בס״ד ,נומער ,#1חג הּפסח תשע״ח
דמעהר נחכשםתנפוהן
דער טיפערער באדייט פון די פיר
סארטן פראגעס וואס מיר שטעלן
אויף תורת ה' און שמירת המצוות
אידישקייט מיט׳ן גאנצן קנ ַאק — בכל לבבך ובכל נפשך
הים ראה וינוס
די ארכעאלאגישע געפונסן
פון מעמד קריעת ים סוף
מילפאוליןדעידיהרקגזשלהצק"אי"ירצלטעראבופעיינרףטאאגבפאיעלעגרעסדורסרלייסרפועבצרייעקלע חמץ ומצה
די מצרי׳שע ערפינדונג פון זויער טייג
המאמאוונרה
ערב יום טוב'דיגער שמועס מיט׳ן גדול מפורסם ,העמיד תלמידים
לאלפים ,הגאון האדיר רבי מאיר הייזלער ,ראש ישיבת
עמק התלמוד ,וועמענ׳ס געוואלדיגע גאונות אין אלע חלקי
התורה און צענדליגער יארן פון הרבצת התורה פאר טויזנטער
תלמידים ,גייען באגלייט האנט ביי האנט מיט׳ן פייערדיגן זייל
פון אמונה וואס מאנט און דערמאנט אז ה' הוא האלוקים
וויאזוי קענען מיר פארשטיין אזא סארט מצוה ווי לא תחיה כל נשמה? ///וכאן הבן שואל :די פרייד פון אנרעכטן א סדר נאכט מיט די זיסע קינדערלעך
דע את אלוקי אביך • צווישן אמונה פון רגש ,פראגמאטישקייט ,און זוכן דעם אמת
| עדיט ָאריעל |
הרב יצחק דוד שטערנהעל
דמיינראשכעטּפןפוןאומוואנהס
ידן זענען מאמינים בני מאמינים ,אונזער גאנצערא
שיר היחוד .החיה וכל בהמה קומען צו לויפן און זאגן "ואתה מושל בכל".
אש וברד גייען צוזאמען על קידוש שמו .די וועלט האט זיך אויפגעריסן, הלוך ילך איז דורכגעווייקט מיט "אם ירצה השם"
מיליאנען מענטשן האבן געזען בחוש אז "אתה הוא ד' לבדך ואתה מחיה און "ברוך השם" .אין בית המדרש אינעם סידור
את כולם" .די טבע איז צעשמעטערט געווארן לנצח נצחים ,די וועלט האט זאגט זיך זייער געשמאק "ויציב ונכון וקים"" ,ואין
געזען קלאר אז דער באשעפער אליין איז המחדש בטובו בכל יום תמיד לנו עוד אלקים זולתך" ,אבער למעשה ווען מ'גייט
ארויס פון די ד' אמות ,איז שוין נישט אזוי "יציב"
מעשי בראשית. און נישט אזוי "נכון" .מיר זעען "עולם כמנהגו נוהג" ,די עולם הטבע שלעפט
עת הזמיר הגיע אונז איין ,עס פארוואסערט אונזערע הרגשים.
מיר זענען ארומגענומען מיט א וועלט פון אפיקורסות און הפקרות ,עס
וקול התור נשמע בארצנו .אידן זענען זיך מכשיר מקבל צו זיין פני בלאזן ווינטן פון "מה העבודה הזאת לכם" .ווען מיליאנען גוים קייען איבער
מלכתא ,זיי זענען נכנס לברית צו זיין נאמן לד' ולתורתו – זיי פארברענען נאכאנאנד "לית דין ולית דיין" און לעבן אויף אן אופן פון "אכול ושתה כי
מיט מסירות נפש זייערע עבודה זרה לעיני כל .זיי גרייטן זיך נאכצוגיין מחר נמות" ,איז לא ימלט ס'זאל זיך נישט אריינכאפן אין דער אידישער
אביהם שבשמים כצאן מרעיתו בארץ לא זרועה ,זיי זענען מוכן זיך צו לאזן
שעכטן פאר אים כפסח זה שאנו אוכלים – ואומר לך בדמייך חיי ,ואומר גאס .אבער ס'איז דא איין עצה...
לך בדמייך חיי... זכור את היום הזה
ליל המשומר ובא הדרן עלך יציאת מצרים ולא נתנשי מנך .איינמאל א יאר ,אפילו כולנו
חכמים כולנו נבונים הייבן מיר אן פון פריש .מיר ווילן א לעבעדיגע יציאת
ובכן ויהי בחצי הלילה ,ועברתי בארץ מצרים אני ולא מלאך אני ולא מצרים ,ס'זאל אריין אין די ביינער .מיר גייען אריין אין די שיך פון עבדים
שרף .ס'איז איום ונורא ,ס'איז גילוי שכינה אן קיין לבושים ,אן קיין רמזים. היינו אין א פרעמד לאנד ...וימררו את חייהם ...ס'איז פינסטער ...מען
ותהי צעקה גדולה עד לב השמים ,אין בית אשר אין שם מת .אין יעדער שפירט די לחץ ...דער הסתר פנים איז גרויס ,ס'איז נישט דא קיין וועג
שטוב איז געווען דקדוק הדין ,אין יעדן ווינקל האט מען געזען אז הבחין בין ארויס ,מ'האלט עס שוין נישט אויס ,ויאנחו מעמקא דלבא ,ונצעק אל ד'.
טיפה לטיפה .אין איין רגע זענען כל אלהי מצרים זיך צעגאנגען ,דער מסך
הברזל אין הארץ האט זיך צעלאזט ,וידע כל פעול כי אתה פעלתו ויבין כל התאנה חנטה פגיה
יציר כי אתה יצרתו .די וועלט האט געזען כי אתה הוא דיין ומוכיח ויודע
ועד ,פון יעדן פענסטער האט מען געשריגן "ד' אלקי ישראל מלך ומלכותו הגיע הזמן צו לייגן די "אבן שתיה" פון אמונה פאר דער גאנצער וועלט,
הגיע העת צו גיסן די יסודות פון א פאלק וואס וועט גיין אין פייער על יחוד
בכל משלה". שמו .די וועלט שטעלט זיך אפ ,די גאנצע בריאה קומט עדות זאגן לעולמי
כבקרת רועה עדרו .ווען ער האט געשיקט משלחת מלאכי רעים אין
צענדליגער טויזנטער שטיבער האט ער גלייכצייטיג געהיטן בנו בכורו כבבת עד אז הוא לבדו עשה ועושה ויעשה לכל המעשים.
עינו ,אפילו כלב לא החריץ לשונו .ווען גאנץ מצרים האט זיך געגרייט אויף הימים וכל אשר בהם שרייען "כי נשגב שמו לבדו" .די צפרדע זינגט
חג הּפסח תשע״ח 2
מ'ווייקט זיך אין אמונה ,מיר זענען טועם פון נועם הנשמות ועונג הרוחות. מאסן לויות ,האט מען זיך אין אידישע שטיבער געגרייט אויף "לכה דודי
כלל ישראל זאגט ,מיר ווילן נאר איין זאך ,ישקני מנשיקות פיהו ,כי טובים לקראת כלה" .הם צועקים ואנו צועקים; זיי שרייען אשמנו בגדנו ,און אידן
דודיך מיין .ניין! מ'קען אונז נישט אפקויפן מיט קיין שאור און קיין דבש. שרייען אנו בניך ואתה אבינו ,אנו צאנך ואתה רוענו.
די בריאה האט באקומען א פנים חדשות ,די וועלט פון כפירה און דעות
שאור לא ימצא בבתיכם כוזבות חזר לתוהו ובוהו .ס'איז געבוירן א פאלק וואס איז תכלית היצירה,
א פאלק וואס נעשה אדם נאמר בעבורה ,ובה תנשא מלכותו ,און נאר דורך
שאור המחמצת – וואס מאכט פון קמח און מים א נייע מציאות,
ס'באקומט אן עצמאות ,א תרבות וואס באשטייט פון לופט – דאס איז איר וועט זיין ויכון בחסד כסאו ותשב עליו באמת.
גוט פאר פראנצויזן און אינדיאנער" .והיה בית עשו לקש" ,דאס איז זייער
מציאות ,א בארג פון לופט אן קיין ממשות .אבער כלל ישראל פארנעמט כי בחוזק יד הוציאנו
נישט קיין פרעמדע תרבות" ,ישראל כשהם יורדים יורדים עד לעפר" .מיר
האבן נישט קיין אייגענע מציאות ,מיר זענען געווארן א פאלק נאר מכח ויהי בעצם היום הזה ,כלל ישראל גייט ארויס מעבדות לחרות .כשומט
חוזק ידו ,און נאר פאר איין תכלית" :עם זו יצרתי לי תהלתי יספרו" ,בעבור עובר ממעי אמו ,האט דער מלך מלכי המלכים צעשאסן די חומת הטבע,
ווען מיליאנען מענטשן זענען ארויס פון א פלאץ וואס אין עבד בורח משם
זה הוציאנו ד' ממצרים. לעולם .ער האט ארויסגענומען כלל ישראל פון די מערכת כוכבים ומזלות
בינו שנות דור ודור און ער האט זיי גענומען תחת כנפיו צו זיין א "ממלכת כהנים וגוי קדוש".
"ולא יכלו להתמהמה" ,ווייל ישועת ד' כהרף עין ,אן קיין השתלשלות
והגדת לבנך ...בשעה שיש מצה ומרור מונחים לפניך ...אפילו אלע און אן קיין סיבה ומסובב" .כי גורשו ממצרים" ,נישט דורך אן אייגענער
פילאזאפן זאלן מכחיש זיין מציאותו ית' ,וועט אונזער מצה בלייבן א "נר אויפשטאנד און נישט דורך קיין שום דיפלאמאטיע און קשרים .ואלו
מערבי שלא יכבה לעולם" .מצה זו שאנו אוכלים ,איז די זעלבע מצות די לא הוציא הקב"ה את אבותינו ,וואלטן מיר נאך געבליבן פארשווארצטע
אכלו אבהתנא כשיצאו ממצרים ,און דאס האבן זיי איבערגעגעבן פאר קנעכט .אידן האבן מיטגענומען בצקם על שכמם לדורי דורות ,למען תזכור
זייערע קינדער און זיי פאר זייערע קינדער .שוין העכער דריי טויזנט יאר
אז בחוזק יד און נאר בחוזק ידו זענען מיר ארויס פון מצרים.
וואס עס גייט במסורה א דור נאך א דור ,א טאטע צו א קינד. איינמאל א יאר זענען מיר מצווה "בערב תאכלו מצות" – די אמונה
אונזער מסורה איז אבער נישט סתם אן אויסגעטריקנטע שטיקל
ברויט ,זי איז האבר שהנשמה תלוי' בה .אונזער אמונה איז דורכגעווייקט טהורה ווערט נחקק אין הארץ.
מיט מסירת נפש פון אידישע קינדער וואס זענען געגאנגען על קידוש השם,
שוין טויזנטער יארן וואס אידן שרייען שמע ישראל בכל לבבך ובכל נפשך – שבעת ימים תאכל מצות
אפילו הוא נוטל את נפשך .אט דער שמע ישראל האט זיך געקענט אנהייבן
נאר אין איין פלאץ ,טאקע דארט כשלא הספיק בצקם להחמיץ עד שנגלה די גאס פרעגט "מה דודך מדוד שככה השבעתנו" ,פארוואס לעבט איר
אינעם עבר ,פארוואס קריכט איר נישט ארויס פון אייער לאך! אבער כלל
עליהם מלך מלכי המלכים הקב''ה. ישראל ענטפערט ,אונזער גאנצע יניקה און אונזער גאנצע חיות איז פון
הדרן עלך יציאת מצרים ודעתן עלך גילוי שכינה ,לא נתנשי מנך ולא יציאת מצרים .אונזערע מצות זענען נישט סתם זכרון דברים בעלמא ,זי
איז קול דודי דופק .זי דערמאנט אונז יענעם ליל שימורים ,ווען עינינו ראו
תתנשי מנן! ולא זר ,אז ד' הוא האלוקים אין עוד מלבדו .זי דערמאנט אונז גילוי שכינה,
חג הּפסח תשע״ח 3
אזוי אויך זענען דא פארשידענע טעמים און איז געווען פארכאפט אלס קנעכט אין אינדיע, דער אייבערשטער האט באפוילן אידישע
רמזים על פי דרוש וסוד ,א שטייגער ווי דאס האט מען געגעבן צו עסן פאר די קנעכט מצות, קינדער צו עסן מצה אום פסח און נישט האבן
אז חמץ איז מרמז אויף גאוה ,וויבאלד די טייג וואס דאס איז שווער צו פארדייען און עס קיין חמץ אין שטוב דורכאויס גאנץ פסח .די
יערט און באשטייט פון עפעס מער ווי טריקענע האלט זיך לענגער אין מאגן ,וואס דאס איז סיבה דערצו איז ,ווייל ווען אידן זענען ארויס
מעל און וואסער ,און מצה איז מרמז אויף ענוה, אויסגעקומען ביליגער פאר די הארן .לויט דעם פון מצרים האבן זיי נישט עספיעט צו באקן
זייענדיג קליינטשיג און ָאן עפעס באזונדערע איז דאס אויך פשט אין דער הגדה ,אז אין לאנד חמצ'דיגע ברויט ,ווי מיר זאגן יעדן פסח אין די
מצרים האבן די אידן געגעסן ביליגע מצות, הגדה" :מצה זו שאנו אוכלין על שום מה? על
באשטאנדטיילן אין איר. שום שלא הספיק בצקם של אבותינו להחמיץ",
אלנפאלס ,זעען מיר אז טראצדעם וואס די זייענדיג קנעכט פאר די מצריים. און ווי עס שטייט קלאר אין פסוק (שמות יב,
תורה געט אונז א קלארן טעם פאר'ן עסן מצות, דער דאזיגער פשט איז נישט נאר עפעס לט)ַ" :וּיֹאפּו ֶאת ַה ָּב ֵצק ֲא ֶׁשר הֹו ִציאּו ִמ ִּמ ְצ ַרִים
איז דאך אבער געזאגט געווארן אז "שבעים פנים א רמז אין דער הגדה ,נאר עס ווערט פאקטיש ֻעגֹת ַמּצֹותִּ ,כי ֹלא ָח ֵמץִּ ,כי גֹ ְרׁשּו ִמ ִּמ ְצ ַרִים ְוֹלא
לתורה" (עי' במדב"ר פי"ג סט"ז ,סנהדרין ל"ד אראפגעברענגט דורכ'ן בארימטן מפרש המקרא
ע"א) ,און עס ליגן באהאלטן פילע פארהוילענע דער הייליגער מלבי"ם זצ"ל ,אין זיין ספר ָי ְכלּו ְל ִה ְת ַמ ְה ֵמ ַּה".
פשטים אין יעדן אות פון דער תורה .מיר וועלן "התורה והמצוה" ,אלס עמטליכער פשט אין אבער טראצדעם וואס דאס איז דער עיקר
דא אראפברענגען גאר אן אינטערעסאנטער פסוק (דברים טז ,ג)ִׁ " :ש ְב ַעת ָי ִמים ּתֹא ַכל ָע ָליו טעם פון מצה ,און דאס איז וואס מיר דארפן
היסטארישער איבערזיכט איבערן עצם מציאות ַמּצֹות ֶל ֶחם עִֹני" ,אז דער אורזאך פארוואס דאס אינזין צו האבן כדי יוצא צו זיין די "שלשה דברים
פון חמץ און מצה ,וואס וועט אונז איבערלאזן ווערט אנגערופן "לחם עוני" איז וויבאלד מ'האט בפסח :פסח מצה ומרור" ,איז דאס אבער נישט
מיט א נייעם ליכטיגקייט אין די הייליגע ווערטער געפייניגט די אידן אין מצרים דורכן געבן פאר זיי
צו עסן די ארעמע ברויט ,וואס איז שווער זיך צו דער איינציגסטער טעם.
פון דער תורה. מיר געפינען שוין א רמז דערצו אין הגדה
פארדייען אין מאגן. זעלבסט ,וואו מיר זאגן" :הא לחמא עניא די
וויאזוי הייבט אזוי אויך זאגט דארט דער רמב"ן אויפן ארט אכלו אבהתנא בארעא דמצרים" – דאס איז
די טייג אן צו יערן? (פסוק ב') ,אז עס זענען באמת דא צוויי טעמים די ארעמע ברויט וואס אונזערע עלטערן האבן
פארוואס מיר עסן מצות אום פסח :ווייל מיר געגעסן אין לאנד מצרים ,וואס עטליכע מפרשים
היינט צוטאגס ווען מיר באקן ברויט און האבן דאס געגעסן אין מצרים זייענדיג קנעכט, (ארחות חיים ,אבודרהם ,זבח פסח לאברבנאל)
חלה ,ווייסן מיר ווי גרינג עס איז צו מאכן די טייג און ווייל מיר האבן נישט געהאט קיין צייט צו ערקלערן דעם פשט דערפון לויט וואס רבינו
אברהם אבן עזרא האט דערציילט ,אז ווען ער
מאכן זויערטייג ביים ארויסגיין פון מצרים.
חג הּפסח תשע״ח 4
די מצרי'שע
פון
פריש). געהעריגע "פרישע טייג" ,וועט די באקטעריע פאר'ן ברויט .מ'נעמט אביסל הייוון ,))yeast
אצינד פארשטייען מיר אויך ,אז מצה וואס פון די זויערטייג גאר שנעל אפעקטירן די גאנצע מ'גיסט דאס אריין אין וואסער מיט אביסל
פארמאגט נישט קיין זויערטייג האלט זיך לאנג פרישע טייג ,און עס וועט אנהייבן די נאטירליכע צוקער ,דערנאך מישט מען דאס אריין אין די
אינעם מאגן און ווערט נישט שנעל פארדייעט, פראצעדור פון יערן ,וואס דאס איז אייגנטליך טייג און אייער ,און דאס מאכט די טייג יערן
און אט דאס איז וואס דער אבן עזרא האט און וואקסן "ווי אויף הייוון" ,און דאן האט מען
עדות געזאגט אז דערפאר געט מען פאר קנעכט דער באדייט פונעם ווארט "חמץ".
צו עסן מצה ,כדי מ'זאל זיך איינשפארן פון זיי אין א זייטיגע נאטיץ איז ווערד פיינע פרישע חלה.
ארויסצוברענגען ,אז נאטירליכע זויערטייג אבער די הייוון וואס מיר נוצן ,איז שוין דער
דארפן פיטערן צו אפט. (נישט די טייג געמאכט דורך הייוון) איז פאלשער וועג וויאזוי צו מאכן די טייג יערן,
באזונדער שטארק געזונט .זי באשטייט פון א און עס איז נישט די אריגינעלע זאך וואס האט
ועורעפרינהדןא "טזויערטייג"? געמאכט טייג יערן פאר דורי-דורות .ביז נישט
פיר-פאכיגע געזונטהייט דיעטע סיסטעם: צו לאנג צוריק ,סך הכל ביזן סוף פונעם ניינצעטן
פון וואנעט קומט די ערפינדונג פון זויערטייג? .1זויערטייג גיט אריין א נאטירליכע געפיל יאר-הונדערט ,פלעגט מען נוצן "שאור",
ווער איז געווען דער עילוי וואס עס איז אים ביים מענטש אז מ'איז געווארן זאט ,אפילו ווען זויערטייג ,צו מאכן די טייג יערן (און די היינטיגע
איינגעפאלן צו לאזן גוטע טייג צוגרונד גיין ,און מ'עסט נישט קיין סאך ברויט געמאכט מיט הייוון באשטייט פון אט די באקטעריע וואס
דורכדעם זען אז ווען עס ווערט פארזויערט געפינט זיך אין זויערטייג ,וואס דאס ברענגט
קען עס גאר ווירקן אויף פשוט'ע טייג ,עס צו זויערטייג. צו אז די טייג זאל יערן) .זויערטייג איז כשמו
פארוואנדלען אין געשמאקע חמצ'דיגע ברויט? .2באזונדער שטארק נעמט עס אוועק דאס כן הוא – זויערע טייג ,דאס הייסט טייג וואס
דער ענטפער איז ,עס איז טאקע נישט איז זויער געווארן דורכן עס לאזן אפשימלען און
געווען אזא פשוט'ע ערשיינונג .עס איז פארבליבן געפיל פון וועלן עסן זיסווארג.
היסטארישע דאקומענטאציע פון די אור-אלטע .3עס האט אין זיך פיל מער געזונטע נישט נוצן פאר ברויט זעלבסט.
צייטן ,און מיר זעען אז טויזנטער יארן צוריק איז דורכן לאזן געהעריגע טייג אפזיצן פאר א
טאקע נישט געווען אזא זאך ווי חמצ'דיגע ברויט. וויטאמינען ווי אין די געווענליכע טייג. וואך-צוויי ,הייבט אן צו וואקסן באקטעריע אויף
מענטשן האבן נאר געהאט די פשוט'ע באגריף .4עס ווערט גאר שנעל פארדייעט און עס די טייג און עס פארוואנדלט די טייג אין גאר א
ווערט שנעל ארויסגעשטופט פון מאגן ,און דאס זויערע טייג .אט די "זויערטייג" איז גאר חשוב
און טייער :ווען מ'נעמט בלויז א קליינעם טייל פון
האלט דעם מענטש אין א פאסיגער וואג. אט די "זויערטייג" און מ'מישט דאס אריין אין
(דאס איז אויסער די אנדערע מעלות וואס
עס פארמאגט ,ווי דער פאקט אז עס בלאזט זיך
אויף פיל שענער אינעם אויוון ,עס האט פיל א
רייכערן טעם ,און עס האלט זיך פיל לענגער
חג הּפסח תשע״ח 5
עסן ביי אברהם אבינו ,האט ער געזאגט פאר דאס האט צוגעברענגט צום פאקט ,אז פון נעמען ווייץ ,גערשטן ,און דאס גלייכן ,עס
שרה אז זי זאל מאכן קיכעלעך ,ווי עס שטייט צעמאלן מיט א שטיין ,און דאן פלעגט מען דאס
אין פסוק (בראשית יח ,ו)ַ " :מ ֲה ִרי ְׁשֹלׁש ְס ִאים מצרים איז פארוואנדלט ג ע ו ו א ר ן אויסמישן מיט וואסער און מאכן א טריקענע
ֶק ַמח סֶֹלת לּו ִׁשי ַו ֲע ִשׂי ֻעגֹות" ,וואס דאס באדייט פלאטשיגע טייג ,וואס מ'פלעגט ארויפלייגן אויף
אזעלכע מצה-קרעקערס ,ווי די פלאכע פיטא- אימפעריע אין א מעכטיגער א שטיין וואס איז געלעגן אויפן פייער ,און אזוי
ברויט ,ווי דער פסוק זעלבסט רופט עס (שמות האבן זיי דאס אפגעבאקן .דאס איז אייגנטליך
די ווערנדיג
יב ,לט)ֻ " :עגֹת ַמּצֹות". וואס מיר עסן אום פסח :טריקענע מצות.
דאס זעלביגע האט פאסירט גלייך וועלטס-מאכט פון דער אמת איז ,אז זיי פלעגן אפילו נישט נוצן
נאכדעם מיט זיין פלימעניק לוט ,וואס קיין אויוון אפצובאקן די טייג ,ווייל עס האט
האט געגעבן פאר די מלאכים מצות אמאל ,א שטייגער פשוט נישט אויסגעפעלט .א טייגל וואס יערט
צו עסן ,ווי עס שטייט אין נישט און באשטייט פון בלויזע מעל און וואסער,
פסוק (בראשית יט, ווי אמעריקע היינט דארף נישט האבן קיין געהעריגע אויוון כדי זיך
ג)ּ" :ו ַמּצֹות אפצובאקן .א בלויזע נאקעטע שטיין העכער א
ָא ָפ ה צוטאגס ,און נאך מער. פייער ,איז גענוג גוט צו מאכן "קרעקערס" וואס
ַוּיֹא ֵכלּו" איר גוטע גערעטעניש מיר רופן "מצות".
(רש"י אויפ'ן היינטיגע צייטן ווען עס הערשט ב"ה א שפע
ארט ברענגט וואס האט איר פארוואנדלט אין א אין דער וועלט ,שפירט נישט דער מענטש ווי
טאקע פון חז"ל אז ווערדפול ווייץ איז ,און ווי טייער מ'פלעגט איר
דאס איז געווען אום וועלטס מאכט ,איז אויך פארצייכנט אין האלטן אמאליגע צייטן ,אבער ווען ווייץ פלעגט
פסח ,און דערפאר האט זיין דער לעבנסמיטל פונעם דורכשניטליכן
מען געבאקן מצות ,פארט דער תורה מער פון איין מאל .ווען אברהם מענטש ,האט מען זיכער נישט געלאזט קיין
איז עס אן אינטערעסאנטע טייג אפזיצן און שימלען .א טייגל איז געווען צו
אבזערוואציע ,און ווי חז"ל אבינו איז געווען אין ארץ ישראל און עס האט א טייערע זאך זיך צו שפילן דערמיט .דערפאר
זאגן אז "אין מקרא יוצא מידי איז די ערפינדונג פון זויערטייג און עווענטועלע
אויסגעבראכן א הונגער ,איז ער אראפ קיין חמצ'דיגע ברויטלעך ,נישט געווען מעגליך אין
פשוטו"). רוב ערטער איבער דער וועלט ,וואו ווייץ און
מצרים ,און ווען עס האט אויסגעבראכן די גערשטן זענען געהאלטן געווארן גאר חשוב און
דפיוןפארבינדונג
""זממצןה"חיצרווםתינו" זיבן הונגער יארן ווען יוסף הצדיק איז געווען טייער.
דאס איז באזונדער געזאגט געווארן אויף
אצינד קענען מיר קוקן מיט א דער משנה למלך אין מצרים ,האבן דאן אויך דעם אידישן פאלק ,וואס אירע גרינדער ,די
נייעם בליק אויף דעם איסור פון הייליגע אבות אברהם יצחק און יעקב ,און
עסן "חמץ" אום פסח ,און די מצוה אלע שכנים פון מצרים זיך געוואנדן צו איר, אזוי אויך די שבטים ,זענען געווען פאסטוכער
פון עסן "מצה" אום פסח .אוודאי געוויס איז און נישט קיין פעלד-ארבעטער וואס האבן
דא די פשוט'ע פשט אין פסוק ,ומשנה לא זזה דערונטער יעקב אבינו מיט זיינע קינדער. זיך אפגעגעבן מיט אגריקולטור .נאכמער ,די
ממקומה ,און דאס דארפן מיר אינזין האבן ביים אידן זענען געווען אין א פרעמד לאנד – "ארץ
מקיים זיין מצוות ה' פון עסן מצה און נישט אדאנק די גרויסע שפע וואס האט כנען" ,און דערפאר האבן זיי נאטירליך זיך
עסן חמץ .פארט אבער ,טוט די היסטארישע נישט אפגעגעבן מיט'ן אויפארבעטן די ערד
אנאליז איבער חמץ און מצה ווארפן א נייעם געהערשט אין מצרים ,האבן זיי צומאל געקענט פונעם לאנד .דאס מיינט ,אז פאר זיי האבן ווייץ
ליכט איבער דעם געדאנק וואס די מצוות און גערשטן געטראגן א באזונדערע גרויסע
שטעלן פאר .די תורה הקדושה איז דאך פול לאזן זייערע טייגלעך אפשימלען ,ווען זיי האבן חשיבות .ווען זיי זענען אנגעקומען קיין מצרים
מיט באהאלטענע געדאנקען ,וכפטיש יפוצץ אין שפיץ פון יעקב אבינו ,האבן זיי טאקע
סלע ,קענען מיר אלץ טרעפן נאך א באדייט עס נישט באדארפט .מיט דער צייט האבן זיי געזאגט צו פרעה מלך מצרים (בראשית מז ,ג):
וואס ליגט באהאלטן אין די געטליכע רייד.
דער באשעפער האט געהייסן אז אום פסח, אנערקענט דעם געוואלדיגן אוצר וואס געפינט "רֹ ֵעה צֹאן ֲע ָב ֶדיָךַּ גם ֲאַנ ְחנּו ַּגם ֲאבֹו ֵתינּו".
ווען מיר פייערן אונזער באפרייאונג פונעם דער איינציגסטער פלאץ אין דער וועלט וואו
מצרישן יאך ,זאלן מיר דאס סימבאליזירן דורכן זיך אין זייער האנט ,און די עגיפטער ווערן עס האט געהערשט א געוואלדיגע ברייטקייט
עסן דווקא מצה ,און נישט חמץ ,וואס איז אין אלע הינזיכטן ,איז געווען דאס לאנד מצרים.
באצייכנט פון א היסטארישער פערספעקטיוו עגיפטן האט געהאט א געוואלדיגע שפע אדאנק
איר נאטירליכע וואסער רעזערוו – די "נילוס",
אלס די ערפינדער פון "חמץ" ,דורכדעם וואס וואס פלעגט כסדר אנגיסן די פעלדער מיט
וואסער ,און אזוי ארום האבן די פעלדער באקומען
זיי האבן צוערשט גענוצט זויערטייג צו מאכן די נויטיגע פלעגונג און האבן ארויסגעגעבן
אן אומגעהויערע שפע פון געוואוקסן .אט
זייערע טייגלעך יערן.
די מצריים ווערן אויך קרעדיטירט און
אנערקענט אלס די ערפינדער פונעם אויוון ,וואס
דאס איז נאר געווען נויטיג איינמאל זיי האבן
זיך דערזען מיט שיינע גרויסע טייגלעך וואס
האבן געיערט ,און עס האט זיך אויסגעפעלט
א פאסיגע מיטל וויאזוי עס אפצובאקן אויף
א וועג אז עס זאל ווערן אייניג אפגעבאקן און
עס זאל זיך נישט צוברענען אויף איין ארט און
פארבלייבן רוי אויף א צווייטן ארט .דאן האבן
זיי ערפינדן דעם אויוון וואס האט געהאלפן די
חמצ'דיגע טייג זיך גוט אפבאקן פון אלע זייטן.
ווידער די אידן ,זייענדיג פאסטוכער
וואס זענען בטבע וואנדערער וואס וואוינען
נישט שטענדיג אין איין ארט ,א שטייגער ווי
פארמער ,איז אפילו געווען אומפראקטיש זיך
ארומצושלעפן מיט טייגלעך ווארטנדיג אז
זיי זאלן ווערן זויערטייג און יערן – אזוי ווי
עס האט טאקע פאסירט ווען די אידן זענען
פלוצים ארויס פון מצרים ,און אזוי אויך איז
אומפראקטיש זיך ארומצושלעפן מיט אויוונס
וואס וועלן אפבאקן די ברויטלעך.
אינטערעסאנט איז וואס מיר געפינען אין די
תורה ,אז ווען די דריי מלאכים זענען געקומען
חג הּפסח תשע״ח 6
וחירות הנפש .עס ווייזט אויף אן אינערליכער ער עסט .ער מוז זיין אויף איין ארט ,ווארטן אייגנטליך אן עגיפטישער ערפינדונג .אין דער
פרייהייט וואס דער מענטש באזיצט ,ענליך צו ביז די טייג ווערט זויער ,יערט ,א.א.וו .און הייליגער נאכט פון פסח ווייזן מיר ארויס אז מיר
אונזערע אבות וואס זענען געווען פאסטוכער, אין אמת'ן אריין ,איז דער גאנצער געדאנק פון האבן גענצליך אפגעהאקט מיט די מצריים און
פריי פון פעלד ארבעט ,און פריי צו דינען דעם חמצ'דיגע ברויט עפעס וואס אנטהאלט אין זיך
פארשידענע באשטאנדטיילן ,וואס צוזאמען מיר זענען געווארן קנעכט פונעם אייבערשטן.
באשעפער מיטן גאנצן הארץ. גיבן זיי טאקע אריין דעם ספעציעלן טעם פון די מצריים האבן ערפינדן זויערטייג און אזוי
איינער וואס עסט חמץ אום פסח ,איז עס ברויט ,אבער דער מענטש דארף שוויצן כדי צו ארום אויך חמצ'דיגע ברויט ,אבער אום פסח
ווי איינער זאל גענצליך אפווארפן די פרייהייט האלטן א בא'טעמ'טע שטיקל ברויט אין האנט. האט השי"ת אונז ארויסגענומען פון מצרים
וואס דער אייבערשטער האט אים געשאנקען ווידער "מצה" איז גענצליך פארקערט .דער אזוי שנעל ,אז מיר האבן נישט עספיעט זיך
אינעם גרויסן טאג פון יציאת מצרים .עס מענטש נוצט גארנישט אויסער פשוט'ע מעל צו באנוצן מיט דער עגיפטישער ערפינדונג פון
איז ווי ער זאל זיך אומקערן צום אנגעבליכן און וואסער ,ער לאזט עס נישט ווערן זויערטייג זויערטייג" ,כי לא יכלו להתמהמה" ,און – ווי
"געשמאקן" מצרישן לעבנסשטייגער ,וואס און לאזט עס נישט יערן ,ער דארף נישט קיין אונזערע אור-עלטערן אין ארץ ישראל – האבן
איז אפשר באקוועם און געשמאק ,אבער איז גוטע אויוון און מאכט דאס פון סיי וואס עס מיר אנגעהויבן אונזער וועג צוריק ,פון מצרים
פוסט און ארעם ווען מיר קוקן אויף "חיי הרוח". קומט אונטער זיינע הענט .דער וואנדערער, קיין ארץ ישראל ,מיט פשוט'ע טריקענע מצות.
דער מענטש איז משועבד צו זיין גשמיות ,זיין דער פאסטוך ,דער וואס לעבט מיט׳ן באשעפער ווען מיר נעמען דאס אויבנדערמאנטע אין
באקוועמע וואוינארט ,זיין פעלד ,זיין אויוון און און נישט מיט קיין פעלד ,אזא איינער עסט באטראכט ,דערזעען מיר זיך מיט א נייעם פיל-
זיין זויערטייג ,און פאר'תכל'עוועט זיינע יארן מצות .עס איז גרינג צו מאכן ,עס איז לייכט טיפערן באדייט אין דעם געדאנק פון
מיט א כלומר'שטע פרייהייט ,אויפ'ן חשבון פון פאר'ן מענטש וואס לעבט א גרינגע ,פשוט'ע "חמץ" און "מצה" .דער עצם געדאנק
דער ריכטיגער פרייהייט וואס קומט פון זיין ווי פון חמץ
דער זארגלאזער פאסטוך ,וואס לעבט זיך רואיג און זארגלאזע לעבן.
ביז'ן היינטיגן טאג ,אויב מיר וועלן סימבאליזירט
און פרייליך ,ער אליינס מיט'ן באשעפער. אפשטאטן א מצרים ,און דאס דארפן מיר
אין די טעג פון פסח ,ווען מיר זענען ארויס באזוך ביי אויסרייסן אין די דערהויבענע טעג
פון "שעבוד מצרים" און מיר זענען געווארן פון חג הפסח ,און דער עצם געדאנק
אן עם הנבחר וואס איז משועבד צום הייליגן די בעדואינער, פון מצה סימבאליזירט די אידן ,און דאס דארפן
באשעפער ,טוען מיר דאס סימבאליזירן וועלן מיר זען אז זיי באקן ...מצות.
מיטן עסן דווקא "מצה" און מיטן שארפן דאס איז דער ברויט פונעם מענטש וואס לעבט מיר געדענקען אום פסח.
א נ ז א ג נישט צו האבן קיין אנע דאגות ,און איז נישט פארנומען מיט זיין "חמץ" איז אן ערפינדונג וואס קומט
ברעקעלע "חמץ" אדאנק אגריקולטור ,אדאנק דאס זיך באזעצן
אין שטוב ,כדי צו שטיקל באדן. אין א לאנד און ווערן א פארמער ,אויפאקערן
געדענקען און זיך אט דאס איז דער סימבאל פון "חירות". א פעלד און איינזייען ווייץ ,בויען אן אויוון און
איינ'חזר'ן אז דווקא דורכ'ן א מענטש וואס איז גענצליך פריי ,אנע שום זיצן על סיר הבשר ווארטנדיג אז די טייג זאל
זיין א קנעכט צום באשעפער און דאגות אויפן קאפ ,אזש אפילו זיין שטיקל ווערן זויערטייג און דערנאך מאכן יערן די נייע
דורכ'ן אוועקווארפן די גשמיות'דיגע ברויט פארדינט נישט קיין ספעציעלע טייג ,עס פארוואנדלענדיג אין חמץ .עס איז
באקוועמליכקייטן וואס פארשווערן אויפמערקזאמקייט .דערפאר איז עסן "מצות" טאקע פיל באקוועמער און געשמאקער ,אבער
אונז פון לעבן זארגלאז אליינס מיט'ן אום פסח גאר א יסודות'דיגע זאך .חג הפסח איז דער מענטש איז משועבד צום גשמיות וואס
באשעפער ,דורכדעם וועלן מיר שפירן די דאך דער יום טוב צו פייערן אונזער פרייהייט פון
די מצריים ,עס איז דאך דער "זמן חירותינו" ,און
אמת'ע פרייהייט. די מצה איז דער סימבאל פון חירות ,חירות הגוף
ווען מיר בינדן זיך צו צום באשעפער
אום פסח ,דורכ'ן זיך אפשאקלען פון חמץ
און געדענקען דעם "מעסעדזש" וואס "מצה"
טראגט מיט זיך ,דאן קענען מיר וויסן אז
מיר האבן דערגרייכט דעם ציל פון ריכטיגער
פרייהייט ,און דאן טוען מיר זיך מקשר זיין מיט'ן
טיפערן אפטייטש פון" :ותתן לנו ה' אלקינו את
יום 'חג המצות' הזה – זמן חירותינו" .
חג הּפסח תשע״ח 7
צפווריד עאזשגוןאכתמןאאאדלמטוויענק יםהש אקבפאייויןךמ:ט,תרגאושן,
הרב לייבוש ראזען
לעצטנס איז זייער פאפולער פארשידענע און אין די אריינגעבויעטע חלקים וואס השי"ת ענטשן זענעןמ
ערליי כאראקטער טעאריעס און נומערן, האט געשאנקען יעדן מענטש .נישט אומזיסט
א שטייגער ווי די ענעאגראם נומערן ,וואס קאמפליצירט.
קאטעגאריזירן די מענטשהייט אין פארשידענע זאגן חז"ל אז דער מענטש אין אן עולם מלא. נישט אז דאס
אנדערע סארט אפטיילונגען .דער מענטש יעצט שטעלט אייך פאר וויאזוי עס קוקט איז זייער שולד,
וואס איז אן 'איינסער' קען שווער פארשטיין אויס אן עולם מלא אנגעפילט מיט ביליאנען בכלל נישט.
דעם 'זיבענער' .בשעת דער ערשטער איז עולמות מלאים און יעדער וועלטל דארף זיך מענטשהייט
פארנומען זיכער מאכן אז אלעס קלאפט און אויסקומען ,פארשטיין און מיטשפילן מיט זיינע איז פשוט א
שטימט הונדערט פראצענטיג איז דער צווייטער ארומיגע פלאנעטן .עס פארלאנגט זיך דערפאר צוזאמשטעל פון
פארנומען זוכן לעבנסלוסט אפילו אויפ'ן חשבון ממש ניסים מעל לדרך הטבע .אט דאס איז אזויפיל פיצינקע
פון פינקטליכע סדרים און זמנים .די זעלבע די שוועריגקייט ווען עס קומט צו סאציאלע דעטאלן און
פארקערט ,דער זיבענער כאפט נישט וואס געוואוינהייטן און געשפרעכן .מענטשן צווישן שטריכן ,א שלל
דעם איינסער איז אזוי וויכטיג די סטרוקטור פון זיך זענען א פאלק וואס קענען זיך זייער פון טבעי בני אדם ,גוטע און ווייניגער גוטע
זיין טאג ,אבי מען מאכט א לעבן און מען האט גוט פארשטיין ,אבער אפט פאסירט דאס נאטורן און כשרונות ,כל-ערליי רעאקציעס צו
פארקערטע ווען מענטשן פארשטייען נאר די אלע מיני געשעענישן .מענטשן זענען אזויפיל
הנאה ,נישט אזוי? אייגענע נטיות און נאטורן און דערליידן נישט, געוואנדן אין זייער הינטערגרונט ,זייער פאמיליע,
ווען עס קומט צו עבודת השם איז עס אדער ,ווייניגסטנס ,פארשטייען נישט ,דאס אז סביבה און פלאץ וואו מען איז אויפגעוואקסן.
גאנץ ענליך .אין עבודה זענען אויך דא אפאר אזויפיל ליגט באהאלטן אין די דקות'דיגע גענעס
אנדערע זעען זאכן אנדערש.
חג הּפסח תשע״ח 8
דרך האמת ,נישט סתם ווייל ער איז געבוירן ער האט צו טון און וואס נישט .דאס מאכט מהלכים וויאזוי מענטשן גייען צו דערצו,
געווארן א איד איז ער א איד און אויב וואלט אים שפירן אז ער טוט די ריכטיגע זאכן .ער וויאזוי זיי באטראכטן די עבודה ,און וואו זיי
ער געבוירן געווארן אין שטוב פון אן אנדערע איז נישט אזוי ווייט אינטערעסירט אריינצוגיין צילן מיט אידישקייט .איין וועג איז נישט מער
רעליגיע וואלט ער געווען עפעס אנדערש .ביי און קלאר צו ווערן אין עמקות ,אין השקפה, אדער ווייניגער ריכטיג פונעם צווייטן ,עס איז
אים דארף זיין "דע את אלוקי אביך" צוזאמען אין אמונה .דאס אז די תורה געט שמחה און אלו ואלו דברי אלוקים חיים און עס איז תלוי
תענוג רעדט אויך נישט צו אים .אים איז גענוג בטבע האדם וויאזוי ער גייט צו און וויאזוי ער
מיט "ועבדהו". צו וויסן אז ער האט א ריכטיגע און קלארע סדר
די דריי קאטעגאריעס זענען נישט החיים .אין דער קירוב וועלט איז ידוע אז דער פארשטייט אידישקייט.
אויסשליסליך און דאמינירן נישט דעם מענטש בלויזער "סטרוקטור" פון אידישקייט ,דאס אז דער פראבלעם מאכט זיך בעיקר ווען עס
אינגאנצן .כמעט אייביג האט מען א מזג פון צוויי מיר האבן א שו"ע ,איז עפעס וואס האט שוין קומט צו דעם אז מענטשן זאלן אויך פארשטיין
אדער אלע דריי מהלכי מחשבה .ביי איינעם איז דעם צווייטן און באגרייפן אז טראץ דעם וואס
דער אברהם חלק שטערקער און ביים צווייטן אליין צוגעצויגן אסאך בעלי תשובה. איך קום פון איין הינטערגרונט און באטראכט
אידישקייט אויף איין געוויסן אופן ,איז יתכן אז
בעיקרדוועערןפערסאקבולמעטםצומאדכעטםזיאךז מיין חבר זאל קומען און קוקן פון א גאנץ אנדערע
מדענעטםשצןווזייאטלןןאאווןיךבאפגאריריפשןטיאיןז
אייןטהירנאטץעדרגערםונווטאאסוןאיבךאקטורםאכפוטן פערספעקטיוו און נאכאלץ זיין גערעכט.
אידישקייט אויף איין געוויסן אופן, אין ספר מכתב מאליהו פון הרב דעסלער
ברענגט ער דאס שטארק ארויס .ער ערקלערט
שוואכער .יעדער איז אנדערש ,אבער יעדער די מענטשן וואס קוקן אויף די תורה פון אז עס זענען פארהאן דריי הויפט מהלכים וויאזוי
האט איינס ,אדער א צוזאמשטעל ,פון די דריי א יעקב אבינו קוק-ווינקל האבן א שטארקע מענטשן גייען צו צו אידישקייט .די דריי מהלכים
הויפט השקפות ,געוואנדן אין די נאטורן .דאס נטיה צו פארשטיין און דערגיין די תורה ,עבודת זענען באזירט אויף די דרכי האבות ,אברהם
געזונטסטע איז צו האבן א צוזאמשטעל פון השם און אידישקייט על בריים .זיי ווילן האבן יצחק און יעקב ,וואס ווי באקאנט איז אברהם
אלע דריי ,דאס הייסט אז דער מענטש וויל א קלארקייט אין יעדע זאך ,זיי ווילן פארשטיין געווען ממדת החסד ,יצחק – גבורה ,און יעקב
וויסן דעם אמת ,ער האט הנאה און לעבט מיט אז די תורה איז אמת ,זיי וועלן נישט ליב האבן
די אידישע געפילן ,אבער ער פאלט נישט דורך צו הערן סתם מעשיות וואס מען קען שווער איז געווען תפארת.
וויסן צי עס איז אמת אדער שקר .אלעס דארף אין פרקי אבות שטייט על שלשה דברים
מיט טריקענע הלכות. שטימען .דאס פארשטיין און וויסן אמיתית העולם עומד ,תורה ,עבודה און גמילות חסדים.
אנערקענען אט דעם פאקט ,דאס פלאץ התורה איז וואס וועקט אים אויף צו טון רצון דאס זענען די זעלבע דריי יסודות .תורה
וואו מענטשהייט צעטיילט זיך ,איז א גוטע השם .דער געפילישער געדאנק אז תורה געט באשטייט פון מדת האמת וואס איז תפארת,
טאבלעט פאר'ן לעבן פון גאר אסאך קוק- סיפוק און שמחה ,אז עס געט א באדייט צום דאס איז געווען די בחינה פון יעקב אבינו .עבודה
ווינקלען .ווען א מענטש אידענטיפיצירט וואס לעבן ,איז פיין און וואויל ,אבער נישט גענוג פאר איז גבורה ,יצחק אבינו .און גמילות חסדים איז
עס קען אים 'דרייוון' ,וואס עס רעדט צו זיין דעם יעקב ,ער וויל וויסן זיכער אז ער איז אויפ'ן
הארץ ,וועט ער זיך גרינגער אן עצה געבן ווען חסד ,די מידה פון אברהם אבינו.
אברהם אבינו האט געהאט די מידה פון חסד,
דאס באשטייט פון געפיל; העלפן א צווייטן איז
א געפילישער אקט .אין אידישקייט איז געפיל
א פאקטאר וואס שטופט דעם דריטן סוג
מענטש צו דינען דעם אויבערשטן .ער וועקט
אויף זיינע געפילן צו א "נשמת" ,א דאווענען
מאכט אים שפירן גוט ,אהבה ויראה באשטייען
פון געפילן ,און דאס געפיל איז זיין צוגאנג לכל
דבר שבקדושה .אזא מענטש וועט זיין פארנומען
אז די תורה געט א דרך החיים ,ער וועט זיך קאכן
אז האדם לא נברא אלא להתענג על ה' ,ער וועט
זיין בשמחה און זיך פאסמאקעווען מיט דעם
גייסטיגן תענוג וואס די תורה הק' שטעלט צו.
גבורה – בחינת יצחק אבינו ,פאקוסירט
בעיקר אויף דעם חלק אין דער תורה וואס
שטעלט אוועק דעם מענטש ,עס שטעלט אוועק
א סדר החיים ,א וועג וויאזוי צו לעבן און זיך
אויפפירן אין יעדער צייט .הלכות פסוקות איז די
געשמאקסטע זאך פאר אזא מענטש .די שו"ע
שטעלט אים צו וואס צו טון ווען ער שטייט
אויף און וויאזוי צוצובינדן די שיך ,ער האט אן
אויסגעשטעלטער סדר החיים ,ער ווייסט וואס
חג הּפסח תשע״ח 9
עקסטרעמע עלעמענטן וואס נעמען עס צו ווייט אן אנדערע פרט אין יהדות איז עפעס וואס זייעט עס קומט זיך אנצוצינדן און אנווארעמען אביסל
און טוען אומריכטיג .איינער וואס איז "א איד אן מיספארשטענדענישן און ברענגט אפט צער כדי צו שטייגן אין עבודה .ער ווייסט וועלכע
אין הארץ" אבער איז עובר אויף גראבע עבירות פאר די באטרעפנדע וואס ווערן אראפגעקוקט קנעפלעך צו דרוקן און וואס צו זוכן .פאר
איז נישט קיין אברהם-אבינו איד .איינער וואס און אמאל אפילו דערנידערט דורך מענטשן מחנכים ,משפיעים און בעלי דרשנים איז דאס
איז מקיים הלכות ווי א פראגראמירטער ראבאט וואס קוקן מיט אנדערע גלעזער פון זיי .אלע זייער וויכטיג און קען זיי שטארק בייהילפיג זיין
אן קיין טראפ אינערליכע כוונה און געפיל ,אן דריי גרופעס שפירן אמאל ווי מען פארשטייט זיי ווען עס קומט צו משפיע זיין פאר אנדערע ,אז
וויסן פארוואס און פארוועם ער טוט די זאכן, נישט ,יעדער טרעפט אמאל אן עלעמענט וואס מען ווייסט וואס יענער ברויך וועט מען גרינגער
איז געוויס אויף א שוואכע מדריגה ,ווייט פון האט אן אנדערן פערספעקטיוו און דערצו איז
א יצחק אבינו .דער פראבלעם איז נאר אז דעם יענער שטערקער פון אים סאציאל .אבער איין קענען פארקויפן.
יעקב'ן סעקירט מען אפילו ווען ער טוט יא גרופע שפירט דאס לכאורה די מערסטע ,דאס גאר וויכטיג איז דאס ווען עס קומט צו
ריכטיג ,אפשר ווייל מיט די סארט דורכפעלער פארשטיין אנדערע .בשעת דער יעקב-אבינו-
טרעפט מען זיך אפטער אדער ווייל מען קלערט איז די יעקב-אבינו-גרופע. איד איז כסדר פארנומען ארויסברענגען הוכחות
אז עס איז אן אומריכטיגע זאך .אפגעזען די די וואס טוען אין אמונה און אין הוכחות ווערן און פרישע געדאנקען און קנייטשן אויף מציאות
סיבה דארף מען אנערקענען אין די יעקב נשמות אפט באצייכנט און פארשריגן אלס "אויבער- הבורא אדער תורה מן השמים ,איז דער אברהם-
און זייער אייגנארטיגע צוגאנג" .ידעתי" צילט חכמים"" ,אויפגעקלערט"" ,זוכט זיך קשיות", איד פארקאכט אין די באזונדערע תענוג וואס
צו סערווירן אלע קאטעגאריעס ,און אויך די "חקירה איז אסור" .דאס אלעס זענען אמת'ע אידישקייט שטעלט מיט זיך פאר ,און ער
סארט מחשבה-אידן וועלן בע"ה שווימען דא טענות אויף געוויסע עלעמענטן וואס זענען פארשטייט בכלל נישט וואס דער יעקב-איד
ווי פיש אין וואסער ,זייענדיג א פלאץ וואו ווירקליך אויבער-חכמים און אויפגעקלערט און האט פון פארנומען זיין מיט הוכחות ווען ער קען
פארשידנערליי נושאים ווערן אויסגעשמועסט זוכן קשיות במקום פון תירוצים און זענען חוקר אין דער צייט לעבן אין געפיל .פאר אים וועט
אויף אן אויסגעהאלטענעם און מסודר'דיגן אין אמונה מער ווי עס איז ערלויבט .די וואס נישט העלפן דאס וויסן דעם אמת; קשיות מאכן
אופן ,צו זעטיגן דעם נפש און נוצן אויף צום
"דפהקיואואושכיוירוחפאוגשתס"תע,ריו"קגוטןולחעעעקארןיןרלראטסאי"הן",פ"אאאטזיוויזמבוכבנאאטעהצסזריויי-ארךוכ"חן.נכטאימיןאוםן",
לעבן.
די תורה ברענגט זיך טאקע ארויס אפט פארשרייען אומשולדיגע יעקב-אידן פארפעלן אים נישט שוואך און תירוצים מאכן אים נישט
אלס א "תורת חיים" אבער נישט ווייניגער אבער צו פארשטיין אז צווישן די אויבער- שטארק .יצחק ,ווידעראום ,דערליידט נישט
ווערט דערמאנט דאס אז עס איז א "תורת חכמים און די ערליכע יונגעלייט וואס לעבן ביידע .דאס געפיל כאפט אים עפעס נישט.
אמת" .אונזער הייליגע תורה איז פול מיט אלע מיט יעקב-אבינו נאטור איז פארהאן א ריזיגן דער פאקט אז אברהם קען אמאל דורכפאלן
פון די דריי מושגים ,עס שטעלט צו פאר אלע דיפערענץ .זייער חיות אין אידישקייט קומט פון און דאווענען שפעטער ווי דער שו"ע ערלויבט
ערליי מענטשן .יעדער האט זיין אייגענע מהלך, דאס דערגיין און פארשן ,דאס מאכט זיי נאר וועלנדיג אויפוועקן דאס געפיל ,שטערט אים.
אבער מען דארף אנערקענען דאס אז אנדערע שטערקערע און בעסערע אידן ,זיי דארפן דאס ער איז פאר הלכה ,צו אויספירן אלעס וואס א
זעען זאכן אנדערש ,און נישט אפ'פסל'ען יענעם כדי עס זאל זיין יתברר ויתאמת ,כאוויר לנשימה.
וויבאלד ער האט אן אנדערע תכונת הנפש ווי אין די אנדערע גרופעס זענען געוויס אויך דא איד דארף מקיים זיין ,און נאר דאס.
נישט אנערקענען אז אנדערע ציען חיונה פון
מיר.
ביי ברכת התורה זאגט מען "אשר נתן לנו
תורת אמת" ,אמת סימבאליזירט דעם איד וואס
גלייכט צו איבערצייגן אמיתית התורה ,דער
יעקב אבינו איד .ווייטער זאגט מען "וחיי עולם
נטע בתוכינו" ,דא רעדט מען פון דעם אברהם-
איד וואס לעבט פון די חיות פון די תורה ,דאס
געפיל דערפון .מען ענדיגט די ברכה מיט "ברוך
אתה ה' נותן התורה" ,דא דערמאנט מען דעם
יצחק-איד וואס ווייסט נישט פון קיין מעשיות,
נאר דער פשוט'ער פאקט אז דער אויבערשטער
האט געשאנקען די תורה ,דאס איז אים גענוג.
ער וויל אנווייזונגען ,ער וויל א תורה.
ביי שמו"ע דערמאנען מיר אלע דריי ,אלקי
אברהם ,יצחק און יעקב .דער אויבערשטער איז
מייחד שמו אויף יעדן איד .דער באשעפער איז
איינער און דער זעלבער טאטע צו אלע אידן
פון אלע קאטעגאריעס .אלו ואלו דברי אלוקים
חיים.
חג הּפסח תשע״ח 10
חג הּפסח תשע״ח 11
ְוָׁש ֲחטּו אֹתֹו ּכֹל
ְק ַהל ֲע ַדת ִי ְ ֹש ָר ֵאל
ֵּבין ָה ַע ְרָּב ִים
א היסטארישער בליק אויף אן ערב פסח נאכמיטאג אין צווייטן בית־המקדש
זען פון די עזרה ווי ּפרעכטיג עס איז אינווייניג. די צווייטע כיתה קומט יעצט אריין אין די עזרה.
אז מיר ווילן אויס'משל'ען א ווייסן גלאנץ ,למשל
די ווייסקייט פון נגעים ,זאגן מיר אז עס איז אזוי קוקנדיג דערויף .דעם מזבח האט מען שוין וואכן וואס מען גרייט זיך צום מקריב
ווייס "כסיד ההיכל" .מען האט אראּפגענומען פון אּפגעקאלעכט לכבוד יום-טוב און ער איז יעצט זיין דעם קרבן-פסח ,און אצינד – געלויבט זיין
די היכל'ס ווענט די גאלדערנע ּפלאטעס – יעדע ציכטיג-ווייס ,אּפגערייניגט פון די קוילן-סאזשע
איינע אן אמה אויף אן אמה די גרויס און דיק ווי און פון די קרבנות-בלוטן וואס האבן זיך געהאט ליבן נאמען – האלט מען שוין דא.
א גאלדענער דינער – און מ'האט די ּפלאטעס אויף אים אנגעקליבן במשך דעם גאנצן ווינטער.
אויסגעשטעלט אויף די גאלעריעס אין הר- דאס טוט מען צוויי מאל א יאר :איינמאל בעפ
הבית ,זאלן די עולי-רגלים זען ווי שיין עס איז. אָר פסח און איינמאל פאר סוכות .דעם היכל
די נייע פרוכת וואס מען האט אקארשט אינעווייניג קאלעכט מען בלויז איינמאל א יאר, די הכנות האבן זיך אנגעפאנגען אום פורים,
צוגעענדיגט – פערציג אמה די לענג אויף לכבוד פסח .לכבוד די מאסן געסט וואס קומען און מעגליך אז נאך פריער.
צוואנציג די ברייט ,אכציג ביי פערציג "פיס" אהער עולה-רגל זיין פון איבעראל וויקלט מען
גרויס – האט מען היינט אינדערפרי גע'טובל'ט, צונויף די מאסיווע פרוכת'ן וואס פארשטעלן דער בית-המקדש בנין בליטשקעט און
ווי יעדע נייע כלי אין בית-המקדש איידער דעם היכל'ס טויערן ,לאזן די עולי-רגלים קענען שּפיגלט .קוקנדיג פון דער ווייטנס מיינט מען
מען נוצט עס .יעצט לכבוד דעם עולם האט אז דאס איז א בארג מיט א ווייסן שּפיץ .עס
מען עס אויסגעהאנגען טריקענען אויפן דאך גלאנצט אזוי אז די אויגן ווערן פארבלענדט
חג הּפסח תשע״ח 12
האבן אויסגעזען ווי ציכטיג-ווייסע בערג וואס "הזאה" וואס מען שמירט אן די בלוט מיט די פון די טאראסע וואס נעמט ארום דעם הר-
רירן זיך .וואס שלמה-המלך שרייבט אין שיר- פינגער אויפן גאלדענעם מזבח'ס פיר ווינקלען הבית ,לאזן אלע זען וואס הייסט א שטיק
השירים" :דיינע ציין זענען אזוי ווייס ווי די – און די צונויפגעמישטע בלוטן פון דעם יום- קונסטווערק .די גענוצטע טייערע פרוכת'ן האט
סטאדעס שאף וואס קומען נארוואס פונעם כפור'דיגן אקס-און-ציג טראּפט מען דערנאך מען ארויסגענומען פון די אוצרות ,מען האט זיי
ארויף אויך אויף זיין "דאך" – ווי מען טוט מיט אּפגעשטויבט און אּפגעפרישט ,דערנאך האט
וואשן "...האט ער טאקע אט דאס געמיינט. די דערמאנטע חטאות-הפנימיות ,אדער ווי מען מען זיי ארויסגעהאנגען לכבוד יום-טוב ארום-
שמירט אן די בלוט מיט די פינגער אויפן גרויסן און-ארום די אינווייניגסטע ווענט פון די גרויסע
מזבח'ס פיר ווינקלען ,ווי די חטאות-חיצוניות.
עס איז פאראן "זריקה" ,וואס מען שּפריצט די עזרה.
היינט האט מען מקריב געווען דעם תמיד- בלוט פון דער ווייטנס ,מיט א שטראם פונעם מען האט אנגעפילט די לשכת-המלח מיט
של-בין-הערבים ווי פרי מען האט נאר געקענט, מזרק אויפן מזבח'ס וואנט ,ווי די בהמות- פרישע זעק זאלץ ,מען האט ארויסגענומען די
מען האט וואס פריער געענדיגט די טעגליכע בלוטן פון קרבנות עולה ,אשם ,שלמים ,בכור געקליבענע קלעצער פון די לשכת-העצים און
עבודות .מען האט שוין אפילו פאררייכערט די און מעשר .עס איז פאראן "מיצוי" ,וואס מען מען האט זיי אויסגעלייגט טריקענען אויף דער
קטורת און אנגעצינדן די ליכט אויף די מנורה קוועטשט ארויס די בלוט פונעם עוף דירעקט זון ,די ווינטערדיגע פייכטקייט זאל אּפטריקענען
אינעם היכל ,כדי מען זאל קענען באצייטנס – אן קיין כלי – אויפן מזבח'ס וואנט ווי ביי די און זיי זאלן גוט ברענען און מיט וואס ווינציגער
אנפאנגען מיטן קרבן-פסח .ווייל דער קרבן- עולות-העוף .ביי חטאות פון עופות טוט מען עס
פסח איז דער סאמע איינציגסטער קרבן וואס מיט "הזיה" ,מען שּפריצט-ארויס די בלוט פונעם רויך.
מען איז אים מקריב ערשט נאכן תמיד-של-בין- עוף ,מיט א שטארקן שוואונג ,דירעקט אויפן
מזבח'ס וואנט .אבער נאר ביים קרבן-פסח טוט
הערבים. מען עס מיט "שפיכה" ,וואס דער כהן רוקט-צו
מיטאג-צייט האט דער ממונה אויף די זמנים דעם מזרק צום מזבח און גיסט ּפאמעלעך ארויס פורים נאכמיטאג ,ווי נאר מען האט
געגעבן א סיגנאל און דער אויסרופער איז ארויף געענדיגט די טעגליכע עבודות אינעם בית-
מיט נאך צוויי פון זיינע לייט אויפן שּפיץ טורעם די בלוט אויפן מזבח'ס וואנט. המקדש ,האבן די כהנים זיך גענומען מושטירן.
אינעם הר-הבית ,מיט דריי חצוצרות – די זיי האבן זיך אויסגעשטעלט אין די שורות,
זילבערנע טרומייטער – אין די הענט .מען האט זיך געאיבט מיטן איבערגעבן איינער דעם
אויסגעשאלט א תקיעה ,און באלד דערנאך האט אנדערן די פולע מזרקות – די שּפריץ-בעקענס
מען האט געהערט איבער דער גאנצער שטאט ראש חודש ניסן האט די מלוכה געהאַט – און צוריקנעמען די ליידיגע ,מען האט זיך
ווי ער רופט אויס" :עם ה' שמעו! עס איז יעצט ארויסגעשיקט אגענטן צו אלע שטעטלעך און מושטירט זאלצן חלבים און אַרויפווארפן זיי
די צייט וואס מיר דארפן שחט'ן דעם קרבן-פסח דערפער ארום ירושלם .זיי האבן זיך פארבינדן אויפן מזבח צוזאמען מיט די סודות'פולע כוונות
לשם מי ששכן שמו בבית הגדול והקדוש הזה!" מיט די ארטיגע פי-הענדלער און אייגנטימער, ביים שּפעטער אויסלייגן די חלבים אויפן פייער,
און ביז א קורצע צייט איז די עזרה געווארן פול. און מען האט זיי דערמאנט אז זיי מוזן צושטעלן מען איז איבערגעגאנגען טויזנט-און-איין-מאל
גענוג בהמות אין אלגעמיין ,עס זאל קלעקן פאר די יחודים וואס מען דארף מכוון זיין שטייענדיג
פארשידענע קרבנות ,און סּפעציעל שעּפסעלעך אויפן מזבח בשעת מען דערמאנט די פּאַסיגע
און ציגעלעך וואס זענען נאכנישט אלט א יאר צירופים כדי דער רויך זאל גיין גלייך אויף
די ערשטע כיתה האט שוין אינגאנצן פאר די קרבן-פסח'ס .מען האט אּפגעשמועסט ארויף ווי א גראדער וואלקן-זייל ,א כהן וואס
פארלאזט די עזרה ,אלע זענען זיי זיך צעגאנגען ּפרייזן און מען האט געפאדערט בלויז גוטע טוט אט די זאכן אן אינזינען האבן די נויטיגע
יעדער מיטן אּפגעשינדענעם קרבן ,און די עזרה סחורה .געזונטע בהמות ,אן מומים ,און מען יחודים וועלכע געהערן דערצו איז דאס קיין
האט זיך כמעט אויסגעליידיגט .געבליבן זענען זאל עס צושטעלן צייטליך .ווער עס וועט מאכן עבודה נישט! מען האט זיך גוט איינגע'חזר'ט
בלויז די כהנים און לווים וועלכע האבן זיך זייערע קונצן אדער הייבן דעם ּפרייז ,וועט די רעגירונג די הלכות פון קבלת-הדם און פון הולכה .מען
ארדענונג-און-ווירטשאפט אויפגאבעס און מען האט זיך פארהערט די הארבע דינים פון "לשמו,
האט אביסל אויפגערוימט ,עטוואס צוגעגרייט קאנפיסקירן זיין פארמעגן! לשם-בעלים ולשם-אישים" און מען האט זיי
די עזרה צום ענטפאנגען די צווייטע כיתה וואס ביז א טאג-צוויי האט מען שוין געזען די אויסגעלערנט די דינים און די ּפראקטיק פון
ּפאסטוכער מיט זייערע מחנות סטאדעס .ווי זיי
קומט יעצט אריין. זענען אנגעקומען צום טייך אין דער ּפראווינץ שפיכת-הדם.
דורכאויס די קורצע הפסקה האט מען האט מען אּפגעוואשן די שאף כדי זיי זאלן זיין דער פסח איז דער איינציגסטער פון אלע
צונויפגעקליבן די שטעקעלעך וואס יענע האבן ריין ,און כדי זיי זאלן זיך דערנאך גרינג אּפשינדן. קרבנות וואס די בלוט ווערט ארויפגעגאסן
געהאט גענוצט צום שינדן ,די מזרקות וואס און ווען זיי האבן זיך גענומען קלעטערן אויף אויפן מזבח מיט "שפיכה" .עס איז פאראן
זענען געווען געדיכט אנגעקלעבט מיט אסאך די הויכע ירושלם-הרים-סביב-לה בערג ,האט "הזאה" ,וואס מען שּפריצט די בלוט אין די
בלוט האט מען אּפגעשווענקט כדי מען זאל זיי מען אפילו נישט ארויסגעזען קיין גרינס! זיי לופטן מיטן פינגער ,ווי די יום-כפור'דיגע און
אנדערע חטאות-הפנימיות .עס איז פאראן אן
חג הּפסח תשע״ח 13
זיך אּפ די רויטע נאכמיטאגדיגע חודש-ניסן זון נאך פון די שווערע קלעצער האלץ ,איטליכער ווידער קענען נוצן ,פארגליווערטע בלוט איז א
אויף די ציכטיג-ווייסע טורבאנעס און אויף די קלאץ אן אמה די לענג אויף אן אמה די ברייט, חציצה און דאס פסל'ט די כלי פאר קבלת-הדם.
יום-טוב'דיגע פריש-געביגלטע כאלאטן פונעם פארן פייער פון די גרויסע מערכה אויפן מזבח. עטליכע כהנים האבן זיך געדארפט בייטן זייערע
המון .די סדרנים – לווים פונעם שוערים-שטאב דער ממונה האט זיך אומגעקוקט ,און האט רויטע בגדי-כהונה ,זיי זענען היּפש פארשמירט
– דרייען זיך ארום צווישן דעם אריינקומענדיגן ענדליך געגעבן דעם סיגנאל אז מען קען שוין געווארן און מען נוצט זיי שוין נישט מער ,עס איז
עולם און ּפרובירן האלטן ארדענונג .עס וועט אנפאנגען אריינלאזן דעם עולם וואס ווארט נישט לכבוד-ולתפארת ,און מען וועט מאכן פון
נאך געדויערן א וויילע ביז די עזרה וועט זיי קנויטן פאר די מנורה אדער פאר די שמחת-
אינגאנצן אנגעפילט ווערן און ערשט דאן וועט אינדרויסן. בית-השואבה ליכט .די גלאט-געפלאסטערטע
זייער אויפזעער ,דער ממונה אויף די שערים – מארמארענע ּפאדלאגע איז געווען מסוכנ'דיג
דער "טויערן אפיציר" – געבן דעם סיגנאל צו
שליסן די טויערן.
דער ריזיגער בראנדזענער נקנור-טויער אין
מזרח – צען אמות ברייט און צוואנציג אמות די
הויך ,בערך צוואנציג "פיס" ברייט און הויך ווי
א פיר שטאקיגער בנין – איז יעצט לכבוד יום-
טוב ברייט צעשּפראלעט און דאס דינט היינט
אלס אריינגאנג פארן עולם מיט זייערע שעּפסן-
און-ציגן .נישט ווי במשך די וואכנטעג וואס מען
נוצט די "פשפשין" ,די זייטיגע קלענערע טירן.
הארט ביים טויער אינדרויסן שטייען צוועלף
לווים-סדרנים ,זעקס קעגן זעקס ,מיט לאנגע
זילבערנע נאגייקעס אין די הענט .זיי בעטן דעם
עולם זיך צו האלטן "אין די ראמען" ,נישט צו
שטוּפן זיך און צו פאלגן די אנווייזונגען .עס האט
שוין ּפאסירט איינמאל – אין די צייטן פון הלל
הזקן – אז מען האט נעבעך צעקוועטשט אן
אלטיטשקן אידל ...און דאס טאקע איז זייער
אויפגאבע :אויפּפאסן אויף ארדענונג און זען
אויסמיידן כאאס.
גליטשיג אויף מערערע ערטער פון בלוט מיט
פעטנס ,און מען האט עס יעצט אּפגעקראצט.
א צאל פון די אריינקומענדיגע ווערן דער המון שטראמט יעצט ארייןּ ,פאוואליע, מען האט צוגעברענגט עטליכע פעסער פרישע
אויסגעפרעגט :ווען מען האט זיך לעצטנס מיט געמאסטענע טריט ,מיט יראת-הכבוד ,און זאלץ און זיי אויסגעליידיגט אינמיטן כבש – די
גע'טובל'ט ,די וואס ברענגען-מיט זייערע מיט א גלאנץ אין די אויגן וואס מען קען עס שיפע בריק אויף וועלכע מען גייט ארויף צום
מעסער – ווי עס ווערט ווייטער ארומגערעדט גארנישט אויס'משל'ען אויף ּפאּפיר .יעדער האט מזבח – כדי עס זאל קלעקן פאר אלע חלבים און
עטוואס מער באריכות – פרעגט מען אויב זיי מיט זיך א קליינטשיגע בהמה'לע – א ציגעלע מען זאל נישט מוזן אדורכפירן די זאלץ בשעת די
זענען מקדיש דעם חלף ,און מען דערמאנט זיי אדער א שעּפסעלע – און די עזרה ווערט וואס
אז דאס מעסער בלייבט שוין אין בית-המקדש, עזרה איז געּפאקט פול מיט מענטשן.
נאך די שחיטה לאזט מען עס דא אלס אייביגער א מינוט מער-און-מער פול. פון די לשכת-העצים ,דער האלץ-מאגאזין
כלי-שרת .מען איז מברר צי האט מען בודק עס איז א שיינער טאג ,א ליבליכער פרילינג וואו עס איז געזעסן א שטאב פון כהנים בעלי-
געווען דעם חלף פון פגימות און צי דער חלף וועטער – ספק ווארעם ,ספק קיל – און מום – אזעלכע וועלכע טארן נישט טאן קיין
איז טהור .אויב טרעפט מען היינט עּפעס אן א רואיג ווינטל בלאזט זיך געמיטליך .די זון עבודה צוליב זייערע מומים – און מען האט
אומבאקאנטן מעסער אין ירושלם ,שטעלט איז שוין היּפש אין מערב און די ירושלימער געקליבן פייגן-האלץ ,ניסן-האלץ און זיתים-
מען טאקע אויף די חזקה אז עס איז א טהור'ער דעכער זעען אויס ווי זיי וואלטן זיך געבאדן האלץ צו פארזיכערן אז דאס איז ריין פון
מעסער ,אבער אז מען האט וועמען צו פרעגן אין פלאמען .אינווייניג ארום די עזרה'ס הויכע עטוואס א ווערעמל וואס פסל'ט עס פארן
ווענט איז שוין פאראן א היּפשער שאטן ,אבער מזבח ,האבן לווים יעצט געברענגט צו שלעּפן
פארלאזט מען זיך נישט אויף קיינע חזקות. אינמיטן ,וואו די שטראלן צעגיסן זיך ,שּפיגלט
חג הּפסח תשע״ח 14
"רב") ,אפשר וועט ער דיר הייסן מפקיר זיין "און טאמער קען איך נישט אניאגן אזוי איינעם שטעלט מען אּפ" :שלום עליכם ,פון
דעם אראבערל דיינעם ,אפשר וועט ער הייסן שנעל? איך בין דאך א פרעמדער דא ,וואו וועל וואנען איז א איד?"
איך יעצט אזוי שּפעט טרעפן אן אפענע חבורה?
צוריקקומען און ּפראווען א פסח-שני". און פאר אזויפיל נפשות? וואס וועט זיין מיט "פון אשקלון ,אין דרום ,מיין האר".
אן אנדערן פרעגט מען צי קיינער פון די דער גאנצער משפחה? מיר בלייבן אלע אן א "וואס איז דיין פרנסה?"
חבורה פארמאגט נישט קיין חמץ ,מאנכע
פרעגט מען אויס שאלות אין הלכות-שחיטה, קרבן?!" "כ'בין א פשוט'ער פעלד-ארבעטער ,איך
און ענליכס .ביי אנדערע אינטערעסירט מען זיך "איך פארשטיי דיר זייער גוט מיין ליבער ּפרעס זיתים פאר אויל ,מיין האר".
ווער עס האט בודק געווען די בהמה פון מומים,
דער קרבן-פסח מוז גרינטליך אונטערזוכט אכצלמייגעהן'טפסנַ,יאזירשימטז ָאעקגניןיעןן "וויפיל זין האסטו ,ווי אלט זענען זיי ,אלע
ווערן פון מומחים איינמאל א טאג פאר פיר זייער קורצע .די זענען גע'מל'ט?"
טעג איידער מען שעכט עס ,און אויסער-דעם ארץ־ישראל'דיגע
נאכאמאל הארט איידער די שחיטה .א שטאב שעּפסן ה ָאבן "ניין זין ,מיין האר .פינף ערוואקסענע ,פיר
פון מבקרי-מומים מומחים – סּפעציאליסטן טאקע ל ַאנגע און אונטער דער בר-מצוה .די קינדער זענען אלע
וואס ווערן באצאלט פון די תרומת-הלשכה היּפש־ברייטע
קאסע אייגנס צו זיין שטענדיג גריייט צום געאידישט".
פסק'ענען אויף מומים ,דאס איז זייער פרנסה, עק־טיילן ,די "וויפיל ציילט דיין חבורה?"
און זיי טארן נישט נעמען קיין געלט פון ווער שווענץ זענען "מיר זענען זיבן-און-צוואָנציג :זעכצן
עס קומט פרעגן – זיצט אין פארשידענע פעטָ ,אבער זיי ערוואקסענע און עלף קליינווארג ,בלויז די
ערטער אין ירושלם און זיי באקוקן פאר יעדן זענען נישט ווי אייגענע משפחה אין מיין חבורה".
אומזיסט די בהמות וואס מען וויל מקריב זיין, חלבים ,זיי זענען "עּפעס עבדים? אויך אלע גע'מל'טע?"
און זיי פסק'נען אויף די דריי-און-זיבעציג מומים געשמ ַאק אין "גראדע נישט .נעכטן אויפן וועג אהער
טעם און די עקן איז מיר אונטערגעקומען א ווילדע מציאה .אין
וועלכע פסל'ען די בהמה אלס א קרבן. פון חולינ'דיגע מדבר-יהודה האבן מיר באגעגנט א בעדואינער
שעּפסן זענען משפחה און כ'האב אּפגעקויפט פאר שּפאט-
קכדריבשנארולצתיו־הם'שסעעּפספוןן.סן ביליג זייער'ס א ּפיצלס ,בלויז צוויי טאג אלט.
עסט קיינער זעט אויס ווי א ריכטיגער יונג מיט ביינער.
די דאזיגע סדרנים דארפן זען אויסמיידן נישט ,זיי ווערן דער פאטער האט געוואלט פטור ווערן פון
ּפראבלעמען אין די עזרה ,זען אז אלצדינג פ ַארברענט אויפן אים פאר יעדן ּפרייז .ארעמעלייט ווייזט אויס.
זאל צוגיין גלאט ,אן קיינע מכשולות ,און – ווען איך וואלט געהאט אביסל מער געדולד צו
דער עיקר – געשווינד! במשך פון א קנאּפע מזבח. אים וואלט ער אים מן-הסתם אוועקגעשאנקען
פיר שעה מוז מען דא שחט'ן ,טרייבערן און אפילו אומזיסט ,אבי ער זאל אים נישט דארפן
אּפשינדן ,גיסן די בלוטן ,זאלצן און פארברענען אשקלונער איד ,אבער איך קען דיר נישט אויסהאלטן .די מאמע האט זיך נאר אויסגענומען
די חלבים פון אלע בהמה'לעך פון אלע דריי אריינלאזן .גיי פרעג א חכם (אַזעלכער וואָ אַן איינציגן תנאי :אז כל-זמן מיינע קינדער האבן
כיתות .די צייט איז אויסטערליש קורץ און מען ס די וועלכע ליינען דאָס ,וועלן אים רופן אַ וואס צו עסן ,וועט זיך אט דער קליינער אויך
קען זיך נישט ערלויבן קיינע ּפאנטשערס ,און נישט לייגן שלאפן א הונגעריגער .דעם פערטן
דעריבער פרעגט מען אויס דעם אריינקומענדיגן טאג חול-המועד – צו זיינע אכט טעג – וועל
עולם .אינאיינוועגס "כאּפט מען א בליק" אויף
פארדעכטיגע ּפארשוינען .ווייל צווישן אזא איך אים מל זיין".
ריזן-מאסע ,ווער ווייסט וואס פאר א מאדנע "קענסט נישט מאכן דעם קרבן-פסח ,דו
עלעמענטן עס קענען זיך אריינכאּפן? און עס פארמאגסט אן עבד אן ערל!" דער לוי-סדרן
הייסט אים גיך אהיים-לויפן צו זיין אכסניה
האט שוין אפילו ּפאסירט אזעלכעס אויך... צוזאמען מיט זיין ציגעלע און מאכן א ברית" :יאג
א גוי האט זיך אמאל בארימט אין נציבין, זיך צו ,מאך עס געשווינד וועסטו נאך אפשר
די בארימטע שטאט אין ארמעניע אין חוץ-
לארץ ,פארן תנא רבי יהודה בן בתירא" :אין קענען אריינקומען מיט די נעקסטע כיתה".
אייער תורה שטייט אז א גוי טאר נישט עסן ווער עס האט אן אומגע'מל'ט קינד א קטן
פונעם קרבן-פסח ,שוין יארן וואס איך קום אכט טאג אדער עלטער ,אדער אן אומגע'מל'טן
קיין ירושלם און איך עס זיך אן מיט די סאמע עבד – פון סיי וועלכן עלטער – קען נישט
בעסטע קרבן-פסח'ס "...דער תנא האט אים מקריב זיין קיין קרבן-פסח .און א געקויפטן עבד
וואס זיין מוטער איז נישט דעם איד'ס שפחה
מל'ט מען תיכף ווען מען קויפט אים .אפילו אין
טאג וואס ער ווערט געבוירן ,נישט צו אכט טאג
ווי א אידיש קינד.
חג הּפסח תשע״ח 15
מאנגלען נישט קיינע היץ-קעּפ וואס ווארטן עס איז נישט קיין סוד ,אלע ווייסן דערפון, גארנישט געקענט טאן ,פרעגט ער אים" :זאג
נאר אויף א ּפאסיגע געלעגנהייט צו אויסרופן אז די רוימער זענען – צו אלעמענס באדויער נאר ,מען האט דיר שוין אמאל געגעבן פון די
אן אויפשטאנד .זיי ווייסן אויך אז עס זענען – די פאקטישע מושלים אין לאנד .זיי זענען אליה? הא ,פון די גוטע אליה – די פעטע וויידל-
פאראן ארגאניזירטע גרוּפעס דורכאויס גאנץ די בעלי-בתים .דאס פאלק האסט זיי ,זייערע טייל פון שעּפסן – האסטו נאך קיינמאל נישט
יהודה וואס זאמלען וואפן און ווארטן אויפן טאג שטייערן דערדרוקן ,און אויסער א קליינער צאל פארזוכט ,דאס באקומסטו נישט! איבער-א-יאר
ווען אלע אידן וועלן זיך פאראייניגן ,דערקלערן אידן וואס דינען ווי זייערע שישקעס וויל זיי ווען דו וועסט זיין דארט זאלסטו פאדערן אז
א מרידה ,און וועלן ּפרובירן ארויסווארפן די דער עולם נישט דולדן .נישט זייער הערשאפט, דו ווילסט נאר פון די אליה ,לאמיר זען צי מען
און אפילו נישט זייער בלויזע אנוועזנהייט .די
רוימישע מאכט פון ארץ-ישראל מיט כח. רוימישע גובערנאטארן ווייסן דאס גאנץ גוט ,זיי וועט דיר געבן".
זיי ווייסן אויך אז ערב-פסח קומט זיך דא ציגן פארמאגן כמעט נישט קיין אליה'ס ,זיי
צונויף א ריזן-המון פון אלע עקן לאנד ,אפילו איזיניווביטייינפיודנגיעסםטע זענען זייער קורצע .די ארץ-ישראל'דיגע שעּפסן
פון חוץ-לארץ ,און אז יעדער אין די עזרה איז טויער שטייען האבן טאַקע לאנגע און היּפש-ברייטע עק-טיילן,
יענעם טאג באוואפנט מיט א גאָר שארפן גוט- צוועלף ַאנדערע די שווענץ זענען פעט ,אבער זיי זענען נישט ווי
אויסגעשליפענעם מעסער ...און זיי זוכן זיך לווים־סדרנים, חלבים ,זיי זענען געשמאק אין טעם און די עקן
נישט קיין צרות .נאר דאס פעלט זיי אויס ,אן די ד ָאזיגע מיט פון חולינ'דיגע שעּפסן זענען כשר צום עסן .די
אויפגעברויזטער מאסן פון כל-ערליי פרעמדע, אליה'ס פון קרבנות-שעּפסן עסט קיינער נישט,
אלע קאנצענטרירט אויף איין ארט ,און ג ָאלדערנע
איטליכער מיט געווער אין די הענט .עּפעס א שטעקענס אין זיי ווערן פארברענט אויפן מזבח.
מינדעסטע ּפראוואקאציע – מעגליך אפילו די הענט ,און זיי קומענדיג קיין ירושלם האט זיך דער גוי
א גאר אומווילנדיגע – און גאנץ ירושלם קען וויין דעם עולם איינגעשּפארט אז ער וויל אז זיין חלק זאל זיין
וואו יעדער ז ָאל נאר פון די אליה ,האט מען אים אויסגעלאכט:
אויפרייסן ווי א פאס ּפולווער. זיך ּפל ַאצירן. "קיינער עסט נישט פון די אליה ,די גאנצע
אלע געדענקען נאך די מעשה יענעם פסח די עלטערע און אליה ווערט דאך פארברענט אויפן מזבח!"
– מיט א קורצע ּפאר יאר צוריק – ווען א שוו ַאכערע – די אבער דער ארמענער האט זיך איינגע'עקשנ'ט:
רוימישער זעלנער וואס איז געשטאנען וואך וועמען עס איז "רבי יהודה האט מיר אויסדריקליך געהייסן
ביים בית-המקדש האט בכוונה אראּפגעלאזט די שווערער צו שטיין פאדערן אליה .איר ווילט מיר נאר אויסנארן...
הויזן און איז געבליבן שטיין אן אויפגעדעקטער, וויאיוזונוטיטימעטרעןןדעזייקזי,וןצו–ם איך האב איינגעצאלט אין די חבורה ּפונקט ווי
אייגנס צו באליידיגן די אידן צוזאמען מיט זייער איר אלע!" האט מען גענומען אריינשּפעקולירן
טעמּפל .עס האט דאן אויסגעבראכן א שלאכט פילן דעם איינגעהאלטענעם צארן ,זיי ציטערן פארוואס עּפעס האט אים רבי יהודה בן בתירא
וואס האט אין דער ענדע איבערגעלאזט צוואנציג פון א רעוואלט ,און די ערד ברענט זיי אונטער איינגערעדט אזא מאדנע-קרומע זאך .מען האט
טויזנט הרוגים אויפן הר-הבית! פארשטייט אונטערגענומען א שטרענגע אויספארשונג,
זיך אליין ווי יענער יום-טוב איז פארוואנדלט די פיס. מען האט דעם ּפארשוין חוקר-ודורש געווען,
געווארן אין א פאלקס-טרויער ,און נישט די פון צייט-צו-צייט דערגייט צו זיי גרוסן פון גענומען אויפן צימבל ,ביז מען איז דערגאנגען
רוימער ,נישט די אייגענע אידישע מלוכה ,און קעמערלעך בונטאווניקעס .זיי ווייסן אז עס מיט וועמען מען האט דא צו טאן און מען האט
נישט דער בית-המקדש-שטאב ווילן ס'זאל זיך דעם חברה-מאן דער'פטר'ט .און צום תנא האט
– דער פון אויבן זאל אּפהיטן – איבער'חזר'ן אן מען געשיקט זאגן" :שלום דיר רבי יהודה בן
בתירא ,וואס דו זיצט זיך דארטן ווייט אין נציבין
ענליכע טראגעדיע.
און דאס איז די סיבה ,אפשר די הויּפט- אבער דיין נעץ כאּפט אזש ביז קיין ירושלם!"
סיבה ,פאר אט די דאזיגע סדרנים-גווארדיע
וואס איז אזוי שטרענג וואכזאם אויף די
אריינקומענדע .שווער צו אּפשאצן וואס ס'איז
דער הויּפט אורזאך ,די הלכה'דיגע מאטיוון די סדרנים-וואך דינט אבער נאך א צוועק.
אדער די ּפאליטיש-פארזיכערונגס .גיי-ווייס א באהאלטענעם צוועק ,וואס מען רעדט נישט
וואס איז דער עיקר און וואס דער טפל .און
למעשה געשמועסט ,למאי-נפקא-מיניה? עס דערפון אין דער עפנטליכקייט.
פאדערט זיך א קאנטראל ,און דאס איז די ווייל אויסער דעם ערקלערטן ציל פון
האלטן ארדענונג און אויסמיידן הלכה'דיגע
אונטערשטע שורה. ּפראבלעמען ,דינען זיי אויך – און אפשר טאקע
נישט אויך ,נאר בעיקר – א ּפאליטישן און
זיכערהייטס מיטל .הערטזשע:
חג הּפסח תשע״ח 16
מלא-כל-הארץ-כבודו באדינט מען נישט מיט דער תלמיד פון שמעיה ואבטליון און רבן יוחנן ביי די אינווייניגסטע זייט פונעם טויער
קיין געלאטעטע כלים! מען צעשמעלצט עס, בן זכאי'ס רבי ,דער וואס מען האט אים קוים שטייען צוועלף אנדערע לווים-סדרנים ,די
מען מאכט עס איבער פונדאסניי ,עס בלייבט ארויסגעראטעוועט א לעבעדיגן – מיט חילול- דאזיגע מיט גאלדערנע שטעקענס אין די
א הייליגע כלי און מען נוצט עס ווייטער צו די שבת – פון אונטער די פארשאטענע שניי) וואס הענט ,און זיי וויין דעם עולם וואו יעדער זאל
עבודות .מעסערס האבן אבער אן אנדערן דין. איז נארוואס געהאט אנגעקומען פון בבל ,האבן זיך ּפלאצירן .די עלטערע און שוואכערע – די
אז א מעסער גליטשט זיך ארויס פונעם הענטל יענעם שבת אידן מיטגעברענגט מעסערלעך וועמען עס איז שווערער צו שטיין אונטער די זון
אדער עס ווערט פגום – די שארף כאּפט א צוזאמען מיט זייערע שעּפסן-און-ציגן .דעריבער – ווייזט מען זיי צום ווייטן עק ,צו די טאראסעס
קריץ – ווערט עס שוין נישט איבערגעארבעט. פארשטייט זיך אז די וואס ברענגען חלפים פון ארום-און-ארום די עזרה'ס אינווייניגסטע
עס ווערט אוועקגעלייגט לדורי-דורות אין דער היים זענען דאס קודם מקדיש צום בית- מויערן ,דארטן וואו די דעכער פארשטעלן די
אולם'ס דרום זייט ,אינעם בית-החליפות ,דאס המקדש אלס כלי-שרת .מען וועט דאך נישט נאכמיטאגדיגע זון-שטראלן.
"מעסערלעך קעמערל" (א שחט-מעסער הייסט שחט'ן מיט א ּפריוואטן חולין-מעסער; ווער וויל לעבן אט די סדרנים אינעווייניג שטייען
"חלף" פונעם לשון איבערבייטן ,טוישן ,אזוי עס דען עסן א קרבן-פסח וואס איז כשר נאר גזברים און טיילן-אויס די שחיטה-מעסערלעך.
ווי "ומחליף את הזמנים"" ,זה חליפתי" .דאס בדיעבד? און בפרט אז ס'איז פאראן א דיעה אז די גזברים זענען די גבאים וואס אמטן אונטער
מעסער טוישט די בהמה'ס מצב פון א לעבעדיגס דער קרבן-פסח איז אנדערש :אויב האט מען עס די זיבן אמרכלים ,דאס איז דער שטאב וואס גיט
צו א טויטע) .לויט דעם אלעמען ,איז דאך פשוט נישט גע'שחט'ן מיט א כלי-שרת ,איז עס פסול זיך אּפ מיטן הייליגן פארמעגן .זיי קאנטראלירן
אז אויב וועט חלילה עּפעס ּפאסירן מיט איינעם די תרומת-הלשכה פאנדן און אזוי אויך אלע
פון די חלפים וואס מען טיילט יעצט אויס דעם אפילו בדיעבד. אנדערע הכנסות-און-הוצאות פונעם בית-
המון צום שחט'ן זייערע פסחים ,איז דאס אן אלע כלי-שרת זענען אויסשליסליך פון המקדש'ס פארשידענע געלטער און פינאנצן .אן
מעטאל ,געווענליך פון גאלד אדער זילבער .אויב זייער אויפזיכט-און-הסכמה גייט נישט ארויס א
אומערזעצליכער היזק! אזא א כלי-שרת ווערט קאליע; עס צעברעכט גראשן פון דער קאסע .און יעצט ,אז מען דארף
און דעריבער זענען די גזברים אזוי פארזיכטיג זיך ,באקומט א לאך ,עס פארשטאּפט זיך איבערגעבן אזא גרויסן צאל כלי-שרת חלפים
וכדומה ,צעגיסט מען עס ,מען פארריכט עס צו אזויפיל פרעמדע לייט ,מוז מען זיין גאר-גאר
וועמען מען דערלאנגט א הייליגן חלף. נישט .דאס איז אן ארעם-צייגעניש און דעם
פארזיכטיג.
שחט'ן אַ קרבן ווערט נישט פאררעכנט אלס
אן "עבודה" .א פשוט'ער ישראל מעג לכתחילה
שחט'ן קרבנות ,אפילו די גאר סאמע הייליגסטע
קדשי-קדשים-קרבנות .זעלטן ווען עס קומט-
אויס א ישראל די געלעגנהייט צו שחט'ן א
קרבן ,דעריבער יעצט ערב-פסח ,ווען די כהנים
זענען סייווי פארנומען מיט אזויפיל פארשידענע
אנדערע עבודות ,איז פאראן א גרויסער עולם
וואס וויל אליין שחט'ן זייער קרבן-פסח .אסאך
נוצן טאקע דעם בית-המקדש'ס מעסערלעך,
עס זענען אבער דא אזעלכע וואס ברענגען-מיט
זייערע מעסער פון דער היים סּפעציעל לכבוד
אט דעם צוועק.
קרבנות דארפן גע'שחט'ן ווערן נאר מיט א
כלי-שרת .טאמער האט מען גענוצט א חולינ'דיגע
זאך – עּפעס וואס מען מעג נוצן צו שחט'ן סתם
א בהמה צום עסן – איז בדיעבד דער קרבן כשר.
דעריבער וועט יעצט דער אלגעמיינער עולם
נוצן די חלפים וואס די גזברים טיילן-אויס ,וואס
געהערן צום בית-המקדש און זענען לכתחילה
געמאכט געווארן לויט די געפאדערטע דינים
פון כלי-שרת .אבער ווי מיר אלע געדענקען יענע
מעשה פון די בני-בתירא מיט הלל (הלל-הזקן.
חג הּפסח תשע״ח 17
קאסע. נאכן שחט'ן קענען זיך מאכן שאלות אין
יששכר איש כפר ברקאי איז א-פנים געווען הלכות-שחיטה אדער אין הלכות-טריפות .די
איינער אזוינער וואס עס איז אים געלונגען ,און סדרנים וועלן דארפן צוברענגען א חכם וואס די מאסן שטראמען אריין און עס ווערט
דער מלך האט אים באשטעטיגט אלס כהן-גדול. זאל פסק'נען ,אדער צופירן די בהמה'לע צום וואס אמאל ענגער און ענגער .דער פאדערשטער
יששכר אבער ,ווען ער האט געטאן די עבודות חכם .טאמער איז עס נישט כשר ,וועלן זיי שטח פון די עזרה ,די עזרת-ישראל ,איז שוין פול.
פלעגט ער זיך אנטאן אין זיידענע הענטשעקעס. זיך מטפל-זיין דערמיט כדי צו פארזיכערן אז דער עולם הייבט אן זיך צו אויסשטעלן אויך אין
ער איז געווען – ביי זיך ,אין זיין נאַרישן קפּאָ די בהמה'לע ווערט נישט אויסגעמישט מיט די די עזרת-כהנים צו צפון פונעם בית-המטבחים
– "א בעסערער מענטש" ,מישטיינס געזאגט, כשר'ע נאר עס ווערט פארברענט לויט די דינים און די ננסין ,דאס איז דער שטח וואו א ישראל
וועמען עס ּפאסט נישט צו "פארּפאטשקען וואגט נישט צו שטעלן דארט א פוס א גאנץ יאר
זיך די הענט" מיט רויע פלייש און מיט בלוט, פון שריפת-פסולי-המוקדשים. סיידן צוליב סמיכה ,שחט'ן אדער מאכן תנופה
ער האט נישט געוואלט פארשטיין אז מיטן אויף זיין קרבן .אויך צו דרום ,פון יענער זייט
פונעם מזבח'ס כבש ,רוקט מען זיך צוביסלעך.
כביכול'ס מאלצייטן געהער מען זיך צו ּפארען מען זעט מער שעּפסעלעך ווי ציגעלעך. אבער צווישן דעם מזבח און דעם אולם ,דער
מיט די הוילע הענט .און דעם דאזיגן עם-הארץ כאטש דער קרבן-פסח מעג זיין סיי וועלכעס "ּפאליש" פון די הייליגע בית-המקדש געביידע,
האט נישט געקימערט אז א בגד אויף די הענט מען וויל ,פונדעסטוועגן נוצט דער עולם מער טאר קיין ישראל נישט צוגיין אפילו היינט,
איז א חציצה וואס פסל'ט די עבודהּ ,פונקט ווי די ווייסע לעמעלעך ווי די שווארצע ציגן .עס דארטן וועלן זיך אויסשטעלן בלויז כהנים .באלד
ער האט נישט געוואוסט דעם אפענעם פסוק איז נישט נאר א בפירוש'ע משנה ,אז ביידע – וועט מען שוין שטיין ארום-און-ארום די ווענט
און די דערמאנטע משנה אז ציגן און שעּפסן שעּפסן און ציגן – זענען אייניג ,נאר עס איז צו צפון און דרום ,און אפילו די עלף אמות'דיגע
טראגן ביידע די זעלבע חשיבות .און די עזרה אן אפענער פסוק .און עס האט ּפאסירט אז א ברייט צו מערב פונעם קודש-הקדשים וועלן זיין
האט אויסגעשריגן" :ארויס פון דאנען יששכר פול .דער קרבן-פסח איז פון די קדשים-קלים
איש כפר ברקאי ,וואס דו האלטסט זיך אזוי כהן-גדול האט נישט געוואוסט דערפון! און מען מעג עס שחט'ן סיי וואו אימער אין די
גרויס און ביסט מבזה דעם אייבערשטנ'ס דאס האט ּפאסירט אין די שּפעטערדיגע גרויסע עזרה ,דער גאנצער הויף ארום-און-ארום
יארן פונעם צווייטן בית-המקדש אין דער תקופה דעם הייליגן בנין ,וואס דאס איז מחנה-שכינה.
קרבנות!" פון די מלכי בית-חשמונאים ,ווען מיט גרויסע די עזרת-נשים איז שוין מחנה-לויה ,דארטן טאר
מאכט זיך אמאל א מעשה און דער קעניג סומעס געלט האט מען געקענט ווערן כהנים-
ינאי מיט די מלכה – די קעניגן שלמינון- גדולים .עס איז באקאנט אז דער קעניג ינאי מען נישט שחט'ן קיינע קרבנות.
שלומציון ,שמעון בן שטח'ס שוועסטער – פלעגט אויסוועלן אלס כהן-גדול ווער עס האט די אויפזעער – כהנים און לווים – גייען
האבן געהאט צווישן זיך א שארפן וויכוח .מען זיך געלאזט גוט קאסטן פאר דער קעניגליכער ארום קאנטראלירן ווי דער המון "סעטלט זיך"
האט זיך ארומגעשּפארט וועלכע פלייש איז און ארויסהעלפן מיט וואס מען דארף .איינער
געשמאקער ,דער מלך האט גע'טענה'ט אז געדענקט נישט דעם נוסח פון די ברכה ,און
דער סדרן דערמאנט אים" :על שחיטת-הזבח".
יענער פרעגט ווייטער" :א שהחיינו?" ,און די
תשובה איז" :כ'האב נאך קיינמאל נישט געזען
אין ערגעץ שטיין וועגן מאכן א שהחיינו בשעת'ן
שחט'ן דעם פסח" .איינער האט נארוואס
באמערט א שאלה פון א מום אויף זיין לעמעלע
און דער סדרן לויפט גיך אהערברענגען א
מומים-פאכמאן .סדרנים דרייען זיך ארום מיט
פולע עמערס וואסער און יעדער טרינקט אן זיין
בהמה'לע .אדאנק דעם וועט מען קענען גרינגער
אּפשינדן די הויט נאכן שחט'ן .די וואס שטייען
ארום דעם מזבח בעט מען זיי זאלן האלטן די
בהמה'לעך נישט-צו-נאנט צום מזבח ,עטוואס
אּפגערוקט ,און מיט די בהמה'ס קאּפ צום
מזבח .וואס פארשטייט דען א לעמעלע אדער א
ציגעלע? עס קען נאך מטיל-גללים זיין ,און דאס
איז דאך געוויס נישט קיין כבוד פארן הייליגן
מזבח.
חג הּפסח תשע״ח 18
בארימט נישט בלויז מיט זייער זרירות ,נאר די דריטע כיתה ציגענע-פלייש איז בעסער און די מלכה ווידער
אפילו מיט זייער שווייגן .עס קענען אמאל זיין ה ָאט געציילט פיל האט געהאלטן אז שעּפסן-פלייש איז בעסער,
אין היכל ביי א זיבעציג כהנים ,און ווען נישט און מען איז נישט געקומען צו קיין טאלק .האט
וואס מען זעט זיי וואלט זיך צוגעדאכט אז דער ווייניגער ווי די מען באשלאסן אז מען וועט אנפרעגן דעם כהן-
עדדירריכשטתטע־עכעיצצותוליהניי,אתיד,זי גדול .ווער ווייסט נאך אזוי גוט ווי דער כהן-גדול
זאל איז ליידיג. "די פוילע כיתה". וועלכער פירט אן מיטן שחט'ן אזויפיל קרבנות
אַ צאָל שאקלען זיך ,געלאסן ,ערנסט, פון אלערליי סארטן? און ווי דער כהן-גדול וועט
פאר'דבק'ט ,אנדערע שטייען גלייך ,פארטראכט, ווייל כ ָאטש
פאר'מח'ט ,מיט א פארקנייטשטן שטערן .א מען מוז מקריב ענטשיידן ,אזוי בלייבט עס!
קלייניקייט? מען איז יעצט צו-גאסט אין מחנה- זיין דעם קרבן־ האט מען געשיקט נאך יששכר'ן און אין
שכינה .מען געפינט זיך אינעם סאמע מלך-מלכי- פסח צעטיילט אנוועזנהייט פונעם מלך מיט די מלכה האט מען
המלכים'ס ּפאלאץ .וואו יעדע תנועה דארף זיין אין דריי כיתות, אים געשטעלט די "הארבע שאלה" .יששכר
געוואויגן און געמאסטן און מען שּפילט מיטן פונדעסטוועגן טראכט אריין ,און טוט א מאך מיט דער האנט
לעבן פאר א טראט דארטן וואו און ווען מען ד ַארף יעדער ווי איינער וואס רעדט מיט שּפאט און מיט א
טאר נישט ,וואו א בלויזע מחשבה פסל'ט א זיך מקדים זיין טאן פון ביטול" :געוויס איז שעּפסענע-פלייש
קרבן .מען איז יעצט אין אן ארט וואס פארמאגט און ּפרובירן זיך בעסער ",רופט ער זיך אן" .אויב ציגענע-פלייש
נישט זיין גלייכן אויף דער גארער וועלט ,וואו צושטעלן צו די וואלט געווען בעסער ,וואלט דאך דער קרבן-
עס זענען פאראן באזונדערע מצות וועגן מורא- פריעריגע כיתות תמיד – וואס מען איז מקריב טאג-טעגליך –
מקדש אויף יעדן טריט-און-שריט ,וואו מען און נישט וו ַארטן
טאר נישט אריין מיט קיין שיך ,וואו אויסער די אויף די לעצטע. געדארפט זיין א ציג!"
מלכים וואס זענען דוד המלכ'ס אייניקלעך טאר די מלכה איז זייער צופרידן פונעם דאזיגן
זיך קיינער אפילו נישט אוועקזעצן ,וואו עס מער קיין עבודה נישט געטאן ,און אפילו נעמען "לאגישן" פסק ,אבער דער קעניג פילט זיך
טאר נישט צוטרעטן קיינער מיט די מינדעסטע א ביסן אין מויל אריין האט ער נישט געקענט ּפרישטשמעליעט ,אזוי מיאוס אדורכצופאלן.
טומאה ,וואו מען טאר נישט אריין מיט א אליין .אט אזוי האט מען אים אּפגעצאלט פון רופט זיך אן דער קעניג" :הער זיך איין יששכר.
דרייסיג-טאגיגן געוואוקס פון האר ,וואו מען הימל מדה-כנגד-מדה פארן פארשעמען מיט די ביסט אפשר גערעכט ,אבער ווי האסטו זיך
טאר נישט אריין אויב מען האט געטרונקען א ערלויבט צו פאכן מיט דער האנט אנטקעגן די
רביעית-וויין ,וואו מען טאר נישט אריין מיט א הענט דעם אייבערשטנ'ס קרבנות. מלוכה?! דאס איז א זלזול אין כבוד-המלכות!
צעריסענעם מלבוש ,וואו קיינער טרעט נישט אזא האנט מוז זאפארט אּפגעהאקט ווערן!" און
אריין סיידן מען האט זיך יעצט גע'טובל'ט אפילו די קעניגליכע גווארדיע האט באלד געקייטלט
מען איז טהור .מען איז יעצט אינעם סאמע
פינת-יקרת וואו מען זעט טאג-טעגליך נסי- אלע שטייען מיט דרך-ארץ ,מיט א יראת- דעם שטאלצן כהן-גדול.
ניסים מיט די פליישיגע אויגן ,וואו מען קען הכבוד ,איינגעהאלטן און שטיל .אויסער דעם יששכר איז אבער נישט געווען קיין בטלן,
טאּפן דאס רוחניות מיט די הוילע הענט ,וואו ברומען פון די ציגעלעך און דאס מעקן פון די ער האט "געשמירט" דארט וואו מען דארף ,און
די נארמאלע – מ'שטיינס געזאגט – כללים פון שעּפסן הערט מען כמעט נישט קיין הויך ווארט. ער האט ערלעדיגט אז מען זאל אים אּפהאקן די
גשם-און-נאטור גילטן נישט! דא פירט זיך עפּ אלצדינג ווערט פארשטאנען אויפן וואונק ,און לינקע האנט אנשטאט די רעכטע .מילא ,פאַרפ
עס אן אנדערער סארט סדר .דא איז "עומדים- אפילו די סדרנים ,די וועלכע זענען דא "היימיש", אַלן ,ער וועט טאקע ווערן א בעל-מום און מער
וואגן זיך נישט א שריי צו טאן אדער ארויסרעדן נישט קענען טאן קיין עבודה ,אבער ער וועט
צפופים ,אבער משתחוים-רווחים". אן איבריגן ווארט .פון א כהן הערט מען נישט א כאטש קענען זיך אליין באדינען ,כאטש קענען
אנומלט האט דער קעניג אגריפס געוואלט ּפיּפס סיידן עס איז גאר נויטיג .די כהנים זענען אּפעסן אליין א וועטשערע און נישט דארפן
האבן א שטיקל באגריף ,כמו צענזוס ,וויפיל אידן אנקומען אז אנדערע זאלן אים אנקארמען .און
עס קומען קיין ירושלם עולה-רגל זיין .האט ער מען האט אזוי געטאן ,מען האט אים אּפגעהאקט
ערלעדיגט מיטן כהן-גדול אז בשעת מען וועט די לינקע האנט .זיין מאיעסטעט דער קעניג האט
מקריב זיין דעם קרבן-פסח וועט מען אוועקלייגן אבער נישט געקענט אראּפשלינגען אט אזא
א שטיינדל פאר יעדע גע'שחט'נע בהמה .א כהן "געלונגענעם דורכפאל" ,האט ער זיך גענומען
וועט ווייזן דעם מלכ'ס אגענט א נירעלע פון אינטערעסירן וואס עס איז געווארן מיט "יענעם
יעדע ציג אדער שעּפס איידער מען פארברענט מחוצף ,יענער ברקאי'ער מורד-במלכות" און ער
עס אויפן מזבח ,און פאר יעדע ניר וועט דעם איז געוואויר געווארן .איז דער מלך נאך מער אין
מלכ'ס באאמטער אריינלייגן א שטיינדעלע כעס געווארן ,און האט אויסדריקליך געהייסן
אין א פאס ,און מען וועט דערנאך אּפציילן די אים אּפהאקן אויך די רעכטע האנט .פארשטייט
זיך אליין אז יששכר איש כפר ברקאי האט שוין
חג הּפסח תשע״ח 19
פגום ,פסול .און ס'איז רעכט אז נישט נאר יענער די חלבים ,די פעטע טיילן ,פון די ערשטע שטיינדלעך .דער חשבון איז געווען אז פון יעדן
איינער שטיין ווערט פסול ,נאר אפילו אז אויב כיתה'ס פסחים ,און דער געדיכטער רויך פונעם קרבן עסן לכל-הפחות צען מענטשן ,מאנכע
מען האט בלויז אויפגעהויבן אן אייזן אויפן מזבח פייער ציט זיך גלייך אויף ארויף ,ווי א גלייכער חבורות ציילן אפילו צוואנציג אדער דרייסיג
ווערט דער גאנצער מזבח פסול .און בשעת דער זייל וואס גרייכט אזש ביזן הימל .טראץ וואס מענטשן ,אבער מען רעכנט א מינימום פון צען
מזבח איז פגום אדער פסול קען מען נישט טאן עס בלאזט א נישט-קשה'דיגע ווינטל בייגט זיך מענטשן פאר א דורכשניטליכע חבורה .האט
דערויף קיין שום עבודה כל-זמן מען האט עס נישט אט דער רויך! דאס איז אויך איינע פון די מען אזוי געטאן ,און מען האט אּפגעציילט א
נישט פארראכטן .מען טאר דעמאלט נישט אפענע ניסים וואס מען זעט מיט בשר-ודמ'דיגע מיליאן מיט צוויי-הונדערט טויזנט שטיינדלעך!
שחט'ן קיינע קרבנות ,מען קען נישט שּפריצן אויגן .עס האט נישט ּפאסירט אז א ווינט זאל דאס הייסט אז יענעם יאר האבן געגעסן דעם
קיין בלוטן ,מען קען אפילו נישט עסן קיין שום קרבן-פסח ווייניגסטנס צוועלף מיליאן מענטשן!
פונאנדערבלאזן די מערכה'ס רויך! די דריטע כיתה האט געציילט פיל ווייניגער
קרבן אין ערגעץ נישט! די כהנים אויפן מזבח ארבעטן מיט כל-ערליי ווי די ערשטע צוויי ,די דריטע כיתה איז די כת-
עצלנית" ,די פוילע כיתה" .ווייל כאטש מען מוז
לכבוד דעם קרבן-פסח איז די "גרויסע שאוולען און לאּפעטעס ,אויסטערליש לאנגע מקריב זיין דעם קרבן-פסח צעטיילט אין דריי
מערכה" ,דער מזבח-פייער אויף וועלכן דריי-ציינערדיגע גאּפלען ,שּפיזן און צוואנגען, כיתות ,פונדעסטוועגן דארף יעדער זיך מקדים
מען פארברענט די קרבנות ,פיל גרעסער צו פארברענען די חלבים .אלע געצייג וועלכע זיין און ּפרובירן זיך צושטעלן צו די פריעריגע
ווי געווענליך .מען מאכט די מערכה אויפן קומען אין קאנטאקט מיטן מזבח זענען פון כיתות און נישט ווארטן אויף די לעצטע .לויט
מאקסימום שטח וואס איז נאר מעגליך כדי דער פארשידענע סארטן מעטאלן אויסער פון אייזן. דעם קומט אויס אז די דריטע כיתה האט יענעם
פייער זאל זיין וואס גרעסער און הייסער און מען אפילו צום איבערקאלעכן דעם מזבח נוצט יאר געציילט בערך א פערטל מיליאן מענטשן
זאל קענען וואס שנעלער פארברענען די חלבים. מען נאר א שמאטע ,נישט קיין אייזערנעם און יעדע פון די ערשטע צוויי כיתות האבן
די חלבים פון אלע פסחים מוזן פארברענט ווערן אויסגלעטער ("סּפאטולא") .טאמער סיי-וואס געציילט בערך א האלבן מיליאן! נו ,טראכט
איידער עס ווערט נאכט .ביינאכט איז שוין יום- פאר אן אייזן רירט אן א שטיין פונעם מזבח, אליין :איז דען מעגליך אז דער באדן פון די
טוב ,און מען פארברענט נישט אום יום-טוב אפילו עס מאכט נישט דעם מינדעסטן קראץ עזרה – הונדערט מיט זיבן-און-אכציג אמות
קיינע טיילן פון קרבנות וואס מען האט מקריב אינעם שטיין ,בלויז א ריר ,ווערט דער שטיין די לענג אויף הונדערט מיט פינף-און-דרייסיג
אמות די ברייט – וואס דערפון דארף מען נאך
אראּפרעכענען דעם שטח וואס עס פארנעמט
דער בית-המקדש בנין ,דער מזבח מיט זיין כבש
און די געגנט פון די טבעות ,שולחנות און ננסין,
זאל אנטהאלטן פינף הונדערט טויזנט מענטשן
מיט אזויפיל בהמה'לעך?! לויטן חשבון פון
צוויי "פיס" אן אמה איז דער עולם געשטאנען
אין א שטח פון בערך פיר-און-דרייסיג טויזנט
קוואדראט פיס .מיר ווייסן דאך אלע דעם חשבון
אז "גברא באמתא יתיב" ,דער מענטשליכער גוף
פארנעמט אן אמה ארט .און וואס איז מיטן
שטח וואס עס פארנעמען א האלבן מיליאן
שעּפסעלעך-און-ציגעלעך? און וואס איז מכח
עּפעס ארט ,כאטש א מינימום-שבמינימום ,זיך
צו באוועגן בשעת'ן שחט'ן און שינדן? אפילו א
בלינדער זעט דאך אז דאס איז נישט מעגליך
לויט די פיזישע חוקים פון טבע! איר קענט עס
מסביר זיין מיט לאגיק?
אין דער הויך אויפן מזבח'ס דעק – ניין אמות,
אכצן "פיס" ,כמעט ווי א צוויי שטאקיגער בנין –
לויפן ארום פארשוויצטע כהנים .זיי פארברענען
חג הּפסח תשע״ח 20
גאנצן יאר זענען די כהנים-הדיוטים אנגעטאן כהן אין די שורה וואס לויפט פונעם זאלצן ביזן געווען ערב יום-טוב ,סיידן ערב יום-טוב קומט
אין בלויז-ווייסע בגדי-כהונה .היינט – צוליבן שּפיץ מזבח .דער דאזיגער כהן שטעלט זיך אּפ אויס אום שבת.
שּפריצעריי פון אזויפיל בלוט איבעראל אין די ביים סאמע ברעג כבש ,דארט וואו עס רירט
עזרה ,צוזאמען מיט די ענגשאפט – גייען זיי כמעט אן דעם מזבח ,ער דרייט איבער די טאץ די כהנים ארבעטן אויף קעסל-און-כלים.
אנגעטאן אין רויט כדי די בלוטן זאלן זיך נישט און ליידיגט אויס די חלבים אין זיין רעכטע מען שארט אוועק קוילן ,מען קלייבט צונויף
האנט .ער טוט א ווארף די חלבים צילנדיג אז האלב-פארברענטע שטיקער ,מען דרייט איבער,
אנזען אויף זייער לכבוד-ולתפארת טראגע. עס זאל לאנדן אויף די מערכה .דער כבש רירט מען רוקט חלבים פון וואו זיי דערשטיקן דעם
די לווים אויפן דוכן ,מיט זייערע הונדערטער נישט אן דעם מזבח ,צווישן דעם כבש און דעם פייער צו די ליידיגערע ערטער .דער מעכטיגער
כלי-שיר זענען שוין אלע גרייט צו אנפאנגען מזבח איז פאראן א גאר שמאלער שּפאלט ,א ריח-ניחוח פייער קנאקט ,עס דונערט און
זינגען-און-שּפילן הלל ,מען זעט ווי די חצוצרות- חלל ,און די קרבנות וואס ווערן פארברענט מוזן זעצט מיט א קראפט ,און דער רויך שטיקט .די
שּפילער פארשארן די וואנצעס און ווישן-אּפ די ווערן "ארויפגעווארפן" ,אריינגעווארפן אינעם ּפנימ'ער זענען פארפלאמט ,דאס שווייס גיסט,
ליּפן ,די ּפויקער פארקאטשען די ארבל ,יעדער די אויגן ציּפן און טרערן ,מען לעכצט נאך א
פייער ,נישט אריינגעלייגט דערויף. שלונג וואסער ,אומווילנדיג טרעט מען ארויף
פון זיי איז מוכן ומזומן. מיט די בארוועסע פיס אויף ברענענדיגע קוילן,
אלע ווי איינער איז דער מולטי-מאסן המון אבער זיי וואלטן עס נישט איבערגעלאזט פאר
יעצט גרייט – גייסטיש ווי פיזיש ,דער גוף כל חללי דהאי עלמא .עס האט אלע טעמים...
ּפונקט ווי דער נפש – צו מקיים זיין די מצוה, די עזרה איז שוין יעצט פול. מען האט די זכיה צו סערווירן דעם כביכול'ס
ליחדא שמה דקודשא-בריך-הוא ושכינתיה .דער שוין נישטא קיין ארט פאר נאך א מענטש, ּפארציע פון די קרבנות ...און טאמער ּפאסירט
ממונה אויף די משוררים" ,דער כאר-אפיציר", און דער ממונה גיט ענדליך א וואונק צו די לווים אז מען האט זיך אויסגעגליטשט אויף עּפעס א
גיט א מאך מיט די פאַטשיילע אין דער רעכטער ביים אפענעם טויער .יענע האלטן אּפ דעם פעטנס און זיך אויסגעצויגן אויפן מזבח ,האפט
האנט אויף-ארויף ,מען שאלט אויס :תקיעה, פארקער און נעמען זיך פארמאכן די שווערע מען נאר אז דער אויפזעער זיינער ,דער ראש-
תרועה ,תקיעה ,עס שּפאלט הימלען ,און די טירן .עס קומט זיי נישט אן גרינג ,די וואס בית-אב ,האט עס נישט באמערקט .ער איז נאך
שטייען ביי די טירן בעטן זיך מיט תחנונים אז אומשטאנד צו הייסן אראּפגיין ,און כדי נישט צו
צווייטע כיתה הייבט אן שחט'ן. מען זאל "נאר אונז" אריינלאזן .נישט זיי ווילן מוזן פאַרשעמען דעם כהן ,אַ פרעג-טאָן" :אפשר
זיין אין די כת-עצלנים ,און נישט זיי ווילן שטיין
און איבערווארטן די צווייטע כיתה .אבער די ווילט איר זיך אּפרוען א וויילע?"...
שוערים הערן נישט און זעען נישט .זיי האבן אלצדינג וואס מען איז מקריב אויפן מזבח –
אוי ליבער טאטע אין הימל ,האב שוין טאקע מיטלייד ,אבער זיי האבן זיך זייערע אויסער די האלץ ,בלוטן און נסכים-וויין – מוז
רחמנות .דערבארעם זיך שוין אויף דיין בן- באפעלן און ווי געהארכזאמע סאלדאטן פאלגן פריער ווערן געזאלצן .אינמיטן כבש – זעכצן
יחיד'ל וואס וואלגערט זיך ארום שוין אזוי לאנג. זיי אויס זייער גענעראל ,און ביסלעכווייז פאַרמ אמות ,איבער דרייסיג "פיס" ,די ברייט – ליגט א
אזוי ביטער לאנג אז אמאל פארגעסט ער נעבעך אַכן זיי און פאַרשליסן די עזרה'ס זיבן אָפּר טירן. ריזיגער הויפן זאלץ .עטליכע כהנים שטייען און
אפילו אז ער איז אין דער פרעמד; פון-צייט-צו- דאָס זענען די זעקס ריזיגע און זעלטן-מאַסיווע זאלצן חלבים .די חלבים פון יעדן קרבן ,פון יעדע
צייט דאכט זיך אים אז ער איז אין דער היים, גאָלד איבערגעדעקטע טירן צו צפון און דרום, בהמה'לע ,דארפן געזאלצן ווערן און פארברענט
ביז זיינע גוי'אישע גאסטגעבער דערמאנען עס און די בראָנדז איבערגעצויגענע צוויי טירן ווערן באזונדער .מען טאר נישט אויסמישן די
אים .ברענג אונז שוין צוריק צו דיין רצוף-אהבה חלבים פון א קרבן מיט חלבים פון אן אנדערן
שטיבעלע .צוריק צו די חלפים-מעסערלעך מיט פונעם ניקנור-טויער. קרבן און מען דארף מקריב זיין אלע חלבים-
די זריקות-און-הזאות ,צום קנאקעדיגן מזבח- דער עולם סעטלט זיך ,יעדער ּפרובירט שטיקער פון איטליכן קרבן צוזאמען ,נישט איין
פייער מיט די עקשנות'דיגע טויערן-וועכטער, צו שטיין וואס נענטער צו א כהן ,ווייל אן א חלק באזונדער און באזונדער אן אנדערן חלק
צוריק צו אונזער נארמאלן לעבנסשטייגער ווען כהן ביים זייט קען מען נישט שחט'ן דעם קרבן.
עס גילטן הלכות פון מורא-מקדש און פון אכילת- בשעת מען שחט מוז שטיין א כהן גרייט צו פון זעלבן שעּפסעלע אדער ציגעלע.
קדשים .דיינע פארוואגלטע קינדערלעך בענקען מקבל-דם זיין – ארייננעמען די גאנצע גיסנדיגע עס שלענגלען זיך עטליכע שורות פון כהנים
דאך שוין אזוי שטארק צו די בלוטן-מיט-די- בלוט – אין א הייליגן מזרק .אלע שטייען מיט די פונעם עזרה-באדן ביז די זעלצער ,יעדער האלט
חלבים ,זיי לעכצן נאך די תקיעות און נאך די בהמה'לעך און ווארטן אויפן סיגנאל צום שחט'ן. אין די רעכטע האנט א זילבערנע טאץ מיט די
חצוצרות .לאמיר זיך שוין ווידערַאמאל שטוּפן די כהנים ,אלע אנגעטאן אין רויטע בגדי- חלבים פון איין שעּפסעלע אדער ציגעלע .דער
צונויפגעּפרעסטע און הערן די לווים'ס הלל- כהונה ,וויקלען-ארום די צוויי-און-דרייסיג כהן אין די שּפיץ שורה דערלאנגט די טאץ צו
געזַאנג .וויפיל איז דער שיעור ,טַאטעניו? הלואי אמות – ביי א פיר-און-זעכציג "פיס" – לאנגע א זעלצער און תיכף גייט ער צוריק אראּפ ,ער
דערלעבן מיר שוין – אין גיכן ,אין אונזערע טעג גארטלען פעסט ארום די לענדן ,זיי זאלן נישט גייט ברענגען נאך א טאץ .דער כהן דער זעלצער
– צו מקיים זיין בפועל די מצוה ושחטו אותו כל לויז ווערן אינמיטן דער ארבעט אדער חלילה זיך נעמט אן א פולע האנט זאלץ פונעם הויפן ,ער
קהל עדת בני ישראל בין הערבים ,און זאלן ַאלע אראּפגליטשן ,און זיי זענען גרייט .במשך דעם באזאלצט גוט די חלבים פון אלע זייטן ארום-
און-ארום ,און דערלאנגט די טאץ צום נאנטסטן
ענטפערן :אמן!
חג הּפסח תשע״ח 21
דער
בריק צו
שפירןא שמחת
פול מיט שמחה .שמחת החיים איז אבער גאר אנדערש. מ'הערט היינט אזוי סאך וועגן שמחת החיים .יעדער
טאנצן אדער זיין פרייליך וועגן א שמחה אין די משפחה רעדט דערפון ,יעדער וויל עס פארשטיין און יעדער וויל
אדער וועגן א טאג אינעם קאלאנדער אז זייער א גוטע
זאך און אפילו א מצוה בחג .שמחת החיים מיינט אבער וויסן ווי אזוי מ'ערייכט פון די גוטע סחורה.
אז אפילו ווען א מענטש האט א שווערע טאג פילט ער איז שמחת החיים א ברכה צו וואס מ'איז זוכה ,איז עס
אבער ערפילט מיט וויאזוי זיין לעבן גייט .ער איז בשמחה א מדריגה ,א ציל אדער אן אמצעי? וואס ליגט אונטער די
אין די לאנגע טערמין אז ער איז א איד ,אז ער האט א
לעכטיג אידיש שטוב ,אז ער איז א מאמין בה' און אז ער צוויי ווערטער צו וואס יעדער שטרעבט?
שמחה איז אבער באמת א געפיל וואס מ'קען נישט
איז א טייער קינד פונעם רבוש"ע. קויפן אדער שפירן פון זיך אליינס .א יעדער געפיל איז
דאס הייסט אז זיין סיפוק קומט נישט פון דרויסענדיגע א תוצאה פון עפעס .איינער איז נערוועז "ווייל" ער איז
זאכן וואס קומען און גייען ,נאר ער טרעפט סיפוק און געווען אין טרעפיק ,א צווייטער איז פרייליך "ווייל" ער
שמחה פונעם 'זיך' בכל מצב שהוא דורכאויס זיין האט געווינען דעם לאטא' .שמחה' איז אויך א געפיל
טאג טעגליכען לעבן .אז א מענטש ניצט זיין פנימיות, און איז א 'תוצאה' פון ווי אזוי א איד לעבט דעם 'חיים'.
זיין עקזיסטענץ אלץ די מקור פון זיין ערפילקייט און שמחת החיים אז א סארט שכר בהאי עלמא פאר דעם
צופרידענקייט ,איז ער אלעמאל ערפילט נישט קיין חילוק מענטש וואס איז גרייט צו ארבייטן פאר דעם .א איד
צו די זון שיינט ביי אים אריין און פענסטער אדער אויב זי וואס איז גרייט צו אינוועסטירן אין זיך פונקט ווי אין
זיינע קינדער .שמחת החיים וואקס נאר אין א פעלד וואס
איז בלאקירט דורך א גרויסע גרויע וואלקאן. מ'האט איר באגאסן מיט טרערן און יגיעה און געפלעגט
אלזא ,ווי אזוי קען א מענטש שפירן אזוי צופרידן מיט
זיך ,און צווייטענס איינמאל ער איז שוין שטארק ביי זיך מיט נשמה און הארץ.
ווי אזוי קען ער ניצן די כוחות ער האט אויף למעשה זיך לאמיר פרובירן צונעמען אביסל ווי אזוי א איד קען
צו בויען און וויאזוי אויפצושטעלן פרייליכע געזונטע
צוקומען צו שמחת החיים און ווי אזוי איר אנצוהאלטן.
ערליכע קינדער אדער תלמידים? צום ערשט דארף מען פארשטיין וואס מיינט שמחת
החיים .זיין פרייליך איז זייער חשוב און ווער האט דען
נישט ליב זיך פרייען פורים אדער טאנצן שמחת תורה
חג הּפסח תשע״ח 22
א לעבן פון החיים
אנערקענען דעם
אייבערשטן ,דעם
זיך ,און דעם יענעם
מיט די זעלבע שוויות דארף א מענטש זיך גלייבן אין די אייגענע נשמה און כוחות די לאמיר צוטיילן די קומענדיגע שורות אין דריי
שאצן און ארבייטן כסדר דאס אויפצובויען ביי אייבישטער האט איינגעפלאצט אין יעדן אידיש טיילן און ארומשמועסן יעדע נקודה באזונדער:
זיך אין מחשבה .א מענטש וואס ווייסט דאס,
שפירט דאס און לעבט מיט דעם איז אן אנדערע קינד. •פנימיות האדם -די ערשטע יסוד
סארט מענטש .זיין מהלך המחשבה איז גורם אז שמחת החיים האט נישט קיין קיום און איז צו עררייכן שמחת החיים :גלייבן אין
זיין פעולות מעשיות קומען ארויס גאר אנדערש נישט מעגליך אן דעם וואס א מענטש זאל האבן די אייגענע נשמה און כוחות וואס די
זעלבסטווערד .דער מענטש מוז גלייבן אין זיך, אייבישטער האט איינגעפלאצט אין יעדן
ווי א צווייטן. אז ער זאל האבן אויף וואס צוריקצופאלן אויב
זעלבסטווערד איז זייער אנדערש פון חיצוניות'דיגע זאכן ארבייטן זיך נישט אויס .ער אידיש קינד.
זעלבסטזיכערקייט .זעלבסטזיכערקייט איז מוז האבן א טיף איינגעבאקענע פארשטאנד
פשט אז ער פילט זיך זיכער און גענגווארט פון אין די מושגים פון "חלק אלוק ממעל" און "כל •מעשה האדם -די צווייטע יסוד פון
אנדערע מענטשן .ער פילט זיך גענוג שטארק העולם לא נברא אלא בשבילי" מיט וואס חז"ל שמחת החיים :וויאזוי דער מענטש זאל
און באקוועם אז דרויסענדיגע כוחות און דעות ניצן זיינע אינערליכע כוחות אויף למעשה.
זאלן נישט האבן אויף אים אן השפעה .ער קען און ספרי חסידות זענען פול.
זיך טאקע אהערשטעלן מיט א שטארקייט, דער מענטש אפילו ליידיגערהייט אן קיין •שמחת החיים -די מתנה פון שמחת
אבער אויב ער האט נישט זעלבסטווערד קען מעלות ,אן קיין טאלאנטן און אן וואס מענטשן החיים און איר השפעה אויפן מענטש ,זיין
ער ביי זיך זיין צובראכן און שוואך ווען עס זאגן אויף אים ,האט א אומשאצבארן ערך .נעם
קומט צו פרעזענדליכע זאכן .א מענטש וואס א קינד פון א טאג אדער אן אלטשקין וואס סביבה און אויפן כלל.
האט אבער זעלבסווערד האט ער אטאמאטיש קען שוין גארנישט טוען .יעדער פארשטייט אז
זעלבסזיכערקייט ווייל ער איז זיך זעלבסט מ'דארף זיך אפגעבן מיט קינד אדער מיט'ן זקן פנימיות האדם
מעריך און ס'איז בכלל נישט דא א מקום תפיסה פאר איין סיבה ווייל יענער איז א מענטש אפילו
פון אינערליכע און אוודאי דרויסענדיגע כוחות ער רירט זיך נישט .ער האט א שוויות פשוט דעיררעיריכןשטשעמיחסותדהצוחיים:
ווייל ער האט א נשמה.
חג הּפסח תשע״ח 23
איז דאך א חלק אלוקי ממעל און דאן קען מען אויב מ'גלייבט אינעם 'אלוקי' .דער אייבישטער אים אראפצוקלאפן.
צוביסלעך צוקומען באמת ליב צו האבן דעם איז אונזער גאנצער מהות און זיין אור גיבט אונז ווי אזוי גלייבט מען אין זיך?
חשיבות און ערך .ער איז מלובש אין אונזער מענטשן גייען דורך אסאך אין לעבן .ס'דא
באשעפער. נפש רוח און נשמה און אין די גאנצע בריאה. גאר אסאך מענטשן וואס לעכצן נאך אמת'ע
מ'קען אפשר צולייגן אז ווי קומט מען צו אונז אלץ אידן זענען מעריך דעם אייבירשטן אין שטארקייט .איינער איז געווארן אראפגעקלאפט
א מדריגה פון ליב האבן א צווייטן איד ,אהבת אלס קינד ,איינער אלץ בחור וכו' און אסאך
ישראל איז נישט קיין גרינגע זאך .נאר אפשר אלע אונזערע תפילות דריי מאל א טאג. זענען קיינמאל נישט געווארן אויפגעבויעט
קען מען אנהייבן מיט'ן זיך ליב האבן און שעצן טראכט אריין אין דעם ,אז ס'קומט זיך אז לכתחילה .זיי זוכן א שטארקייט וואס קומט
און דאן קען מען פון דארט גיין צו אהבת ישראל מיר זאלן זיך אויך מעריך זיין אלץ דעם וואס מיר נישט דוקא פון א גוט ווארט (וואס איז אוודאי
און פון דארט ווי די חתם סופר זאגט צו אהבת
זענען א ליכט פון זיין ליבליכען שטראל. אויך זייער וויכטיג) מ'זוכט א שטארקייט וואס
ה'. זאל אנכאפן דעם מענטש במשך זיין לעבן ,אז
די אמת איז אז איינמאל א מענטש איז זיך טאירןאדכעטםא,ריאיזן נישט יעדעס מאל א שווערקייט קומט ,לייגט
מעריך איז זייער גרינג ליב צו האבן און שעצן א ס'קומט זיך אז מען זיך צאם ווי א ביליגע שטיקל פורנטשער
צווייטן .א מענטש וואס איז זיך מעריך לעבט מיט מפימודזןרעעעזזנריםישיאעוךןןטלוןזלריאיאזיאיבןסללךליי.אכמכאילוטרעיץןך
א שטענדיגע צופרידענקייט וואס קיינער קען פון כינע.
פון אים נישט אוועקנעמען .אפילו אויב מ'נעמט די חתם סופר זאגט ( )---אז ליב האבן דעם מ'וואונדערט זיך צו זעען ערליכע אידן אדער
אלעס פון אים ,איז אבער ער מיט זיין שיין אייבירשטן איז גאר א גרויסע מדריגה .ס'שטייט בעלי בתים וואס האבן א שטענדיגע שטארקייט
לעכטיגע הארץ און נשמה אומבארירט .זיין עצם דאך אויף כביכול אש אוכלה הוא .זאגט ער אז סיי ברוחניות און סיי בגשמיות .ער האט
עקסיסטענץ ברענגט אים א אומבאשרייבליכע מ'דארף קודם אנהייבן מיט'ן ליב האבן כביכול שווערקייטן אין לעבן ,ער האט אפילו מאוד
שמחה ,און ווען ער פארשטייט זיין פלאץ אין א שטיקל באשפער ,ד"ה א צווייטן איד וואס סווינגס ווי אונז אלע אבער ער פארט ווייטער
די וועלט פארשטייט ער יענעמס פלאץ אויך ווי גארנישט וואלט געווען .און מ'וואונדערט זיך
אין די וועלט אז יענער האט פונקט אזא ערך "ווי אזוי מאכט עס יענער ,וואס איז די סוד און
און חשיבות ווי אים און זיין אהבה גיסט זיך קונץ צו די פעלזן פעסקייט וואס קומט באגלייט
נאטורליך אריבער צו יעדען איד. מיט אטאמאטישע שמחת החיים".
דער ענטפער איז ,אז זיין א מאמין בה'
מעשה האדם און כסדר ארבייטן אויף אמונה איז די א-ב פון
זעלבסטווערד .מ'קען נאר פילן ווי א 'חלק ממעל'
דפיוןצוושיימטחעתיהסוחידים:
וויאזוי דער מענטש זאל ניצן זיינע
אינערליכע כוחות אויף למעשה.
ווען א מענטש איז זיך מעריך איז אים
גרינגער צו זיין א ערליכע איד און א בעל מדות.
ער פירט זיך אויף ווי א מענטש ווייל ער שעצט
זיך ,ער רעדט ווי א מענטש ווייל ער שעצט זיך.
נסיונות און אדוקציעס איז אים פיל גרינגער צו
באקעמפען ווייל ער שעצט און ווייסט זיינע
כוחות זיי בייצוקומען .די אלע דרויסענדיגע זאכן
וואס ברענגן א מענטש צו צוקלאפקייט איז אים
פיל גרינגער איבערצוקומען צוליב דעם וואס ער
שעצט זיך באמת.
דער מענטש ווערט אן אנדערע סארט בריה
ווען ער קוקט זיך אזוי אן .ער זעהט זיך נישט
אלץ איינער וואס שווימט מיט די כוואליעס
פון די וועלט .ער ווערט נישט אפעקטירט
פון זיין ארומיגע סביבה סיי ברוחניות און סיי
בגשמיות .ער איז כחומה בצורה ,ווי א פעסט
חג הּפסח תשע״ח 24
אלע זענען גליקלעך צו פארמאגן. נמאס געווארן פון גיין ווייטער .כ'האב פשוט אינזל אינמיטן א רוישיגן ים וואס נעמט נישט
התפעלות פון זיין סביבה.
שמחת החיים די וועלט איז
גליקלעך צו מיר לעבן אין א קולטור ווי יעדער דארף
דאסייברימבהתהנשהאופןפעוןאהויאשפוןימפכחןלתלמ.הענחיטיםש,אזויןין אצפהאוומבאאנררעטטנאמגעכטארעעגזשלנןיונאקךויזאידאטךיטס קויפן און האבן כסדר מער און מער .די
פון א לעבן פון אמריקאנער קולטור שעצט דער וואס האט
ווען א מענטש טראכט און לעבט אין זיין פאליוזיעאטובעסןןעגלרבאפןעבסלאדןוירועכניביעןסערדדנפרדרוי.עןגצםוע מאטריאלישע שטאף און קוקט אראפ אויף
מחשבה מיט אמונה אין אייבירשטען ,איז עס דער וואס האט נישט .דאס הייסט אז די גאנצע
גורם ער זאל האבן אמונה אין זיין זעלבסטווערד נישט פארשטאנען פארוואס ס'פעלט אויס. חשיבות פון א מענטש איז רעדוצירט געווארן
און אין זיינע כוחות .ווען ער גלייבט אין זיינע ס'איז געווען א ווענדפונקט אין די וועג וויאזוי צו וויפל טויטע אן-קיין-נשמה חפצים ער
כוחות ווערט ער א שטערקערע מענטש אינעם אנצוקוקן די וועלט פון מאטריאליזם .גשמיות פארמאגט .דאס הייסט אז די מענטש פאר זיך
עולם העשיה .ער ווערט נישט אוועקגעבלאזן איז דא אונז צו העלפן מיט'ן לעבן אבער דאס
פון מצבים און ער פירט זיך בדרך התורה איז אויסדרוקליך נישט דאס לעבן .די לעבן איז איז זירא ,אבסעלוטלי גארנישט.
והיראה ווייל ער ווייסט און שעצט זיין מעמד די זיך ,די נשמה ,און די זעלבסווערד וואס מיר א מענטש וואס לעבט העכער און טיפער
אויפן וועלט .ער איז שטארק ביי זיך און ווערט פארשטייט נישט פארוואס ער דארף האבן,
נישט געפאלן ווען יענער טראכט ,זאגט ,אדער האבן און האבן .עס גייט אים נישט אריין אין
שטערט .ער שעצט יענעם ווייל יענער איז קאפ די קרומע געדאנקסגאנג .ער שפירט זיך
פונקט אזוי חשוב ווי אים און ער איז גרייט צו אזוי ווערדפול מיט זיין לעבענס עקספירענס
אז ער דארף נישט דרויסעדיגע זאכן אים צו
לעבן א לעבן פון שמחת החיים.
ער דארף יעצט נישט שוויצן אדער גיין צו באפרידיגן.
דעם און יענעם פאר זעלבסווערד הדרכה און כ'בין אמאל געווען אויף א דריי טאגיגע
חיזוק ווייל זיין עצם עקזיסטענץ איז זיין חיזוק.
זיינע קינדער זענען זוכה צו א טאטע וואס קאנפרענץ ארגאנאזירט דורך די וועלט
טאנצט זיך אונטער ווען ס'קומט צו א מצוה, בארימטע ארגאנאזאציע "אש התורה" וואו
העלפן און שטוב אדער צו פארברענגן מט זיין מ'האט פאר דריי טאג גערעדט און געקאכט אין
פאמיליע .ער גייט טאקע דורך שווערקייטן די נושא פון זעלבסווערד און נאך פארבינדענע
פונקט ווי אונז אלע ,אבער ער האט א לייטער נושאים .פונקט האב איך דעמאלסט געהאלטן
פון אייזן ארויסצוקריכן פון זיי .ער ברענגט אינמיטן איבערבויען די הויז און ס'איז מיר ממש
שמחה צו זיך ,זיין משפחה ,חברים און די גאנצע
כלל.
די וועלט איז גליקלעך צו פארמאגן נאך
א מענטש וואס האט געלאזט אונטער זיך די
צובראכענקייט פון א לעבן פון לעבן פאר יענעם
און א לעבן פון אויסגעבן כסדר צו פיטערן די
נידריגע זעלבסווערד.
ער איז ווי איינער וואס איז געגאנגען אויף
א גרויסע דיעטע וואס ער און זיין ארומיגע
דערקענען אים נישט .ער איז גארנישט דער
פעשליכער פון אמאל .א איד וואס איז בוחר
אין "שמחת החיים" איז א נייע מציאות פון א
מענטש .ער דארף ניטאמאל ארבייטן אויף צו
זיין פרייליך ,ער איז פרייליך ביי דיפאלט .ער איז
א בן חורין פון זיין אמאליגע מצרים ,און ער איז
דא צו פארשפרייטן שמחה ,אהבה און גאולה
פאר אלע זיינע ארומיגע.
חג הּפסח תשע״ח 25
חג הּפסח תשע״ח 26
ערב יום טוב'דיגער שמועס מיט הגאון
האדיר רבי מאיר הייזלער שליט"א ראש
ישיבת עמק התלמוד ,איבער דער עולם
הישיבות ,חינוך הבנים ,אמונה בה' ,און א
קאך פאר אידישקייט היינטיגע צייטן
הרב דוד הערש מאיער
בילדער?????????? :
האמונה
חג הּפסח תשע״ח 27
"א שטענדיגער קאך פארן אייבערשטן און פפיילעא"ר"םא
א התלהבות אין עבודת השם"" ,אן עמוד האש
וואס רעדט איבער אמונה שוין פאר צענדליגע
יארן אין א צי" – דאס זענען נאר טייל פון די
הגדרות און ציטאטן וואס מיר האבן געהערט פון
די תלמידים פונעם ראש הישיבה ,ווען מיר האבן
זיי פארבעטן צו באצייכענען אין קורצן דעם
ערהאבענעם דמות פון זייער רבי און מורה דרך,
דער בארימטער גאון גדול אשר העמיד תלמידים
לאלפים דורכאויס די לעצטע צענדליגע יארן,
הגאון רבי מאיר הייזלער שליט"א ראש ישיבת
"עמק התלמוד" בירושלים עיה"ק.
דער ראש ישיבה איז פון די בארימטע
ירושלימ'ע קאנאנען ,מנקיי הדעת שבירושלים ,וואס האט אריינגענומען אין זיך אומצאליגע
אריינפיר
קאנטראסטן וואס האבן ביישטייערט צו דעם פילפארביגן דמות וואס האט צוגעצויגן צו זיך אזויפיל
תלמידים דורכאויס צענדליגע יארן ,צי אין ישיבת סאכאטשוב אין ירושלים ווי ער האט געדינט אלס
ראש ישיבה ,צי אין זיין אייגן-געגרינדעטן ישיבת עמק התלמוד.
ער איז א גאון אדיר וואס איז א בקי נפלא בכולא תלמודא מיט ראשונים ואחרונים ,אבער דאס
פארמינערט נישט זיין שטוינענדע ידיעה אין השקפת היהדות ,זייענדיג אויסגעקאכט בספרי היסוד
אין מחשבת ישראל.
ער גייט אנגעטון מיטן ירושלימ'ער לבוש ,א פלאכע ביבער הוט מיטן ירושלימ'ער רעקל ,אבער
ער האט געלערנט אין בני ברק אינעם ליטווישן תורה-פעסטונג "פאנאוויזש" ,וואס אויף זייער שניט
פארט זיין דרך הלימוד.
ער איז א תלמיד מובהק פונעם ליטווישן מנהיג בישראל הגאון רבי אלעזר מנחם מן שך זצ"ל ראש
ישיבת פאנאוויזש ,אבער די ספרי חסידות -אין שפיץ פון דער ספה"ק "תניא" -זענען שגורים בפיו.
ער איז אן אייז-קאלטער ירושלימ'ער פערזענליכקייט וואס לאכט אפ פון כבוד און עולם הזה,
אבער זיין שטענדיגער קאכעדיגער ברען און פלאם פייער פאר עבודת ה' איז צום שטוינען.
זיינע מוסר-שמועסן זענען ווי א שטעמפל פון זיין פילפארביגקייט .עס טראגט א פנים פון
אן אדורכנעמנדער שמועס איבער א ספעציפישער נושא ,אבער עס ווערט געזאגט מיט אן
איינגעהאלטענעם "אש קודש" וואס פלאקערט צומאל אויף מיט א קול רעש גדול פון א קאך פארן
אייבערשטן.
די שמועסן זענען געבויט אויף א געמיש פון ספרי מחשבת ישראל ,ספרי דרוש ,ספרי חסידות און
ספרי מוסר ,נישט זעענדיג קיין קאנטראסט פון נאכזאגן א שטיקל "תניא" און ברענגען א ראי' פון זיין
רבי אין עבודת ה' – הגה"צ רבי יחזקאל לעווינשטיין זצוק"ל משגיח ישיבת פאנאוויזש.
ביני לביני זעט מען זיין געוואלדיגע כח אין השקפת היהדות ,וואס איז באגרינדעט אויף א טיפע
בליק אין די כ"ד ספרי קודש .דער ראש ישיבה נעמט ארויס יסודות'דיגע מוסרי-השכל פון די מעשיות
און די קאפיטלען פון תנ"ך ,און זיינע שמועסן זענען שטענדיג מתובל מיט פסוקי נ"ך וואס דער ראש
ישיבה ציטירט אויסנווייניג אויפן לשון.
ווי די תלמידים זענען מעיד ,איז אוממעגליך צו "הערן און גיין ווייטער" .דער ראש ישיבה איז
געבענטשט מיט א כח המושך ,ווען זיינע דברים היוצאים מן הלב דרינגען אריין אין די הערצער פון
זיינע תלמידים ,און נישט אומזיסט זענען זיי אזוי שטארק מקושר צום ראש ישיבה ,אפילו אסאך
יארן נאכן פארלאזן דעם ישיבה אין ירושלים .ער איז א ריכטיגער ביישפיל פון אלץ וואס ער זאגט
און פאדערט פון זיינע תלמידים ,און זיינע שטורמישע פערזענליכקייט און פייערדיגע שמועסן לאזן
חג הּפסח תשע״ח 28
דער ראש ישיבה האלט זיך אויף פאר א וואך צייט ,ווען ער קומט דא ארויס איבער אן אומגעהויערן איינדרוק ביי אלע צוהערער ,אזש זיי פארבלייבן
צוזאמענצונעמען די ברייטהארציגע ביישטייערונגען פון די מתנדבים בעם, שוין צוגעבינדן בעבותות אהבה צו זייער גייסטישער פאטער און מורה דרך,
פאר זיין בארימטע ישיבה "עמק התלמוד". דער ראש הישיבה שליט"א.
ארום דעם טיש זיצן פארזאמלט תלמידים פון ראש ישיבה ,א גרופע
פון גאר חשוב'ע מחנכים ,תלמידי חכמים און בני תורה .זיי שטעלן שאלות מיר האבן שוין געזען דעם מחזה עטליכע מאל במשך די יארן .דער ראש
צום ראש ישיבה ,און דער ראש ישיבה ענטפערט .זיין שטימע הערט זיך ישיבה גייט ,עס נעמען אים ארום יונגעלייט און שלינגען זיינע ווערטער
זיכער און קלאר ,און מען ווערט שנעל איבערצייגט אז דא רעדט זיך פון א מיט דורשט .צווישן די תלמידים זעט מען שטיין בארימטע תלמידי חכמים
און מגידי שיעור ,כולל יונגעלייט צוזאמען מיט ארבייטס-לייט קובעי עתים
געוואלדיגער מומחה אין דעם געביט. לתורה .אלע זענען דא אייניג ,זיי שטייען ארום זייער רבי שמביאם לחיי
עס פאסט זיך אויף דעם וואס דער רמב"ם שרייבט ,עס האט מיר עולם הבא .האט זיך אונז געוואונדערט" ,וואס הערט מען דא? פארוואס
קיינער נישט מנצח געווען סיידן א "בעל מלאכה אחת" ,איינער וואס דער
נושא איז זיין גאנצער עסק מיט וועלכער ער איז זיך מטפל .וואס מער מיר שטייען דא אלע אזוי מיט א ביטול גרייט צו הערן און מקבל זיין?"
הערן ,זעען מיר ווי עס פליסן דא תשובות וועלכע קומען נאך צענדליגער צונייגענדיג אן אויער באמערקן מיר ,אז טייל פון זיי קענען שוין די רייד
וואס דער ראש ישיבה זאגט ,אבער זיי ווילן דאס נאכאמאל הערן ,און נישט
יארן פון הרבצת התורה און ערפארענע עבודת הקודש מיט תלמידים. בלויז משום דבר שנתחדש בה ,ווייל אין בית המדרש בלא חידוש .נאר ווייל
ווען מיר זענען פארבעטן געווארן אראפושרייבן דעם שמועס ,איז דער ראש ישיבה רעדט דברי אמונה ,ווערטער וועלכע שטעלן אויס א איד
באלד אויפגעקומען די טענה" :קען מען דען באשרייבן דעם קאך מיט
וועלכע דער ראש ישיבה רעדט?! קען מען דען איבערגעבן דעם גייסט און צו א געהויבן לעבן אויף די וועלט און אויף יענע וועלט.
ערנסטקייט מיט וואס די ווערטער זענען געזאגט געווארן? קען מען דען ענינים וועלכע גיסן זיך פון אונזער אייביגער קוואל ,געדאנקן וועלכע
ריכטיג אהערשטעלן די אטמאספערע וואס הערשט ווען די פארזאמלטע אונזער הייליג פאלק טראגט שוין מיט זיך פון מתן תורה ,דורך בבל ,צפון
זענען מקבל דעם דבר ה' ברמה -דער גייסט וועלכער באגלייט אונז שוין אפריקע ,שפאניע ,דייטשלאנד און פולין ,דאס ווילן די תלמידים הערן
פאר טויזנטער יארן וואס דער ראש ישיבה האט דאס גאר קלאר ארויס און איינמאל און נאכאמאל ,כולי האי ואולי וועט עס אריינגיין אין זייערע
געבט דאס איבער אזוי מייסטערהאפטיג?!" נפשות.
קיין תשובה אויף דעם קענען מיר נישט באקומען .מ'זאגט אונז נאר דעריבער שטעלן די תלמידים אן אלע זייערע חושים אריינצונעמען אין
אזויפיל אז "איזהו חכם המכיר את מקומו" ,און דערפאר דארף מען נעמען
דאס פעדער אין די האנט און שרייבן .בלית ברירה נעמען מיר זיך טאקע צו זיך די דיבורים ,אזוי ווי פיש וועלכע לעכצן נאך פרישע רעגן-וואסער.
די גאר אחריות'דיגער אויפגאבע ,און מיר האפן כאטש צו קענען אראפגעבן
וואס קומט פאר מיט אן אפס קצהו פון די געהויבענע שטימונג ,און מיר מיר זענען מיטגעזעסן בסגל חבורה אין א דירה אין בארא פארק ,וואו
וועלן צונוצן דערצו די ווערטער פון הלל הזקן ,ואידך פירושה היא זיל גמור...
ובזה החלי ,בעזרת צורי וגואלי.
שמועס ,און די אלע וועלטס קשיות ,וואס יעדע לימודים צי באופן כללי? פרק א׳:
גוטע בחור מיט דריי דורות צוריק האט אין דעם עס איז דא א ריזיגע חילוק צווישן די
בחורים פון אמאל ביז היינט צוטאגס .אמאל ״האמנתי
געקאכט. זענען בחורים געווען תמימות'דיג און האבן כי אדבר״
די אלע קשיות אינטערעסירט נישט היינט נישט אלץ געוואוסט ,אבער היינטיגע בחורים
קיין איין בחור ,אפילו דער שפיץ למדן און דאס וויכטיגקייט פון רעדן צו
מתמיד .היינט לערנט מען ווייניגער ,אבער ווייסן אלעס. בחורים און יונגעלייט איבער די
מ'לערנט געזונטער ווי אין אמאליגע צייטן .איך דאס זעט מען סיי אין וועלטליכע זאכן און
האב שוין נישט געלערנט מסכת שבת לאנגע אפילו ביים לערנען ,וואס זיי פארשטייען און יסודות הדת והאמונה
יארן ,איך זע בחוש אז אפילו זייט איך האב
עס געלערנט יארן צוריק אלץ מגיד שיעור מיט לערנען אפ א זאך בעסער ווי אמאל. דער ראש ישיבה איז שוין א מרביץ תורה
בחורים האט זיך עס געטוישט מצד די תלמידים, אט האט איר א משל .פאריגע זמן האבן מיר פאר תלמידים פאר צענדליגע יארן בליעה"ר.
עס איז אן אנדערע מסכתא ,מען לערנט אסאך געלערנט אין ישיבה מסכת שבת .גלייך ביי די צי קען מען זען א חילוק צווישן די אמאליגע
ערשטע משנה אין שבת " -העני בחוץ" ,איז דא בחורים און די היינטיגע בחורים ,צי אין די
שטארקער. די קשיא פון "מצוה הבאה בעבירה" ,מען גיט
דא שטעלט זיך דער ראש ישיבה אפ און צדקה בשעת מען איז מחלל שבת .דערנאך
קלערט א מינוט ,און ער זאגט שטיל אבער מיט הייבט זיך אן "טעה בדבר מצוה" ,א גאנצער
חג הּפסח תשע״ח 29
מורא געהאט צו טראכטן פון אמונה .יעצט און דערהערן. גאר אן ערנסטן מינע:
איז דאס ערשטע מאל וואס ער האט געזען איך רעד אסאך מיט בחורים ,זיי ערלויבן זיך עס איז טאקע אמת ,אבער דאס איז נישט
וואס דער מהלך איז .ער האט מורא געהאט צו היינט צו פרעגן שאלות ,און אויב זאגט מען אים מצד אונזער גרויסקייט ,דאס איז נעבעך מצד
טראכטן ,ער האט מורא געהאט אז ער וועט נישט די יסודות האמונה איז מען חוטא בנפש אונזער קליינקייט! פון הימל האט מען רחמנות
אריינפאלן .איר פארשטייט וואס דא טוט זיך? הילד ,און זיי וואקסן אויף און ווייסן באמת נישט געהאט אויף אונז ,און מ'האט אונז געגעבן אן
מען האט נישט קיין פשוט'ער מהלך המחשבה אור -א לעכטיגקייט .תיכף ווען מען שטעלט
די יסודות הדת. אוועק א בחור אין די סוגיא ,גלייך איז ער זיך
אין די יסודות. פון חדר געדענק איך נאך עד היום איין ציור: מתעמק מיט אן ערנסטקייט' :וואס זאגט דער
"איז דא עפעס א הגיון אין דעם שווייגן?" וואו איז געווען מתן תורה? ס'איז געווען א בארג, ראב"ד ,וואס זאגט דער ריטב"א' .ער הערט
-פרעגט דער ראש ישיבה מיט א קענטיגער דער קלענסטער בארג .ס'איז גארנישט געווען וואס דא גייט פאר ,עס איז אינגאנצן אן אנדערע
פאר מיר ,און עס האט מיר גארנישט געגעבן
ווייטאג. ווען איך בין עלטער געווארן .דאס איז די מעשה וועלט.
פארוואס פעלט זיך אויס אז א פשוט'ע עד היום מיט אלע בחורים .מתן תורה בלייבט און דא קומט מען צו צום פראבלעם
מיטן היינטיגן דור .די בחורים פון היינט ווייסן
בחור זאל קענען די יסודות? ביי זיי מיט די קינדערישע השגות. אלצדינג .זיי ווייסן פון עווָאלוציע ,פון די אלטע
מיר זאגן פסח ביינאכט אין פיוטִ " :נְׁש ְמ ָדה איך וועל זאגן א ווארט פון הגה"צ רבי ביינער און שטיינער ,מיט אלע הבלים ,אלעס
ִמ ְדָין ִּב ְצ ִליל ְשֹעֹו ֵרי עֹו ֶמר ֶּפ ַסח" .דאס איז די אייזיק שעהר זצ"ל ,דער סלאבאדקער משגיח, ווייסן זיי .אלעס איז היינט געדרוקט .זיי לייענען
מעשה פון גדעון .אין יענע תקופה האבן אידן זיך זייער א נוצבאר ווארט .אז מען לערנט חומש און ווייסן פיל מער ווי מען מיינט .מען רעדט
נישט געפירט ערליך און עס האט זיי באטראפן בבחינת "גדול -וקטן עומד על גביו" ...ווען מען עפעס פון טיפשים? דער פאקט האט געוויזן ,אז
לערנט חומש אין די עלטערע יארן לערנט מען די בחורים טראכטן אליין .מ'דארף זיי גארנישט
עס איבער מיט דעם קינדערישן שכל .מען האט
זיך קיינמאל נישט איינגעוואוינט זיך מעמיק צו אויפקלערן ,אלעס טראכטן זיי.
זיין אין די פסוקים און אין די פרשיות .ער האט אין דעם הינזיכט איז היינט צוטאגס
דאך שוין געהערט מתן תורה אלס קינד ,און
דאס וואס ער האט געהערט אלס קינד -דאס ערגער ווי אמאל?
באגלייט אים .ער האט נישט קיין התחדשות אין יא! פופציג יאר צוריק האב איך געלערנט אין
ישיבה קטנה .מיר זענען געווען תמימות'דיג ,מיר
דעם.
דערפאר ,ווען מיר באגעגענען א בעל תשובה האבן נישט געוואוסט די אלע ווערטער.
וועלן מיר נתפעל ווערן פון זיין גרונטליכקייט אין צי דארף מען רעדן צו בחורים יסודות
די פרשיות פון יציאת מצרים און מתן תורה, הדת? צי דארף מען זיי נאכזאגן די ווערטער
ווייל ער לערנט דאס מיט'ן שכל פון א גדול. פון רמב"ם ,רמב"ן און רבי סעדיה גאון אויף
ער שטודירט און פארשט דאס נאך .ער וויל די נושאים פון אמונה במציאות ה' ,תורה מן
הערן ,וויסן און פארשטיין וואס טיפער און השמים ,און בחירת ישראל מהעמים? אדער
שטארקער .דער ערנסטער בעל תשובה קומט איז בעסער נישט מעורר צו זיין קיין שאלות
אן טיפער ,ווייל ער הערט יעצט א נייע זאך .ער
דערהערט דעם אמת פון די זאך ,ער דערהערט אין די יונגע מוחות?
אז דא רעדט זיך עפעס וועגן א רבונו של עולם, עס איז מיר א חשיבות צו רעדן פון דעם
ער האט באשאפן א וועלט .ער האט געוויזן ביי נושא .דער רמב"ם שרייבט אין פירוש המשניות:
יציאת מצרים" :כי אני ה' בקרב הארץ" ,און ער "יקר בעיני ללמד עיקר מעיקרי הדת והאמונה
האט אויסדערוועלט און גענומען פאר זיך דעם יותר מכל אשר אלמדהו" -עס איז מיר חשוב'ער
אידישן פאלק" :כי יעקב בחר לו י-ה ישראל אויסצולערנען איין עיקר פון יסודות הדת און
לסגולתו". אמונה ,פון אלעס וואס איך לערן מיט אייך.
און אז מען רעדט נישט וואס מען דארף אונזער תורה איז א תורת אמת ,דער אמת
רעדן מיט די בחורים ,קען דער תלמיד אדורכגיין דארף זיך נישט באהאלטן .איר ווייסט נישט ווי
א גאנץ לעבן און נישט זיין רואיג מיט זיין אמונה. ווייט בחורים ווילן דאס הערן ,איך בין שוין אין
דעם צענדליגער יארן ,בחורים ווילן דאס הערן.
ער האט נישט קיין צוגאנג צו די זאך. ווייל ביי יעדן בחור אין הארץ איז דא א לאך ,ער
איך האב געזאגט אין לעיקוואד א דרשה ווייסט נישט ,ער דרייט זיך אויף דער וועלט.
מיט אפאר יאר צוריק .קלינגט מיר א יונגערמאן פארווואס איז ער מחוייב אין מצוות? וואס
-א איד פון פופציג יאר אלט און א חשוב'ער מיינט דאס א איד ,אין וואס גלייבט מען? דאס
תלמיד חכם -און זאגט ,אז ער האט אלע יארן גאנצע געפיל אין די גאנצע תורה איז נישט קלאר
ביי אים ,אבער יעדע בחור וויל דאס פארשטיין
חג הּפסח תשע״ח 30
א פאקטישע זאך ,אן "אמונה חושית" .איז ווי אונזער באשעפער האט געטון ניסים פאר ציפקע צרות .אידן האבן ביטער שווער
דא היינט א בחור וועלכער קען זאגן אזעלכע אונזערע זיידעס זאל ער טון אויך מיט אונז .ער געהארעוועט ,און ווען זיי האבן ענדליך אנגעזייט
דיבורים? ניין! ווייל מען לערנט נישט מיט זיי האט אונז דאך ארויסגענומען פון מצרים און א פעלד און עס איז געקומען די צייט צו עסן די
פרוכט פון די הארעוואניע ,קומען פלוצים אן די
יציאת מצרים ווי עס ברויך צו זיין. יעצט האט ער אונז פארלאזט". מדינים און שניידן אפ די תבואה .דער מצב איז
"ווער זאגט אז בחורים קענען נישט אט צעקאכט זיך דער ראש ישיבה און געווארן ביטער ווי א גאל ,ווי דער פסוק זאגט
פארשטיין? גדעון האט פארשטאנען ווייל מען (שופטים ו)" :זיי האבן נישט איבערגעלאזט
האט עס מיט אים געלערנט" :אמש קראנו שרייט אויס: קיין שפייז ,קיין לעמעלע און אקס פאר'ן פאלק
את ההלל ,והיה אבי מקראני' :בצאת ישראל "אז ער קען פארוואס באהאלט ער זיך ישראל .אין זייערע ליידן האבן אידן געשריגן צום
ממצרים'" -נעכטן האט דער טאטע מיט מיר פון אונז? פארוואס שווייגט ער?" -האט גדעון
געלייענט הלל און ממחיש געווען נסי יציאת געשריגןָ " .לָּמה ִת ְהֶיה ְּכ ִאיׁש ִנ ְד ָהם ְּכ ִגּבֹור ֹלא יּו ַכל לעבעדיגן באשעפער".
מצרים" -פירט דער ראש ישיבה אויס מיט א ְלהֹוִׁשי ַע" .ווארום באווייזט ער נישט זיין כח? - און אט באווייזט זיך א געטליכער מלאך
האט דער יונגער גדעון זיך געאייסערט מיט'ן אינ'ם ערשטער טאג פסח ,און באגריסט
קאך. גדעון" :ה' ִעְּמָך ִּגּבֹור ֶה ָחִיל" .תיכף האט גדעון
עס איז אונז באקאנט אז דער ראש ישיבה מלאך ה'. אויסגעלאדענט זיינע טענות צום מלאך" :נעכטן
רעדט אסאך אמונה ענינים מיט די בחורים .צי פון וואו האט דער יונגער גדעון גענומען האט מיין טאטע מיר פארגעלייענט הלל ,און ער
האלט דער ראש ישיבה אז דאס נישט רעדן אזעלכע דיבורים? נאר זיין טאטע האט מיט האט געזונגען "בצאת ישראל ממצרים" .גענוי
גענוג איבער מושגים אין "אמונה" איז דער אים געלייענט הלל און מיט אים אזוי געלערנט
די פסוקים ,ביז דאס איז ביי גדעון געווארן
פראבלעם פונ'ם דור?
יא ,אמונה איז די פראבלעם.
ווען מ'זאגט אז היינטיגע צייטן זענען דא
פראבלעמען ,אז בחורים אדער יונגעלייט האבן
שאלות אין די זאכן ,איז מורגל בפי העולם אז
זיי האבן נישט קיין קשיות ,זיי האבן נישט קיין
שאלות ,זיי זוכן פריקת עול ,הפקרות ,און זיי
זוכן זיך צו פארענטפערן .ווי רבי חיים בריסקער
האט געזאגט" ,ער האט נישט קיין קשיות ,ער
האט תירוצים".
ס'איז טאקע אויך אמת אז עס זענען פאראן
אזעלכע ,איך ווייס נישט קיין ציפערן .אבער
זייער אסאך וואלטן נישט אנגעקומען צו דעם,
ווען זיי וואלטן ווען געשפירט אביסל א חיות
אין אמונה .בשעת ער לייקנט שוין וויל ער שוין
נישט הערן ,אבער ווען ער וואלט ווען געהאט א
חיות אין דאווענען ,א חיות אין אידישקייט ,א
חיות אין א שבת ,וואלט ער נישט אנגעקומען
צו דעם!
דא רופט זיך אן אן איידעלער יונגערמאן -א
תלמיד נאמן ,וואס חכמת אדם תאיר פניו:
פון די תלמידים וואס איך קען ,די וואס האבן
צוגעלייגט אן אויער און קונה געווען די שמועסן,
די זענען שטארקערע און געזונטערע אידן.
נישטא אין דעם קיין ספק ,זיי זענען געפלאנצט
ווי א בוים "על פלגי מים" מיט גאר שטארקע
שרשים .ווייל ווען דער ראש ישיבה רעדט פון
אמונה ,מיינט ער נישט נאר די טריקענע פאקטן,
נאר דאס קומט צוזאמען מיט'ן גאנצן הרגש און
ברען.
דער ראש ישיבה איז מוסיף דערויף:
"אוודאי אזוי ,מ'האט דאך גערעדט דא פון
חג הּפסח תשע״ח 31
רבי עקיבא איגר ,און רבי חיים האט געזאגט. אריבער אויף די קינדער .דאס איז געווען די דאס חיות ,וויאזוי מ'דארף איבערגעבן די זאך".
"אין רבי עקיבא איגר איז דא אכט מהלכים אין לופט ,די אטאמספערע ,דער רוח און גייסט דאס מיינט ,אז ווען א בחור אדער א
לערנען ,איינס האבן מיר גענאשט" .רבי חיים פון דעם גאנצן שטעטל ,און אזוי בין איך אויך יונגערמאן וואס איז נאך מיט אונז פרעגט
האט געעפנט דעם וועג און עס מפתח געווען. שאלות ,און אסאך וועלן זאגן ס'איז נאר ווייל
היינט ,ווען א בחור אדער א יונגערמאן קריכט אויפגעוואקסן אין ירושלים". בעצם ער זוכט תאוות ,האלט דער ראש ישיבה
נאר אריין אין די סוגיא ,איז ער שוין אין אן "אבער היינט איז ליידער דאס נישט די אז רעדן קלאר און אפן פון אמונה קען אים
אנדערע וועלט ,און ער ווערט אן אנדערער
לופט ,איז מען מחוייב מער צו רעדן". העלפן?!
מענטש. די צווייטע סיבה פארוואס מען דארף היינט אמונה קען אים אוודאי העלפן!
רעדן מער ווי א מאל איז ,ווייל אז דער יצר הרע רבי חיים האט גערעדט פון א איד וואס איז
פרק ב׳: געווען א פורק עול ,ער האט שוין נישט געהיטן,
רעדט אפן ,דארפן מיר אויך רעדן אפן. אבער דער בחור וואס ווארפט זיך און מוטשעט
"כי לא דער יצר הרע האט זיך אויסגעטוען אלע
כצורנו צורם" לבושים ,און ער קומט מיט די גרעסטע מאס זיך ,אוודאי וועט עס אים העלפן.
פרעכהייט און חוצפה ,ממש חוצפה אן א גבול, דער אמת איז ,אז מען רעדט נישט פון
מיט וואס אונזער הייליגער תורה איז ער וויל איינשלינגען די גאנצע וועלטְׁ" :שאֹול די זאכן ווייל אמאל האט מען נישט גערעדט
אנדערש פון אלע אנדערע רעליגיעס ִמַּת ַחת ָר ְגָזה ְלָך" (ישעי' יד ,ט) .אויב עס איז דערפון .פארוואס טאקע ,און וואס איז היינט
דא אין די וועלט איין בחור'ל מיט יראת שמים
פון די וועלט וועלכער זיצט איינגעבויגן אויף די גמרא און אנדערש?
מאטערט דעם קאפ "לימא כתנאי" ,גייט עס קודם כל ,אין תניא שטייט דאך שוין
ווען דער ראש ישיבה זאגט אז מ'דארף רעדן דעם יצר הרע בנפשו .איז אונזער פליכט צו דערוועגן ,און ער האט שוין גערעדט בהרחבה די
אין אמונה ,וואס מיינט דער ראש ישיבה? גאנצע השתלשלות אין די זאכן .ער אליין זאגט,
וואס דארף מען לערנען מיט די בחורים? רעדן. אז אמאל האט מען נישט גערעדט וועגן דעם,
דער יסוד פון דעם האב איך געטראכט, ווייל אמאל איז די גאנצע וועלט געווען פול מיט
מען דארף קלאר אויסשמועסן די ווערטער ושוב ראיתי אז דער חידושי הרי"ם שרייבט
פון די ראשונים אויף "מתן תורה". דאס אין ספר הזכות פרשת בשלח .דער פאקט אמונה.
איז ,אז דער דרך הלימוד האט זיך געטוישט .א פארוואס איז היינט אנדערש ,איז שתי
וואס איז דאס געווען מתן תורה? דאס בחור א מתחיל וועלכער לייגט זיך ערנסט אריין תשובות בדבר .ערשטנס ,די וועלט איז געווארן
גאנצע פאלק האט געהערט דעם בורא עולם. אין לערנען ,שפירט היינט גאנץ שנעל א טעם קאליע ,די וועלט איז אייז-קאלט ,פארפרוירן.
מען קען נישט איינרעדן א גאנצע פאלק פון אין לערנען ,אנטקעגן אמאל וואס מען האט דארף מען שוין אביסל רעדן און דאס מסביר
מיליאנען מענטשן אז עס איז אריבער אויף זיי געדארפט אסאך הארעווען צוצוקמען צו דעם,
אזא אויסערארדנטליכע געשיכטע ,אויב עס זאל עס האט געדויערט לאנג ביז מען איז צוגעקומען זיין.
נישט זיין ריכטיג .די תורה זאגט דאך דאס קלאר צו שפירן א טעם אין תורה .עס איז אין די אמאליגע צייטן האט נישט אזוי
(דברים ד ,לב)ִּ" :כי ְׁשַאל ָנא ְלָי ִמים ִראׁשִֹנים... לעצטע דורות דא א נייער מהלך אין לערנען. אויסגעפעלט .פארוואס? ווייל אמאליגע צייטן
ֲה ִנ ְהָיה ַּכָּד ָבר ַהָּגדֹול ַהֶּזה אֹו ֲה ִנְׁש ַמע ָּכמֹהּו?" אין די פריערדיגע ספרים איז נישטא דער מהלך. איז די גאנצע אידישע גאס געווען פול מיט
קיינער האט נאך אזא מעשה נישט דערציילט, האט דער חידושי הרי"ם געזאגט ,אז דאס אמונה .איך געדענק ווען איך בין אויפגעוואקסן
ווייל אזא מעשה קען מען נישט פאבריצירן -נאר איז ווייל דער יצר הרע מאכט א נייער טעם אין ירושלים מיט זיבעציג יאר צוריק ,ווי די גאס,
אין עבירות ,און אן א געשמאקע טעם אויף די לופט ,איז געווען פול מיט אמונה און מיט
אויב עס האט פאסירט. פארקערט קען מען זיך נישט שלאגן מיט אים, יראת שמים .די מענער און די פרויען ,די אלטע
און מען דארף קלארשטעלן אז "לא כצורנו האט מען געגעבן א נייעם טעם אין לערנען ,זה
צורם" .אנדערש ווי אלע רעליגיעס -יא, לעומת זה עשה אלקים .קוקט נאך דארט ,עס מיט די יונגע ,אלע האבן געאטעמט אמונה.
אלע! -רעדט מען נישט דא פון א געוויסער "איר האט שוין אמאל געהערט פון איינרייסן
פראצענט פון מענטשן וועלכע האבן געזען דאס איז דא א גאנצער מאמר אויף דעם. דעם ארון הקודש?" -ווענדעט זיך צו אונז דער
אויסערגעווענליכע ,נאר אלע אן אויסנאם. אמאל האט א בחור געדארפט האבן א ראש ישיבה מיט א רעטארישע פראגע ,אויף
גאנצע הונדערט פראצענט פונ'ם פאלק האט עס שטארקער היקף אין די סוגיא צו באקומען א
געזען און געשפירט .דאס הייסט אז די דת איז געשמאק אין דעם ,היינט ווען א בחור הייבט וואס רוב אנוועזנדע ענטפערן אז נישט.
נישט תלוי אין דעם וואס די שוואכערע גלייבן קוים אן א שטיקל גמרא "תנו רבנן" ,האט ער "אט הערט זיך צו צו אן אלטן איד".
די שטארקערע אדער קלוגערע ,ניין! אלע זענען שוין טועם געווען א טעם תורה .ער לויפט שוין "אינמיטן טאג פלעגן א גרופע פרויען
געווען אייניג .ביים מקבל זיין דעם דת האט דאס ארום הערן נאך א לומדות ,נאך א שיעור ,א אריינגיין אין שול ,און זיי האבן געעפנט דעם
ארון הקודש און זיך אויסגעוויינט "יענך ה' יום
דער גאנצער פאלק מיטגעהאלטן. שטארקערער שיעור. צרה" מיט בכיות ,און איינגעריסן .דאס איז
פון די דריי מיליאן קעפיגע מאסע וועלכע מען רופט עס רבי חיים'ס מהלך ,אבער עס נישט געווען קיין אויסערארדנטליכע ערשיינונג.
קומט פון סאך פריער .וואס איז רבי חיים? רבי דאס הייסט ,אז די אמונה איז געווען גוט
חיים איז געקומען שוין נאך דעם קצות מיט איינגעבאקן אין דעם גאנצן לעבן און וועזן פון
אידן און אידענעס ,און דאס איז אויטאמאטיש
חג הּפסח תשע״ח 32
וויפיל מאל שטייט אין רמב"ן און אין ארום פדיון הבן .אבער ער וועט נישט וויסן האט די תורה מקבל געווען עליהם ועל
אנדערע ראשונים ,אז דער תכלית פון דעם פשוט'ע פסוקים חומש .מען זאגט דאס יעדן דורותיהם ,האבן גאנצע הונדערט פראצענט
אלעם איז ,אז אידן זאלן אריינעמען אין קאפ טאג ביי שחרית ,און דער בחור וועט נאך אלץ פון די פארזאמלטע ארום הר חורב געזען די
און אין די נשמה אז דער אויבערשטער פירט נישט וויסן אויב מען לערנט עס נישט מיט אים איינמאליגע שטורמישע מחזה .די אנטפלעקונג
די וועלט מיט א השגחה פרטית אויף אלץ און (שמות יג ,יד-טו)ְ" :ו ָהָיה ִּכי ִיְׁשָא ְלָך ִב ְנָך ָמ ָחר פונ'ם בורא עולם אויף די וועלט .און זיי ,די אלע
ֵלאמֹרַ ,מה ּזֹאת? ְוָא ַמ ְרָּת ֵא ָליוְּ ,בחֶֹזק ָיד הֹו ִציָאנּו וועלכע האבן געזען דאס אומנאטירליכע ,האבן
אלעמען ,בורא ומנהיג ומשגיח. ה' ִמִּמ ְצ ַרִים ִמֵּבית ֲע ָב ִדיםַ :וְי ִהי ִּכי ִה ְקָׁשה ַפ ְרעֹה
צי דארף מען לייגן א גרעסערע דגוש אויף מקבל געווען די תורה.
"מעמד הר סיני" ,מער ווי אויף די אנדערע ְלַׁשְּל ֵחנּוַ ,וַּי ֲהרֹג ה' ָּכל ְּבכֹור ְּב ֶא ֶרץ ִמ ְצ ַרִים". מען קען נישט איינרעדן פאר א מענטש אז
א בורא עולם האט זיך צו אים באוויזן ,און אז ער
האט מיטגעלעבט גאר א הימלדיגע הנהגה ,אויב
איז דאס נישט געשען .און אוודאי קען מען עס
נישט איינרעדן פאר א רבים ,און קל וחומר בן בנו
של קל וחומר פאר א גאנץ פאלק .ווי דער פסוק
זאגט (שם ,לה-לו)ַ" :אָּתה ָה ְר ֵא ָת ָל ַד ַעת ִּכי ה' הּוא
ָה ֱאֹל ִקים ֵאין עֹוד ִמְּל ַבּדֹוִ :מן ַהָּׁש ַמִים ִהְׁש ִמי ֲעָך ֶאת
קֹלֹו ְלַיְּס ֶרָּךְ ,ו ַעל ָהָא ֶרץ ֶה ְר ֲאָך ֶאת ִאּׁשֹו ַהְּגדֹו ָלה,
ּו ְד ָב ָריו ָׁש ַמ ְעָּת ִמּתֹוְך ָה ֵאׁש" -איר זעלבסט האט
דאס מיטגעלעבט .און אזוי זאגט ישעי' הנביא
(מח ,טז)ִ " :ק ְרבּו ֵא ַלי ִׁש ְמעּו 'זֹאת'ֹ ,לא ֵמרֹאׁש
ַּבֵּס ֶתר ִּדַּב ְרִּתי" -די תורה ווערט אנגערופן "זאת"
התורה ,פון אנפאנג אן ביי מתן תורה האב איך
נישט גערעדט באהאלטענערהייט ,נאר אלע
האבן דאס געזען.
אט אזוי שטייט אין די פסוקים (שם ,לב-לג):
"ִּכי ְׁשַאל ָנא ְלָי ִמים ִראׁשִֹנים ֲאֶׁשר ָהיּו ְל ָפֶניָךְ ,ל ִמן
ַהּיֹום ֲאֶׁשר ָּב ָרא ֱאֹל ִקים ָא ָדם ַעל ָהָא ֶרץּ ,ו ְל ִמ ְק ֵצה
ַהָּׁש ַמִים ְו ַעד ְק ֵצה ַהָּׁש ָמִיםֲ ,ה ִנ ְהָיה ַּכָּד ָבר ַהָּגדֹול
ַהֶּזה אֹו ֲה ִנְׁש ַמע ָּכמֹהּוֲ :הָׁש ַמע ָעם קֹול ֱאֹל ִקים
ְמ ַדֵּבר ִמּתֹוְך ָה ֵאׁש ַּכ ֲאֶׁשר ָׁש ַמ ְעָּת ַאָּתהַ ,וֶּי ִחי" -
איז שוין געווען אזוינס אמאל אין די היסטאריע,
אז א גאנץ פאלק זאל ווערן נביאים און זען און
הערן דאס געטליכע התגלות? די תורה ,דער
נצחיות'דיגער הייליגער דאקומענט זאגט דאס
אלס נבואה :איר וועט זיך אין אזא טענה נישט
אנקלאפן .קיינער קען נישט און וועט דאס נישט
דערציילן.
אזוי אויך דארף מען אויסשמועסן פאר די
בחורים דאס גאנצע געדאנק פון "יציאת מצרים"
מיט אלע פרטים.
ס'איז דא השגחה אויף די וועלט ,ס'איז דא
השגחה פרטית .ס'איז מבואר אין אלע ראשונים
אז די גאנצע תכלית פון די אלע ניסים איז
געווען" :וידעתם כי אני ה'" -איר זאלט וויסן.
ווער זאל וויסן? אונזערע קינדער און אייניקלעך.
גייט און פרעגט א גוטער בחור' :וואס
איז דער ענין פון פדיון הבן?' וועט ער וויסן די
לומדות פון די זאך .אויב איז ער א חסיד'ישער
בחור ,וועט ער אויך וויסן חסידי'שע ביאורים
חג הּפסח תשע״ח 33
המלך ,דו ביסט געבוירן צו א טאטע א קריסט נביאים ,נאר זיי אליין פונ'ם איין איינציגן גאט. יסודות?
און א מאמע א קריסטין ,און דו האסט געהערט און די נבואה איז געבליבן ביי אידן פאר ניין "מעמד הר סיני" -דאס איז די גרעסטע
דיין גאנץ לעבן די ווערטער פון די גלחים און עס זאך .דער רמב"ם זאגט ,אז מעמד הר סיני איז
האט זיך אריינגעזעצט אין דיין מח ,מיט'ן כח הונדערט יאר ביז גלות בבל". דאך א זאך וואס איז "מסיר כל ספק" -עס
פון געוואוינהייט .אבער דער אמת איז ,אז די מ'דארף דאס גוט ערקלערן ,אז דער
מעשה פון אותו האיש אין וועלכע דו גלייבסט אויבערשטער איז נתגלה געווארן פאר שישים נעמט אוועק יעדער ספק.
איז א זאך וועלכע דער ריינער שכל און קאלטער ריבוא .ווי דער רמב"ם שרייבט אין אנפאנג יסודי אזוי זאגט אויך דער כוזרי ,נאכדעם ווי דער
התורה ,אז אונזער אמונה איז נישט געבויט אויף חכם נוצרי או חכם ישמעאלי האבן אפגעזאגט
לאגיק קען דאס בשום אופן נישט אקצעפטירן. מופתים .ניין און ניין! אונזער אמונה איז געבויט זייערס ,זאגט דער חבר" :ווייל דער בורא האט
ווער האט דאס געזען ,ווען און וויאזוי?" ווייל מיר האבן אליין געזען" .שעינינו ראו ולא געוואלט אוועקנעמען יעדער ספק פון אידן,
זר" -אונזערע אויגן האבן געזען ווי דער בורא האט ער זיך אנטפלעקט צו זיי ,און זיי זענען
ווייטער זאגט דארט דער רמב"ן צום קעניג: עולם רופט רופט' :משה משה!' און רעדט צו אלע געווארן נביאים .זיי האבן אליין געזען די
"דו פארלאנגסט אז מיר זאלן גלייבן אין אותו קולות ,בליצן און פייער צונגען וועלכע האבן
האיש .אונזערע עלטערן האבן דאך אים מכחיש אים. ארומגענומען דעם בארג .זיי האבן געזען ווי
געווען בפניו ,און ער האט זיי נישט געקענט "ָּפ ִנים ְּב ָפ ִנים ִּדֶּבר ה' ִעָּמֶכם ָּב ָהר ִמּתֹוְך ָה ֵאׁש" משה גייט אריין אין דעם פייער ,און זיי האבן
איבערצייגן זיינע אילוזיעס ,זאלן מיר עס (דברים ה ,ד) .אלע אידן האבן דאס מיטגעהאלטן, אליין געהערט די עשרת הדברות .זיי האבן דאס
אננעמען פון די גלחים ,וועלכע האבן דאס בלויז דאס זאגט דאך דער רמב"ן אין ויכוח מיט דעם נישט געהערט פון יחידים און אויך נישט פון
משומד פריי פול ,פארנט פונ'ם קעניג" :אדוני
געהערט א שמועה רחוקה?"
חג הּפסח תשע״ח 34
ארבעטן .דאס זאגט די תורה פאר'ן דור האחרון: היינט געזאגט אז ער פארשטייט נישט ,ער האט המפורסמות אינן צריכות ראיה .דאס איז א
"אֹו ֲה ִנְׁש ַמע ָּכמֹהּו?" -האט מען שוין געהערט נישט קיין קשיות און איז נישט בכח צו דערהייבן כלל ,א זאך וועלכע אלע ווייסן דארף נישט קיין
תירוצים ,פארדריי אים נישט דעם קאפ .אבער ראיה .איך בין געפארן צום ציון פונ'ם רבי'ן רבי
איינער זאל אפילו פראדוצירן אזא ליגנט. די תורה זאגט' :דו הייב אן צו רעדן צו אים ,ווייל אלימלך זי"ע קיין ליזענסק ,פון וואנעט ווייס איך
די תורה רעדט צו אונז און שמועסט און עס קען טאקע זיין אז די אומשטענדן לאזן אים אז ער ליגט דארט? איך קען איינעם וואס איז
פרעגט :ווייסט איר פון נאך אזא מציאות פון א יעצט אפשר נישט פרעגן ,אבער די קשיות וועלן געווען ביי די לויה? איך קען איינעם וועלכע האט
וואונדער-רינגל וועלכע איר האט מיטגעלעבט? נאך אנקומען צו אים .דערפאר זאג אים שוין געקענט איינעם וועלכער איז געווען ביי די לויה?
"אֹו ֲה ִנָּסה ֱאֹל ִקים ָלבֹוא ָל ַק ַחת לֹו גֹוי ִמֶּק ֶרב ּגֹוי, נאר עס איז א דבר מפורסם און עס דארף נישט
ְּב ַמּסֹת ְּבאֹתֹת ּו ְבמֹו ְפ ִתים ּו ְב ִמ ְל ָח ָמה ּו ְבָיד ֲחָז ָקה יעצט די תירוצים'.
ּו ִבְזרֹו ַע ְנטּוָיה ּו ְבמֹו ָר ִאים ְּגדֹ ִליםְּ ,ככֹל ֲאֶׁשר ָעָׂשה די היינטיגע בחורים ווייסן אלעס .איך רעד קיין ראיה.
ָלֶכם ה' ֱאֹל ֵקיֶכם ְּב ִמ ְצ ַרִים ְל ֵעיֶניָך" (דברים ד ,לד). מיט זיי און איך זע ,זיי ווייסן פון עוואלוציע, א גאנצע פאלק האט געזען ,און עס
און שטענדיג מערקט די תורה אן ,אז אלעס פון אלטע ביינער און ציינער ...דערפאר ,רעד איבערגעגעבן לדורותם אחריהם ,דאס איז א
איז פארגעקומען "לעיניך" -פארנט פון אייערע אריין אין אים דער פועל יוצא פון אלע ניסים פון דבר מוסכם ומפורסם ,וועלכע איז קיינעם נישט
אויגן .איר זעלבסט האט דאס מיטגעלעבט .יא, איינגעפאלן מכחיש צו זיין ביז תקופת ההשכלה,
דאס איז די ראיה אויף די אמת'קייט פון דעם יציאת מצרים" :וידעתם כי אני ה'". הונדערט אכציג יאר צוריק .פארוואס? ווייל מען
דת ,ווארום איר זעלבסט האט דאך געזען די ווי אזוי איז מען מסביר פאר בחורים דעם קען דאס נישט מכחיש זיין ,גענוי ווי מען קען
כלל פון "אין אדם מוריש שקר לבניו" -א נישט אויפמאכן אזא מעשה .מען קען נישט
אלע התגלות'ן. מענטש געבט נישט איבער קיין ליגנט פאר איינרעדן א גאנץ פאלק ,און אפילו נישט פאר
עס איז א חיוב גמור דאס צו לערנען מיט זיינע קינדער .די גאנצע וועלט פון אינדיע א צענטל פאלק ,אז איר האט אלע געהאט אזא
די קינדער .אזוי שטייט אין רמב"ן אויפ'ן פסוק ביז אפריקע איז דאך פול מיט שקר וואס די התגלות גענוי אזוי ,און אז מען קען עס נישט
(שם ,ט-י)ְ" :והֹו ַד ְעָּתם ְל ָבֶניָך ְו ִל ְבֵני ָבֶניָך :יֹום
ֲאֶׁשר ָע ַמ ְדָּת ִל ְפֵני ה' ֱאֹל ֶקיָך ְּבחֵֹרב" ,אז עס איז א עלטערן געבן איבער פאר קינדער? מכחיש זיין ווען עס האט פאסירט.
חיוב איבערצוגעבן די אלע זאכן פאר די קינדער, "אין אדם מוריש שקר לבניו" איז א לשון "איך מעג זאגן אן אייגענעם געדאנק?" -
ווייל דער באשעפער האט אלעס געטון כדי מען פון ראשונים .מען דארף קוקן וואס דער טאטע פרעגט דער ראש ישיבה מיט אן אייגנארטיגער
זאל דאס לערנען מיט די קינדער .מען זאל זיי דערציילט ,וואס איז זיין געשיכטע וועלכע ער
דערציילן דעם גאנצן שרעקעדיגן מעמד פון מתן ענוות חן.
תורה ,די קולות און דאס פייער ,כדי דאס זאל געבט איבער. אין תהלים שטייט (עח ,ב-ה)ֶ " :א ְפְּת ָחה
ביי די מוסולמענער זאגט דער טאטע אז ְב ָמָׁשל ִּפי ַאִּבי ָעה ִחידֹות ִמִּני ֶק ֶדם" ,און דער
אריינגיין אין זייערע הערצער. מוכאמעד האט דערציילט אז ער האט געהאט א משורר דערציילט באריכות די ניסים פון יציאת
דער רמב"ן שמועסט דאס אויך אויס אין נבואה ,אלעס איז געבויט אויף וואס דער טאטע מצריםֲ " :אֶׁשר ָׁש ַמ ְענּו ַוֵּנ ָד ֵעם ַו ֲאבֹו ֵתינּו ִסְּפרּו
ספר המצוות ,און ער שרייבט" :דו זאלסט נישט האט געהערט פון מוכאמעד .דאס זעלבע -אויף ָלנּו" -וואס מיר האבן געהערט פון אונזערע
פרעגן פארוואס די גמרא אין מסכת קידושין אן אנדערן אופן -ביי די קריסטן ,און ביי אלע עלטערן .איז מיר שווער ,איז דאס דען א משל
לערנט ארויס פון דעם פסוק דער חיוב צו כיתות עובדי עבודה זרה איבער גאר די וועלט.
לערנען מיט א קינד תורה ,ווייל דער לימוד פון אבער וואס האבן אונזערע עלטערן און א חידה? ס'איז דאך א מעשה שהי'!
אמונת התורה דאס איז תורה ,און דאס איז א דערציילט? אז דאס גאנצע פאלק האט איז מיר איינגעפאלן אן הרגשה ,אז מ'קען
מצות לא תעשה נישט צו פארגעסן אויף אלע מיטגעלעבט מתן תורה ,אלע האבן געזען און מאכן א משל אויך פון אן אמת'ע מעשה -אויב
אלע האבן עס איבערגעגעבן פאר די קינדער! איך וויל בעיקר דער תכלית פון דעם ,דער פועל
דורות ,פון טאטע צו קינד". אזויווי די תורה זאגט אונז אן ,אז מיר זאלן דאס יוצא פון דעם .די ניסים פון יציאת מצרים מאך
און אזוי שרייבט אויך דער רמב"ם אין דעם איך פאר א משל .פארוואס? ווייל איך וויל בעיקר
בריוו וואס ער האט געשיקט קיין תימן ,ווען זיי דערציילן פאר אונזערע קינדער. דער פועל יוצא ,דער נמשל ,וואס דאס איז -אז
האבן זיך געוואנדן צו אים צוליב דעם געפערליכן אבער קיין איין גלויבן -סיי בעפאר מתן עס זאל אונז אריינגיין אין די ביינער -אזַ" :וָּי ֶקם
בלבול המוחות וועלכע האט זיי באטראפן ,און תורה און סיי נאכדעם ,ביז'ן היינטיגן טאג - ֵעדּות ְּבַי ֲעקֹבְ ,ותֹו ָרה ָׂשם ְּבִיְׂש ָר ֵאלֲ ,אֶׁשר ִצָּוה ֶאת
אזוי שרייבט ער" :איר זאלט אויפציען אייערע טענה'ט נישט ,אז דאס גאנצע פאלק האט געזען
קינדער מיט'ן זכרון פון דעם פארכטיגן מעמד, און געהערט דאס התגלות .פשוט ,ווייל מען ֲאבֹו ֵתינּו ְלהֹו ִדי ָעם ִל ְבֵני ֶהם".
און איר זאלט דאס גרויס מאכן פאר זיי גענוי ווי קען נישט פארקויפן פאר מענטשן' :איר האט און אז א איד רעדט שוין יא פסח ביינאכט
דער באשעפער האט דאס גרויס געמאכט ,ווייל געזען שטורמישע אנטפלעקונגען פון הימל ,און פון די מכות ,איז עס נאר די מעשה ,דער משל,
דאס איז דער עמוד האמונה ,אז א גאנץ פאלק דער בורא עולם האט אייך געגעבן א קלארער אבער ער זאגט נישט גענוג ארויס דעם פועל
זאל הערן דעם ווארט פון בורא עולם און זען זיין לעבנסוועג' ,אויב עס האט פאקטיש נישט יוצא ,דער נמשל פון די גאנצע זאך" ,כי אני ה'
בקרב הארץ" ,אז דער באשעפער איז דער מנהיג
כבוד מיט די אייגענע אויגן". פאסירט און איז א פשוט'ער ליגנט.
וועלכע סארטן נושאים וואלט דער ראש דאס איז די סיבה פארוואס קיין איין לכל הברואים ,ועשה ועושה ויעשה.
ישיבה אויסגערעכנט אויף די פינגער וואס רעליגיע האט נישט "נאכגעמאכט" אזא סארט מען פרעגט צי מען דארף רעדן צו קינדער?
מ'דארף פון דעם מאכן סוגיות ,וואס מ'זאל ליגנט ,כאילו זייער גאנצע פאלק האט געהאט די תורה הייסט רעדן צו אלע סארט קינדער ,און
א התגלות .פשוט ווייל אזא ליגנט קען נישט צום שאינו יודע לשאול את פתח לו! אלע וואלטן
חג הּפסח תשע״ח 35
"לאזט אפ אלע ראשונים אויף א מינוט" - דאס לערנען מיט די בחורים?
זאגט דער ראש ישיבה מיט א העכערער טאן א קורצע ביישפיל איז :יציאת מצרים ,מתן
" -א ּפאר פסוקים חומש קענט איר?" תורה ,און די פערציג יאר אין מדבר.
מען האט פאראויס געזאגט אויף אונז דאס פערציג יאר אין מדבר איז א נושא פאר
ערגסטעְ" :וָאנֹ ִכי ַה ְסֵּתר ַא ְסִּתיר ָּפַני ַּבּיֹום ַההּוא"
(דברים לא ,יח) ,אלע צרות אין די וועלט וועט זיך?
אויף אייך אריבערגיין ,ווי די תוכחות רעכענען יא ,פערציג יאר.
אויס .איר וועט ווערן צעזייט און צעשפרייט - "פערציג יאר האט מען זיך געשטאפט מיט
"ֶו ֱה ִפי ְצָך ה' ְּב ָכל ָה ַעִּמיםִ ,מ ְק ֵצה ָהָא ֶרץ ְו ַעד ְק ֵצה אמונה" -פלעגט דער "משגיח" רבי חאצקל
ָהָא ֶרץ" (שם כח ,סד) .שמדיות און גירושים, לעווינשטיין זאגן .דאס זאגט שוין דער כוזרי,
קרייץ-ציגלער מיט קאזאקן ,אויטא-דא-פע'ס און נאך פריער -רב סעדיה גאון.
מיט בלוט-בלבולים ,קרעמאטאריומס מיט רב סעדיה גאון שרייבט (בהקדמה לספרו
טויט-מארשן ,און דאך וועט איר בלייבן א אמונות ודעות)" :לדעתי איז דער נס פון די מן
פאלקְ" :וַאף ַּגם זֹאתִּ ,ב ְהיֹו ָתם ְּב ֶא ֶרץ אְֹי ֵבי ֶהם, מער וואונדערליך פון אלע ניסים" ,לפי שהדבר
ֹלא ְמַא ְסִּתים ְוֹלא ְג ַע ְלִּתים ְל ַכֹּל ָתםְ ,ל ָה ֵפר ְּב ִרי ִתי המתמיד הוא יותר מפליא מן הדבר שאינו
ִאָּתם" (ויקרא כו ,מד) .נאך זאגט דער פסוק (שם מתמיד" -א נס תמידי איז שטארקער פון א נס
כח ,סב)ְ" :ו ִנְׁשַא ְרֶּתם ִּב ְמ ֵתי ְמ ָעטַּ ,ת ַחת ֲאֶׁשר שאינו תמידי .פערציג יאר אין א ציה האבן זיך
ֱהִיי ֶתם ְּככֹו ְכ ֵבי ַהָּׁש ַמִים ָלרֹבִּ ,כי ֹלא ָׁש ַמ ְעָּת ְּבקֹול א מאסע פון מיליאנען געשפייזט אויף הימליש
ברויט וואס דער בורא האט געמאכט בנס
ה' ֱאֹל ֶקיָך". יעדן טאג פון פריש .וואלט דאס געווען עפעס
ירמיהו הנביא זאגט דאס אויך ארויס א קונץ ,וואלטן די פילאזאפן און חכמים דאס
קלאר (ל ,יא)ִּ" :כי ֶא ֱעֶׂשה ָכ ָלה ְּב ָכל ַהּגֹוִים ֲאֶׁשר נאכגעמאכט פאר זיך און די תלמידים ,כדי זיי
ֲה ִפצֹו ִתיָך ָּׁשםַ ,אְך אֹ ְתָך ֹלא ֶא ֱעֶׂשה ָכ ָלהְ ,וִיַּס ְרִּתיָך זאלן קענען עוסק זיין אין חכמה ,און זיך נישט
ַלִּמְׁשָּפטְ ,וַנֵּקה ֹלא ֲאַנֶּקָּך" -טראץ אלע צרות דארפן פלאגן אויף ברויט".
וואס מען זאגט אייך פון פאראויס ,וועט איר רב סעדיה גאון איז ממשיך" :עס איז
אוממעגליך צו זאגן אזא ליגנט פאר די
בלייבן א פאלק. קינדער' :מיר האבן זיך געשפייזט פערציג יאר
א מענטש קען דאס פארזאגן? ווער וואלט מיט הימלישע שפייז' ,ווייל די קינדער וואלטן
זיך געוואגט דאס פאראויס זאגן ,אויב נישט דער געפרעגט' :פערציג יאר? וועלכע יארן? ווען און
לעבעדיגער באשעפער בורא ומנהיג .צי דארף וואו?' און דאס איז פשט אין פסוק (ישעי' מג ,י):
"ַאֶּתם ֵע ַדי ְנ ֻאם ה'" -איר זענט מיינע עדות ,יא
מען א שטארקע ראי' אויף תורה מן השמים? איר אליין וואס האבן דאס געהערט פון אייערע
ווען מען זאגט די ווערטער פאר א בחור,
לעבט ער אויף ,זיינע אויגן הייבן אן שיינען און עלטערן".
זיין נשמה ווערט געזעטיגט ,און א שלוה און אין די ווערטער פון רב סעדיה אויף דעם
נס תמידי איז נכלל אויך ,אז מען האט פערציג
צופרידנקייט דעקט איבער זיין נפש. יאר געטרונקען וואסער פון א שטיין ,בשעת מען
זיצט אין א געטליכן שאטן -ווען דער ענן ה' איז
עס זענען אבער דא מענטשן וואס האבן אויסגעשפרייט העכער אידישע קעפ .מען קען
מורא צו רעדן דערוועגן ווייל עס איז "חקירה"?! דאס נישט איינרעדן א גאנץ פאלק אויפאמאל,
דער ראש ישיבה זיצט מיט פארמאכטע אז זיי האבן מיטגעלעבט א נס אזא לאנגע צייט,
אויגן און רעדט ,גאנץ שטיל אבער מיט א פייער, פאר צענדליגע יארן .די שענסטע און גרעסטע
אריינלייגנדיג גלייכצייטיג א געוואלד מיט רגש ישיבה אין היסטאריע איז געווען אין מדבר,
משה ואהרן מיט די זקנים האבן געלערנט תורה
אין די ווערטער.
זאגט זיי איין פסוק אין די תורה (דברים לא, און אמונה מיט די אידן.
כא)ְ" :ו ָע ְנ ָתה ַהִּׁשי ָרה ַהּזֹאת ְל ָפָניו ְל ֵעדִּ ,כי ֹלא ווייטער די נביאות פון די תורה שנתקיימו,
ִתָּׁש ַכח ִמִּפי ַז ְרעֹו" .דער פסוק באגלייט אונז שוין
דריי טויזנט יאר ,און מיט'ן כח פון דעם פסוק איז א נושא פאר זיך.
לעבן מיר .דאס דארף מען מפתח זיין .מען דארף דער ראש ישיבה מיינט דער רמב"ן פון די
דאס צונעמען און צולייגן ,א בחור קען דאס תוכחות ,וויאזוי אלעס איז פונקטליך מקויים
נישט פארשטיין? דער פסוק שרייט געוואלד,
דאס איז א גאנצער נושא! וואו ווערט דערמאנט געווארן?
חג הּפסח תשע״ח 36
דער ראש ישיבה טרעט נישט אפ פון דעם דארף מען מער נאמנות פון דעם? קען איינער "את השירה הזאת?" אינמיטן דעם הסתר פנים!
נושא .ער רעדט ווייטער ,און אלע נייגן צו אן האבן מער נאמנות פון דעם? א מענטש קען דאס דאס דארף מען ארויסברענגען מיט שווארצע
זאגן? א מלאך קען דאס זאגן? ווער האט דאס
אויער. געזאגט? א פסוק וואס שטייט פאר איבער דריי אותיות.
רוב עולם קען שוין די רייד ,אבער זיי ווילן טויזנט יאר צוריק! ס'ארבעט! עס איז דא איינער זאגט מיר :דאס איז חקירה? דאס איז דאך
עס פארט איבערהערן ,מיט'ן ניגון און מיט'ן וואס איז בעל הבית אויף די וועלט" .אתה הוא
קנייטש .עס ציט זיי ווי א מאגנעט ,די ווערטער א פסוק חומש!
ראשון ואתה הוא אחרון". דער עצם דבר פלא וואס מיר זעען ,אז דאס
איז זיי מושך אין אנדערע וועלטן. דאס איז חקירה? מען דארף פארמאכן דעם פאלק האט א קיום נאך אזוי פיל טויזנטער יארן,
נאך סאביבאר ,טרעבנלינקע און אוישוויץ, קאפ פאר א בחור? הקב"ה האט זיך באוויזן ביי האט שוין דער קיסר געזאגט צו רבי יהושע
האבן אלע געהאלטן אז כלל ישראל איז דערנאך. מתן תורה" :אתה נגלית בענן כבודך ,מן השמים (אסת"ר פ"י)" :גדולה הכבשה" -ווי גרויס איז
שוין נישטא דער אריגינעלער איד וועלכער השמעתם קולך" ,צי האט מען געדארפט צומאכן דאס שעפסל ,וועלכע שטייט אליין קעגן זיבעציג
טראגט מיט זיך די בשורת התורה .דער גרויסער די אויגן ווייל דאס איז חקירה? אדרבה ,פרובירט וועלף .האט אים רבי יהושע געענטפערט" :גדול
קאפ ,דער ערשטער ציוניסיטשער פרעמיער דאס צו רעדן צו בחורים און עס וועט זיי ליכטיג הוא הרועה שמצילה!" -די גרויסקייט געהער
האט אפן געזאגט ,אז עס איז א פראגע פון ווערן ,זייערע נשמות וועלן אנהייבן ברענען הויך צום פאסטוך .און אלץ האט שוין דער רבש"ע
צייט ביז די שיריים פונ'ם חרדיש'ן איד וועט פאראויס געזאגט אין איין פסוק אין די תורה:
אויסגעמעקט ווערן .און דא זעען מיר ,מען און גלייך ווי פרישע פלאמען.
"כי לא תשכח מפי זרעו"...
שבת שקלים ,פרשת משפטים תשע"ח,
במרומי הרי הקעטסקילס
פון די וועלט .איר ווייסט פארוואס ער האט עס געזוכט? ער דער שבת פאלט ביי ,בשעת די שניי הערט אויף צו פאלן.
האט געוואלט ארויפלייגן א טאוול "בית המשוגעים" ...און מיר די קעלט פארהארטעוועט די שניי ,און עס איז שניי-ווייס אויפ'ן
דארפן זיך שעמען פאר זיי?! פארוועם? פאר זייער טפשות?! פאר
זייער חכמה וואס מיר האבן שוין געזען וואו עס פירט ,און אז עס גאנצן האריזאנט.
האט קיין שום נאמנות נישט?! מיט די חכמה האט מען אפגעטוען הונדערטער תלמידים ,זענען זיך צוזאמענגעקומען מיט זייער
מיתות משונות ואכזריות וואס מען קען דאס נישט אויסרעדן? זו ראש ישיבה .אלע זענען איידל און חשוב ,אלע רעדן שטיל און
האלטן דעם שבת אויף א הויכער סטאנדארט .זיי דאווענען
חכמה וזו שכרה!" אזויווי אידן וואס מען האט מיט זיי געלערנט סידור מיט כמה
"איין חכמה איז דא אויף די וועלט' :תורת ה' תמימה מחכימת
פשטים.
פתי'". אויסער די סעודות און בעטן ,איז דא נאך איין זאך אויף
נאך זאגט דער ראש ישיבה: וועלכע אידישע נשמות לעכצן :דיבורים פון דעם ראש ישיבה .ער
"פערציג יאר האבן אידן געגעסן מן פון הימל .נישט בלויז דער
מן ,נאר אויך די אמונה ,איז געווארן נבלע באיברים .טויזנטער רעדט פיר מאל דורך אויס דעם שבת.
יאר מאכן אידן "לחם משנה" אום שבת און מען דעקט דאס צו. ווען דער ראש ישיבה רעדט הערן אלע אויס ...און טאקע
פארוואס? א זכר צום מן .א זכר אז מיר זאלן דאס געדענקן ,אז ווייל זיי ווייסן יא פון וואס ער גייט רעדן .ער רעדט פון וואס ער
דאס זאל אריינדרינגען צו אונז אין די נפשות ,כדי מיר זאלן לעבן רעדט שטענדיג און דאס ציט אידישע נשמות .זיי ווילן דאס הערן
מיט דעם". און איבערהערן מיט נאך א קנייטש און נאך א ביאור.
" -אה ,יעצט פארשטייט מען שוין ,פארוואס אין די שטאט דער ראש ישיבה צעקאכט זיך" :משוגעים זענען זיי .אזא
איז נישטא קיין שניי ,נאר דא אויף די בערג" ,קלערט צו זיך א וועלט ,אזא בריאה ,אזוי שיין אזוי געשמאק ,אזוי זיס ,מיט א
סדר ,מיט א חכמה אין קץ ,דאס האט זיך אליין געמאכט? וועמען
משתתף...
איז דאס איינגעפאלן? פשוט'ע משוגעים!"
"חז"ל זאגן ,אז אלכסנדר מוקדון האט געזוכט דער טויער
חג הּפסח תשע״ח 37
האט ער נישט קיין שמחת החיים ,ווייל ער האט זיי אונז שוין אויפגעגעסן לעבעדיגערהייט". מוטשעט זיך ווייטער אויף אביי ורבא .א
נישט קיין באשעפער. יונג בחור'ל ציט איין דעם שטערן ,ער איז
פרק ג׳: נישט רואיג" :לימא מתניתין דלא כסומכוס"
דער דור לעבט נישט .ס'איז נישט קיין" :כי -פארוואס שטימט נישט דער סתמא דמשנה
בם חייתני" ,מ'האט נישט קיין חיות .אויב מ'קען "ושננתם לבנך מיט'ן תנא סומכוס? דאס איז נישט קיין ראיה אז
נעמען א שבת און שלאפן א גאנצן שבת ,האט ודברת בם"
ער נישט קיין הרגש פון שבת! זאגט מיר וואס אונזער תורה איז אמת?
דאס איז ביי א בחור "שבת" ,ווען מ'טאר נישט די וויכטיגע יסודות הדת וואס עס קומען צי נאך חומרות והידורים אין
רעדן פון בריאת העולם ,מען טאר גאר נישט מיר דארפן איבערגעבן פאר די תפילין וציצית ,נאך ספרים אין אלע מקצועות
התורה .וואס ציט די בחורים? וואס מוטשעט די
רעדן! קומענדיגע דורות יונגעלייט? וואס דרוקט די זקני תלמידי חכמים?
שבת ווערט אנגערופן" :כי אות היא ביני איין זאך" :כי לא תשכח מפי זרעו!" איין פסוק
וביניכם" .טאר מען נישט רעדן פונ'ם עצם שבת, וואס איז דער ענין פון רעדן פון די סארט אין די תורה .די הבטחה פונ'ם נביא בשם ה'
ענינים ,פאר א חשוב'ע ישיבה בחור וועלכע (ישעי' נט ,כא)" :רּו ִחי ֲאֶׁשר ָע ֶליָך ּו ְד ָב ַרי ֲאֶׁשר
בלויז פון די ענינים ארום שבת? ַׂש ְמִּתי ְּב ִפיָךֹ ,לא ָימּוׁשּו ִמִּפיָך ּו ִמִּפי ַז ְר ֲעָך ּו ִמִּפי
מ'שרייטְ" :וָׁש ְמרּו ְבֵני ִיְׂש ָר ֵאל ֶאת ַהַּׁשָּבת", זיצט אין די ישיבה על מכונו?
מ'שרייט שבת ,וואס איז דאס שבת? שבת איז דער פסוק זאגט (משלי כט ,יח)ְּ" :ב ֵאין ָחזֹון ֶז ַרע ַז ְר ֲעָךָ ,א ַמר ה'ֵ ,מ ַעָּתה ְו ַעד עֹו ָלם".
א גאנצן טאג אן אות ,וואס דא איז געווען א ִיָּפ ַרע ָעם!" -אז די נבואה איז נישט קלאר ביי א מען דארף חזר'ן די ווערטער פון רבי יעקב
חידוש העולם .אין כוזרי שטייט ,אז שבת איז איד פארלירט ער אלע גרעניצן ,ער האט מער עמדין ,אין די הקדמה אויפ'ן סידור" :נאך
די "למעשה" פון אמונה ,חידוש העולם במעשה. נישט קיין הגבלות .אויב די אמונה איז נישט אזויפיל צרות ווי א געיאגטע און פארפלאגטע
א בחור דארף דאס נישט וויסן? וואס איז קלאר ,פארוואס זאל ער לערנען? לערנען איז שאף ,זענען מיר נאכאלץ דא .מען האט אונז
דאס "שבת"? דאס טאר מען נישט רעדן מיט נישט קיין גרינגע זאך .אויב ער האט נישט קיין נישט געקענט אויסראטן .די מעכטיגע אומות
געשמאק אין לערנען ,פארוואס זאל דער בחור פון אמאל זענען נישטא ,זייערע נעמען זענען
קיין בחורים? זיצן און לערנען .ער מוטשעט זיך וואס איז פשט אין די היסטאריע ביכער ,אבער מיר אידן
איך פרעג א שאלה .עס שטייטִּ" :כי ֵׁשֶׁשת אין רמב"ם .פארוואס? אויב ער האט נישט קיין זענען נאך אלץ דא ,קיין איין אות וניקוד פון די
ָי ִמים ָעָׂשה ה' ֶאת ַהָּׁש ַמִים ְו ֶאת ָהָא ֶרץ" .דאס אמונה אז דאס איז אן עיקר זאך ,און אז מיט תורה האבן מיר נישט פארגעסן ,און אלע דברי
איז שבת ,אריינצונעמען די יסודות פון חידוש דעם ווערט ער נאנט צום אויבערשטן ,פארוואס חכמים האלטן מיר אן .וואס וועט דער פילאזאף
הבריאה .א בחור טאר דאס נישט וויסן? מען זאל ער זיך מוטשען אויף א רמב"ם? ער האט ענטפערן אויף דעם? חי נפשי אז דאס איז דער
רעדט און מען רעדט אבער מ'פארגעסט דער גרעסטער נס ,מער פון אלע ניסים וואס הקב"ה
נישט קיין טעם אין דעם. האט מיט אונז געטון אין מצרים אין מדבר און
עיקר. איך וועל אייך דערציילן א מעשה :עס איז אין ארץ ישראל .און ווי לאנג דער גלות ציט
דעריבער ,אז א בחור קומט צו "לא-ל אשר געווען א בחור ,ער איז אביסל פארקראכן, זיך ,ווערט דער נס נאר גרעסער .און די נביאים
שבת מכל המעשים" ,רעדט עס נישט צו אים. און ער איז ער צעפאלן געווארן .ער האט האבן שוין אלע פאראויס געזאגט אונזערע
דער "לא-ל אשר שבת" ,ער רייסט שטיקער ,ער מיר געזאגט" ,איך האב שוין נישט קיין כח צו צרות בעפאר זיי האבן פאסירט ,ווער קען דאס
איז מגלה די גאנצע אלוקית פון די בריאה פון די לערנען ,איך האב שוין נישט קיין כח" ...האב
וועלט און פון יענע וועלט " -ואין זולתך מלכנו איך אים געוויזן דעם שטיקל תניא וואס איז די לייקענען?"
לחיי העולם הבא ,ואין דומה לך מושיענו לתחיית מעלה גדולה ונפלאה פון דברי תורה ,די חכמת און מיר וואס האבן שוין געזען די צרות
השי"ת ,וואס מיט דעם איז מען זיך מייחד מיט און גייסט און אין גוף זייט רבי יעקב עמדין
המתים". א יחוד גמור .האט ער אנגעהויבן צו לערנען מיט האט געשריבן זיינע ווערטער .די משכילים,
שבת איז דער חידוש העולם .צען פסוקים די יידישיסטן ,קאמוניסטן ,סאציאליסטן און
זענען פארהאן אין די תורה וועגן דעם .אויב א געשמאק ,זאגנדיג" :איך לערן פאר עפעס". ציוניסטן .און דער שרעקליכער לעצטער חורבן.
די וועלט איז "נתחדש געווארן" איז דא א אבער אויב קיינער לערנט נישט מיט אים יא ,מיר זעען דעם נס פיל שטארקער און
"מחדש" ,און אויב ס'איז דא א "מחדש" -איז דעם ענין פון עם הנבחר און מתן תורהְ" :ו ִנ ְפ ִלינּו
ֲא ִני ְו ַעְּמָך ִמָּכל ָה ָעם ֲאֶׁשר ַעל ְּפֵני ָה ֲא ָד ָמה" (שמות גרעסער ווי די פריערדיגע.
דא א "משגיח". לג ,טז) ,דאן פארוואס זאל דער בחור לערנען? דער אמת איז ,אז דאס שטייט שוין אין
ביי וועלכן עלטער דארף מען אנהייבן רעדן פארוואס זאל א בחור דאווענען? דאווענען איז חובת הלבבות (שער הבחינה פרק ה)" :אויב
פיל שווערער ווי לערנען .אז מען לערנט נישט מען וויל זען ניסים היינטיגע צייטן גלייך צו דאס
מיט בחורים? מיט אים אז דער בורא עולם איז דא מיט אים, וואס אונזערע עלטערן האבן געזען ,זאל מען גוט
גאר יונג ,זיי ווייסן אלעס ,די מאמעס האט ער נישט קיין הרגש אין דאווענען .ער האט קוקן אויף אונזער גלות צושטאנד " -יביט בעין
לייענען אלע ביכער .זיי הערן זיך אן מיט כל מיני נישט קיין שום טעם אין אידישקייט ,ממילא האמת על עמדינו בין האומות" ,ווי עס שטייט
אין תהלים (קכד ,א-ג)" :לולי ה' שהיה לנו יאמר
הבלים. נא ישראל ...אזי חיים בלעונו" -פון לאנג וואלט
קענען זיי דאס מקבל זיין אין אזא יונגער
עלטער?
יא ,אפילו א גוי האט דאס פארשטאנען.
דער בעל "שבט יהודה" -וואס איז
געווען מגולי ספרד – שרייבט ,אז דער קעניג
חג הּפסח תשע״ח 38
גערעדט אין בית המדרש ווייל ער איז א שוטה זיך אויס איז ער צוריק א איד'. האט געפרעגט דעם גרויסן אינקוויזיטאר
אדער אומוויסענד און רוב מאל ביידע ,זאגט אבער אפשר דאך איז דער וועג נישט טארקוועמאדא ימ"ש' :פארוואס אלע פעלקער
באמערקונגען .ער פרעגט ,ער ענטפערט ,און אריינצוגיין אין די ענינים פון יסודות הדת, ווען מען באשפריצט זיי מיט טויפ וואסער,
מען האט דרך ארץ .פלוני האט געזאגט .ער איז זענען זיי קריסטן ,אבער ביי אידן העלפט עס
א גארנישט און ער האט נישט וואס צו זאגן, וויבאלד עס קען צעטומלען דעם קאפ?
איר פארשטייט? אז מיר וועלן נישט רעדן אויף כפרות?'
ווען מען קען אים וואלט מען זיך געשעמט צו צו אונזערע קינדער ,וואס מיינט איר ,אז ממילא האט אים טארקוועמאדא געענטפערט:
שטיין מיט אים אין ווארט. איז דער נושא נישטא? די גאס רעדט יא! פאראן 'אדוני המלך ,דער גוי אויב האסט אים אנגעגאסן,
גענוג פארדארבענע מענטשן מיט א רצון צו האט ער נישט קיין פראבלעם .מה לי הכא מה לי
אט הערט א מעשה :איך בין אמאל געפארן פארדארבן ,און מען האט נישט די יסודות מיט התם? וואס האט ער געהאט פארדעם? ער איז
מיט א טעקסי אין ירושלים ,דער דרייווער -אן א מחליף פרה בחמור .דער איד אבער ,א פאלק
עלטערן מענטש ,א שנה ופירש'ניק ,איז געווען וואס זיי אפצושלאגן. וואס האט געזען א מופשט'דיגער גילוי אלוקות
א תלמיד פון איינעם פון די גדולי הדור פאר די היינט איז דא די אלע אונטערוועלט ביי מתן תורה .אז דו וועסט אים אנגיסן אלע
קריג .הייבט ער מיך אן צי פרעגן שאלות מיט געשרייבעכטס ,וואו יעדער איז א מאן דאמר. וואסער פון די וועלט ,ווען די וואסער טריקנט
א מענטש ,מיט וועלכער מ'וואלט נישט
חקירות.
חג הּפסח תשע״ח 39
אויסער די יסודות פון אמונה ,וואס נאך ִמ ְצֹו ָתיו". פרעג איך אים" :וויפיל שעה א טאג
דארף מען לערנען מיט די בחורים? איך זאג א ווערטל :די גמרא זאגט (ברכות ארבעסטו?" ,זאגט ער" :פופצן שעה א טאג?",
נ"ד ע"א) ,אז ווען עס האבן זיך געמערט די מינים פרעג איך אים ווייטער" :און וואס טוסטו
מען דארף לערנען מיט די בחורים סידור. וואס האבן געזאגט עס איז נאר דא איין וועלט נאכדעם?" ענטפערט ער" :איך שלאף ,איך נעם
רבי חאצקל לעווינשטיין האט דערציילט ,אז רח"ל ,דאן" :התקינו לומר מהעולם ועד העולם". קעיר פון אלע מיינע ענינים ,און נאכדעם זעץ
אין קעלם האט פון "עזרת אבותינו" ביז "תהלות היינט דארף מען זאגן מהעולם ועד העולם ועד איך מיך אנידער אויפ'ן פאטעל און איך לייען
לא-ל עליון" געדויערט צען מינוט ,צען מינוט פון העולם כאטש צען מאל ...פארוואס האט מען
התבודדות ,און ווען מען האט געקלאפט אויף די דאס מתקן געווען? אז אידן זאלן אריינעמען אין ביכער".
בימה "תהלות" ,איז דאס געווען ווי מען נעמט זאג איך אים" :איך טו שוין אין די נושאים
זיך די געדאנק פון שכר ועונש. פאר פערציג יאר ,און מיט אויסגערוטע שעות.
אים ארויס א געשמאק שטיק פלייש פון מויל. זאגט מיר וויפיל אידן גלייבן אין דעם ענין פון איך האב נישט מיט דיר וואס צו רעדן ,דו
איינער פון די תלמידים ,א חשוב'ער תלמיד שכר ועונש? וואס איז דאס? א הלכתא למשיחא ווייסט דאך גארנישט .זוכט אייך אן אנדערן בעל
ווי א קרבן נזיר טמא?! מען האט אויפגעהערט
חכם ,לייגט צו: רעדן דערוועגן! מען דארף דערפון רעדן צו דעם פלוגתא".
"איך געדענק ווען איך בין אנגעקומען אין די "עדות ה' נאמנה מחכימת פתי" .פרעגט
ישיבה ,און דער ראש ישיבה האט גערעדט פון יוגנט. די וועלט :מען טרעפט תלמידי חכמים וועלכע
דעם סידור ,האב איך נישט פארשטאנען וואס ביי אידן האט מען שטענדיג גערעדט פון זענען נישט קלוג? זאגט דער בריסקער רב א
מען רעדט .א סידור איז געמאכט צו דאווענען, דעם ,דער דור קען עס דערהייבן ,האט נישט ווערטל ,אז ווער ווייסט ווען נישט דעם וואס זיי
און מען דאווענט ווייל מען מוז דאווענען ,א קיין מורא .פאר וועם האט דאס דער רמב"ם קענען לערנען ,וויאזוי זיי וואלטן אויסגעקוקט...
געשריבן? פאר די גוים?! ביי די נוצרים איז אבער דער גר"א זאגט ,אז יתרו איז געווען א
ברירה האט מען?"... נישטא קיין שכר ועונש ,דער גלח פאר'ן ריכטיגן "פתי יאמין לכל דבר" ,גלייבנדיג אין אלע עבודה
פרייז איז מוחל אלע חטאים פונ'ם עבר ומכאן זרה'ס פון די וועלט .אבער ווען מען איז שוין
דער ראש ישיבה זעצט פאר צו זאגן וואס קלאר אין די אמונה במציאת הבורא ותורה מן
מ'זאל רעדן מיט בחורים: ולהבא... השמים ,דאס הייסט קלוג .דעמאלט איז מען
פארשטייט זיך אז מען קען נישט יעדן שוין נישט קיין פתי .דעמאלט ווייסט מען וואס
נאך א וויכטיגע נקודה. העלפן .דער רמב"ם זאגט ,אז ווער ס'איז "עמדו
ווען מען רעדט פון תורה מן השמים ,דארף רגלי אבותיו על הר סיני" ,דער קען נישט זיין מען טוט אויף די וועלט.
מען רעדן פון דעם וואונדערליכן הימלדיגער קיין כופר בתורת משה .האט מען געפרעגט פון וואספארא וויכטיגע יסודות אין אמונה
געשמאק וואס דער ערנסטער לערנער שפירט הגאון הרב שך זצ"ל ,וואס איז פשט אין קרח
אין א בלאט גמרא .וואס איז דער געשמאק פון ועדתו? זיי האבן דאך געזען מתן תורה?! האט דארפן מיר אויסלערנען דאס יוגנט?
שור שנגח את הפרה ,ווער קען דאס מסביר זיין? ער געענטפערט" :איך ווייס נישט ,א בחירה מען מוז רעדן פון שכר ועונש .עס איז פון די
עס איז דא א בריוו פון הגאון והפוסק רבי איז אלעמאל דא!" ווידער דער סטייפלער האט י"ג עיקרים .מען זאגט דאס יעדן טאג ,און דער
בן ציון (שטערנפעלד) בילסקער זצ"ל ,דער רב מסביר געווען ,אז שלעכטע חברים ,נגיעות און דברי חיים האט עס געזאגט דריי מאל א טאג:
פון איישישאק און בילסק .ער האט געהאט " ֲא ִני ַמ ֲא ִמין ֶּב ֱאמּוָנה ְׁש ֵל ָמהֶׁ ,ש ַהּבֹו ֵרא ִי ְתָּב ַרְך
אנדערע סיבות קענען אראפפירן א מענטש. ְׁשמֹו ּגֹו ֵמל טֹוב ְלׁשֹו ְמ ֵרי ִמ ְצֹו ָתיוּ ,ו ַמ ֲע ִניׁש ְלעֹו ְב ֵרי
חג הּפסח תשע״ח 40
לכם לאלקים" ,און דער נביא זאגט (ישעי' אזא שיינע הערליכע וועלט? וואס פעלט פון די א חבר א בעל כשרון וועלכער איז פארפארן,
מט ,ג)ִ" :יְׂש ָר ֵאל ֲאֶׁשר ְּבָך ֶא ְתָּפָאר" -הקב"ה וועלט? עס איז א דבר השלם ממש ,מיט א חכמה ער איז געגאנגען שטודירן און איז געווארן א
אין קץ ,אין יעדער באשטאנדטייל .דער חוקר פראפעסער .שרייבט ער דארט ,אז פון אלע
שטאלצירט מיט זיין פאלק. האט געפרעגט דעם בעל התניא אין תפיסה: זיינע אקאדעמישע ביכער זעט ער נישט קיין
פרעגט אים דער מלך הכוזרי" :וויפיל האט "ווייז מיר איבער מציאות הבורא אין איין נחת ,דאס איז זיין פרנסה אבער ער האט נישט
דער כח המליצה דיר מוחל געווען ,אז דו זאלסט ווארט?" ,האט דער בעל התניא געענטפערט: קיין געשמאק דערין .דער איינציגער געשמאק
ממליץ זיין אזעלכע דיבורים אז דער באשעפער וואס ער האט איז אין א סוגיא .וואס איז דער
"אט איז א וועלט ,וואס פעלט דא?"
זאל זיך גרויסן מיט א בשר ודם?" רבי אלחנן מעג מען דאך לערנען אין די ביאור אין דעם?
זאגט אים דער חבר" :וואלסטו פארשטאנען ישיבות ...רבי אלחנן שרייבט ,אז א קליינער גוי זאגט רבי בן ציון בילסקער ,אז "אנכי" איז
וועט מען מאנען אויף מציאות הבורא .דאס איז ראשי תיבות" :אנא נפשי כתבית יהבית" ,און
אז דער בורא זאל שטאלצירן מיט די זון?" א זאך וועלכער דער שכל איז מחייב ,ווען איינער "אמירה נעימה כתיבה יהבית" (שבת ק"ה ע"א).
"אוודאי יא" -ענטפערט אים דער מלך ווייסטו פארוואס דאס איז אמירה נעימה? ווייל
הכוזרי" ,די זון איז דאך די גרעסטע יצירה פון זאל נאר אוועקלייגן זיינע נגיעות. אנא נפשי כתבית ,אורייתא וקוב"ה חד ,ווייל די
הקדוש ברוך הוא .עס איז די זון וואס דורך עטליכע יאר צוריק האט די גאנצע מדינה
איר ווערט נאכט און טאג ,זומער און ווינטער, גע'רעש'ט מיט א פרשה "מסמך גלנט" .איינער תורה איז דער רצון השם ,והוא ורצונו חד.
און איר ליכטיקייט באשיינט גאר די וועלט, גלנט האט געוואלט גרויס ווערן אין די מיליטער, דאס איז א זייטיגער נושא ,אבער עס איז
און אין איר היץ ווארעמען זיך אלע לעבעדיגע און מען האט ארויסגעגעבן א דאקומענט מיט
אלע זיינע חטאים .איז די מדינה געפארן אויף וויכטיג צו רעדן דערפון.
באשעפענישן. רעדער' :ווער האט דאס געשריבן? וועמענ'ס
"איי איי" -ענטפערט אים דער חבר" ,דער אזוי אויך איז וויכטיג ארויסצוברענגען ,אז
אור הלבבות איז פיל פיל חשוב'ער ווי דער אור אינטערעסע דעקט דאס?' חוץ פון וויסן די יסודות האמונה דארף מען
האב איך דאן אנגעטראפן דעם בארימטער
השמש"... בעל תשובה רבי אורי זוהר אויף די גאס .זאג איך "לעבן מיט אמונה".
נאכדעם וואס די גאנצע וועלט איז געווען אים" :איך פארשטיי נישט וואס דא טוט זיך, דער בריסקער רב האט געפרעגט פון זיין
פול מיט עבודה זרה און כל מיני הבלים ,און זיי אפשר האט דער מסמך גלנט זיך אליין געמאכט? טאטן רבי חיים :וואס מיינט "אמונה"? דאס
האבן געגלייבט אז די וועלט איז גאר א קדמון. אזוי אותיות'לעך מיט ווערטער און פאפיר ,עס איז דאך א זאך וואס מען זעט בחוש ,מען זעט
און די וועלט האט געדינט לכל צבאות השמים, איז ארומגעפארן אויף בליץ פאסט ,והנה -עס אזא בריאה נפלאה ,יעדע צעל פון יעדע פרוכט
יעדער מיט זיין איינרעדעניש ,און אלע פילאזאפן איז דא ,פון זיך אליין ,עוואלוציע?" ,זאגט מיר האט דאך מיליאנען דעטאלן .האט רבי חאצקל
האבן מסכים געווען אז די טבע געוועלטיגט ,און רבי אורי" :דאס איז שטארק!" .עטליכע טעג געזאגט ,אז ווער עס לערנט מוסר ווייסט איז
דער וועלט איז א קדמון .דאן איז ארויסגעקומען שפעטער הער איך ,אז ער האט עס געזאגט אויף די קשיא קיין קשיא נישט ,ווייל "מען גלייבט
איין פאלק וואס אויף זיי איז ראוי געווען עס און מען גלייבט -און מען גלייבט נישט" .דער
זאל חל זיין דער אור ה' ,און צו מאכן פאר זיי די ראדיא... צמח צדק שרייבט אויך אזוי אין דרך מצותיך
די אותות ומופתים ,און זיי האבן געזען עין בעין נו אויב אזוי ,ווי אזוי זענען דאס מענטשן
אז עס איז דא א געוועלטיגער און א שומר ,א בשם התניא.
מכחיש? אויך שרייבט דער בעל התניא אין א בריוו צו
מסדר און א באשעפער. עס האט טאקע נישט קיין שום הגיון .זאגט רבי אברהם קאליסקער (אגרות בעל התניא ובני
דער קלענסטער פון זיי ווייסט ,אז דער נאר ,וויאזוי זענען דא רבבות וועלכע זענען דורו) .פרעגט ער ,פארוואס ווען א גנב האלט
בורא גיבט שכר פאר מצוות און איז מעניש פאר מכחיש אוישוויץ? עס איז א זאך וואס לאזט זיך אינמיטן די גניבה בעט ער ביים באשעפער ער
עבירות ,און אלע דורות וועלכע קומען פון זיי, דינגען בכלל? נאר עס איז דא א יצר הרע מכחיש זאל מצליח זיין? אויב גלייבט ער דאך ,דאן
קענען בשום אופן נישט אוועקגיין פון זייערע צו זיין הכרחיות .דאס איז אן אריכות ,און עס פארוואס בעט ער נישט ביים באשעפער קיין
כשר'ע פרנסה? שרייבט דער תניא ,אז ער גלייבט
יסודות! איז נישט די צייט אריינצוגיין אין דעם.
די גבאים שטייען שוין גרייט צו שלעפן דעם טאקע ,אבער ער "לעבט נישט מיט דעם".
ראש ישיבה צו א מסיבה ביי א גביר ,אבער דער צום שלוס ,וואספארא דברי חיזוק קען דער דערפאר דארף מען אסאך אסאך רעדן פון
ראש ישיבה זעצט פאר און פארענדיגט זיינע ראש הישיבה זאגן פאר די לייענער ,איבערן בחירת ישראל מהעמים ,און אז דער באשעפער
שטאלץ און זכיה וואס מיר האבן צו זיין א טייל איז א" :רצון יראיו יעשה ,ואת שועתם ישמע
ווערטער מיט א ברען און פרייד: ויושיעם" ,אבער דאס קומט נאר דורכן
"אה ,אור הלבבות! אור הלבבות! דאס איז פונעם אידישן פאלק?
דער אמת פון א מענטש .זיין אמונה און זיין אין ספר הכוזרי (מאמר שני) ,איז דער חבר דאווענען.
מאריך אין שבח פון עם ישראל און וויאזוי דער
הרגש ,איז גרעסער ווי דער אור השמש" - - - בורא עולם האט זיי אויסגעקליבן כדי צו זיין נאך א וויכטיגער נושא איז ,אז "אין דבר
זיין אייגן פאלק .ווי דער פסוק זאגט" :אני ה' עושה את עצמו" .ווער האט אהערגעשטעלט
אלקיכם המוציא אתכם מארץ מצרים ,להיות
חג הּפסח תשע״ח 41
די יסודות פון עבודת ה' פאר יעדן איד אין א יעדע סארט
סיטואציע כנגד ארבעה בנים" ...אילו היה שם לא
היה נגאל" אדער "ואמרתם זבח פסח הוא לה'"? " כי לי
בני ישראל עבדים ,עבדי הם ,אשר הוצאתי אותם מארץ
מצרים" (ויקרא כה ,נה) זיי קלאר מיט זיך זעלבסט!
שאלת "חכם" חצי תשובה" ...רצונינו לעשות רצונך"
דער "תם" איז גארנישט אזא נאר שאל בני ,שאל ...דער
'שאינו יודע לשאול'" :מצות אנשים מלומדה" " דרשו ה'
ועוזו ,בקשו פניו תמיד" דער שלימות אין עבודת ה'
הרב שמעון יודעלעוויטש
חג הּפסח תשע״ח 42
וויבאלד ער האט מסכים געווען און אנגענומען אויסערליך זעט אויס ווי מ'ענטפערט אים נישט כאנרגבדעה בנים...
שעבוד התורה והמצוות .אויב וואלט ער נישט אויף זיין פראגע ,נאר מ'גיבט אים א ווארף צוריק
מסכים געווען דערצו ,וואלט ער קיינמאל נישט ווען מיר קוקן אריין אין די פרשיות התורה,
אויסגעלייזט געווארן ,פונקט ווי עס האט זיין חוצפה'דיגע פראגע אין פנים. זעען מיר פיר באזונדערע פרשיות וואס באציען
טאקע פאסירט מיט אלע אידן וואס האבן נישט אבער ווען מיר כאפן א בליק אין די תורה, זיך צום פראגע פון "חובת האדם בעולמו" .אין
געהאלטן ביים זיך צושטעלן צו א נייעם לעבן פון זעען מיר פלוצים גענצליך אן אנדערן ענטפער די פרשיות געפונען מיר ענטפערס צו די שאלות
עול השי"ת און עול התורה והמצוות ,וואס זיי אויפן פראגע "מה העבודה הזאת לכם" .דער אין עבודת ה' ,וואס איר באדייט איז ,פארוואס
זענען געשטארבן אין די שלושת ימי אפילה (עי' פסוק זאגט ,אז אויף דעם דאזיגן פראגע זאלן מיר דארפן דינען דעם באשעפער ,און פארוואס
מיר ענטפערן א נארמאלער ענטפער (שמות יב, דווקא די אידן האבן א ספעציעלע תורה צו היטן.
רש"י על שמות י ,כב). די פרשיות באשטייען פון אנדערע סארטן
דערפאר באנוצן מיר זיך מיטן פסוק "בעבור כו-כז): ענטפערס ,און זענען געווידמעט פאר אלע
זה עשה ה' לי" אפצוענטפערן די רשע אינעם "ְו ָהָיה ִּכי יֹא ְמרּו ֲא ֵליֶכם ְּבֵניֶכםָ :מה ָה ֲעבָֹדה סארטן עלעמענטן אין כלל ישראל ,דער חכם
הגדה ,וואס רש"י ערקלערט אויפן ארט דער ווי דער רשע ,און אפטמאל דארף דער זעלבער
פשט פון די ווערטער" :בעבור זה – שנקיים ַהּזֹאת ָלֶכם: מענטש זיך מחזק זיין איינמאל מיט איין סארט
מצוותיו ,כגון פסח מצה ומרור הללו" .דאס ַו ֲא ַמ ְר ֶּתםֶ :ז ַבח ֶּפ ַסח הּוא ַלה'ֲ ,א ֶׁשר ָּפ ַסח ַעל ענטפער און א צווייטן מאל מיט א צווייטער
מיינט צו זאגן ,אז דער אייבערשטער האט אונז ָּב ֵּתי ְבֵני ִי ְשָׂר ֵאל ְּב ִמ ְצ ַרִים ְּ -בָנ ְגּפֹו ֶאת ִמ ְצ ַרִיםְ ,ו ֶאת
נאר ארויסגענומען פון מצרים כדי מיר זאלן סארט ענטפער.
ווערן עבדי ה' און מקיים זיין אלע זיינע באפעלן, ָּב ֵּתינּו ִה ִּציל". הצד השוה שבהם ,אז אין אלע פון זיי שיינט
אבער אויב איינער האלט נישט דערביי קומט נישט נאר דער פראגע איז לעגיטים ,נאר ארויס דער אויספירליכער געדאנק פון עבודת
זיך אים נישט אויסגעלייזט צו ווערן פון מצרים. אויך דער ענטפער איז אזוי איידל און צום ה' ,וואס צוזאמען באקומען מיר א פולקאמער
דאס איז וואס מיר זאגן צו אים" :בעבור זה זאך ,און די שאלה שטעלט זיך פון זיך אליינס: בילד און ענטפער וואס זאל באפרידיגן אונזער
עשה ה' לי -לי ולא לא ,אילו היה שם לא היה וויאזוי דארפן מיר אים ענטפערן? און פארוואס
נגאל" .עס איז א דירעקטער ענטפער צו זיין זאגט דער בעל הגדה אזוי שארף ,ווען די פסוק געוויסן.
פראגע ,פארוואס עפעס פונקט מיר דארפן היטן לאמיר זיך אביסל פארטיפן אין די לשונות
די תורה .דער ענטפער איז ,אז נאר וויבאלד מיר ענטפערט אזוי איידל? הפסוקים ,און אזוי ארום ארויסנעמען די
האבן מסכים געווען צו היטן די תורה ,זענען מיר כדי צו פארשטיין וואס דא טוט זיך ,דארפן יסודות וואס איז אונז אזוי וויכטיג קונה צו זיין,
געראטעוועט געווארן פון מצרים ,און אויב מיר מיר עטוואס אריינקריכן אין די שאלה פון "מה איבערהויפט אין די פסח טעג ווען מיר זענען
זענען נישט גרייט פאר די עול פון עבודת ה' דאן העבודה הזאת לכם" .טראצדעם וואס אויבנאויף געווארן קנעכט פונעם אייבערשטן ,און ווי די
באלאנגען מיר ווידער צו זיין עובדי פרעה ,און קען עס אויסזען ווי א רייצנדיגע פראגע ,ווי צו גמרא זאגט (מגילה י"ד ע"א)" :הללו עבדי ה' –
זאגן "פארוואס פארדרייט עטס ענק א קאפ",
דערפאר " -לא היה נגאל". איז דאס אבער נישט דער ריכטיגער באדייט ולא עבדי פרעה"!
פון די פראגע .דער שואל פרעגט נישט אפ די
("עאמוכיביאשקדררילריץםאה,ובמכנצעיצהאב,ירידתנישיםהר"ה)אאוםל,תם "עבודה" ,ער לאכט נישט אפ דערפון ,נאר ער ""ההויואיאהאלמנולרגהה'אתי"לםה?"זשבאדםחעלפראסח
וויל פארשטיין פארוואס דווקא מיר דארפן דאס
זייענדיג אין מצרים האט דער באשעפער ווען מיר זאגן די הגדה און מיר שטויסן זיך
אונז נישט געגעבן די תורה ,אבער ער האט טון. אן אין די שאלה פון די רשע" :מה העבודה הזאת
יא פארלאנגט א גענצליכער קבלת עול מלכות "מה העבודה הזאת – לכם"? לכם"? זעט עס אויס ווי מיר ענטפערן אים אפ
שמים ,מיט א גרייטקייט צו פאלגן וואס אימער אפטמאל באגעגענען מיר זיך מיט דעם רשע שארף" :בעבור זה עשה ה' לי ,לי ולא לו ,אילו
ער וועט אונז הייסן צו טון .דאס האט זיך שבהגדה ,און אפטמאל ליגט ער באגראבן אין היה שם לא היה נגאל" ,מיר זאגן אים אז נאר
טאקע ארויסגעוויזן מיט די "ברית דמים" וואס די טיפענישן פון אונזער הארץ .צומאל ,ווען אונז האט דער אייבערשטער אויסגעלייזט פון
מיר זענען פארשווארצט און דער גוי לעבט א מצרים ,אבער ער וואלט דארט געבליבן שטעקן.
גוטן טאג ,וואונדערט זיך א מענטש פארוואס
דווקא מיר דארפן היטן די תורה און זיין דעם
באשעפער'ס געטרייע זעלנער .אמער ,וואלט
נישט געווען גרינגער מיט די פאר יסודות'דיגע
שבע מצוות בני נח און שוין? די תרי"ג מצוות
און אומצאליגע הלכות וגזירות דרבנן מאכן
אים קלאמוטנע אויפן הארץ" .פארוואס עפעס
פונקט איך דארף טון די דאזיגע עבודה"?
דער ענטפער צו אים איז ,אז זייענדיג
א איד האט ער נישט קיין צוויי ברירות .ער
איז באפרייט געווארן פון שעבוד מצרים נאר
חג הּפסח תשע״ח 43
עס איז וויכטיג ארויסצוברענגען ,אז א-להותי עליך". דער באשעפער האט אונז באפוילן" :דם פסח"
דאס וואס מיר זעען ליידער היינטיגע צייטן אצינד פארשטייען מיר שוין ,אז דער בעל און "דם מילה" .אויב מיר וואלטן נישט מקריב
אז מענטשן שפירן א קאלטקייט אין לערנען, הגדה ענטפערט דאס זעלביגע ווי די לשון געווען דעם קרבן פסח אין מצרים ,וואלטן מיר
עבודת התפילה ,און א כלליות'דיגע שוואכקייט הפסוק ,טראצדעם וואס זיי קאנצענטרירן זיך נישט אויסגעלייזט געווארן נאר אומגעקומען
און אומווילן צו מקיים זיין תורה ומצוות ,איז אויף אנדערע אספעקטן .ווען איינער פרעגט (עי' במדב"ר פי"א ס"ג ,מכילתא פרשה י"ב סי'
געווענליך נישט צוליב א מאנגל אין כוחות זיך צו "מה העבודה הזאת לכם" ,פארוואס דארפן
שטארקן אויפן יצר ,און על פי רוב איז עס אויך פונקט מיר דינען דעם אייבערשטן מיט א כ"ז).
נישט צוליב די שוועריגקייט פון די מצוות מיט פולשטענדיגער עבדות ה' ,איז דער ענטפער דערפאר ,ווען דער שואל פרעגט אין די
וואס מיר זענען באפוילן געווארן ,און דאס איז "זבח פסח הוא לה'" ,מיר זענען אויסגעלייזט תורה "מה העבודה הזאת לכם"? ענטפערן
זיכער נישט דער הויפט אורזאך וואס ברענגט צו געווארן נאר אדאנק דעם וואס מיר האבן מיר אים פארוואס טאקע מיר דינען דעם
צום קאלטקייט אין עבודת ה' .נאר וויבאלד די אנגענומען עול מלכות שמים וואס האט זיך באשעפער" :ואמרתם זבח פסח הוא לה'" ,מיר
יסוד און שורש פארוואס מיר דארפן טון דעם אויסגעדרוקט מיטן מקריב זיין דעם קרבן פסח.
רצון ה' איז ביי אים אזוי אומקלאר און נישט ווידער דער וואס האלט נישט ביים ווערן האבן אנגענומען דעם עבדות צו דינען דעם
שטאנדהאפטיג ,און דער רגש פון זיין איד איז א גענצליכער עבד ה' ,זאל ער וויסן אז" :בעבור אייבערשטן נאך זייענדיג אין מצרים ,מיטן
זה" -נאר צוליב דעם קבלת עול מלכות שמים, שחט'ן דעם קרבן פסח פארן באשעפער ,און מיר
ביי אים פארלאשן. "עשה ה' לי" -זענען מיר באפרייט געווארן פון האבן נישט געהאט קיין אנדערע מעגליכקייט
א מענטש וואס לעבט נישט מיטן זכרון פון מצרים ,אבער אויב איינער וויל נישט זיין קיין געראטעוועט צו ווערן "בנגפו את מצרים" ,נאר
"בעבור זה עשה ה' לי" ,ער געדענקט נישט דעם קנעכט פונעם אייבערשטן ,איז עס נאר" :לי ולא דורכדעם וואס מיר האבן אנגענומען דעם עול
"זבח פסח הוא לה'" ,און ער שפירט נישט דאס לו ,אילו היה שם לא היה נגאל" ,וויבאלד דער
וואס דער אייבערשטער האט געזאגט" :כי לי וואס האט נישט אנגענומען דעם עול מלכות מלכות שמים.
בני ישראל עבדים ...אשר הוצאתי אותם מארץ שמים ,איז קיינמאל נישט אויסגעלייזט געווארן אט דאס זאגט אונז די תורה עטליכע
מצרים" ,אזא איינער איז טאקע א גרויסע מאל ,אז אונזער גאנצע אויסלייזונג פון מצרים
רחמנות .ער שפירט א ווידערווילן און א צוואנג פון מצרים. איז נאר געקומען כדי מיר זאלן ווערן עבדי
צו טון עפעס וואס ווערט נישט פארבינדן מיט ה' ,ווי עס שטייט קלאר אין פסוק (ויקרא כה,
אים דירעקט ,און טאקע דערפאר דארפן מיר זימייטקזליאךרזעלבסט! נה)ִּ " :כי ִלי ְבֵני ִי ְשָׂר ֵאל ֲע ָב ִדיםֲ ,ע ָב ַדי ֵהםֲ ,א ֶׁשר
כסדר חזר'ן און געדענקן דעם "עבדים היינו הֹו ֵצא ִתי אֹו ָתם ֵמ ֶא ֶרץ ִמ ְצ ָרִים ,"...און אזוי איז
לפרעה במצרים ,ויוציאנו ה' אלקינו משם" ,מיט די דאזיגע פרשה איז גאר וויכטיג אז א אויך רש"י מסביר אין עטליכע ערטער וואו די
מענטש זאל דאס איינקריצן ביי זיך אין הארץ, תורה דערמאנט יציאת מצרים ,אז "על מנת
אלעס וואס דאס קומט באגלייט. און עס זאל אים זיין קלאר און פארשטענדליך. כן הוצאתיך" -כדי צו דינען דעם אייבערשטן,
איינמאל א מענטש געדענקט דאס גוט ,וועט דא ליגט איינע פון די הויפט גרונדן פאר יעדן און עס ווערט שוין אראפגעברענגט אין מדרש
ער גרינגער קענען מקיים זיין דעם רצון ה' .די איד ,און מיר דארפן דאס וויסן אזוי קלאר און (שמו"ר פכ"ט ס"ג) אויפן ערשטן דיבור פון די
מצוות זענען נישט אזוי שווער מקיים צו זיין ,און גוט אז עס זאל ווערן ווי א טייל פון אונזער "עשרת הדיברות" (שמות כ ,ב)ָ" :אנֹ ִכי ה'ֱ אֹל ֶקיָך
די עבירות זענען נישט אזוי זיס .יא ,עס מאכט אידענטיטעט .מיר דארפן שטענדיג האלטן פאר ֲא ֶׁשר הֹו ֵצא ִתיָךֵ מ ֶא ֶרץ ִמ ְצ ַרִים ִמ ֵּבית ֲע ָב ִדים,"...
זיך אמאל א שוועריגקייט ,אבער עס איז דא אן די אויגן אז דער אייבערשטער זעלבסט האט זיך אז" :על מנת כן הוצאתיך מארץ מצרים ,שתקבל
"אורחות החיים" ,א געוויסע לעבנסשטייגער אפגעגעבן מיט אונז ,ער האט כורת ברית געווען
וואס איז געבויט אויף א ריכטיגער אנערקענונג מיט אונז ,ער האט אויסגעלייזט פון מצרים ,און
איבער זיין ציל אויפן וועלט :צו זיין אן עבד ה' מיר זענען אריין אונטער זיינע פליגלען ,אים צו
און טון זיין רצון ,און ווי חז"ל זאגן (מגילה י"ד דינען און טון זיין ווילן .עס איז נישט גענוג אז
מיר זאלן האבן די וויסנשאפט דערפון ,נאר מיר
ע"א)" :הללו עבדי ה' -ולא עבדי פרעה". דארפן דאס שטענדיג שפירן אין אונזער הארץ.
און אויב א מענטש שפירט דאס נישט,
חשצאילתתש"וחבכה.ם.". אזויווי עס טרעפט זיך ליידער אפט היינט
צוטאגס ,און דערפאר איז טאקע דא א
איינמאל מיר האבן ארויס דעם יסוד שוואכקייט און קאלטקייט צו עבודת ה' ,דאן
פארוואס מיר דארפן זיין עבדי ה' ,קענען דארף מען איבער'חזר'ן און ווידערהאלן דעם
מיר זיך אפשטעלן ביים שאלה פונעם חכם, הויפט יסוד וואס ליגט אין דעם דאזיגן פרשה.
און מיר וועלן זען ווי עס שיילט זיך ארויס א "רשע מה הוא אומר – מה העבודה הזאת
הויפט דיפערענץ צווישן אים און דער רשע. לכם" ,אבער פארפאלן ,אויב ער וויל זיך נישט
דער חכם פרעגט נישט אויפן עצם מציאות אנשליסן דערינען דאן פארדינט ער נישט צו זיין
אז מיר דארפן דינען דעם אייבערשטן .ער איז
דאך א "חכם" וואס ביי אים איז דאס גענוג אויסגעלייזט פון מצרים.
פארשטענדליך .אים באדערט עפעס אנדערש:
חג הּפסח תשע״ח 44
"מוז" פאלגן. באפוילן צו טון די אלע מצוות ,און פונקט ווי "מה העדות והחוקים והמשפטים אשר צוה ה'
אצינד פארשטייען מיר מיט א טיפערן מיר פארשטייען אז דאס וואס ער האט געטון אלקינו אתכם"? ער פארשטייט נישט דער ציל
בליק פארוואס די אידן אין מדבר האבן געזאגט אין מצרים איז געווען נאר כדי גוטס צו טון פאר פון אלע מצוות ,לכל פרטיה ודקדוקיה .וואס איז
"נעשה ונשמע" ,און פארוואס זיי האבן געזאגט די אידן ,אזוי אויך -און טאקע פונקט אזוי ממש דער תכלית פון געבן א דעטאלירטע תורה מיט
"רצונינו לעשות רצונך" .די אידן האבן דאך -האט ער אונז געגעבן די אלע מצוות נאר כדי אזויפיל ערליי מצוות? וואס איז דער געדאנק,
געזען מיט זייערע אייגענע אויגן ווי זייער טאטע די יסוד ,און די מטרה פון יעדן מצוה און חיוב?
גיבט זיך אפ מיט זיי מיט אזא געטריישאפט .ער גוטס צו טון פאר די אידן. וואס וויל דער אייבערשטער מיטן באפעלן צו
האט זיי ארויסגענומען פון מצרים ,געשפאלטן
דעם ים ,און געגעבן הימלישע ברויט צו עסן .זיי "לרעצושוניתנורצונך" טון דעם ספעציפישער מצוה?
האבן פארשטאנען ,אז סיי וואס דער באשעפער אזא סארט פראגע געהערט נאר צום
וועט זיי הייסן טון ,איז נאר פאר זייער אייגענעם ווען מיר רעדן פון א חכם ,רעדן מיר געוויס חכם .ער באמערקט דאך אויך אז די תורה איז
בענעפיט .זייערע הארציגע ווערטער "רצונינו פון איינער וואס האט גענוג פארשטאנד צו נישט געמאכט נאר פון איין סארט באפעל .די
לעשות רצונך" איז געקומען פון א קלארע אנערקענען אז דער אויב איינער לייזט אים אויס תורה פארמאגט אין זיך "עדות"" ,חוקים" און
פארשטאנד און וויסנשאפט ,אז דער רצון ה' איז און מיינט זיין גוטס ,דאן וועלן זיינע ווייטערדיגע "משפטים" .נאר אט דאס וויל ער פארשטיין,
נאר גוטס און וועט נאר באשטייערן פאר זיי ,נו, אנווייזונגען אויך נאר מיינען גוטס .ער האט פארוואס טאקע זענען דא אזויפיל אנדערע
אוודאי ווילן מיר אונזער גוטס און דערפאר איז פולשטענדיגע טראסט אינעם "כח עליון" וואס סארטן באפעלן ,און וואס איז דער ציל פון
האט אים ארויסגעהאלפן ביז אהער ,אז דער יעדעס איינע פון זיי .ווען מיר ענטפערן פארן
רצונינו לעשות רצונך. וועט אים נאר פרובירן צו העלפן און זיין גוט צו חכם ,איז אונז קלאר אז מ'רעדט דא פון א
מיט אזא קלארקייט אין דעם רצון ה' ,און אים אויך שפעטער .איינמאל דער חכם האט די מענטש וואס קען פארשטיין די מעלה און דאס
מיט אזא טראסט אינעם באשעפער ,איז פשוט מעגליכקייט דאס צו פארשטיין ,קען די תורה חשיבות פון גוטס ,און דערפאר באקומט ער א
פארוואס זיי האבן מקדים געווען נעשה לנשמע אים ערקלערן אז די אלע פארשידענע מצוות
(עי' שבת פ"ח ע"א) .עס איז ממש נישט קיין זענען נאר דא אים ארויסצוהעלפן" ,לחיותינו", דעטאלירטער ענטפער.
חילוק וואס דער באשעפער וועט זיי באפעלן ווען די תורה ברענגט אראפ דעם חכם
צו טון ,און עס איז נישט נאר דער פארשטאנד "לטוב לנו". וואס פרעגט "מה העדות והחוקים ,"...איז דער
אז (ע"ז ג' ע"א)" :אין הקב"ה בא בטרוניא עם איינמאל דער חכם נעמט דאס אריין אין זיין ענטפער גאר לאנג ,און ציט זיך אויף גאנצע פינף
בריותיו" און עס וועט אוודאי נישט זיין צו קאפ ,פארשטייט ער ווי נאריש עס איז צו דינען
שווער עס אדורכצופירן .נאר איבערהויפט דעם אייבערשטן באצווינגענערהייט .אמת, פסוקים ,ווי פאלגענד (דברים ו ,כא-כה):
איז עס געווען א קלארע פארשטאנד אז וואס ער האט טאקע נישט קיין צוויי ברירות ,ער "ְוָא ַמ ְר ָּת ְל ִב ְנָךֲ :ע ָב ִדים ָהִיינּו ְל ַפ ְרעֹה ְּב ִמ ְצ ָרִים,
אימער זיי וועלן באפוילן ווערן צו טון ,וועט איז מחויב און משועבד צום עול מלכות שמים
עס נאר זיין פאר זייער אייגענעם תכלית און און עול התורה והמצוות ,און אויב ער האלט ַוּיֹו ִצי ֵאנּו ה' ִמ ִּמ ְצ ַרִים ְּבָיד ֲחָז ָקה:
וואוילזיין" .וצדקה תהיה לנו כי נשמור לעשות נישט דערביי – איז ער דער רשע שבהגדה ַוִּי ֵּתן ה' אֹותֹת ּומֹ ְפ ִתים ְּגדֹ ִלים ְו ָר ִעים ְּב ִמ ְצ ַרִים,
וואס באלאנגט נאך בעצם צו זיין פארשטעקט
את כל המצוה"... תחת סבלות מצרים ,אבער ווי קינדעריש און ְּב ַפ ְרעֹה ּו ְב ָכל ֵּביתֹוְ ,ל ֵעיֵנינּו:
ווי ביטער איז צו דינען דעם באשעפער מתוך ְואֹו ָתנּו הֹו ִציא ִמ ָּׁשםְ ,ל ַמ ַען ָה ִביא אֹ ָתנּוָ ,ל ֶתת
גדאעררני"שתטם"אזאיאזנאר כפייה ,פשוט ווייל ער האט נישט קיין אנדערע
ברירה ,ווען ער קען אנקוקן דאס בילד מיט אירע ָלנּו ֶאת ָהָא ֶרץ ֲא ֶׁשר ִנ ְׁש ַּבע ַל ֲאבֹ ֵתינּו:
דער דריטער שטאפל אין עבודת ה' ,איז זיך ַוְי ַצֵּונּו ה' ַל ֲעׂשֹות ֶאת ָּכל ַה ֻח ִּקים ָה ֵא ֶּלה,
צו דערגרינטעווען און פארשטיין דער טעם פון ריכטיגע גלאנצנדע קאלירן. ְלִי ְרָאה ֶאת ה' ֱאֹל ֵקינּוְ ,לטֹוב ָלנּו ָּכל ַהָּי ִמים,
יעדע איינציגסטע מצוה פאר זיך .עס זענען דא די תורה ערקלערט טאקע פארן חכם אז
מצוות וואס זייער סיבה און טעם איז מערקבאר די תורה ומצוות זענען נישט נאר א חיוב און ְל ַחּיֹ ֵתנּו ְּכ ַהּיֹום ַהֶּזה:
און פארשטענדליך פון זיך אליינס ,און עס שעבוד ,נאר עס איז בעפאר אלעס און איבער ּו ְצ ָד ָקה ִּת ְהֶיה ָּלנּוִּ ,כי ִנ ְׁשמֹר ַל ֲעׂשֹות ֶאת ָּכל
זענען דא מצוות וואס מיר ברויכן אן ערקלערונג אלעס "לטוב לנו כל הימים" ,פאר אונזער
דערויף ,און איר אורזאך איז עטוואס פארהוילן אייגענער וואוילזיין .מיר זענען אפשר קליינע ַה ִּמ ְצָוה ַהּזֹאת ִל ְפֵני ה' ֱאֹל ֵקינּוַּ ,כ ֲא ֶׁשר ִצָּונּו".
קינדער וואס פארשטייען נישט פונקטליך דער ענטפער איז קליפ און קלאר .די ערשטע
במושכל ראשון. פארוואס א מצוה ברענגט גוטע זאכן ,אבער מיר צוויי פסוקים דערמאנען ווידער דעם אלטן
דער תם פרעגט נישט קיין כלליות'דיגע גלייבן דעם באשעפער וואס מיר האבן זיך שוין יסוד ,אז מיר זענען אויסגעלייזט געווארן פון
פראגע איבער עבודת ה' ,אדער איבער די תכלית איבערצייגט ביי יציאת מצרים ,סיי אין זיין גוטס מצרים דורכן אייבערשטן ,וואס מיר פארשטייען
המצוות .ער פרעגט גאר ספעציפיש" :מה זאת"? און סיי אינעם פאקט אז ער איז ווי א פאטער שוין פשט דערפון אז מיר זענען געווארן עבדי
וואס איז פשט פון די דאזיגע מצוה? ער זעט די וואס פארשטייט בעסער פונעם קליינעם קינד ה' .אבער די פרשה זעצט פאר מיטן ערקלערן,
מצוה פאר זיך ,און ער וויל פארשטיין פארוואס אז דער אורזאך פארוואס דער אייבערשטער
מיר דארפן איר מקיים זיין ,וואס איז די געדאנק וואס זיין תכלית איז. האט אונז באפוילן צו טון אלערליי מצוות ,איז
וואס ליגט אונטער דעם דאזיגן ספעציפישן אבער א קלוג קינד איז צופרידן מיט זיין פאר אונזער אייגענער בענעפיט ,פאר אונזער
טאטע ,א נאריש קינד איז פארביטערט און גוטס און פאר אונזער וואוילזיין" ,לטוב לנו כל
הימים"" ,לחיותינו כהיום הזה" ,און "וצדקה
תהיה לנו כי נשמור לעשות"...
דערפאר הייבט די תורה אן מיטן דערציילן
אז דער אייבערשטער האט אונז ארויסגענומען
פון מצרים מיט אותות ומופתים ,אז מיר זאלן
פארשטיין אז דער זעלבער אויבירשטער וואס
האט געמאכט די ניסים ונפלאות האט אונז אויך
חג הּפסח תשע״ח 45
עיתים לתורה ,און פירט זיך גאנץ ערליך .אבער אן ענין ,א פרטיות'דיגע דין ,פון א מצוה וואס מצוה?
פארט איז ער אינעם גדר פון א "שאינו יודע איז אים אומפארשטענדליך .עס איז נישט קיין ווען מיר כאפן א בליק אין די תורה ,זעען
חסרון ,נאר אדרבה ,מען איז זאגאר א מקיים מיר אז די פראגע "מה זאת?" איז געוואנדן אין
לשאול". רצון ה' ,ביים זוכן דעם ענטפער ,דעם אמת ,דער ריכטונג פון מצות "פדיון הבן" .מצות פדיון הבן
ער טוט אלע מצוות ווייל ער איז אזוי תוכן המצוה וענינה ,וואס גייט אים אריינגעבן די איז איין טיפישער ביישפיל פון א מצוה וואס
איינגעוואוינט געווארן פון יונגווייז אן ,און ער ריכטיגע רגש צו מקיים זיין די מצוה בשלימותה, אויסערליך קענען מיר נישט פארשטיין פשט
פרעגט נישט גארנישט .דאס ווארט "פארוואס" דערפון ,אבער נאך אן ערקלערונג שטימט
עקזיסטירט נישט אין זיין לעקסיקאן ,עכ"פ ווען מיטן ריכטיגן כוונה און מיטן גאנצן ברען. עס זייער גוט ,און די תורה גיבט טאקע א
עס קומט צו אידישקייט .אויסערליך זעט עס
אויס ווי ער פארט גוט ,אבער ווען מ'קלערט לדאנעשרשאי'וםלש':אמי"לנוומימצוודדתהע" דעטאלירטן ערקלערונג (שמות יג ,יד-טו):
אריין א רגע זעט מען אז ער איז פארבליבן א "ְוָא ַמ ְר ָּת ֵא ָליוְּ :בחֶֹזק ָיד הֹו ִציָאנּו ה' ִמ ִּמ ְצ ַרִים,
קינד ,מיט קינדערישע השגות ,און אן קיין דער פערטער פון די "ארבעה בנים" איז דער
פנימיות'דיגע חשק און הבנה אין טון דעם רצון "שאינו יודע לשאול". ִמ ֵּבית ֲע ָב ִדים:
ַוְי ִהי ִּכי ִה ְק ָׁשה ַפ ְרעֹה ְל ַׁש ְּל ֵחנּוַ ,וַּי ֲהרֹג ה' ָּכל
ה' ווי עס דארף צו זיין. דער וואס פרעגט נישט ,פארדינט נישט קיין ְּבכֹור ְּב ֶא ֶרץ ִמ ְצ ַרִיםִ ,מ ְּבכֹר ָא ָדם ְו ַעד ְּבכֹור ְּב ֵה ָמה,
באזונדערע ענטפער פאר זיך ,כאטש וואס מיר ַעל ֵּכן ֲא ִני זֵֹב ַח ַלה' ָּכל ֶּפ ֶטר ֶר ֶחם ַהְּז ָכ ִריםְ ,ו ָכל
"בדקרשושופהנ'יוועתוזמו,יד" פיטערן אים אלערליי אינפארמאציע וואס ער
ְּבכֹור ָּבַני ֶא ְפ ֶּדה".
"את פתח לו" ,עפן אים דעם קאפ .ערקלער דארף וויסן. מיר ענטפערן אויפן פראגע "מה זאת" ,אז
אים די טעמי המצוות ,די געדאנק וואס ליגט עס זענען טאקע נאר דא דריי שלבים ,פון די מצוה פון פדיון הבן קומט צוליב דעם וואס
באהאלטן אונטער איר ,די זיסקייט און געשמאק קבלת עול עבדות ה' (דער ענטפער פארן רשע), דער באשעפער האט גע'הרג'עט אלע מצרי'שע
פון מקיים זיין דעם רצון ה' .מיר דארפן אים הבנת סיבת המצוות (דער ענטפער פארן תם), בכורות ,און האט געלאזט לעבן אלע אידישע
ערוועקן פון זיין גייסטישער שלאף" :מה לך והבנת תכלית המצוות (דער ענטפער פארן בכורות ,און דערפאר דארפן מיר זיי אויסלייזן
נרדם?!" ,וואס לאזטו דיינע יארן אדורכלויפן חכם) ,און איינמאל מ'איז קלאר אין זיי איז שוין ווייל זיי באלאנגען כביכול צום באשעפער .א
אן קיין פארשטאנד אז דו ביסט אויסדערוועלט נישט שייך קיין פערטער סארט ענטפער .פארט לעגיטימער ענטפער אויף א לעגיטימע פראגע.
געווארן דורכן הייליגן באשעפער אים צו דינען?! אבער ,איז דער ענטפער פארן "שאינו יודע
פארוואס מאכסטו זיך נישט צוטון פון די לשאול" א נייע חיוב וואס מיר נעמען ארויס שאל בני ,שאל...
טיפקייט וואס ליגט אין יעדן מצוה אין די תורה? פון אן אלטן ענטפער" :את פתח לו" ,עפן די
פארוואס זוכסטו נישט דעם אור ,די ליכטיגקייט אויגן פון דער וואס פרעגט אפילו נישט ,און די תורה זאגט אונז וואס מיר זאלן טון אין
עפן זיין קאפ צו דערהערן די אויבנדערמאנטע אזא פאל ,ווען איינער וויל פארשטיין פארוואס
וואס שיינט ארויס פון יעדן דבר ה'? דריי ענטפערס וואס זענען מכוון קעגן אלערליי
"והגדת לבנך" ,אבער דאס איז א לימוד מיר טוען סיי וואספארא מצוה.
פאר אונז אלע .עס איז א הוראה לדורות מענטשן פונעם פאלק. מיר טארן נישט אוועקמאכן זיינע פראגעס
אריינצודרינגען אין די מצוות ה' ,זיי צו באאבאכטן פון וואנעט נעמט זיך אט דער חיוב? פונעם און טענות מיטן אויסרייד אז "אזוי האט דער
און ערקלערן פון אלע ריכטונגען ,און עפענען לשון הפסוק (שמות יג ,ח)ְ" :ו ִהַּג ְד ָּת ְל ִב ְנָך ַּבּיֹום אייבערשטער באפוילן" ,און מיר טארן זיך נישט
פארמאכטע הערצער און פארשטאפטע קעפ צו ַההּוא ֵלאמֹרַּ :ב ֲעבּור ֶזהָ ,ע ָשׂה ה' ִלי ְּב ֵצא ִתי ארויסדרייען פון פארענטפערן דאס וואס נאגט
הערן דעם רצון ה' ,פארוואס מיר טוען אזוי און ִמ ִּמ ְצ ָרִים" .מיר האבן א תפקיד צו ערפולן ,מיר אים .אויב מ'איז מדחה בקש דער וואס פרעגט
אזוי ,וואס דאס איז דער וועג וויאזוי מיר אלע האבן א חיוב "והגדת לבנך" ,מיר דארפן זאגן
אפילו צו די וואס פרעגן נישט ,אפילו צו די וואס "מה זאת?" ,טוט מען נישט דעם רצון ה'.
וועלן מקיים זיין די מצוות כראוי בשלימות. דער באשעפער האט געגעבן קלארע
ווען מיר זענען מקיים דעם "את פתח לו", לעבן אפ א "שאינו יודע לשאול'דיגע לעבן". אינסטרוקציעס אין זיין תורה ,וויאזוי זיך צו
דארפן מיר אדורכגיין אלע אויבנדערמאנטע מער מאל פון וויפיל מיר קלערן ,טוען מיר באגיין מיט דער וואס וויל פארשטיין "פארוואס"
ענטפערס .מיר דארפן אנהייבן מיטן ערקלערונג זיך באגעגענען מיטן שאינו יודע לשאול .אמאל מיר דארפן מקיים זיין א ספעציפישע מצוה .מיר
פארן רשע" :בעבור זה עשה ה' לי בצאתי איז ער דיין שכן ,אמאל איז ער אין שול ,אמאל דארפן אים ענטפערן ,לויט זיין פארשטאנד,
ממצרים" ,אז מיר דארפן טון דעם רצון ה' ווייל איז ער א קינד ,און אמאל איז ער א איד מיט א וואס עס איז דער ריכטיגער הסבר פאר די מצוה.
נאר אין דעם זכות זענען מיר ארויסגעגאנגען ווייסע בארד .עס קען אפילו זיין דיר זעלבסט. "פדיון הבן" איז נאר איין דוגמא פון א מצוה
פון מצרים ,מיר דארפן ממשיך זיין מיטן געבן מענטשן לעבן מיט אזא "מילתא דשיגרה" ,ער וואס אויבנאויף איז עס נישט פארשטענדליך,
ערקלערונגען איבערן באדייט פון די מצוות, האט זיך זיין רעדל וואס דרייט זיך טאג נאך אבער מיטן "ואמרת אליו" פארענטפערן מיר זיין
און מיר דארפן צוענדיגן מיטן אריינבאקן אין טאג ,יאר נאך יאר ,און אלעס וואס ער טוט איז פראגע .דאס זעלביגע קען אבער פאסירן מיט
אונזערע דורות דאס וואס מיר ערקלערן פארן אויף אן אופן פון (ישעי' כט ,יג)" :מצות אנשים פילצאליגע אנדערע מצוות ,און די תורה זאגט
חכםַ" :וְי ַצֵּונּו ה' ַל ֲעׂשֹות ֶאת ָּכל ַה ֻח ִּקים ָה ֵא ֶּלה... מלומדה" .מיר רעדן נישט פון קיין ליידיג-גייער, אונז דא אז אויף סיי וואספארא מצוה וואס
נאר טאקע פון איינער וואס דאווענט יעדן טאג ער קוקט אן מיט א וואונדער ,דארפן מיר אים
ְלטֹוב ָלנּוְ ...ל ַחּיֹ ֵתנּו"... שחרית מנחה און מעריב מיט מנין ,ער איז קובע
אט די אלע דריי יסודות ,דארפן מיר ערקלערן דעם באדייט און נישט אוועקמאכן.
און דער אמת איז ,אז מיר אלע זענען
אפטמאל אין די שיך פון דעם "תם".
יעדער פון אונז שטויסט זיך צומאל אן אין
חג הּפסח תשע״ח 46
לפיכך הרבה להם תורה ומצוות" (מכות כ"ג דריי סארטן ענטפערס. אריינגראבן אין אונזער פנימיות הנפש .מיר
ע"ב) ,און ווען א מענטש לעבט מיט דעם דאזיגן אמאל איז א מענטש אין א געפאלענעם דארפן שטענדיג לעבן מיטן השגה פון "לטוב
הרגשה ,דאן שפירט ער ווי די מצוה איז "גוטס" צושטאנד ,און דאן דארף ער זיך שטארקן לנו"" ,לחיותינו"" ,וצדקה תהיה לנו" ,א.א.וו.
און עבירות איז פשוט און פראסט "שלעכט", מיט די ענטפער צום רשע .אמאל דארף ער אן עס דארף זיין א טייל פון אונזער אידענטיטעט,
און אט דאס מיינט דער פסוק זאגנדיג (דברים ענטפער וואס זאל אים באפרידיגן איבער א און אט דאס ווענדט זיך אינעם "והגדת" ,וויפיל
ל ,טו/יט)ְ " :ר ֵאה ָנ ַת ִּתי ְל ָפֶניָך ַהּיֹום ֶאת ַה ַחִּיים ספעציפישער מצוה .און אמאל איז ער אין א מיר זאגן – אפילו פאר זיך אליינס .וויפיל מיר
ְו ֶאת ַהּטֹובּ ...ו ָב ַח ְר ָּת ַּב ַחִּיים" ,וואס דאס טוישט דערהויבענע דרגה פון קירבת אלקים ,און דאן חזר'ן זיך איין און וויפיל מיר טוען אריינקריצן
דעם בליק פונעם מענטש אז ער הייבט אן צו
קען ער זיך מחזק זיין מיט די ווערטער צום חכם, די יסודות פון עול התורה והמצוות אין אונזער
באטראכטן די מצוה אלס "חיים" און "טוב". דורכן אנערקענען אז די מצוות זענען ענדערש וועזן.
פארט אבער איז דער שלימות פון די זאך,
אויב מ'טוט א יעדע מצוה האבנדיג אלע דריי טובות ווי איידער שרעקעדיגע באפעלן. דאיעןרעבשולדיתמוהת'
ענטפערס פאר זיינע אויגן .די הארמאניע פון אוודאי איז דאס דער תכלית און ציל ,אז א
טון דעם מצוה באימה וביראה ווייל ער איז מענטש זאל לעבן מיטן הכרה פון (משלי ד ,ב)ִּ " :כי טראצדעם וואס די דריי ענטפערס זענען
אויסגעקליבן געווארן צו זיין א קנעכט פונעם ֶל ַקח טֹוב ָנ ַת ִּתי ָלֶכםּ תֹו ָר ִתי ,"...דורכן פארשטיין אויסגעשטעלט געווארן פאר דריי אנדערע
אייבערשטן ,און פון אנערקענען אז וואס מיר אז די מצוות זענען נאר דא פאר אונזער טובה סארטן פערזענליכקייטן ,איז אבער דער ריינער
טוען נאר איז עס פאר אונזער אייגענער תועלת וועגן ,ווי עס שטייט אין פסוק (נחמי' ט ,יג): אמת אז יעדער פון אונז דארף צוקומען צו אלע
און טובה ,און פון פארשטיין די טיפקייט וואס "ַו ִּת ֵּתן ָל ֶהם ִמ ְׁש ָּפ ִטים ְי ָׁש ִריםְ ,ותֹורֹות ֱא ֶמת,
ליגט אין יעדע מצוה ,דאס איז די שפיץ שלימות ֻח ִּקים ּו ִמ ְצוֹת טֹו ִבים" ,און ווי חז"ל ערקלערן אז
וואס די תורה זעלבסט שטעלט אוועק אין די מצוות זענען נאר געגעבן געווארן כדי אונז צו
אנדערע ערטער אלס מיטלען וויאזוי צוצוגיין פארמערן שכר" :רצה הקב"ה לזכות את ישראל,
צום קיום מצוות התורה.
און ווען מיר פאדערן דאס פון זיך זעלבסט,
און פון אונזערע נאענטע ,דאן טוען מיר
אויטאמאטיש פארזעצן אויך מיטן "את פתח
לו" ,מיטן עפענען די קאפ צו פארשטיין די
געוואלדיגע יסודות וואס די תורה אנטהאלט.
די סדר נאכט איז דאך די הויפט פונדאמענט
פון עבדות ה' ,וויבאלד דאן האבן מיר עמטליך
מקבל געווען עול מלכות שמים זייענדיג מקריב
דעם קרבן פסח אין מצרים ,וואס אדאנק דעם
האבן מיר זוכה געווען אויסגעלייזט צו ווערן פון
דארט .דערפאר איז די דאזיגע נאכט געווידמעט
אויף אוועקצושטעלן די דריי ענטפערס וואס
גיבן אונז דעם ריכטיגן פארשטאנד און צוגאנג
צו יעדן מצוה וואס מיר דארפן טון.
אבער אוודאי געוויס איז דאס א חיוב וואס
באגלייט אונז א גאנצע יאר ,ביי יעדן איינציגסטן
מצוה ,און אין יעדן פאל ,אז א מענטש זאל
צוגיין צו תורה ומצוות מיט אלע דריי מהלכים,
און טאקע אויף אן אופן פון "את פתח לו" ,פון
זוכן א הסבר און ענטפער ,און פון זיין א "דורש
ומבקש את אלקים".
חג הּפסח תשע״ח 47
פקעאנרוועיןשדאטמעזייויםירן דער "דור דעה" וואס האט געדינט
דעם עגל אויסצוגן פונעם ספר
"לאן?" פון הגאון הצדיק המשגיח
רבי אביגדור מיללער זצוק"ל
הרב שמעון יודעלעוויטש
פארווארט
דורכאויס היסטאריע ,האט כלל ישראל שטענדיג זוכה געווען צו שעפן ריינע פרישע וואסער פון נייע ברונעמ'ס ,וואס זענען פריער
נישט אנטפלעקט געווארן .אין יעדן נושא און מקצוע ,זענען שטענדיג אפירגעקומען נייע גדולי ישראל מיט פרישע חידושים און
בליציגע רעיונות ,וואס האט באלאכטן די הימלען פונעם תורה וועלט מיט א נייע ליכטיגקייט .אזעלכע אידן ווי דער מהר"ל ,אריז"ל,
מהרש"א ,פני יהושע ,נודע ביהודה ,גר"א ,בעש"ט ,אברבנאל ,רמח"ל ,רבי ישראל סאלאנטער ,חת"ס ,רבי חיים בריסקער ,און רבי
צדוק הכהן מלובלין ,זענען נאר עטליכע נעמען פון די לעצטע פאר הונדערט יאר ,וואס האבן איבערגעלאזט אן אייביגער שטעמפל פון
חידושים וואס האבן געטוישט אונזער געדאנקנסגאנג אויף שטענדיג.
איינע פון די לעצטע בארימטע "בעלי מוסר" ,וואס טראצדעם וואס ער האט אלעס מקבל געווען פון זיינע רבי'ס האט ער פארט
געהאט א נאמען ווי א געוואלדיגער "בעל מחדש" אין תורת המוסר ויסודות ההשקפה ,איז געווען דער צדיק נפלא וגאון מופלג רבי
אביגדור מיללער זצוק"ל ,משגיח וראש ישיבת בית ישראל ,וואס האט אנגעהאלטן דעם פאקל פון תורה ,אמונה ,מוסר ,מידות ,און
השקפת היהדות דורכאויס די אריבער צוויי-און-ניינציג יאר פון זיין גייסטרייכן לעבן ,פארשפרייטנדיג זיינע טיפע געדאנקען פאר
טויזנטער אידן וואס האבן זיך געקלאמערט ארום זיין אויסגעטרעטענעם וועג פון השקפת התורה.
רבי אביגדור איז געווען א חידוש בכל קני מידה ,זייענדיג זעלבסט אן אמעריקאנער געבוירענער וואס איז געפארן צום
"צוריקגעשטאנענעם" ליטא צו לערנען אינעם בארימטער סלאבאדקער ישיבה ,און אזוי ארום האט ער זיך זעלבסט ארויפגעדראפעט
אויפן לייטער ,אנהייבנדיג אלס אמעריקאנער און ענדיגנדיג אלס בארימטער הוגה דעות וגדול בישראל .ער איז געווען אנגענומען
ביי אלערליי סארטן אידן צוגלייך ,פון מאדערנע אידן ביז חסידישע אידן ,פון בעלי תשובה ביז ספרדישע ,און פון ליטוואקעס ביז
סאטמארע חסידים.
זיינע ספרים זענען אויך געווען הויפט פאראויסגייער אין זיין געביט ,געבנדיג קלארע ענטפערס פאר פראגעס וואס גייען
ארויסשפראצן ווי א שוואמען נאך א רעגן ,אין די קומענדיגע צענדליגע יארן דערנאך .ווי א ריכטיגער "חכם שהקדים את זמנו" ,האט
ער זיך באצויגן צו אלערליי סארטן שאלות און קשיות ,און אויף אלעמען האט ער געהאט קריסטאל קלארע ענטפערס ,מיט שטארקע
ראיות פון פסוקים און חז"ל ,מיט וואס ער האט באגרינדעט זיין אלטוועלטליכער השקפה.
היינט צוטאגס איז דער נאמען "רבי אביגדור" א פענאמען ,ווען עס זענען שוין ערשינען צענדליגע און צענדליגע ספרים און ביכער
אויף עטליכע שפראכן ,מברר צו זיין משנתו של אותו חכם וצדיק ,און אידן ווייקן זיך און לעבן לויט זיין מהלך און השקפה ,טראצדעם
וואס אין זיינע ערשטע יארן האבן נישט אלע פארשטאנען אז דער דאזיגער בארימטער בעל השקפה האט שוין אויסגעטרעטן א וועג
פאר די קומענדיגע דורות ,מיט קלארע ענטפערס לכל דורש ומבקש את אלקים.
חג הּפסח תשע״ח 48
"דור
זיך געגרייט אריינצוגיין אין ארץ ישראל פערציג מיר האבן דאס אויסגעשטעלט אויף א וועג זיבעצן יאר ,כמנין טו"ב ,זענען שוין
יאר שפעטער. וואס וועט אדורכטון איין ספעציפישער נושא פארלאפן זינט די פטירה פון דעם אדם הגדול
אויפאמאל ,פון אלע ריכטונגען .וחפץ ה' בידינו בענקים ,טאקע אין דעם חודש ביום כ"ז בניסן
דורכאויס די פערציג יאר ,זענען זיי יצליח ,אז ס'זאל אונז העלפן אויסשטעלן דעם תשס"א ,אבער וואס א יאר עס גייט פארביי
אדורכגעגאנגען אומצאליגע שטורמישע אלץ גרעסער ווערט די אנהענגערשאפט אין
עפאכעס ,פון מלחמות מבחוץ ביז אויפשטאנדן ריכטיגן בליק אין השקפת היהדות. זיינע געוואלדיגע יסודות און מהלכים בעבודת
קעגן די הנהגה מבפנים ,פון ניסים ונפלאות ביז
טענות מטענות שונות ,פון די גרעסטע מעמד די מערסט- השי"ת.
וואס כלל ישראל האט דערלעבט "מעמד מתן אומפארשטענדליכע אין דעם קאלום ,וואס וועט אי"ה לויפן
תורה" ביז די נידעריגסטע מעמד וואס כלל מדי גליון בגליון ,וועלן מיר כסדר אדורכטון
ישראל האט בייגעוואוינט ביים חטא העגל, הדומר:דבדרע"ר "דור פרישע קאפיטלעך היסטאריע אדער אנדערע
פון א סיטואצע וואס (מכילתא דשירה ג' ,ד"ה אפהאנדלונגען אין אידישקייט נושאים ,וואס
זה א-לי)" :ראתה שפחה על הים מה שלא ראה יונג און אלט האבן שוין געלערנט די פרשיות דער גרויסער חכם ונבון האט שוין פארשריבן
יחזקאל בן בוזי" ביז א בחינה פון "כי פרעה פון ספר שמות ביז נאך ספר דברים ,וואו עס צענדליגע יארן צוריק אין ענגליש און דערנאך
אהרן לשמצה בקמיהם" ,פון א דור וואס ווערט ווערט דערציילט אלעס איבער דער דור המדבר, אין לשון הקודש ,אינעם ספר "לאן" ,וואס איז
אנגערופן דער "דור דעה" ביז א דור וואס האט פון ווען זיי זענען אויסגעלייזט געווארן פון דער ספר איז געשריבן געווארן ווי א שמועס
לויט טייל נישט קיין חלק אין עוה"ב (סנהדרין מצרים און אריין אינעם מדבר ,ביז ווען זיי האבן צווישן דער יונגער שואל און דער חכם וואס
פ"י מ"ג)! ענטפערט.
און דאס איז נאר א קורצע רשימה פון אפטמאל זענען די נושאים צומישט און
די קייט פון פליאות ותמיהות ,סתירות און פארן אריין פון איין זאך צום צווייטן ,אבער
חג הּפסח תשע״ח 49
משה :אויב אזוי ,דאן פארוואס דרוקט אביגדור :יא ,עס איז טאקע אמת אומפארשטענדליכקייטן ,איבערן מיסטעריעזן
זיך דער פסוק אויס דערויף (תהלים קו ,ז): און וואר אז די אידן זענען געווען גאר גרויס, דור המדבר .מיר פארשטייען נישט זייערע
"ַוַּי ְמרּוַ עלָ ים ְּבַים סּוף" ,וואס דאס מיינט אז זיי און טאקע די אידן אין מדבר זענען געווען די נסיונות אזויווי מיר האבן נישט קיין השגה אין
האבן ממש "ווידערשפעניגט" שטייענדיג ביים מערסטע אויסגעצייכנט ווי די אידן פון אלע די אפענע ניסים וואס האבן זיי באגלייט טאג-
אנדערע דורות וואס זענען געווען ביזן היינטיגן טעגליך ,פון א באר און מן ביז די ענני הכבוד.
שוועל פונעם ים? טאג! זיי זענען געווען עדים צו די צען ניסים ס'איז א דור וואס איז ממש פארבארגן אין א
אביגדור :זייער ווידערשפעניגונג און וואס האבן פאסירט אין מצרים ,וואס די תוצאה ווינקל ,טראצדעם וואס עס איז נישטא נאך א
"מרידה" ווערט אויסגעדרוקט מיט דעם וואס פון די ניסים איז געווען אז (שמות ז ,ה)ְ" :וָי ְדעּו דור אין די אידישע היסטאריע וואס איז אזוי
זיי האבן נישט באוויזן זיך צו שטארקן אויפן ִמ ְצ ַרִים ִּכי ֲא ִני ה'" .אויב די מצריים האבן זיך
מענטשליכן טבע .זיי זענען דאך געווען עדים געלערנט א מוסר השכל איבער די געטליכע כח ברייט באשריבן געווארן אין די תורה.
וואס האבן בייגעוואוינט דאס שטארקייט פונעם פונעם אויבירשטן ,דאן איז דאך פשוט אז די אבער לכבוד פסח ,ווען די אידן האבן
באשעפער ,און פון זיין איבערגעגעבנקייט צו זיי. אנגעהויבן זייער וואנדער רייזע אינעם מדבר,
דווקא צוליב דער הויכער דרגה אין פארשטאנד אידן האבן זיך געלערנט פיל מער. וועלן מיר ווידמען דעם דאזיגן ארטיקל
צו וואס זיי האבן דערגרייכט ,דווקא דערפאר משה :דאן פארוואס זענען זיי באשולדיגט אדורכצוטון מיט א קלארקייט דעם קאפיטל
האט דער באשעפער געפאדערט פון זיי אז זיי געווארן אין די תורה אז זיי האבן אויסגעפרואווט היסטאריע ,פונעם קוק-ווינקל פון הגאון רבי
זאלן זיך אויפפירן פאסיג פאר דעם הויכן מדריגה. דעם אייבערשטן און זיי האבן זיך נישט אביגדור מיללער זצוק"ל [מיר וועלן רופן דעם
משה :און וואס טוט זיך מיט אלע אנדערע "שואל" מיטן נאמען משה ,און דער "תרצן"
נסיונות וואס דער פסוק זאגט דערויף "ולא צוגעהערט צו זיין קול? מיטן נאמען אביגדור ,לויט דאס וואס חז"ל זאגן
אביגדור :טראכט אריין אביסעלע .דאס אז משה רבינו האט אויך געהייסן "אביגדור"
שמעו בקולי"? אידישע פאלק האט דאן געציילט מיליאנען (ויק"ר פ"א ס"ג) ,און הגאון רבי אביגדור האט
אביגדור :לאמיר זיי צוזאמען אדורכגיין. מענטשן ,צונויפגעדרוקט אין א קליינעם ארט, אויסגעשטעלט סיי די שאלות און סיי די
א) צוערשט קומט דער סיטואציע ביים ים סוף אן קיין געהעריגע וואוינארט נאר פראוויזארישע תשובות] .אינאיינוועגס ,וועלן מיר אדאנק דעם
וואס מיר האבן יעצט ערקלערט .אבער דאס געצעלטן ,זיי זענען געווען אין א מדבר אן קיין אויך קלאר ווערן אין נאך צוויי יסודות'דיגע
שום מעגליכקייט צו פארשאפן עסן אדער געדאנקען :א' – וויאזוי מ'האט געקענט דינען אן
זעלביגע וועט זיין ביי די אנדערע נסיונות: וואסער ,און אזוי אויך ארומגענומען מיט פיינט עגל אפאר וואכן נאך א מעמד מתן תורה ,ב' –
ב) ווען די אידן זענען געווען אין "מרה" און וויאזוי מיר דארפן אפלערנען די מוסר-רייד וואס
זיך אפגערעדט אז זיי האבן נישט קיין וואסער. פון אלע ריכטונגען.
דאס האט פאסירט נאך א לענגערע וועג פון דריי וואס איז דעמאלט די גרויסע וואונדער אז שטייט אין תנ"ך אויף כלל ישראל.
טעג נאכאנאנד וואס זיי האבן נישט געהאט קיין די אידן האבן זיך אפגערעדט ווען די עגיפטישע
וואסער! ג) און דאס זעלביגע אין "רפידים", מיליטער האט זיי דעריאגט ביים ים סוף? מ'האט דאיינצעעןם נמסדיובנור ותואס
איז עס פשוט העכער אונזער פארשטאנד, דאך זיי נישט געמאלדן פון פריער אז די ים גייט די אידן זענען נישט
וויאזוי עס איז מעגליך צו ווארפן סיי וואספארא זיך שפאלטן פאר זיי .ווען זיי האבן געזען ,פון
שולד אויף מענטשן וואס האבן געזען זייערע הונטערוויילעכץ ,דאס מיליטער פונעם פיינט בייגעשטאנען
וואס ברענט פאר נקמה ,ווען פארנט פון זיי
קינדערלעך חלש'ן פון דארשט. איז געווען אויסגעשפרייט א טיפע ים ,איז עס משה :איך האב שוין עטליכע מאל געהערט
ד) ווען זיי האבן געזען אז זייערע עסנווארג געווען מער פון דאס מענטשליכע מעגליכקייט פון אייך א געדאנק ,אז די אידן זענען שטענדיג
זאפאסן נוצן זיך צוביסלעך אויס ,און זיי האבן געווען גאר גרויס און הייליג ,און זייערע עבירות
זיך אפגערעדט מיט רעכט ,וויבאלד זיי האבן זיך צו קענען צוריקהאלטן פון זיך אפרעדן. -דורכאויס היסטאריע -זענען געווען ממש
נישט באקומען קיין שום רמז פון פאראויס אפילו אזוי ,האבן אסאך אידן מצליח פיצל .פארט אבער ,אריינקוקנדיג אין תנ"ך זעען
געווען זיך צו דערהייבן און זיך צוריקהאלטן מיר אז מ'רעדט יא אפטמאל זייער שארף אויף
איבערן נס פונעם מן. פון ארויסגעבן דעם טיפישן מענטשליכן כלל ישראל ,א שטייגער ווי דער פסוק (במדבר
ה) נאר געציילטע מענטשן האבן נישט רעאקציע ווען מ'איז אין א פיינפולע סיטואציע. יד ,כב)ַ" :וְיַנּסּו אֹ ִתי ֶזה ֶע ֶשׂר ְּפ ָע ִמיםְ וֹלא ָׁש ְמעּו
געפאלגט ,און האבן איבערגעלאזט פונעם מן אנדערע ,ערשטוינט און מבוהל דורך זייערע ְּבקֹו ִלי" .וואס טוט זיך טאקע מיטן דור המדבר?
אויפן קומענדיגן טאג ,ו) און נאר געציילטע ווייבער און קינדער ,האבן יא געלאזט הערן
מענטשן זענען ארויס אום שבת צו זוכן מן .די אן איינגעהאלטענעם רעאקציע פון זיך צי זענען זיי אויך געווען אזוי חשוב?
ערשטע (ה') זענען געווען מענטשן וואס האבן אפרעדן .דווקא זייער דאזיגער אויפפירונג האט
נישט געהאלטן פון זיך פארלאזן אויף קיין נס, ארויסגעברענגט אז זיי זענען די דערהויבענע
און די לעצטע (ו') זענען געווען מענטשן וואס מענטשן ,וואס קיין שום צוקונפטיגער דור
האבן געוואלט זען מיט זייערע אייגענע אויגן
דער נס-בתוך-נס אז די מן איז נישט געקומען וואלט זיך נישט געקענט צוגלייכן צו זיי.
חג הּפסח תשע״ח 50
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Yudati #1 (RAW DRAFT)
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search