คิดเปน
รอ ยละ 56.69 ไมยอมรบั 10,747,441 เสียงคดิ เปนรอยละ 41.37 มีบัตรเสียและอ่ืน ๆ จํานวน 504,120 ฉบับ
คิดเปน รอยละ 1.94 ผลการออกประชามติของประชาชนทั่วราชอาณาจักรยอมรับรางรัฐธรรมนูญฉบับน้ี

ห น า | 73

ประธานสภานิติบัญญัติแหง ชาติไดนํารางรัฐธรรมนูญขึ้นทูลเกลา ทูลกระหมอมถวายแดพ ระบาทสมเด็จ-
พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช ทรงลงพระปรมาภไิ ธย เมอ่ื วันท่ี 24 สิงหาคม 2550

จากการปฏิบัติดังกลาวจึงเปน ประวัติศาสตรชาติไทยวาไดม อบสิทธิและอํานาจใหประชาชน
ชาวไทยใหม กี ารออกเสียงลงประชามตวิ า จะยอมรับหรือไมย อมรับรางรัฐธรรมนูญแหง ราชอาณาจักรไทย
เปน คร้งั แรกของประเทศไทย

รฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 มีผลบังคับใชเมื่อวันที่ 24 สิงหาคม 2550
มสี าระสาํ คญั ที่แกไ ขเพม่ิ เติมไปจากรฐั ธรรมนูญ 2540 หลายประเด็นดังน้ี

1. รัฐสภา
ประกอบดวย สภาผูแ ทนราษฎรและวุฒิสภา ทั้งหมด 630 คน คือ สมาชิกสภาผูแ ทนราษฎร

จํานวน 480 คน สมาชิกวุฒิสภา จํานวน 150 คน สภาผูแทนราษฎร ประกอบดวยสมาชิก (สมาชิกสภา
ผูแทนราษฎร หรือ ส.ส.) จํานวน 480 คน ไดม าจากการเลือกต้ังแบบแบงเขตเลือกต้ัง จํานวน 400 คน การ
เลอื กตง้ั แบบสดั สวน จาํ นวน 80 คน อายุของสภาผแู ทนราษฎรมกี ําหนดคราวละ 4 ป นบั ตั้งแตก ารเลอื กต้งั
วฒุ ิสภา ประกอบดวย สมาชิก (สมาชกิ วฒุ สิ ภา หรอื ส.ว.) จาํ นวน 150 คน ไดม าจากการเลือกตั้งในแตล ะ
จังหวดั จังหวัดละ 1 คน จํานวน 76 คน (รวมกรุงเทพมหานคร) การสรรหาจํานวน 74 คน (จํานวน ส.ว.
ทง้ั หมดหักดว ย ส.ว. ทีม่ าจากการเลอื กตงั้ ) สมาชิกภาพของสมาชกิ วุฒสิ ภา (ส.ว.) ท่มี าจากการเลอื กต้ัง เรม่ิ ตงั้ แต
วันท่ีมีการเลือกต้ังสมาชิกวุฒิสภา สมาชิกภาพของสมาชิกวุฒิสภาที่มาจากการสรรหา เร่ิมต้ังแตวันที่
คณะกรรมการการเลือกตั้งประกาศผลสรรหาสมาชิกภาพของวุฒิสภา (ส.ว.) มีกําหนดวาระคราวละ 6 ป
นบั แตวันเลือกต้ัง หรอื วันทค่ี ณะกรรมการการเลอื กตัง้ ประกาศผลการสรรหาแลว แตก รณี สมาชิกวุฒิสภา
(ส.ว.) จะดาํ รงตาํ แหนงตดิ ตอกันเกินหน่งึ วาระไมไ ด

2. คณะรัฐมนตรี
คณะรฐั มนตรี (ครม.) ประกอบดวย นายกรัฐมนตรีคนหน่ึง และรัฐมนตรีอ่ืนอีกไมเกิน 35 คน

มหี นาทีบ่ รหิ ารราชการแผนดนิ ตามหลักความรับผิดชอบรวมกัน ผูท ่ีจะดํารงตําแหนงนายกรัฐมนตรี (ตาม
รฐั ธรรมนญู แหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550) ตองเปน สมาชิกสภาผูแ ทนราษฎร (ส.ส.) นายกรัฐมนตรี
จะดาํ รงตําแหนงติดตอกนั เกินกวา 8 ปไ มไ ด นายกรัฐมนตรีและคณะรัฐมนตรีตอ งมีอายุไมต ่ํากวา 35 ป ตอง
สําเรจ็ การศึกษาไมตํ่ากวา ปรญิ ญาตรหี รอื เทยี บเทา

3. องคก รตามรฐั ธรรมนญู ประกอบดว ย
1) องคก รอสิ ระตามรฐั ธรรมนญู มี 4 องคก ร ไดแ ก
(1) คณะกรรมการการเลอื กต้งั
(2) ผูต รวจราชการแผนดิน
(3) คณะกรรมการปองกนั และปราบปรามการทจุ ริตแหง ชาติ (ป.ป.ช)
(4) คณะกรรมการตรวจเงินแผน ดนิ (คตง.)
2) องคก รอื่นตามรฐั ธรรมนูญมี 3 องคก ร ไดแ ก
(1) องคก รอยั การ
(2) คณะกรรมการสิทธมิ นุษยชนแหงชาติ
(3) สภาทีป่ รึกษาเศรษฐกจิ และสังคมแหงชาติ

ห น า | 74

4. หลักการอน่ื ๆ ตามรัฐธรรมนญู พ.ศ. 2550
1) การเสนอรางกฎหมายโดยประชาชน ประชาชนผูมสี ิทธเิ ลือกตั้ง จํานวน 10,000 คน (เดิม

กําหนดไว 50,000 คน) มีสทิ ธิเขา ชอื่ เสนอรา งพระราชบญั ญัตติ อ ประธานสภา
2) การเสนอถอดถอนนักการเมืองโดยประชาชน ประชาชนผูมีสิทธิในการเลือกตั้ง จํานวน

20,000 คน (เดิมกาํ หนดไว 50,000 คน) มสี ทิ ธเิ ขา ชือ่ เสนอตอ ประธานวุฒสิ ภา เพื่อใหวุฒสิ ภาเร่ิมกระบวนการ
ถอดถอนนักการเมือง

3) จรยิ ธรรมของผูด าํ รงตาํ แหนงทางการเมืองและเจาหนา ท่ีของรัฐ รัฐธรรมนูญ 2550 เปน
รฐั ธรรมนูญฉบับแรกท่บี ัญญตั เิ รอื่ งจรยิ ธรรมไว

4) การตรวจสอบทรพั ยส นิ ผูดาํ รงตาํ แหนง ทางการเมือง ตอ งยื่นบญั ชีแสดงรายการทรัพยสิน
และหนสี้ นิ ของตนคสู มรสและบุตรที่ยังไมบ รรลุนิติภาวะ เปนตน

เรื่องท่ี 3 บทบาทหนา ที่ขององคกรตามรฐั ธรรมนูญและการตรวจสอบ
การใชอาํ นาจรัฐ

แมวาประเทศไทยจะมีรัฐธรรมนูญ เปน กฎหมายสูงสุดในการปกครองประเทศมาตั้งแต
ป พ.ศ. 2475 ในทางปฏบิ ัตผิ ูบริหารประเทศท้ังฝา ยการเมอื งและฝา ยประจาํ นั้น จะมอี าํ นาจอยา งมากมาย
และกวา งขวางมากหลายครั้ง ประชาชนมีความคลางแคลงใจในพฤติกรรมของผูบ ริหารประเทศ ท้ังฝาย
การเมืองและฝา ยประจําวานาจะเปน ไป เพ่ือประโยชนตนหรือพวกพองมากกวา เพื่อผลประโยชนข อง
ประเทศ ก็ไมส ามารถดาํ เนินการตรวจสอบใด ๆ ได

จนกระทัง่ เมือ่ มกี ารประกาศใชรัฐธรรมนญู แหงราชอาณาจักรไทย พทุ ธศักราช 2540 ซึง่ ไดรเิ รม่ิ ให
มีการควบคมุ อํานาจรัฐโดยบัญญัตไิ วใ น หมวดที่ 10 การตรวจสอบการใชอํานาจรัฐ มาตรา 291 – มาตรา 311
ซงึ่ ไดกลาวถงึ เร่อื ง

1. การแสดงบญั ชรี ายการทรัพยสนิ หนสี้ นิ
2. คณะกรรมการปอ งกันและปราบปรามการทจุ รติ แหงชาติ
3. การถอดถอนจากตาํ แหนง
4. การดําเนนิ คดีอาญากบั ผดู ํารงตาํ แหนงทางการเมอื ง
นอกจากการกลาวถึงเรอ่ื ง การตรวจสอบการใชอ าํ นาจรัฐแลว ยังไดมีการจดั ต้งั องคก ารอสิ ระขึน้ มา
เพื่อทําหนาท่ีใดหนาที่หนึ่งโดยตรง เชน คณะกรรมการปอ งกันและปราบปรามการทุจริตแหง ชาติ
คณะกรรมการการเลอื กตั้ง แตย ังมไิ ดก ลาวถึงองคกรอิสระตามรัฐธรรมนูญหรือองคกรตามรัฐธรรมนูญไว
อยางชดั เจน
ดังนั้น เมื่อกลา วถึง “องคก รตามรัฐธรรมนูญ” หรือ “องคกรอิสระตามรัฐธรรมนูญ”ใน
รัฐธรรมนูญแหง ราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540 จึงยังมีความเขา ใจท่ีไมตรงกันวา หมายถึง องคก รใดบา ง
โดยคําวา “องคกรอิสระตามรัฐธรรมนูญ” น้ัน ไมมีบัญญัติไวในรัฐธรรมนูญ แตเปนคําที่ใชเ รียกรวม ๆ
ถึงองคกรท่ีรัฐธรรมนูญแหง ราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540 บัญญัติใหม ีขึ้น เพื่อทําหนา ที่ในหนา ท่ีใด
หนาท่ีหน่ึงโดยเฉพาะ เชน คณะกรรมการการเลือกตั้ง หรือ กกต. ทําหนา ที่ในการจัดการการเลือกตั้ง

ห น า | 75

คณะกรรมการปองกันและปราบปรามการทุจริตแหงชาติ หรอื คณะกรรมการ ป.ป.ช. ทําหนาท่ีในการปองกัน
และปราบปรามการทจุ รติ และประพฤติมิชอบ เปนตน

สวนคาํ วา “องคกรตามรัฐธรรมนูญ” มีที่ใชในมาตรา 266 ซึ่งบัญญัติวา “ในกรณีท่ีองคก รตา ง ๆ
ตามรัฐธรรมนูญมปี ญหาเกยี่ วกับอาํ นาจหนา ท่ี ใหองคก รน้ันหรอื ประธานรัฐสภาเสนอเร่ือง พรอมความเห็น
ตอศาลรัฐธรรมนญู เพื่อพจิ ารณาวินิจฉัย” ซง่ึ ตามคําวนิ จิ ฉยั ของศาลรฐั ธรรมนูญ ไดใ หค วามหมายโดยสรุป
ของคําวา “องคก รตามรัฐธรรมนูญ” วา หมายถึง องคก รท่ีรัฐธรรมนูญกําหนดใหม ีข้ึนและมอบหมาย
อาํ นาจหนาที่ไวใ นรัฐธรรมนูญ เชน วฒุ สิ ภา คณะกรรมการการเลอื กต้ัง ศาลยุตธิ รรม เปน ตน

จนกระทงั่ เม่อื มกี ารประกาศใช รัฐธรรมนูญแหง ราชอาณาจกั รไทย พุทธศกั ราช 2550 ไดทาํ ใหเ รื่อง
ดงั กลา วมีความชัดเจนข้ึน โดยกาํ หนดใหมีหมวดทวี่ า ดว ยองคก รตามรัฐธรรมนูญไวในหมวด 11 มาตรา 299 –
มาตรา 258 โดยแยกเปน 2 สว น รวม 7 องคกร คอื

สว นที่ 1 องคก รอสิ ระตามรฐั ธรรมนูญ จํานวน 4 องคกร ประกอบดว ย
1) คณะกรรมการการเลอื กตงั้
2) ผตู รวจการแผนดิน
3) คณะกรรมการปอ งกนั และปราบปรามการทุจรติ แหง ชาติ
4) คณะกรรมการตรวจเงินแผนดิน

สวนท่ี 2 องคก รอ่นื ตามรฐั ธรรมนูญ จาํ นวน 3 องคก ร ประกอบดวย
1) องคกรอัยการ
2) คณะกรรมการสทิ ธิมนษุ ยชนแหงชาติ
3) สภาทปี่ รกึ ษาเศรษฐกิจและสงั คมแหง ชาติ

บทบาทหนา ทข่ี ององคก รอสิ ระตามรัฐธรรมนูญ

องคก รอิสระตามรัฐธรรมนูญแหง ราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 มีอํานาจหนาที่ ดังนี้
1. คณะกรรมการการเลอื กตง้ั (กกต.) ประกอบดว ย ประธานกรรมการ 1 คน กรรมการอ่ืนอีก 4 คน
ซึง่ พระมหากษัตริยทรงแตงตงั้ ตามคําแนะนําของวฒุ ิสภา คัดเลอื กจากผมู คี วามเปนกลางทางการเมือง และ
มคี วามซ่ือสัตยส ุจริต มีวาระการดํารงตําแหนง 7 ป นับตั้งแตวันที่พระมหากษัตริยท รงแตงต้ัง และดํารง
ตําแหนงไดเ พียงวาระเดียว โดยประธานวฒุ ิสภา เปน ผลู งนามรบั สนองพระบรมราชโองการ
คณะกรรมการการเลอื กตั้ง มีอาํ นาจหนา ทดี่ ังนี้
1) ออกประกาศหรอื วางระเบยี บกาํ หนดการท้ังหลายอนั จาํ เปนแกการปฏิบัติตามกฎหมาย
2) วางระเบียบเกี่ยวกับขอ หามในการปฏิบัติหนา ท่ีของคณะรัฐมนตรีและรัฐมนตรีขณะอยูใน
ตําแหนง เพ่ือปฏิบัติหนา ที่โดยคํานึงถึงการรักษาประโยชนข องรัฐ และคํานึงถึงความสุจริต เที่ยงธรรม
ความเสมอภาค และโอกาสทดั เทยี มกันในการเลือกต้ัง
3) กาํ หนดมาตรการและการควบคมุ การบรจิ าคเงินใหแ กพ รรคการเมือง การสนับสนุนทางการเงิน
โดยรฐั การใชจา ยเงินของพรรคการเมอื งและผสู มคั รรบั เลอื กต้ัง รวมทั้ง การตรวจสอบบญั ชีทางการเงนิ ของ
พรรคการเมืองโดยเปดเผย และการควบคุมการจายหรือรับเงิน เพอื่ ประโยชนในการลงคะแนนเลือกต้งั
4) มีคําสั่งใหขาราชการ พนักงาน หรือลูกจางของหนวยราชการ หนวยงานของรัฐ รัฐวิสาหกิจ
หรือราชการสวนทองถนิ่ หรอื เจาหนา ท่อี นื่ ของรฐั ปฏบิ ตั ิการทัง้ หลายอันจาํ เปนตามกฎหมาย
5) สบื สวน สอบสวน เพอ่ื หาขอ เทจ็ จริง และวินิจฉยั ชข้ี าดปญ หาหรอื ขอ โตแยงท่เี กิดขึ้นตามกฎหมาย

ห น า | 76

6) สั่งใหม กี ารเลอื กต้งั ใหมห รอื ออกเสียงประชามติใหมในหนว ยเลอื กต้ังใดหนว ยเลือกตั้งหนึ่งหรือ
ทุกหนวยเลอื กตัง้ เมือ่ มหี ลกั ฐานอนั ควรเช่อื ไดว าการเลือกต้ังหรือการออกเสียงประชามติในหนวยเลือกต้ัง
น้ัน ๆ มไิ ดเ ปนไปโดยสุจริตและเทีย่ งธรรม

7) ประกาศผลการเลอื กตั้ง ผลการสรรหา และผลการออกเสียงประชามติ
8) สงเสรมิ และสนบั หรอื ประสานงานกับหนวยราชการ หนว ยงานของรัฐ รัฐวิสาหกจิ หรือราชการ
สวนทองถนิ่ หรอื สนับสนุนองคกรเอกชน ในการใหการศึกษาแกป ระชาชน เก่ียวกับการปกครองระบอบ
ประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริยท รงเปน ประมุข และสงเสรมิ การมีสวนรว มทางการเมอื งของประชาชน
9) ดาํ เนินการอนื่ ตามท่ีกฎหมายบัญญตั ใิ นการปฏบิ ตั ิหนาที่
คณะกรรมการการเลอื กต้ัง มีอํานาจเรยี กเอกสาร หรือหลักฐานทเ่ี กี่ยวของจากบุคคลใด หรือเรียก
บุคคลใดมาใหถ อ ยคํา ตลอดจนใหพ นักงานอัยการ พนักงานสอบสวนหนวยราชการ หนวยงานของรัฐ
รฐั วิสาหกจิ หรือราชการสว นทองถิน่ ได
2. ผตู รวจการแผนดิน เปน คณะบุคคลจํานวน 3 คน ซึ่งพระมหากษัตริย ทรงแตง ตั้งตามคําแนะนํา
ของวุฒิสภา จากผูซึ่งเปนที่ยอมรับนับถือของประชาชน มีความรอบรู และมีประสบการณในการบริหาร
ราชการแผนดนิ วสิ าหกิจ หรือกิจกรรมอันเปน ประโยชนร วมกันของสาธารณะ และมีความซ่ือสัตยส ุจริต
มวี าระการดาํ รงตาํ แหนง 6 ป นบั แตวันที่พระมหากษตั รยิ ทรงแตง ต้ัง และใหดาํ รงตําแหนงไดเพียงวาระเดยี ว
โดยประธานวุฒิสภาเปน ผลู งนามรบั สนองพระบรมราชโองการ และใหม สี าํ นักงานผูตรวจการแผน ดิน เปน
หนวยงานอสิ ระในการบรหิ ารงานบคุ คล การงบประมาณ การดําเนนิ การอืน่ ตามทก่ี ฎหมายบญั ญตั ิ
ผตู รวจการแผน ดนิ มอี ํานาจหนาทดี่ งั นี้
1) พิจารณาและสอบสวนหาขอเท็จจรงิ ตามคาํ รอ งเรียนในกรณี

(1) การไมป ฏิบัตติ ามกฎหมาย หรือปฏิบตั ินอกเหนอื อาํ นาจหนาท่ตี ามกฎหมายของขา ราชการ
พนกั งาน หรือลกู จา งของหนวยราชการ หนว ยงานของรัฐ หรอื รฐั วสิ าหกิจ หรอื ราชการสวนทอ งถิ่น

(2) การปฏบิ ตั ิหรอื ละเลยไมปฏิบัติหนา ที่ของขาราชการ พนักงาน หรือลูกจางของหนวยงาน
ราชการหนวยงานของรัฐ หรอื รัฐวิสาหกิจ หรอื ราชการสวนทองถิ่น ทก่ี อ ใหเกดิ ความเสยี หายแกผ ูร องเรียน
หรือประชาชนโดยเปน ธรรม ไมว าการนั้นจะชอบหรอื ไมชอบดวยอํานาจหนา ที่กต็ าม

(3) การตรวจสอบการละเลยการปฏิบัติหนา ท่ีหรือปฏิบัติหนาท่ีโดยไมช อบดว ยกฎหมายของ
องคก รตามรัฐธรรมนูญ และองคก รในกระบวนการยุตธิ รรม ท้งั นี้ ไมร วมถึงการพิจารณาพิพากษาอรรถคดี
ของศาล

(4) กรณอี ืน่ ตามท่กี ฎหมายบัญญัติ
2) ดาํ เนินการเก่ียวกบั จรยิ ธรรมของผูดาํ รงตาํ แหนงทางการเมืองและเจาหนา ท่ีของรัฐ
3) ติดตาม ประเมินผล และจัดทําขอ เสนอแนะในการปฏิบัติตามรัฐธรรมนูญ รวมตลอดถึง
ขอพจิ ารณา เพอื่ แกไ ขเพิ่มเตมิ รฐั ธรรมนญู ในกรณีทเ่ี ห็นวา จําเปน
4) รายงานผลการตรวจสอบและผลการปฏิบัติหนา ที่ พรอ มขอสังเกตตอ คณะรัฐมนตรี สภาผูแทน
ราษฎร และวุฒสิ ภา ทุกป
การใชอ ํานาจหนา ที่ตาม 1) (1) (2) และ (3) ใหผตู รวจการแผน ดินดําเนินการ เม่ือมีการรอ งเรียน
เวนแตเ ปน กรณที ผี่ ตู รวจการแผน ดินเห็นวา การกระทาํ ดังกลาวมีผลกระทบตอความเสียหายของประชาชน
สวนรวม หรือเพื่อคุมครองประโยชนส าธารณะ ผูต รวจการแผนดินอาจพิจารณาและสอบสวนโดยไมมี
การรองเรยี นได

ห น า | 77

3. คณะกรรมการการปองกันและปราบปรามการทุจริตแหง ชาติ (ป.ป.ช.) เปนองคกรอิสระท่ี
ประกอบไปดวยประธานสภา 1 คน และกรรมการอื่นอกี 2 คน ซ่ึงมีพระมหากษัตรยิ ท รงแตงตั้งตามคําแนะนําของ
วุฒิสภา

กรรมการปอ งกนั และปราบปรามการทุจรติ แหง ชาติ ตอ งเปน ผมู คี วามซ่ือสัตยสุจริต เปนที่ประจกั ษ
มีวาระการดาํ รงตาํ แหนง 9 ป นับตงั้ แตพ ระมหากษัตริยทรงแตง ต้งั และใหด าํ รงตาํ แหนง ไดเพียงวาระเดียว
โดยมีประธานวฒุ ิสภาเปนผลู งนามรับสนองพระบรมราชโองการ ใหม ีสํานักงานที่เปน อิสระในการบริหาร
งานบคุ คล การงบประมาณ และการดําเนินการอืน่ ทั้งน้ตี ามกฎหมายบญั ญตั ิ

คณะกรรมการปองกันและปราบปรามการทุจริตแหง ชาติ มีอาํ นาจหนาที่ ดงั น้ี
1) ไตส วนขอเท็จจริงและสรุปสํานวน พรอมทั้งทําความเห็นเกี่ยวกับการถอดถอนออกจาก
ตาํ แหนง เสนอตอ วุฒสิ ภา
2) ไตสวนขอเทจ็ จริงและสรปุ สํานวน พรอมทั้งทําความเห็นเก่ียวกับการดําเนินคดีอาญาของ
ผูด ํารงตาํ แหนงทางการเมือง สง ไปยังยังศาลฎกี า แผนกคดอี าญาของผูดํารงตาํ แหนงทางการเมอื ง
3) ไตสวนและวินิจฉยั วาเจาหนาที่ของรฐั ตัง้ แตผบู ริหารระดับสงู หรือขาราชการ ซึ่งดํารงตง้ั แต
ผูอาํ นวยการหรอื เทยี บเทา ข้นึ ไปรํ่ารวยผิดปกติ กระทาํ ความผิดฐานทจุ ริตตอหนา ที่หรือกระทําความผิดตอ
ตาํ แหนง หนาที่ราชการ หรือความผดิ ตอตาํ แหนง หนา ทีใ่ นการยุตธิ รรม รวมทั้ง ดําเนินการกับเจาหนา ท่ีของรัฐ
หรือขาราชการในระดับตา่ํ กวา ที่รวมกระทาํ ความผิดกบั ผดู ํารงตําแหนง ดังกลาว หรือกับผูดํารงตาํ แหนงทาง
การเมือง หรือท่ีกระทําความผิดในลักษณะที่คณะกรรมการปองกันและปราบปรามการทุจริตแหง ชาติ
เหน็ ควรดาํ เนินการดว ย ทงั้ นี้ ตามพระราชบญั ญตั ปิ ระกอบรัฐธรรมนูญวา ดว ยการปอ งกันและปราบปราม
การทจุ รติ
4) ตรวจสอบความถูกตอ งและความมีอยูจ ริง รวมทั้งความเปล่ียนแปลงของทรัพยส ินและ
หนีส้ นิ ของผูดาํ รงตําแหนง
5) กํากับ ดแู ล คณุ ธรรมและจรยิ ธรรมของผดู าํ รงตําแหนงทางการเมือง
6) รายงานผลการตรวจสอบและผลการปฏบิ ตั ิหนาที่ พรอ มขอสังเกตตอคณะรัฐมนตรี สภาผูแ ทน-
ราษฎร และวุฒสิ ภาทกุ ป ท้ังนี้ ใหป ระกาศรายงานดังกลาวในราชกิจจานุเบกษา และเปดเผยตอสาธารณะดว ย
7) ดําเนินการอ่ืนตามที่กฎหมายบญั ญตั ิ
4. คณะกรรมการตรวจเงนิ แผน ดิน (คตง.)
การตรวจเงินแผนดิน ใหกระทาํ โดยคณะกรรมการตรวจเงินแผนดินที่เปนอิสระและเปนกลาง
ประกอบดวยประธานกรรมการ 1 คน และกรรมการการอน่ื อกี 6 คน ซ่งึ พระมหากษัตรยิ ทรงแตง ตั้งจากผมู ี
ความชํานาญและประสบการณด านการตรวจเงนิ แผน ดนิ การบญั ชี การตรวจสอบภายใน การเงินการคลัง
และดา นอนื่ มีวาระการดํารงตําแหนง 6 ป นับต้งั แตว ันท่ีพระมหากษัตริยทรงแตง ต้ัง และใหดํารงตําแหนง ได
เพียงวาระเดียว โดยประธานวฒุ ิสภาเปน ผลู งนามรับสนองพระบรมราชโองการ แตงต้ังประธานกรรมการ
การตรวจเงินแผน ดิน และผูวา การตรวจเงนิ แผน ดนิ และใหมีสํานกั งานการตรวจเงินแผน ดินเปนหนวยงานที่
เปน อิสระในการบริหารบคุ คล การงบประมาณ และการดาํ เนนิ การอื่น ๆ ตามกฎหมายบัญญัติ
คณะกรรมการตรวจเงินแผน ดนิ มอี ํานาจหนาที่ ดงั น้ี
1. กําหนดหลักเกณฑมาตรฐานเกีย่ วกบั การตรวจเงนิ แผนดิน
2. ใหค ําปรกึ ษา แนะนาํ และเสนอแนะ ใหม ีการแกไ ขขอ บกพรองเกีย่ วกบั การตรวจเงินแผน ดิน

ห น า | 78

3. แตง ตัง้ คณะกรรมการวนิ ยั ทางการเงนิ และการคลงั ท่ีเปน อสิ ระ ทาํ หนาทีว่ ินจิ ฉยั การดาํ เนนิ การท่ี
เกี่ยวกับวินัยทางการเงิน การคลัง และการงบประมาณ และใหคดีที่พิพาทเกี่ยวกับคําวินิจฉัยของ
คณะกรรมการวินัยทางการเงินการคลงั ในเรือ่ งดงั กลา ว เปนคดีทอ่ี ยใู นอาํ นาจของศาลปกครอง

ใหผ ูวา การตรวจเงินแผน ดนิ มีอํานาจหนาที่เกย่ี วกบั การตรวจเงินแผน ดินท่เี ปนอสิ ระและเปน กลาง
จากบทบาทหนา ทขี่ ององคก รอสิ ระ 4 องคกร จะพบวา การตรวจสอบการใชอํานาจรัฐตามรฐั ธรรมนูญ
พุทธศักราช 2550 มีกระบวนการและมาตรการตรวจสอบนักการเมือง ต้งั แตก ารเขา สูอาํ นาจโดยคณะกรรมการ
การเลือกตั้ง กระบวนการใชอํานาจรัฐโดยคณะกรรมการปอ งกันและปราบปรามการทุจริตแหง ชาติ
คณะกรรมการตรวจเงินแผนดิน และผูตรวจการแผน ดิน ที่คอยสอดสองและตรวจสอบการใชอํานาจรัฐตาม
กฎหมายอยา งเครง ครดั ในสภาพตามเปนจริงในปจ จุบนั จะเห็นไดว า กลไกลทางกฎหมายและองคกรอิสระไม
สามารถหยุดย้ัง แกไ ขปญหาทุจริตคอรร ัปช่ันของนักการเมืองได นอกจากการสง เสริมใหม ีกระบวนการ
ตรวจสอบการดําเนินของภาครัฐ โดยประชาชนที่มีความเขมแข็งเขา มามีสวนรว มในการตรวจสอบอยา ง
จรงิ จังตอไป

บทบาทหนาท่ขี ององคก รอ่นื ตามรฐั ธรรมนญู

1 องคกรอัยการ มีหนว ยธุรกิจท่ีเปน อิสระในการบริหารงานบุคคล การงบประมาณ และการ
ดําเนินการอ่ืน โดยมีอัยการสูงสุด เปน ผูบังคับบัญชาการ มีพนักงานอัยการ ทําหนาที่ตามที่บัญญัติใน
รฐั ธรรมนูญและตามกฎหมายทีเ่ กีย่ วของ

พนกั งานอยั การมอี สิ ระในการพิจารณาสงั่ ทาํ คดี และการปฏิบัตหิ นา ท่ีใหเปน ไปโดยเท่ียงธรรม
2. คณะกรรมการสิทธมิ นุษยชนแหง ชาติ ประกอบดว ย ประธานกรรมาการ 1 คน กรรมการอื่นอีก
10 คน ซึ่งมีพระมหากษัตริยท รงแตงต้ังตามคําแนะนําของวุฒิสภา จากผูม ีความรูหรือประสบการณด านการ
คุมครองสิทธเิ สรีภาพของประชาชน มีวาระการดํารงตําแหนง 6 ป นับตั้งแตวันท่ีพระมหากษัตริยทรงแตง ต้ัง
และใหดํารงตาํ แหนงไดเพียงวาระเดยี ว โดยประธานวุฒสิ ภาเปนผลู งนามรับสนองพระบรมราชโองการ

คณะกรรมการสิทธมิ นุษยชนแหง ชาติ มีอํานาจหนาท่ี ดังน้ี
1) ตรวจสอบและรายงานการกระทํา หรือการละเลยการกระทํา อันเปนการละเมดิ สิทธิมนุษยชน
หรือไมเ ปนไปตามพนั ธกรณีระหวา งประเทศ เกีย่ วกับสิทธิมนุษยชนที่ประเทศไทย ภาคี และเสนอมาตรการแกไ ข
ท่เี หมาะสมตอ บคุ คลหรือหนวยงานท่ีกระทาํ หรอื ละเลยการกระทําดงั กลาว เพือ่ ดําเนินการในกรณีที่ปรากฏวา
ไมม ีการดาํ เนินการตามทีเ่ สนอใหร ายงานตอ รัฐสภา เพอื่ ดําเนินการตอ ไป
2) เสนอเร่ืองพรอ มดว ยความเห็นตอศาลรัฐธรรมนูญ ในกรณีท่ีเห็นชอบตามท่ีมีผูร องเรียน
วาบทบัญญตั ิแหง กฎหมายใดกระทบตอสทิ ธิมนุษยชนและมปี ญหาเกยี่ วกับความชอบดว ยรัฐธรรมนูญ ท้ังน้ี
ตามพระราชบัญญตั ิประกอบรัฐธรรมนญู วาดวยวิธพี จิ ารณาของศาลรฐั ธรรมนญู
3) เสนอเร่อื งพรอมดวยความเห็นตอ ศาลปกครองในกรณีที่เห็นชอบตามที่มีผูร อ งเรียนวากฎ
คําสั่ง หรอื การกระทําอน่ื ใดในทางปกครอง กระทบตอสิทธิมนุษยชนและมีปญ หาเกี่ยวกับความชอบดวย
รฐั ธรรมนูญหรือกฎหมาย ทงั้ นี้ ตามพระราชบัญญตั ิจดั ตง้ั ศาลปกครองและวิธีพจิ ารณาคดีปกครอง
4) ฟองคดีตอศาลยุติธรรมแทนผูเสียหาย เมื่อไดรับการรองขอจากผูเ สียหายและเปน กรณีที่
เห็นสมควร เพื่อแกไ ขปญ หาการละเมดิ สทิ ธิมนุษยชนเปน สวนรวม ท้ังนี้ ตามที่กฎหมายบัญญตั ิ
5) เสนอแนะนโยบายและขอเสนอในการปรับปรุงกฎหมาย ตอ รัฐสภาหรือคณะรัฐมนตรี เพื่อ
สงเสริมและคมุ ครองสิทธมิ นุษยชน

ห น า | 79

6) สงเสรมิ การศึกษา การวิจัย และการเผยแพรค วามรดู า นสิทธมิ นุษยชน
7) สงเสรมิ ความรวมมือและการประสานงานระหวางหนวยราชการ องคกรเอกชน และองค
การอน่ื ในดานสทิ ธิมนุษยชน
8) จัดทํารายงานประจําป เพื่อประเมินสถานการณดา นสิทธิมนุษยชนภายในประเทศ และ
เสนอตอรฐั สภา
9) อํานาจหนาทอี่ น่ื ตามทก่ี ฎหมายบญั ญัติ
ในการปฏบิ ัตหิ นา ที่ คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแหง ชาติ ตอ งคํานึงถึงผลประโยชนสว นรวม
ของชาติและประชาชน ประกอบดวย คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแหง ชาติ มีอํานาจเรียกเอกสารหรือ
หลักฐานท่ีเกี่ยวขอ งจากบคุ คลใดหรือเรยี กบคุ คลใดมาใหถอยคํา รวมทั้งมีอํานาจอ่ืน เพ่ือประโยชนในการ
ปฏิบตั หิ นาท่ี ท้งั นี้ตามทีก่ ฎหมายบัญญตั ิ
3. สภาท่ีปรึกษาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ มีหนา ท่ีใหค ําปรึกษาและขอเสนอแนะตอ
คณะรฐั มนตรใี นปญหาตา ง ๆ ท่เี กี่ยวกับเศรษฐกิจและสังคม รวมถึงกฎหมายท่ีเก่ียวของ มีสํานักงานเปน
หนว ยงานที่เปน อิสระ ในการบริหารงานบุคคล การงบประมาณ และการดําเนินการอื่น ตามที่กฎหมาย
บญั ญัติ
จากบทบาทหนาทขี่ ององคก รตามรัฐธรรมนูญทงั้ 2 ประเภท พบความแตกตา งของบทบาทหนา ที่
ขององคก รอื่นตามรัฐธรรมนญู และองคกรอิสระตามรัฐธรรมนูญ คือ การท่รี ฐั ธรรมนูญกําหนดใหอ งคกรอิสระ
ตามรัฐธรรมนญู สามารถเสนอรางกฎหมายไดตามมาตรา 139 องคกรอิสระตามรัฐธรรมนูญ สามารถเสนอ
รางพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญ ซ่ึงประธานองคก รนั้น เปน ผูรักษาการตามมาตรา 182 สามารถ
เสนอรางพระราชบัญญตั เิ กย่ี วกบั การจัดองคกร และรา งพระราชบัญญตั ิทีป่ ระธานองคกรนน้ั เปนผูร กั ษาไดด ว ย
สวนองคก รอ่นื ตามรฐั ธรรมนูญไมมีบทบัญญตั ใิ นลักษณะดงั กลา ว

เรอ่ื งท่ี 4 บทบญั ญตั ขิ องรัฐธรรมนูญทีม่ ีผลตอ การเปล่ียนแปลงทางสังคม
และมีผลตอฐานะของประเทศไทยในสงั คมโลก

รูปแบบการเมอื งการปกครองของไทย ต้ังแตส มยั สุโขทัย จนถึงปพุทธศักราช 2475 เปน การปกครอง
ในระบอบสมบรู ณาญาสิทธริ าช กฎหมายที่ใชเ ปน หลกั ในการปกครองมีท่ีมาจากกลุมผูป กครอง คือ ทหาร
และกลุมขุนนาง สวนประชาชนเปน แคไพรธรรมดา หรือ ทาสที่ตอ งทําตามคําส่ังของกลุมผูปกครอง
เทา นนั้ ซง่ึ เปน ที่มาของระบบอุปถัมภ ความอยตุ ิธรรมตาง ๆ ทเี่ กิดขึ้น เกิดจากบุคคลท่ีเปนกลุม ผูปกครอง
ในชว งเวลานั้น ไมมีระบบทจี่ ะตรวจสอบหรือถว งดุลอํานาจกับคณะผูปกครองได จากรูปแบบการปกครอง
ดงั กลา ว เมือ่ มชี าวตะวันตกเดนิ ทางเขา มายังประเทศไทย จึงมองวาไทยเปนบา นปาเมืองเถ่ือน (อนารยชน)
โดยเฉพาะอยางย่ิง เมื่อชาวตะวันตกท่เี ดินเขามาประเทศไทยสมยั รชั กาลที่ 4 เขามาทาํ หนังสือสัญญาพระราช-
ไมตรกี ับประเทศไทย หนังสือสญั ญาท่ที ําขนึ้ มานัน้ ไดยอมใหฝ รงั่ มีสทิ ธิสภาพนอกอาณาเขต คือ ยอมใหฝร่ัง
ตงั้ ศาลข้นึ เรยี กวา “ศาลกงสุล” ข้ึนพิจารณาคดคี วามของคนในบงั คับของตนได อันเปนการไมย อมอยูใ ตบังคับ
บัญชาของกฎหมายไทย ทงั้ นี้ เนอื่ งมาจากวาฝรง่ั ถือวา กฎหมายและวิธพี ิจารณาความของประเทศไทยยัง
ไมม ีระเบยี บแบบแผนดีพอ การท่ฝี ร่งั ตางประเทศมศี าลกงสุล พิจารณาคดคี วามของคนในบังคับของตนนั้น
ทําใหประเทศไทยมีความยงุ ยากทางการปกครองเกดิ ขึน้ อยูเสมอ แมภ ายหลงั ในสมยั รัชกาลที่ 5 ที่ไดยอมเสยี

ห น า | 80

ดนิ แดนบางสว น เพ่อื แลกกับการสทิ ธสิ ภาพนอกเขตไทย (สยามประเทศในเวลานั้น) ในสายตาชาวโลกกย็ งั เปน
บานปาเมืองเถ่อื น

แมวาจะมีการประกาศใหเ ลิกทาสในรชั กาลท่ี 5 เมือ่ ปพุทธศักราช 2448 สภาพสังคมไทยก็ยังไมมี
ความเปล่ยี นแปลงมากนัก เพราะประชาชนยังติดขอ งอยูกับความเคยชินในการมีคนปกปอ งคุม ครองและ
ยังไมมกี ารจัดการศึกษาใหแกป ระชาชนเปนระบบ จนกระทั่งสมัยรัชกาลท่ี 7 เมื่อกระแสนิยมตะวันตกหล่ังไหล
เขา มา มีการสงนักเรียนไทยไปศึกษายังตางประเทศจํานวนมาก กลุมนักศึกษาเหลา น้ี เมื่อสําเร็จ
การศกึ ษาก็ไดนํามาสิ่งทพ่ี บเห็นและองคความรูในเร่อื ง การเมอื งการปกครองแบบตะวันตก กลับเขามาดวย
และพยายามทจ่ี ะพฒั นาประเทศไทยใหพนจากคาํ วา บา นปาเมอื งเถ่อื น ในหลาย ๆ ดา น หน่ึงในการเปล่ียนแปลง
ประเทศ คือ เรอื่ งการปฏริ ูปการปกครองโดยการยึดอาํ นาจของคณะราษฎร เมอื่ ป พุทธศักราช 2475 (หลัง
การเลกิ ทาส 27 ป) จากระบอบสมบรู ณาญาสิทธริ าชมาเปนการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหา-
กษัตรยิ ท รงเปน ประมขุ มกี ารประกาศใชร ฐั ธรรมนญู คร้งั แรกในสยามประเทศ โดยถือวารัฐธรรมนูญ เปน กฎหมาย
สงู สดุ ในการปกครองประเทศ กฎหมายอน่ื จะขัดหรอื แยง มไิ ด หลักการสาํ คญั ยง่ิ ในรัฐธรรมนูญ คือ อํานาจ
สูงสุดของประเทศ เปน ของราษฎรทั้งหลาย พระมหากษัตริยทรงเปน ประมุขของประเทศภายใต
รฐั ธรรมนญู

การประกาศใชร ัฐธรรมนญู มิไดท ําใหส ภาพสงั คมไทยเกิดการเปล่ียนแปลงแบบถอนรากถอนโคน
เพราะกลุม ผูนําทางความคิดสว นใหญเปนผูท ่ีไดร ับทุนไปศึกษาตอ ตา งประเทศ ประชาชนสว นใหญข อง
ประเทศยงั ไดรับการศกึ ษานอย จนกระทั่งเมอื่ มีการสงเสริมใหป ระชาชนไดรับการศึกษาสูงขึ้น ประชาชน
กลมุ นจ้ี ึงไดเ ริ่มตระหนกั ถึงสถานภาพ บทบาทหนาทสี่ ิทธแิ ละเสรภี าพท่ีตนเองพงึ ไดรับจากรฐั

บทบัญญตั ิในรัฐธรรมนญู ทถ่ี อื วามีผลตอการเปล่ยี นแปลงของสภาพสงั คมไทย ไดแ ก
1. การรบั รองสทิ ธขิ องชายและหญิงวามสี ทิ ธเิ ทา เทียมกนั
2. ความเสมอภาคในการบังคับใชกฎหมายกับทุกบุคคล : บุคคลยอมเสมอกัน ในกฎหมายและไดร ับ
ความคุม ครองตามกฎหมายเทาเทียมกัน
3. ทมี่ าของรัฐบาล
4. การตรวจสอบการใชอาํ นาจรัฐ
5. สทิ ธิและเสรีภาพของชนชาวไทย ทัง้ ทเ่ี ปน

สทิ ธแิ ละเสรีภาพสวนบคุ คล เชน สทิ ธแิ ละเสรีภาพในชวี ิตและรางกายของบคุ คล การจบั และคุมขัง
การคนตวั บคุ คล หรอื การกระทาํ ใดอันกระทบตอสิทธิและเสรีภาพ ตามวรรคหน่ึง จะกระทํามิได เวนแตมี
เหตุตามที่กฎหมายบัญญัติ การเขาไปในเคหสถาน โดยปราศจากการความยินยอมของผูครอบครอง
เสรีภาพในการเดนิ ทาง และเสรภี าพในการเลอื กถ่นิ ทอ่ี ยภู ายในราชอาณาจกั ร เสรีภาพในการส่ือสารถึงกัน
โดยทางท่ชี อบดว ยเสรภี าพบรบิ ูรณในการนบั ถอื ศาสนา

สิทธิในกระบวนการยตุ ธิ รรม
เสรีภาพในการแสดงความคดิ เห็นของบคุ คลและส่อื มวลชน
สทิ ธเิ สรภี าพในการศกึ ษา
สิทธิการไดร ับบริการสาธารณสขุ และสวัสดกิ ารจากรัฐ
เสรภี าพในการชุมชนและการสมาคม
ความเปล่ียนแปลงทางสังคม ท่ีเปนผลจากการมีรัฐธรรมนูญบัญญัติไว จึงเปนหลักประกันท่ี
ประชาชนจะตองไดรับการคุมครองและดแู ลจากรฐั และมีผลตอการกระตุนใหประชาชนเกิดความต่ืนตัวใน

ห น า | 81

การพทิ กั ษสทิ ธิของตนเอง รวมท้ังการปฏิบัติตนท่ีจะไมไปละเมิดตอ สิทธิของผูอ ่ืน ความเปล่ียนแปลงทาง
สงั คมทีเ่ ปน ผลจากการมรี ฐั ธรรมนูญท่ีเหน็ ไดอยา งเปนรูปธรรม ไดแ ก

1. ความตื่นตัวในภาคประชาชนท่ีจะเขามามีสวนรว มในการบริหารจัดการประเทศ โดยการต้ัง
พรรคการเมือง การเปนสมาชิกพรรคการเมอื ง

2. เกดิ การรวมตวั ของกลุม บคุ คลตง้ั เปน มูลนิธิ เพื่อปกปองดูแลสทิ ธิของประชาชนตามรัฐธรรมนูญ
เชน มลู นธิ คิ ุมครองผูบริโภค มูลนธิ ิคมุ ครองสิทธสิ ตรี

3. การรวมตวั ของกลมุ บคุ คลในอาชพี เดยี วกนั เพื่อเรยี กรอ งความเปน ธรรม
4. มีระบบยุติธรรม ท่ีพิจารณาตัดสินคดีความจากเอกสาร พยาน หลักฐาน มีระบบการไตสวน
สืบสวน สอบสวน และยกเลิกวธิ ีการลงโทษในทางทารุณกรรม เพ่ือใหรบั สารภาพ
5. ประชาชนไดร บั บรกิ ารในสงิ่ ทเี่ ปนปจจัยพ้ืนฐานของการดํารงชีวิต ไดแก บริการการศึกษา บริการ
การรกั ษาพยาบาล
ความเปล่ยี นแปลงที่เกิดข้ึนในสังคมไทยดังกลา ว มีผลใหป ระเทศไทยไดร ับการยอมรับในสายตา
ชาวโลกมากขนึ้ วา มิไดมีความเปน บา นปาเมืองเถ่อื น โดยชาวตา งชาติไดใหการยอมรับในกฎหมายไทย

เรอ่ื งที่ 5 หนาทพี่ ลเมอื งตามรฐั ธรรมนูญและกฎหมายอ่นื

การอยรู วมกัน เปนสังคมของมนษุ ยต้ังแตสองคนขนึ้ ไป ยอมมีความขดั แยงกนั ในบางโอกาส เพราะ
แตล ะบุคคลยอ มมคี วามปรารถนาท่ีแตกตางกัน อันนําไปสูความขัดแยง และทะเลาะวิวาทกันได ทุกสังคม
จงึ ตองวางกฎ กติกาในการอยูรวมกัน เพื่อเปน ขอตกลงกลางในการอยูร ว มกันวา สิ่งใดทําได ส่ิงใดทําไมไ ด
หากฝาฝนจะมีโทษอยางไร เม่ือสังคมมีขนาดใหญข ึ้นเปนระดับประเทศที่มีประชากรรวมกันหลายลา นคน
ผูปกครองกจ็ ําเปน ตอ งวางกฎข้ึน ซงึ่ เรยี กกันวา “กฎหมาย” เพอ่ื เปนขอตกลงในการอยรู วมกันของคนทั้งประเทศ

เมื่อประเทศไทยเปล่ียนแปลงเปน การปกครองแบบประชาธิปไตย เมอื่ ป พ.ศ. 2475 และกาํ หนดให
รฐั ธรรมนญู เปนกฎหมายสูงสุดในการปกครองประเทศ โดยกฎหมายอื่น จะขดั หรอื แยง มิได รัฐธรรมนูญใน
ยุคแรก ๆ แมว าจะเกิดจากการยกรา งของคณะบุคคลเพียงไมก ่ีคน แตก็เปน พัฒนาการทางกฎหมายท่ี
คาํ นึงถงึ ความมัน่ คงของชาติ สถานภาพ บทบาท สิทธิ เสรีภาพและหนาท่ีของประชาชนในระดับแตกตางกัน
ออกไป และมกี ารพฒั นาการในการเปดโอกาสใหประชาชนเขามามีสว นรว มในการยกรา งรัฐธรรมนูญมากข้ึน
ต้งั แตรัฐธรรมนูญป 2540 เปนตนมา ซง่ึ เราจะพบวา มีการระบถุ งึ หนาที่ สทิ ธิและเสรีของประชาชนมากข้ึน

การจะเขา ใจหนา ท่ีสิทธิและเสรีภาพของตนเองท่ีมีในสังคมไดน ั้น จะตองทําความเขาใจกับ
ความหมายของ “สถานภาพ บทบาทหนาท่ี สิทธิ และเสรีภาพ” ดวย เพราะสถานภาพ เปนตน ทางของ
การกําหนดบทบาทหนาท่ี สทิ ธิ และเสรีภาพของบุคคลในสงั คม

สถานภาพ บทบาท สิทธิเสรีภาพและหนาที่ มีความเก่ียวขอ งเชื่อมโยงสัมพันธกัน กลา วคือ
สถานภาพเปน ตัวกําหนดบทบาท สิทธิ เสรีภาพและหนาที่ของบุคคล เราจะเขา ใจและสามารถเช่ือมโยง
สถานภาพ บทบาทหนาที่ สทิ ธิ และเสรภี าพ ไดต อเมอ่ื เรามีความเขา ใจในความหมายของแตล ะคํา ซึ่งเรา
จะเร่มิ ทาํ ความเขา ใจความหมายของแตละคํา ดังนี้

ห น า | 82

ความหมาย
สถานภาพ หมายถึง ตําแหนงท่ีบุคคลไดรับจากการเปน สมาชิกของสังคม ในบุคคลคนเดียวกัน
อาจจะมหี ลายสถานภาพได เชน นายสมชาย เปนคนไทย อาชีพรับราชการครู เปนศิษยเกามหาวิทยาลัย-
รามคาํ แหง ไดแก
1. สถานภาพท่ีไดจากถิ่นที่อยู ท่ีถือกําเนิด ก็จะไดส ัญชาติของประเทศท่ีเกิด เชน คนไทย คนญ่ีปุน
คนอังกฤษ คนจนี เปนตน
2. สถานภาพที่ไดม าโดยกําเนิด เชน ปู ยา ตา ยาย พอ แม ลงุ ปา นา อา พ่ี นอง ลูกหลาน เปน ตน
3. สถานภาพท่ีไดม าจากการศึกษา เชน ศษิ ยเ กา กศน. ศษิ ยเ กาโรงเรียนสตรวี ิทยา
4. สถานภาพท่ีไดม าจากการประกอบอาชีพหรือการกระทํา เชน ครู หมอ พอคา นายกรัฐมนตรี
พระ นักบวช นกั โทษ เปนตน
5. สถานภาพท่ีไดจ ากการสมรส เชน สามี ภรรยา พอ หมา ย แมหมาย เปน ตน
บทบาทหนา ท่ี หมายถงึ การทําหนาที่ หรอื พฤตกิ รรมทีเ่ ปน ภาระรับผิดชอบตามสถานภาพท่ีไดรับ
เชน สถานภาพเปนครู เปนทนายความ เปนตน เห็นไดว า สถานภาพและบทบาทหนาที่ มีความเกี่ยวของ
สัมพันธ โดยสถานภาพเปนตัวกาํ หนดบทบาทหนาที่บุคคลนั้น ๆ ย่ิงบุคคลท่ีมีหลายสถานภาพ ก็ย่ิงมีบทบาท
หนาทีม่ ากตามไปดว ย
นอกจากสถานภาพ บทบาทหนา ที่ ซ่ึงเปนภาระหนาท่ีและความรับผิดชอบแลว แตละบุคคลยังได
รบั สิทธแิ ละเสรีภาพตามสถานภาพ และบทบาทหนาท่ีเหลา นั้นในการอยใู นสงั คมน้นั ๆ ดว ย
สทิ ธิ หมายถึง อํานาจหรือผลประโยชนของบุคคลทมี่ กี ฎหมายใหค มุ ครอง โดยบุคคลอ่ืนจะตองให
ความเคารพ จะละเมิดลวงเกนิ หรือกระทาํ การใด ๆ อันกอใหเ กิดการกระทบกระเทอื นตอ สิทธิของบุคคลไมไ ด
เชน สิทธิเลือกต้ัง สิทธิในการรับความคุม ครองจากรัฐ สิทธิในการไดรับบริการสาธารณะจากรัฐ ตามท่ี
กฎหมายกาํ หนด
เสรีภาพ หมายถงึ ความมอี ิสระในการกระทาํ ของบุคคล ซึง่ กระทําน้ันจะตอ งขัดตอกฎหมาย เชน
เสรภี าพในการนบั ถอื ศาสนา เสรีภาพในการเดนิ ทาง เสรีภาพในการประกอบสัมมาชีพ เสรีภาพในการพูด
การเขียนที่ไมละเมิดสิทธิ และเสรภี าพของบุคคลอน่ื

หนา ท่ีของพลเมืองตามรัฐธรรมนูญ

รัฐธรรมนูญ ฉบบั ปพ ทุ ธศักราช 2550 ไดกําหนดหนา ที่ของชนชาวไทยไวใ นหมวดที่ 4 มาตรา 70
ถงึ มาตรา 74 ดังนี้

1. บคุ คลมีหนาทีพ่ ทิ กั ษไวซ ่งึ ชาติ ศาสนา พระมหากษตั ริย และการปกครองระบอบประชาธิปไตย
อันมีพระมหากษตั ริยเ ปน ประมขุ ตามรฐั ธรรมนญู น้ี (มาตรา 70)

2. บุคคลมหี นาที่ปอ งกันประเทศ รกั ษาผลประโยชนของชาติ และปฏิบตั ติ ามกฎหมาย (มาตรา 71)
3. บุคคลมหี นา ที่ไปใชสิทธิเลือกตง้ั (มาตรา 72)
4. บุคคลมีหนา ที่รับราชการทหาร ชวยเหลือในการปองกัน และบรรเทาภัยพิบัติสาธารณะ เสียภาษี
อากร ชว ยเหลือราชการ รับการศกึ ษาอบรม พทิ ักษ ปองกนั และสบื สานศิลปวฒั นธรรมของชาติ และภูมปิ ญญา
ทอ งถนิ่ และอนรุ กั ษทรพั ยากรธรรมชาติและสง่ิ แวดลอม ท้ังน้ตี ามทกี่ ฎหมายบญั ญัติ (มาตรา 73)

ห น า | 83

5. บคุ คลผเู ปนขา ราชการ พนักงาน หรอื ลูกจา งของหนว ยงานราชการ หนว ยงานของรัฐ รัฐวิสาหกิจ
หรือเจา หนาทอ่ี ่นื ของรัฐ มีหนา ท่ีดําเนินการใหเ ปนไปตามกฎหมาย เพื่อรักษาประโยชนส วนรวม อํานวย
ความสะดวก และใหบรกิ ารแกประชาชนตามหลกั ธรรมมาภบิ าลของการบรหิ ารกิจการบานเมอื งทด่ี ี

บคุ คลท่ีมีสถานภาพเปนคนไทย จึงตองที่หนาที่รับผิดชอบตามที่กําหนดไวใ นรัฐธรรมนูญรวมทั้ง
สนบั สนุนสง เสริมใหผ อู ่ืน ๆ ปฏบิ ัตติ นตามหนาท่ที กี่ ําหนดไวในรฐั ธรรมนญู และกฎหมายอ่ืน ๆ ดวย ทําอยา งไร
เราจงึ จะสนับสนุน สง เสรมิ ใหผูอ่ืน ๆ ปฏบิ ัติหนาท่ีตามกําหนดไวในรัฐธรรมนูญ รวมทั้งกฎหมายอ่นื ๆ ของ
ประเทศดว ย

แนวทางในการสนับสนุนสง เสริมใหผ ูอ ่ืน ๆ ปฏิบัติหนา ที่ตามกําหนดไวใ นรัฐธรรมนูญ รวมท้ัง
กฎหมายอนื่ ๆ มีดงั น้ี

1. ประพฤติ ปฏิบัตติ น ตามหนาทที่ ่กี ําหนดไวในรัฐธรรมนูญรวมทง้ั กฎหมายอืน่ ๆ เพ่ือใหเ ปน แบบอยาง
ท่ีดีแกบุคคลในครอบครัวและชุมชนท่ีตนเองอาศัยอยูใหเปน วิถีชีวิต ซึ่งจะมีอิทธิพลตอบุคคลใกลชิดใหม ี
ความคลอ ยตามในการประพฤตปิ ฏิบตั ิ

2. เผยแพรค วามรู อบรม สง่ั สอน สนทนาแลกเปลีย่ นกับบคุ คลอ่นื ในกาลอนั ควรดวย โดยคํานึงถึง
วัย ระดับความรขู องบคุ คลทส่ี นทนาดวยความเคารพ และใหเ กียรตใิ นศกั ดิ์ศรีของความเปนมนุษยด วย

3. สนบั สนนุ ช่ืนชม ใหกาํ ลงั ใจ ผทู ่ปี ฏบิ ัติตนตามหนา ที่ทก่ี ําหนดไวในรฐั ธรรมนญู รวมทัง้ กฎหมาย
อ่ืน ๆ ดว ย

ห น า | 84

เร่อื งที่ 6 หลักอํานาจอธิปไตย หลกั ความเสมอภาค หลักนติ ริ ฐั และนติ ธิ รรม หลักเหตุผล
หลกั การประนปี ระนอม และหลกั การยอมรับความคดิ เห็นตา ง เพ่ือการอยูรว มกัน
อยา งสนั ติ สามคั คี ปรองดอง สมานฉันท

การเมือง การปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตรยิ ทรงเปนประมขุ

1. ความหมายของประชาธปิ ไตย
คาํ วา “ประชาธิปไตย” มาจากภาษาองั กฤษคาํ วา “democracy” มีท่มี าจากภาษากรีก คาํ วา

“demos”ทแี่ ปลวา ประชาชน กบั คาํ วา “kratos” ทแี่ ปลวา อํานาจ พระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาวรรณไวทยากร
กรมหม่ืนนราธิปพงศประพันธ ไดทรงนําคําวา “ปรฺชา” ในภาษาสันสกฤต ท่ีแปลวา ลูกสาว ลูกชายคนทั้งหลาย
มาสนธิกับ คําวา “อธิปเตยฺย” ในภาษาบาลีท่ี แปลวา ความเปนใหญ ดังน้ัน ประชาธิปไตย จึงหมายถึง
ระบอบการปกครองท่ีถือมติปวงชนเปนใหญ การถือเสียงขางมากเปนใหญ (พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน
พ.ศ. 2554) ประชาธิปไตยน้นั ครอบคลุมทัง้ 3 มิติใหญ ๆ ดงั น้ี

1.1 ประชาธปิ ไตยในมติ ิที่เปนอุดมการณทางการเมอื งการปกครอง
1.2 ประชาธิปไตยในมติ ิทเ่ี ปน ระบอบการเมืองการปกครอง
1.3 ประชาธิปไตยในมติ ทิ ่เี ปนวัฒนธรรมหรอื วิถชี ีวติ

ประชาธิปไตย [ปรฺ ะชาทิปะไต, ปรฺ ะชาทิบปะไต] น. ระบอบการปกครองท่ีถอื มตปิ วงชนเปนใหญ,
การถือเสยี งขา งมากเปน ใหญ. (ส. ปรฺ ชา + ป. อธิปเตยยฺ ).

พระเจาวรวงศเ ธอ พระองคเจาวรรณไวทยากร กรมหมืน่ นราธิปพงศป ระพันธ

คนสวนใหญมักเช่ือตาม ๆ กันวา อับราฮัม ลินคอลน ประธานาธิบดีคนท่ี 16 ของสหรัฐอเมริกา
ไดใ หค าํ นิยามไววา ประชาธปิ ไตย คอื การปกครองของประชาชน โดยประชาชน และเพื่อประชาชน แทที่จริง
อบั ราฮมั ลนิ คอลน ไมไ ดใหคํานิยามดังกลา ว เพียงแตไ ดก ลา วสนุ ทรพจนที่เมอื งเก็ตตสี เบอรก หลังสงคราม

ห น า | 85

กลางเมอื งระหวางมลรฐั ทางเหนือกบั มลรัฐทางใต เม่ือ ค.ศ. 1863 ตอนหนงึ่ วา “....การปกครองของประชาชน
โดยประชาชน จะไมสูญสลายไปจากโลกน้ี” ( “…and that government of the people, by the people
and for the people shall not perish from the earth.”)

อบั ราฮมั ลนิ คอลน ประธานาธิบดีคนที่ 16 ของสหรฐั อเมริกา

สนุ ทรพจนของอับราฮัม ลินคอลน ประธานาธิบดีคนท่ี 16 ของสหรัฐอเมรกิ า
ถงึ แมว า คําวา “ประชาธิปไตย คอื การปกครองของประชาชน โดยประชาชน และเพ่ือประชาชน”
จะฟง ดูดี แตค วามหมายทีต่ รงที่สดุ ของประชาธปิ ไตย ก็คือ การปกครองโดยประชาชนคนไทยจํานวนมาก
เม่ือพูดถึงประชาธิปไตย ก็มักจะนึกถึงรัฐธรรมนูญ เปนตนวา ถาใหนักเรียน นักศึกษา ทํารายงาน
เรอื่ ง ประชาธิปไตย โดยกําหนดวา หนาปกรายงานใหม ีรูปภาพดว ย คดิ วานักเรยี น นกั ศึกษาสวนใหญ จะใส
รปู อะไร เชือ่ วา สวนใหญจะใสรูปรฐั ธรรมนญู ไวด วย

ห น า | 86

นี่อาจเปนภาพสะทอนวา คนไทยจํานวนมาก เมื่อพูดถึงประชาธิปไตย ก็มักจะนึกถึง
รฐั ธรรมนูญ หรืออาจไปถึงขั้นท่ีวารัฐธรรมนูญเทากับประชาธิปไตย ซึ่งไมเปนความจริง ยกตัวอยาง เชน
สาธารณรัฐประชาชนจีน และสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนเกาหลี (เกาหลีเหนือ) ที่ปกครองดวย
ระบอบเผด็จการ ก็มรี ฐั ธรรมนูญ

รัฐธรรมนูญของสาธารณรฐั ประชาชนจนี

สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนเกาหลี(เกาหลเี หนอื )กม็ ีรฐั ธรรมนญู
ท้ังนี้เพราะทุกประเทศ ไมวาปกครองดวยระบอบประชาธิปไตยหรือเผด็จการ ก็ลวนตองมี
รัฐธรรมนญู ทกุ ประเทศ รฐั ธรรมนญู หาไดเปนสญั ลักษณของประชาธปิ ไตยแตอยา งใดไม
คนจํานวนไมนอ ยเชื่อวา ระบอบการเมืองการปกครอง สามารถแบงออกไดเปน 2 ระบอบใหญ
คือ ประชาธปิ ไตยกับสงั คมนยิ ม แตทีจ่ รงิ แลว หากแบง ระบอบการเมอื งการปกครอง โดยถือเอาจํานวนผูมี
อาํ นาจสงู สุดเปน เกณฑ จะสามารถแบงระบอบการเมอื งการปกครองออกเปน 2 ระบอบใหญ ๆ คอื

1) ระบอบเผดจ็ การ (dictatorial regime) คือ ระบอบการเมอื งการปกครองทค่ี นสวนนอย
หรือคนเดียว เปนเจา ของอาํ นาจสงู สดุ ในการปกครองประเทศ ปจจบุ ันนป้ี ระเทศทป่ี กครองดว ยระบอบเผด็จการ
เชน สาธารณรัฐประชาชนจนี ราชอาณาจักรซาอุดิอารเบีย เนการาบรูไนดารุสซาลาม สาธารณรัฐคิวบา
สาธารณรฐั แคเมรนู สาธารณรัฐสงั คมนิยมเวยี ดนาม สาธารณรฐั เบลารุส สาธารณรัฐชาด เปนตน (ขอ มูล ณ
วนั ท่ี 1 สงิ หาคม พ.ศ. 2557 หลังจากน้ีอาจมกี ารเปล่ยี นแปลงได)

ห น า | 87

2) ระบอบประชาธปิ ไตย (democratic regime) คือ ระบอบการเมือง การปกครองท่คี นสว นใหญ
หรอื ทกุ คนเปนเจาของอํานาจสูงสุดในการปกครองประเทศ เชน สหราชอาณาจักร สหรัฐอเมริกา สาธารณรัฐ-
ฝร่ังเศส สหพันธสาธารณรัฐเยอรมนี สาธารณรัฐเกาหลี (เกาหลีใต) ญี่ปุน ราชอาณาจักรเนเธอรแลนด
เครอื รัฐออสเตรเลยี เปนตน (ขอมูล ณ วันท่ี 1 สงิ หาคม พ.ศ.2557 หลงั จากน้อี าจมีการเปล่ยี นแปลงได)

สรุปไดวา ระบอบการเมืองการปกครอง สามารถแบง ออกไดเ ปน 2 ระบอบใหญ ๆ คอื เผด็จการ
กบั ประชาธิปไตย สวนระบบเศรษฐกจิ แบงออกไดเปน 2 ระบบใหญ ๆ คอื ทนุ นิยมกบั สังคมนยิ ม

2. ความเปนมาของประชาธปิ ไตย
รัฐท่ปี กครองดว ยระบอบประชาธปิ ไตยท่ีเกา แกท ่สี ดุ ในโลก เทาที่มีหลักฐานท่ีนาเช่ือถือ ก็คือ

นครรัฐเอเธนส ซึง่ เปนทีต่ ัง้ ของกรุงเอเธนส สาธารณรัฐกรซี ในปจจุบนั เม่ือราว 500 ปก อ นคริสตกาล แตตอมา
ไดล ม สลายไป เนอ่ื งจากนครรฐั เอเธนสแ พสงครามเพโลโพนเี ซยี นแกนครรฐั สปารตา

แผนทีแ่ สดงทตี่ ง้ั นครรฐั เอเธนสในทวีปยโุ รป

ค.ศ. 1215 พระเจา จอหนที่ 1 ข้ึนภาษตี ามอาํ เภอใจ ทําใหข นุ นางและราษฎรชาวองั กฤษไมพอใจ
จงึ รวมมอื กนั ลวงพระองคไปลาสัตว แลวบงั คบั ใหทรงลงนามใน “มหากฎบัตร” (Magna Carta) เพ่ือจํากัด
พระราชอาํ นาจของพระมหากษัตรยิ  ค.ศ. 1628 และ ค.ศ. 1688 พระมหากษตั รยิ พระองคตอ ๆ มาจําตอง
ทรงลงนามในกฎหมายสําคัญ ๆ นับเปน เหตกุ ารณสําคัญกอนท่ีสหราชอาณาจักร จะเปนประชาธิปไตยใน
ปจ จบุ นั

ค.ศ. 1776 สหรัฐอเมริกาประกาศเปนประเทศเอกราช หลงั ทาํ สงครามชนะสหราชอาณาจักร
กไ็ ดน ําเอาประชาธปิ ไตยมาใชใ นสหรฐั อเมรกิ าดวย

ค.ศ. 1789 เกิดการปฏิวัติครั้งใหญในฝรั่งเศส ชาวฝรั่งเศสลุกฮือขึ้นตอตานอํานาจของ
พระเจา หลุยสที่ 16 มีการสถาปนาสาธารณรัฐ (ประเทศที่ประมุขเปนสามัญชนไมใชกษัตริย) ไมใชทําให
ประชาชนมีอํานาจมากขึ้น แมภายหลังฝร่ังเศสจะกลับไปปกครองแบบสมบูรณาญาสิทธิราชยอีก แตก็
นับวา เปน เหตกุ ารณส าํ คญั บนเสน ทางประชาธปิ ไตยของฝร่งั เศส

ตอมาหลายประเทศในโลกก็ปฏวิ ัติและเปลีย่ นแปลงไปเปนประชาธิปไตยมากขนึ้ เรอ่ื ย ๆ

ห น า | 88

ความเปนมาของประชาธปิ ไตยของไทย
พ.ศ. 2427 (ร.ศ. 113) พระวรวงศเ ธอ พระองคเจาปฤษฎางค และขาราชการ ทําหนังสือกราบ
บงั คมทลู ฯ พระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลาเจา อยูหวั ขอใหทรงเปล่ยี นแปลงการปกครองจากสมบูรณาญาสิทธิราชย
ไปเปนแบบประชาธิปไตย แตพ ระองคไ มท รงยินยอม โดยทรงใหเ หตุผลวา ราษฎรสว นใหญย งั ไมพรอ ม

พระวรวงศเ ธอ พระองคเจา ปฤษฎางค
พ.ศ. 2454 กบฏ ร.ศ. 130 คณะทหารกลมุ หนึ่งนาํ โดยรอยเอก ขุนทวยหาญพทิ กั ษ (เหล็ง ศรจี ันทร)
วางแผนและเตรียมการจะยึดอํานาจการปกครองจากพระบาทสมเด็จพระมงกฎุ เกลา เจา อยูหวั แตถูกจับได
เสยี กอน

คณะกบฏ ร.ศ.130 นําโดยรอยเอก ขุนทวยหาญพิทักษ (แถวหนาคนทส่ี องจากซา ย)

ห น า | 89

พ.ศ. 2475 การเปลยี่ นแปลงการปกครองโดยคณะราษฎร นาํ โดยพนั เอก พระยาพหลพลพยุหเสนา
เปลี่ยนแปลงการปกครองจากสมบูรณาญาสิทธิราชยไปเปนแบบประชาธิปไตยไดสําเร็จ แมภายหลังจะมี
การรัฐประหารและปกครองแบบเผด็จการอีกหลายคร้ัง แตก็นับไดวา เปนเหตุการณสําคัญของการพัฒนา
ประชาธปิ ไตยของไทย

คณะราษฎรฝา ยทหารบก นาํ โดยพันเอกพระยาพหลพลพยุหเสนา (คนทห่ี า จากซายแถวกลาง)

3. หลกั การสาํ คญั ของประชาธิปไตย
หลกั การของประชาธิปไตยแตกตา งกนั ไปตามการทัศนะของนักวิชาการแตละทาน ในท่ีน้ีขอ

กําหนดหลักการของประชาธปิ ไตยเฉพาะที่สาํ คญั ๆ ดังน้ี
3.1 หลกั อํานาจอธปิ ไตยของปวงชน (popular sovereignty)
ดงั ทกี่ ลา วมาแลว วา ประชาธปิ ไตย หมายถงึ ระบอบการปกครองท่ถี อื มติปวงชนเปนใหญ

การถือเสยี งขา งมากเปน ใหญ เพราะประชาธิปไตยตั้งอยูบ นหลักปรัชญามนษุ ยนิยมท่ีเช่ือวา มนุษยมีคุณคา
มีศักดิ์ศรี มีคุณภาพ สามารถที่จะปกครองกันเองได ไมควรท่ีจะใหอํานาจสูงสุดในการปกครองประเทศ
ไปอยทู ่ีใครคนเดียว หรือกลมุ คนสวนนอ ยกลุม เดยี ว หากแตควรทจี่ ะใหประชาชนทกุ คนมีสว นในการกาํ หนด
ความเปนไปของสังคมและประเทศชาตริ วมกนั คงเปน ไปไมไดท่ีจะใหทุกคนมีความคิดเห็นเหมือนกันหมด
ทุกคน หากกลุมหนึ่งมีความคิดเห็นอยางหนึ่ง แตอีกกลุมหนึ่งมีความคิดเห็นอีกอยางหนึ่ง บางครั้งการ
กาํ หนดความเปนไปของสังคมและประเทศชาตจิ าํ เปน ตอ งเลือกท่จี ะปฏบิ ตั ิอยา งใดอยางหนึ่งเทานั้น ดังนั้น
สังคมและประเทศทเี่ ปนประชาธปิ ไตย จงึ ตองใหสมาชิกทุกคนในสังคมลงมติ เพือ่ ใหท ราบความคิดเหน็ ของ
คนสวนใหญ และนํามาใชเปนแนวทางในการกําหนดความเปนไปของสงั คมและประเทศชาติ

อยางไรก็ดี สมาชิกในสงั คมประชาธปิ ไตย จาํ เปน ตองเขาใจวา ฝายทีเ่ ปน เสยี งขางมาก ไมควร
ใชค วามเปนเสยี งขางมาก ละเมิดสิทธแิ ละเสรภี าพขนั้ พ้นื ฐานของฝา ยเสยี งขางนอ ย ดงั ทีเ่ รยี กวา “ปกครองโดย
เสยี งขา งมาก และเคารพสิทธิของเสียงขา งนอย (majority rule and minority rights)” เชน ฝา ยเสยี งขางมาก
ไมพงึ ใชม ติ เพอื่ จัดสรรงบประมาณใหแกพื้นท่ีของพวกตน โดยไมคํานึงถึงความจําเปนของคนสวนนอยท่ี
ไดรับความเดอื ดรอ น

ห น า | 90

และเม่ือตองปกครองดวยเสียงขางมาก ตองยอมรับวา เสียงขางมาก อาจจะบอกไดถึง
ความคดิ เหน็ หรอื ความตองการของคนสว นใหญในสังคมเทานั้น แตอาจจะไมสามารถตัดสินความจริงและ
ความถูกตอ งได ดงั เชน เมอ่ื ประมาณหารอยปกอน คนเกือบท้ังโลกนบั พนั ลานคน เช่ือวาโลกเปนศูนยกลาง
ของจักรวาล มเี พียงนโิ คลัส โคเปอรนคิ ัส และกาลเิ ลโอ กาลเิ ลอี เทานน้ั ที่บอกวา ดวงอาทิตยเ ปนศูนยกลาง
ของจกั รวาล แมเสียงขา งมากจะลงมตใิ หโลกเปนศนู ยก ลางของจักรวาล แตความจริงกห็ าไดเปน ไปตามเสียง
ขางมากดวย แลวอะไรที่จะทําใหเสียงขางมาก เปนเสียงขางมากแหงความจริงและความถูกตอง ก็คือ
การศกึ ษา นนั่ เอง ดังนั้น ประชาธปิ ไตยจะสําเร็จผลดวยดีนั้น จําเปนตองพัฒนาคุณภาพประชาชนอยางมี
ประสิทธิภาพดว ย

3.2 หลกั สทิ ธิและเสรภี าพ (right and liberty)
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554 ระบวุ า สิทธิ หมายถงึ อํานาจอันชอบธรรม

เชน บุคคลมีสิทธิและหนาที่ตามรัฐธรรมนูญ เขามีสิทธิในท่ีดินแปลงน้ี หรืออํานาจท่ีกฎหมายรับรองให
กระทําการใด ๆ โดยสุจริตไดอยางอสิ ระ แตต อ งไมกระทบกระเทอื นถึงสิทธิของคนอ่นื

ประชาชนในระบอบเผดจ็ การนน้ั จะมีสิทธิและเสรภี าพไดอยา งจํากดั แตประชาธิปไตยที่
มีหลักการพนื้ ฐานสาํ คญั ทวี่ ามนุษยมีศกั ด์ิศรี มคี ณุ คา จงึ ใหป ระชาชนมีสทิ ธแิ ละเสรภี าพมากกวา เผด็จการมาก
ท้ังนี้ ก็เพือ่ ใหป ระชาชนไดสามารถท่จี ะแสดงศกั ยภาพในการมสี วนรวมพัฒนาสังคมและประเทศชาติอยางมาก
ในฐานะเจาของอํานาจสงู สุด โดยทีเ่ ผด็จการนน้ั ประชาชนสามารถมีสวนรว มไดเพียงในฐานะผูใตปกครอง
เทาทผ่ี ปู กครองจะอนุญาตใหเทานน้ั

หลายครงั้ คนสว นใหญม กั คิดถึงสิทธิที่จะไดสิทธิที่จะมีเพียงดานเดียว แตสิทธิในระบอบ
ประชาธิปไตยนั้น ประชาชนมีสิทธิท่ีจะใหส่ิงท่ีดี ส่ิงที่มีประโยชนตอสังคมและประเทศชาติดวย ซึ่งก็คือ
หนา ที่ น่ันเอง สิทธิและหนา ท่ี เปน สิง่ ทีต่ องอยคู ูกนั อยา งสมดุลเสมอ บุคคลยอมไมอาจมีสิทธ์ิได หากไมทํา
หนาท่ี